‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫نةخشة ريَطايا طةهشنت ب (زمانىَ زانستى) يىَ كوردى‬ ‫ث‪ .‬د‪ .‬عةبدولوةهاب خاليد موسا‬ ‫زانكؤيا زاخؤ‪ -‬فةكؤلتيا زانستيَن مرؤظايةتى‪ -‬ثشكا زمانىَ كوردى‬

‫ثوختة‬ ‫د هةبوونا خؤدا زمان وةكى دياردةيةك يا ثةيوةنديدارة ب ثةيدابوونا كؤمةلطةهيَن مرؤظانظة و ب دريَذاهيا ديرؤكىَ‬ ‫هةر كؤمةلطةهةك ضةندا سنوردار و سةرةتايى بيت يانذى ضةندا بةرفرةه و ثيَشكةفتى بيت زمان تيَدا وةك هؤكارةكىَ‬ ‫هةرة سةرةكيىَ ثةيوةنديكرن و طةهاندنىَ د ناظبةرا تاكيَن ويَدا دهيَتة بكارئينان و ل طةل ثةيدابوونا هةستا نةتةوةى و‬ ‫بةرجةستةبوونا ضةمكىَ نةتةوة زمان وةك يةك ذ بنةماييَن سةرةكييَن هةر نةتةوةيةكىَ هاتية هذمارتن‪ .‬زمانىَ كوردى ذى‬ ‫بؤ نةتةوا كورد نة بتنىَ وةك هؤكارةكىَ طةهاندنىَ و بنةمايةكىَ نةتةوةيى دهيَتة نياسني‪ ،‬بةلكى ئةظة بؤ قؤناغةكا دريَذة‬ ‫زمانى ل دةظ كوردان ئةظ هةردوو رةطةزة تيَثةراندينة و نها ل دةظ وان زمان ب هؤكارىَ هةرة سةرةكيىَ مانا وان وةك‬ ‫نةتةوة و مللةتةكىَ جودا ذ دةردوريَن خؤ ناسنامة و هيَمايىَ بةرخوةدانىَ دهيَتة دانان‪.‬‬ ‫د ظىَ قؤناغا جيهانيبوون و سةردةمىَ لةزا زانيارياندا هةر زمانةكىَ مرؤظايةتى ثيَويستى ب ثالن و نةخشةييَن رذد‬ ‫هةية دا كو بشيَت ل طةل ظىَ قؤناغىَ بطوجنيت و بةردةواميىَ بدةتة مان و هةبوونا خؤ‪ ،‬زمانىَ كوردى ذى ب هةمان شيَوة‬ ‫د هةمى بواراندا ثيَدظى ب ثالندانان و طةشةثيَدانيَية‪ .‬د ظىَ ليَكؤلينيَدا كو ب ناظونيشانيَن (نةخشة ريَطايا طةهشنت ب "‬ ‫زمانىَ زانستى " يىَ كوردى ) بزاظ هاتيةكرن نةخشة ريَطايةك بؤ بنةجهكرنا زمانةكىَ زانستى د بواريَن ثةروةدة و فيَركرن‬ ‫و ليَكؤلينيَن زانستيدا بهيَتة دانان و ذ قؤناغيَن طةشةكرنا زانستى نةهيَتة دابرِين و ل دوماهيىَ ببيتة بنطةهةكىَ ب هيَزىَ‬ ‫ثةيدابوونا هؤمشةندى و هزرمةنديا زانستى ل دةظ قوتابى و ليَكؤلةران دا كو بشيَن ب زةالىل و بيَى تةمومذى ل سةر وى‬ ‫بنطةهىَ موكوم طةشةى ب بةهرةمةندى و ضاالكييَن خؤييَن زانستى بدةن‪.‬‬ ‫كليال ليَكؤلينىَ‪( :‬زمان‪ ،‬زمانىَ كوردى‪ ،‬سرتاتيذا زمانى‪ ،‬زمانىَ زانستى‪ ،‬تيَرمينؤلؤذى)‬ ‫ثيَشةكى‪:‬‬ ‫ئةظ ليَكؤلينة كو ب ناظىَ (نةخشة ريَطايا طةهشنت ب "زمانىَ زانستى" يىَ كوردى) ية‪ ،‬هةولدانةكة ب ئارماجنا‬ ‫رؤناهى ئيَخستنة سةر بابةتىَ زمانىَ زانستى بؤ زمانىَ كوردى‪ ،‬ب ديتنا ليَكؤلةرى ئةظ بابةتة مذارةكا زؤرا ثيَويستة هةم‬ ‫بؤ بوارىَ زمانظانيا كوردى و هةم بؤ ثرِكرنا ئةوىَ ظاالتيا د سةرجةم بواريَن زانستيدا ب زمانىَ كوردى دهيَتة دينت كو ئةظ‬ ‫مذارة دضيتة د بوارىَ زمانظانيا ثراكتيكيدا و د ناظ بابةتىَ سرتاتيذ و نةخشةدانانا زمانيدا دهيَتة ثؤلينكرن‪ .‬ثةيكةر و‬ ‫ثيَكهاتةيا ليَكؤلينىَ ذى بظى رةنطىَ ل خوارىَ هاتية ريَكخسنت‪:‬‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪27‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫تةوةرىَ ئيَكىَ‪ :‬رةهةنديَن ليَكؤلينا زمانى‬ ‫د ظى تةوةريدا ل دةستثيَكىَ دةروازةيةكىَ ديرؤكى سةبارةت ب ليَكؤلينا زمانى هاتية باسكرن و د هةمان دةمدا ب‬ ‫كورتى وةسفا ليَكؤلينا زمانىَ كوردى و ثؤلينكرنا سرؤشتىَ ليَكؤلينىَ ل زمانىَ كوردى هاتيةكرن‪ ،‬هةر د ظى تةوةريدا باس‬ ‫ل ثالن و سرتاتيذا زمانى هاتيةكرن‪.‬‬ ‫تةوةرىَ دوىَ‪ :‬زمانىَ زانستى‬ ‫د ظى تةوةريدا ذ اليةكيظة باس ل ريَبازا ليَكؤلينا زانستى و بنةماييَن وىَ هاتيةكرتن و ذ اليةكىَ ديظة رؤناهى داية سةر‬ ‫زمانىَ زانستى وةكى ثيَناسة و تيَطة ه و سيفةت و ئاظاهيىَ زمانىَ زانستى ذ اليىَ ريَزمان و فةرهةنط و تيَرم و دةربرِينا‬ ‫زانستى‪ .‬هةرةوةكى ديار ذى تيَرميَن زانستى دهيَنة هذمارتن ب بنطةهةكىَ بنةرةتيىَ زمانىَ زانستى‪ ،‬لةورا هةر د ظى‬ ‫تةوةريدا ثيَناسةو تيَطةهىَ تيَرما زانستى هاتية باسكرن زيَدةبارى دياركرنا ريَكيَن جوراوجوريَن ب دةستظة هاتنا بؤ‬ ‫دةولةمةندكرنا زمانى ب شيَوةيةكىَ طشتى و زمانىَ زانستى ب شيَوةيةكىَ تايبةتى‪.‬‬ ‫ل دوماهيىَ ذى ليَكؤلني طةهةشتية ضةند ئةجنام و ثيَشنياران و ذ هةذى دياركرنيَية ذ بؤ ئةجنامدانا ظىَ ليَكؤلينىَ مفا‬ ‫ذ ضةند ذيَدةران هاتية وةرطرتن و كورتيةكا ليَكؤلينىَ ب هةردوو زمانيَن عةرةبى و ئنطليزى هاتية ثيَشكيَشكرن‪.‬‬ ‫تةوةرىَ ئيَكىَ‪:‬‬ ‫(رةهةنديَن ليَكؤلينا زمانى)‬ ‫‪ -1‬ليَكؤلينا زمانى‪:‬‬ ‫ذ كةظندا و هةتا نهو ل دور دياردةيا زمانى كوَمةكا دينت و هزر و بوَضووونيَن جيواوازيَن هوةين‪ ،‬مينوا بوَضووونيَن ئوايينى‪،‬‬ ‫ى يوويَن‬ ‫ى ليَكؤلينووا زمووانى هووذمارةكا ئاراسووتيَن جوووداييَن ليَكووؤلين َ‬ ‫فةلسووةفى‪ ،‬زانسووتى‪ .. ،‬هتوود‪ .‬ب رامانووةكا دى بوووار َ‬ ‫خبؤظةطرتني؛ مينا ئةوان هةمى بري و بوَضوون و تيوريَن ب دريَذاهيا ميَذوويىَ ل دور ثةيدابوونا زموانى هاتينوة ثويَم‪ ،‬مينوا‬ ‫بريو بوَضوونيَن ذ اليىَ ئايينيظة هاتينة ثةسةندكرن كو زمان ديارى و بةخشينةكا خودايية بوَ مرؤظوان ل سوةر ئوةردى يوان‬ ‫كومةلة ديتنيَن فةلسةفى ئةويَن بابوةتىَ زموانى ب بابوةتىَ هوؤه و هوزرىَ و هةبوونيَظوة طريَوددةن يوان ليَكوؤلينيَن زانواييَن‬ ‫ى ل طةل زمانى دكةن وةكوى دياردةيوةكا جظواكى و زموانى ب هوةبوون و ثةيودابوونا ثيَكهاتوةييَن‬ ‫جظاكى ئةويَن سةرةدةري َ‬ ‫جظاكيَن مرؤظايةتى و كارىَ تةظاييظة طريَددةن يان زانواييَن ديَورينيَن لوَذيو و رِيَزموانىَ دةموىَ سوةرةدةريىَ ل طوةل زموانى‬ ‫دكةن وةكى لوَذي و ضارضووظة و ياساييَن لوَذيكى و نةطورِ بوَ زمانى دادرِيَذن و باوةريىَ ب طةشة طوهورِين و ثيَشداضووون‬ ‫ى ذ رِوانطويَن‬ ‫و مرنا زمانى نائينن و ‪ ..‬هتود ذ هوزر و بوَضووونيَن هةموةرِةنط ل دور زموانى و ليَكؤلينوا وى ب دريَوذيا ديروكو َ‬ ‫جياوازظة ( حممد معروف فتاح ‪.)10 : 2011‬‬ ‫ل دوماهيا سةدىَ نوزدىَ و دةسثيَكا سةدىَ بيستىَ‪ ،‬زيَدةبارى ئةظان هزر و بوَضوونيَن ل سةرى و رِيَذةيا طةشبوون يوان‬ ‫كزبوونا هةر جورة ديتنةكىَ ذ وان‪ ،‬ليَكؤلينا زمانى ب شيَوةيةكىَ طشتى دوو ئاراستيَن سةرةكى خبؤظةطرتن‪.‬‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪28‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ئاراستىَ ئيَكىَ‪:‬‬ ‫ى زموانى يوان زمانظوانى يوان زمانناسوى‬ ‫ى ( زانسوت َ‬ ‫ى سةربةخؤ ب نواظ َ‬ ‫سةرةدةريكرن و ليَكؤلني ل زمانى وةكى زانستةك َ‬ ‫‪ ) Linguistics‬كو د ضارضووظىَ ظى زانستيدا ليَكؤلينيَن هوير و زانستى ل سةر زمانى خبؤ بهيَنةكرن و شروظةكرنا هوةمى‬ ‫هويركاتييَن ناظ هةر زمانةكى بهيَتةكرن و ئارماجنيَن ليَكؤلينيَن زمانى ب ثال ئيَكوىَ بووَ زموانى خبوؤبن و بووارىَ شوروظةكرنا‬ ‫زموانى ذى د ئاسوتيَن شوروظةكرنا ويودا بهيَتوة بةرجةسوتةكرن‪ ،‬وةكوى ئاسوتيَن (دةنطسوازى ‪،Phnetics & Phonology‬‬ ‫وشةسازى ‪ ،Morphology‬رستةسازى ‪ ،Syntax‬واتاسوازى ‪ ،Semantics‬ثراطمواتيكىَ ‪ ) Pragmatics‬و ثاشوى د هوةر‬ ‫ئاسووتةكى ذ ظانوودا يةكووةييَن وى بهيَنووة دةستنيشووانكرن و ليَكووؤلني ب رِةنطووةكىَ هوووير و زانسووتى ل سووةر هووةر ئاسووتةك و‬ ‫يةكةيةكا زمانى بهيَنةكرن‪ .‬هةلبةت بوَ مةبةستا ل سةرى ذى ضةندين رِيَباز و قوتاخبانةييَن زمانظانى ثةيدابوون كو د ظوىَ‬ ‫ليَكؤلينيَدا جهىَ شروظةكرنا وان نينة‪.‬‬ ‫ئاراستىَ دوىَ‪:‬‬ ‫سووةرةدةريكرن ل طووةل زمووانى وةكووى دياردةيووةك و تيَطةهووةكىَ ثةيوةنديوودار ب كومةلووة زانسووت و دي واردةييَن ديرتيَوون‬ ‫ى بون (زموانى خبوؤبن) ‪ ،‬بوةلكى‬ ‫ى ئيَكو َ‬ ‫ى ئاراسوت َ‬ ‫ى بو َو سونور َ‬ ‫جياوازظة‪ ،‬كةواتة ئارمانج و ئةجناميَن ليَكؤلينيَن زمانى نوةبتن َ‬ ‫ليَكؤلني ل دياردةيا زموانى دشويَت مفواى بطةهينيتوة زوَر ذ اليوةنيَن ديرتيَون زانسوتييَن وةكوى (جظاكناسويىَ‪ ،‬دةرؤناسويىَ‪،‬‬ ‫بايوَلوَذيىَ‪ ،‬فيَركاريىَ‪ ،‬وةرطيَرِانىَ‪ ،‬و ‪ ..‬هتد)‪.‬‬

