Biological Science TM.pdf

Viewer
Transcript

JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TT\ eqs¡T\ ø£s¡B|æø£ 2017

sêÁwüº $<ë´ |ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤ dü+düú Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

ø£s¡B|æø£ s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T myéT. Vü≤]Á|ükÕ<é, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, –<ä›\÷s¡T, ø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ m. yÓ÷Vü≤Hé sêyéT, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, k˛&ç>±ì|ü*¢, ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ m. ã\sêeTø£èwüí, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, »eTTà\bÕ\+, Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ {Ï. eÁ»qs¡dæ+Vü‰¬s&ç¶, eTTì‡|ü˝Ÿ ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ, |ü⁄≥º>∑T\¢, nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ _.mdt.$.$. Á|ükÕ<é, >±+BÛõ eTTì‡|ü˝Ÿ ø±s=ŒπswüHé ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ, $»j·Tyê&É, ø£ècÕí õ˝≤¢ &ç. &˚$&é, »&é.|æ.ôV’≤ dü÷ÿ˝Ÿ, ‘√ø±&É, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢ ôdôV≤#Y. XÊ´yéT düT<Ûëø£sY u≤ãT, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, b˛≈£LsY, Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ $.{Ï.ÄsY. HÓÁVüA, mdt.$.ÄsY.myéT.dæ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, ø£èwüí\+ø£, $»j·Tyê&É, ø£ècÕí õ˝≤¢ $.myéT.»&é. XÊ´yéTÁ|ükÕ<é, $dü‡ø√&˚s¡T, |ü•ÃeT>√<ëe] õ˝≤¢ u§Ásê uÛ≤düÿs¡ sêE, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, <Ó+<äT\÷s¡T, |ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢ õ. kÕ\àHé sêE, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, ˝ÒbÕøÏå, nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢

Á|üyÓ÷<é ≈£îe÷sY bÕ&Ûç, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, _.ÄsY.dæ.|ü⁄s¡+, lø±≈£îﬁ¯+ õ˝≤¢ z.$. <ÛäqT+»j·Tsêe⁄, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, <Ûäsêàõ >∑÷&Ó+, |ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢ m. edüT+<Ûäs¡, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, ‹s¡T#êq÷s¡T, ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ mdt.mHé.$.»j·T\øÏåà, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, eT÷\bÕ&ÉT, ø£ècÕí õ˝≤¢ _. lìyêdüT\T, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, ô|<√›s¡+bÕ&ÉT, ø£&É|ü õ˝≤¢ _. düHê´dæHêj·TT&ÉT, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, eTT+CÒs¡T, $»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢ õ.$X‚«X¯«s¡sêe⁄, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, <ä÷ã#Ós¡¢, |ü•ÃeT >√<ëe] õ˝≤¢ myéT. »j·TdüT<Ûä, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, ‹s¡T#êq÷s¡T, ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ dæôV≤#Y._.$. |ü<ëàeõ, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, eTDÏø=+&É, ø£ècÕí õ˝≤¢ _. s¡eTDsêe⁄, »&é.|æ.ôV≤#Y.dü÷ÿ˝Ÿ, ø£\e#Ós¡¢, $»j·Tq>∑s¡+ õ˝≤¢ mHé. Ä*«Hé CÀdü|òt, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï.

düVü≤ø±s¡+ {Ï.$.mdt. s¡y˚Twt mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï. neTsêe‹, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ m&ç{Ï+>¥ eT]j·TT düeTq«j·T+ Ábıˆˆ myéT.mdt.mdt.˝øÏåà yê{Ÿ‡, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï. neTsêe‹, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|ü<Ûëq dü\Vü‰<ës¡T\T |æ. Á|üuÛ≤ø£s¡ sêe⁄ Ábıˆˆ myéT.$. sê»´\øÏåà dü+#ê\≈£î\T, sêÁw”ºj·T e÷<Ûä´$Tø£ •ø£å n_Ûj·÷Hé, dü+#ê\≈£î\T, sêÁwüº $<ë´ |ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤dü+düú, neTsêe‹, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ neTsêe‹, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ >ös¡e dü\Vü‰<ës¡T\T ¬ø. dü+<Ûë´sêDÏ ø£MTwüqsY, bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´, neTsêe‹, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

$wüj·Tdü÷∫ø£ e.HÓ+.

$wüj·TeTT

1.

sêÁw”ºj·T Ä$cÕÿsY n_Ûj·÷Hé \øå±´\T

2.

JeXÊÁdüÔ uÀ<Ûäq˝À <ës¡Ùìø£‘·

ù|õ HÓ+. 1 2`6

m) JeXÊÁdüÔ uÀ<ÛäHê ‘·s¡>∑‹ m˝≤e⁄+&Ü*? _) JeXÊÁdüÔ ‘·s¡>∑‹>∑~˝À |æ\¢\T @$T #˚düTÔ+{≤s¡T? dæ) JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TTì d”«j·T eT÷˝≤´+ø£q+ &ç) ñbÕ<Ûë´j·TTì <ës¡Ùìø£‘· 3.

JeXÊÁdüÔeTT˝À uÛ≤eq\T

7`86

m) yÓTÆ+&é e÷´|æ+>¥ _) bò˛¢#ês¡Tº\T dæ) uÛ≤eq\T 4.

JeXÊÁdüÔeTT˝À ÁbÕC…≈£îº\ s¡÷|üø£\Œq

87`101

5.

JeXÊÁdüÔ+˝À Á|üjÓ÷>±\ ìs¡«Vü≤D

102`124

6.

$C≤„qXÊÁdüÔ ø±s¡´Áø£eTeTT\T

125`136

m) $C≤„qXÊÁdüÔ Hê{Ïø£\T _) ÇHéôd’ŒsY nyês¡T¶\T dæ)

u≤\\ C≤rj·T ôd’qT‡ ø±+Á¬>dt

&ç) ôd’qT‡ ôd$THêsY Ç)

ôd’qT‡ ô|òsTTsY

m|òt) C≤rj·T ôd’qT‡ ~H√‘·‡e+ õ) H˚wüq˝Ÿ Á^Hé ø±sYŒ ‡ ôV≤#Y) ø£ﬁ≤ ñ‘·‡yé ◊) bÕsƒ¡XÊ\kÕúsTT˝À ìs¡«Væ≤+#·Tø√<ä–q JeXÊÁdüÔ ø±s¡´Áø£e÷\T 7.

JeXÊÁdüÔ &çõ≥˝Ÿ ‘·s¡>∑‹>∑~ (ICT)

137`139 v

e.HÓ+. 8.

$wüj·TeTT ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£q+

ù|õ HÓ+. 140`149

m) Á|üX¯ï\ dü«uÛ≤eeTTqT ns¡ú+#˚düTø=qT≥ _) |ü≥s¡÷|ü Á|üX¯ï\T dæ) Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D˝À Á|üX¯ï\T 9.

nqTã+<Ûä+

150`161

m) XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T _) |ü]o*+#·e\dæq Á>∑+<∏ë\T

vi

eTT+<äTe÷≥ ñbÕ<Ûë´j·T $TÁ‘·T˝≤sê...! eTq Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡XÊ\˝Àì |æ\¢\≈£î HêD´yÓTÆq $<ä´qT n+~+#˚ Á|üj·T‘·ï+˝À ‘·eT u≤<Ûä´‘·\qT, $<ÛäT\qT HÓs¡y˚s¡Ã≥+˝À nH˚ø£yÓTÆq düyêﬁ¯ﬂqT, q÷‘·q b˛ø£&É\qT m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT ‘Ó\TdüTø=H˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚dü÷Ôñ+{≤eTT. nH˚ø£s¡ø±˝…’q •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\T >∑‘·+˝À ìs¡«Væ≤+#·T≈£îHêïeTT. •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£e÷\ <ë«sê, ø£s¡B|æø£\ <ë«sê nH˚ø£yÓTÆq $wüj·÷\qT ne>±Vü≤q #˚düT≈£îHêïeTT. ø±˙ •ø£åD≤ ø±s¡´Áø£eT+˝À H˚sT¡ Ã≈£îqï n+XÊ\qT ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À Á|ü‹_+_+#˚ |ü]dæ‘ú T· \T m+‘·yT˚ s¡≈î£ ñHêïjÓ÷ eTq+ Ä‘êàe˝Àø£q+ #˚düTø√e\dæq nedüs¡+ m+‘Ó’Hê ñ+~. |æ\\¢ +<äs÷¡ ns¡eú +‘·+>± H˚sT¡ Ãø√yê\ì, H˚sT¡ Ã≈£îqï C≤„Hêìï <Óq’ +~q J$‘·+˝À $ìjÓ÷–+#ê\ì, H˚s¡TÃø√e&É+ nH˚~ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\≈£î, ‘·s¡>∑‹ >∑~πø |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&Ü, $<ë´]ú kı+‘·+>± nH˚«wüD\T, Á|üjÓ÷>±\T, ÁbÕC…≈£îº\T e+{Ï uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\<ë«sê H˚s¡TÃø√yê\H˚~ sêÁw”ºj·T Ä$cÕÿsY n_Ûj·÷Hé \ø£´å +. Ç+<äTø√dü+ q÷‘·q+>± uÀ<ÛHä ê |ü<‘Δä T· \T $ìjÓ÷–+∫ |æ\\¢ kÕeTsêú´\qT, Ä˝À#·Hê HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT ô|+∫ ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£q+ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£îqï n+XÊ\qT m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT eT÷˝≤´+ø£q+ #˚düTÔHêï+. nsTT‘˚ á ø£s¡B|æø£ <ë«sê 21e X¯‘êã›|ü⁄ HÓ’|ü⁄D≤´\≈£î nqT>∑TD+>± $<ë´s¡Tú\T >∑DÏ‘·+ eT]j·TT $C≤„qXÊÁdüÔ+˝À kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T, HÓ’|ü⁄D≤´\qT <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì, yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q m˝≤+{Ï eP´Vü‰\T, yÓTﬁ¯≈£îe\T s¡÷bı+~+#·Tø√yê*? q÷‘·q+>± kÕ+πø‹ HÓ’|ü⁄D≤´\qT ‘·s¡>∑‹ uÀ<Ûäq˝À m˝≤ ñ|üjÓ÷–+#ê*? >∑DÏ‘· eT]j·TT $C≤„qXÊÁdüÔ+˝À Á|üjÓ÷>±‘·àø£ nqTuÛÑyê\T eT]j·TT ÁbÕC…≈£îº\ <ë«sê |æ\¢\˝À ô|+bı+~+#ê*‡q HÓ’|ü⁄D≤´\T 8, 9, 10 ‘·s¡>∑‹ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\˝À ñqï n+XÊ\qT düT\uÛÑyÓTÆq Ø‹˝À $<ë´s¡Tú\≈£î m˝≤ uÀ~Û+#ê*, yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\qT bı+<äT|üs¡#·&É+ »]–+~. s√EyêØ ìs¡«Væ≤+#˚ uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\qT ns¡úe+‘·+>± e÷s¡Ã&ÜìøÏ á ø£s¡B|æø£ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î m+‘·>±H√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+<äì, Bìì Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘·eT nqTuÛÑe+, düè»Hê‘·àø£ Ä˝À#·q\‘√ eT]+‘· HêD´yÓTÆq uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\T ìs¡«Væ≤+#·>∑\s¡ì Ä•düTÔHêïeTT. ñbÕ<Ûë´j·TT\T ìs¡+‘·s¡ nuÛ≤´dü≈£î\T>± |ü]XÀ<ÛäHê <äèø£Œ<∏ä+‘√ |üì#˚dæ eT+∫ |òü*‘ê\T kÕ~Û+#·>∑\s¡ì, ñ‘·ÔeT ñbÕ<Ûë´j·TT\T>± m<ä>∑&ÜìøÏ ø£èwæ #˚kÕÔs¡ì Ä•düTÔHêïeTT. Bì s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï sêÁwüº $<ë´ |ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤ dü+düú $wüj·T ì|ü⁄DT\T, ùdº{Ÿ ]k˛sY‡ Á>∑÷|t düuÛÑT´\≈£î n_Ûq+<äq\T ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïqT.

‘˚~ : 15`5`17 düú\+ : neTsêe‹

Ábıˆˆ myéT.$. sê»´\øÏåà dü+#ê\≈£î\T sêÁwüº $<ë´ |ü]XÀ<ÛäHê •ø£åD dü+düú Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

1. sêÁw”ºj·T Ä$cÕÿsY n_Ûj·÷Hé

(RAA)

bÕsƒX¡ Ê\˝À H˚sT¡ Ã≈£îqï C≤„qeTT ì‘·´J$‘·+˝À ñ|üj÷Ó >∑|&ü &É ÜìøÏ ôdH’ ‡é eT]j·TT >∑D‘Ï e· TT düu≈®… î£ \º T ÄVü‰¢<äø£s¡+>±qT, ns¡úe+‘·+>±qT H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ eT]j·TT Áø=‘·Ô b˛ø£&É\T, kÕ+πø‹ø£ $C≤„q+ô|’ <äèwæº ô|≥º&ÜìøÏ>±qT πø+Á<ä e÷qeeqs¡T\ n_Ûeè~Δ eT+Á‹‘·«XÊK (MHRD) sêÁw”ºj·T Ä$cÕÿsY n_Ûj·÷Hé (RAA) qT @sêŒ≥T#˚XÊs¡T. Bì <ë«sê $<ë´s¡Tú\˝À |ü]XÀ<Ûäq\|ü≥¢ ÄdüøÏÔì ô|+bı+~+∫ kÕe÷õø£ ñ|üj÷Ó >∑‘· >∑\ Ä$wüÿs¡D\T #˚ùd˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ bÕsƒX¡ Ê\ kÕúsTT˝ÀH˚ |ü⁄Hê~ @s¡Œ&Ü\ì dü÷∫+∫+~.

\øå±´\T 6`18 dü+ˆˆ\ $<ë´s¡Tú\≈£î düè»Hê‘·àø£$<ä´qT n+~+#·&É+. ‘·s¡>∑‹>∑~ ˝À|ü\, ‘·s¡>∑‹ yÓ\T|ü\ f…ø±ï\J <ë«sê $<ä´qT nuÛÑ´dæ+#·&É+. $<ë´s¡Tú\˝À ôd’qT‡ eT]j·TT >∑DÏ‘·+ |ü≥¢ ÄdüøÏÔì ô|+bı+~+#·&É+. |ü]o\q, Á|üjÓ÷>±\T, ÁbÕC…≈£îº\T, πøåÁ‘·|ü]o\q\ e\¢ $<ë´s¡Tú\qT ôd’qT‡ düu…®≈£îº |ü≥¢ Äø£]¸‘·T\j˚T´˝≤ #·÷&É&É+. Áø=‘·Ô $wüj·÷\|ü≥¢ ÄdüøÏÔì, Ä˝À#·qqT ô|+∫ |ü]XÀ<ÛäHê‘·àø£ nuÛÑ´düHêìï Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+. ‘·s¡>∑‹øÏ dü+ã+~Û+∫q nuÛÑ´düqkÕúsTTì kÕ~Û+#˚˝≤ #˚j·T&É+. á |ü<∏äø£+ ÁøÏ+<ä eTq Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁwüº+ mìïø£ ø±ã&ç+~. Ç+<äT˝À uÛ≤>∑+>± $XÊK|ü≥ï+, ‘·÷s¡TŒ>√<ëe] õ˝≤¢\˝Àì 6 bÕsƒ¡XÊ\\qT mìïø£#˚j·T&É+ »]–q~. yê{Ï (yÓT+≥sY) dü\Vü‰<ës¡T\T>± JNTU ø±øÏHê&É, A.U. $XÊK|ü≥ï+\qT ìj·T$T+#·&É+ »]–q~.

#˚|üfÒº ø±s¡´Áø£e÷\T f…ø±ï\Jì uÀ<Ûäq˝À ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e&É+, ôd’Hé‡, >∑DÏ‘· ñbÕ<Ûë´j·TT\ ìj·÷eTø£+, eqs¡T\ n_Ûeè~Δ <ë«sê bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´qT ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&É+. ñbÕ<Ûë´j·Tπø+Á<ë\T @sêŒ≥T, Subject Clubs @sêŒ≥T, ìØí‘· ôd’qT‡ b˛{°|üØø£å˝À¢ $<ë´s¡Tú\T bÕ˝§ZH˝˚ ≤ #˚jT· &É+, ôdH’ ‡é ô|sò TTsY, e÷<∏‡é y˚Tﬁ≤\ e+{Ï Á|ü‘ê´e÷ïj·T eP´Vü‰\ <ë«sê $<ë´s¡T\ú qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+. SCERT/SIE/IASE/CTE/DIET/C.R.C \ <ë«sê ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î nedüs¡yÓTÆq $<ë´$wüj·Tø£ eT<ä›‘·Tìe«&É+ <ë«sê ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&É+. Á|ü‹ $<ë´]ú #·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§Zì, $<ë´|üs¡+>± dæús¡yÓTÆq n_Ûeè~Δ kÕ~Û+#˚˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+, e÷‘·èuÛ≤wü˝À uÀ<Ûqä , >∑D‘Ï ,· ôdH’ ‡é \≈£î dü+ã+~Û+∫ ø=‘·Ô $wüj÷· \T ø£ìô|fÒ˝º ≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&+É . A) d”«j·T nuÛÑ´düq, B) ø£è‘ê´\˝À bÕ˝§Zq&É+ (∫+#·T`|ü>∑\>=≥Tº`n‹øÏ+#·T), C) qeT÷Hê\T ‘·j·÷Ø, D) düeTej·TdüTÿ\ ìsêàD≤‘·àø£ nuÛÑ´düqeTT. e-|ü⁄düÔø±\T nH˚ø£ uÛ≤wü\≈£î dü+ã+~Û+∫q$ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î n+<äCÒj·T&É+. INSPIRE awards ` 5000/- (one time grant) $<ë´s¡Tú\øÏe«&É+. 1

2. JeXÊÁdüÔ uÀ<Ûäq˝À <ës¡Ùìø£‘· (Vision of Biology Class)

\øå±´\T / Ä•+∫q |òü*‘ê\T : Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq $C≤„qXÊÁdüÔ Á|üjÓ÷>∑XÊ\ / ‘·s¡>∑‹ >∑~ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. $C≤„qXÊÁdüÔ ‘·s¡>∑‹˝Àì |æ\¢\T m˝≤ #˚düTÔ+&Ü˝À ne>±Vü≤q bı+<äT‘ês¡T. JeXÊÁdüÔ / uÛÖ‹ø£XÊÁdüÔ ‘·s¡>∑‹>∑~ì ÄdüøÏÔø£s¡+>± e÷s¡TÃ≥ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. JeXÊÁdüÔ / uÛÖ‹ø£XÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·T dü+dæ<äΔ‘· m˝≤ ñ+&Ü˝À ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. #Óø˘*dtºqT |üP]+#·&É+ <ë«sê ‘·q dü+dæ<äΔ‘·qT ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. H˚{Ï Ä<ÛäTìø£ Á|ü|ü+#·+˝À XÊÁdüÔ$C≤„q+ jÓTTø£ÿ ÄeX¯´ø£‘· m+‘√ñ+~. eTq#·T≥÷º ñqï Á|üø£è‹˝À m+‘√ $C≤„q+ <ë–ñ+~. Bìï m+‘·es¡≈£î ‘Ó\TdüT≈£î+≥THêï ‘·s¡>∑ì >∑ì˝≤ ñ+~. H˚&ÉT eTq Jeq $<Ûëq+ n+‘ê XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£‘· ô|’H˚ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+~. ø=‘·Ô ‘·s¡+ Hê>∑]ø£ Á|ü|ü+#·+˝À m\Áø±ºìø˘‡ nqTã+<Ûä ñ‘·Œ‘·TÔ\T ˝Òì Ç˝Ò¢ ˝Ò<ä+fÒ n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT. e÷qe⁄&ÉT düTKeTj·T, Äq+<äeTj·T Jeq+ >∑&É|ü&ÜìøÏ XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£‘· m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·Tqï~. ì‘·´J$‘·+˝À e÷qe⁄&ÉT m<äTs=ÿ+≥Tqï nH˚ø£ düeTdü´\≈£î ôd’qT‡ e÷Á‘·y˚T |ü]cÕÿs¡+ #·÷|ü⁄‘·Tqï~. n+<äTπø $C≤„qXÊÁdüÔ+≈£î n+‘· ÁbÕeTTK´‘· e∫Ã+~. n+‘·{Ï ñqï‘·yTÓ qÆ \øå±´\Tqï $C≤„qXÊÁdü+Ô #·∑‹ì s¡÷bı+~+#·Tø√yê*‡q nedüs¡+ ñ+~. JeXÊÁdüÔ uÀ<ÛäHê ‘·s¡>∑‹ >∑~øÏ, Ç‘·s¡ $wüj·÷\T uÀ~Û+#˚ ‘·s¡>∑‹ >∑<äT\≈£î ‘˚&Ü ñ+&Ü˝≤? Ä˝À∫<ë›+. JeXÊÁdüÔ+ nH˚~ |ü]düsê\‘√, Á|üø£è‹‘√ eTT&çô|≥ºã&çñqï n+X¯+. eTq#·T≥÷º ñqï »+‘·Te⁄\T, |ü≈£åî\T, yÓTTø£ÿ\T, ø°≥ø±\T, ø£ﬁ¯¢≈£î ø£ì|æ+#·ì mH√ïs¡ø±\ dü÷ø£åàJe⁄\T, H˚s¡T>± #·÷&É˝Òì X¯Øs¡+˝Àì n+‘·sê“¤>±\T, düeTTÁ<ä n>±<Ûë\ n+‘·s¡<äs¡Ùq+ Ç˝≤ mH√ï n+XÊ\‘√ eTT&çô|≥ºã&ç ñ+~. M{Ïì Á|ü‘˚´ø£ |ü<äΔ‘·T\˝À ne>±Vü≤q #˚düTø√yê*. n+<äTπø JeXÊÁkÕÔìøÏ ˇø£ düVü≤»yÓTÆq dü«uÛ≤e+ ñ+≥T+~. $wüj·T dü«uÛ≤e+ Ä<Ûës¡+>±H˚ uÀ<Ûäq, uÀ<Ûäq≈£î nqT>∑TD+>± ‘·s¡>∑‹, ‘·s¡>∑‹ >∑~ì s¡÷bı+~+#·Tø√e&ÜìøÏ eqs¡T\T, eqs¡T\qT ñ|üjÓ÷–+∫ uÀ~Û+#·>∑˝ÒZ ñbÕ<Ûë´j·T dü+dæ<äΔ‘· Çe˙ï JeXÊÁdüÔ uÀ<Ûäq˝À #ê˝≤ ø°\ø£yÓTÆq$. Ç+<äT≈£î ˇø£ Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq JeXÊÁdüÔ ‘·s¡>∑‹>∑~ m˝≤ ñ+&Ü˝À #·÷<ë›+! H˚&ÉT Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± ô|s¡T>∑T‘·Tqï »HêuÛ≤≈£î nqT>∑TD+>± m<äTs¡j˚T´ düeTdü´\T 1. ÄVü‰s¡+, 2. Äs√>∑´ düeTdü´\T, 3. |üsê´es¡D $HêX¯q+. á eT÷&ÉT düyêﬁ¯¢≈£î |ü]cÕÿs¡+ #·÷|ü>∑˝ÒZ~ JeXÊÁdüÔ+ e÷Á‘·y˚T.

2

A)

JeXÊÁdüÔ uÀ<ÛäHê ‘·s¡>∑‹ m˝≤ ñ+&Ü*? (Vision of Bio-science class) ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝Àq÷, bÕsƒX¡ Ê\ Äes¡D˝Àq÷ JeXÊÁdüÔ nuÛ´Ñ düq≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ yÓTTø£ÿ\T ô|+#·T‘·T+&Ü*. ‘·s¡>∑‹>∑~ >√&É\ô|’ $$<Ûäs¡ø±\ Á|ü<äs¡Ùq\T+&Ü*. ñ<ë : XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ bò˛{À\T, bò˛¢#ês¡Tº\T, eØZø£s¡D #Ûês¡Tº\T yÓTTˆˆq$. bÕsƒ¡XÊ\ Äes¡D˝Àq÷, >√&É\ô|’>±ì JeyÓ’$<Ûä´, Äs√>∑´ ìHê<ë\T sêdæñ+&Ü*. nπø«]j·T+, f…Áπs]j·T+ e+{Ï qeT÷Hê\T Á|ü<ä]Ù+|üã&ç ñ+&Ü*. ¬s|òü¬sHé‡ |ü⁄düÔø±\T, Á|üjÓ÷>∑B|æø£\T n\eTsê˝À n+<äTu≤≥T˝À ñ+&Ü*. &çôdø£¸Hé e+{Ï$ #˚j·T&ÜìøÏ M\T>± eT+∫ yÓ\T‘·Ts¡T, ˙{Ï dæ+ø˘ @sêŒ≥T ñ+&Ü*. q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\qT |üÁ‹ø£˝À¢ e∫Ãq n+XÊ\qT, |æ\\¢ T sêdæq n+XÊ\qT Á|ü<]ä Ù+#·&ÜìøÏ >√&É|Áü ‹ø£ ñ+&Ü*. bÕsƒ¡XÊ\˝À ñqï kÕe÷Á–, Á|üjÓ÷>∑ |ü]ø£sê\T |æ\¢\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+&˚$<Ûä+>± n\eTsê\T ñ+&Ü*. Ç+≥¬sï{Ÿ kÂø£s¡´+ ñ+&Ü*.

B)

JeXÊÁdüÔ ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À |æ\¢\T @+#˚düTÔ+{≤s¡T? |æ\¢\T edüTÔe⁄\‘√q÷, kÕe÷Á–‘√q÷ Á|ü‹düŒ+~düTÔ+{≤s¡T. bÕsƒ¡XÊ\ Äes¡D˝Àì yÓTTø£ÿ\T, »+‘·Te⁄\qT |ü]o*düTÔ+{≤s¡T. Á|üjÓ÷>±\T #˚düTÔ+{≤s¡T. ÁbÕC…≈£îº ìy˚~ø£\T Á|ü<ä]ÙdüTÔ+{≤s¡T. »≥Tº|üqT˝À¢ bÕ˝§Z+≥T+{≤s¡T. |æ\¢\T qeT÷Hê\T, ôdŒdæeTHé\T |ü]o*dü÷Ô yê{Ï u§eTà\T ^düTÔ+{≤s¡T. ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√q÷, ‘√{Ï $<ë´s¡Tú\‘√q÷ #·]ÃdüTÔ+{≤s¡T. ø=‘·Ô $wüj·÷\qT ‘Ó\T‡ø√e&ÜìøÏ |ü]XÀ<Ûäq\T #˚düTÔ+{≤s¡T. |æ\¢\T u§eTà\T ^düTÔ+{≤s¡T. ]ø±s¡T¶\T sêdüTÔ+{≤s¡T. Ç+≥¬sï{Ÿ˝À düe÷#ês¡+ ùdø£]düTÔ+{≤s¡T. Á>±|òt\T, |ü{Ïºø£\T ì+|ü⁄‘·T+{≤s¡T. |æ\¢\T ùdø£]düTÔ+{≤s¡T. yê{Ï‘√ ôV≤πs“]j·T+ e+{Ï$ ‘·j·÷s¡T#˚düTÔ+{≤s¡T. |æ\¢\T #˚dæq |üìì ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À Á|ü<ä]ÙdüTÔ+{≤s¡T.

