TERMOREGÜLASYON FİZYOLOJİSİ

Doç.Dr.DİLEK ÖZDAMAR KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ ANESTEZİYOLOJİ VE REANİMASYON AD

Vücut sıcaklığının düzenlenmesi, korunması, ideal aralığa getirilmesi amacıyla vücudun meydana getirdiği fizyolojik işleyiş

TERMOREGÜLASYON

 ISI  Farklı maddeler arasında alınıp verilen enerji  Bir maddenin ısısı direk bir aletle ölçülemez  Maddelerin birbirine aktardığı ısı ölçülebilir (kalorimetre)  Birim: joule-kalori

 SICAKLIK 

Bir maddeyi oluşturan moleküllerden birinin ortalama kinetik enerjisini ifade eden değer



Değeri termometre ile ölçülebilir



Birim: Celcius, Fahrenhayt, Kelvin

Refleks ve yarı refleks termoregülasyon mekanizmaları  otonom,  somatik,  endokrin  davranış

kaybı artırır / azaltır, üretimi azaltır / artırır

İnsanlarda vücut sıcaklığındaki eşik aralığı 0,2°C’dir. Vücut sıcaklığı bu aralıkta artış veya düşüş gösterir.

Bu aralığın dışına çıkılması durumunda termoregülasyon merkezi aracılığıyla damarlarda vazodilatasyon veya vazokonstriksiyon oluşturulur. Titreme veya terleme sonucunda vücudun ısınması veya serinlemesi sağlanır.

İnsanlar diğer tüm memeliler gibi homeotermik olup yaşamsal fonksiyonlarının devamı için vücut merkez sıcaklığını neredeyse sabit bir aralıkta tutmak zorundadırlar. 36,5OC ile 37OC

Çekirdek Sıcaklık / Periferik Sıcaklık  Çekirdek sıcaklık,

hayati organlar etrafındaki sıcaklıktır. Normal koşullarda 37oC olarak belirtilir. Core (iç) kompartman: sıcaklığının oldukça sabit olduğu iyi kanlanan dokulardan oluşur (baş ve gövde).  Periferdeki sıcaklık ise çekirdek sıcaklığa göre 2-4oC düşük olabilir.  Periferik kompartman: sıcaklığın homojen olmadığı ve zaman içinde değişkenlik gösterdiği kompartmandır (kollar ve bacaklar).

Vücut(Core)Temperatürünün Hipotalamik Regulasyonu -

Hipotalamus, koordinasyon merkezi Hipotalamik Isı düzenleme merkezleri:

Derideki termal reseptörler

-Hipotalamus ve serebral korteks’teki duysal alanlar aracılıgı ile aktivate

Normal Termoregülasyon  Termoregülasyon hemen hemen her

çeşit dokudan kaynaklanan çeşitli sinyaller ile sağlanır

 Termoregülasyon üç fazda gerçekleşir:  Afferent termal algılama (afferent input)  Santral regülasyon  Efferent yanıtlar

Afferent input  Sıcaklık ile ilgili bilgiler tüm vücuttaki

termal duyarlı hücrelerden elde edilir.  Soğuk sinyaller A-delta  Sıcak sinyaller C lifleri ile iletilir

 Beyin, spinal kord, cilt yüzeyi, derin kor

yapılar (intraabdominal, intratorasik dokular)  Anterior spinal korddaki spinotalamik yol ile santral sinir sistemine iletilir

Efferent Yanıtlar  Genelde metabolik olarak “pahalı” olacak olan

titreme gibi mekanizmalar devreye girmeden önce daha az enerji gerektiren vazokonstriksiyon devreye girer (en sık )

 En önemli etkin mekanizma davranışsal

regülasyondur

 (uygun giyim, çevre ısısının ayarlanması,

pozisyon)

Efferent Yanıtlar  Titremesiz termogenez ile mekanik iş

olmaksızın ısı üretilir

 İnfantlarda kahverengi yağ dokusu  erişkinde etkisi az

 Titreme ile olan termogenez ile metabolik

ısı üretimi %50-100

 Titreme yenidoğanda olmaz ve çocuklarda

birkaç yaşa kadar tam etkili olamaz

 Ekzersiz ile metabolizma %500 artabilir

Efferent Yanıtlar  Terleme postganglionik kolinerjik

sinirler aracılığıyla gerçekleşir  Çevre ısısı iç ısıdan yüksek  Ter bezlerinden salınan bir madde ile de aktif vazodilatasyon gelişmektedir.