‫ل دوماهيىَ ذى ئةظ ئاراستة هاتة ثوَلينكرن ب زانستةكىَ سوةربةخؤ ل‬

‫ذيَر ناظىَ (زمانظانيا كارةكى ‪ ( )Applied Linguistics‬عةبدولوهاب خاليد‪.) 49 : 2010 ،‬‬ ‫زمان وةكى دياردة و تيَطةه‪ ،‬زمانظانى ذى ب هةردوو لقيَن خوظة وةكى بياظةكىَ زانسوتيىَ ليَكوؤلينى دوو موذاريَن هوةرة‬ ‫طرنط و ديناميكينة و د ظى ضاخيدا ب رِةنطةكىَ هوير و زانستى كةفتينة بةر رِوناهيا ليَكؤلينىَ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ليَكؤلني ل زمانىَ كوردى‪:‬‬ ‫دةربووارةى ليَكووؤلينىَ ل زمووانىَ كوووردى و رِاددةيوىَ ب سووةرهلبوونا ليَكولووةريَن زمووانىَ كوووردى‪ ،‬ل سووةر ظووان هووةردوو‬ ‫ئاراستيَن دوماهيىَ ييَن ليَكؤلينيَن هوير و زانستيانة ل سةر زمانى د ضارضووظىَ ثةيرِةوكرنا بنةماييَن زانستييَن ليَكؤلينىَ و‬ ‫نةظةقةتاندنا بزاظا زمانظانيا كوردى ذ ئاراستيَن زمانظانيا ئةظرؤ ل ناظةنديَن زانستييَن جيهانيَدا دهيَتة ثةيرِةوكرن‪ ،‬ل ظيَورىَ‬ ‫ى ل دةظ ليَكولوةريَن كوورد‬ ‫ى زمانظواني َ‬ ‫ثيَدظية ب ئاشكةرايى بهيَتة ديواركرن كوو هوةتا ئوةظرؤ ذى هيَشوتا ب توةواوى ضوةمك َ‬ ‫ى ذيودا ثةيودابووى يوا ثيَودظى‬ ‫ى بيسوت وئيَكو َ‬ ‫بةرجةستة نةبووية و ئةو بزظا ل دوماهيا سةدىَ بيسوتىَ و دةسوثيَكيَن سوةد َ‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪29‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ى د مةيودانا زمانظانييَودا ب‬ ‫ى و وردبينييَية كو بضيتة د ناظ هةر ئاراسوتةكى يوان ِريَبواز و تيورةكوا ليَكوؤلين َ‬ ‫هيَشتا ثسثؤري َ‬ ‫ئاراستة و جوريَن ويَظة‪.‬‬ ‫ذ بوَ وىَ ضةندىَ كو ئةو ليَكؤلينيَن ل زمانىَ كوردى دهيَنةكرن نةهيَنة دابرِين ذ بزاظا سةرتاسةريا زمانظانيىَ ل جيهوانىَ‪.‬‬ ‫فةرة دووبارة ليَنيَرِينةكا زانستيانة بوَ ئةوا هاتية ئةجنامدان بهيَتةكرن و ثولينكرنةكا رِيَ و ثيَو بووَ سوةرجةم ليَكوؤلينيَن‬ ‫هاتينةكرن ب رِةنطةكىَ زانستى بهيَتة رِيَكخسنت و هةر دياردةيةكا د ناظ زمانىَ كورديدا مابيت و هةتا نهو نةكةظتبيتة بوةر‬ ‫باس و ليَكؤلينىَ بهيَتة دياركرن و ضارةسةريةكا زانستى بؤ بهيَتةدينت‪.‬‬ ‫ليَكؤلينيَن زمانىَ كوردى ‪ ،‬ض د ئاراستىَ ئيَكيَدا بن‪ ،‬واتة ليَكؤلني ل لةشىَ زمانى خبؤ خبؤ كو ل سةرى هاتية ديواركرن‬ ‫يان د ئاراستىَ دويَدا بن‪ ،‬واتة زمان ل طةل زانستيَن ديرت كو هةتا نهو ئةظ جورىَ ليَكؤلينا هيَشتا ب تةواوى نةهاتينة كرن‪.‬‬ ‫بوَ منوونة‪ :‬د ئاراستىَ ئيَكيَدا‪ ،‬واتة ليَكؤلينا هةر ئاستةكىَ شروظةكرنا زمانى و ئةو يةكةييَن خبؤظة دطريت‪ ،‬هيَشتا ليَكؤلني‬ ‫وةكووى ثيَوودظى ب ش ويَوةيةكىَ بووةرفرةه و زانسووتى نةهاتيووةكرن و ئةطووةر هووةتا رِاددةيووةكى ذى هاتبنووة كوورن ذى ديسووان‬ ‫كيَماسييَن تيَدا هةين و باهراثرتيا وان جورة ليَكؤلينا سيماييَن سةرظة سةرظةيىَ و خو قورتالكرنىَ ذ ئةوان حالةتيَن ناويَزة‬ ‫يان ئةطةر ثيَويست بيت هةمبةركرنىَ ل طةل زمانيَن هةظ خيَزان يان بطرة هةتا دياليَكتيَن كوردى ذى نةهاتية ئةجنامدان‪.‬‬ ‫هةروةسا دةربارةى رِيَذةيا ئةوان ليَكؤلينيَن بوَ هةر ئاستةكىَ جودايىَ شروظةكرنا زمانى هاتينة كرن‪ ،‬وةكى ثيَويسوت‬ ‫ليَكؤلينىَ هةمى ئاست خبؤظة نةطرتية و جورة هةظسةنطيةك و سةراثاييةك د كاريدا ناهيَتة بةرضاظ‪.‬‬ ‫دةربارةى ئاراستىَ دوىَ ذى كو مةبةستامة ثىَ زمانظانيا كارةكيية‪ ،‬هةر ئةظ اليةنة ب تةواوى يىَ فةراموشكرية‪ ،‬بتنوىَ‬ ‫هذمارةكا كيَما ليَكؤلينا نةبيت و دشيانداية بيَذين كو ئةوذى نابنة دلوثةك ذ ظىَ دةريايا بةرفرةها زمانى و ثةيوةندييَن وى‬ ‫ل طةل دياردة و زانستيَن ديرت كو نهو ل سةرتاسةرى ناظةنديَن زانستييَن جيهوانىَ طرنطيوةطا موةزن ب ظوى وارىَ ليَكوؤلينىَ‬ ‫ى وةردطريوت بو َو ضارةسوةريا ئوةوان‬ ‫ى زمانظواني َ‬ ‫دهيَتة دان و مرؤظايةتى ذى يةكسوةر مفواى ذ ئارموانج و ئوةجناميَن ظوى لقو َ‬ ‫ديارديَن ثةيوةنديداريَن ناظ مذاريَن (جظاكى‪ ،‬دةرؤنوى‪ ،‬ثوةروةردة و فيَركرنوىَ‪ ،‬وةرطيَرانوىَ‪ ،‬سياسوةتىَ‪ ،‬و ‪ ..‬هتود ) بيوت ذ‬ ‫مةيدانيَن ثةيوةنديدار ب ظى بياظيظة‪.‬‬ ‫ل دوماهيىَ سةربارى هةر بري و بوَضوونةكا ل دور زمانى هةى‪ ،‬زمان هةمى دةما هةظال و هوطر و ناسناما مرؤظى بوويوة‬ ‫و زمان نة بتنىَ ئامريةتةكة بوَ تيَطةهشنت و طةهاندنىَ‪ ،‬بةلكى زمان رِيَكةكوة بووَ بريكورن و هزركرنوا مرؤظوى و مورؤظ ب وى‬ ‫زمانىَ دئاخظيت هزرا خوذى دكةت و ل ذيَر كارتيَكرنا داب و نةريتيَن وييَن رِةوشةنبريى و زانيارى و ئايينيدا دذيت‪ .‬مرؤظ ل‬ ‫دويظ وةرطرتنا خو يا تايبةتى بوَ هيَماييَن زمانىَ خوو يوىَ نيشوتمانى زاراظ و ئيديوةم و كةرةسوتيَن رِةوانبيَوذى و سويماييَن‬ ‫تايبةت ب دةم و جه و دةوروبةراظة وةردطريوت و ديسوان ب ِريَكوا زموانى دشويَت هةسوت ب رِاسوتييَن زانسوتى و ديوارديَن‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪30‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫جظاكى بكةت و ل طةل خةلكى ب طوجنيت و طةشةيى ب هيَزيَن خوييَن ميَشكى و لةشى و بةرهةمى بودةت‪ ،‬هوةروةكى وىَ‬ ‫بزاظ و تيَكوشينا ئالوزا مرؤظى ب رِيَكا زمانى ل وةالتيَن ثيَشوكةفتيدا د وارىَ ب رِيَظوةبرنا ذيانوا شارسوتانى و تةكنولوَذييَودا‬ ‫توماركرى‪.‬‬ ‫ى بو َو‬ ‫ى وى و دهيَتوة ضواظة ِريَكرن ذ هوةر ئاخظتنكوةرةك َ‬ ‫ى زانياريان و داهيَنوان ببيتوة بةرهوةم َ‬ ‫زمان دشيَت ببيتة هةلطر َ‬ ‫زمانىَ خويىَ سروشتى كو داهيَنانىَ ب زمانىَ خو بكةت و زانيارييَن جياواز ب رِيَكا زمانىَ خو هوةلطريت ‪ ،‬هوةتا كوو زموانىَ‬ ‫وى دبيتة طةجنينةيةكا دةولةمةندا زانني و زانياريان‪ .‬ل داويىَ ذى هةريةك ذ زمانى و جظاكى هةظدوو طةه دكةن‪.‬‬ ‫د ظىَ قوَناغيَدا زمانىَ كوردى دخوازيتة وىَ ضةندىَ رِوىلَ خو د جظاكيدا ببينيت و ببيتة هةلطرىَ زانياريان و ئاظاهيىَ خوو‬ ‫موكوم كةت بوَ ظيَرِاطةهةشتنا ثيَشهاتان و ب رِيَظةبرنا ئةركيَن جيهانةكا ثيَشوكةفتى و سوةردةم ب رِةنطوةكىَ سوةركةفتى‪.‬‬ ‫بةرهةظكرنا زمانىَ كوردى بوَ ظىَ قوَناغىَ ناهيَتة جوداكرن ذ بةرهةظكرنا هةر بياظةك و اليةكىَ ديورتىَ طةشوةثيَدانىَ‪ ،‬لوةورا‬ ‫ثيَويستة ناظةنديَن ثسثؤر و ثةيوةنديدار سياسةتيَن زمانظانييَن ذ هةذى بطرنة بةر و خودان هةلويست بون بووَ طةشوةثيَدانا‬ ‫زمانىَ كوردى و ئةجنامدانا ليَكؤلينا ب رِةنطةكىَ طشتى و تايبةتى بوَ هةر ظاالتى و كيَماسيةكا د مةيدانا زمانظانيا كورديودا‬ ‫هةى‪.‬‬ ‫‪ -3‬سرتاتيذا زمانى‪:‬‬ ‫د زوَر وةالتيَن جيهانيَدا وةالتيَن هةين ثرت ذ زمانةكى يان دياليَكتيَن جياوازيَن تيَدا هةين‪ ،‬هةلبةت ل دويظ هةبوونا‬ ‫نذاديَن جوداجودا ل وةالتى يان ثيَكهاتةييَن جظاكييَن جياواز ل وةالتى‪ .‬وى دةمى ئةركىَ دةستهةالتا بلندة كو ئةوىَ فرة‬ ‫زمانييا هةى (‪ )Bilingualism‬يان ئةوىَ فرة دياليَكتييا هةى (‪ )Diglossia‬ل وةالتىَ خوَ ل بةرضاظ وةربطريت ب ريَكا‬ ‫دانانا ثالن و نةخشةييَن ثيَدظى بؤ ضارةسةريا ئةو هةمة رةنطيا هةى‪ ،‬ئةظ ثرؤسةية ذى د زمانظانيا ثراكتيكيدا دهيَتة‬ ‫ناظكرن ب سرتتيذا زمانى يان سياسةت و ثالنا زمانى ل هةر وةالتةكى كو ئةظ ضةندة ذى ل هةر وةالتةكى د سىَ ئاستاندا‬ ‫دبوريت و ئةو ئاست ذى ئةظيَن ل خواريَنة‪:‬‬ ‫ئاستىَ ئيَكىَ ‪ -‬ئاستىَ برِيارا سياسى (دةستهةالتا بلند)‪:‬‬ ‫مةبةست ذ ئاستىَ بريارا سياسى يان دةستهةالتا بلند د بوارىَ ثالندانانا زمانيدا ئةوة كو دةستهةالت ل دويظضوون و‬ ‫ليَكؤلينا ئةظان هةرسىَ خاليَن ذيَرى دكةت و ل دوماهيىَ ذى برِياريَن طوجناى و ثيَدظى ل سةر ددةت‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئايا ض زمان ل وةالتى بهيَتة خاندن‪.‬‬ ‫‪ -2‬بودجىَ ثيَدظى بوَ جبهئينانا ئةو ثالنا زمانييا هاتية دانان ضةندة‪.‬‬ ‫‪ -3‬دياركرنا قوَناغيَن خواندنا هةر زمانةكى ل وةالتى د بوارىَ ثةروةرديَدا‪.‬‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪31‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ثشتى وةرطرتنا بريارا سياسى اليىَ دوىَ ذ هةلسةنطاندنا ثالنىَ دةست ثيَدكةت‪ ،‬ئةو ذى ليَكؤلني و ل بةر ضاظ‬ ‫وةرطرتنا شيانيَن بنطةهييَن ئابورى و دارايية ل وةالتى بوَ جبهئينانا ئةو ثالنا نةخشة بوَ هاتيية كيَشان‪.‬‬ ‫بيَطومان‪ ،‬هةر ثالنةكا زمانييا ل وةالتةكىَ دياركرى نةخشة بوَ دهيَتة دانان‪ ،‬ل دةسثيَكىَ ئةظ نةخشةية ذ اليىَ زاناييَن‬ ‫زمانى و ثسثؤريَن زمانظانييا جظاكيظة دهيَتة دةستنيشانكرن و ثيَداضوونا وىَ دهيَتة كرن و سنوريَن طوجناى بوَ دهيَنة‬ ‫دياركرن هةتا كو ل دوماهيىَ ئةظ برِيارة ب رِةنطةكىَ باه بةرجةستة دبيت و ثاشى ل ئاستىَ دةستهةالتا سياسى و‬ ‫برِيَظةبرنيَظة برِيارا دوماهيىَ ل سةر دهيَتة دان و دكةظيتة د وارىَ جبهئينانيَدا‪.‬‬ ‫ئاستىَ دوىَ ‪ -‬ئاستىَ جبهئينانا برِياران‪:‬‬ ‫ئةظ ئاستة يىَ ثةيوةنديدارة ب جيَبةجيَكرنا برِيارانظة‪ ،‬واتة زةمينة خوشكرن و رِيَكخستنا بياظىَ كارى بوَ ئةوةى ب‬ ‫رِيَكوثيَكرتين شيَوة برِيار بهيَنة جيَبةجيَكرن‪ .‬ل دور ظى بابةتى زانا ( كوردةر) د ثةرتوكا خودا ( دةستثيَكةك بوَ‬ ‫زمانظانييا ثراكتيكى ) ئاماذىَ ددةتة وىَ ضةندىَ كو ثشت بةسنت ب زانستىَ زمانى و زمانظانييا جظاكى و ب تايبةتى‬ ‫ثسثؤريَن ظى بياظىَ دوماهيىَ د دةستنيشانكرنا ثيَكهاتةيا جظاكى و ئةو دياردةييَن جظاكييَن ثةيوةنديدار ب كريارا‬ ‫ثةروةردة و فيَركرنا زمانيظة خالةكا بنطةهني و ضاالكة كو ئةو ثرؤطرام و بابةتيَن بؤ ظى بوارى دهيَنة تةرخانكرن د ظى‬ ‫ئاستيدا دهيَنة دةستنيشانكرن و بؤ ظىَ ضةندىَ ذى فةلسةفا سةرانسةرييا دةستهةالتىَ ل وةالتىَ ل بةرضاظ دهيَتة‬ ‫وةرطرتن‪ ،‬هةلبةت ل سةر ئاسيتَ ناظخوَيى و نةتةوةيى و كا ذ بوَ ض ئارماجنةكىَ هةر زمانةك ل كيذ دةظةرا وةالتى بهيَتة‬ ‫خاندن و بكةظيتة د ثرِوَسيَسا ثةروةردة و فيَركرنيَدا‪.‬‬ ‫بوَ ب جهئينانا ظىَ خاىلَ ذى‪ ،‬اليةنىَ دارايى و دابينكرنا ثةرتوكيَن خواندنىَ و كةرةستيَن فيَركرنىَ و هةر تشتةكىَ‬ ‫ديرتىَ طريَدايى ب شيانيَن دةستهةالتا دةولةتيَظة و نةخشة بوَ دهيَتة كيَشان هةتا ل دوماهيىَ دكةظيتة د قوَناغا‬ ‫جبهئينانيَدا‪.‬‬ ‫ئاستىَ سيَ يىَ ‪ -‬ئاستىَ جيَبةجيَكرنىَ (بياظىَ ثراكتيكى)‪:‬‬ ‫ئةظ ئاستة يىَ ثةيوةنديدارة ب جيَبةجيَكرن و سياسةتا زمانيا ثالن و نةخشة بؤ هاتية كيَشان د هةردوو ئاستيَن‬ ‫ئيَكىَ و دويَدا‪ ،‬كا دىَ د بوارىَ ثراكتيكيدا نةخامسة د بوارىَ ثةروةردة و فيَركرنيَدا هيَتة ثةيرةوكرن‪ ،‬كةواتة د ظى‬ ‫ئاستيدا ئارمانج و بةرثرسياريا دوماهيىَ ئةوة كا ض د هوال وانةطوتنيَدا دهيَتة خواندن و ضةوا دهيَتة طوتن؟ هةلبةت ل‬ ‫ظيَرىَ رِوىلَ زمانظانييا دةرؤنى دهيَتة مةيدانىَ و كا ثسثؤريَن ظى بياظى ب ض شيَوةيةكى تيَكةىل بابةتى دبن و ‪ ..‬هتد‪ .‬هةر‬ ‫د ظى ئاستيدا ليَكؤلينا وىَ ضةندىَ دهيَتةكرن كا ضةوا قوتابى سةرةدةريىَ ل طةل زمانىَ دوىَ دكةن‪ ،‬هةروةسان ليَكؤلني‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪32‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ل سةر ئارةزوويا ئاراستة و شيانيَن ميَشكييَن وان دهيَتة كرن كو ئةظ كريارة هةمى ب رِةنطةكى ذ رِةنطا ب بارىَ دةرؤنيظة‬ ‫د طريَداينة (عةبدولوةهاب خاليد‪.) 80 : 2010 ،‬‬ ‫ئةظ خشتةيىَ ل خوارىَ كورتييا كريارا فيَركرنا سةرتاسةرى نيشان ددةت كو تيَدا رِوىلَ زانستىَ زمانى ل طةل بياظيَن‬ ‫دييَن ثةيوةنديدار ب زمانظانيا ثراكتيكيظة هاتينة دياركرن‪:‬‬ ‫ئاستىَ ئيَكىَ ‪-‬‬ ‫‪-1‬‬