XÊÁd”Ôj·TyÓTÆq ‘·s¡>∑‹, n+<äT˝À |æ\¢\T m˝≤+{Ï |üqT\T #˚düTÔ+{≤s√ ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡Tø£<ë! ì»+>± eTq ‘·s¡>∑‹ >∑<äT˝À¢ Ç˝≤+{Ï <äèXÊ´\qT #·÷ùdÔ n<äT“¤‘·+>± ñ+≥T+~. Ç˝≤+{Ï ‘·s¡>∑‹ >∑<äT˝Ò $C≤„Hêìï n+~+#˚ eqs¡T\T>± ñ+{≤sTT. eT] Ç+‘·{Ï XÊÁd”Ôj·TyÓTÆq, Äø£s¡¸D°j·TyÓTÆq ‘·s¡>∑‹ >∑~ì s¡÷bı+~+#·T 3

ø√yê\+fÒ JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT n+<äT≈£î ‘·–q dü+dæ<‘Δä · ø£*ñZ +&Ü*. Ç+<äTø√dü+ JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT m˝≤ ñ+&Ü˝À #·]Ã<ë›+! #·s¡Ã : JeXÊÁdüÔ+ uÀ~Û+#˚ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT @ dü+dæ<äΔ‘·qT ø£*Zñ+&Ü*? Á|ü‹s√E ~q|üÁ‹ø£\qT, e÷´>∑C…’Hé\qT #·<äyê*. ø=‘·Ô n+XÊ\qT ùdø£]+#ê*. |æ\¢\ Á|ü<äs¡Ùq≈£î >√&É|üÁ‹ø£qT n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*. |æ\¢\ |üqT˝À¢ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ø±yê*. ìs¡+‘·s¡+ |ü]o*dü÷Ô ñ+&Ü*. ì‘·´ e÷s¡Z<äs¡Ùq+ #˚dü÷Ôñ+&Ü*. |æ\¢\ ne>±Vü≤q≈£î nedüs¡yÓTÆq ÁbÕC…≈£îº\T, |ü]XÀ<Ûäq\T s¡÷bı+~+#ê*. ‘·s>¡ ‹∑ >∑~ Á|üj÷Ó >±\T ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ kÕe÷Á– dæ<+Δä >± n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·Tø√yê*. ‘·s¡>∑‹ ìs¡«Vü≤D˝À, s¡÷bı+~+#·&É+˝À |æ\¢\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ñ+&˚≥T¢ #·÷düTø√yê*. Á|ü‘ê´e÷ïj·T |ü]ø£sê\qT m˝≤ ñ|üjÓ÷–+#·e#√Ã dü÷∫+#ê*. |æ\¢\‘√ #·]Ã+#ê*. n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡+ ø√dü+ Ç+≥¬sï{Ÿ yê&ÉTø√>∑˝≤Z*. nedüs¡yÓTÆq q÷‘·q düe÷#ês¡+ uÛÑÁ<ä|üs¡#ê*. |æ\*¢ ï ôdH’ ‡é ô|sò TTsY, ÇHéôdŒ’ s¤ Y e+{Ï Á|ü± ‘·s>¡ ‘∑ T· \T ìs¡«Væ≤+#ê*. ‘·q #·T≥Tº|üø£ÿ\ nedüs¡yÓTÆq eqs¡T\qT >∑T]Ô+#ê*. |æ\¢\ düVü≤ø±s¡+‘√ yê{Ïì $ìjÓ÷–+#·Tø√ >∑˝≤Z*. |æ\¢\ Á|ü>∑‹ì |ü]o*dü÷Ô ]ø±s¡T¶q+<äT qyÓ÷<äT #˚düTÔ+&Ü*. Á|ü‹s√E ‘êqT #˚j·÷*‡q |üìøÏ Á|üD≤[ø£\T dæ<äΔ+ #˚düTø√yê*. d”«j·TeT÷˝≤´+ø£q+ #˚düTø√e&É+ <ë«sê ‘·q Á|ü>∑‹ì yÓTs¡T>∑T|üs¡#·Tø√yê*.

4

C)

JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TTì d”«j·TeT÷˝≤´+ø£q+ #Óø˘*dtº

n+X¯+ ne⁄qT 1. ás√E ~q|üÁ‹ø£qT #·~yêsê? |æ\¢\≈£î uÀ<Ûäq≈£î nedüs¡yÓTÆq n+XÊ\T ùdø£]+#êsê? 2. ás√E ‘·s¡>∑‹ >∑~ Á|üD≤[ø£ dæ<äΔ+ #˚düT≈£îHêïsê? 3. bÕsƒ¡´uÀ<Ûäq≈£î nedüs¡yÓTÆq ¬s|òü¬sHé‡ |ü⁄düÔø£+ #·~yêsê? 4. |æ\¢\‘√ Á|üjÓ÷>±\T ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq kÕe÷Á– dæ<äΔ|üs¡#·T ≈£îHêïsê? 5. bÕsƒ¡´uÀ<Ûäq˝À nedüs¡yÓTÆq #Ûês¡Tº\T, |æ\¢\#˚ ìs¡«Væ≤+#ê*‡q ø£è‘·´ø±s¡T¶\T dæ<äΔ+>± ñHêïj·÷? 6. |æ\¢\ |üì Á|ü<äs¡Ùq≈£î >√&É|üÁ‹ø£ / Á|ü<äs¡ÙHêuÀs¡T¶ @sêŒ≥T#˚XÊsê? 7. |æ\¢\ |üqT\T |ü]o*+∫ ]ø±s¡T¶q+<äT qyÓ÷<äT#˚düT≈£îHêïsê? 8. uÀ<Ûäq≈£î nedüs¡yÓTÆq &çõ≥˝Ÿ ‘·s¡>∑‹ >∑~ dæ<äΔ+>± ñ+#·T≈£îHêïsê? 9. πs|ü{Ï bÕsƒê\ uÀ<Ûäq≈£î nedüs¡yÓTÆq kÕe÷Á– >∑T]+∫ |æ\¢\‘√ #·]Ã+#êsê? 10. |æ\¢\T yê&çq kÕe÷Á–ì ‹]– uÛÑÁ<ä|üs¡#·Tø√>∑˝≤Zsê?

ø±<äT

ô|’ #Óø˘*dtº Ä<Ûës¡+>± ‘·q dü+dæ<äΔ‘·qT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT Á|ü‹s√E dü]#·÷düTø√yê*. Bìe\¢ uÀ<Ûäq ˇ‹Ô&ç˝Òì~>±, ÁX¯eT˝Òì~>± ñ+≥T+~. ìs¡+‘·s¡ n<Ûä´j·Tq+, Á|üD≤[ø£ Ä#·s¡D, ìs¡+‘·s¡ eT~+|ü⁄, Áø£eTã<äΔyÓTÆq Á|üD≤[ø£\ <ë«sê Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq uÀ<ÛäqqT »s¡|üe#·TÃ. á n+XÊ\ìï{Ï˙ bÕ{Ïdü÷Ô Ä<äs¡Ùe+‘·yÓTÆq JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TTì>± s¡÷bı+<ä>∑\s¡ì Ä•kÕÔ+. $C≤„qXÊÁdüÔeTT ˇø£ Áø£eTã<äΔyÓTÆq n<Ûä´j·TqXÊÁdüÔeTT. ãj·÷\J ì‘·´J$‘·+˝À Äs√>∑´+, ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ‹Ô, |üsê´es¡D |ü]s¡øDå£ yÓTT<ä˝q’… nH˚ø£ n+XÊ\T Ç$T&çñ+{≤sTT. »HêuÛ≤ìj·T+Á‘·D, eT÷&ÛqÉ eTàø±\T ‘=\–+#·&É+ Je⁄\ |ü]s¡ø£åD, uÛÑ÷|ü]s¡ø£åD˝À JeXÊÁdüÔ+ ø°\ø£ uÛÑ÷$Tø£ b˛wædüTÔ+~. ø£qTø£ JeXÊÁdüÔ uÀ<Ûäq˝À JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TTì~ ø°\ø£bÕÁ‘·. düe÷»+˝Àì nH˚ø£ s¡T>∑à‘·\qT bÕ\Á<√\&ÜìøÏ, ÄVü‰s√‘·Œ‹Ôì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ n‘·´+‘· ìyêdüjÓ÷>∑´yÓTÆq ªªuÛÑ÷$Tìμμ |ü]s¡øÏå+#·&ÜìøÏ düe÷C≤ìï #Ó’‘·q´e+‘·+ #˚ùdyê&ÉT JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT. eTT+<äT>± JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT eT+∫ $wüjT· |ü]C≤„q+ ø£*ñZ +&Ü*. ìs¡+‘·s+¡ ø=‘·Ô n+XÊ\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚düTÔ+&Ü*. $<ë´s¡Tú\≈£î ‘·qT ì‘·´+ >∑eTì+#˚ eT÷&ÛÉqeTàø±\T, Ä#êsê\qT XÊÁd”Ôj·T+>± k˛<ëVü≤s¡D\‘√ Äj·÷ dü+<äsê“¤\˝À $e]+#·>∑\>±*. |üsê´es¡D |ü]s¡ø£åD≈£î dü+ã+~Û+∫ bÕsƒ¡XÊ\˝À 5

nH˚ø£ ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤dü÷Ô $<ë´s¡Tú\qT bÕ˝§ZH˚˝≤ #˚j·T>∑˝≤Z*. Á|ü‹ bÕsƒê´+X¯+ ∫es¡ $\Te\qT uÀ~Û+∫ M˝…’q+‘·es¡≈£î yêìì Ä#·]+#˚˝≤ #·÷&É>∑˝≤Z*. ôd’qT‡ ø±s¡´Áø£e÷\T, øÏ«CŸ, ôd’Hé‡ ø£¢uŸ\qT ìs¡«Væ≤+|üCÒj·T>∑\>±*. eTTK´+>± ôd’qT‡ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ‘·q Á|ü‹ #·s¡´˝Àq÷ ôd’qT‡ uÛ≤eq\qT πs¬ø‹Ô+#˚˝≤ Á|üe]Ô+#ê*. Á|üj÷Ó >±\qT ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ eTT+<äT>±H˚ dü+dæ± bÕ˝§ZH˝Ó ≤ #˚jT· >∑˝≤Z*. Á|üø£è‹eqs¡T\qT dü+s¡øÏå+#·&É+, düVü≤»eqs¡T\ dü+s¡ø£åD |ü⁄qs¡T<äΔs¡D, Á|ü‹ »+‘·Te⁄qT dü+s¡øÏå+#ê*, kÕ{Ï e÷qe⁄ì‘√u≤≥T, »+‘·Te⁄\qT ≈£L&Ü Áù|$T+#·>∑*π>˝≤ $<ë´s¡Tú\qT s¡÷|ü⁄~<ë›*. ôd’qT‡ n<Ûä´j·Tq+˝À m+<äT≈£î? @$T{Ï? m˝≤? nH˚ uÛ≤eq\qT $<ë´s¡Tú\˝À πs¬ø‹Ô+#·>∑\>±*, ôd’qT‡qT dü]>± n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T>∑*Zq $<ë´]ú <äTs¡yê≥¢≈£î <ä÷s¡+>± ñ+{≤&ÉT. eT+∫ ÄVü‰s¡ n\yê≥T¢ ø£*–ñ+&Ü*. e´øÏÔ>∑‘·, |ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛÑ‘·≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘·ìyê«*. Ç+»˙]+>¥≈£î m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´‘·ìdüTÔqï ás√E\˝À ôd’qT‡, |ü]XÀ<Ûäq\ |ü≥¢ ôd’qT‡ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $<ë´s¡Tú\T Äø£]¸+#·>∑\>±*. eTTK´+>± ôd’qT‡ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ‘·qT Ä#·]+∫, $<ë´s¡Tú\qT Inspire #˚j·T>∑\>±*. $C≤„qXÊÁdüÔ+˝Àì q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\T, techniques, technology \ |ü≥¢ |üP]Ô ne>±Vü≤q ø£*Zñ+&Ü*. ôd’qT‡ ‘·s¡>∑‹>∑~˝À $<ë´s¡Tú\T Á|üjÓ÷>±\T#˚dü÷Ô #·]Ãdü÷Ô, ÁbÕC…≈£îº\T #˚dü÷Ô, ø£è‘ê´\T ìs¡«Væ≤dü÷Ô ñ+fÒ Ä ôd’qT‡ ‘·s¡>∑‹ >∑~ |òü\e+‘·eTÚ‘·T+~. ø£qTø£ ôd’qT‡ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT Ä $»Hé ø£*Zñ+&Ü*. D)

JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TTì <ës¡Ùìø£‘· (Vision of a Biology teacher)

JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TTì jÓTTø£ÿ ÁbÕ<Û$ä Tø£ \ø£´å + $<ë´s¡T\ú T n+<ä]˙ u≤<Û´ä ‘êj·TT‘·yTÓ qÆ , ùV≤‘·Tã<äyΔ TÓ qÆ bÂs¡T\T>± ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+. $<ë´s¡Tú\ jÓTTø£ÿ dü+düÿè‹, dü+Á|ü<ëj·÷\T, yês¡dü‘ê«ìï Á|üX¯+dædü÷Ô, kÕe÷õø£e÷s¡TŒ≈£î <√Vü≤<ä |ü&É≥+, ñqï‘· e´≈£îÔ\T>± r]Ã~<ä›&É+, $<ë´s¡Tú\ jÓTTø£ÿ düVü≤»yÓTÆq X¯øÏÔkÕeTsêú´\ Ä<Ûës¡+>± H˚s¡TÃ≈£îH˚˝≤ <äèwæºô|≥º&É+. $<ë´s¡Tú\T bı+~q C≤„Hêìï ì‘·´J$‘· $ìjÓ÷>∑+‘√ nqTdü+<Ûëq+ #˚sTT+#·&É+. ã{°º $<ÛëHê\≈£î dü«dæÔ |ü*øÏ+∫ yê{ÏøÏ ã<äT\T>± |üs¡düŒs¡ Á|ü‹#·s¡´\T, ÁbÕC…≈£îº|üqT\T, nH˚«wüD\T, Á|üjÓ÷>±\T, ø£è‘ê´\T <ë«sê H˚s¡TÃ≈£îH˚≥≥T¢ #˚j·T&É+. $<ë´s¡Tú\ e´øÏÔ>∑‘· kÕeTsêú´\qT <äèwæº˝À e⁄+#·Tø√e&É+ $<ë´s¡Tú\qT Ä˝À∫+|ü#˚ùd˝≤, ‘·eT≈£îqï X¯øÏÔkÕeTsêú´\T $ìjÓ÷–+∫ d”«j·TnuÛÑ´düHêìøÏ <√Vü≤<ä|ü&É≥+. $<ë´s¡T˝ú Ò düe÷#êsêìï ùdø£]+∫, Ä düe÷#êsêìï $X‚w¢ +æ ∫, ìsêúsD ¡ \T #˚ùd˝≤ #·÷&É≥+. $<ë´s¡T\ú T bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\πø |ü]$T‘·+ #˚jT· ≈£î+&Ü n<äq|ü⁄ nuÛ´Ñ düq+ ø√dü+ dü+Á|ü~+|ü⁄ Á>∑+<∏ë\T, e÷´>∑Cq’… T¢, |üÁ‹ø£\T, n+‘·sê®\+, |üs¡düŒs¡ Á|ü‹#·s¡´\T »]π>˝≤ neø±X¯+ ø£*Œ+#ê*. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT dü>∑≥Tyê]ì <äèwæº˝À ñ+#·T≈£îì uÀ~Û+#·≈£î+&Ü Á|ü‹ $<ë´]ú ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq yê&Éì >∑T]Ô+∫ Á|üD≤[ø£ ‘·j·÷s¡T#˚düT≈£îì uÀ~Û+#·T≥. 6

3. JeXÊÁdüÔ uÛ≤eq\T \øå±´\T / Ä•+∫q |òü*‘ê\T : $$<Ûä uÛ≤eq\≈£î yÓTÆ+&é e÷´|æ+>¥ m˝≤ #˚j·÷˝À ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. yÓTÆ+&é e÷´|æ+>¥ jÓTTø£ÿ ÄeX¯´ø£‘·qT >∑T]ÔkÕÔs¡T. ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À yÓTÆ+&é e÷´|æ+>¥, bò˛¢#Ûês¡Tº\T m˝≤ ^j·÷˝À ne>±Vü≤q bı+<äT‘ês¡T. $$<Ûä bÕsƒê\≈£î yÓTÆ+&é e÷´|æ+>¥, bò˛¢#Ûês¡Tº\T ^j·T>∑\TZ‘ês¡T. 8, 9, 10 ‘·s¡>∑‘·T˝À¢ì $$<Ûä uÛ≤eq\≈£î #Ó+~q q÷‘·q düe÷#ês¡+ ‘Ó\TdüTø√>∑\T>∑T‘ês¡T. ˇø£ uÛ≤eqqT ‘·s¡>∑‹˝À m˝≤ Á|üy˚X¯ô|{≤º*? uÛ≤eqqT mø£ÿ&ÉqT+&ç yÓTT<ä\Tô|{≤º*? ˇø£ uÛ≤eqqT m|ü&ÉT $<ë´]ú ø£wüº+>± uÛ≤$kÕÔ&ÉT? JeXÊÁdüÔ q÷‘·q bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\˝À uÛ≤eq\T dü]Œ\ $<Ûëq+˝À ÁøÏ+~ ‘·s¡>∑‘·T\qT+&ç ô|’‘·s¡>∑‘·T\≈£î b˛j˚Tø=B› kÕúsTTì ô|+#·T≈£î+≥÷ n_Ûeè~Δ #˚j·T&É+ »]–+~. ÁøÏ+~ ‘·s¡>∑‘·T\˝Àì |üPs¡«C≤„Hêìï |ü⁄qX¯Ãs¡D #˚dü÷Ô <ëìì Á|üdüTÔ‘· bÕsƒê´+XÊìøÏ dü¬s’q $<Ûä+>± nqTdü+<Ûëì+∫q|ü⁄&ÉT $<ë´]úøÏ $$<Ûä uÛ≤eq\|ü≥¢, düeTÁ>∑ uÛ≤eq @s¡Œ&ÉT‘·T+~. á uÛ≤eq\T H˚s¡TÃø=H˚+<äT≈£î $<ë´]úøÏ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT Á|üjÓ÷>±\T, ø£è‘ê´\T, ÁbÕC…≈£îº\ e+{Ï nuÛÑ´düHêqTuÛÑyê\T ø£*Œ+#·e\dæq nedüs¡+ ñ+~. JeXÊÁdüÔ uÛ≤eq\T |üsd¡ Œü s¡ dü+ã+<Û+ä ø£*–q$>± ñ+{≤sTT. y˚{øÏ $£ $&ç$&ç>± ø±≈£î+&Ü n+XÊ\eT<Û´ä düeTq«j·T+ >∑T]Ôdü÷Ô H˚s¡TÃø√e&É+ <ë«sê Jee´edüú\qT yÓTT‘·Ô+>± ns¡ú+ #˚düTø√>∑\T>∑T‘ês¡T. e´edüú\ eT<Ûä´>∑\ |üs¡düŒs¡ dü+ã+<Ûëìï >∑T]Ô+#·&É+ <ë«sê uÛ≤eq\qT $düÔè‹ì >∑T]Ô+#·>∑\T>∑T‘ês¡T. á Áø£eT+˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $<ë´]úøÏ uÛ≤eq\|ü≥¢ düeTÁ>∑ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&ÜìøÏ yÓT+Æ &ée÷´|t\T, bò˛¢#ês¡Tº, ì»J$‘· ñ<ëVü≤s¡D\qT ñ|üjÓ÷–+#·Tø=ì uÛ≤eq\qT düeTs¡úe+‘·+>± JeXÊÁdüÔ ‘·s¡>∑‹>∑~˝À Á|üy˚X¯ô|{≤º*. á $uÛ≤>∑+˝À eTq+ bò˛¢#ês¡Tº\T, yÓTÆ+&ée÷´|t\T, m˝≤ düeTs¡úe+‘·+>± $ìjÓ÷–+#·Tø√e#√Ã k˛<ëVü≤s¡D+>± ‘Ó\TdüTø=+<ë+. A)

yÓTÆ+&é e÷´|t :

yÓTÆ+&é e÷´|t nH˚~ düe÷#êsêìï <äèX¯´s¡÷|ü+˝À Á|ü<ä]Ù+#˚~. @<Ó’Hê ˇø£ uÛ≤eq≈£î dü+ã+~Û+∫q |üPs¡«C≤„Hêìï |ü]o*+#·&ÜìøÏ yÓTÆ+&é e÷´|tqT ˇø£ kÕ<Ûäq+>± ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e#·TÃ. Ç+<äT˝À $<ë´]úøÏ ˇø£ uÛ≤eqqT |ü]#·j·T+ #˚ùdeTT+<äT $<ë´]úøÏ ø°\ø£ |ü<ë\ ø£˙dü |ü]C≤„q+ ñ+<√ / ˝Ò<√ ‘Ó\TdüTø=H˚ neø±X¯+ ñ+≥T+~. ˇø£y˚ﬁ¯ ø£˙dü |ü]C≤„q+ ˝Òq|ü&ÉT $<ë´]úøÏ H˚s¡T>± ˇø£ uÛ≤eqqT Á|üy˚X¯ô|{Ïºq|ü&ÉT $<ë´]ú <ëìì nqTdü+<Ûëq+ #˚düTø√˝Òø£ Ä uÛ≤eqqT ø£]ƒq+>± uÛ≤$+#˚ neø±X¯+ ñ+≥T+~. n+<äTe\q eTq+ yÓTÆ+&é e÷´|tqT ñ|üjÓ÷–+∫ $<ë´]ú kÕúsTTì >∑T]Ô+∫, dü¬s’q#√≥, dü¬s’q $<Ûä+>± bÕsƒê´+XÊìï Á|üy˚X¯ô|≥º&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. 7

Ç|ü&ÉT ªª|ü<ëàeõμμ nH˚ ñbÕ<Ûë´j·TTsê\T yÓT+Æ &é e÷´|tqT @$<Û+ä >± ‘·s>¡ ‹∑ ˝À ñ|üj÷Ó –+#·Tø=Hêïs√ #·÷<ë›+. s¡ø£ÔÁ|üdüs¡D ` |ü<ësêú\ s¡yêD≤ nH˚ bÕsƒê´+X¯+qT |ü]#·j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ á$<Ûä+>± yÓTÆ+&é e÷´|tqT $ìjÓ÷–+#·Tø=Hêïs¡T. |ü<ëàeõ>±s¡T s¡yêD≤ nH˚ |ü<ëìï ø°\ø£|ü<ä+>± m+#·Tø=Hêïs¡T. s¡yêD≤ $<ë´s¡Tú\qT eTq≈£î s¡yêD≤ e´edüú m+<äT≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~ nì n&ç>±s¡T. n|ü&ÉT $<ë´s¡Tú\T á$<Ûä+>± ø=ìï düe÷<ÛëHê\qT #Ó|üŒ&É+ »]–+~. 1. ˇø£#√≥ qT+&ç eTs=ø£ #√≥≈£î yÓﬁ¯ﬂ&ÜìøÏ 2. nedüs¡yÓTÆq edüTÔe⁄\T ‘Ó#·TÃø√e&ÜìøÏ 3. mø£ÿ&√ ‘·j·÷s¡j˚T´ edüTÔe⁄\T Çø£ÿ&É≈£î sêe&ÜìøÏ yÓTTˆˆ Ç˝≤ #Ó|æŒq düe÷<ÛëHê\qT yÓTÆ+&é e÷´|t˝À ø°\ø£|ü<ä+ #·T≥÷º sêj·T&É+ »]–+~. mø£ÿ&√ ‘·j·÷¬s’q$ Çø£ÿ&É≈£î sêe&ÜìøÏ |ü+&ÉT¢ s¡yêD≤ ≈£Ls¡>±j·T\T s¡yêD≤ s¡yêD≤ ˙s¡T edüTÔe⁄\T ˇø£#√≥ qT+&ç Ç+ø=ø£ #√≥T≈£î yÓﬁ¯ﬂ&ÜìøÏ Ç˝≤ $<ë´s¡Tú\T Ç∫Ãq düe÷<ÛëHê\T dü]b˛ø£b˛‘˚ eT]ø=ìï Á|üX¯ï\T n&É>∑e#·TÃ. á }]˝À Ä|æ˝Ÿ neTTà‘êsê? Ä|æ˝Ÿ á }]˝À |ü+&ÉT‘·T+<ë? Ç˝≤+{Ï Á|üX¯ï\ <ë«sê düe÷<ÛëHê\qT sêã{Ïºq‘·sê«‘· Bìì ñ|üjÓ÷–+∫ bÕsƒê´+XÊìï Á|üy˚X¯ ô|{≤ºs¡T. eTq≈£î ø±e\dæq |ü<ësêú\T n˙ï ˇπø Á|ü∑|ü&ÉT‘·T+~. n<˚$<Ûä+>± »+‘·Te⁄\˝À ˝Ò<ë yÓTTø£ÿ\˝À ñ+&˚ ø£D≤ìøÏ ø±e\dæq |ü<ësêú\T ˇø£#√≥qT+&ç eTs=ø£ #√≥T≈£î s¡yêD≤ #Ó+<äe\dæq nedüs¡+ ñ+~. á s¡yêD≤ »s¡>∑&É+ ø√dü+ Je⁄\˝À s¡yêD≤ e´edüú n_Ûeè~Δ #Ó+~+~. Ç|ü&ÉT eTq s¡yêD≤ e´edüú nsTTq Á|üdüs¡De´edüúqT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø=+<ë+ n+≥÷ |ü<ëàeõ >±s¡T á bÕsƒê´+XÊìï Á|üy˚X¯ô|{≤ºs¡T. 8

á$<Ûä+>± bÕsƒê´+XÊìï yÓTÆ+&é e÷´|t <ë«sê Á|üy˚X¯ô|≥ºe#êÃ? á yÓTÆ+&é e÷´|t düeTs¡úe+‘·+>± ñqï<ë? yÓTÆ+&é e÷´|tqT ‘·s¡>∑‹>∑~˝À #˚j·TT≥≈£î dü÷#·q\T : 1. 2. 3. 4. 5.

ø°\ø£|ü<ë\qT m+|æø£ #˚düTø√yê*. uÀs¡T¶ eT<Ûä´˝À ø°\ø£|ü<ëìï ô|<ä›>± düŒwüº+>± sêj·÷*. |æ\¢\T Ä |ü<ä+ #·÷&É>±H˚ yê]˝À düTŒ¤]+∫q |ü<ë\T Ä˝À#·q\qT #Ó|æŒ+#ê*. |æ\¢\T m+≥Te+{Ï Á|ü‹düŒ+<äq Ç∫Ãq|üŒ{Ïø° yê{Ïì ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT n+^ø£]+#ê*. |æ\¢yêì Á|ü‹düŒ+<äq ndü+ã<äΔ+>± nì|æ+∫q|ü⁄&ÉT |æ\¢yê&ÉT Ä Á|ü‹düŒ+<äq Çe«&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤ìï ø°\ø£|ü<ëìø° |æ\¢yê&ÉT #Ó|æŒq Á|ü‹düŒ+<äq≈£î eT<Ûä´ dü+ã+<Ûëìï |æ\¢yê&ç#˚ #Ó|æŒ+∫, <ëìì ≈£L&Ü n+^ø£s¡+#ê*. 6. |æ\¢\T #Óù|Œ kÕ<Ûës¡D |ü<äC≤˝≤ìøÏ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT kÕ+πø‹ø£ |ü<äC≤˝≤ìï #ÓbÕŒ*. 7. yÓT+Æ &é e÷´|æ+>¥˝À $<ë´s¡T\ú ‘√ #·sÃ¡ qT ø=+‘· ø=qkÕ–+∫q ‘·sê«‘· <ëìøÏ ‘ê‘êÿ*ø£ eTT–+|ü⁄qT Ç∫Ã bÕsƒê´+X¯+‘√ nqTdü+<Ûëì+#ê*. yÓTÆ+&é e÷´|t`1 : ≈£îø£ÿ

Äe⁄

NeT

ø√&ç ∫+bÕ+õ

|ü≈£åî\T »+‘·Te⁄\˝À Á|ües¡Ôq >∑÷&ÉT ø£≥Tº≈£î+{≤sTT

&Ü*Œ¤Hé‡ ∫\Tø£

‘˚HÓ{°>∑ eTø£s¡+<ä+

ÄVü‰s¡+ ùdø£]kÕÔsTT

á yÓTÆ+&é e÷´|t düeTÁ>∑+>± ñ+<ë? MT¬s’‘˚ m˝≤ ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T ? yÓTÆ+&é e÷´|t`2 : Á|üdüs¡D

s¡ø£ÔÁ|üdüs¡D e´edüú nH˚ bÕsƒêìï uÀ~Û+#·T≥≈£î á ø°\ø£|ü<ä+ dü¬s’q<˚Hê? á ø°\ø£|ü<ëìï m+#·T≈£îqï|ü&ÉT $<ë´s¡Tú\ Á|ü‹düŒ+<äq\T m˝≤e⁄+{≤sTT?