Efferent Yanıtlar Termal kararlılık sağlanması için tüm metabolik ısının çevreye çıkması gerekir Isının %95’i cilt yüzeyinden geçer, kalanı solunum sisteminden çıkar. Terleme olmadığında erişkinde ciltten ısı kaybının %10’u evaporasyon ile olur

Sıcaklığı kaybettiren mekanizmalar RADYASYON – Bir objenin yüzeyinden başka bir objenin yüzeyine direkt temas olmaksızın yapılan ısı geçişi (kızılötesi ışınlama gibi)

Sıcaklığı kaybettiren mekanizmalar  Konveksiyon  Daha sıcak havadan daha soğuk havaya

doğru ısı akımı olması (havanın hareketi)  Ameliyat salonunun durağan havasında bile hava akımı yaklaşık 20 cm/sn’dir

Sıcaklığı kaybettiren mekanizmalar Kondüksiyon – Bir objeden diğer objeye direkt temas ile ısı iletiminin olması – Sıcak cilt derisi / daha soğuk obje

Sıcaklığı kaybettiren mekanizmalar Evaporasyon – Bir sıvının gaza dönüşmesi sonucu aktarılan enerji – Her gram gaza dönüşen sıvı ile 0.6 kalori ısı kaybedilir – Her gün cilt ve akciğerlerden 600900 ml evaporasyon olur

Diyaforez – Gözle görülür terleme

Sıcaklık üretimini sağlayan mekanizmalar Metabolizma İstemli hareket Titreme (Shivering) Titremesiz termogenez (Nonshivering thermogenesis)

Vücudun ısı üretimini etkileyen etkenler

Ekzersiz –

Artmış metabolizma sıcaklık artışına neden olur

Hormon düzeyleri – Kadınlarda dalagalanma fazladır Progesteron arttıkça kor ısı artar Menapozda sıcaklık atakları Vazomotor kontrol mekanizmasında dengesizlik

Vücudun ısı üretimini etkileyen etkenler  Sirkadiyan ritm  24 saatte 0.5-1.0 C değişebilir  En düşük gece 01 and 04  En yüksek akşam 18

 Stresli çevre  Fiziksel ve emosyonel stres nöral ve

hormonal uyarı ile vücut ısısını artırır

Vücudun ısı üretimini etkileyen etkenler Yaş

Bebeklerde Çevresel değişikliklere hızla yanıt verirler ısı kontrol mekanizmaları gelişmemiştir Yaşlılarda Kontrol mekanizmalarındaki bozulma nedeniyle ısı değişikliklerine çok duyarlıdırlar – Vazomotor kontrol zayıf – Subkutan doku azalmıştır – Ter bezleri aktivitesi azalmıştır – Metabolizma azalmıştır

Vücudun ısı üretimini etkileyen etkenler Çevre – Çok sıcak odada ısı kaybı mekanizmaları devreye girmezse vücut ısısı artar İnfantlar ve yaşlılar bundan çok etkilenir

Termoregülasyon Eşik değerlerin etkilendiği durumlar – Sirkadiyan ritm – Menstruel siklus – Gıda alınımı – Tiroid fonksiyonu – Enfeksiyon – İlaçlar

Vücut Isısı Monitörizasyon Yerleri Oral (ortalama “normal” 37 ºC) Rektal (İç) Aksiller Timpanik membran (İç) Özofageal (İç) Pulmoner arter (en güvenilir) (İç) Mesane (İç)

İnsanlarda vücut sıcaklığındaki eşik aralığı 0,2°C’dir. Vücut sıcaklığı bu aralıkta artış veya düşüş gösterir.

Bu aralığın dışına çıkılması durumunda termoregülasyon merkezi aracılığıyla damarlarda vazodilatasyon veya vazokonstriksiyon oluşturulur. Titreme veya terleme sonucunda vücudun ısınması veya serinlemesi sağlanır.

İnsanlar diğer tüm memeliler gibi homeotermik olup yaşamsal fonksiyonlarının devamı için vücut merkez sıcaklığını neredeyse sabit bir aralıkta tutmak zorundadırlar. 36,5OC ile 37OC

Refleks ve yarı refleks termoregülasyon mekanizmaları İnsanlarda vücut sıcaklığındaki eşik aralığı 0,2°C’dir. Vücut sıcaklığı bu aralıkta artış veya düşüş gösterir. Vazodilatasyon veya vazokonstriksiyon Titreme veya terleme Çekirdek Sıcaklık / Periferik Sıcaklık Hipotalamus, koordinasyon merkezi İletilen sinyaller vücut ısısının artısı veya düsmesini önleyen cevaplar olusturulur. -Hipotalamus ve serebral korteks’teki duysal alanlar aracılıgı ile aktivate edilir

Vücut sıcaklığının düzenlenmesi ısı / kaybı ısı üretimi arasındaki denge ile gerçekleşir