‫سياسةتا زمانى‬

‫هةردوو دةستهةالتيَن ياسادانان و جيَبةجيَكرنىَ‬

‫زمانظانيا جظاكى‬ ‫ئاستىَ دوىَ ‪-‬‬

‫‪-2‬‬

‫زمانظانى‬ ‫زمانظانيا جظاكى‬

‫‪-3‬‬

‫‪ -‬بوَ كىَ دهيَنة طوتن‪.‬‬

‫ خةل ض دخوينني ؟‬‫شارةزا و ثسثؤريَن زمانظانييا ثراكتيكى‬

‫ ل ض قؤناغ دخوينني ؟‬‫‪ -‬دةمىَ خواندنىَ ضةندة ؟‬

‫ئاستىَ سىَ يىَ ‪-‬‬ ‫ئاستىَ فيَركرنىَ‬

‫‪ -‬ئةو زمان و دياليَكتيَن دهيَنة خواندن‪.‬‬

‫ثسثؤريَن ثيَداطوطيايىَ و ستافىَ جيَبةجيَكار‬

‫‪ -‬ضاوا وانة دهيَتة دان ؟‬

‫زمانظانيا دةرونى‬

‫ب ظى رِةنطىَ ل سةرى ‪ ،‬ل هةر وةالتةكى زمانظانييا ثراكتيكى تيَكةىل ثروسيَسا فيَركرنا زمانى دبيت كو ئةظة ذى‬ ‫ثروسيَسةكا ب هةظكارى و هةظثشكة و رِاددةيا سةركةظتنا وىَ ذى يا طريَداية ب هةظكاريا هةمى ئالييَن ثشكدار د‬ ‫ثالندانان و جيَبةجيَكرنيَدا‪ ،‬كةواتة ئةظ ثروسيَسة كريارةكا ب هةظكاريية و رِيَذةيا سةركةفتنا وىَ ذى ل سةر ثشكاداريا‬ ‫ئةريَنيا سةرجةم ئالييَن ثشكدار درِاوةستيت‪:‬‬ ‫‪ -1‬جظاك‪ ،‬جظاكناس و دةستهةالتا سياسى نوينةراتيا وى دكةن‪.‬‬ ‫‪ -2‬زمانظانييا ثراكتيكى‪ ,‬زمانظان و شةهرةزاييَن زمانى نوينةراتيا وىَ دكةن‪.‬‬ ‫‪ -3‬ثيَداطوطيا‪ ،‬شارةزاييَن ثةروةردة و فيَركرنىَ و ستافىَ ثةروةردىَ نوينةراتيا وىَ دكةن‪.‬‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪33‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫تةوةرىَ دوىَ‪:‬‬ ‫(زمانىَ زانستى)‬ ‫زمانىَ زانستى‪:‬‬ ‫د بكارهينانا زمانيدا دوو جوريَن بكارهينانىَ دهيَنة ثيَم‪ ،‬ئةوذى‪ :‬بكارهينانا طشتى و بكارهينانا تايبةتى؛ مةرةم ذ‬ ‫بكارهينانا طشتى زمانىَ رؤذانةيىَ بةربةالظة د ناظبةرا هةمى ئاخفتنكةريَن زمانيدا د سةرجةم بواريَن ثةيوةنديكرنيَن رؤذانة‬ ‫وةكى ئالوطوَركرنا ثيَزانينان و سالظ و كرِين و فروتنىَ و طوتن و دانوستاندنيَن رؤذانة؛ ئةظ زمانة يىَ جياوازة ذ زمانىَ‬ ‫نوذدار و ئةندازيار و ياساناس بكاردهينن ل دةمى ليَكوَلينان د بوارىَ ثسثؤريا خو دنظيسن؛ هوسا بكارهينانا تايبةتا‬ ‫زمانى دياردبيت كو ثةيظ ب هندةك واتاييَن الوةكى ييَن طريَداى ب دةوروبةرةكىَ تايبةتظة وةردطريت (سليمان الواسطي‬ ‫(‪.)29 : )1983‬‬ ‫زمانىَ زانستى دهيَتة هذمارتن وةك زمانةكىَ تايبةت (زمانىَ ثسثؤريىَ)‪ ،‬زمانةكىَ سةربةخؤية خودان فةرهةنطةكا‬ ‫تايبةتة‪ ،‬خودان هيماييَن دياركرينة كو تةنها كةسيَن د هةمان ثسثؤريدا كاردكةن ئةوان هيَمايان شرؤظةدكةن‪ ،‬هندةك‬ ‫جاران ئةو هيَما دبنة كوَد ‪ -‬شيفرة ‪ -‬د ناظبةرا واندا‪.‬‬ ‫‪ -1‬جوريَن طوتارا زانستى‪:‬‬ ‫بلوَمفيلد طوتارا زانستى دابةشى دوو جوران دكةت‪ ،‬ئةوذى‪ :‬طوتارا زانستييا يا فةرمى و طوتارا زانستييا نةفةرمى‪،‬‬ ‫سةبارةت طوتارا زانستييا نةفةرمى ثشت بةستنىَ ب زمانىَ طشتى دكةت‪ ،‬ل طةل زيَدةكرنا ثةيظ و تيَرميَن زانستى ل‬ ‫طةل ثيَطريبوون ب هندةك كوتيَن شيَوازى و ريَزمانى ب مةرةما كارتيَكرنىَ و طةهاندنا بابةتىَ زانستى بؤ وةرطرى‪،‬‬ ‫بةرامبةرى ئةظى جورى د طوتارا زانستيا فةرميا ثةيظان و ياساييَن ريَزمانييَن زيَدة ضارضؤظةكرى دهيَنة بكارهينان كو‬ ‫رستةك ل طةل رستةكا ديرت د ضوارضؤظةكىَ ريَزطرتنىَ ل ياساييَن زمانى دهيَنة بكارهينان ( ‪Bloomfield, l(1939), p‬‬ ‫‪.)43‬‬

‫‪ -2‬تايبةمتةندييَن ليَكولينا زانستى‪:‬‬ ‫أ‪ -‬بابةتى‪ :‬مةبةست ذىَ دويركةفتنة ذ تاكرةويىَ‪ ،‬ثيَدظية طوتارا زانستى ب شيَوازىَ بكةر نةديار بيت و تةنها ب ريَكا‬ ‫طوتارا زانستى ناظةروكا بابةتى ب بابةتيانة بهيَتة دارذتن‪.‬‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪34‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ب‪ -‬ريَكخسنت‪ :‬ريَكخسنت د طوتارا زانستيدا ب دوو ريَكان جبهدهيَت‪ ،‬ئةوذى‪ :‬طوجناندنا تيَطةهان و هةلبذاردنا فورميَن‬ ‫دروست‪ ،‬لةورا ثيَدظية تيَطةه و هزركرن و بري دويربن ذ دذيةكيىَ و دارذتنا تيَرمى ب شيَوةيةكىَ باه بيت‪ ،‬ثيَدظية رستيَن‬ ‫زمانىَ زانستى ثيَكظة دطريَداينب و ض ظةقتيان د هزران و ريَكخستنا تيَرم و رستاندا نةبيت‪.‬‬ ‫ت‪ -‬رؤنى‪ :‬ثيَدظية طوتارا زانستى يا رؤن بيت‪ ،‬ئةوذى ب دويركةفنت ذ مذداريىَ و نةئاشكرايىَ د دروستكرن و دارذتنا زمانىَ‬ ‫طوتارىَ و ب ظىَ ضةندىَ طرنطيدان ب زمانى دهيَتة دان كو زمانةكىَ هةلطرىَ سيمايىَ هويربينييَية‪ ،‬فةرهةنطا وى يا‬ ‫ئاشكراية و تيَرم و ثةيظيَن وى هةلطريَن واتايةكا روَنة و دورة ذ واتايا رةنطظةدانىَ (ئيحائي)‪ ،‬دورة ذ هةظبيَذ و هةظواتايان‬ ‫و دةربرينيَن وى ناهيَنة دووبارةكرن‪.‬‬ ‫د‪ -‬ئابورى‪ :‬طوتارا زانستى طوتارةكا وردبينة د منايشكرنا بابةتى و وةسفكرنا ويدا‪ ،‬ئةو زيَدةرويى د بكارهينان ثةيظان‬ ‫قةبيلناكةت‪ ،‬لةورا رستة و طريَييَن وىَ ضةندى بشيَت د كورتربِن‪ ،‬هزر تيَدا يا دةستنيشانكرية‪ ،‬ريَكىَ نادةت خاندن و‬ ‫راظةكرنيَن جوداجودا بؤ هةبن‪ ،‬ب تايبةتى ذى بكارهينانا هيَمايان د زمانىَ زانستيدا ئيَكة ذ ريَكيَن جبهئينانا ئابوريىَ د‬ ‫طوتارا زانستيدا‪.‬‬ ‫‪ -3‬تايبةمتةندييَن زمانىَ زانستى‪:‬‬ ‫هةر ثيَناسةكا بؤ زمانىَ زانستى هاتية دارذتن ذ تايبةمتةنديةكا زمانىَ زانستى دةستثيَكرية‪ ،‬زمانىَ زانستى خودان‬ ‫كؤمةكا تايبةمتةنديانة ذ اليةكيظ طريَداى ب هةر زمانةكية و ذ اليةكىَ ديظة يا ثةيوةنديدارة ب سروشت و تايبةمتةندييَن‬ ‫هةر زانستةكيظة‪ .‬تايبةمتةندييَن زمانىَ زانستى ل سةر سىَ ثشكان دهيَنة دابةشكرن‪ ،‬ئةوذى‪:‬‬ ‫ئيَك‪ -‬تايبةمتةندييَن طريَداى ب بكارهيَنانيَظة‪:‬‬ ‫زمانىَ زانستىَ بةشةكة ذ زمانىَ طشتى ل هندةك باريَن تايبةتدا بكاردهيَت‪ ،‬لةورا ئةو وةكى بكارهينان ذ اليىَ ضينةكا‬ ‫دةستنيشانكريظة دهيَتة بكارهينان‪ ،‬ضونكى شيَوازةكة ثسثؤر بؤ ثةيوةنديكرنىَ د ناظبةرا خودا بكاردهينن‪ ،‬كةواتة‬ ‫بكارهيَنةريَن زمانىَ زانستى دكيَمن بةرامبةرى زمانىَ طشتى كو هةمى خةل بكاردهينن‪ ،‬زمانىَ زانستى ثرةكة د ناظبةرا‬ ‫ثسثؤران ل سةرانسةرى جيهانىَ‪ ،‬لةورا يا ب ساناهيية ثسثؤر تيَكستةكا تايبةت ب بوارىَ ثسثؤريا وى د زمانةكىَ ديرتدا‬ ‫تيَبطةهيت‪.‬‬ ‫دوو‪ -‬تايبةمتةندييَن طريَداى ب ئةركىَ زمانىَ زانستى‪:‬‬ ‫مةرةم ذىَ تايبةمتةنديا ئةركىَ زمانىَ زانستى ئةوة كو ببيتة ئامرازةك بؤ جبهئينانا بابةتةكىَ‪ ،‬ئةركىَ سةرةكيىَ‬ ‫زمانىَ ثسثؤريىَ طةهاندنا ثيَزانيناية‪ ،‬هةروةسا ئةركةكىَ ديرتىَ زمانىَ زانستى د ثال ئيَكدا ئةركىَ فيَركرنيَية‪.‬‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪35‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫سىَ‪ -‬تايبةمتةنديا شيَوازى د ناظبةرا زمانىَ سروشتى و زمانىَ زانستيدا‪ :‬مةرةم ذىَ ئةو تايبةمتةندييَن زمانينة ئةويَن‬ ‫طريَداى ب هةر زمانةكىَ سرؤشتيظة كو زؤر ب ئاسايى ئةظ تايبةمتةندية د شيَواز ئةفراندنا تيَكستيَدا رةنط ددةنةظة‪ ،‬هةر‬ ‫ئةظ ضةندةية ذى كو دبيتة ثيظةرةكىَ ب ساناهى و بنطةهني بؤ ذيَكجوداكرنا تيَكستا ئاسايى ب زمانةكىَ سرؤشتى و‬ ‫تيَكستةكا زانستى ب شيَوة زمانةكىَ زانستى كو زمانىَ زانستى خودان شيَوازىَ تةكنيكةكا زانستيية و يىَ دورة ذ‬ ‫زيَدةرويى و كورتربِى تيَدا يا زالة‪ ،‬هةر يةكةيةكا زمانى ض ثةيظةك بيت يان رستةك بيت مةرةم ذىَ سالوخدانة و دةربرِين ذ‬ ‫كةتوارى ب دةربرِينيَن ئيَكسةر و هويربينى تيَدا مةرجة‪ ،‬ئةظىَ ضةندىَ ثيَدظى ب ليَكضواندنىَ و ئةنديَشةيىَ نينة‪.‬‬ ‫مذارا سةرةكى د زمانىَ زانستيدا (تيَرم)ن‪ ،‬بةىلَ تةنها زمانىَ زانستى ب تنىَ ذ تيَرمان ثيَكناهيَت؛ هةر زمانةكىَ‬ ‫زانستى هةلطرىَ تايبةمتةندييَن مؤرفؤلؤجى و ريَزمانية كو هاتينة وةرطرتن ذ زمانىَ طشتى‪ ،‬تةنها جياوازى د ناظةرا واندا‬ ‫ئةوة كو تيَرم د ناظ زمانىَ زانستيدا ب بةرفرةهى دروست دبن‪ ،‬بةىلَ تايبةمتةندييَن ريَزمانى تةنها د زمانىَ طشتيدا دروست‬ ‫دبن و تةنها بؤ ثيَدظياتيا زمانىَ زانستى مفا ذَىَ دهيَتة وةرطرتن( حممود فهمى حجازى (د‪.‬ت)‪.)14 :‬‬ ‫‪ -4‬تيَرم وةكى ريَذطةهةكا سةرةكيا زمانىَ زانستى‪:‬‬ ‫ثشتى بةرفرةهبوونا زانستان و زؤربوونا ثسثؤريان ليَكولةران طرنطيةكا مةزن داية تيَرمان‪ ،‬بةرامبةرى ئةظىَ ضةندىَ‬ ‫كؤمةكا ثيَناسيَن جورا وجور بؤ تيَرميَن زانستى هاتينة دارذتن كو تيَرم تيَرمةكة زاناييَن ثسثؤر د بوارةكى ذ بواريَن‬ ‫ئةبستيمؤلؤذى و ثسثؤريىَ ل سةر دريَككةفتينة داكو دةربرِِِينىَ ذ واتايةكىَ ذ واتاييَن زانستى بكةت‪.‬‬ ‫ضةند ثيَناسةيةك بؤ تيَرمان‪:‬‬ ‫تيَرم ‪ -:‬بنضينةى زمانى ستاندارى نةتةوةية‪ ،‬دياليَكتةكانى لةيةك نزي دةكاتةوة‪ ،‬دةبيَتة هؤى ثيَكهيَنانى يةكيَتى‬ ‫دةربرِين و بنضينةى ئامراز و هزر و بريو داهيَنان بؤ نةوةكانى داهاتوو بةيةكطرتوويى (رِؤذان نوورى عبدوللاللَ (‪.)18 :)2007‬‬ ‫تيَرم ‪-:‬ضةند وشة و دةربرِينيَكى تايبةتني كة بؤ طةياندنى واتايةكى تايبةتى دانراون‪ ،‬يان لة ئةجنامى زؤر بةكارهيَنانى لة‬ ‫هةر زانست و هونةريَكدا‪ ،‬وردة وردة واتايةكى تايبةتييان بةسةردا برِاوة و شيَوةى زاراوةيان وةرطرتووة (شةهاب شيَخ‬ ‫تةيب تاهري (‪.)151 :)2012‬‬