9

yÓTÆ+&é e÷´|t`3 : ÄVü‰s¡+ ø=s¡≈£î

n~Ûø£ ñ‘·Œ‹Ô e+>∑&Ü\T

e´ekÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\T yê´<ÛäT\ ìj·T+Á‘·D

˙s¡T b˛wüø£ |ü<ësêú\T á yÓTÆ+&é e÷´|t @ bÕsƒê´+X¯+ uÀ~Û+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~? ˙yÓ’‘˚ Ä bÕsƒê´+XÊìøÏ yÓTÆ+&é e÷´|t m˝≤ ‘·j·÷s¡T#˚düT≈£î+{≤e⁄? MTs¡T »≥Tº>± @s¡Œ&ç $$<Ûä uÛ≤eq\≈£î yÓTÆ+&é e÷´|t\T s¡÷bı+~+#·+&ç. yê{Ïì #·]Ã+#·+&ç. yÓTÆ+&é e÷´|tqT bÕsƒê´+X¯ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝ÀH˚ ø±≈£î+&Ü $<ë´s¡Tú\T Á|üX¯ï\≈£î kı+‘·+>± düe÷<ÛëHê\T sêùd dü+<äs¡“¤+˝À≈£L&Ü $ìjÓ÷–+#·e#·TÃ. Bìì ‘·s¡>∑‹>∑~˝À m˝≤ neT\T#˚j·÷˝À |ü]o*<ë›+. Á|üX¯ïqT uÀs¡T¶MT<ä sêj·÷*. düe÷<Ûëq+ô|’ #·]Ã+#ê*. |æ\¢\T #Óù|Œ düe÷<ÛëHê˝˝Àì ø°\ø£|ü<ë\T uÀs¡T¶MT<ä sêj·÷*. ø°\ø£ |ü<ë\ Ä<Ûës¡+>± ˇø£]<ä›]‘√ yÓTT‘·Ô+ »yêãT #Ó|æŒ+#ê*. H√≥T|ü⁄düÔø£+˝À e´øÏÔ>∑‘·+>± düe÷<Ûëq+ sêsTT+#ê*. ˇø£] düe÷<Ûëq+ uÀs¡T¶MT<ä sêdæ m&ç{Ÿ #˚j·÷*. e´øÏÔ>∑‘·+>± ‘·eT H√≥T|ü⁄düÔø±\˝À dü]#˚düTø√eTHê*. ô|dæºôd’&é‡

B)

bò˛¢#ês¡Tº\T :

ˇø£ uÛ≤eqqT Áø£eT ∫Á‘· s¡÷|ü+˝À Á|ü<ä]Ù+#·&Üìï bò˛¢#ês¡Tº n+{≤s¡T. bò˛¢#ês¡Tº\T uÀ<ÛäqqT düT\uÛÑ‘·s¡+ #˚ùd ˇø£ kÕ<Ûäq+. uÛ≤eq\qT bò˛#¢ ês¡T\º s¡÷|ü+˝À bı+<äT|ü]∫q|ü&ÉT $<ë´]ú düT\uÛ+Ñ >± uÛ≤eq\ eT<Û´ä dü+ã+<Ûëìï nqTdü+<Ûëì+#·Tø√>∑\T>∑T‘ê&ÉT. bò˛¢#ês¡Tº\qT eØZø£s¡D\T, $<ÛäT\T, b˛*ø£\T, yÓTT‘·Ô+ uÛ≤eqqT ˇø£{Ï>± #·÷|æ+#·&ÜìøÏ Ç˝≤ $$<Ûä s¡ø±\T>± ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e#·TÃ. á bò˛¢#ês¡Tº ‘·j·÷s¡T#˚ùd≥|ü&ÉT $<ë´]úøÏ uÛ≤eqqT |üPs¡«C≤„q+‘√ nqTdü+<Ûëì+#·e#·TÃ. bò˛¢#ês¡Tº\ e\¢ $<ë´]ú düeTÁ>∑ ne>±Vü≤q ˇø£ uÛ≤eqô|’ ø£\T>∑T‘·T+~. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT á bò˛#¢ ês¡Tqº T $<ë´]ú#‘˚ · kı+‘·+>± düe÷<ÛëHê\T sêsTT+#·&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. bò˛¢#ês¡Tº m|ü&ÉT ‘·j·÷s¡T#˚j·÷*? (bÕsƒ¡+ #Ó|üŒø£eTT+<ë / #Ó|æŒq ‘·s¡Tyê‘ê) yÓ÷Vü≤HésêyéT nH˚ JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT b˛wüD nH˚ bÕsƒê´+XÊìï á bò˛¢#ês¡Tº <ë«sê uÀ~Û+#ê&ÉT. á bò˛¢#ês¡Tº <ë«sê b˛wüDqT $$<Ûä s¡ø±\T>± eØZø£]+∫ yê{Ï˝Àì <äX¯\qT $$<Ûä s¡ø±\ b˛wüD\qT Ä ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT düeTÁ>∑+>± b˛wüD≈£î dü+ã+~Û+∫q uÛ≤eqqT ‘Ó*j·TCÒj·÷\qT≈£îHêï&ÉT. ÁøÏ+<ä Çe«ã&çq bò˛¢#ês¡Tº`1 qT |ü]o*+#·+&ç. á bò˛¢#ês¡Tº düeTÁ>∑+>± ñ+<ë? MTs¡T á bÕsƒê´+XÊìøÏ @$<Ûä+>± bò˛¢#ês¡Tº ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T ? 10

bò˛¢#ês¡Tº`1 b˛wüD (Nutrition)

dü«j·T+b˛wüD

|üs¡b˛wüD

(Autotrophic Nutrition)

(Heterotrophic Nutrition)

ø±+‹ dü«j·T+b˛wüD

s¡kÕj·Tq dü«j·T+b˛wüD

C≤+‘·e uÛÑø£åD

(Photo Autotrophic Nutrition)

(Chemo Autotrophic Nutrition)

(Holozoic Nutrition)

O2 düVæ≤‘·

O2 s¡Væ≤‘·

XÊ«düÁøÏj·T

Oxygenic Photosynthesis

XÊ«düÁøÏj·T

1. n+‘·s¡Á>∑Vü≤D+

Anoxygenic Photosynthesis

(Ingestion)

yÓTTø£ÿ\T ñ<ë : u≤ø°º]j·÷ ˙s¡T ã<äT\T>± H2S ì yê&ç, |üÁ‘·Vü≤]‘·+`A, B, C, D, E, F O2 øÏ ã<äT\T>± S2 ì $&ÉT<ä\ |üÁ‘·Vü≤]‘·+`A bòÕs¡Tà˝≤ #˚kÕÔsTT. C H O N Mg 55

72

5

4

5 stages

Bacterio Chlorophylla or b Eg : Purple Sulfur bacteria

(Assimilation)

5. $düs¡®q (Egestion) |üP‹ø±Vü‰s¡ b˛wüD (Saprotrophic Nutrition)

|üsêqïJe⁄\T

ø±+‹#·s¡´\T : Net reaction 2H2O + 2 NADP+ + 3 ADP + 3 Pi

2. Js¡íÁøÏj·T (Digestion) 3. XÀwüD (Absorption) 4. kÕ«+^ø£s¡D+

O2 + 2NADPH + 3ATP

(Decomposers)

|üsêqïJe b˛wüD (Parasitic Nutrition)

$∫Ãqïø±s¡T\T (Plasmodium)

düVü≤Jeq b˛wüD (Symbiotic Nutrition)

˝…’¬øHé‡ (Lichens)

11

bò˛¢#ês¡Tº`2 : á bò˛¢#ês¡Tº ˇø£ $≥$THé\T nH˚ uÛ≤eq≈£î dü+ã+~Û+∫ ‘·j·÷s¡T#˚j·Tã&ç+~. VITAMINS

˙{Ï˝À ø£]π>$

ø=e⁄«\˝À ø£]π>$

(Water Soluble)

(Fat Soluble) Vitamin-A

Vitamin-C

Vitamin-D

Vitamin B-Complex B1 - Thianine

Vitamin-E

B2 - Riboflavin

Vitamin-K

B3 - Niacin B4 - Adenine B5 - Pantothenic acid B6 - Proidoxine B7 - Biotin B8 - Inositol B9 - Folicacid B10 - Polyamine benzoic acid B11 - Salicylic acid B12 - Cyanocobalamin

12

13

bò˛¢#ês¡Tº`3 :

˙s¡T

H2O

ø±+‹

X¯øÏÔ eqs¡T O2

ñ|üñ‘·Œqï+>± (˝Òø£) e´s¡ú+>± $&ÉT<ä\ #˚ùd~

ñ‘·ŒHêï\T

NADPH

ATP

Co2

ø±s¡“Hé eqs¡T>±

kÕºsYÃ

>∑÷¢ø√CŸ

ñ‘·Œqï+

(Carbon fixation reactions)

ø£s¡“q kÕú|üq #·s¡´\T

m\Áø±ºHéøÏ eqs¡T>±

X¯øÏÔøÏ eqs¡T>±

øÏs¡D»q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏj·T nH˚ bÕsƒê´+XÊìøÏ á bò˛¢#ês¡Tº @$<Ûä+>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~?

m\Áø±ºHé eqs¡T

(Light Reactions)

ø±+‹#·s¡´\T

PHOTOSYNTHESIS

14

bò˛¢#ês¡Tº`4 :

s¡ø£ÔÁ|üdüs¡D nH˚ bÕsƒ¡´uÀ<Ûäq≈£î á bò˛¢#ês¡Tº düeTs¡úe+‘·+>± ñqï<ë? MT¬s’‘˚ m˝≤ ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T?

bò˛¢#ês¡Tº`5 :

á bò˛¢#ês¡Tº @ bÕsƒê´+X¯+ uÀ~Û+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~? 15

bò˛¢#ês¡Tº`6 : s¡ø£ÔÁ|üdüs¡D

á bò˛¢#ês¡Tº s¡ø£ÔÁ|üdüs¡D e´edüúqT uÀ~Û+#·&ÜìøÏ düeTs¡úe+‘·+>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+<ë?

16

bò˛¢#ês¡Tº`7 : e÷qe⁄ì˝À $$<Ûä JeÁøÏj·T\ eT<Ûä´ düeTq«j·T+

This is overall Humanbody co-ordination for better understanding. This can be modified by teacher for class room level.

17

bò˛¢#ês¡Tº`8 :

ìj·T+Á‘·D ` düeTq«j·T+ yÓTTø£ÿ\T

»+‘·Te⁄\T Vü‰s√àHé e´edüú‘√bÕ≥T Hê&ûe´edüú @s¡Œ&ç+~. Hê&ûe´edüú n+‘·ÁkÕMe´edüú

πøe\+ Vü‰s√àHé e´edüú ÄøÏ‡Hé\T õã“]*¢Hé\T

}

ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ‘√&ÉŒ&˚$

|”j·T÷wüÁ>∑+~∏ πø+ÁBj·T |üs¡Bj·T Hê&ûe´edüú Hê&ûe´edüú <∏s’Ó êsTT&éÁ>∑+~∏

}

Ád”Ô ;»ø√X¯+

dü«j·T+#√~‘· Hê&ûe´edüú

ôd’{À¬ø’ìHé\T

nuŸôdd’ øæ ˘ ÄeT¢+ ô|s¡T>∑T<ä\qT ìj·T+Á‹+#˚$ Ç~∏*Hé

ø£bÕ\ Hê&ÉT\T

yÓqTï düVü‰qTuÛÑ÷‘· düVü‰qTuÛÑ÷‘·es¡ Hê&ÉT\T Hê&ûe´edüú Hê&ûe´edüú

eTTcÕÿ\T nÁ&çq˝ŸÁ>∑+~∏ |”ìj·T˝ŸÁ>∑+~∏ JsêíX¯j·T+

yÓqTïbÕeTT

yÓT<ä&ÉT eTT+<äTyÓT<ä&ÉT eTdæÿwüÿ+

eT<Ûä´yÓT<ä&ÉT

<ë«s¡>√s¡ú+

yÓqTø£yÓT<ä&ÉT b˛Hé‡yÓs√*

yÓT&ÉT˝≤¢ nuŸ˝≤+π>{≤

ôV’≤b˛<Ûä˝≤eTdt |æj·T÷wüÁ>∑+~∏

This can be modified according to the teacher's convenience.

18

19 Synapse

Neuro transmitters

trigger release

Action Potential

Transmit

Sympathetic

Para Sympathetic

Autonomous

Nervous System

This can be modified according to teacher convenience.

Interneuron

Motor neurons

Sensory neurons

of three types

Neuroglia

Support

Cells

Neurons

bò˛¢#ês¡Tº`9 :

Sensory Pathways

Motor Pathways

Peripheral

is divided into

Brain

Spinal cord

Central

20

bò˛¢#ês¡Tº`10 :

JeXÊÁdüÔ+˝À uÛ≤eq\T : q÷‘·q bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À JeXÊÁdüÔ+˝À 8, 9, 10 ‘·s¡>∑‘·T\˝À ñqï≥Te+{Ï uÛ≤eq\qT düT\uÛÑeTT>± n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&ÜìøÏ á j·T÷ì{Ÿ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î ñ|üj·TTø£Ô+>± ñ+≥T+~. á ø£]ƒq uÛ≤eq\qT düT\uÛÑ+>± ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ ]|òü¬sHé‡ Á>∑+<∏ë\qT n+‘·sê®\+˝Àì düe÷#êsêìï |ü]o*+#ê*. ø£]qƒ uÛ≤eq\qT düT\uÛ+Ñ >± ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìøÏ M˝…q’ ìï bò˛#¢ êsY\º qT Çe«&É+ »]–+~. $<ë´s¡T\ú ≈£î kÕ<Ûës¡D+>± e#˚Ã dü+<˚Vü‰\≈£î düe÷<ÛëHê\qT Çe«&É+ »]–+~. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ìs¡+‘·s¡+ ]|òü¬sHé‡ Á>∑+<∏ë\qT n+‘·sê®\+qT ñ|üjÓ÷–dü÷Ô, q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\qT ‘Ó\TdüT≈£î+≥÷ eT]ìï $esê\qT $<ë´s¡Tú\≈£î ‘Ó*j·TCÒj·T&É+ <ë«sê yê]øÏ JeXÊÁdüÔ n<Ûä´j·Tq+ |ü≥¢ ÄdüøÏÔ ø£\T>∑T‘·T+~. 8, 9, 10 ‘·s¡>∑‘·T\˝À JeXÊÁdüÔ+ uÛ≤eq\T ˇø£ Áø£eT|ü<äΔ‹˝À neT] ñHêïsTT. Äj·÷ bÕsƒê´+XÊ\˝Àì ø°\ø£ |ü<ë\≈£î nsêú\T ‘Ó\TdüTø√e&É+ <ë«sê uÛ≤eq\qT ns¡+ú #˚dTü ø√e&É+ düT\uÛeÑ Te⁄‘·T+~. ø±ã{Ïº Çø£ÿ&É Ç∫Ãq düe÷#ês¡+‘√u≤≥T>± ñbÕ<Ûë´j·TT\T kı+‘·+>± düe÷#ês¡+ ùdø£]+#·T≈£îì uÀ<ÛäHê HêD´‘·qT ô|+#·Tø√yê*.

H˚qT Hê $<ë´s¡Tú\¬ø|ü⁄&É÷ uÀ~Û+#·qT. yês¡T @ |ü]dæú‘·T\˝À H˚s¡TÃ≈£î+{≤s√ yê{Ïì ø£*Œ+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïkÕÔqT. ` Ä\“sYº ◊Héd”ºHé

21

22

nqT≈£L\Hê\T

yê´<ÛäT\T

dü÷ø£åàJe⁄\T

»+‘·Te⁄\T

yÓTTø£ÿ\T

8, 9, 10 ‘·s¡>∑‘·T\ JeXÊÁdüÔ uÛ≤eq\ düe÷Vü‰s¡+

ø±\Twü´+

Äes¡D e´edüú\T

Äs√>∑´+

ÄVü‰s¡+

Je uÛÖ>√[ø£ e\j·÷\T

|üsê´es¡D+

JeXÊÁdüÔ+

Je⁄\ ìsêàD≤ìøÏ eT÷\+

ø£D+

ø£DC≤\+

b˛wüD XÊ«düÁøÏj·T Á|üdüs¡D $düs¡®q ìj·T+Á‘·D Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô

JeÁøÏj·T\T

JeyÓ’$<Ûä´+, Je|ü]D≤eT+, nqTe+•ø£‘·

dü÷ø£åàJe⁄\T

23

ìsêús¡D≈£î sêe&É+

|òü*‘ê\qT $X‚¢wæ+#·&É+

Á|üjÓ÷>±\T #˚j·T&É+

düe÷#êsêìï $X‚¢wæ+#·&É+

düe÷#êsêìï ùdø£]+#·&É+

|ü]ø£\Œq\T #˚j·T&É+

düeTdü´qT >∑T]Ô+#·&É+

XÊÁd”Ôj·T |ü<äΔ‹

$C≤„qXÊÁdüÔ+ n+fÒ @$T{Ï?

$uÛ≤>±\T

|ü]o*+#·&É+ b˛\Ã&É+ uÛÖ‹ø£ s¡kÕj·Tq XÊÁdüÔ+ JeXÊÁdüÔ+ >∑DÏ‘·XÊÁdüÔ+ uÛÑ÷$C≤„qXÊÁdüÔ+ kÕ+|òæTø£XÊÁdüÔ+ eØZø£]+#·&É+ ø=\e&É+ kÕ+Á|ü<ëj·T XÊK\T nqTe]Ô‘· XÊK\T ùdø£]+#·&É+ qyÓ÷<äT #˚j·T&É+ eèø£åXÊÁdüÔ+ nÁ–ø£\ÃsY Á|ü<ä]Ù+#·&É+ »+‘·TXÊÁdüÔ+ |üX¯ódü+es¡úq+ }Væ≤+#·&É+ ø£DJeXÊÁdüÔ+ ãjÓ÷f…ø±ï\õ qeT÷Hê $ìjÓ÷>∑+ X¯Øs¡<Ûäs¡àXÊÁdüÔ+ ãjÓ÷¬ø$TÁdæº ìsêú]+#·&É+ u≤Vü≤´dü«s¡÷|üXÊÁdüÔ+ ãjÓ÷|òæõø˘‡ |ü]ø£\Œq #˚j·T&É+ n+‘·]ïsêàDXÊÁdüÔ+ m+≥e÷\õ Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D dü÷ø£åàJeXÊÁdüÔ+ Vü‰Øºø£\ÃsY #·s¡sêX¯ó\ ìj·T+Á‘·D eØZø£s¡DXÊÁdüÔ+ yÓT&çdæHé <ä‘êÔ+XÊ\ $X‚¢wüD Äes¡DXÊÁdüÔ+ bÂÁ©º n_ÛÁbÕj·÷ìï e´ø£Ô+ #˚j·T&É+

Á|üÁøÏj·÷ HÓ’|ü⁄D≤´\T

$C≤„qXÊÁdüÔ+

8e ‘·s¡>∑‹ 1. $C≤„qXÊÁdüÔ+ 1.

s√uÀ{Ïø˘‡ : Ç~ Ç+»˙]+>¥ eT]j·TT ôd’qT‡˝À n+‘·sê“¤>∑+. yÓTø±ìø£˝Ÿ Ç+»˙]+>¥, m\ÁøÏºø£˝Ÿ Ç+»˙]+>¥, ø£+|üP´≥sYôd’qT‡ eT]j·TT Ç‘·s¡ $uÛ≤>±\ ø£\sTTø£H˚ ªs√uÀ{Ïø˘‡μ. s√uÀ{Ïø˘‡qT $$<Ûä s¡+>±\˝À ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. &çC…’ì+>¥, ìsêàDs¡+>∑+, X¯ÁdüÔ∫øÏ‘·‡ yÓTT<ä\>∑T $uÛ≤>±\˝À M{Ïì $]$>± ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. á f…ø±ï\J <ë«sê e÷qeÁ|üy˚Tj·T+ ˝Òì j·T+Á‘ê\ ‘·j·÷Ø »s¡T>∑T #·Tqï~. M{Ïì m˝≤+{Ï dü+<äsê“¤\˝ÀHÓ’Hê, |ü]dæú‘·T\˝ÀHÓ’Hê ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃ. Á|üdüTÔ‘· s√E˝À¢ M{Ïì m≈£îÿe Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq |ü]dæú‘·T˝À¢H˚ ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. u≤+ãT\qT >∑T]Ô+#·&É+, u≤+ãT\qT ìØ«s¡´+ #˚j·T&É+, n‹Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq |ü]ÁX¯eT\˝À¢, e÷qe⁄&ÉT ñ+&É˝Òì n~Ûø£ y˚&ç, n~Ûø£ o‘·\ Á|ü<˚XÊ\˝À M{Ïì $]$>± |ü]ÁX¯eT˝À¢ ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T.

2.

yê‘êes¡D >±*ãT&É>∑\T

(Weather balloons)

: yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\qT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT

ø√e&ÜìøÏ á u…\÷Hé\qT ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. á u…\÷Hé\ <ë«sê ñc˛íÁ>∑‘·, yê‘êes¡D |”&Éq+, >±*˝À ‘˚eT, >±*y˚>∑eTT yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. Ç+<äTø√dü+ u…\÷Hé˝À ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ yÓTÆq |ü]ø£sê\T, ôdHê‡sY\T @sêŒ≥T#˚kÕÔs¡T. n‹∫qï>± ñ+&ç yê´ø√∫+#·>∑\ ø=\‘·|ü]ø£s¡+ ªπs&çjÓ÷ kÂ+&éμ nH˚ |ü]ø£s¡+ ñ+≥T+~. 3.

dü÷|üsY ø£+&ÉøÏº${° : düTqï $<äT´‘Yìs√<Ûä+ ø£*Z, nj·TkÕÿ+‘·πøåÁ‘êìï ãVæ≤wüÿ]+#·>∑\ <äè–«wüj·÷H˚ï dü÷|üsY ø£+&ÉøÏº${° n+{≤s¡T. Ç˝≤+{Ï |ü<ësêú\H˚ dü÷|üsY ø£+&Éø£ºsY‡ n+{≤s¡T. @ |ü<ësêúHÓ’ïHê `273+ C ˝Òø£ 0+ ¬ø*«Hé≈£î rdüT≈£îb˛sTTq n~ dü÷|üsY ø£+&Éø£ºsY>± e÷]b˛‘·T+~. á |ü<ësêú\T $<äT´‘Y Á|üyêVü≤+˝À m˝≤+{Ï ìs√<Ûäø£‘·qT #·÷|üe⁄.

24

2. ø£D+ ø£D+ πø+Á<äø£ |üPs¡«ø£D+

yÓs’ d¡ \t T

πø+Á<äø£‘·«#·+ ñ+&É<äT. ¬s’uÀk˛eTT\T‘·|üŒ Ç‘·s¡ ø£D≤+>±\T ñ+&Ée⁄. yÓTT˙sê sêC≤´ìøÏ #Ó+~q Je⁄\T. ñ<ë : ˙* Ä≈£î|ü#·Ã XË’e\+ u≤ø°º]j·÷ ø£Dø£e#·+ ñ+≥T+~

Ábı{ÏkÕº nMTu≤, bÕs¡MTwæj·T+ |òü+¬>’ •©+Á<Ûë\T bÕ¢+fÒ yÓTTø£ÿ\T Äìy˚T*j·T ñ<ë : »+‘·Te⁄\T

ø£Dø£e#·+ ø£*–q$ •©+Á<Ûë\T Vü≤]‘·πsDTe⁄ ˝Òì$.

ì»πø+Á<äø£ ø£D+ ì»yÓTÆq πø+Á<äø£+ ` Ç‘·s¡ ø£D≤+>±\T ñ+{≤sTT.

á sêC≤´\≈£î #Ó+~q Je⁄\T ì»πø+Á<äø£ ø£D≤\qT ø£*–ñ+{≤sTT.

ø£Dø£e#·+ ˝Òì$ yÓTTø£ÿ\T

»+‘·Tø£D+

Vü≤]‘·πsDTe⁄ ø£\$. ]øÏÔø£\T ñ+{≤sTT. ôd+Á{Àk˛yéT ñ+&É<äT. bÕ¢dæº&é\T ñ+{≤sTT.

Vü≤]‘·πsDTe⁄ ˝Òì$. ]øÏøÔ £ ñ+fÒ ∫qï~ ˝Òø£ ndü\T ñ+&Ée⁄. ôd+Á{Àk˛yéT ñ+≥T+~.

ø√¢s√bÕ¢dtº Áø√yÓ÷bÕ¢dtº \÷´ø√bÕ¢dtº ôd+Á{Àk˛yéT : »+‘·Tø£D≤\˝À πø+Á<äø±ìøÏ <ä>∑Zs¡>± ñ+≥T+~. Ç+<äT˝À ¬s+&ÉT ôd+Á{ÏjÓ÷˝Ÿ‡ ñ+{≤sTT. Ç$ ≥÷ãT´*Hé nH˚ Ábı{°H‘é √ ì]à‘·yTÓ Æ ñ+{≤sTT. Ç$ ø£D$uÛ»Ñ q düeTj·T+˝À ø£+&Ób˛>∑T\T @s¡Œ&É&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. eèø£åø£D+˝À ôd+Á{ÏjÓ÷˝Ÿ‡ ˝Òø£b˛e&É+ e\q nHêÁdüº˝Ÿ ø£+&Ób˛>∑T\T @s¡Œ&É‘êsTT. »+‘·Tø£D+˝À ôd+Á{ÏjÓ÷˝Ÿ‡ ñ+&É&É+ e\q ÄÁdüº˝Ÿ ø£+&Ób˛>∑T\T @s¡Œ&É‘êsTT. 25

ø£D+ ø£D≤+>±\T

‘·«#·+ ˝Òì~ ¬s’uÀk˛eTT\T

ˇπø ‘·«#·+˝À ø£|üŒã&çq$

¬s+&ÉT ‘·«#ê\‘√ ø£|üŒã&çq$

n+‘·Ø®e Á<äe´C≤\+

ø√¢s√bÕ¢dtº

>±©® dü+øÏ¢wü˜+

yÓTÆ{Àø±+Á&çj·T

]øÏÔø£

πø+Á<äø£+

˝…’k˛k˛eTT\T øπ +Á<äø£ |üPs¡«ø£D≤\˝À, ì»πø+Á<äø£ ø£D≤\ìï+{Ï˝À ≈£L&Ü ø£D‘·«#·+ (bÕ¢kÕà‘·«#·+) JeÁ<äe´+, »qT´|ü<ës¡+ú ñ+≥T+~. ø£D‘·«#·+ / bÕ¢kÕà‘·«#·+ / bÕøÏåø£ bÕs¡>∑eT´‘ê ‘·«#·+, *|æ&é u…’ ˝Òj·TsY eT]j·TT Áb˛{°Hé\‘√ ì]à‘·yÓTÆ ñ+≥T+~. kÕ<Ûës¡D+>± ‘·«#·+ ø£*–ñqï yê{ÏH˚ ø£D≤+>±\T n+{≤s¡T. ‘·«#·+ ˝Òì ìsêàD≤\T ≈£L&Ü ø£D≤\˝À ñ+{≤sTT. ñ<ë : ¬s’uÀk˛yéT eT]j·TT ôd+Á{ÏjÓ÷˝Ÿ‡. ¬s’uÀk˛yéT\˝À πøe\+ RNA eT]j·TT Áb˛{°qT¢ e÷Á‘·y˚T ñ+{≤sTT. πø+Á<äø£ |üPs¡«ø£D≤\˝À ‘·«#·ì]à‘· ø£D≤+>±\T @$ ñ+&Ée⁄.