‫جوريَن تيَرمان ذاليىَ بكارهينانيَظة‪ :‬تيَرم د ناظ زمانىَ زانستيدا دابةشى سىَ جوران دبن‪ ،‬ئةوذى‪:‬‬ ‫‪.1‬‬

‫تيَرميَن ثرت طريَداى ب ثسثؤريةكيَظة‪ ،‬هةر زانستةكى تيَرميَن تايبةت ب خو ييَن هةين‪.‬‬

‫‪.2‬‬

‫تيَرميَن هةظثشكيَن د ناظبةرا طةلةك زانستاندا‪.‬‬

‫‪.3‬‬

‫دةربرِينيَن طشتى بؤ واتاييَن زانستى وةكى تيَرم بكارهاتينة‪.‬‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪36‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫جوريَن تيَرمان ذ اليىَ ئاماذةبوَكةريظة‪:‬‬ ‫زانا (‪ )Hermans‬دوو جوريَن تيَرميَن زانستى دياردكةت‪:‬‬ ‫تيَرميَن تةكنيكى‪ :‬ئةو تيَرمن ئةويَن طريَداى ب ثيَكهاتيَن زيندى و نة زيندى ذ تشتيَن هةين ئةويَن ليَكولةر ل‬

‫‪.1‬‬

‫دةمىَ ضاالكييَن هزرييَن زانستى ئةجنامددةت و ثىَ كاردكةت‪ ،‬ثيَدظية ذبرينةكةين كو ئةظ جورىَ تيَرمان بةرىَ‬ ‫بنياتينة بؤ كارىَ ليَكولةرى داكو بضيتة د ناظ هزركرن و دةربرِينىَ ذ وى زانستى ثشت بةستنىَ ثىَ دكةت‪ .‬بؤ‬ ‫دارذتنا ئةظى جورىَ تيَرمان ليَكولةر ثشت بةستنىَ ب ئةظان ريَكان دكةن‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫طريَدانا ناظليَكرى ب شيَوة و قةبارةى و رةنطىَ ئاماذةبؤكرى(مدلول)‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫طريَدانا ناظليَكرى ب بارةكى يان كارةكى يان لظينةكىَ‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫طريَدانا ناظليَكرى ب جهى يان جهىَ ذيانا وى‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫طريَدانا ناظليَكرى ب هذمارىَ يان ضةنداتيا وى يان ضرِاتيا وى‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫طريَدانا ناظليَكرى ب ئاراستةى يان ناظكرنىَ‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫طريَدانا ناظليَكرى ب ناظىَ ليَكولةرى يان داهيَنةرى‪.‬‬ ‫تيَرميَن دةربرِينىَ ذ تيَطةهان دكةن‪ :‬دةمىَ ليَكولةر دطةهيتة راظةكرنا دياردةيةكىَ ذ دياردان ثيَدظية ل سةر وى‬

‫‪.2‬‬

‫ناظةكى بؤ دابنيت داكو ئةوىَ دياردىَ ثىَ ناظبكةت‪ ،‬ئةظ جورىَ زاراظان د طريَداينة ب وى دةوروبةرىَ تايبةتىَ‬ ‫تيَدا بكارهينانظة‪ ،‬كةواتة ئةظ جورىَ تيَرمان د بنةرةتدا واتايا خوَ ذ دةوروبةرى وةردطرن‪ .‬بؤ دارذتنا ئةظى جورىَ‬ ‫تيَرمان ليَكولةر ثشت بةستنىَ ب ئةظان ريَكان دكةن‪:‬‬ ‫‪-‬‬

‫وةرطرتنا ثةيظيَن بةربةالظ و هةلبذارتنا ئةويَن ذ اليىَ واتاييَظة ثةيوةندى ب ديارديَظة هةى‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫وةرطرتن ذ تيَرميَن زانستييَن ديرت و دارذتنا وان ب ريَكيَن مؤرفؤلؤجى‪.‬‬

‫‪-‬‬

‫وةرطرتن ذ ناظىَ ليَكولةر و داهيَنةران و دارذتنا وان ب ريَكيَن مؤرفؤلؤجى‪.‬‬

‫‪ -5‬ريَكيَن بدةستظةئينانا تيَرميَن زانستى‪:‬‬ ‫د هةمى زمانيَن جيهانيَدا كؤمةكا ريَكيَن جودا يا هةى بؤ دروستكرن و ثةيدابوونا ثةيظ و تيَرميَن نوى‪ ،‬د زمانىَ‬ ‫كوردي ذيدا ثةيدابوون و طةشةكرنا ثةيظان ب دوو ريَكا ثةيدابووية‪ ،‬ئيَ ‪ :‬ريَكا راستةوخؤية‪ ،‬ئةو ذى هةليَنجانا ثةيظا‬ ‫كورديا رةسةنة د ناظ زمانىَ كورديد ا‪ ،‬دوو‪ :‬ريَكا الوةكيية‪ ،‬ئةو ذى هاتنا ثةيظاية ذ زمانيَن بيانى (ئةورةمحانى حاجى‬ ‫مارف‪ .) 3 : 2000 ،‬ب شيَوةيةكىَ طشتى ئةم دشيَني ب ظى رةنطىَ ل خوارىَ دةستنيشانا وان ريَ و ريَبازا بكةين كو‬ ‫ثةيظ و زاراظيَن نوى ثىَ دروست دبن‪:‬‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪37‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ئيَك‪ -‬رِيَبازا تيَكةلكرنىَ ‪-:Blending‬‬ ‫مةبةست ثىَ ئةوة ثارضةك ذ هةر ثةيظةكىَ بهيَتة الدان و د ئةجنامدا ثةيظةكا نوى دروستبكةت‪ ،‬ب واتايةكا دى‪،‬‬ ‫ب تنىَ ثارضةك ذ ثةيظان دهيَتة الدان ( ‪ ،)238 :2006،Yule, George.‬كةواتة تيَكةلكرن بريتية‪ ،‬ذ ثةيظةكا نوى‪ ،‬ب‬ ‫رِيَكا تيَكةلكرنا دوو ثةيظان دهيَتة دروستكرن‪ ،‬ئةظ جؤرة ثةيظة ب ضةند رِيَكان بدةستظة دهيَت‪-:‬‬ ‫أ‪ -‬ب كومكرنا ثارضا ئيَكىَ يا ثةيظىَ ل طةل ثارضا دوماهيكىَ يا ثةيظا دووىَ (شحدة فارع و اخرون‪،)138 :2008 ،‬‬ ‫وةكى‪-:‬‬ ‫ضاخيانة‪+‬ئينتةرنيَت=ضاخنيَت(كةمال مرياودةىل‪)135 :2007 ،‬‬ ‫وةرطرتوة ))(بةدران ئةمحةد حةبيب‪ )6 :2002 ،‬و هةروةسا هيَرشا شورِةشا تةكنةلؤذيا ئةظرِؤ ضةندين زاراظيَن‬ ‫بيانى دهاظيَذيتة د ناظ فةرهةنطا زمانىَ كورديدا و دىَ بينى ئةو زاراظيَن جيهانى يان وةكخؤ دمينن يان برِطا ئيَكىَ ذ‬ ‫هةردوو ثةيظان دهيَتة وةرطرتن وةكى‪-:‬‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةراست‬

‫موبايل‪ +‬تيَلفون= موبيتيَل‬

‫موبايل ‪ +‬تيَليفون= موبيتيَل‬

‫تيليفون ‪+‬كومثانيا = تيليكوم‬

‫تيليفون ‪ +‬كومثانيا‪ -‬تيليكوم‬

‫دوو‪ -‬رِيَبازا دارشتنىَ ‪-:Derivation‬‬ ‫رِيَبازا دارِشتنىَ ثيَكهاتيةذ ئاظاكرنا ثةيظيَن نوى ب زيَدةكرنا طريةكةكىَ يان ثرتبؤ سةر ثةيظةكىَ يان مؤرفيمةكا‬ ‫دى‪ ،‬كريارا ثةيظدارشتنىَ هةردةم ثةيظيَن نوى بدةستظة دهينيت و بةشة ئاخظتنا وىَ ذى دطوهوريت‪ .‬ب واتايةكا دى‪،‬‬ ‫رِيَبازا دارِشتنىَ بريتية ذ دروستكرنا ثةيظةكىَ ذ ثةيظةكا دى ل دويظ هندةك ياساييَن دياركرى (حممد على اخلوىل‪90 ،‬‬ ‫‪ ،):2000‬ئةظ ريَبازة ل دويظ هندةك ياسا و دةستوريَن زمانةكىَ دياركرى ثةيظيَن نوى ثيَكدهينيت(شحدة فارع و هةظاليَن‬ ‫وى‪ .)130 :2006 ،‬دارِشنت بةر بالظرتين رِيبازة و يا هايكارة بؤ ثيَكهيَنان و دروستكرنا كؤمةكا ثةيظيَن نوى بؤ ناظ زمانىَ‬ ‫كوردى‪ ،‬ئةوذى ب رِبَكا هذمارةكا زؤرا طريةكان (شاخةوان جةالل فةرةج‪ ،)24 :2006 ،‬دروستكرنا ثةيظيَن دارِشتى هةمى‬ ‫دةما ب تنىَ ب رِيَكا ثةيظةكىَ ل طةل ثاشطرو ثيَشطران ناهيَنة دروستكرن‪ ،‬ضونكى هندةك ثةيظيَن دارِشتى ب رِيَكا رِةطى‬ ‫ل طةل ثيَشطرو ثاشطران دروستنب‪،‬ئةظ رِيَبازة د زمانيدا هؤكارةكة بؤ ثيَشكةظنت و زيَدةكرنا ثةيظان بؤ ناظ زمانى‪ ،‬د‬ ‫شيانداية ضةندين ثةيظيَن نوى ب هاريكاريا ثيَشطرو ثاشطران د زمانىَ كورديدا بهيَنة دارشنت ((بة مةرجيَ هةما هةنطى و‬ ‫طوجنان لة واتاياندا هةبيت)) (حممد وةمسان‪ ،)59 :2004،‬ضونكى د شيانداية هةر ثيَشطرةك و ثاشطرةك بؤ سةر‬ ‫مؤرفيميَن سةرخبؤ بهيَنة زيَدةكرن‪ ،‬وةكى‪ :‬ثاشطرىَ (طةة) د شيانداية بؤ سةر ثةيظا(خوارن) بهيَتة زيَدةكرن‪ ،‬ىلَ د‬ ‫شياندانينة بؤ سةر ثةيظا (ئاظ) بهيَتة زيَدةكرن‪ .‬ئةظيَن ل خوارىَ ضةند منونةكن ب ريَكا ظىَ ريَبازىَ هاتيينة دروستكرن‪:‬‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪38‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ثةيظ ‪ +‬ثاشطر= ثةيظا دارِشتى‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫ثاريَز ‪ +‬طةة= ثاريَزطةة‬

‫ثيَم ‪ +‬ةوا= ثيَشةوا‬

‫خواندن ‪ +‬طةة= خواندنطةة‬

‫بةليَن ‪ +‬دةر‪ -‬بةليَندةر‬

‫ثيَشطر ‪ +‬ثةيظ= ثةيظا دارِشتى‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫دا ‪ +‬هيَالن‪ -‬داهيَالن‬

‫رِا ‪ +‬هيَنان= رِاهيَنان‬

‫رِا ‪ +‬كرن= رِاكرن‬

‫هةل ‪ +‬بذاردن‪ -‬هةلبذاردن‬

‫ثيَشطر ‪ +‬رةط= ثةيظا دارِشتى‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫بةر ‪ +‬ثرس= بةرثرس‬

‫رِا ‪ +‬سثيَر= رِاسثيَر‬

‫ب ‪+‬كر= بكر‬

‫ب ‪ +‬طؤرِ‪ -‬بطؤرِ‬

‫رِةط ‪ +‬ثاشطر= ثةيظا دارِشتنىَ‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫ثرس ‪ +‬طةة= ثرسطةة‬