1. n_Ûs¡+»q+ : yÓTÆÁø√k˛ÿ|t˝À ì]úwüºyÓTÆq uÛ≤>±\qT |ü]o*+#·&ÜìøÏ / düŒwüº+>± #·÷&É&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#˚ |ü<äΔ‹. s¡+»ø±\T, s¡+>∑T\qT JeXÊÁdüÔ+˝À øÏ¢ìø£˝Ÿ yÓ’<ä´s¡+>±\˝À yÓTÆÁø√k˛ÿ|t <ë«sê |ü]o*+#˚ uÛ≤>±\qT, ø£DC≤˝≤\qT Á|ü‘˚´ø£+>± |ü]o*+#·&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. n_Ûs¡+»ø±\T $$<Ûä s¡ø±\T>± ñHêïsTT. n$ a)

$T<∏*’Ó Hé ã÷¢ : q÷´øÏø¢ ˘ Äe÷¢\qT Á|ü‘´˚ ø£+>± #·÷&É&ÜìøÏ M{Ïì ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ . Ç~ øå±s¡jT· T‘·yTÓ qÆ n_Ûs¡+»q+ eT]j·TT DNA ‘√ düŒwüº+>± ø£\dæb˛‘·T+~. düJe, ìØ®eø£D≤\qT >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ Bìì ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ . ìØ®eø£D≤\T á s¡+»ø±ìï düT\uÛ+Ñ >± Á>∑V≤æ kÕÔsTT. düJeø£D≤\T Á>∑V≤æ +#·˝eÒ ⁄. ø£D≤ìï á s¡+»ø£+ ø£*|æ |ü]o*ùdÔ πø+Á<äø£+ ˙*s¡+>∑T˝À ø£ì|ædüTÔ+~.

b)

kÕÁ|òüìHé

(C20H19N4+Cl-)

: Ç~ Jedü+ã+<ÛäyÓTÆq s¡+»ø£+. Bìì Jeø£DC≤\XÊÁdüÔeTT eT]j·TT

ø£DJeXÊÁdüÔ+˝À n~Ûø£+>± ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ uÛ≤>±\qT s¡+>∑T\˝À #·÷&É&ÜìøÏ Bìï $ìjÓ÷–kÕÔs¡T. á s¡+»ø£+ e\¢ πø+Á<ä+ ms¡T|ü⁄ s¡+>∑T˝À ø£qã&ÉT‘·T+~. 26

c)

ÁøÏwüº˝Ÿ yÓ’˝…{Ÿ

(C25N3H30Cl)

: Ç~ Áf…Æ m]˝Ÿ $T<∏˚Hé s¡+»ø£+. Bì ø£DJeXÊÁdüÔ+˝À |ü]o*+#·

&ÜìøÏ s¡+»ø£+>± ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. u≤ø°º]j·÷\qT eØZø£]+#˚ Á>±yéT‡ |ü<äΔ‹˝À Bìì ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. bÕ\˝À ô|]π> ˝≤ø√ºu≤dæ\¢dt u≤ø°º]j·÷ #·÷&É&ÜìøÏ ÁøÏwüº˝Ÿ yÓ’˝…{ŸqT ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. 2.

m\Áø±ºHé yÓTÆÁø√k˛ÿ|t : m\Áø±ºHé yÓTÆÁø√k˛ÿ|t˝À ø±+‹øÏ ã<äT\T>± m\Áø±ºHé |ü⁄+C≤ìï ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. ø±+‹ bò˛{≤Hé ø£qï á m\Áø±ºHé|ü⁄+»+ \ø£å ¬s≥T¢ ∫qï~. m\Áø±ºHé yÓTÆÁø√k˛ÿ|t edüTÔe⁄qT \ø£å¬s≥T¢ ô|<ä›~>± #·÷|ü⁄‘·T+~. m¬sïdtº s¡dtÿ eT]j·TT e÷ø˘‡HÓ˝Ÿ nH˚ XÊÁdü Ô y ˚ ‘ · Ô \ T m\Áø±º H é yÓ T Æ Á ø√k˛ÿ|t ø£qT>=Hêïs¡T.

3.

»qT´|ü<ës¡ú+ : DNA RNA qT

»qT´|ü<ës¡+ú n+{≤s¡T. »qT´|ü<ës¡ú+ nH˚~ nqTe+•ø£‘·≈£î eT÷\ ø±s¡D+. ø£D+˝Àì πø+Á<äø£+˝À e⁄+≥T+~. ø£D+ → πø+Á<äø£+ → Áø=e÷{ÏHé e\ → Áø√yÓ÷CÀyéT → DNA ↓

»qT´e⁄\T

3. dü÷ø£åàJe⁄\T düVü≤Jeq u≤ø°º]j·÷ : á u≤ø°º]j·÷\T Ç‘·s¡ u≤ø°º]j·÷\‘√q÷ ˝Ò<ë Ç‘·s¡ Je⁄\‘√q÷ ø£*dæ düVü≤Jeq+ #˚düTÔ+{≤sTT. ñ<ë : (1)

Gut Fauna

nH˚~ dü+øÏ¢wüºyÓTÆq dü÷ø£åàJ$. Ç~ e÷qe⁄\T ˝Òø£ Ç‘·s¡ »+‘·Te⁄\ ÄVü‰s¡ Hêﬁ¯+˝À ìedæd÷ü Ô ñ+≥T+~. Ç$ ø=ìï |ü<ësêú\qT Js¡+í #˚kÕÔsTT. ø=ìïs¡ø±\ yêj·TTe⁄\qT ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕÔsTT. $≥$THé K e+{Ï s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£≥º&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&˚ |ü<ësêúìï ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔsTT. düj·TH√ø√u≤\yÓTÆHé nH˚ $≥$THéqT ≈£L&Ü ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔsTT. 27

(2)

Zoa mastogopera

nH˚ u≤ø°º]j·÷ #Ó<ä|ü⁄s¡T>∑T\ ø£&ÉT|ü⁄˝À ñ+{≤sTT. Ç$ ôd\T´˝ÀCŸqT Js¡í+ #˚j·T&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT.

H˚\qT kÕs¡e+‘·+ #˚ùd dü÷ø£åàÄÁs√úbÕ&é\T : Spring tails :

(Ç$ ¬sø£ÿ\T ˝Òì 6 ø±ﬁ¯¢ ø°≥ø£+)

Soil mites : ô|’

dü÷ø£àå Äs√úb˛&é\T Jedü+ã+<Ûä |ü<ësêú\qT $∫Ã¤qï+ #˚kÕÔsTT. á $∫Ã¤qïyÓTqÆ |ü<ësêú\qT ø=ìï u≤ø°]º j·÷\T $ìjÓ÷–+#·Tø=ì M{Ïì VüA´eTdt>±qT, H˚\˝À @s¡Œs¡TkÕÔsTT. Jedü+ã+<Ûä |ü<ësêú\qT $∫Ã¤qï+ #˚j·T&É+ô|’ dü÷ø£åà Äs√úb˛&é\T Á|üuÛ≤$‘·+ #·÷|ü⁄‘êsTT. Jedü+ã+<Ûä |ü<ësêú\qT ≈£î[¢+|ü#˚ùd dü÷ø£åàJe⁄\T, HÓyÓT{À&é‡, yê´~Ûø±s¡ø£ •©+Á<Ûë\T yÓTT<ä\>∑T yê{Ï #·s¡´\qT düT\uÛÑ‘·s¡+ #˚kÕÔsTT.

Ä+Á‘êø˘‡ yê´~Û : Ç~ kÕ<Ûës¡D+>± |üX¯óe⁄˝À¢ e#˚Ã yê´~Û. Ç~ u≤dæ\¢dt Ä+Á‘êdædt nH˚ u≤ø°º]j·÷ e\¢ dü+Áø£$TdüTÔ+~. Ç~ 4 s¡ø±\T>± e÷qe⁄\˝À yê´|ædüTÔ+~. #·s¡à+ <ë«sê, |”\Ã&É+ <ë«sê, ÄVü‰s¡+ rdüTø√e&É+ <ë«sê, Ç+C…ø£¸Hé e+{Ï |ü<äΔ‘·T˝À¢ yê´|ædüTÔ+~. u≤ø°º]j·÷ jÓTTø£ÿ k˛Œs¡T\T n+≥Tø√e&É+ <ë«sê, »+‘·Tdü+ã+<Ûä |ü<ësêú\qT ‹q&É+ <ë«sê ≈£L&Ü á yê´~Û dü+Áø£$TdüTÔ+~.

\ø£åD≤\T : ø£&ÉT|ü⁄˝À rÁeyÓTÆq H=|æŒ, s¡ø£Ô$πs#·Hê\T, $πs#·Hê\T, »«s¡+, H√{Ï˝À |ü⁄+&ÉT¢, ã<äΔø£+>± ñ+&É&É+, yê+‘·T\T, s¡ø£Ô+‘√ ≈£L&çq yê+‘·T\T sêe&É+.

4. »+‘·Te⁄\˝À Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô IUI (Intra Uterine Insemination)

: Ád”Ô >∑sê“¤X¯j·T+˝ÀøÏ X¯óÁø£ø£D≤\qT H˚s¡T>± ÇHé ôd$TH˚{Ÿ

#˚j·T&É+ <ë«sê |òü\Bø£s¡D »]ù| |ü<äΔ‹. á |ü<äΔ‹ e\¢ ø£˝ÒZ Á|üjÓ÷»q+ @eT+fÒ n~Ûø£ dü+K´˝À X¯ó Áø£ø£D≤\qT bòÕ˝À|æj·THé Hêﬁ¯+˝ÀøÏ Á|üy˚X¯ô|≥º&É+ e\¢ |òü\Bø£s¡D πs≥TqT / neø±XÊ\qT ô|+#·&É+. Ç+<äT˝À J$‘· uÛ≤>∑kÕ«$T ˝Ò<ë <ë‘·\qT+&ç ùdø£]+∫q X¯óÁø£ø£D≤\qT X¯ó~Δ|üs¡∫ Ád”Ô >∑sê“¤X¯j·T+˝ÀøÏ Á|üy˚X¯ô|&É‘ês¡T. IUI

m+<äT≈£î? : >∑sê“¤X¯j·T eTTK<ë«s¡+

(Cervix)

˝À eT÷´ø£dt e+{Ï õ>∑≥|ü<ës¡ú+ ≈£L&ÉTø=ì ñ+&É&É+ e\¢ X¯óÁø£ø£D≤\qT >∑sê“¤X¯j·T+˝ÀøÏ sê≈£î+&Ü ìs√~ÛdüTÔ+~. á ø£èÁ‹eT |ü<äΔ‹e\¢ >∑sê“¤X¯j·T eTTK<ë«s¡+˝Àì õ>∑≥|ü<ës¡ú+ qT+&ç ‘·|æŒ+∫ X¯óÁø£ø£D≤\qT ˝ÀìøÏ Á|üy˚X¯ô|&É‘ês¡T. Ç+<äTe\¢ |òü\Bø£s¡D πs≥T ô|s¡T>∑T‘·T+~.

5. øöe÷s¡<äX¯ 1. øöe÷s¡$<ä´˝À ìs¡«Væ≤+#·<ä–q ø±s¡´Áø£e÷\T : eT‘·TÔ|ü<ësêú\ ìs√<Ûäø£ ø±s¡´Áø£eT+ (Drug Prevention Programme). bı>∑Á‘ê>∑&É+ ìs√~Û‘· ø±s¡´Áø£eT+ (Smoking Prevention Programme). 28

kÕe÷õø£ $<ÛäT\T ìs¡«Vü≤D (Social Functioning). e÷qdæø£ Äs√>∑´ ∫øÏ‘·‡\T (Mental health treatment). Jeq HÓ’|ü⁄D≤´\T (Life skills). Äq+<äø£s¡yÓTÆq Jeq$<Ûëq+ (Quality of life). <ä÷wüD, <ä+&Éq ìs√<ÛäeTT (Abuse prevention). Ä‘·àVü≤‘·´\T`ne>±Vü≤q (Suicide prevention). Á|üe÷<ë\T`ìyês¡D`Á|ü<ÛäeT∫øÏ‘·‡ (Trauma and injury). HIV ìyês¡D ø±s¡´Áø£eT+ (HIV prevention programme).

2. ¬s&é ]ã“Hé ø£¢uŸ ` bÕsƒ¡XÊ\˝À ìs¡«Væ≤+#·<ä–q ø±s¡´Áø£e÷\T : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

s¡ø£Ô<ëq •_sê\T @sêŒ≥T#˚j·T&É+. &çôd+ãsY 1q Á|ü|ü+#· msTT&é‡ ~H√‘·‡e+ ìs¡«Væ≤+#·&É+. HIV yê´~ÛÁ>∑düTÔ\ô|’ #·÷ù| $eø£å‘· >∑T]+∫ e÷{≤¢&É&É+. HIV / AIDS ô|’ >∑\ eT÷&ÛÉqeTàø±\T, nb˛Vü≤\T ‘=\–+#˚ ø±s¡´Áø£eT+. õ˝≤¢kÕúsTT˝À s¡ø£Ô<ë‘·\ $esê\‘√ &Ó’¬sø£ºØ ‘·j·÷s¡T #˚sTT+#·&É+. Äs√>∑´ |ü]s¡ø£åD ` Á|ües¡Ôq\T ` ñ∫‘· s¡ø£Ô<ëq •_sê\ @sêŒ≥T >∑T]+∫ $e]+#·&É+. HIV / AIDS s¡ø£Ô<ëq+, eT‘·TÔ|ü<ësêú\ ìyês¡D yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\ô|’ bÕsƒ¡XÊ\˝À b˛düºsY\T ‘·j·÷Ø, ìHê<ë\T sêj·T&É+ e+{Ï b˛{°\ ìs¡«Vü≤D. 8. Á>±e÷˝À¢ s¡ø£Ô<ëq+, eT‘·TÔeT+<äT Á|üuÛ≤yê\T, s¡ø£Ô<ëq+ Á|üjÓ÷»Hê\T yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\ô|’ ne>±Vü≤q ø±s¡´Áø£e÷\T @sêŒ≥T#˚j·T&É+.

6. JeyÓ’$<Ûä´+ ` dü+s¡ø£åD 1. m+&É$Tø˘ C≤‘·T\T :

ARSLOTH BEARS

BROWN PALM CIVIT 29

COMMON_GREENSHANK

CORMORANT

INDIAN GAUR

LION TAILED MACAQUE

NILAGIRI TAHR

PELECANUS

PIED HARRIER

SPOON BILLS 30

2.

India

A.P.

Liontailed Macaque Nilgiri tahr Nilgiri wood Pigeon Brown Palm Civet Nilgiri Flycatcher Nilgiri Pipit Nilgiri blue robin Bluewinged Paraket Nilgiri Marten Jerdous Courser Black-chinered laughingthrush Malabar large spoted Civet Forest owlet Black and orange flycather Indian giant Squirrel Malabar grey hornbill Crimson backed Sunbird Namdapha flying Squirrel Grey headed bulbul White bellied treepie Kerala laughingthrush

Grebes Tropic birds Cormorants Darters Fridgate birds Pelicons Bitterus, herous and egreti Waises and spoonbills Tigers Black bucks Hyenas Chitals Gaurs Sloth bears Jerdous Courser

Migratory Birds Pied Harrier (Cirus melanoleucor) Crested creshawk (Accipiter trivirgatus) Shikra (Accipiter badius) Black eagle (ictinactus malayensis) Bonellis Eagle (Aquila fasciata) Borted eagle (Aquida pennata) Common green shank Ruff Garganey Ruddy shelduck Spotted sand piper King fisher Rosy Pelican Wood sand piper Starling blue throat Long billed pipit birds 31

7. $$<Ûä Äes¡D e´edüú\T ÄyêdüeTT Vs Äes¡D e´edüú : ÄyêdüeTT eT]j·TT Äes¡D e´edüú ¬s+&É÷ ≈£L&Ü Äes¡DXÊÁdüÔ+˝À Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq n+XÊ\T. ø±ì Ç$ ¬s+&É÷ ≈£L&Ü ˇπø#√≥H˚ ñ+{≤sTT. Äes¡De´edüú˝ÀH˚ Äyêdü+ ñ+≥T+~. n+fÒ eTq+ ìedæ+#˚ Ç\T¢ Äyêdü+ nsTT‘˚ eTq }s¡T Äes¡De´edüú>± uÛ≤$+#·e#·TÃ. Äyêdü+, Äes¡De´edüú ¬s+&É÷ ≈£L&Ü Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq \ø£åD≤\qT ø£*Zñ+{≤sTT. M{Ï >∑T]+∫ ne>±Vü≤q #ê˝≤ nedüs¡+. ˇø£ Äes¡De´edüú˝À $$<Ûä s¡ø±\ ÄyêkÕ\T ñ+&Ée#·TÃ. Äyêdü+ø£+fÒ Äes¡De´edüú ô|<ä›~. ø=ìï ÄyêkÕ\T ø£\dæ Äes¡D e´edüú @s¡Œ&ÉT‘·T+~. n˝≤π> ø=ìï Äes¡D e´edüú\T ø£*ùdÔ ô|<ä› Jyêes¡D+ ne⁄‘·T+~. ˇø£ Äyêdü+˝À ø=ìïs¡ø±\ JeC≤‘·T\T e÷Á‘·y˚T ñ+{≤sTT. Äes¡De´edüú˝À #ê˝≤s¡ø±\ JeC≤‘·T\T ñ+{≤sTT. ˇø£ Äyêdü+˝À ø=ìï b˛wüø£kÕúsTT\T e÷Á‘·y˚T ñ+{≤sTT. ø±ì Äes¡D e´edüú˝À #ê˝≤ b˛wüø£ kÕúsTT\T ñ+{≤sTT.

8. yÓTTø£ÿ\qT+&ç ÄVü‰s√‘·Œ‹Ô 1. |ü+≥\T ` ø±\eTT e] >√<ÛäTeT\T |ü|ü<ÛëHê´\T y˚s¡TXËq>∑ #Ós¡≈£î ns¡{Ï yÓTTø£ÿC§qï C§qï\T |ü‹Ô ô|+&É\+ ô|dü\T $TqTeTT\T k˛j·÷∫≈£îÿﬁ¯óﬂ XËq>∑ ø£+<äT\T sê>∑T\T

` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` ` `

90`130 s√E\T 135 s√E\T 90`120 s√E\T 105 s√E\T 330 s√E\T 300 s√E\T 100 s√E\T 100`120 s√E\T 165 s√E\T 300 s√E\T 60`65 s√E\T 65 s√E\T 87`93 s√E\T 90`120 s√E\T 150`180 s√E\T 90`150 s√E\T 32

2. $$<Ûä ø±˝≤\˝À |ü+&˚ |ü+≥\T : KØ|òt e] C§qï dü»®\T yÓTTø£ÿC§qï sê>∑T\T ‘·èD<ÛëHê´\T ø£+<äT\T |ü|ü<ÛëHê´\T bı>±≈£î y˚s¡TXËq>∑ ÄeTT<ä+ qTe⁄«\T |ü‹Ô düHé|òü¢esY (q\¢≈£îdüTeT) $Ts¡|ü

3. Äø£s¡¸ø£ |ü+≥\T

s¡_ C§qï yÓTTø£ÿC§qï >√<ÛäTeT |ü|ü<ÛëHê´\T |ü‹Ô ‘Ó\¢≈£îdüTeT ÄeTT<äeTT n$ôd y˚s¡TXËq>∑ düHé|òü¢esY Äyê\T

y˚dü$ |ü+≥\T (õj·÷<é) e] sê>∑T\T y˚s¡TXËq>∑ yÓTTø£ÿC§qï dü»®\T C§qï\T ∫s¡T<ÛëHê´\T düHé|òü¢esY #Ós¡T≈£î

(Trap Crops)

|ü+≥\qT Ä•+#˚ ø°≥ø±\qT Äø£]¸+#˚ |ü+≥\qT ªÄø£s¡¸ø£ |ü+≥\Tμ n+{≤s¡T. |ü+≥bı\+˝À nø£ÿ&Éø£ÿ&É á Äø£s¡¸ø£ |ü+≥yÓTTø£ÿ\qT ô|+#·T‘ês¡T. á Äø£s¡¸ø£ |ü+≥yÓTTø£ÿ\T#·T≥÷º ñqï |ü+≥yÓTTø£ÿ\ô|’ ø°≥ø±\qT Ä•+#·≈£î+&Ü yê{Ïì Äø£]¸+∫ |ü+≥yÓTTø£ÿ\qT ø±bÕ&ÉT‘êsTT. á Äø£s¡¸ø£ |ü+≥\qT y˚j·T&É+ <ë«sê eTTK´yÓTÆq |ü+≥yÓTTø£ÿ\ô|’ e#˚Ã ø°≥ø±\qT ìj·T+Á‹+#·&ÜìøÏ s¡kÕj·Tìø£ |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\T yê&Ü*‡q nedüs¡+ ñ+&É<äT. Á^HéVü≤Ödt\˝À ô|+#˚ yÓTTø£ÿ\ô|’ ø°≥ø±\ ‘êøÏ&çì á Äø£s¡¸ø£ |ü+≥\T ìj·T+Á‹+#·>∑\TZ‘êsTT. ô|<ä›ô|<ä› |ü+≥bı˝≤˝À¢ ø°≥ø±\ e\¢ ø£˝ÒZ qcÕºìï #ê˝≤es¡≈£î n]ø£≥º>∑\TZ‘êsTT. ñ<ë : eTTK´yÓTÆq |ü+≥ Äø£s¡¸ø£ |ü+≥yÓTTø£ÿ\T ìyê]+#˚ ø°≥ø±\T → q*¢, ù|qTã+ø£ |ü⁄s¡T>∑T\T Á|ü‹Ô Ä˝≤Œ¤˝≤Œ¤ → yÓTT‘·Ô‘=*#˚ |ü⁄s¡T>∑T ÄeTT<ä+ bı>±≈£î → yÓTT>∑Z‘=*#˚ |ü⁄s¡T>∑T >∑T˝≤_ bı>±≈£î Pelargoneum → »|ü˙dt ;{Ï˝Ÿ <Ûäìj·÷\T (ø=‹ÔMTs¡) ≈£Ls¡>±j·T\ yÓTTø£ÿ\T → (>∑T\¢˝Òì q‘·Ô˝≤+{Ï »+‘·Te⁄) J$T&ç»\>∑ |ü⁄s¡T>∑T, q‘·Ô\T → n|òæ&é‡ (s¡dü+|”˝ÒÃ |ü⁄s¡T>∑T\T) $Ts¡|ü ã+‹|üP\T 33

4. »bÕHé˝À n~Ûø£ ~>∑Tã&ç kÕ~Û+#·&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤˝Ò$T? »bÕHé˝À ≈£L&Ü ªe]μ Á|ü<Ûëq ÄVü‰s¡+. n+<äTπø e]˝À n~Ûø£ ñ‘·Œ‹Ô kÕ~Û+#·&Éy˚T \ø£å´+>± e´ekÕj·T+ #˚j·Tã&ÉT‘·T+~. e] yê] ì‘·´ ÄVü‰s¡+˝À uÛ≤>∑+>± ñ+&É&Éy˚T Ç+<äT≈£î ø±s¡D+. Á|ü|ü+#·+˝À e]|ü+≥ ñ‘·Œ‹Ô˝À »bÕHé 9e kÕúq+˝À ñ+≥T+~. Ç+<äT≈£î ø±s¡D≤\T : n~Ûø£ ~>∑Tã&çì#˚Ã e+>∑&Ü\qT kÕ>∑T#˚j·T&É+ (»bÕìø±¬s’dt) (ø=wæwæø£] s¡ø£+) yÓTT‘·Ô+ kÕ>∑TuÛÑ÷$T˝À 85% ˝À e] e÷Á‘·y˚T |ü+&çkÕÔs¡T. e]|ü+≥qT ∫qï∫qï ø£eT‘ê\˝Àq÷, bòÕsYàVü≤Ödt\˝Àq÷, s¡÷|òt>±¬s¶Hé˝À ≈£L&Ü |ü+&çkÕÔs¡T. e] |ü+&ç+#·&É+˝À j·T+Á‘ê\ $ìjÓ÷>∑+ n~Ûø£+. #ê˝≤eT+~ e] |ü+&ç+#·&É+ Parttime eè‹Ô>± m+#·T≈£î+{≤s¡T. C≤rj·TkÕúsTT˝À e] |ü+&ç+#·&Éy˚T e´ekÕj·T $<Ûëq+>± ñ+≥T+~. m+<äTø£+fÒ nø£ÿ&ç y˚&ç yê‘êes¡D+, esê¸ø±\+, m+&Üø±\+ dü]>± dü]b˛‘êsTT. e´ekÕj·T j·T+Á‘·|ü]ø£sê\ ìsêàD+, $<Ûëq+ n_Ûeè~Δ »s¡T>∑T‘·T+≥T+~. ìs¡+‘·s¡+ ˇπø|ü+≥ y˚j·T&É+, ø£\T|ü⁄yÓTTø£ÿ\T, H˚\ø√]y˚‘· yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\ qT+&ç H˚\qT dü+s¡øÏå+#·T≈£î+{≤s¡T. e´ekÕj·T+˝À ˙{Ïì bı<äT|ü⁄>± yê&ÉTø√e&ÜìøÏ ∫qï∫qï ø£eT‘ê\T m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·THêïsTT. ˙{Ï eè<ÛëqT n]ø£≥º>∑˝≤Zs¡T. »bÕHé yÓTT‘·Ô+ uÛÑ÷uÛ≤>∑+ $d”Ôs¡í+˝À 14% uÛ≤>∑+ e÷Á‘·y˚T e´ekÕj·TuÛÑ÷eTT\T>± ñ|üjÓ÷ –düTÔHêïs¡T. Ç+<äT˝À 85% H˚\˝À e] e÷Á‘·y˚T |ü+&çkÕÔs¡T.

5. @s¡Tyêø£ |ü+&ÉT>∑ nqï<ë‘·\≈£î, ¬s’‘·T k˛<äs¡T\≈£î n‘·´+‘· Á|æj·TyÓTÆq |ü+&ÉT>∑ ªª@s¡Tyêø£ bÂs¡í$Tμμ. @s¡Tyêø£ n+fÒ <äTqï&ÜìøÏ ÁbÕs¡+uÛÑeTì ‘Ó\Tk˛Ô+~. CÒwüºe÷dü+˝À e#˚Ã ÄcÕ&É X¯ó<äΔ bÂs¡í$THê&ÉT »s¡T|ü⁄≈£îH˚ á |ü+&ÉT>∑qT ¬s’‘·qï\T n‘·´+‘· yÓ’uÛÑe+>± »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. |üX¯óe⁄\qT, m<äT›\qT X¯óÁuÛÑ+>± ø£&ç– s¡+>∑T\˝Àq÷, s¡+>∑Ts¡+>∑T\ |üPdü\<ä+&É\T, >∑+≥\T, |üP\‘√ n\+ø£]kÕÔsT¡ . eT+>∑ﬁy¯ êsTT<ë´\˝À }πs–+|ü⁄>± yÓ[¢ uÛÑ÷$Tì <äTøÏÿ<äTìï ªª@s¡Tyêø£μμ ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T. á X¯óuÛÑ~Hêq e´ekÕj·T|üqT\T ÁbÕs¡+_Û+#˚ ¬s’‘·T\≈£î dæs¡T\|ü+≥ |ü+&ÉT‘·T+<äì $XÊ«dü+.

@s¡Tyêø£ bÕ≥ @s¡Tyêø=∫Ã+~ @s¡Tyêø£eTà @ﬁ¯ó¢ q<äT\T bı+– yÓ+ã&=#êÃsTT q\¢ y˚T|òü÷\‘√ Hê≥´e÷&ç+~ ø=+&É>∑T≥º\ MT<ä ≈£î\T≈£î˝≤&ç+~ 34

ÇdüTø£ q~˝À <ä÷] ãTdü\T ø={Ïº+~ bÕ&ÉT‘·÷ ø√sTT˝≤ |üs¡T>∑Tô|{Ïº+~

ˆˆ@s¡Tyêø£ˆˆ

Ä&ÉT‘·÷ HÓeT* n\dæb˛sTT+~ qe⁄«‘·÷ e÷nj·T´ ãTe«‹Hêï&ÉT Äø±X¯eTTq eTãT“\e‘·]+#êsTT }iT yÓTTø£ÿ{≤y˚ﬁ¯ ñiÏ$T b˛sTT+~ ø±|ü⁄ |æ\¢\ eTqdüT ø£<ä*b˛sTT+~ n≥ø£MT<ä >∑+|ü n+<äTø√ej·T´ $‘·ÔHê\T Bdæ $s¡õeTàej·T´ eTè>∑•sê ø±]Ô˝À eTT+#Ó‘·TÔyêq

ˆˆ@s¡Tyêø£ˆˆ

ˆˆ@s¡Tyêø£ˆˆ

ø£\|üsê nu≤“sTT ø=‘·Ô<ä÷&É*ï ø£≥ºsê nu≤“sTT ø=‘·ÔHê>∑ﬁ¯ó¢ <äTqïsê z nj·÷´ <äTøÏÿﬁ¯ó¢ MTs¡T ˇø£–+» ø√{ÏjÓÆT e]Δ\T¢ MT≈£î @s¡Tyêø£ kÕ– eTTdüTs¡T ø√yê* ø=‘·Ô|ü+≥\T eTq≈£î ø√s¡Tø√yê*

ˆˆ@s¡Tyêø£ˆˆ

e]˝Àì s¡ø±\T : uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À düTe÷s¡T 82,700 ô|’ã&ç e] s¡ø±\T ñHêïsTT. |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ˝À düTe÷s¡T 5000 s¡ø±\T ñHêïsTT. M{Ï˝À 150 s¡ø±\T ¬s’‘·T\ bı˝≤˝À¢ kÕ>∑T˝À ñHêïsTT.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À e] s¡ø±\T : Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À kÕ>∑T#˚ùd e] s¡ø±˝À¢ n‹eTTK´yÓTÆq$ kÕ+ãeTdü÷], düsê«ì, k˛HêeTdü÷], düdü´l, dü‘·´ yÓTT<ä˝…’q$. eTqsêÁwüº+˝À düTe÷s¡T 145 e]s¡ø±\T kÕ>∑T˝À ñHêïsTT. yê{Ïù|s¡T¢ : 1. nuÛÑj·T (IET-10746) 2. ACK-5 3. Ä~‘·´ 4. ADT-37 (WGL-20471) 5. ADT-38 6. Äq+>∑ (IET-7433) 7. APRH-1 8. APRH-2 9. ASD-16 10. ASD-17

11. 12. 13. 14. 15.

uÛÑs¡DÏ (NLR-30491) uÛÑTeHé #Ó’‘·q´ (IET-9265) #·+<äHé ø±≥Hé<=s¡ düHêï\T (MTU-101)

16. 17. 18. 19.

CR93-4.2 (IET-3252) CR-1014 CST-7-1 (IET-9341) CSR-30 (IET-14720) 35

20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29.

B|æÔ (IET-8100) ~e´ DRRH-1

m]¢kÕ+ã (RNRM-7) mÁs¡eT˝…¢\T >ö] (IET-7428) >ö‘·$T >±j·TÁ‹ (IET-8020) ôV≤’ Á_&é 6444 (IET-16434) Vü≤+dü

30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62.

Vü≤] V”≤sê

63. 64. HKR-120 65. IET-1022 66. IET-7191 67. IET-8548 68. ‘Ó\¢bıìï 69. Ç+<ä÷sYkÕ+ã (PDR-763) 70. IR-64 (IET-9671) 71. »>∑Hêï<Ûé 72. 73. »j·T ø£ﬁ≤´DÏ`2 (IET-10970) 74. ø£qø˘ (IET-1009) 75. ø£s¡®‘Y`1 76. ø£s¡í (IET-7209) 77. ø±e´ (WGL-48684) 78. πøX¯e 79. ø=‘·Ô yÓTT\>=\T≈£î\T`72 80. ø=‘·Ô yÓTT\>=\T≈£î\T`74 81. ø£èwüíVü≤+dü (IET-9219) 82. ø£èwüíy˚DÏ (MTO-2077) 83. ø°ås¡ (IET-7328) 84. ≈£î+&É*ø£ 85. 86. ˝≤\‘Y (IET-9947) eTVü‰Ms¡ (IET-7791) 87. e÷qdüs√esY (IET-6314) 88. eTs¡{≤s¡T düHêï\T 89. MDU-2 90. MDU-3 91. yÓ÷‹ (IET-7328) 92. MTU-2 93. MTU-5282 (q+~) 94. MTU-6024

MTU-9993

95. sê<Ûä`1 (IET-11674) Hê>±s¡T®q (IET-6315) 96. sê»e&ÉT¢ (IET-11658) qπs+Á<ä<ÛäHé`118 97. sêCÒ+Á<ä ˙\ (CR-404-56-1) 98. sê»l (TCA-80-4) NLR-145 99. sê• NLR-28523 100. s¡‘·ï–]`1 NLR-96-72 101. s¡‘·ï–]`2 zs¡T>∑\T¢ (IET-11381) 102. s¡‘·ï–]`68`1 PA-103 (ôV’≤Á_&é`6201) 103. s¡‘·ï–]`73 |ü~àì (IET-10561) 104. s¡$ (IET-7991) bÕ\wüOsY`1 105. kÕ>∑sYkÕ+ã (IET-12796) 106. dü©+ bÕqyÓ˝Ÿ`2 107. düeT© (IET-3350) bÕ‘·s¡ (IET-6639) |üeq 108. kÕ+ãeTdü÷] (BPT-5204) 109. düsê«DÏ (NLR-33359) |òü\TZD |ü+≥<ÛäHé`16 (IET-4807) 110. düdü´l (IET-2815) |æHêøÏì (NLR-9672-96) 111. dü‘·´ |üP» 112. X‚wüß (IET-2881) 113. •e (WGL-3943) b˛‘·q PR-109 114. k˛eT•\ (NLR-33358) Á|üuÛ≤‘Y 115. k˛Hê•\ (IET-7575) 116. ÁXÊeDÏ (IET-9946) Á|üø±XŸ 117. lø±≈£îﬁ¯+ düHêï\T Á|üDe (IET-7799) (RGL-253) Á|ükÕ<é 118. lìyêdt (IET-2508) Á|üdüqï (IET-7564) 119. düT<Ûä (TCA-72) Á|ü‹uÛÑ |üPdü`834 (IET-11674) 120. düTπsK 121. dü÷s¡´ (BPT-4358) |üPdü`205 122. dü«s¡í (MTU-7029) |üPdü`677 123. dü«s¡íeTTœ (NLR-145) |üPdü`RH-10 124. kÕ«‹ (NLR-33057) |üPdü düT>∑+<Ûé`2 125. SYE-ER-1 (IET-9296) (IEF-16310) |üPdü düT>∑+<Ûé`3 126. ‘ês¡ (IET-9215) (IEF-16313) 127. ‘Ó\¢Vü≤+dü 36

128. ‘Ós¡ï (IET-11674) 129. ‹ø£ÿq (NLR-27999) 130. Á‹>∑TD (IET-12875) 131. ñ<äj·T (CR-190-103) 132. eÁ»+

133. eqÁ|üuÛÑ (IET-9804) 134. e•wü˜ 135. edüT+<Ûäs¡ (RGL-2538) 136. edüTeT‹ (IET-15391) 137. y˚<ä–] (NLR-33641)

138. $uÛÑe (IET-6080) 139. $CÒ‘· (MTU-1001) 140. $Áø£e÷s¡´ (IET-7302) 141. VL <ÛäHé`163

6. $‘·ÔqX¯ó~Δ $‘·ÔHê\ <ë«sê Ä•+#˚ |ü⁄s¡T>∑T\T, ‘Ó>∑Tﬁ¯¢qT ìyê]+#·T≥≈£î, n<˚$<Ûä+>± yÓTT\ø£<äX¯˝À H˚\˝À ñ+&˚ ø°≥ø±\T, •©+Á<Ûë\qT+∫ ø±bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ $‘·ÔHê\qT s¡kÕj·Tìø£, Jedü+ã+<Ûä |ü<ësêú\‘√ dü¬s’q |ü<äΔ‹˝À X¯ó~Δ#˚j·T&Üìï ª$‘·ÔqX¯ó~Δμ n+{≤s¡T. $‘·ÔHê\T m+‘· Äs√>∑´ø£s¡+>± ñqï|üŒ{Ïø° ø√‘·ø√ùd≥|ü&ÉT>±ì, |ü+≥e÷]Œ&ç »]ù|≥|ü&ÉT >±ì ø=ìï •©+Á<ÛäuÛ≤>±\T $‘·ÔHê\‘√ ø£\dæb˛sTT |ü+≥qT Ä•kÕÔsTT. $‘·ÔHê\˝À ‘Ó>∑Tﬁ¯¢qT ø£\T>∑CùÒ d dü÷ø£àå ÁøÏeTT\T, ;C≤\ s¡÷|ü+˝À ñ+&ç ‹]– $‘·HÔ ê\qT Hê{Ïq|ü&ÉT N&É|&” \É s¡÷|ü+˝À ãj·T≥|ü&É‘êsTT. kÕ<Ûës¡D+>± ¬s’‘·T\T ô|’s¡T≈£î ‘Ó>∑Tﬁ¯ó¢ Ä•+∫q|ü⁄&ÉT e÷Á‘·y˚T •©+Á<ÛäHêX¯ø£ s¡kÕj·THê\T |æ∫ø±] #˚kÕÔs¡T. ‘Ó>∑Tﬁ¯¢qT ÁbÕs¡+uÛÑ<äX¯˝ÀH˚ >∑eTì+#·ø£b˛e&É+, düø±\+˝À düdü´s¡ø£åD #·s¡´\T #˚|ü≥ºø£b˛e&É+ e\¢ ‘Ó>∑Tﬁ¯¢qT ìyê]+#·&É+ ø£wüºeTÚ‘·T+~. $‘·Ôq+ eT+∫<Ó’‘˚H˚ |ü+≥ u≤>∑T+≥T+~. ø±ã{Ïº ø£ì|æ+#·ì •©+Á<Ûë\T, dü÷ø£åàJe⁄\ ;C≤\T (k˛Œs¡T\T) u≤]qT+&ç s¡øÏå+#·T ø√e&ÜìøÏ ª$‘·ÔqX¯ó~Δμ nedüs¡+. m˝≤ #˚kÕÔs¡T? $‘·qÔ X¯ó~ΔøÏ ˇø√ÿs¡øy£ TÓ qÆ yê´<ÛTä \T sê≈£î+&Ü ˇø√ÿs¡øy£ TÓ qÆ eT+<äT\T yê&É‘ês¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î •©+Á<Ûë\ e\¢ e#˚Ã ‘Ó>∑Tﬁ¯¢ ìyês¡D≈£î •©+Á<ÛäHêX¯ø±\qT, u≤ø°º]j·÷ e\¢ e#˚Ã yê´<ÛäT\T sê≈£î+&Ü Ä+{Ïu≤ø°º]j·÷\T, ÁøÏ$Tø°≥ø±\ e\¢ yê´<ÛäT\T sê≈£î+&Ü ø°≥ø£HêX¯qT\T $‘·ÔHê\≈£î |üP‘·>± yê&É‘ês¡T. Ç+<äTø√dü+ $‘·ÔHê\qT eT{Ïº≈£î+&É˝À>±ì, bÕ¢dæºø˘ ã¬øÿ{Ÿ˝À>±ì, dü+#·T˝À¢>±ì b˛kÕÔs¡T. $‘·ÔHê\ô|’ ˙{Ïì ∫\ø£]+∫ eT+<äT\qT #·*¢, u≤>± ø£\T|ü⁄‘ês¡T. $‘·Ôq+ yÓTT‘·Ô+≈£î eT+<äT n‘·T≈£îÿH˚ $<Ûä+>± ø£\T|ü⁄‘ês¡T. M{Ïì ˙&É˝À Äs¡u…{Ïº H˚\˝À $‘·TÔ‘ês¡T. yê´<ÛäT\T / ‘Ó>∑Tﬁ¯ó¢ y˚s¡T≈£îﬁ¯ó¢ ‘Ó>∑T\T m+&É ‘Ó>∑T\T bı&É‘Ó>∑T\T, y˚s¡TeTT&É‘· ‘Ó>∑T\T |òü+>∑dt ‘Ó>∑T\T s¡dü+|”\TÃ |ü⁄s¡T>∑T\T, |ü#·Ã<√eT, ‘Ó\¢<√eT, q*¢, ‘êeTs¡ |ü⁄s¡T>∑T\T

` ` ` `

$‘·ÔqX¯ó~Δ |ü<ës¡ú+ Áf…Æø√&Ósêà mdt.|æ.|æ. 4`6 Á>±. / øÏ˝À dü÷&√yÓ÷Hêdt bò˛]ôdHé‡ 0.2% yÓ÷H√Áø√{ÀbòÕdt Áf…Æø√&Ós¡Tà$]&˚

`

Ç$T&Üø√¢s√|òæ&é 37

T.W.S

10`15 Á>± / øÏ˝À

7. Je ms¡Te⁄\T

(Bio fertilizers)

|ü+≥yÓTTø£ÿ\≈£î düT\uÛÑ+>± b˛wüø±\qT n+~+#·>∑˝ÒZ düJe dü÷ø£åàJe⁄\‘√ ≈£L&çq ms¡Te⁄˝Ò Jems¡Te⁄\T. H˚\˝ÀøÏ>±ì, –+»\≈£î>±ì á dü÷ø£àå J$düV≤æ ‘· |ü<ësêú\qT ø£*|æq|ü⁄&ÉT á dü÷ø£àå Je⁄\T H˚\˝Àì ìØ+Á~j·T |ü<ësêú\‘√q÷, VüA´eTdt‘√q÷ #·s¡´ »]|æ yÓTTø£ÿ\≈£î nedüs¡yÓTÆq, H˚s¡T>± rdüTø√>∑*Zq b˛wüø±\qT ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔsTT. n+‘˚>±ì Jems¡Te⁄\T H˚s¡T>± H˚\˝ÀøÏ b˛wüø±\qT n+~+#·e⁄. dü÷ø£åàJe⁄\ #·s¡´\e\¢H˚ H˚\˝À b˛wüø±\T ‘·j·÷sö‘êsTT. Jems¡Te⁄\T yê&É&É+ e\q düV≤ü » |ü<‘Δä T· ˝À¢ yê‘êes¡D+˝Àì qÁ‘·»ì HÓÁ’ fÒ{Ÿ\T>± dæØú ø£]+|üã&ç H˚\≈£î n+~+#·ã&É‘êsTT. ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ‘√&ÉŒ&˚ |ü<ësêú\e\¢ ˙{Ï˝À ø£s¡T>∑>∑˝ÒZ bòÕdüŒs¡dt (uÛ≤dü«s¡+) ‘·j·÷¬s’ yÓTTø£ÿ\≈£î n+~+#·ã&ÉT‘·T+~. á ms¡Te⁄\qT m˝≤ n+~kÕÔs¡T? ãjÓ÷ ms¡Te⁄\qT ã¬øÿ{Ÿ˝Àì ˙{Ï‘√ ø£*|æ n‹‘·≈£îÿe >±&ÛÉ‘·˝ÀøÏ e÷s¡TkÕÔsTT. Bìì H˚\ô|’>±ì, yÓTTø£ÿ\ô|’>±ì #·\T¢‘ês¡T (ÁùdŒ). yÓTTø£ÿ\T düT\uÛÑ+>± ˝À|ü*øÏ á b˛wüø£ |ü<ësêú\qT XÀwæ+#·Tø√>∑\TZ‘êsTT. Á<ëeD≤ìï ˙{Ï‘√ ø£\|üøb£ ˛‘˚ yÓTTø£ÿ\T $wü‘T· \´+>± e÷]b˛‘êsTT. ˇø√ÿkÕ] #·ìb˛‘êsTT. Je ms¡Te⁄\T s¡ø±\T A)

qÁ‘·»ì kÕú|üø£ Jems¡Te⁄\T : n»{Àu≤ø£ºsY, ø±¢Ád”º&çj·T+, nq_Hê, HêkÕºø˘, ¬s’CÀ_j·T+, ÁbòÕ+øÏj·÷, nE˝≤¢, nCÀdæŒ]\¢yéT.

B)

uÛ≤dü«sêìï ø£]–+#·>∑˝ÒZ Jems¡Te⁄\T : u≤ø°]º j·÷ : u≤dæ\d¢ t yÓT>±{°]j·T+ yêsY, bòÕùdŒ¤d{æ j Ï T· yéT, u≤dæ\d¢ t düsT¡ ÿ˝≤]dt, dü÷&√yÓ÷Hêdt ÁôdºÌ{≤. •©+Á<Ûë\T : ô|ì‡*j·T+ C≤‘·T\T, ndæŒ]®\¢dt, nyêyÓ÷].

C)

uÛ≤dü«sêìï düMTø£]+#˚ Jems¡Te⁄\T : >√¢eTdt d”Œdædt, –>±kıŒsê (Sp), nø±˝Àbısê (Sp), dü÷ÿ{Ï˝À¢kıŒsê, d”¢ÿs√ôd’dæºdt, ˝≤ø±]j·÷, |æk˛*≥dt, u≤*≥dt, neT]{≤, ¬sCÀø√ºìj·÷, kı˝≤ì.

D)

dü÷ø£åàb˛wüø±\qT ‘·j·÷s¡T#˚ùd Jems¡Te⁄\T : dæ*πø{Ÿ, õ+ø˘qT ø£]–+#˚$ ` u≤dæ\¢dt.

E)

yÓTTø£ÿ ô|s¡T>∑T<ä\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#˚ ¬s’CÀu≤ø°º]j·÷ ` dü÷&√yÓ÷Hêdt

ø£©ÔbÕ\qT >∑T]Ô+#·&ÉyÓT˝≤? bÕ\T, bÕ\ ñ‘·Œ‘·TÔ\T ì‘·´+ eTq ÄVü‰s¡+˝À ˇø£ uÛ≤>∑y˚T. eTTK´+>± ∫qï |æ\¢\≈£î bÕ\T dü+|üPs¡í ÄVü‰s¡+>± n+~kÕÔ+. n~Ûø£ Ä<ëj·T+ ø√dü+ bÕ\qT ø£©Ô#˚j·T&É+ yê´bÕs¡T\T #˚düTÔqï n‹ |òüTÀs¡yÓTÆq yÓ÷dü+. ø£©ÔbÕ\ e\¢ nHês√>∑´+ ø£\TZ‘·T+~. ˇø£ÿkÕ] eTs¡D≤ìøÏ ≈£L&Ü <ë]rdüTÔ+~. bÕ\qT 38

ø£©Ô#˚j·T&É+ ø√dü+, bÕ\T ∫ø£ÿ>± ø£ìŒ+#·&ÜìøÏ s¡ø£s¡ø±\ |ü<ësêú\qT ø£*|æ ø£©Ô#˚kÕÔs¡T. kÕ<Ûës¡D+>± bÕ\˝À ˙ﬁ¯ó¢ ø£\Œ&É+, j·T÷]j·÷ ø£\Œ&É+, dæ+<∏ä{Ïø˘ ø£èÁ‹eTbÕ\T ø£\|ü&É+, kÕºsYÃ ø£\|ü&É+, &ç≥¬s®+≥T, eqdüŒ‹ ˝Ò<ë &Ü˝≤¶qT ø£\T|ü⁄‘ês¡T. bÕ\qT ì\«#˚j·T&É+ ø√dü+ bòÕsêà*HéqT ø£\T|ü⁄‘ês¡T. n+<äTπø ø£©ÔbÕ\qT >∑T]Ô+#ê\+fÒ $$<Ûäs¡ø±\ |üØø£å\T #˚j·÷*‡q nedüs¡+ ñ+~. M{Ï >∑T]+∫ $es¡+>± ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+! 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

bÕ\˝Àì ˙{Ïì >∑T]Ô+#·&É+ (Milk Slip Test) : qTqT|ü⁄>± ñ+&˚ ‘·\+ô|’ ˇø£#·Tø£ÿ bÕ\qT y˚j·T+&ç. n~ n˝≤π> ì\ã&çñ+~ >±ì ˝Ò<ë #·Tø£ÿ yÓT\¢>± ø£<äT\T‘·Tqï|ü⁄&ÉT ‘Ó\¢{Ï eTs¡ø£>±ì @s¡Œ&ç‘˚ n$ dü«#·Ã¤yÓTÆq bÕ\T. bÕ\˝À¢ ˙ﬁ¯¢qT>±ì, Ç‘·s¡ |ü<ësêú\qT>±ì ø£*|æq|ü⁄&ÉT bÕ\#·Tø£ÿ y˚>∑+>± C≤s¡T‘·÷ ø£<äT\T‘·T+~. ‘Ó\¢{ÏeTs¡ø£ @s¡Œ&É<äT. Ç$ ø£©ÔbÕ\T>± >∑T]Ô+#ê*. j·T÷]j·÷ ø√dü+ |üØø£å : bÕ\qT |üØø£åHê[ø£˝À rdüTø√yê*. yê{Ïì u≤>± ø£\bÕ*. 5 ì$TcÕ\ ‘·s¡Tyê‘· <ëì˝À mÁs¡ *≥àdt ø±–‘êìï ns¡ì$Twü+bÕ≥T ñ+#ê*. *≥àdt ø±–‘·+ ˙*s¡+>∑T˝ÀøÏ e÷]b˛‘˚ bÕ\˝À¢ j·T÷]j·÷ ñqï≥T¢ >∑T]Ô+#ê*. ø£èÁ‹eT bÕ\qT >∑T]Ô+#·&+É : bÕ\qT –HÓï˝À b˛dæ eT+≥ô|’ y˚&#ç d˚ ÷ü Ô dü÷ŒHé/>∑]f…‘√ ø£*j·Tu…&TÉ ‘·÷ ñ+&Ü*. Ç~ |òTü qs¡÷|ü+˝ÀøÏ e÷πs+‘·es¡≈î£ y˚&#ç d˚ ÷ü Ô ø£*j·Tu…&TÉ ‘·÷+&Ü*. eT+≥qT+∫ ãj·T≥≈£î rdæ 2`3 >∑+≥\T Á|üø£ÿqô|{≤º*. bÕ\˝Àì |òüTqs¡÷|ü |ü<ës¡ú+ô|’ q÷HÓ˝≤ ‘˚*‘˚ n$ eT+∫bÕ\T. q÷HÓ˝≤+{Ï |ü<ës¡ú+ ˝Òø£b˛‘˚ n$ ø£èÁ‹eT bÕ\T>± >∑T]Ô+#ê*. |æ+&ç|ü<ës¡ú |üØø£å : bÕ\≈£î 1 ˝Ò<ë 2 #·Tø£ÿ\ {Ï+ø£ÃsY njÓ÷&çHéqT>±ì, njÓ÷&çHé Á<ëeD≤ìï ø±ì ø£\bÕ*. n$ ˙*s¡+>∑T˝ÀøÏ e÷]b˛‘˚ Ä bÕ\˝À kÕºsYÃ bı&ç ø£*bÕs¡ì, n$ ø£©ÔbÕ\ì ‘Ó\TdüTÔ+~. &ç≥¬s®+{Ÿ |üØø£å : 5 ˝Òø£ 10 $T.©. bÕ\qT bÕÁ‘·˝À>±ì, |üØø£åHê[ø£˝À>±ì rdüTø√yê*. <ëìì eTT+<äT≈£î, yÓqTø£≈£î }|ü⁄‘·÷ ø£*j·Tu…{≤º*. bÕ\ô|’ qTs¡T>∑Te+{Ï~ @s¡Œ&ç‘˚ n+<äT˝À &ç≥¬s®+{Ÿ bÂ&ÉsY ø£*dæ+<äì, ø£©ÔbÕ\ì ‘Ó\TdüTÔ+~. eqdüŒ‹ |üØø£å : n~Ûø£ |ü]e÷D+‘√ eqdüŒ‹ ˝Ò<ë &Ü˝≤ºqT rdüT≈£î+fÒ Äs√>±´ìøÏ Vü‰ìø£s¡+. bÕ\˝Àì eqdüŒ‹ì >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ 1 dü÷ŒqT bÕ\˝À 2 dü÷ŒHé\ HCl eT]j·TT 1 dü÷Œ¤Hé #Óø£ÿs¡ ø£\bÕ*. n|ü&ÉT bÕ\T mÁs¡>± e÷]b˛‘˚ yê{Ï˝À eqdüŒ‹ ø£*dæ+<äì, n$ ø£©ÔbÕ\ì ‘Ó\TdüTÔ+~. bòÕsêà*Hé |üØø£å : bÕ\qT #Ó&çb˛≈£î+&Ü uÛÑÁ<ä|üs¡#·&ÜìøÏ bòÕsêà*Hé ø£\T|ü⁄‘ês¡T. m+<äTø£+fÒ Ç~ m˝≤+{Ï s¡+>∑T˝Òì |ü<ës¡ú+ ø±ã{Ïº, Ç~ #ê˝≤ø±\+ bÕ\T #Ó&çb˛≈£î+&Ü ñ+#·>∑\TZ‘·T+~. n+<äTπø bÕ¬ø{Ÿ\˝À uÛÑÁ<ä|ü]#˚ bÕ\˝À á s¡kÕj·Tìø£ |ü<ës¡ú+ ø£\T|ü⁄‘ês¡T. Bìì >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ 10 $T.©. bÕ\qT |üØø£åHê[ø£˝À rdüTø√yê*. BìøÏ 2`3 #·Tø£ÿ\ dü\÷Œ¤´]ø˘ ÄeT¢+ ø£\bÕ*. bÕ\ô|’ ˙*s¡+>∑T e\j·T+ @s¡Œ&ç‘˚ bÕ\˝À bòÕsêà*Hé ñqï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~. ô|’ |üØø£å\ <ë«sê bÕ\˝Àì ø£©Ôì >∑T]Ô+#·e#·TÃ. (dü÷#·q : ô|’ Á|üjÓ÷>±\˙ï ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À $<ë´s¡Tú\≈£î #˚dæ #·÷bÕ*) 39

8.

ãjÓ÷>±´dt : Jee´sêú\qT nyêj·TT XÊ«düÁøÏjT· »]ù| u≤ø°]º j·÷\ <ë«sê ≈£î[¢+|ü#d˚ æ yêj·TTe⁄\qT ñ‘·Œ‹Ô #˚ùd<˚ ãjÓ÷>±´dt bÕ¢+{Ÿ. á Á|üÁøÏjT· ˝À dü÷ø£àå Je⁄\T e´s¡yú TÓ qÆ JeÁ<äe´sê•ì ãjÓ÷>±´dt>± ($T<∏˚Hé eT]j·TT Co2) e÷s¡TkÕÔsTT. $<Ûëq+ : eèø£å, »+‘·Tdü+ã+<Ûä e´sêú\qT ãjÓ÷>±´dt bÕ¢+{Ÿ˝À y˚kÕÔs¡T. ¬s’‘·T\T kÕ<Ûës¡D+>± |üX¯óe⁄\ ù|&ÉqT JeÁ<äe´sê•>± bÕ¢+{Ÿ˝À y˚kÕÔs¡T. Ç+<äT˝À ø£s¡“q dü+ã+<Ûä |ü<ësêú\T ñ+{≤sTT. á ø£s¡“q+ ãjÓ÷>±´dt>± e÷s¡T‘·T+~. á #·s¡´˝À MT<∏˚Hé (CH4) eT]j·TT ø±s¡“Hé &Ó’ Ä¬ø’‡&é (Co2) yêj·TTe⁄\T yÓ\Te&ÉT‘êsTT. ãjÓ÷>±´dt dü+|òüT≥q+ : MT<Û˚Hé ` 50`80% Co2 ` 15`40% qÁ‘·»ì (N2) ` 4% H2S ` 1% ñ|üjÓ÷>±\T : 1. e+≥ e+&É&ÜìøÏ Ç+<Ûäq+>± Çﬁ¯¢˝À ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. 2. $<äT´‘Y ñ‘·Œ‹Ô˝À ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T.