‫خويَن ‪ +‬ةر= خويَنةر‬

‫بيَذ ‪ +‬ةر= بيَذةر‬

‫بني ‪ +‬ةر= بينةر‬

‫(ئيرباهيم ئةنيس) ئاماذىَ ب هندىَ ددةت‪ ،‬ثةيوةندى د ناظبةرا دارِشنت و ثيَوانيَدا ثةيوةنديةكا موكومة‪ ،‬ضونكى‬ ‫دارِشنت بريتية ذ ثرِوسيَسا دروستكرنا ثةيظةكىَ ذ ثةيظةكا دى‪ ،‬هةروةسا ثيَوانة ذى ل سةر هةمان بنةرِةتى‬ ‫كاردكةت(نعمة رحيم العزاوي‪.)52:1984 ،‬‬ ‫سىَ‪ -‬رِيَبازا كورتربِى‪-:‬‬ ‫ى دهيَتة رِيَكخسنت د بوارىَ‬ ‫ب جهينانا وىَ ذ اليىَ زمان و ئةدةبيظة ذيَ جودانة و هةر ئيَ ذ وان ب جورةك َ‬ ‫ئةدةبيدا رِةوانبيَذيىَ ب خؤ ظة دطريت كو ب ضةند ثةيظةكيَن كيَم واتايةكا زؤر ب دةستظة دهيَت هةر وةكى (أبن املعتز)‬ ‫دبيَذيت((رةوانبيَذى بريتية لة وةرطرتنى مانا و مةبةست بةبىَ ئةوةى وشةكان دريَذة بكيَشن))(عةزيز طةردى‪)15 :1972،‬‬ ‫‪ ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪39‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫مللةت رِابوو‬ ‫ب واتايا تاكة كةسيَن د ناظ مللةتيدا دذين رِابوون ب ثرِؤسيَسا سةرهلدانةكىَ‪.‬‬ ‫بةىلَ (د بوارىَ زمانيدا ثةيظ‪ ،‬ب رِيَكا هيَمايادهيَنة سازكرن)(سةالم ناوخؤه‪ -‬نةرميان خؤشناو‪ ،): 2010 428،‬وةكى‪-:‬‬ ‫@ ‪ $ ، At‬دوالر ‪ TV ،‬تةلةفزيون‬ ‫طةلةك جاران ئةو ثةيظيَن كورتكرى ب خاال دوماهي دهيَن‪ ،‬ضونكى دركاندنا وان نةيا طوجناية ل طةل ثةيظيَن وى زمانى‬ ‫يىَ بكاردهينيت‪ ،‬ب زؤرى ئةو ثةيظيَن دضنة د ناظ كؤمةال ئةبريظةيشندا(‪ ،)242 :2000، - Hudson Grover‬ئةظ رِيَبازة‬ ‫بؤ سةر سىَ بةشان دهيَتة دابةشكرن‪-:‬‬ ‫ضار‪ -‬كليثينط ‪-:Clipping‬‬ ‫كليثينط يان برينا ثةيظىَ دروستكرنا ثةيظةكيَية ثشتى الدانا هندةك تيثان ذ تيثيَن وىَ‪ ،‬وةكى د زمانىَ‬ ‫ئينطليزيدا(‪ )178 :2009 ، Crystal, David‬ب واتايةكا دى (ثرِؤسيَسةكة ب هاريكاريا وىَ دشيَني ثةيظةكا نوى‬ ‫ثةيدابكةين‪ ،‬ب رِيَكا هيَالنا ثشكا ئيكىَ ذ ثةيظةكا دياريكرى و الدانا ثشكا دووىَ ذ وىَ ثةيظىَ‪ ،‬ئةظ ثرِؤسيَسة د هندةك‬ ‫ثةيظيَن دياريكريدا ديادكةظيت(شحدة فارع و اخرون‪.)133 :2008 ،‬‬ ‫و ئةظ ثرؤسيَسة زيَدةتر د ثةيظيَن زمانىَ ئينطليزيدا دياردبن(حممد علي االخلولي‪ ، )92 :2000 ،‬وةكى‪TRANS -:‬‬ ‫‪TRANSLATOR‬‬

‫كةواتة كليثينط (بريتيية لةو ثرِؤسةيةى كة لة ثارضةيةك لة ثيَم‪ ،‬يان لة كؤتايى وشةوة وةردةطريت‪ ،‬لة جياتى فؤرمة‬ ‫طشتيةكة بةكاردةهيَنريَت‪ .‬لة ئةجنامدا فؤرِميَكى سةربةست دروستدةبيَت‪ ،‬هةنديَ جاريم دةبيَتة بناغة بؤ ثيَكهينانى‬ ‫وشةيةكى نوىَ)(شيَركؤ حةمةئةمني قادر‪ ،)14 :2002،‬ئةظ برينا ثةيظىَ ل طةل بوورينا دةمى جهىَ ثةيظا دريَذ يا رةسةن‬ ‫ب متامى دطريت(‪ ،)242 :2000، Hudson Grover‬وةكى ظان منونيَن ل خوارىَ د زمانىَ كورديدا‪-:‬‬ ‫لينا‪ :‬كليثينطا (كارولني)ة ناظةكىَ التينية (حممد التوجني‪)141 : 2005 ،‬‬ ‫كيا‪ :‬كيا مؤتؤرِسة‪.‬‬ ‫ئؤميَطا‪ :‬ئوثل ئوميَطاية‪.‬‬ ‫فاله‪ :‬فاله ميمؤرية‪.‬‬ ‫تيدا‪ :‬نيسان تيداية‪.‬‬ ‫فلؤو‪ :‬فلؤوةنزاية‪.‬‬ ‫د ناظ ريَكخراو و ثارتيَن كورديدا ئةظ جورىَ ثةيظان بةرضاظ دكةظن‪ .‬يانذى د ناظ ضةند ثةيظةكاندا ب تنىَ ثةيظةك دهيَتة‬ ‫بكارهينان وجهىَ هةميىَ دطريت‪ ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫ثارتى‪ :‬كليثينطا حيزبا (ثارتى دميوكراتى كوردستان)ة‪.‬‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪40‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ثيَنج‪ -‬ئةكرِؤنيَم ‪-: Acronymization‬‬ ‫بريتية ذ ئاظاكرنا ثةيظةكىَ ذ تيثيَن ئيَكىَ يا كومةكا ثةيظان (‪ ،)176 :2009 ، Crystal, David‬ئةظ رِيَبازة ذ بؤ كورتكرنا‬ ‫ناظىَ وةالت و دامو دةزطةه و رِيَكخراو و داهيَنانيَن زانستى دهيَتة بكارهينان(شحدة فارع و اخرون‪،)134 :2008 ،‬‬ ‫وةكى‪-:‬‬ ‫كةواتة ئةم دشيَني بيَذين ‪ ،‬ئةكرِونيَم بكارهينانا‬ ‫‪ASK: American service for the Kurdis‬‬ ‫ثارضةكيَية ذ كؤمةكا ثةيظان‪ ،‬كو جهىَ هةميىَ بطريت ئةظةذى ب مةرةما سظكيا نظيَسني و طوتنيَية‪ ،‬تيَطةهشتنا ظان‬ ‫ثةيظان طريَدايى ئاستىَ رِةوشنبرييا كةسىَ بةرامبةرة‪ .‬بكارهينانا ثةيظيَن ئةكرِونيم د زمانىًََ كورديدا كيَمرت ذ نيظ ضةرخية‬ ‫دهيَنة بكارهينان‪ ،‬بكارهينانا ظان ثةيظانذى زيَدةتر بؤ كورتكرنا ناظىَ ثارت و رِيَكخراوانة(كامران رةحيمى‪)21 : 2007 ،‬‬ ‫وةكى‪-:‬‬ ‫ثةكةكة‪ :‬ئةكرِؤنيما (ثارتى كريَكاريَن كوردستانىَ‪ -‬ثارتى كريَكارانى كوردستان)‪.‬‬ ‫ثاسؤك‪ :‬ئةكرِؤنيما (ثارتى سؤشاليستا كوردستانىَ‪ -‬ثارتى سؤشاليستى كوردستان)‪.‬‬ ‫دوو جوريَن ئةكرِؤنيمى هةنة‪-:‬‬ ‫‪ -1‬ئةكرِؤنيما ثةيظىَ‪ :‬وةك ثةيظةكا نؤرِمالة نةوةك رِيَنظيسا تيثيَن وان‪ ،‬تيثيَن ئيَكىَ ثيَكظة ثةيظةكا نوى ثيَكدهينن‪ ،‬ذبةر‬ ‫ظىَ ضةندىَ ئةكرِؤنيم‪ ،‬وةك ثةيظةكا سةرخبؤ دهيَتة خواندن‪ ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫‪FAO:Food and agriculture organization‬‬

‫ثذاك‪ :‬ئةكرِؤنيما(ثارتى ذيانى ئازادى كوردستان)‪.‬‬ ‫ئةظ جؤرِىَ ئةكرِؤنيمى هةر ضةندة ذ ثيتيَن ضةند ثةيظةكان هاتينة دروستكرن‪ ،‬بةىلَ ضونكى طةلةك دهيَنة بكارهينان‬ ‫كيَم جاران هةست ب وىَ ضةندىَ دهيَتة كرن‪ ،‬ئةظ ثةيظة ذ تيثيَن ضةند ثةيظةكان دروستبووينة‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئةكرِؤنيما تيثان‪ :‬ئةظ جؤرةذى بكارهينانا تيثا دةستثيَكيَية ذ هةر ثةيظةكىَ‪ ،‬ىلَ وةك ئةكرِؤنيما ثةيظىَ ناهيَنة‬ ‫خواندن‪ ،‬ئانكو ئةم تيث تيث دخوينني(‪ ،)242 :2000، - Hudson Grover‬وةكى‪-:‬‬ ‫ى‪.‬ن‪.‬ك‪ :‬ئةكرِؤنيما (يةكيَتى نيشتيمانى كوردستان)‪.‬‬ ‫شةش‪ -‬ئةبريظيةيشن ‪-:Abbrtviation‬‬

‫قرتاندن بريتية ذ الدانا ثشكةكا ثةيظىَ ض ل دوماهيكا ثةيظىَ يان نيظةكىَ و هيَالنا ثشكا دى هةر ذ وىَ ثةيظى ئةظة‬ ‫ذى بؤ سظكيا ئاخفتنيَية(حممد علي اخلولي‪ ،)92 :2000 ،‬ب رِةنطىَ ضةند تيثةكان دهيَتة نظيسني و ل دوماهيكا تيثان‬ ‫يان ثشتى هةر تيثةكىَ خالةك دهيَتة دانان‪ ،‬بةىلَ ل دةمىَ خواندنا وان‪ ،‬ثةيظ ب متامى دهيَتة طوتن و شيَوىَ تيثان ناهيَتة‬ ‫خواندن‪ ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫هتد‪(.‬هةتا دوايى)‬ ‫ى كوريدا ناطوجنيَت‪ ،‬وةكى(ث ‪.‬م)‬ ‫د ظى جؤرِيدا خالةك يا هاتية دانان ل دويظ‪ ،‬ضونكى ل طةل ياسايا فؤنةتيكا زمان َ‬ ‫كورتكرنا(ثيَشمةرطةية) د زمانىَ كوريدا‪ ،‬بةىلَ ضونكى هةردوو تيثى(ث)و (م) د زمانىَ كوريدا ل دويظ ئيَ ناهيَن ذ بةر وىَ‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪41‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ضةندىَ بؤ ذيَ جوداكرنىَ خالةك دهيَتة دانان د ناظبةرا واندا‪ ،‬واتة ل سةر شيَوازىَ ئاساييَى ثةيظيَن كوردى نينن(تابان‬ ‫حممد سعيد حسن‪ ،)4 :2008،‬وةكى ‪-:‬‬ ‫نةساخيا سلىَ ‪Tuberculosis:Tb.‬‬ ‫حةفت‪ -‬رِيَبازا ليَكدانىَ ‪-:Compounding‬‬ ‫ذ دوو ثةيظيَن ليَكداى يان زيَدةتر ثيَكدهيَت و بهاريكاريا رِيََبازا ليَكدانىَ دهيَنة ليَكدان‪ ،‬كةواتة ذ ئةجنامىَ ليَكدانا‬ ‫وان ثةيظان واتايةكا نوى دروستدبيت(عبداجلبار جعفر‪ )254 :1979 ،‬بةهرا ثرت ثةيظيَن كوردى ل دويظ ظىَ رِيَبازىَ دضنة‬ ‫د ناظ فةرهةنطا زمانىَ كورديدا و ثةيظةك و تيَرمةكىَ نوى ثةيدادبيت و واتايةكا دى دطةهينيت و ض ثةيوةندييَن رِاستةوخؤ‬ ‫ب واتايا ثةيظيَن بةرى خؤظة نينن‪،‬كةواتو رِيَبازا ليَكدانىَ بريتية ذ ثرِوسيَسا ليَكدانا دوو ثةيظان يان زيَدةتر ذ بؤ ثيَكهينانا‬ ‫ثةيظةكا نوى (‪ .)239 :2006 ، Yule, George‬د زمانىَ كورديدا رِيَبازا ليَكدانىَ ب دوو رِةنطان دهيَتة ئةجنامدان‪-:‬‬

‫‪ -1‬ليَكدانا رِاستةوخؤ‪ :‬بريتية ذ ثروسيَسا ليَكدانا دوو ثةيظان يان ثةيظةكىَ ل طةل مؤرِفيمةكا بةند ذ جؤرِىَ (رِةط)‪ ،‬بيَى‬ ‫هاريكاريا هيض ئامرازان يان ناظبةندان‪ ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫ثةيظ ‪+‬رِةط = ثةيظا ليَكداى‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫سةر ‪ +‬نظيَس = سةرنظيَس‬

‫ثةيام ‪ +‬نيَر = ثةيامنيَر‬

‫رِىَ ‪ +‬طر = رِيَطر‬

‫سةر ‪ +‬كيَم= سةركيَم‬

‫ثةيظ ‪ +‬ثةيظ = ثةيظا ليَكداى‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫داد ‪ +‬ثةروةر = دادثةروةر‬

‫بةلطة ‪ +‬نامة = بةلطةنامة‬

‫مال ‪ +‬ثةرِ = مالثةرِ‬

‫خانة ‪ +‬نشني = خانةشني‬

‫شاه ‪ +‬كرن = شاشكرن‬

‫ناو‪+‬نيشان=ناونيشان‬

‫‪ -2‬ليَكدانا نةرِاستةوخؤ‪ :‬بريتية ذ ثرِؤسيَسا ليَكدانا دوو ثةيظان ب هاريكاريا ئيَ ذ ناظبةندا‪ ،‬يان ثةيظةكىَ ل طةل‬ ‫مؤرِفيمةكا بةند ذ جورىَ (رِةط) ئةوذى ب هاريكاريا ثاشطران‪ ،‬وةكى‪-:‬‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪42‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ثةيظ ‪ +‬ناظبةند ‪ +‬ثةيظ = ثةيظا ليَكداى‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كورديييا ناظةرِاست‬

‫دةست ‪ +‬ة ‪ +‬سةر = دةستةسةر‬

‫دةست ‪ +‬بة ‪ +‬سةر = دةستبةسةر‬

‫ناظ ‪ +‬و ‪ +‬نيشان = ناظونيشان‬

‫توند ‪ +‬و ‪ +‬تيذ = توندوتيذ‬

‫دان ‪ +‬و ‪ +‬ستاندن = دانوستاندن‬

‫طؤرِ ‪+‬ة‪+‬ثان=طورِةثان‬

‫ثةيظ ‪ +‬رِةط ‪ +‬ثاشطر = ثةيظا ليَكداى‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫سةر ‪ +‬نظيس ‪ +‬ةر = سةرنظيسةر‬

‫سةر ‪ +‬نووس ‪ +‬ةر = سةرنووسةر‬

‫نو ‪ +‬خواز ‪ +‬ى = نوخوازى‬

‫رِىَ ‪ +‬بة ‪ +‬ةر = رِيَبةر‬

‫هندةك جارا ب رِيَكا دووبارةكرنا دوو ثةيظان‪ ،‬كو ل دويظ ئيَكدهيََن‪ ،‬يان ناظبةندةك دكةظيتة د ناظبةرا واندا و ثةيظيَن‬ ‫ليَكداى دهيَنة دروستكرن‪-:‬‬ ‫دووبارةكرنا دوو ثةيظان‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫خؤه ‪ +‬خؤه = خؤه خؤه‬

‫زوو ‪ +‬زوو = زوو زوو‬

‫سري ‪ +‬سري = سري سري‬

‫ثؤل ‪ +‬ثؤل = ثؤل ثؤل‬

‫دوبارةكرنا دوو ثةيظان ب هاريكاريا ناظبةندةكىَ‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫دةر ‪ +‬ب ‪ +‬دةر = دةربدةر‬