ãjÓ÷>±´dt ñ‘·Œ‹Ô $$<Ûä <äX¯˝À¢ »s¡T>∑T‘·T+~ 1.

2.

3.

4.

ôV’≤Á&√˝…’{Ïø˘ <äX¯ : ø=ìï nyêj·TT XÊ«düÁøÏj·T »]ù| u≤ø°º]j·÷\T dü+øÏ¢wüº ø£s¡“q |ü<ësêú\qT (ôd\T´˝ÀCŸ, kÕºsYÃ, Ábı{°Hé‡, *|æ&é‡) düs¡ﬁ¯yÓTÆq |ü<ësêú\T>±qT, ø=ìï ø£s¡“q Äe÷¢\T>±qT $&É>=&É‘êsTT. ÄMT¢ø£s¡D <äX¯ : á <äX¯˝À m≈£îÿe ø£s¡“q Äe÷¢\T @s¡Œ&É&É+‘√bÕ≥T H2, Co2 eT]j·TT Ä\ÿVü‰˝Ÿ @s¡Œ&É‘êsTT. mdæ{ÀC…ìø˘ <äX¯ : mdæ{ÀC…ìø˘ u≤ø°º]j·÷ Ä˝≤ÿVü‰˝ŸqT mdæfÒ{Ÿ>± e÷s¡TdüTÔ+~. n+‘˚ø±≈£î+&Ü á u≤ø°º]j·÷ H2 eT]j·TT Co2 qT+&ç ≈£L&Ü mdæfÒ{ŸqT ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕÔsTT. MT<∏ÓH√»ìø˘ <äX¯ : MT<∏˚Hé yêj·TTe⁄ ñ‘·Œ‹Ônj˚T´ <äX¯ Ç~. MT<∏ÓH√»ìø˘ u≤ø°º]j·÷ (ñ<ë : MT<∏ÓH√u≤ø°º]j·T+ ãy˚T˝≤dæÿj·÷, bòÕs¡àdæø£yéT, MT. Áãj·÷+{Ï, MT<∏ÓH√ kÕ]‡Hê u≤¬sÿ]) mdæfÒ{Ÿ, H2, Co2 qT MT<∏˚Hé>± e÷s¡TkÕÔsTT. CH3COOH → CH4 + Co2 4H2 + Co2 → CH4 + 2H2O

bòÕ¬sà{Ÿ eT]j·TT $T<∏äHê˝Ÿ e+{Ï ø=ìï |ü<ësêú\T ≈£L&Ü MT<Û˚Hé>± e÷s¡TŒ#Ó+<äT‘êsTT. 4 H COOH → CH4 + 3Co2 + 2H2O 4 CH3OH → 3CH4 + Co2 + 2H2O

>∑÷¢ø√CŸ qT+∫ MT<Û˚Hé @s¡Œ&˚ yÓTT‘·Ô+ <äX¯qT ÁøÏ+~ $<Ûä+>± #·÷|üe#·TÃ. C6H12O6 → 3CH4 + 3Co2 40

ãjÓ÷>±´dt @s¡Œ&É&ÜìøÏ nqTyÓ’q |ü]dæú‘·T\T ñc˛íÁ>∑‘· 30`40+ C e<ä› eT]j·TT JeÁ<äe´sê• Ph $\Te 6`8 ñqï|ü&ÉT n~Ûø£+>± MT<∏˚Hé yêj·TTe⁄ ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·T+~. >±* #=s¡ã&Éì nyêj·TT |ü]dæú‘·T\T ñ+&Ü*. JeÁ<äe´sê• eT]j·TT ˙{Ï|ü]e÷D+ 1 : 1 >± ñ+&Ü*. ø£s¡“q+ eT]j·TT qÁ‘·»ì |ü]e÷D+ 30 : 1 ìwüŒ‹Ô˝À ñ+&Ü*. u≤>± ø£\|ü&ÜìøÏ M\T>± |ü<ës¡ú+ ñ+&Ü*. nyÓ÷àìj·T+ dü˝ÒŒ¤{Ÿ eT]j·TT dü÷ø£åàJeHêX¯ø±\T MT<∏˚Hé yêj·TT ñ‘·Œ‹Ôì ìs√~ÛkÕÔsTT. n+<äTπø e´ekÕj·T e´sêú\T, |ü+<äT\T, ø√ﬁ¯¢ $dü]®‘ê\T e+{Ï$ (nyÓ÷àìj·T+ ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕÔsTT) ø±–‘·|ü⁄ |ü]ÁX¯eT e´sêú\T (dü˝ÒŒ¤{Ÿ n~Ûø£+>± ñ+≥T+~.) ãjÓ÷>±´dt ñ‘·Œ‹Ôì ìs√~ÛkÕÔsTT. n+<äTπø M{Ïì ãjÓ÷>±´dt bÕ¢+{Ÿ˝À JeÁ<äe´sê•>± yê&És¡T. >√¢ã˝Ÿ yê]à+>¥ |üs¡´ekÕHê\T n~Ûø£ ñc˛íÁ>∑‘· e\¢ π>¢dæj·TsY‡, eT+#·Tø=+&É\T ø£]–b˛sTT düeTTÁ<äeT≥º+ ô|s¡>∑&É+ e\¢ H˚\uÛ≤>∑+ eTTì–b˛‘·T+~. düeTTÁ<ä ñ|ü]‘·\+ u≤>± y˚&Óø£ÿ&É+ e\¢ ñc˛íÁ>∑‘·˝À ‘˚&Ü\T ekÕÔsTT. yê‘êes¡D+˝À e÷s¡TŒ »s¡T>∑T‘·T+~. n~Ûø£y˚&ç, ø£s¡Te⁄\T dü+uÛÑ$kÕÔsTT. ˙{Ïeqs¡T\T n+‘·]+∫b˛‘êsTT. |ü+≥ ~>∑Tã&ç ‘·–Zb˛‘·T+~. n~Ûø£ y˚&çe\¢ Äs√>∑´+ô|’ Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘êsTT. es¡<ä\T sêe&É+ e\¢ düeTTÁ<ärs¡+ ø√]y˚‘·≈£î >∑T]ne⁄‘·T+~. ãTT‘·Te⁄˝À¢ e÷s¡TŒ\T dü+uÛÑ$kÕÔsTT. esê¸\T ≈£îs¡e&É+ Ä\dü´eTÚ‘·T+~. m<∏ä*Hé Á|üuÛ≤e+ e\¢ n~Ûø£ ñc˛íÁ>∑‘\· T @s¡Œ&É‘êsTT. |ü⁄wæŒ+#·&+É ‘=+<äs>¡ ± »]–b˛‘·T+~. |ü+≥ ~>∑Tã&ç ‘·–bZ ˛‘·T+~. uÛÑ÷>∑s¡“¤»˝≤\T ‘·–Zb˛‘êsTT.

~«rj·T ø±\Twü´ ø±s¡ø±\T : ÁbÕ<∏$ä Tø£ ø±\Twü´+ nH˚~ ø±\Twü´ø±s¡ø£ j·T+Á‘ê\qT+∫>±ì Á|ü±ì H˚sT¡ >± yê‘êes¡D+ ˝ÀøÏ $&ÉT<ä\ ne⁄‘êsTT. ø±ì ~«rj·T ø±\Twü´ø±s¡ø±\T H˚s¡T>± yê‘êes¡D+˝ÀøÏ $&ÉT<ä˝…’q|ü&ÉT n+‘· Á|üe÷<äø±]>± ñ+&Ée⁄. ø±ì á ø±\Twü´ø±s¡ø±\T yê‘êes¡D+‘√ #·s´¡ ˝À bÕ˝§Zì ~«rj·T ø±\Twü´ø±s¡ø±\T @s¡Œ&É‘êsTT. ñ<ë : 1. yê‘êes¡D+˝ÀøÏ |ü]ÁX¯eT\qT+&ç H˚s¡T>± $&ÉT<ä˝…’q So2 yêj·TTe⁄ >±*˝Àì ˙{ÏÄ$]‘√ ø£\dæ dü\÷Œ¤´]ø˘ ÄeT¢+>± e÷] ÄeT¢es¡¸+ s¡÷|ü+˝À H˚\ô|’øÏ #˚s¡T‘·T+~. ÄeT¢es¡¸+e˝Ò¢ ø£*π> nqsêú\T MTø£+<ä]øÏ ‘Ó*dæq<˚.

41

2. zCÀHé (O3) : ôV≤’ Á&√ø±s¡“Hé\T eT]j·TT HÓÁ’ {À»Hé Ä¬ø‡’ &é\T dü÷s¡´ø±+‹ düeTø£+å ˝À ø£\dæb˛sTT @s¡Œ&ÉT‘·T+~. 3. NO2 : yê‘êes¡D+˝ÀøÏ $&ÉT<ä˝q’… NO >±*˝Àì ÄøÏ‡C…H‘é √ ø£*dæb˛sTT NO2 >± @s¡Œ&ÉT‘·T+~. NO2 >±*˝Àì ‘˚eT‘√ ø£*dæb˛sTT qÁ‹ø±eT¢+>± (HNO3) @s¡Œ&ç ÄeT¢es¡¸+ ø£\TZ‘·T+~. ÁbÕ<∏ä$Tø£ ø±\Twü´ ø±s¡ø±\T, ~«rj·T ø±\Twü´ø±s¡ø±\≈£î eT<Ûä´>∑\ ‘˚&Ü\T : ÁbÕ<∏ä$Tø£ ø±\Twü´ø±s¡ø±\T

~«rj·T ø±\Twü´ø±s¡ø±\T

1. ø±\Twü´ ñ‘·Œ‹Ô j·T+Á‘ê\qT+∫ H˚s¡T>± 1. ÁbÕ<∏ä$Tø£ ø±\Twü´ø±s¡ø±\T yê‘êes¡D+ yê‘êes¡D+˝ÀøÏ $&ÉT<ä\ ne⁄‘êsTT. ˝ÀøÏ $&ÉT<ä\ nsTTq ‘·sê«‘· yê‘êes¡D+ ˝Àì $$<Ûä n+XÊ\‘√ #·s¡´˝À bÕ˝§Zq&É+ e\¢ ~«rj·T ø±\Twü´ø±s¡ø±\T @s¡Œ&É‘êsTT. 2. Ç$ πsDTe⁄\T>±qT, msTTs√kÕ˝Ÿ‡>±qT, 2. Ç$ kÕ<Ûës¡D+>± Äø°‡ø£s¡D ø±s¡ø±\T>± ø£åj·Tø±]DÏ\T>±qT, Äø°‡ø£s¡D ñ+{≤sTT. ø±s¡ø±\T>± ñ+{≤sTT. 3. Ç$ ‘·≈£îÿe $wü‘·T\´yÓTÆq$. 3. Ç$ n~Ûø£ $wü‘·T\´yÓTÆq$. 4. Ç‘·s¡ |ü<ësêú\‘√ ø£\dæ ñ+&Ée⁄. 4. Ç$ Ç‘·s¡ |ü<ësêú\‘√ #·sê´o\ dü«uÛ≤e+ ‘=+<äs¡>± #·s¡´H=+<äe⁄. ø£*Zñ+{≤sTT. 5. Ç$ yê‘êes¡D+˝ÀøÏ @s¡÷|ü+˝À 5. Ç$ e÷s¡TŒ#Ó+~q ø=‘·sÔ ÷¡ |ü+˝À, dü«uÛ≤e+‘√ $&ÉT<ä\ #˚j·Tã&çñ+{≤jÓ÷ n˝≤π> ñ+{≤sTT. ñ+{≤sTT.

yêj·TTdüVæ≤‘· u≤ø°º]j·÷ ÄøÏ‡»Hé ˝Òì |ü]dæú‘·T˝À¢ J$+#·˝Òì u≤ø°º]j·÷. Ç~ J$+#ê\+fÒ O2 nedüs¡+ m+<äTø£+fÒ Ç$ nyêj·TT düVæ≤‘· |ü]dæú‘·T˝À¢ XÊ«dæ+#·˝Òe⁄ eT]j·TT øÏD«q+>±ì »s¡T|ü˝Òe⁄. yêj·TTdüVæ≤‘·, nyêj·TT u≤ø°º]j·÷\qT >∑T]Ô+#·&É+ #ê˝≤ düT\uÛÑ+. M{Ïì |üØø£åHê[ø£˝Àì ˙{Ï˝À |ü+|æq|ü⁄&ÉT ˙{Ï ô|’uÛ≤>±q yêj·TTdüVæ≤‘· u≤ø°º]j·÷\T ñ+{≤sTT. m+<äTø£+fÒ M{ÏøÏ O2 nedüs¡+ ø£qTø£. nyêj·TT u≤ø°º]j·÷\T ˙{Ï˝À|ü\ |üØø£åHê[ø£ ~>∑Te≈£î yÓ[¢b˛‘êsTT. ñ<ë : mu…“]¸j·÷, dü÷&√yÓ÷Hêdt, ÄøÏºH√yÓTÆdædt, ˝≤ø√ºu≤dæ\¢dt, Ábı|æjÓ÷ì u≤ø°º]j·T+, $ÁuÀ, yÓ˝À¢HÓ˝≤¢, m+{Ïs√u≤ø£ºsY, u≤dæ\¢dt, Ç.ø√*, ø±¢Ád”º&çj·T+ u§≥T*ìj·T+, ¬ø¢_‡˝≤¢ |òæHêH˚, ø±¢Ád”º&çj·T+ {Ï{≤ì, Áôdºb˛ºø±ø£dt qT´y˚TìjÓTT, u≤øÏºsêsTT&Édt ÁbòÕõ*dt.

≥÷´Hê #˚|ü Ç~ ñ|ü˙{Ï#˚|ü. düTe÷s¡T 2 MT≥s¡¢ bı&Ée⁄ ñ+≥T+~. Ç~ 50 dü+e‘·‡sê\ es¡≈£î J$+#· >∑\TZ‘·T+<äì $X¯«dækÕÔs¡T. ≥÷´Hê#˚|ü eT]j·TT e÷Á¬ø˝Ÿ kıs¡#˚|ü\T e÷Á‘·y˚T ‘·eT X¯Øs¡ ñc˛íÁ>∑‘·qT 42

#·T≥÷º |ü]düsê\˝À ñqï ˙{Ï ñc˛íÁ>∑‘·ø£Hêï n~Ûø£+>± ñ+#·Tø√>∑\TZ‘êsTT. Bì X¯Øs¡ ìsêàD+ ≈£î<äTs¡T Äø±s¡+˝À (Streamline) ñ+&É&+É e\¢ düqï>± ñ+&É&+É e\¢ y˚>+∑ >± á<ä>\∑ TZ‘T· +~. m˝À¢|Hæò é ≥÷´Hê#˚|ü >∑+≥≈£î 75 øÏ.MT. y˚>∑+‘√ #·*düTÔ+~. düeTTÁ<ä+˝Àì ñwüí»˝≤˝À¢ ñ+≥T+~. $|üØ‘·+>± y˚{≤&É&É+ e\¢ á #˚|ü\T n+‘·]+#˚ <äX¯˝À ñHêïsTT.

9e ‘·s¡>∑‹ 2. eèø£å ø£DC≤\+ |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T @$<Ûä+>± |üì#˚kÕÔsTT ? |üÁ‘·s+¡ Á<Ûë\T eT÷düTø√e&É+, ‘ÓsT¡ #·Tø√e&É+ nH˚ Á|üÁøÏjT· s¡øøå£ £ ø£D≤\˝À e⁄+&˚ >∑÷ø¢ √E, |æ+&ç|<ü ësêú\T jÓTTø£ÿ ìwüŒ‹Ôô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄+≥T+~. ø±+‹ düeTø£å+˝À s¡ø£åø£ ø£D≤\˝À e⁄+&˚ Vü≤]‘·πsDTe⁄\T ÄVü‰s¡+ ‘·j·÷Ø ø=s¡≈£î |æ+&ç|ü<ësêúìï >∑÷¢ø√CŸ>± e÷s¡TdüTÔ+~. >∑÷¢ø√CŸ ø£DÁ<äe´+˝À ø£]– n~Ûø£ >±&ÛÉ‘· Á<ëeD+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. s¡ø£åø£ø£D≤\T, yê{Ï Á|üø£ÿø£D≤\≈£î á >±&ÛÉ‘·˝À uÒ<Ûä+ e\¢ Á<äyê_Ûdüs¡D Á|üÁøÏj·T »]– s¡ø£åø£ ø£D≤\˝À n~Ûø£+>± ˙s¡T #˚] ñãT“‘êsTT. |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T ‘Ós¡T#·T≈£î+{≤sTT. It has been proved that the accumulation of K+ ions brings the opening of stomata and loss of K+ ions, the closing of stomata. During day light ↓ Accumulation of K+ ions by the guard cells ↓ Increased solute concentration ↓ Decreased water potential ↓ Endosmosis of water ↓ Increased turgidity ↓ Stoma open

During night / dark ↓ Loss of K+ ions by the guard cells ↓ Decreased solute concentration ↓ Increased water potential ↓ Exosmosis of water ↓ Decreased turgidity ↓ Stoma close

43

|üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T eT÷düTø√e&É+, ‘Ós¡#·Tø√e&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&˚ ø±s¡ø±\T : |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T eT÷düTø√e&É+, ‘Ós¡#·Tø√e&É+ nH˚~ nH˚ø£s¡ø±˝…’q yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. n$ ø±+‹, ñc˛íÁ>∑‘·, >±*˝À ‘˚eT, ˙{Ï\uÛÑ´‘·, ø±s¡“Hé &Ó’ Ä¬ø’‡&é |ü]e÷D+ á n+XÊ\T |üÁ‘·s+¡ Á<Ûë\ ø£<*ä ø£\ô|’ Á|üu≤Û $‘·+ #˚kÕÔsTT. M{Ï‘√bÕ≥T yÓTTø£ÿ˝Àì n+‘·'ø±s¡ø±˝…q’ ô|s¡T>∑T<ä\ Vü‰s√àHé\T, ÄsêZìø˘ Äe÷¢\T, K+, Cl- nj·÷qT¢ eT]j·TT H+ nj·÷qT¢ n+‘·s¡ø±s¡ø±\T>± |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\ ø£<ä*ø£\ô|’ Á|üuÛ≤$‘·+ #˚kÕÔsTT. M{Ï >∑T]+∫ $es¡+>± ‘Ó\T‡≈£î+<ë+! A) ø±+‹ : #ê˝≤ s¡ø±\ yÓTTø£ÿ˝À¢ ø±+‹ düeTø£å+˝À ø±+‹ ñqï|ü&ÉT |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T ‘Ós¡T#·T≈£î+{≤sTT. M{Ïì bò˛{À ÄøÏºyé |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T n+{≤s¡T. Nø£{À¢ eT÷düTø=ìb˛‘êsTT. ø=ìïs¡ø±\ yÓTTø£ÿ˝À¢ |ü>∑\T eT÷düT≈£î+{≤sTT, sêÁ‹ﬁ¯ó¢ ‘Ós¡T#·T≈£î+{≤sTT. ñ<ëˆˆ (CAM yÓTTø£ÿ\T) M{Ïì k˛ÿ{À ÄøÏºyé |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T n+{≤s¡T. ñ<ë : &Ó’Hê]˝Ÿ, ˇ|üì¸j·÷, n>±yÓ. B) ñc˛íÁ>∑‘· : sêÁ‹|üP≥ nsTTHêdüπs 30+ C ` 40+ C e<ä› |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T u≤>± ‘Ós¡#·T≈£î+{≤sTT. |ü>∑{Ï|üP≥ 0+ C ñ+fÒ eT÷düT≈£î+{≤sTT. ø=ìï yÓTTø£ÿ\˝À kÕ<Ûës¡D+>± 30+ C ø£Hêï ñc˛íÁ>∑‘· n~Ûø£yÓTÆ‘˚ |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T ‘Ós¡T#·Tø√e&É+ ‘·–ZdüTÔ+~. C) yê‘êes¡D+˝À ÄÁs¡›‘· : >±*˝À ‘˚eT n~Ûø£+>± ñqï|ü&ÉT |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T #ê˝≤ düeTj·T+ es¡≈£î ‘Ós¡T#·T≈£îH˚ ñ+{≤sTT. yê‘êes¡D+ bı&ç>± ñqï|ü&ÉT #ê˝≤ düeTj·T+ eT÷düT≈£îH˚ ñ+{≤sTT. D) ˙{Ï\uÛÑ´‘· : ˙{Ïø=s¡‘· @s¡Œ&ç ˙s¡T dü]>± \uÛÑ´+ø±ì |ü]dæú‘·T˝À¢ (uÛ≤c˛Œ‘˚‡ø£+ ø£+fÒ ‘·≈£îÿe ˙ﬁ¯ó¢ y˚s¡¢ <ë«sê Á>∑Væ≤+#˚ |ü]dæú‘·T˝À¢) |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T eT÷düT≈£îìb˛sTT ˙{ÏqcÕºìï ìyê]kÕÔsTT. E) j·÷+Á‹ø£ cÕø˘ : |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T eT÷düTø=ìb˛‘êsTT. F) Co2 kÕ+Á<ä‘· : >±*˝À Co2 kÕ+Á<ä‘· \uÛÑ´‘· ‘·–Zb˛‘˚ |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T u≤>± ‘Ós¡T#·T≈£î+{≤sTT. (øÏs¡D»q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏj·T »s¡>∑&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq Co2 ø√dü+) n‹>± Co2 kÕ+Á<ä‘· ñ+fÒ eT÷düTø=ì b˛‘êsTT. |üÁ‘·+˝Àì Co2 |ü]e÷D+ô|’ s¡ø£åø£ ø£<ä*ø£ ñ+≥T+~. G) ÄøÏ‡»Hé : |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T ‘Ós¡T#·Tø√e&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. H) Ph : Ph $\Te ô|]–‘˚ |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T ‘Ós¡#·Tø=+{≤sTT. Ph $\Te ‘·–Z‘˚ |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T eT÷düTø=ì b˛‘êsTT.

3. »+‘·Tø£DC≤\+ 1. »+‘·Te⁄\˝À $$<Ûä s¡ø±\ s¡+>∑T\T ø£*–q s¡ø±Ôìï m+<äT≈£î ø£*–e⁄+{≤sTT ˙\+ s¡+>∑T s¡ø£Ô+ ø£*–q Je⁄\˝À ø±|üsYqT ø£*–e⁄+{≤sTT. ø±|üsYqT ø£*–e⁄+fÒ á es¡íø£ |ü<ësêúìï V”≤yÓ÷düj·TìHé n+{≤s¡T. ñ<ë : Äø√º|üdt, q‘·Ô, |”‘· 44

˙\+ s¡+>∑T s¡ø£Ô+ o‘·\ s¡ø£Ô»+‘·Te⁄\qT ‘·≈£îÿe ñc˛íÁ>∑‘·\qT+&ç s¡øÏådüTÔ+~. ms¡T|ü⁄s¡+>∑T s¡ø+Ô£ ø£*–q Je⁄\˝À ◊s¡Hqé T ø£*–e⁄+{≤sTT. ◊s¡Hqé T ø£*–e⁄+&˚ es¡øí |£ <ü ësêúìï ªªV”≤yÓ÷>√¢_Héμμ n+{≤s¡T.

2. s¡ø£Ô+ s¡ø£ÔHêﬁ≤˝À¢ qT+&ç ãj·T≥≈£î e∫Ãq‘·s¡Tyê‘· m+<äT≈£î >∑&É¶ø£&ÉT‘·T+~? s¡ø±Ôìï s¡ø£ÔHêﬁ≤˝À¢ >∑&É¶ø£≥º≈£î+&Ü ‘√&ÉŒ&˚ |ü<ës¡ú+ ` Væ≤bÕ]Hé. >±j·T+ nsTTq ‘·s¡Tyê‘·, Væ≤bÕ]Hé s¡ø£ÔHêﬁ≤\T qT+&ç ãj·T≥≈£î e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ÄøÏ‡»Hé‘√ #·s¡´H=+~ ìÁwæÿj·÷‘·àø£+>± e÷s¡&É+ e\¢, s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£fÒº Á|üÁøÏj·T ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~. Damaged Vessel

Vessel Site

Activates

Blood Components

Vascular System

Prothrambin Calcium

Platelets Aggregate

Vaso-Constriction

Thrombin

Fibrinogen

Fibrin Threads Calcium Platelet Plug

Blood Clot Faq: Rh- Ád”Ô Rh+

e´øÏÔ‘√ $yêVü≤+ »]–‘˚ ø£*π> Á|üuÛ≤yê\T :

]düdt ø±s¡ø£+ e+X¯bÕs¡+|üs¡´+>± ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ qT+&ç |æ\¢\≈£î dü+Áø£$T+#˚ ˇø£ Á|ü‹»qø£+. á Áb˛{°Hé mÁs¡s¡ø£Ôø£D≤\T ‘·«#·+ô|’ e⁄+{≤sTT. á Áb˛{°Hé ø£*–e⁄+fÒ Rh Positive nì, ˝Òø£b˛‘˚ Rh Negative nì n+{≤s¡T. Rh - ø±s¡ ø £ + >∑ \ ‘· * ¢ >∑ s ¡ “ ¤ + ˝À Rh + |æ + &É + e⁄qï|ü  &É T Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq |ü]dæú‘·T\T m<äTs¡e⁄‘êsTT.

45

»sêj·TTe⁄ <ë«sê |æ+&É+ qT+∫ ø=~› |ü]e÷D+˝ÀHÓ’q s¡ø£ÔeTT Á|üdüedüeTj·T+˝À>±ì ˝Ò<ë Bs¡Èø±\ >∑s¡“¤+ <Ûä]+∫q |ü]dæú‘·T\˝À á Rh ø±s¡ø£+ ø±s¡D+>± Vü≤´eTs¡˝Ÿ Á|ü‹düŒ+<äq @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ‘·*¢ ‘·sê«‘· >∑s¡“¤+ <ë*Ãq|ü&ÉT ‘·*¢ >∑s¡“¤+˝Àì |æ+&É+ Rh+ e⁄qï≥¢sTT‘˚ ‘·*¢˝À Rh Á|ü‘˚´ø£ memory B ø£D≤\T |æ+&É+ jÓTTø£ÿ Rh ø±s¡ø£+ Á|üuÛ≤yêìøÏ ˝Àqe⁄‘êsTT. á B ø£D≤\T j·÷+{Ï Rh Á|ü‹<˚Vü‰\T, Á|ü‹ s¡ø£åø±\T »sêj·TTe⁄>∑T+&Ü Á|üj·÷DÏ+∫ |æ+&É+ jÓTTø£ÿ mÁs¡s¡ø£Ôø£D≤\T HêX¯q+ #˚kÕÔsTT. á Á|üe÷<ëìï ìyê]+#·&ÜìøÏ j·÷+{Ï Rh Á|ü‹<˚Vü‰\qT ª7μe HÓ\ >∑s¡“¤+ es¡≈£î ‘·*¢øÏ n+~kÕÔs¡T.

4. bÕ¢kÕàbıs¡ >∑T+&Ü |ü<ësêú\ ø£<ä*ø£ mø£ÿ&É »s¡T>∑T‘·T+~? Faq:

1.

ì‘·´J$‘·+˝À Á<äyê_Ûdüs¡D+ »+‘·Te⁄\ ø£D≤\T Hêqu…{Ïºq $‘·ÔHê\T y˚s¡T |”&Éq+ ø£\sêyê´~Û y˚dü$ø±\+˝À ˙{Ï \eD°j·T‘· ô|]–q eT+∫˙{Ï #Ós¡Te⁄\˝À yÓTTø£ÿ\T, »+‘·Te⁄\T #·ìb˛e⁄≥. ˙{Ï˝À e⁄+∫q ø±ﬁ¯ó¢, #˚‘·T\T eTT&É‘·\T |ü&É≥+.

2.