‫دةر ‪ +‬بة ‪ +‬دةر = دةربةدةر‬

‫سةر ‪ +‬ب ‪ +‬سةر = سةربسةر‬

‫سةر ‪ +‬بة ‪ +‬سةر = سةربةسةر‬

‫كةواتة (( وشةى ليَكدراو ئةو وشةيةية كة بةالى كةمةوة دوو وشةى واتادارى تيَدابيَت)) (ئةورةمحانى مارف‪83 ،‬‬

‫‪ ،):1987‬ىلَ مةرج نينة هةمى جاران هةردوو ثةيظ واتادار بن‪ ،‬وةكى د منونيَن سةريدا دياردبيت‪ .‬هندةك جاران ثةيظيَن‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪43‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ليَكداى ذ ثةيظةكا بيانى و ثةيظةكا كوردى دهيَنة دروستكرن‪ ،‬بةىلَ ثةيظا بيانى دكةظيتة بن كارتيَكرنا قؤنؤلؤذيا زمانىَ‬ ‫كوردى‪ ،‬وةكى‪-:‬‬

‫فةراهةم كردن‪ :‬فةراهةم (فةراهم)ا فارسيية وطةلةك واتايا ددةت ‪ :‬ئامادة‪ ،‬كؤمظةبوون ل جهةكىَ ئؤرطانيزةكراو‬ ‫(‪ :)Organization‬ب واتايا (كارىَ رِيَكخستى) دهيَت‪ ،‬ئةظ ثةيظة ذ كورتكرنا ثةيظا(‪)Organization‬ل طةل كارىَ(كرن)‬ ‫هاتية ضيَكرن‪.‬‬ ‫د زمانىَ كورديدا‪ ،‬وةكى بةهرا ثرتيا زمانيَن ئارى هذمارةكا بةرضاظا ثةيظيَن ليَكداى تيَدانة و ب رِيَكا ظىَ رِيَبازىَ دهيَنة‬ ‫دروستكرن(امحد حسن امحد‪.)320 :1975 ،‬‬ ‫هةشت‪ -‬رِيَبازا داتاشينىَ ‪-: shave‬‬ ‫ئةظ رِيَبازة هةر وةكى رِيَبازا ليَكدانىَ دهيَتة بكارهينان و زيَدةتر بؤ سظككرنا دوو ثةيظيَن دريَذة كو ل سةر زمانى‬ ‫طران دهيَنةدةربرِين‪ ،‬ب رِامانةكا ديرت داتاشني بريتية ذ ئاظاكرنا ثةيظةكىَ ذ دوو ثةيظان يان زيَدةتر‪ ،‬دبيَذنة ظان ثةيظان‬ ‫ثةيظيَن داتاشراى(عبداجلبار جعفر‪ .)254 :1979 ،‬ب رِيَكا ظىَ رِيَبازىَ هذمارةكا ثةيظان هاتينة د ناظ زمانىَ كورديدا و ب‬ ‫هاريكاريا ليَكدانىَ هاتينة ضيَكرن ‪ ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫رِيَ ‪+‬باز=رِيَباز‬

‫فرة(فراوان)‪+‬ذنىَ=فرةذنى‬

‫دةست‪+‬ثيَكرن=دةستثيَ‬

‫هاواللتى‪+‬نيشتيمان=هاونيشتمان‬

‫ثةيظيَن داتاشراى ئةو ثةيظن (بة دريَذاى ميَذوو وردة وردة سواون تا طةيشتوونةتة ئةم ثلةى ئيَستايان))(عةالئةدين‬ ‫سةجادى‪ .)49 :1977 ،‬داتاشني و ليَكدان دوو رِيَبازيَن ذيَ جودانة جوداهيا وان ئةوة‪ ،‬داتاشني بريتية ذ كورتكرن و‬ ‫داتاشين ا ثةيظان ‪ ،‬بةىلَ رِيَبازا ليَكدانىَ بريتى نينة ذ الدانا ثشكةكىَ ذ ثةيظةكىَ بؤ دروستكرنا ثةيظةكا نوى (عبداجلبار‬ ‫جعفر‪.)254 :1979 ،‬‬ ‫نةه‪ -‬رِيبازا داهيَنانىَ ‪-: Invention‬‬ ‫ئةظ رِيَبازة وان ثةيظ و زاراظيَن نوى ب خوظة دطريت‪ ،‬كو د ناظ وان وةالتيَن خودانيَن ظةدينت و داهيَنانا كةلو‬ ‫ثةالنن(كمال جالل غريب‪ .)118 :1988 ،‬د بوارىَ تةكنؤلؤذيا و داهيَنانيَدا و ل هةمى جيهانىَ دهيَنة بكارهينان بىَ‬ ‫دةستكاريا واتا وىَ و بؤ هةمان مةبةستى دهيَنة بكارهينان‪ ،‬ضونكى بؤ ناظىَ بابةتةكىَ تايبةتية و ض زمان نةشيَن ثةيظةكا‬ ‫تايبةت بؤظان ثةيظان دانن‪ ،‬ل دةمىَ ثةيظيَن ب ظىَ رِيَكىَ دةربازى زمانيَن دى دبن ((تايبةمتةندى زمانى ميللةتى ليَوة‬ ‫هاتوى ثيَوة دياردةبيَت و لةكاتى وةرطرتندا‪ ،‬ئةوا بةخةوشى زمان دانانريَت‪ ،‬زمانةكة زةنطني دةكات و بةثيىَ ئةو بوارة‬ ‫لة وشةو زاراوةدا دةوللةمةندى دةكات)) (تابان حمةمةد سةعيد حسن‪ .)46 :2008 ،‬وةرطرتنا ظان ثةيظيَن بيانى بؤ ناظ‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪44‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫زمانان ((مؤركيَكى نيَو نةتةوةييان ضونكى مللةتىَ مة ب باشرت و ساناهيرت وةردطريت‪ ،‬وةكى (دجييتال‪ ،‬سةتةاليت‪...،‬هتد‬ ‫)‪ ،‬ئةوذى ذبةركو دةمىَ ثةيظ و تيَرمةك ل وةالتةكى ثةيدا دبيت دىَ تايبةمتةندييَن زمانىَ وى وةالتى وةرطريت‪ ،‬يان ذى‬ ‫ناظىَ هندةك كةرستان ب ناظىَ وى كةسى دهيَنة ناظكرن‪ ،‬كو ضيَكريىَ وى كةرةستةية‪ ،‬لةورا هةولدان بؤ خؤماليكرنا‬ ‫هندةك ثةيظ و زاراظان ب سةر ناكةظيت‪ ،‬وةكى هندةك زمانظانيَن عةرةب بزاظ كريية‪ ،‬هندةك ثةيظ و زارا ظيَن بوارىَ‬ ‫تةكنؤلؤذيايىَ وةردطيَرنة سةر زمانىَ عةرةبى‪ ،‬ىلَ هةول و بزاظيَن وان تا رِادةكى ب سةر نةكةظتينة‪ ،‬ضونكى ئةو ثةيظ و‬ ‫زاراظيَن وان بؤ هندةك كةرةستيَن تةكنةلؤذيايىَ داناين خةل بكار ناهينن(رشيد فندى‪ ،)73 :2002 ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫ثةيظيَن عةرةبى‬

‫ثةيظيَن زمانيَن دى‬

‫مشواف‬

‫تةلةفزيون‬

‫حاسوب‬

‫كومثيوتةر‬

‫هاتف‬

‫تةلةفون‬

‫مزياع‬

‫رِاديو‬

‫بةىلَ هندةك هةولَ و بزاظيَن زمانظانيَن عةرةب بؤ خؤماليكرنا هندةك ثةيظان سةركةظتينة‪ ،‬ئةو ثةيظ رِؤذانة خةل‬ ‫دئاخفتناخؤدا بكار دهينن‪ ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫ثةيظيَن عةرةبى‬

‫ثةيظيَن‬ ‫دى‬

‫حمرر‬

‫نيوزمان‬

‫شاشة‬

‫مونيتةر‬

‫عنوان‬

‫تايتل‬

‫زمانيَن‬

‫هةروةسا د ناظ كوردان ذيدا بزاظ هاتينة كرن تارِادةكى سةركةظتى نةبووينة‪ ،‬ضونكى ئةو ثةيظ و زاراظيَن ضيَكرى ذ اليىَ‬ ‫خةلكيظة ناهيَنة بكارهينان‪ ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫ثةيظيَن كوردى‬

‫ثةيظيَن زمانيَن دى‬

‫ئةسثة ئاسنني‬

‫ثايسكيل‬

‫ديتنوك‬

‫تةلةفزيون‬

‫بهيستوك‬

‫تةلةفون‬

‫رِيَبازا داهيَنانىَ ب زؤرى دوةالتيَن ب ناظودةنط د بوارىَ ثيشةسازى و بازرطانييَدا دهيَتة بكارهينان‪ ،‬ئةوذى دةم َ‬ ‫ى‬ ‫كةسةك داهيَنانةكىَ دبوارةكى د بواريَن ذيانيَدا دكةت‪ ،‬ب ناظىَ وى دهيَتة ناظكرن(سةالم ناوخؤه‪ -‬نةرميان خؤشناو‪( ،‬‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪45‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫‪ ،427 :2010‬بةىلَ هندةك جاران داهيَنان ب ناظىَ كومثانيايةكىَ ذى دهيَتة ناظكرن‪ ،‬كو كارىَ ظةطوهاستنا كةلوثةالن‬ ‫دكةن‪ ،‬ئةظ جؤرىَ ثةيظان د ناظ وان وةالتيَن ثيَشكةظتى و خودان ثيشةدا ثةيدادبيت و ب رِيَكا بازرطانيىَ د ناظ وةالتيَن‬ ‫ديرت دا بةالظ دبن و بىَ دةستكارى دهيَنة بكارهيَنان‪ ،‬بةىلَ هةر جظاكةك ل دويظ سروشتىَ زمانى وان ثةيظان ديَخيتة ل بن‬ ‫كارتيَكرنا سيماييَن دركاندنا فؤنؤلؤذيا وى جظاكى‪ ،‬وةكى دظان ثةيظيَن ل خواريَدا دهيَنة دينت‪-:‬‬ ‫ثةيظيَن كوردى‬

‫ثةيظيَن زمانيَن دى‬

‫مؤباييل‬

‫مؤبيَل‬

‫‪Mobile‬‬

‫تةلةفون‬

‫تيَلفؤن‬

‫‪Telephone‬‬

‫كؤمثيوتةر‬

‫كةمثيوتةر ‪Computer‬‬

‫هةروةسا (((هيض طةليَكم بة تيَكةاللوى ضةند وشةى بيَطانة لة زمانةكةيدا توشى هيض زيانيَ نابىَ و توشيم‬ ‫نةبووة))(هةذار موكريانى‪ )285 :1974 ،‬ب تايبةتى د ظىَ رِيَبازيَدا‪ ،‬ضونكى دانانا تيَرمةكىَ دى بةرامبةر ظان زاراظان‬ ‫رةجنا وان د بةر ئاظيَدا دضيت و ذ اليىَ خةلكيظة ناهيَنة بكارهينان هندةك ثةيظ ذ زمانةكى بؤ زمانةكىَ دى دهيَتة‬ ‫ظةطوهاسنت و ض طؤهؤرِين ب سةردا ناهيَن‪ ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫ثةيظيَن كوردى‬

‫ثةيظيَن بيانى‬

‫سى دى‬

‫سى دى‬

‫ثالزما‬

‫ثالزما‬

‫ماوس‬

‫ماوس‬

‫ميكرؤ‬

‫ميكرؤ‬

‫نؤيلكةر‬

‫نؤيلكة‬

‫دهندةك دةماندا وةرطرتنا ثةيظ و زاراظان يا ثيَدظية ‪ ،‬ضونكى داهيَنان يا تايبةتة ب زمانىَ وى مللةتيظة و ناضيَبيت‬ ‫بهيَتة وةرطيَرِان بؤ زمانىَ ذيَهاتى‪ ،‬ضونكى (( لة تةواوى زانستة جؤراو جؤرةكاندا وشةو دةربرِينى تايبةت هةية كة لة‬ ‫شويَنى سةرهلدان و ثيَشكةوتنى زانستةكاندا ثةيدادةبن و يان بةسةر زمانانى تردا دةسةثيَنن ))(بةدران ئةمحةد حةبيب‪:‬‬ ‫‪ ،)8 ،2002‬هندةك ليَكؤلةر ثرؤسيَسات داهيَنانىَ ب ثرِؤسيَسا طوهؤرِينا واتا ثةيظةكىَ بؤ واتايةكا دى وةسف دكةن ‪،‬‬ ‫وةكى (ثةيظا (مةرزية) كو ناظىَ هونةرمةندةكا كوردبوو ‪ ،‬نوكة بؤ جؤرةكىَ ترومبيَلىَ دهيَتة بكار هينان)(شيَركؤ‬ ‫حةمةئةمني قادر ‪.)14 :2002 ،‬‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪46‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫دةه‪ -‬رِيَبازا ميتافؤرِى‪-:‬‬ ‫ميتافورِ ذ اليىَ زمانظانييَظة و وىَ ضةندىَ دطةهينيت‪ ،‬كو ثةيظةكىَ بؤ طةهاندنا واتايةكىَ كو ب واتايا بنةرةتيا خؤ‬ ‫نةهيَتة بكارهيَنان(حممد علي اخلولي‪ )168 :2000 ،‬ب واتايةكا دى ميتافؤرِ بكارهينانا ثةيظةكيَية بؤ واتاييا رِاستةقينةيا‬ ‫خؤ نةهيَتة بكارهينان(مسري سعيد حجازي‪ ،)52 : 2006،‬كةواتة ئةظ ناظة يىَ هاتية دانان بؤ وان ثةيظيَن واتا وىَ دهيَتة‬ ‫طوهؤرين‪ .‬ظىَ ريَبازىَ رؤلةكىَ طرنط د دةولةمةندكرنا فةرمانطةها زمانيدا هةية( بةكر عومةر عةىل‪ ،)104 :2000.‬ضونكى‬ ‫(زمان وشةيةكى داناوة‪،‬كةضى جاری وا هةية طوزارةيةكى تر ديَتة ثيَشةوة‪ ،‬وشةيةك نيية بؤ ئةو طوزارةية‪ ،‬بةناضارى‬ ‫خاوةن زمان ئةو وشةية كة بؤ طوزارةيةكى تر دانراوة بة خواسنت دةيهيَنيَت ئةيكا بةناو بؤ ئةميم و هةر بةو وشةية‬ ‫طوزارشت لةم مةعنا دووةمةه دةداتةوة))( عةالئةدين سةجادى‪ ،)47 : 1977،‬وةكى‪:‬ثةيظا (زار) واتايا وىَ زمانة‪ ،‬بةىلَ‬ ‫نوكة بؤ دياليَكتا دهيَتة بكارهينان‪.‬‬ ‫يازدة‪ -‬رِيَبازا وةرطيَرِانىَ ‪-:Translation‬‬ ‫ئيَكة ذ رِيَبازيَن ئاظاكرن و دروستكرنا ثةيظيَن نوى د ناظ زمانيدا و طوهؤرِينا ويَنى َ هزر و ئاخظتنيَية ب هةمى‬ ‫هويركارى و واتاييَن ويظة ذ زمانةكى بؤ زمانةكىَ دى‪ ،‬هةروةسا هؤكارةكة بؤ بةرفرةهكرنا فةرهةنطا زمانى‪ ،‬ضونكى‬ ‫وةرطيَرَِِان مروظى هان ددةت ل دويظ ثةيظ و زاراظيَن نوى بطةرِيَت‪ ,‬كو ب رِيَكا ظىَ رِيَبازىَ ثةيظ و زاراظ ذزمانةكى بو‬ ‫زمانةكىَ دى دهيَنة وةرطيَرِان و كةظنرتين شيَوازة كو خةلكى ل طةل زمانيَن جوراوجور بؤ ضيَكرنا ثةيوةنديان ثشت ثىَ‬ ‫بةستى ب دريَذاهيا ديرؤكىَ‪ ،‬ئةظ بزاظة نةهاتية ظةقةتيان و ض جاران ذى ئةظ بزاظة نةهاتية رِاوةستاندن و ل دةمىَ‬ ‫وةرطيَرِانىَ ذى وةرطيَرِ ثةنايىَ دبةنة بةر ثةيظيَن زمانىَ خوَماىل ذ بؤ وةرطيَرِانا ثةيظةكا بيانى(حممد ألتوجنى‪134 ،‬‬ ‫‪ ،):2005‬وةكى‪:‬‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫ثةيظيَن عةرةبى‬

‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫بدالة‬

‫بطؤرِ‬

‫بطؤرِ‬

‫رئيس البلدية‬

‫سةروكىَ باذيَرظانيىَ‬

‫سةروك شارةوانى‬

‫دليل‬

‫رِيَبةر‬

‫رِيَبةر‬

‫عيد أالم‬

‫رِؤذا دةيكىَ‬

‫رِؤذى داي‬

‫ثةيظيَن زمانيَن دى‬

‫كوردييا سةرى‬

‫كوردييا ناظةرِاست‬

‫‪Perfect‬‬

‫متام‬

‫تةواو ناياب‪/‬بيَخةوه‬

‫‪Valantain‬‬

‫رِؤذا ئةظينيىَ‬

‫رِؤذى خؤشةويستى‬

‫‪Print‬‬

‫ضاث‬

‫ضاث‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪47‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫(‪ )1‬ب دةستكاريظة ل (بةدران ئةمحد حبيب ‪ ) 159 :2005‬هاتيية وةرطرتن‪.‬‬ ‫ل دةمىَ وةرطيَرِانا ثةيظ وزاراظيَن بيانى وةرطيَرِ طةلةك جاران ثةنايىَ دبةتة بةر طوهورِينىَ يان زيَدةكرنىَ يان الدانىَ داكو‬ ‫ثةيظا وةرطيَرايى لطةل سروشت وسيمايىَ وى زمانى بطوجنيَت ئةوىَ بوَ دهيَتة وةرطيَرِان ( جةمال عةبدول‪.)108 :2008 ،‬‬ ‫د ريَبازا وةرطيَرِانا زاراظ و ثةيظاندا ب تنىَ واتايا ثةيظان دهيَنة وةرطرتن‪،‬ئةوذى وةرطرتنا ثةيظا وةرطيَرِايية‪ ،‬هةمى‬ ‫زمانيَن جيهانىَ ثيَدظى ب ثةيظيَن بيانى دبن و بظىَ رِيَكىَ دشيَن فةرهةنطا وةالتيَن خوَ ثيَشبيَخن وثةيظيَن نوى دروستبكةن‬ ‫‪،‬بةىلَ هاتنا ظان ثةيظيَن نوى د وى دةمى دا د ناظ زمانيدا دهيَنة بكارهينان دةمىَ ثيَدظى ثىَ هةبيت ‪ ،‬ضونكى مللةت‬ ‫نةشيَت بتنىَ ثةيظيَن خوَ بكاربينيت بيىَ وةرطرتنا ثةيظان‪ ،‬هةروةسا ب رِيَكا وةرِطيَرانىَ هذمارةكا ثةيظ وشيَوازيَن‬ ‫رِونانيَن زمانى ذ زمانةكى دهيَنة د ناظ زمانةكىَ ديدا (سةالم كةريم‪.)27:2005 ،‬‬ ‫دوازدة‪ -‬ريًبازا وةرطرتنىَ ‪-:Borrowing‬‬ ‫ئةظ ثرِوَسيَسا ثةيظيَن نوى ذ زمانيَن دى وةردطريت‪ .‬ل طةل بكارهينانا ثةيظ و زاراظيَن وةرطرتى بوَ ماوةيةكى د‬ ‫ناظ خةلكةيدا‪ ،‬دىَ بيتة ثةيظةكا بنةرةت يان خوَماىل(‪ ،)264: 2000 ، Hudson Grover‬كةواتة ئةو ثةيظيَن دهيَنة‬ ‫وةرطرتن دكةظنة بن كارتيَكرنا وشةسازى و دةنطسازيا وى زمانىَ ثةيظ بوَدهيَنة ظةطوهاسنت (شحدة فارع و اخرون‪،‬‬ ‫‪ .)138 : 2006‬هندةك جاران ل دةمىَ وةرطيَرِانا تيَرمةكىَ بيانى ئاريشة بوَ وةرطيَرِى دروستدبن ‪ ،‬لةورا وةرطيَرِ ناضار‬ ‫دبيت ‪ ،‬زاراظا بيانى وةكى خوَ وةربطريت‪ ،‬واتة ذ بةر نةبوونا ثةيظا طوجنايى د زمانيدا ‪ ،‬زمانظان و وةرطيَر ناضار دبن‬ ‫ثةيظيَن بيانى دئاخظتنيَن خوَدا بكاربينن (هةر زمانيَ بة طويَرةى توانا و ثيَويستى خوَى وشة وةردةطريَت و زوَربةى زوَرى‬ ‫ئةو وشة بيَطانانةى كة هيَندراونةتة ناو زمانى كوردى‪ ،‬لةطةل شيَوازى طوكردنى زمانى كوردى طوجنيَندراون و زمانةكةيان‬ ‫دةولةمةند كردوة) (شاسوار هةرشةمى ‪.)43-42:2009 ،‬وةرطرتن بريتية ذ ظةطوهاستنا ثةيظةكا بيانى بوَ زمانةكىَ دى ‪،‬‬ ‫واتة ثةيظا وةرطرتى ثةيظةكة ذ زمانةكى دى ياهاتية وةرطرتن (حممد علي اخلولي ‪.)34:2000 ،‬طةلةك جارا وةرطرتنا‬ ‫ثةيظان بوَ ناظ زمانىَ كوردى ب كورديكرن دهيَتة ناظكرن و ئةو ثةيظيَن دهيَنة وةرطرتن ذ بةر ثيَدظييَن ذيانا كورداية ‪ ،‬بةىلَ‬ ‫بةرى بكار هينانا وىَ د زمانىَ كورديدا دظيَت بةرطةكىَ خؤماىل بكةينة بةر ‪ ،‬هةروةسا (بةهرا ثرتيا زمانيَن د جيهانيَدا‬ ‫ثةيظيَن بيانى تيَدا هةنة و ئةو ثةيظيَن بيانييَن كةظتينة د ناظ زمانىَ كورديدا ييَن بووينة كوردى و ل دةمىَ بكار هينانا وان‬ ‫كيَم جاران ئاخظتنكةر يان طوهدار هةست ب وىَ ضةندىَ دكةت ‪ ،‬كو ثةيظةكا بيانيية)(كمال جالل غريب‪، )118:1988 ،‬‬ ‫وةكى (ئةرشيف ‪ ،‬ظوليبول‪،‬سةتةاليت‪.....‬هتد)‪.‬‬ ‫وةرطرتنا زاراظيَن بيانى ثيَدظيةكا سروشتية ويا (تايبةت نيية بة زمانيَكى دياريكراو‪ ،‬بةللكو دياردةيةكى هاوبةشة و زوَربةى‬ ‫زمانةكانى جيهان َتيَيدا بةشدارن)(بةناز رفيق توفيق ‪ )72:2008،‬و خواسنت و بكار هينانا ثةيظيَن بيانى د زمانىَ كورديدا‬ ‫دياردةيةكا ئاسايية ب تنىَ د دةمىَ ثيَدظييَدا‪ ،‬ضونكى ((هةر واللت و زمانيَ لة قةرزكردنى وشة و دانوستان لةطةلَ زمان و‬ ‫زمان و واللتانى دى دورة ثةريَزى بكات زمانةكةى دوا كةوتوو ترو ثانتاى زمانةكةى بةرتةسكرت دةبيَتةوة))(كامران‬ ‫رةحيمى ‪ )17:2007،‬بةىلَ ل طةل هندىَ ذى وةرطرتنا كؤمةكا زوَرا ثةيظان دئةجنامدا دبيتة هوَكارىَ ذ دةستدانا‬ ‫سةرخبوَييا زمانى‪.‬وةرطرتنا ثةيظان يا ن بىَ دةستكاريية يان دةستكاريية‪ ،‬وةكى ل خوارىَ ديار دبن‪-:‬‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪48‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫‪ -1‬وةرطرتنا بىَ دةستكارى‪:‬ئةظ جورىَ وةرطرتنىَ يا بىَ دةستكاريية و ذبةر وىَ ضةندىَ دبيَذنىَ (هاوردة)‪،‬ضونكى دةمىَ‬ ‫ثةيظ و زاراظ ذ زمانىَ بيانى دهيَنة خواسنت بؤ زمانةكىَ دى دظيَت هةمان واتايىَ بطةهينيت و بىَ دةستكارى بهيَتة‬ ‫بكارهينان‪،‬وةكى (‪ Ice cream‬ئايس كريَم‪autonomy ،‬ئوَتوَنوَمى ‪restaurant ،‬رِيَستوَرِانت ‪police ،‬ثوَليس ‪group ،‬‬ ‫طروث ‪code ،‬كود ‪slide ،‬ساليد‪original ،‬ئوَرِجينال‪.... ،‬هتد )‪ ،‬هةروةسا ئةطةر تيَرمةك بوَ هزر و بريةكا تايبةتى‬ ‫هاتبيتة دانان ثيَدظية مللةتيَن ديذى ب رِِِيَكا وةرطرتنىَ خبوازن و د زمانىَ خوَدا بكاربينن ‪،‬وةكى ئةو ثةيظيَن عةرةبييَن د‬ ‫ئايينىَ ئيسالميَدا هةين تايبةتن ب زمانىَ عةرةبيظة و نابيت ض زمانةكىَ دى وان ثةيظان وةربطرن بوَ دةربرِينا واتايةكا‬ ‫تايبةت ظان ثةيظان سازبكةن و دظيَت وةكى خوَ بهيَنة وةرطرتن و بكار هينان (جةمال عةبدول ‪ ، )60-2008‬وةكى‬ ‫(شةهيد ‪ ،‬بةرةكةت ‪ :‬عةزاب ‪...‬هتد)‪.‬‬ ‫‪ -2‬وةرطرتنا ب دةستكارى‪ :‬بريتية ذ ثروسيَسا ظةطوهاستنا ثةيظةكىَ ذ زمانةكى بوَ زمانةكىَ دى ثشتى هندةك‬ ‫طوهوَرِينكارييَن زمانى ب سةردا دهيَنة كرن‪.‬ب واتايةكا ديرت ل دويظ ظى جوَرى هةر ثةيظةكا بيانى هاتة د ناظ زمانةكىَ‬ ‫ديدا ثيَدظية ذ اليىَ موَرفوَلوَذى بكةظيتة بن كارتيَكرنا ياساييَن زمانظانيا زمانىَ وى وةالتىَ ثةيظ وةرطرتن (جةمال نةبةز ‪:‬‬ ‫‪)77، )1976(B‬هةر وةكى دةمىَ ثةيظةكا بيانى بوَ ناظ زمانىَ كوردى دهيَتة ظةطوهاسنت‪ ,‬ثةيظا وةرطرتى دىَ كةظيتة بن‬ ‫كارتيَكرنا ياساييَن دةنطييَن زمانىَ كوردى و (ئةظ طوهوَرِينيَن فوَنوَلوَذى ئةجناميَن طرنط هةنة بوَ سيستةمىَ فوَنوَلوَذيىَ‬ ‫زمانى و كارتيَكرنىَ ل سةر ئيَ رِيَزيا دةنطيَن ئاخظتنىَ د ثةيظيَدا دكةت)( ‪ )95:2003 ، Trask, R.L‬وةكى (‪Actor‬‬ ‫ئةكتةر ‪Aacademic ،‬ئةكادميى ‪Fabricate ،‬فابريقة‪...‬هتد)‪ ،‬ئةظ دةستكارى كرنة ذى ب مةرةما سظكيا طوتنيَية‪.‬‬ ‫هندةك جاران دةستكاريا وةرطرتنا ثةيظان ب تنىَ ب ريَكا نظيَسينيَية‪ ،‬وةكى‪-:‬‬ ‫ثةيظيَن كوردى‬

‫ثةيظيَن عةرةبى‬

‫مرةشح‬

‫مرشح‬

‫خزمةت‬

‫خدمة‬

‫ئةظ ثةيظ و تيَرمة ب َو دةمةكىَ دريَذة دهيَنة بكارهينان و بووينة خوَماىل و ب ثةيظيَن بيانى ناهيَنة نياسني((ئةم‬ ‫دةسكارى كردنةه دةبيَتة هوى ثتةوبوون ورةط داكوتانى ئةو وشانة لةزمانى كورديدا ‪،‬هةروةها هةندىَ جار بةجوريَ‬ ‫ثتةو دةبن ورةط دا دةكوتن و جيَى خويان دةكةنةوة وجيَطريدةبن ودةضةسثيَن))(ئةورةمحانى حاجى مارف‪:1975 ،‬‬