Reverse Osmosis

düeTTÁ<ä|ü⁄ ˙{ÏqT+&ç \eD≤\qT ‘=\–+∫, eT+∫˙{Ïì bı+<äT≥≈£î e´‹πsK Á<äyê_Ûdüs¡D Á|üÁøÏj·TqT ñ|üjÓ÷–+#·T≥. Salt water Feed

Pressurizing Unit

Preliminary Filtering Brine solution recycle

46

Purified Water

Brine solution purge

4. Je⁄\˝À yÓ’$<Ûä´+ 1. »\Á|üdüs¡D e´edüú Ç~ ˇø£ ôV’≤Á&Ü*ø˘ e´edüú. á e´edüú #·\q+, ÄVü‰s¡+, ˙s¡T s¡yêD≤≈£î, XÊ«düÁøÏj·T≈£î ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. ø£+&Ésê\T #·\q+ e\¢ ˙s¡T y˚>+∑ >± Hêﬁ≤\˝ÀøÏ Á|üy•˚ düT+Ô ~. Ex : Sea stars Sea Urchins Sea Cucumber

2. »sƒ¡s¡ Á|üdüs¡D e´edüú Bì˝À ≈£îVü≤s¡+ XÊUÀbÕXÊU≤\T>± $uÛÑõ+|üã&ç e⁄+≥T+~. á ≈£îVü≤s¡+ ˇπø s¡+Á<Ûëìï ø£*–e⁄+&ç á s¡+Á<Ûä+ >∑T+&Ü ÄVü‰s¡|<ü ësêú\ s¡yêD≤, e´s¡|ú <ü ësêú\ $düsq®¡ »s¡T>∑T‘·T+~. Ex : Jelly fish

47

kÂwü˜e+ Porifera

Cnidaria

(Scheme of Classification according to Symmetry) Symmetry

Body layers

Other Features

Example

Asymmetrical

No mouth or anus

Pores through body

Sponges

Mouth but no anus

May have tentacles with stinging cells

Jellyfish and anemones

Flat, softened body

Flatworms and tapeworms

Radial

Platyhelminthes

Bilateral

Mouth but no anus

Annelida

Bilateral

Mouth and anus

Mollusca

Bilateral

Mouth and anus

Muscular foot and mantle May have a shell

Squids, slugs and snails

Arthropoda

Bilateral

Mouth and anus

Jointed appendages Exoskeleton

Spiders, insects and crustaceans

48

Segmented body Earthworms and leeches

49

»+‘·Te⁄\ eØZø£s¡D

50

Je⁄\˝À |ü]D≤eTÁø£eT+

51

8. e´ekÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\ ô|+|ü⁄<ä\ eTqeTT+<äTqï düyêﬁ¯óﬂ I.

n~Ûø£ ~>∑Tã&çì II. ˙{ÏbÕs¡T<ä\ III. yÓTTø£ÿ\≈£î IV. |ü+≥\ dü+s¡ø£åD Ç#˚Ã e+>∑&Ü\T 1. ˙{ÏøÏ |ü+≥ ~>∑Tã&ç nedüs¡eTj˚T´ |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\T 1. <˚oj·Ts¡ø±\T eT<Ûä´ dü+ã+<Ûä+ b˛wüø£|ü<ës¡úeTT\T (ô|dæºôd’&é‡) 2. dü+ø£s¡C≤‹ (uÛ≤c˛Œ‘˚‡ø£+) 1. (m) |ü+≥q÷]Œ&ç 1. ø°≥ø£Hê•ø±\T 3. G.MS 2. ˙{Ï j·÷»e÷q´ (_) $TÁX¯eT|ü+≥\T 2. •©+Á<äHêX¯ø±\T, |ü<äΔ‘·T\T 2. ms¡Te⁄\T ø£\T|ü⁄HêX¯ø±\T dü÷ø£åàùd<ä´+ ø£èÁ‹eT ms¡Te⁄\T 3. düVü≤» ø°≥ø£HêX¯q |ü<äΔ‘·T\T _+<äTùd<ä´+ ùd+ÁBj·T ms¡Te⁄\T ÁdæŒ+ø£¢sY $<Ûëq+ Je ms¡Te⁄\T $TÁ‘· ø°≥ø±\T s¡ø£åø£ ‘·&ÉT\T Äø£s¡¸ø£ |ü+≥\T ¬ssTTHé>∑Hé |òæs¡yÓ÷Hé Á{≤|æ+>¥ #Óø˘&ÜyéT‡ Bird percking method Ç+≈£î´uÒwüHé {≤´+ø˘‡ Áu≤&ÉsY Áø±|æ+>¥ nHêïVü≤C≤πs yê≥sYôw&é

yÓTTø£ÿ\˝À dü÷ø£åàb˛wüø±\ ñ|üjÓ÷>∑+ 1. 2. 3. 4. 5. 6. ˙{Ï 1. 2. 3. 4. 5.

dü÷ø£åà eT÷\ø£+ õ+ø˘ uÀsêHé ø±|üsY e÷*_¶qyéT ◊s¡Hé e÷+>∑˙dt

` ` ` ` ` `

ñ|üjÓ÷>∑+ |æ+&ç|ü<ësêú\ ‘·j·÷Ø |òü˝≤\T @s¡Œ&É&ÜìøÏ |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\˝À düTyêdüq≈£î |üsê>∑πsDTe⁄\T @s¡Œ&É&ÜìøÏ yÓTTø£ÿ ô|s¡T>∑T<ä\ |üÁ‘·Vü≤]‘·+ @s¡Œ&É&ÜìøÏ

(flavour)

j·÷»e÷q´+ dü÷ø£åàùd<ë´ìï ne\+_ùdÔ ˙{Ïeè<ÛëqT n]ø£{Ïº bı<äT|ü⁄ #˚j·Te#·TÃ. yê≥sYôw&é Ç+≈£î´uÒwüHé |æ{Ÿ, yê≥sY {≤´+ø˘\qT ñ|üjÓ÷–+∫ ì\Te#˚j·÷*. #Óø˘&Ü´yéT‡ ≈£L&Ü ˙{Ïì ì\Te#˚j·T&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÜÔsTT. s¡ø£åø£ ‘·&ÉT\T : {≤´+ø£sY\‘√ bı˝≤ìï |ü\T#·>± ‘·&ÉT|ü⁄≥ (yÓT≥º|ü+≥\≈£î). yê≥sY>∑Hé\T : ¬ssTTHé>∑Hé‡ 52

nHêï Vü≤C≤πs yê≥sYôw&é &Óe\|tyÓT+{Ÿ (eTVü‰sêÁwüº) kÕ<Ûës¡D+>± ì]à+#˚ yê≥sYôw&é\≈£î _Ûqï+>± ‘·≈£îÿe Ks¡TÃ‘√ ø±+Áø°{ŸqT ñ|üjÓ÷–+#·≈£î+&Ü ø=+‘·eT+~øÏ ñbÕ~Û ø£*Œdü÷Ô ‘·≈£îÿe Ks¡TÃ‘√ π>_j·THé ìsêàD|ü<äΔ‹˝À ñ|üj·TTø£Ô+>± ì]à+#ês¡T. π>_j·THé ìsêàD+ : ˙{ÏÁ|üyêVü‰\T m≈£îÿe>± ñqï Á|ü<˚XÊ\˝À dæyÓT+{Ÿ ˝Ò≈£î+&Ü sêﬁ¯óﬂ ñ|üjÓ÷–+∫ n&ÉT¶>√&É˝≤ ø£&ÜÔs¡T. ˙s¡T nø£ÿ&É ì\TdüTÔ+~. düVü≤» ø°≥ø£HêX¯ø£ |ü<äΔ‘·T\T ($TÁ‘·ø°≥ø±\T)

(Natural Pest Controlling Methods)

:

Áu≤ø√ì&é‡, πø\dæ&é‡, y˚dtº : á ø°≥ø±\T Ä≈£î\qT ‹H˚ ˝≤sê«\qT HêX¯q+ #˚kÕÔsTT. ˝Ò&ûã>¥‡ : Ç$ n|òæ&É¢qT, yÓTÆ{Ÿ\qT, ‘Ó\¢ì á>∑\qT HêX¯q+ #˚kÕÔsTT. (‹+{≤sTT) ˝Òdt$+>¥‡ : n|òæ&É¢qT eT]j·TT yê{Ï ˝≤sê«\qT ‹+{≤sTT. ôVAesY ô|¢Ìdt : Ç$ n|òæ&É¢qT Ç‘·s¡ ø°≥ø±\qT ‹+{≤sTT. Áù|sTT+>¥ e÷+{Ïdt : Ç~ $$<Ûäs¡ø±˝…’q ø°≥ø±\qT ÄVü‰s¡+>± rdüT≈£î+≥T+~. |òæs¡yÓ÷Hé Á{≤|t : |òæs¡yÓ÷Hé Á{≤|æ+>¥ |ü]ø£s¡eTT\T @sêŒ≥T#˚ùdÔ eT>∑ ø°≥ø±\T n+<äT˝À |ü&ç e+<Ûä‘·«+ #Ó+<äT‘êsTT. 7. yÓ\T¢*¢ $Ts¡|qü T ø£*|æ <ä+∫ ø°≥ø£HêX¯qT\T>± ñ|üj÷Ó –+#·e#·TÃ. y˚|qü ÷HÓ ªªy˚|#ü øÓ ÿ£ μμ, ÄeTT<äeTTq÷HÓ ø°≥ø£HêX¯qT\T>± ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃ. 8. |òæ{ŸbòÕ˝Ÿ yÓT<∏ä&é : bı\+˝À ¬s+&ÉTyÓ’|ü⁄˝≤ ‘Ós¡∫ñqï >={≤º\T |üP&ÜÃ*. |ü+≥\qT Ä•+#˚ ø°≥ø±\T n+<äT˝ÀøÏ yÓ[ﬂ #·ìb˛‘êsTT. 9. Bird percking yÓT<∏ä&é : ¬s’‘·T ø=j·T´\‘√ |ü≈£åî\≈£î Äyêdü+ @sêŒ≥T#˚ùdÔ n$ nø£ÿ&É yê* ø°≥ø±\qT #·÷dæ uÛÑøÏåkÕÔsTT. 10. Áu≤&ÉsY Áø±|æ+>¥ : ñ<ëVü≤s¡D≈£î y˚sT¡ X¯q>∑ |ü+≥y˚dæ <ëì#·T≥÷º düH|é e¢üò sYø±ì, C§qï y˚ùdÔ düV≤ü »+>± ø°≥ø±\T HêX¯q+ #˚j·Tã&ÜÔsTT. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

G.M.S (Genitically Modified Seeds)

1. 2. 3.

4. 5.

e\q qcÕº\T

Äs√>∑´ düeTdü´\T ekÕÔsTT. XÊ«düø√X¯ yê´<ÛäT\T ekÕÔsTT. |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\T m≈£îÿe>± ñ|üjÓ÷–+#·e\dæ edüTÔ+~. <ëìe\q neX‚cÕ\T ø±j·T>∑÷s¡\T, |ü+&É¢˝À #˚s¡‘êsTT. yê{Ïì ‹q&É+ e\q πøq‡sY, Hê&ûdü+ã+<Ûä s¡T>∑à‘·\T, Js¡íø√X¯ yê´<ÛäT\T e#˚Ã neø±XÊ\THêïsTT. |üsê´es¡D+ ø£\Twæ‘·+ ne⁄‘·T+~. dü÷|üsYM&é‡, dü÷|üsYã>¥‡ n_Ûeè~Δ #Ó+<äT‘êsTT.

53

9. $$<Ûä Äes¡D e´edüú\˝À nqT≈£L\Hê\T Äes¡D e´edüú\T 1. uÛÖeT Äes¡D e´edüú 2. »\ Äes¡De´edüú 3. nqT≈£L\Hê\T 1. ∫‘·&Ô Hç \˚ Äes¡De´edüú 1. ñ|ü˙{Ï Äes¡De´edüú m. ñc˛íÁ>∑‘· nqT≈£L\Hê\T 2. m&Ü] Äes¡De´edüú m. j·T÷bò˛{Ïø£ _. Ç‘·s¡ |ü]dæú‘·T\≈£î _. u…~∏j·T˝Ÿ nqT≈£L\Hê\T i) |ü]D≤eT+ (Evolution) dæ. nu…’dü˝Ÿ dæ. o‘·\ |ü]dæú‘·T\T ÄVü‰s¡+ 2. eT+∫˙{Ï Äes¡De´edüú ø=s¡≈£î ` nqT≈£L\Hê\T m. *Á{Àºs¡˝Ÿ _. *yÓTï{Ïø˘ dæ. Ábı|òü+&É˝Ÿ nqT≈£L\Hê\T : ôd’Á|üdt yÓTTø£ÿ\˝À (eT&É n&Ée⁄\T / düeTTÁ<ärs¡ n&Ée⁄\T) ` XÊ«düy˚ﬁ¯óﬂ (Pneumatopho) n_Ûeè~Δ#Ó+~ ñ+{≤sTT.

ôd’Á|üdt

*+>±øÏå

(Balsom Plant)

` yÓTTø£ÿ |ü≥+

*+>±øÏå

1.

2.

(Balsom Plant)

Hê>∑C…eTT&ÉT, ÁãVü≤àC…eTT&ÉT, ø£\ã+<ä, ‘·TeTà, øÏ‘·ÔHês¡, uÒs¡˝Ÿ ø°ø£ºdt, Á_{Ï˝ŸÁãwt, &çdüsYº ◊s¡Hée⁄&é, CÀwüÁ{°, bı\TdüT\T, yÓTTø£ÿ\˝À eTT+&ÉT¢, Ä≈£î\T ø±+&É+>± e÷s¡&É+ nqT≈£L\Hê\T. á nqT≈£L\Hê\T 1. ñc˛íÁ>∑‘·qT ‘·≥Tºø√e&ÜìøÏ, 2. X¯Øs¡+qT+&ç ˙{Ïeè<ÛëqT Ä|ü&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑ |ü&É‘êsTT. düØdüè|üeTT\ X¯Øs¡eTT\ MT<ä ≈£L&Ü bı\TdüT\T ñ+{≤sTT. Ç~≈£L&Ü ˇø£ nqT≈£L\qy˚T. Bìe\¢ n$ (1) U.V. øÏs¡D≤\qT+&ç ø±bÕ&ÉT≈£î+{≤sTT, (2) ˙{Ïeè<ÛëqT n]ø£&ÜÔsTT. 54

3.

#˚|ü\ X¯Øs¡+ MT<ä bı\TdüT\T : ˙{ÏjÓTTø£ÿ \eD°j·T‘· J$ ˝À|ü* uÛ≤>±\ MT<ä Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü≈£î+&Ü bı\TdüT\T ø±bÕ&ÜÔsTT. m&Ü]Je⁄\T yÓTTø£ÿ\T »+‘·Te⁄\T nqT≈£L\Hê\T ‘Ó\TdüTø√e &ÜìøÏ ICT Vedio htttp://www.defenders.org/desert/plants/animals http://www.m.mentalfloss.com/article.php (for more : desertanimals)

ìXÊ#·s¡Je⁄\T : Ç$ sêÁ‹y˚ﬁ¯ dü+#·]kÕÔsTT. ø±s¡D+ : 1. |ü>∑{Ï ñwüí‘êbÕìï ‘·≥Tºø√˝Òe⁄. 2. ˙{Ï eè<ÛëqT n]ø£≥º&ÜìøÏ ìXÊ#·s¡ Je⁄\˝À ø£ﬁ¯óﬂ, #Óe⁄\T, u≤>± n_Ûeè~Δ#Ó+~ ñ+{≤sTT. ñ<ë : |æ\T¢\T, m\Tø£\T, >∑T&É¢>∑÷ã\T, $TDT>∑Ts¡T |ü⁄s¡T>∑T\T, ÁøÏ¬ø{Ÿ‡, ø£{Ï˝Ÿ |òæwt, >∑_“˝≤\T, u§~›+ø£\T. 1.

>∑_“\+ ˝≤+{Ï Je⁄\T ø°#·T<äq+ >∑\ X¯ã›+#˚dæ edüTÔe⁄\T (ÄVü‰s¡+) X¯Á‘·Te⁄\ ñìøÏì |üdæ>∑&ÜÔsTT. >∑_“˝≤\˝À $ìøÏ&ç kÕeTs¡ú´+ m≈£îÿe>± ñ+{≤sTT.

2.

>∑_“˝≤\T M{Ï˝À ñ+&˚ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq <∏äs¡à˝Ÿ ø£D≤\ <ë«sê mø√ (Á|ü‹<Ûä«ì) ‘·s¡+>±\qT Á>∑Væ≤+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤sTT.

3.

ø£ﬁ¯ﬂ˝À nqT≈£L\Hê\T, |æ*¢ø£ﬁ¯ﬂs¡+>∑T≈£î ø±s¡D+ (1) ◊]dt (ø£qTbÕ|ü) ˝À yÓT˝≤ìHé ‘·>∑Z&É+ e\q |æ*¢`ø£ﬁ¯óﬂ ‘˚HÓs¡+>∑T˝À ñ+{≤sTT. (2) yÓTs¡e&ÜìøÏ ø±s¡D+ ≥|”≥yéT \÷dæ≥yéT nH˚ bıs¡ e\q »s¡T>∑T‘·T+~. ìXÊ#·s¡Je⁄\ ø£+&É¢˝À <ä+&Éø£D≤\T ~yê#·s¡ Je⁄\ø£+fÒ m≈£îÿe ñ+&É&É+ e\q #·÷&É>∑\TZ‘êsTT.

4.

}düs¡yÓ*¢˝À s¡+>∑T\T ≈£L&Ü nqT≈£L\qy˚T ÄVü‰s¡+, s¡ø£åD ø=s¡≈£î s¡+>∑T\T e÷s¡TkÕÔsTT. M{Ï˝À ñ+&˚ ª>±«HÓ’Hé ÁøÏdüº˝Ÿ‡μ s¡+>∑T\T e÷s¡&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÜÔsTT. Bìì Áø√yÓ÷bÕ¢CŸ n+{≤s¡T.

*+>∑ nqT≈£L\Hê\T

(Adaptations for mating)

Sexual adoptations

1. 2.

3.

<√eT (Mosquito) : Ä&É<√eT e÷Á‘·y˚T n~ ‘·j·÷s¡T#˚ùd |æ\¢<√eT\≈£î (eggs) ø±e\dæq Áb˛{°q¢ ø√dü+ s¡ø£Ô+ ‘ê>∑T‘·T+~. u≤¢ø˘$&√ : y˚T{Ï+>¥ nsTTq ‘·s¡Tyê‘· yÓ+≥H˚ eT>∑ u≤¢ø˘$&√ì Ä&É u≤¢ø˘$&√ #·+|ü⁄‘·T+~. ø±s¡D+ Ç‘·s¡ Ä&É u≤¢ø˘$&√dt‘√ y˚T{Ï+>¥ »s¡|ü≈£î+&Ü ñ+&É&ÜìøÏ. m+<äTø£+fÒ á JHé‘√ y˚πs u≤¢ø˘$&√dt ‘·s¡+ ‘·j·÷s¡e«≈£L&É<äì. Ç~ ≈£L&Ü nqT≈£L\qy˚T. düeTTÁ<ä>∑TÁs¡+ (Hippocampus) : |òü\Bø£s¡D Ä&ÉJ$˝À »]–q|üŒ{ÏøÏ Ä&É˙{Ï>∑TÁsêìøÏ |æ\¢J$ ô|s¡>∑&ÜìøÏ nqT≈£L\+>± ñ+&É<äT. |æ+&É+ n_Ûeè~Δ eT>∑ düeTTÁ<ä>∑TÁs¡+˝À ñ+&˚ ø√X¯+˝À »s¡T>∑T‘·T+~. 55

4.

m|æô|ò’{Ÿ‡ : $‘·Ôqyê´|æÔ˝À (|ü≈£åî\T, $‘·ÔHê\T e<äT˝≤ÔsTT) uÛ≤>∑+>± ˇø£ yÓTTø£ÿ MT<ä eTs=ø£ yÓTTø£ÿ ˇø£<ëìMT<ä ˇø£{Ï ô|s¡T>∑T‘êsTT. M{Ïì m|æô|ò’{Ÿ‡ n+{≤s¡T. ñ<ë : 1. sê$, y˚|ü— 2. eTÁ], y˚|ü yÓTT<ä\>∑Tq$.

I.

˙{Ï Äes¡D e´edüú nqT≈£L\Hê\T :

1.

düeTTÁ<ä˙{Ï Äes¡D e´edüú nqT≈£L\Hê\T : #˚|ü\T, ‘êuÒﬁ¯óﬂ ` ‘Ó&ÉT¢, yê»eTT\T #˚|ü\T, &Ü*Œ¤Hé ` bò˛¢≥sY‡, >±*‹‘·TÔ\T |ü¢eø£Je⁄\T, ‘êeTs¡, ø£\Te ` q÷HÓ_+<äTe⁄\T yÓTTø£ÿ\ ø±+&Ü\T ` >±*>∑<äT\T #˚|ü\˝À s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£≥º≈£î+&Ü j·÷+{ÏÁ|”õ+>¥ |ü<ës¡úeTT\T ñ+{≤sTT. (j·÷+{ÏÁ|ò”õ+>¥ Áb˛{°Hé Ç<∏ä©Hé ¬>¢Ìø±˝Ÿ (˝Ò<ë) (ISD) (Ice Structuring Proteins). e]ºø£˝Ÿ ùdÿ˝Ÿ : Je⁄\T @ m‘·TÔ˝À J$kÕÔsTT ‘Ó\TdüT ø√e&ÜìøÏ Rays |ü+|æ Á‹ø√D°j·T |ü<äΔ‹˝À ˝…øÏÿ+#·T≥. düeTTÁ<ä|ü⁄ Je⁄\T ãs¡ïøÏ˝Ÿ‡, øö¢Hé|òæwt, ôV≤Á]+>¥ >∑˝Ÿ‡.

2. 3.

n_dü˝Ÿ eT+&É\T˝Àì $_Ûqïø±s¡T\≈£î ø±+‹ì ñ‘·Œ‹Ô#˚ùd nej·Tyê\T ñ+{≤sTT. á Je⁄\qT Bio Luminents n+{≤s¡T. \÷dæô|ò]Hé nH˚ s¡kÕj·Tq|ü<ës¡ú+ ø£ﬁ¯ﬂøÏ+<ä bı≥ºuÛ≤>±\˝À ñ+{≤sTT. ˙s¡T (˝Òø£) ÄøÏ‡»Hé ñ|üjÓ÷–+∫ ø±+‹ì ñ‘·Œ‹Ô#˚kÕÔsTT. \÷dæô|ò]Hé G ÄøÏ‡»Hé G ATP \÷dæô|òπsCŸ ÄøÏ‡\÷dæô|ò]Hé G Co2 G AMP G &Ó’ bÕùdŒ{Ÿ G ˝…’{Ÿ düVü≤Jeq+ : ˇø£ s¡ø£yÓTÆq nqT≈£L\q+ : Ç~ 3 s¡ø£eTT\T. 1. eT÷´{≤*»+ 2. ø£yÓTq‡*»+ 3. bÕs¡ôd’{Ï»yéT ¬s+&ÉTJe⁄\T ˝≤_ÛkÕÔsTT. ˇø£ J$ \_ÛdüTÔ+~ ñ<ë : bÕ¢k˛à&çjT· + ñ<ë : ∫≈£îÿ&ÉTC≤‹ yÓTTø£ÿ\T qÁ‘·»ì kÕú|üø£ u≤ø°º]j·÷\T ¬s’CÀ_j·T+ u≤ø°º]j·÷ ˙{Ï Äes¡D e´edüú nqT≈£L\Hê\T (Water ecosystem) : düeTTÁ<ä|ü⁄Je⁄\T ˙{ÏkÕ+Á<ä‘·qT ‘·≥Tºø√e&ÜìøÏ X¯Øs¡Á<äyê\˝À j·T÷]j·÷ e+{Ï |ü<ës¡úeTT\qT ì\Te#˚düTø=ì ˙{Ï>±&ÛÉ‘·qT düe÷q+ #˚kÕÔsTT. ø°ås¡<ë\T ˙{Ï˝À eTTì–q|ü⁄&ÉT yê{Ï ø£+&Ésê\˝À ÄøÏ‡»Hé ì\Te#˚ùd kÕeTs¡ú´+ ñ+≥T+~. Bìø=s¡≈£î ø£+&Ésê\˝À Væ≤yÓ÷>√¢_Hé e+{Ï s¡kÕj·Tq |ü<ësêú\T uÛÑ÷#·s¡ ø°ås¡<ë\ø£+fÒ m≈£îÿe>± ñ+{≤sTT. eT+∫˙{Ï #˚|ü\T : ˙{Ï˝À ø£+fÒ X¯Øs¡ Á<äyê\ >±&ÛÉ‘· m≈£îÿe. n+<äTe\q ˙s¡T X¯Øs¡+˝ÀøÏ ekÕÔsTT. m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT \eD≤\T ãj·T{ÏøÏ |ü+|ædü÷Ô Á<äyê_Ûdüs¡DqT ìj·T+Á‹düTÔ+~. 56

∫‘·Ô&çH˚\˝À #˚|ü\T eT÷Á‘·|æ+&Ü\˝À \eD≤\qT ì\Te#˚düT≈£îH˚ kÕeTs¡ú´+ ñ+&É&É+ e\q n$ düeTTÁ<ë\˝À ≈£L&Ü J$+#·>∑\TZ‘êsTT.

10. H˚\ ø±\Twü´+ 1. H˚\ kÕs¡e+‘·‘· m. H˚\ uÛÖ‹ø£<Ûäsêà\T _. s¡kÕj·Tq <Ûäsêà\T dæ. Jedü+ã+<Ûä <Ûäsêà\T

3. H˚\ø±\Twü´ ìj·T+Á‘·D 2. H˚\ø±\Twü´+ 1. s¡kÕj·Tìø£ ms¡Te⁄\T H˚\˝À ø£*ùd #Ó‘·Ô |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\ ‘·–Z+|ü⁄ ãjÓ÷&ûÁπ>&ÉãT˝Ÿ (Reduce) H˚\˝À ø£\eì #Ó‘·Ô 2. |ü<ësêú\T edüTÔe⁄\T ‹]– (HêHéãjÓ÷&çÁπ>&ÉãT˝Ÿ) ñ|üjÓ÷–+#·T≥ (Reuse) 1. ø±\Twü´ø±s¡ø±\T 3. |ü<ësêú\T edüTÔe⁄\T ‹]– m. ms¡Te⁄\T (s¡kÕj·Tìø£) ‘·j·÷Ø (Recycle) _. |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\T → C…’$ø£ e´ekÕú|üq+ 4. n&Ée⁄\ ô|+|üø£+ DDT 5. C…’$ø£ düeØø£s¡D BHC

dæ. eqìs¡÷à\q &ç. |ü≥ºD°ø£s¡D H˚\ @s¡Œ&É&É+ : 1. 2.

1. H˚\ uÛÑ÷$T ñ|ü]‘·\+ MT~ bıs¡, 2. ˇø£ düVü≤»eqs¡T, 3. yÓTTø£ÿ\T ô|s¡>∑&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚~. H˚\ •\\qT+&ç @s¡Œ&ÉT‘·T+~. H˚\ @s¡Œ&˚ $<Ûëq+, H˚\ <Ûäsêà\ ø√dü+ M&çjÓ÷qT MøÏå+#·T≥≈£î *+≈£îqT øÏ¢ø˘ #˚j·T+&ç. https://youtube/NvyrkgTm7eW

4.

H˚\ø±\Twü´+ ø±s¡ø±\T (Soil Pollution) qT MøÏå+#·T≥≈£î *+≈£îqT øÏ¢ø˘ #˚j·T+&ç. http://youtube/UaVulinyEvA

eTq+ mø£ÿ&É|ü&ç‘˚ nø£ÿ&É e´sêú\T |ü&˚ùdÔ ø£*π> qcÕº\T 1. 2. 3.