‫‪ ،)225‬ب رِةنطةكىَ بيانى ناهيَتة دينت ب تنىَ ب رِيَكا ظةكولينيَن زمانظانا نةبيت‪ ،‬هوَكارىَ وىَ ظةدطةرِيت بوَ خواستنا وان‬ ‫ثةيظان د وى سنوورىَ تيَدا هاتية بكارهينان و دةستكاريا وان كو ئيَخستينة بن بارىَ دةستور و دةنطسازيا زمانىَ كوردى‬ ‫و بةرطةكىَ خوماىل داية وان‪ .‬رِيَبازا وةرطرتينَ ذيَدةريَ دة ولةمةندكرنا فةرهةنطا زمانيَ كوردية و ذ ئةجنامىَ طةلةك‬ ‫هوَكاران ثةيظيَن بيانى دهيَنة وةرطرتن و بةهرا ثرت ئةو ثةيظيَن هاتينة وةرطرتن بوَ ناظ زمانىَ كوردى‪ ،‬ذ زمانيَن هةظسوييَن‬ ‫هاتينة وةرطرتن ئةو ذى توركى و فارسى و عةرةبينة‪.‬‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪49‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ئةجنام‪:‬‬ ‫‪ -1‬زمانىَ كوردى وةكى زمانةكىَ سرؤشتيىَ زيندى د ثيَكهاتةيا خؤدا زةمينةيةكا تةواو يا هةى كو بهيَتة بةرهةظكرن‬ ‫وةك زمانةكىَ زانستيىَ سةردةمانة‪.‬‬ ‫‪ -2‬هةتا نهو سرتاتيذ و نةخشة و ثالنيَن ثيَويست و طوجناى بؤ زمانىَ كوردى نةهاتينة دانان و ثةيرِةوكرن ب‬ ‫ئارماجنا طةهةشنت ب زمانىَ زانستيىَ كوردى‪.‬‬ ‫‪ -3‬بنةكؤكا زمانىَ زانستى و جهىَ طةشة و وةرارا وى بياظىَ ثةروةردةو فيَركرنيَية‪.‬‬ ‫‪ -4‬ثيَكهاتةيا هةرة سةرةكيا زمانىَ زانستى تيَرميَن زانستينة بؤ ثسثؤرييَن زانستييَن جياواز‪.‬‬ ‫‪ -5‬تيَرميَن زانستى ب زؤر ريَكان دهيَنة ئامادةكرن و بةرهةمهينان و زمانىَ كوردى ذى د سرؤشتىَ خؤدا يىَ ئامادةية‬ ‫كو مفاى ذ وان ريَكيَن بنطةهني وةربطريت‪ ،‬بةىلَ هةتا نهو ئةظ ضةندة وةكى ثيَدظى نةهاتيةكرن‪.‬‬ ‫‪ -6‬وةرطيَرِانا زانستى ب هةردوو ريَذطةهيَن خؤظة (سةرضاوة) و (تيَرم) ثرؤسيَسةكا سرتاتيذى و بلةزة داكو ببيتة‬ ‫ثشت و ثةنا بؤ ئاظاكرنا زمانىَ زانستى و بةردةوامى و طةشةثيَدانا وى‪.‬‬ ‫‪ -7‬شيَوازىَ دةربرِينا زمانىَ زانستى يىَ راستةوخؤ و كورتربِ و هزر بةخشة‪ ،‬ب بةروظاذى شيَوازىَ زمانىَ طشتى و‬ ‫جوراوجورييَن وى زؤر جارا يىَ ئةنديَشةيى و دريَذدادرة و ذ هةست و سؤزان ناهيَتة ظاالكرن‪.‬‬ ‫ذيَدةر‪:‬‬ ‫‪ -1‬امحد حسن أمحد (‪ ،)1975‬ثيَشطرو ثاشطر‪ ،‬طؤظارى كوَرى زانيارى كورد‪ ،‬بةرطى سيَيةم‪ ،‬بةشى يةكةم‪ ،‬بةغدا‪.‬‬ ‫‪ -2‬ئةورةمحانى حاجى مارف (‪ ،)1975‬ليَكسيكوَلوَذى زمانى كوردى كورديدا‪ ،‬بةشى دووةم‪ ،‬ضاثخانةى كوَرى‬ ‫زانيارى كورد‪ ،‬بةغدا‪.‬‬ ‫‪ ،)1987( ------------------ -3‬وشة روَنان لة زمانى كورديدا‪ ،‬ضاثا دووةم ‪ ،‬لة ضاثكراوةكانى‬ ‫كوَرى زانيارى كورد‪ ،‬بةغدا‪.‬‬ ‫‪ ،)2000( ----------------- -4‬بنج و بنةوانى هةندىَ وشة‪ ،‬بةغدا‪.‬‬ ‫‪ -5‬بةدران ئةمحةد حةبيب(‪ ،)2002‬فةرهةنطى زاراوة‪ ،‬لة ضاثكراوةكانى كؤرى زانيارى كورد‪ ،‬ضاثخانةى وةزارةتى‬ ‫ثةروةردة‪ ،‬هةوليَر‪.‬‬ ‫‪ ،)2005(------------------- -6‬فةرهة نطى زاراوةطةىل راطةياندن‪ ،‬لةضاثكراوةكانى كؤرى زانيارى‬ ‫كورد‪ ،‬ضاثخانةى وةزارةتى ثةروةردة‪ ،‬هةوليَر‪.‬‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪50‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫‪ -7‬بةكر عومةر عةىل(‪،)2000‬ميتافوَر لة روانطةى زمانةوانييةوة‪،‬نامةى دكتؤرا‪ ،‬كوَليَذى زمان‪ ،‬زانكوّى سليَمانى‪.‬‬ ‫‪ -8‬بةناز رفيق توفيق (‪ ،)2008‬بنةرةتييةكانى دةوللةمةندكردنى فةرهةنطى كوردى لة دياليَكتى خواروودا‪ ،‬نامةى‬ ‫ماجستيَر‪ ،‬كوَليَذى ثةروةردةى ئينب روشدى‪ ,‬زانكؤى بةغدا‪.‬‬ ‫‪ -9‬تابان حمةمةد سةعيد حسن‪ ،)2008(.‬طةشةسةندن و ثوكانةوةى طةجنينةى وشة لة زمانى كورديدا‪ ،‬نامةى‬ ‫ماجستيَر‪ ،‬كوَليذى زمان‪ ،‬زانكوَى سليَمانى‪.‬‬ ‫‪ -11‬جةمال عةبدول (‪ ،)2008‬بةركوليَكى زاراوةسازيى كوردى‪ ،‬ضاثخانةى خانى‪ ،‬دهوك‪.‬‬ ‫‪ -11‬جةمال نةبةز ‪ ،)1976( B‬زماني يةكطرتوي كوردي‪ ،‬بة ضاثى ئؤفيست‪ ،‬بامبيَرط‪.‬ئةملانيا‪.‬‬ ‫‪ -12‬رؤذان نورى عبداهلل(‪ ،)2007‬فةرهةنطى زمان و زاراوةسازى كوردى‪ ،‬خانةى ضاث و بالوكردنةوةى ضوارضرا‪.‬‬ ‫‪ -13‬رةشيد فندى (‪ ،)2002‬ثيَداضونةك ل سةر تيَرمة سازيىَ دزمانىَ كورديدا‪ ،‬طؤظارى كؤرى زانيارى كوردستان‬ ‫ذ‪ ،1‬هةوليَر‪.‬‬ ‫‪ -14‬سليمان الواسطي ‪ ،1983‬الرتمجة العلمية‪ ،‬بغداد‪.‬‬ ‫‪ -15‬مسري سعيد حجازي (‪ ،)2006‬معجم مصطلحات العلوم االنسانية و نظرة الثقافة‪ ،‬القاهرة‪.‬‬ ‫‪ -16‬سةالم كةريم(‪ ،)2005‬زمان و روَذنامة‪ ،‬ضاثةمةنى ضوارضرا‪ ،‬سليَمانى‪.‬‬ ‫‪ -17‬سةالم ناوخوه و نةرميان خوَشناو (‪ ،)2010‬زمانةوانى‪ ،‬بةرطةكانى (ضوارةم‪ ،‬ثيَنجةم‪ ،‬شةشةم‪ ،‬حةوتةم)‪،‬‬ ‫ضاثخانةى منارة‪ ،‬هةوليَر‪.‬‬ ‫‪ -18‬شاخةوان جةالل فةرةج(‪ ،)2006‬ناو لة شيَوة زارى هةوراميدا‪ ،‬نامةى ماستةر‪ ،‬كوَليذى ثةروةردة‪ ،‬زانكوَى‬ ‫كوَية‪.‬‬ ‫‪ -19‬شاسوار هةرشةمى(‪ ،)2009‬هةنديَ زانيارى طشتى لةبارةى زمانةوة‪ ،‬سليَمانى‪.‬‬ ‫‪ -21‬شحدة فارع‪ ،‬جها محدان‪ ،‬موسى عمايرة‪ ،‬حممد العناي(‪ ،)2008‬مقدمة فى اللغويات املعاصرة‪ ،‬الطبعة الرابعة‪،‬‬ ‫دار وائل للنشر‪ ،‬جامعة االردنية‪.‬‬ ‫‪ -21‬شةهاب شيَخ تةيب تاهري(‪ ،)2012‬بنةما و ثيَكهاتةكانى زاراوة لة زمانى كورديدا‪ ،‬سليَمانى‪.‬‬ ‫‪ -22‬شيَركؤ حةمة ئةمني قادر (‪ ،)2002‬مؤرفيمة بةندة ليَكسكى و ريَزمانيةكان و ئةركيان لة دياليَكى طوراندا‪ ،‬نامةى‬ ‫ماجستيَر‪ ،‬كوَليذى زمان‪ ،‬زانكوَى سليَمانى‪.‬‬ ‫‪ -23‬عبداجلبار جعفر (‪ ،)1979‬الدراسات اللغوية فى العراق‪ ،‬وزارة الثقافة و االعالم‪ ،‬كلية اآلداب ‪ -‬جامعة بغداد‪.‬‬ ‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪51‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmin University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫‪ -24‬عبدالوهاب خالد (‪ ،)2010‬زمانظانيا ثراكتيكى‪ ،‬ضاثخانةى روشنبريى‪ ،‬هةوليَر‪.‬‬ ‫‪ -25‬عةزيز طةردى (‪ ،)1972‬رةوانبيَذى لة ئةدةبى كورى دا‪.‬‬ ‫‪ -26‬عةالئةدين سةجادى(‪ ،)1977‬زانينى كروَكى زمان‪ ،‬طوظارى كوَرى زانيارى كورد‪ ،‬بةرطى ثيَنجةم‪ ،‬بةغدا‪.‬‬ ‫‪ -27‬كامران رةحيمى(‪ ،)2007‬زمانةوانى‪ ،‬دةزطاى ئاراس‪ ،‬هةوليَر‪.‬‬ ‫‪ -28‬كمال جالل غريب (‪ ،)1988‬ثةرينةوةى وشة يان لةيةك ضوونى وشة لة نيَوان زمانةكان دا‪ ،‬طوَظارى روَشنبريى‬ ‫نوىَ‪ ،‬ذ‪.120‬‬ ‫‪ -29‬كةمال مرياودةىل (‪ ،)2007‬فةرهةنطى ريَزمانى كوردى‪ ،‬سليَمانى‪.‬‬ ‫‪ -31‬محمد ألتونجي (‪ ،)2005‬المعرب والدخيل فى اللغة العربية وادابها‪ ،‬دار المعرفة للطباعة و النشر‪،‬‬ ‫بيروت‪ -‬لبنان‪.‬‬ ‫‪ -31‬محمد علي االلخولي (‪ ،)2000‬مدخل الى علم اللغة‪ ،‬الناشر‪ :‬دار الفالح‪.‬‬ ‫‪ -32‬حممد معروف فتاح(‪ ،)1911‬زمانةوانى‪ ،‬ضاثخانةى حاجى هاشم‪ ،‬هةوليَر‪.‬‬ ‫‪ -33‬حممد وةمسان(‪ ،)2004‬طريوطرفتةكانى زاراوة دانان لة زمانى كورديدا‪ ،‬هةوليَر‪.‬‬ ‫‪ -34‬محمود فهمي الحجازي( د‪.‬ت)‪ ،‬االسس اللغوية لعلم المصطلح‪ ،‬مكتبة الغريب‪ ،‬القاهرة‪.‬‬ ‫‪ -35‬هةذار موكريانى (‪ ،)1974‬كوردو سةربةخوَيى زمان‪ ،‬طوظارى كوَرى زانيارى كورد‪ ،‬بةرطى دوهةم‪ ،‬بةشى‬ ‫يةكةم‪.‬‬ ‫‪ -36‬نعمة رحيم العزاوي (‪ ،)1984‬النقد اللغوي بين التحرر والجمود‪ ،‬منشورات دائرة الشؤن الثقافية و‬ ‫النشر ‪ -‬بغداد‪ ،‬الموسو عة الصغيرة‪.‬‬ ‫‪37- Bloomfield,l(1939), Linguistic Aspects of Science.‬‬ ‫‪38- Crystal, David. (2009), Txtng, Oxford University Press Inc, New York.‬‬ ‫‪39-Trask, R.L. (2003), Historical Linguistics, Arnold: London. -1‬‬ ‫‪40- Hudson Grover. (2000), Essential Introductory Linguistics Oxford. -2‬‬ ‫‪41- Yule, George. (2006) The Study of Language, 3rd edition, Cambridge: Cambridge University‬‬ ‫‪Press‬‬

‫)‪Vol.1 No.12 (2017‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪52‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

Journal of Garmin University

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

:‫خالصة البحث‬

‫خارطة طريق للوصول إلى (اللغة العلمية) الكردية‬ .‫ عبد الوهاب خالد موسى‬.‫د‬.‫أ‬ ‫ إقليم كوردستان ـــ العراق‬/‫ جامعة زاخو‬/‫ فاكولتي العلوم اإلنسانية‬/‫قسم اللغة الكردية‬ ،ً‫ ومنذ القدم مهما كان المجتمع بدائيا ً ومحدودا‬،‫اللغة كظاهرة في الوجود لها عالقة بنشأة المجتمع اإلنساني‬ ‫الحس القومي وتجسيد‬ ‫ ومع ظهور‬،‫أو متطورا ً وموسعا ً تستخدم اللغة فيه وسيلة رئيسية للتواصل بين أفراده‬ ّ ‫فاللغة بالنسبة للكرد لم تُع ْد وسيلة للتواصل‬.‫عدَت اللغة أحد المقومات األساسية لكل قوم‬ ُ ‫المفهوم القومي‬ ‫واألسس القومي فقط بَ ْل تجاوز هذين التعريفين عند الكرد منذ أم ٍد بعيد واآلن؛ إذ تعدّ اللغة الكرديةالعامل‬ ‫ ويُعدّ رمز المقاومة في‬،‫الرئيسي لبقائهم كقوم وأمة يختلفون عن غيرهم من األقوام وهو صاحب هوية‬ .‫المنطقة‬ ‫وفي مرحلةالعولمة وعصر سرعة المعلومات تحتاج كل لغة إنسانية إلى خطة وخارطة متينة لتتناسب مع‬ ‫ وفي هذا‬،‫واللغة الكردية كغيرها من اللغات تحتاج إلى التخطيط والتطوير‬،‫هذه المرحلة لإلدامة بحيوية وجوده‬ :‫البحث الذي هو بعنوان‬ ‫( خارطة طريق للوصول إلى اللغة العلمية الكردية) سعينا الوصول إلى خارطة طريق لتوطيد لغة علمية‬ ‫ وتصبح في‬،‫ وعدم انقطاعها من التطور العلمي‬،‫تستعمل في المجاالت التربوية التعليمية والبحوث العلمية‬ ‫ لكي نستطيع من بناء التطور الفكريواألنشطة‬،‫النهاية أساسا ً قويا ً للعقل والفكر العلمي عند الطلبة والباحثين‬ .‫ ومن دون غموض‬،‫العلمية الذاتية على ذلك األساس المتين بكلشفافية‬ )‫ علم المصطلحات‬،‫ اللغة العلمية‬،‫ استراتيجية اللغة‬،‫ اللغة الكردية‬،‫ (اللغة‬:‫مفاتيح البحث‬

Roadmap to approach the scientific (Kurdish) language Prof.Dr. Abdelwahab Khalid Musa University of Zakho, Facualty of Humanities, Kurdish Department, Kurdistan Region of Iraq

ABSTRACT Language as a phenomenon related to the creation of civilizations. Throughout history languages were used in all the civilizations, whether small or advanced, as an essential tool between its citizens to communicate. Further, when sense nationality rose among civilizations language become a vital part of it. For Kurdish nation, the Kurdish language is not only a tool for communication and a fundamental element of their nationality as they have passed these stages a good while ago. For Kurds, the language is the main reason for their survival as an independent nation and a symbol for resistance. In the age of globalization and technology structural planning are required for each language to stay on the same pace with and survive. Kurdish language as the other languages also needs for planning and development. In this research (Roadmap to approach the scientific (Kurdish) language) the researcher tried to set a roadmap for establishing a scientific language for the field of education and teaching and research methods. Key words: languages, Kurdish language, linguistic strategy, ((((scientific language, the language of science)))), terminology 53

[email protected]

Vol.1 No.12 (2017)

27-53.pdf

There was a problem previewing this document. Retrying... Download. Connect more apps... Try one of the apps below to open or edit this item. 27-53.pdf.

755KB Sizes 56 Downloads 627 Views

Recommend Documents

No documents