H˚\ |ü]düsê\T ø£\Twæ‘·eTe⁄‘êsTT. <äTsê«düq yê´|æ+∫, yê´<ÛäT\T ø£\T>∑ #˚ùd dü÷ø£åàJe⁄\T n_Ûeè~Δ #Ó+<äT‘êsTT. eTTs¡T>∑Tø±\Te\T eT÷düT≈£îb˛sTT s¡yêD≤ »s¡T>∑<äT.

ô|’sê*dædt : ÄøÏ‡»Hés¡Væ≤‘· |ü]dæú‘·T\˝À e´sêú\T eT+&ç+#·&Üìï ÇHédæqπswüHé n+{≤+. á |ü<äΔ‹˝À Vü‰dæŒ≥˝Ÿ e´sêú\T, bÕ¢dæºø˘ e´sêú\T ‘=\–kÕÔs¡T. 57

m) eèø£å|ü¢eø±\T : XË’e˝≤\T &Éj·÷≥yéT‡ ôd’H√u≤ø°º]j·÷, &Ó’H√kÕ¢õ˝…¢{Ÿ‡. _) »+‘·T|ü¢eø±\T : Áb˛{ÀCÀeHé‡, nMTu≤, j·TT^¢Hê bò˛sê$Tì ô|s¡Hé‡ πs&çjÓ÷ ˝Ò]j·THé‡ ì&û]j·THé‡ (C…©¢|òæwt) Áø£ùdºwæj·THé ãjÓ÷¬s$T&çj˚TwüHé. dæ) C…’$ø£ dües¡D°ø£s¡D : dü÷ø£åàJe⁄\T (mqs√_ø˘ u≤ø°º]j·÷qT) ñ|üjÓ÷–+∫ H˚\˝À e´sêú˝…’q d”dü+ (Pb), ◊s¡Hé (Fe), ø±&çàj·T+ (Cd), ì¬ø˝Ÿ (Ni), ø±|üsY (Cu), yÓTs¡Tÿ´] (Hg) ‘=\–kÕÔs¡T. C…$’ ø£ dües¡D˝À ñ|üj÷Ó –+#˚ Je⁄\T dü÷ø£àå Je⁄\≈£î ñ<ë: dü÷&√yÓ÷Hêdt, &Óøs¢£ √yÓ÷Hêdt HÓÁ’ {Ïô|s’ò TT+>¥ u≤ø°º]j·÷, &ûHÓ’Á{Ïô|ò’sTT+>¥ u≤ø°º]j·÷, Á¬ø’k˛k˛Œ]j·TyéT, |òü+–. &ç) ô|ò’{À ¬s$T&çj˚TwüHé : (1) ô|ò’{À¬s$T&çj˚TwüHé˝À s¡ø£s¡ø±\ yÓTTø£ÿ\T ñ|üjÓ÷–+∫ ø±\TcÕ´\qT ‘·–ZkÕÔs¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î H˚\˝À õ+ø˘ ‘·–Z+#·&ÜìøÏ ø±´uÒCŸ yÓTTø£ÿ\T ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. Äyê\ yÓTTø£ÿ\T, ôV≤+|t (Hês¡\T), Ä˝…’Œ¤Hé, |æ>¥M&é yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì ≈£L&Ü ô|ò’{À¬s$T&çj˚TwüHé˝À ñ|üj÷Ó –kÕÔsT¡ . M{Ïì ñ|üj÷Ó –+∫ H˚\˝À e´s¡|ú <ü ës¡eú TT\T (˝ÀVü‰\T, |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\T) ‘=\–kÕÔsT¡ . Bio Remediation

H˚\ dü+s¡ø£åD #·s¡´\T 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

qT MøÏå+#·T≥≈£î *+≈£îqT øÏ¢ø˘ #˚j·T+&ç. https://youtu.be/PgCMbq171rl

(Soil Conservating Methods)

:

yÓTTø£ÿ\T ô|+#·&É+ >∑≥T¢ ø£≥º&É+ <äTqï≈£î+&É e´ekÕj·T+ ø±+≥÷sY e´ekÕj·T+ |ü+≥ e÷]Œ&ç H˚\˝À pH düeT‘·T\´+>± ñ+#·&É+ ˙{Ï j·÷»e÷q´+ H˚\˝À ñ+&˚ Je⁄\T kÕ+Á|ü<ëj·T |ü+≥\T

11. Je uÛÖ>√[ø£ s¡kÕj·Tìø£ e\j·÷\T I.

»\#·Áø£+ 1. H˚\ 2. düeTTÁ<ä+ 3. yê‘êes¡D+

qÁ‘·»ì e\j·T+ 1. qÁ‘·»ì kÕú|üq 2. qÁ‘·»˙ø£s¡D 3. nyÓ÷àì|òæπøwüHé 4. kÕ«+^ø£s¡D 5. $qÁrø£s¡D

ø±s¡“Hé e\j·T+ 1. øÏsD¡ »q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏjT· 2. XÊ«düÁøÏj·T 3. Á^HéVü≤Ödt mô|òø˘º 4. >√¢ã˝Ÿ yê]à+>¥ 58

ÄøÏ‡»Hé e\j·T+ 1. øÏs¡D»q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏj·T 2. XÊ«düÁøÏj·T 3. zCÀHé

JeXÊÁdüÔeTT ` n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡+ 10e ‘·s¡>∑‹ 1. b˛wüD øÏs¡D»q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏj·T øÏs¡D»q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏj·÷ es¡í<ë\T 1. ¬øs¡{ÏHé (Carotene) 2. Xanthophyll 3. Chlorophyll-a 4. Chlorophyll-b

-

(Photosynthetic pigments) Orange Yellow Blue green Yellow green

|üÁ‘·Vü≤]‘·eTT ` Væ≤yÓ÷>√¢_Hé\ ìsêàD+

59

ø±+‹ XÀwüD düeTT<ëj·TeTT

FAQ's Q.

Á|üjÓ÷>∑ neT]ø£qT ø£<ä|ü≈£î+&Ü |ü⁄BHê yÓTTø£ÿqT >∑+≥C≤&û˝À Á|üy˚X¯ô|≥º&ÜìøÏ CÀdü|òt Á|”ùdº @+ #˚dæ ñ+{≤&ÉT ?

A.

Á|æùdº es¡Tdü>± #ê˝≤ Á|üjÓ÷>±\T »]bÕs¡T. ˇø£kÕ] |ü⁄BHê yÓTTø£ÿ ˝Ò≈£î+&Ü, eTs=ø£kÕ] |ü⁄BHê yÓTTø£ÿqT ñ+∫ Á|üjÓ÷>∑+ ìs¡«Væ≤+#ês¡T. (á Á|üX¯ï $<ë´s¡Tú\qT Ä˝À∫+|ü #˚j·T&ÜìøÏ e÷Á‘·y˚T)

Q.

>∑+≥C≤&û yÓ\T|ü\qT+&ç Áø=y=«‹Ôì m˝≤ yÓ*–+∫ ñ+{≤&ÉT ?

A.

yÓ\T|ü\qT+&ç uÛÑ÷‘·<ä›+qT ñ|üjÓ÷–+∫ m+&É düVü‰j·T+‘√ yÓ*–+#·e#·TÃ.

Q.

ø=y=«‹ÔøÏ, m\Tø£≈£î, |ü⁄BHê yÓTTø£ÿ≈£î MTs¡T @yÓTÆHê dü+ã+<Ûëìï >∑T]Ô+#êsê?

A.

ø=y=«‹Ô eT+<ä&ÜìøÏ, m\Tø£ ã‘·ø£&ÜìøÏ ø±e\dæq yêj·TTe⁄ |ü⁄BHê yÓTTø£ÿqT+&ç $&ÉT<ä\e⁄‘·T+~. ø=y=«‹Ô qT+&ç, m\Tø£ qT+&ç $&ÉT<ä˝…’q yêj·TTe⁄ yÓTTø£ÿ\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.

Q.

yÓTTø£ÿqT yÓTT<ä≥ Nø£{Ï˝À ñ+∫ ‘·s¡Tyê‘· yÓ\T‘·Ts¡T˝À ñ+#·&ÜìøÏ ø±s¡D+ @$T{Ï?

A.

Ä≈£î\˝À ñqï |æ+&ç|<ü ësêúìï |üP]Ô>± $ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥T+~. n|ü&ÉT Ä yÓTTø£ÿ eTq≈£î øÏsD ¡ »q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏj·T Á|üjÓ÷>±ìøÏ dæ<äΔ+. 60

Q.

á Á|üjÓ÷>∑+˝À ¬s+&ÉT Ä≈£î\T m+<äT≈£î |üØøÏå+#ê* ?

A.

ˇø£ Ä≈£îqT Á|üjÓ÷>∑+˝À yê&ç, ¬s+&Ée<ëìì ø£+Á{À˝Ÿ>± yê&É‘ê+. ∫es¡>± njÓ÷&çHé |üØø£å #˚dæq|ü&ÉT ¬s+&ÉT |üÁ‘ê\qT b˛*Ã, ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃ. VITAMINS

˙{Ï˝À ø£]π>$

ø=e⁄«\˝À ø£]π>$

(Water Soluble)

(Fat Soluble) Vitamin-A

Vitamin-C

Vitamin-D

Vitamin B-Complex B1 - Thianine

Vitamin-C

B2 - Riboflavin

Vitamin-K

B3 - Niacin

Q.

B4 - Adenine

Vitamin-K meant for coagulation. Taken from Koagulation (the scandinavian spelling).

B5 - Pantothenic acid

which is not considered as true Vitamin.

B6 - Proidoxine B7 - Biotin B8 - Inositol

✍ In 1912, while studying rice, Casimir Funk isolated an organic "Factor" which he described as amine. Because it was vital to life, he combined the two words to coin the term "Vitamine".

B9 - Folicacid

In 1920, Jack Cecil Drummond suggested dropping the "e" from Vitamine to distinguish Vitamins from amines and discarding the adjectine "Soluble".

B10 - Polyamine benzoic acid B11 - Salicylic acid B12 - Cyanocobalamin

Vitamins are named A, B, C, D, E after why K ?

Vitamins were reclassified as ✍ Vitamin-F as essential fatty acid - omega 6. ✍ Vitamin-G as B2 (Riboflavin) ✍ Vitamin-H as Biotin

61

Digestion FAQ's

H√{Ï˝À ˝≤˝≤»\+ Ádü$+#·ø£b˛e&Üìï ªªJs√k˛º$Tj·÷μμ Dry mouth is called "Xerostomia" Xero = dry, Stomia = mouth

Ç~ ø=ìï bÕsêàdü÷{Ïø£˝Ÿ Á&É>¥‡≈£î ôd’&é nô|ø˘‡ e\q ô|<ä›\˝À sêe&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. H√{Ï˝À ÄVü‰s¡+ ˝Òq|ü&ÉT ˝≤˝≤»\+ jÓTTø£ÿ pH 6.5 qT+&ç 6.8 es¡≈£î ñ+≥T+~. ÄVü‰s¡+ qeTT\T‘·Tqï|ü&ÉT, ˝≤˝≤»\+ n~Ûø£+>± $&ÉT<ä\e&É+ e\q <ëì˝À ñ+&˚ u…’ø±s¡“H˚{Ÿ\ e\q pH ø=~›>± øå±s¡‘ê«ìï (7.5) dü+‘·]+#·T≈£î+≥T+~. ≥j·T*Hé #·Ts¡T≈£î>± |üì#˚j·T&ÜìøÏ á |ü]dæú‹ düVü‰j·T|ü&ÉT‘·T+~. Js¡íe´edüú˝À XÀwüD »]π> uÛ≤>±\T : XÀwüD H√{Ï˝À ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·T+~. ø=ìï #·ø£ÿs¡\T, ø=ìï $≥$THé XÀwüD H√{Ï˝À ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·T+~. Ç~ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe>± ñ+≥T+~. n~Ûø£XÊ‘·+ XÀwüD ∫qïù|>∑T˝À »s¡T>∑T‘·T+~. ˙s¡T eT]j·TT nj·÷q¢ XÀwüD ô|<ä›ù|>∑T˝À »s¡T>∑T‘·T+~. Photosynthesis Have Fun : Click on link for photosynthesis game. 1.

http://biomanbio.com

Puzzles 2.

www.science-teachers.com

Digestion 1.

http://www.brainpop.com/games/buildabodydigestivesystem/

62

2. XÊ«düÁøÏj·T

(Respiration)

FAQ's

>±*˝Àì qÁ‘·»ì m+<äT≈£î s¡ø£Ô+˝ÀøÏ yê´|üq+ #Ó+<ä<äT ? eTq s¡ø£Ô+˝À ñ+&˚ V”≤yÓ÷>√¢_Hé≈£î O2 n~Ûø£+>± d”«ø£]+#˚ (Affinity) dü«uÛ≤yêìï ø£*–ñ+≥T+~. <ë+‘√bÕ≥T >±*˝À eT]j·TT s¡ø£Ô+˝ÀqT qÁ‘·»ì düe÷q+>± ñ+&É&É+e\q yê´|üq+ »s¡>∑<äT. n+‘˚ø±≈£î+&Ü ø=+‘· qÁ‘·»ì }|æ]‹‘·TÔ\˝ÀH˚ ñ+&çb˛sTT yêj·TT>√ﬁ≤\T eT÷düT≈£îb˛≈£î+&Ü ≈£L&Ü ø±bÕ&É‘êsTT. V”≤yÓ÷>√¢_Hé, ø±s¡“Hé yÓ÷Hê¬ø’‡&é≈£î (CO) ÄøÏ‡»Hé ø£Hêï n~Ûø£ n|òæì{Ï ø£*–ñ+≥T+~. n+<äTe\¢ eTq+ "CO" n~Ûø£+>± >∑\ >±*ì |”\TÃ≈£î+fÒ CO, V”≤yÓ÷>√¢_Hé XÊX¯«‘·ã+<Ûä+ @s¡Œs¡∫, ÄøÏ‡»Hé s¡yêD≤ »s¡>∑≈£î+&Ü #˚dæ, ∫es¡≈£î eTs¡D≤ìøÏ <ë]rdüTÔ+~. BìH˚ "CO-toxicity" n+{≤s¡T. m‘ÓÔÌq Á|ü<˚XÊ\˝À ìe•+#˚ yês¡T, düeTTÁ<ä eT≥º+˝À ìe•+#˚ yê]ø£+fÒ n~Ûø£ mÁs¡s¡ø£Ôø£D≤\qT ø£*–ñ+{≤s¡T. nyêj·TT XÊ«düÁøÏj·T »]–q|ü&ÉT @s¡Œ&˚ ˝≤øÏºø˘ÄeT¢+ @eTe⁄‘·T+~? ˝≤øÏºø˘ ÄeT¢+ s¡ø£Ô+ <ë«sê ø±˝Òj·T+ #˚] ‹]– >∑÷¢ø√CŸqT @s¡Œs¡TdüTÔ+~.

ø√] e\j·T+ (˝Òø£) ˝≤øÏºø˘ ÄeT¢e\j·T+ (Cori Cycle (or) Lactic acid cycle

ôd’Œs√MT≥sY nH˚ |ü]ø£sêìï XÊ«düÁøÏj·T˝À |”\TÃø=H˚ eT]j·TT e~˝Ò >±* |ü]e÷D≤ìï ø=\e&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–kÕÔ+. (Spirometer is a device that measures valume of air of aperson breathes in and out for breath.) 63

|üÁ‘·s¡+Á<Ûä+ (Stomata) : yÓTTø£ÿ u≤Vü≤´#·s¡à+˝À ñ+&˚ s¡+Á<Ûä+ ˝≤+{Ï ìsêàD+. Ç~ |üÁ‘·+˝ÀqT, ø±+&É+˝ÀqT ñ+&ç yêj·TTe⁄\ e÷]Œ&çøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·÷, u≤c˛Œ‘˚‡ø£+˝À bÕ˝§Z+≥T+~. ˝…+{Ïôd˝Ÿ‡ : düŒ+õ ˝≤+{Ï ìsêàD≤\T, <äè&ÛÉj·TT‘· ø±+&É+ô|’q s¡+Á<Ûë\T (ø£≥ø£+ Äø±s¡+˝À ñ+{≤sTT) n+‘·s¡ ø£DC≤˝≤ìøÏ, yê‘êes¡D≤ìøÏ eT<Ûä´ yêj·TTe⁄\ e÷]Œ&çøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.

ÁøÏj·÷‘·àø£ uÒ<Ûë\T |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T #ê˝≤ yÓTTø£ÿ\˝À |ü>∑{Ï|üP≥ ‘Ós¡#·Tø=ì yêj·TTe÷]Œ&çøÏ <√Vü≤<ä+ #˚kÕÔsTT. ˝…+{Ïôd˝Ÿ‡, |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T |üì#˚j·Tq|ü&ÉT sêÁ‹düeTj·T+˝À yêj·TTe÷]Œ&çøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT.

ìsêàD≤‘·àø£ uÒ<Ûë\T ˝…+{Ïôd˝Ÿ‡ πøe\+ <äè&ÛÉø±+&É+ô|’q e÷Á‘·y˚T ñ+{≤sTT. |üÁ‘·s¡+Á<Ûë\T @ yêj·TT>∑‘· uÛ≤>∑+˝ÀHÓ’Hê ñ+&Ée#·TÃ.

64

3. s¡ø£ÔÁ|üdüs¡D bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À ù|õ HÓ+. 34 TM - X-Class |ü{Ïºø£`1 ˝À ìXÊ«dæ+#˚ >±* yêj·TTe⁄\ XÊ‘·+ 44 nì Çe«&É+ »]–+~. Ç~ 4.4 nì >∑T]Ô+#ê*. ù|õ HÓ+. 57 TM - X-Class Biology >∑T+&Ó˝À m&ÉeT ø£]íø£, »sƒ¡]ø£\T ≈£î&ç ø£]íø£ »sƒ¡]ø£\ ø£+fÒ ∫qï$>± Çe«&É+ »]–+~. ø±ì m&ÉeT »sƒ¡]ø£ nìï >∑<äT\ø£+fÒ ô|<ä›~ eT]j·TT n~Ûø£ ø£+&És¡j·TT‘·yÓTÆq~ eT]j·TT eT+<äyÓTÆq >√&É\T ø£*–q$>± >∑T]Ô+#ê*. ø±ì ≈£î&ç »sƒ¡]ø£˝À ø£+&És¡+ |ü\T#·>± ñ+&É&É+ e\q U≤∞Á|ü<˚X¯+ m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. FAQ's

V”≤yÓ÷|ò”*j·÷ yê´~Û ø£*–qyê]˝À m+<äT≈£î s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£≥º<äT? A.

V”≤yÓ÷|ò”*j·÷ nqTq~ X-Áø√yÓ÷CÀyéT linked inherited »ãT“. Ç+<äT˝À ¬s+&És¡ø±\T ø£\e⁄. V”≤yÓ÷|ò”*j·T`A yê´~Û ` (Factor-VIII) ø±s¡ø£+`VIII ˝À|ü+ e\q edüTÔ+~. V”≤yÓ÷|ò”*j·T`B yê´~Û ` ø±s¡ø£+`IX (Factor-VIII) ˝À|ü+ e\q ø£\T>∑T‘·T+~ (Christmas factor). n+<äTπø Christmas disease nì≈£L&Ü n+{≤s¡T. á ø±s¡ø±\T, »qT´e⁄\˝À ø£*–q ñ‘·Œ]es¡Ôq+ e\q ñ‘·Œ‹Ô ø±ø£b˛e&É+ e\q s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£≥º<äT. s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£≥º&ÜìøÏ ø±e\dæq 13 ø±s¡ø±\T ø±s¡ø£+`I (Factor-I) ø±s¡ø£+`II (Factor-II) ø±s¡ø£+`III (Factor-III) ø±s¡ø£+`IV (Factor-IV) ø±s¡ø£+`V (Factor-V) ø±s¡ø£+`VI (Factor-VI)

-

-

ô|ò’Á_H√»Hé (Fibrinogen) Áb˛<∏ë+Á_Hé (Prothrombin) ø£DC≤\ Á<Ûë+uÀbÕ¢dæºHé (Tissue Thromboplastin) ø±*¸j·T+ nj·÷qT¢ (Calcium ions) ˝…u…’˝Ÿ bòÕø£ºsY (Labile factor)

-

Accelerin - Elemented by the International Committee on

-

Blood clotting factors

ø±s¡ø£+`VII (Factor-VII) ø±s¡ø£+`VIII (Factor-VIII) ø±s¡ø£+`IX (Factor-IX) -

Stable Factor Anti haemophitic Factor Christmas Factor (or) Plasma Thromboplastin (PTC) component 65

ø±s¡ø£+`X (Factor-X) ø±s¡ø£+`XI (Factor-XI) ø±s¡ø£+`XII (Factor-XII) ø±s¡ø£+`XIII (Factor-XIII) -

Stuart - Prowar Factor Plasma Thromboplastin Antecetent Hageman Factor Fibrin Stabilizing Factor

Just for teacher clarification.

FAQ's

s¡ø£ÔHêﬁ≤\˝À s¡ø£Ô+ m+<äT≈£î >∑&É¶ø£≥º<äT ? A.

1. ôV≤bÕ]Hé nH˚ Á|ü‹düÿ+<äø£+ (Áb˛{°Hé) ø±˝Òj·T+˝À ‘·j·÷s¡sTT, bÕ¢kÕà˝À ñ+&É&É+ e\q s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£≥º<äT. 2. s¡ø£ÔHêﬁ¯+ ˝À|ü* ñ|ü]‘·\+ qTqT|ü⁄>± ñ+&É&É+. 3. Antithrombin-III nH˚ Áb˛{°Hé ñ+&É&É+. s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£≥º&É+˝À $≥$THé

A.

K

bÕÁ‘· @$T{Ï ?

$≥$THé`K nH˚~ ø±˝Òj·T+˝À Áb˛<∏ë+Á_Hé, ø±s¡ø£+`VIII, ø±s¡ø£+`IX, ø±s¡ø£+`X ‘·j·÷s¡T ø±e&ÜìøÏ nedüs¡+. $≥$THé`K ˝À|æ+∫q|ü&ÉT á ø±s¡ø±\T ‘·j·÷s¡Tø±ø£b˛e&É+ e\q s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£fÒº Á|üÁøÏj·T düÁø£eT+>± »s¡>∑<äT. s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£≥º≈£î+&Ü #˚j·T&ÜìøÏ eTq s¡ø£Ô+˝À ôV≤bÕ]Hé nH˚ Á|ü‹düÿ+<äø£+ ñ+~. »\>∑ (Hirudinaria) ˝À Væ≤s¡T&çHé |”\TÃ‘·Tqï|ü&ÉT s¡ø£Ô+ >∑&É¶ø£≥º<äT.

(Hirudin)

(Anti Coagulant)

nH˚ düVü≤» Á|ü‹düÿ+<äø£+ ñ+&É&É+, »\>∑, s¡ø£Ô+qT

<√eT s¡ø£Ô+qT |”\TÃq|ü&ÉT eTT+<äT>± <ëì ˝≤˝≤»\+qT s¡ø£Ô+˝ÀìøÏ $&ÉT<ä\#˚dæ, ‘·s¡Tyê‘· |”\TÃ≈£î+≥T+~. n+<äTe\q <ëì˝À ñ+&˚ düV≤ü » Á|ü‹düÿ+<äø+£ (V”≤yÓ÷˝…d’ Hæ )é s¡ø+Ô£ qT >∑&ø¶É ≥£ ≈º î£ +&Ü #˚düTÔ+~. M{Ïì Invivo anti coagulants n+{≤s¡T. (Invivo = inside the living organism) øÏ¢ìø£˝Ÿ ˝≤u§πs≥Ø\˝À EDTA (Ethylenediamine tetra acetic acid qT anti coagulant >± s¡ø£Ô+qT ùdø£]+#·Tq|ü&ÉT ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. (Bìì Invitro anti coagulant nì n+{≤s¡T) (Invitro = glass)

66

4. $düs¡®q >∑T#·Ã>±\q+, |ü⁄q'XÀwüD, Hê[ø£ÁkÕyê\≈£î uÒ<Ûä+ @$T{Ï? >∑T#·Ã>±\q+ (Filtration) : Á<äe|ü<ës¡ú+ eT]j·TT ø£]–q |ü<ësêú\T s¡ø£Ô+ qT+&ç HÓÁbÕHé˝ÀìøÏ Á|üy˚•+#·&É+. |ü⁄q'XÀwüD (Reabsorption) : ˙s¡T, >∑÷¢ø√CŸ, nj·÷qT¢ eT]j·TT Ç‘·s¡ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ |ü<ësêú\T >±*‘·+ (Filtrate) qT+&ç ‹]– s¡ø£Ô+˝ÀìøÏ #˚s¡&É+. Hê[ø±ÁkÕe+ (Secretion) : eT+<äT\T >±*‘·+˝ÀìøÏ Ádü$+#·ã&É‘êsTT.

(Drugs),

$wü|ü<ësêú\T eT]j·TT

H+

nj·÷qT¢ s¡ø£Ô+ qT+&ç

>±*‘·+ qT+&ç s¡ø£Ô+˝ÀìøÏ PCT ˝À |ü⁄q'XÀwüD »]π> |ü<ësêú\T : ˙s¡T, nyÓTÆH√ Äe÷¢\T, >∑÷¢ø√CŸ, HCo3-, K+, Na+, Ci \T Á|üy˚•kÕÔsTT.

67

|ü<ësêú\ |ü⁄q'XÀwüD eT]j·TT Hê[ø±ÁkÕyê\˝À @@ |ü<ësêú\T s¡yêD≤ #Ó+<äT‘êjÓ÷ |ü]o*+#·&É+.

68

Q1.

e÷qe⁄&ÉT y˚dü$ø±\+˝À m≈£îÿe ˙s¡T ‘ê–q|üŒ{Ïø° m+<äTe\q ‘·≈£îÿe eT÷Á‘·+ $dü]®kÕÔ&ÉT? X¯Øs¡+˝À ‘·–qìï ˙ﬁ¯óﬂ˝Òq≥¢sTT‘˚, eT÷Á‘·|+æ &ÉeTT s¡ø+Ô£ ˝À ‘·–q+‘· ˙s¡T˝Ò<ìä >∑T]Ô+∫ yÓT<ä&TÉ ˝Àì ôV’≤b˛<∏ä˝≤eTdt≈£î düe÷#êsêìï n+~düTÔ+~. á düe÷#ês¡eTT |æ≥÷´≥ØÁ>∑+~ÛøÏ n+~+#·ã&ç ‹]– øÏ&ûïøÏ Á|üÁøÏj·TqT HÓeTà~>± #˚j·TeTì Ä<˚•düTÔ+~. |òü*‘·+>± ‘·≈£îÿe eT÷Á‘·+ ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·T+~. n<˚ s¡ø£Ô+˝À ˙s¡T m≈£îÿe>± ñqï|ü&ÉT eT÷Á‘·+ n~Ûø£+>± ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·T+~. BìH˚ |ü⁄q'X¯Ãs¡D j·÷+Á‹ø£+ (Feedback mechanism) n+{≤s¡T. n+<äTe\q ‘·–qìï ˙ﬁ¯óﬂ Á‘ê>∑&É+ eT+∫~. Feedback Mechanism Control Centre (Pituitory Gland)

Sense organ (Hypothallamus) Detects fall or rise

Message to speed up or slow down to (More or less ADH) Responding organ

Information (Water content of blood)

Kidney nephron reabsorbs more or less water

FAQ's

sêÁ‹|üP≥ ìÁ<ä˝À |æ\¢\T |üø£ÿ‘·&ÉT|ü⁄‘·T+{≤s¡T. m+<äT≈£î? A.

ì<ëq+>± XÊØs¡ø£ ô|s¡T>∑T<ä\. n~Ûø£+>± eT÷Á‘·+ sêÁ‹|üP≥ ‘·j·÷s¡e&É+. sêÁ‹düeTj·T+˝À n~Ûø£+>± ADH ñ‘·Œ‹Ô nsTT eT÷Á‘êìï ìj·T+Á‹düTÔ+~. ˇø£y˚ﬁ¯ ADH dü]>± ñ‘·Œ‹Ô ø±ø£b˛sTTq|ü&ÉT ≈£L&Ü n~Ûø£eT÷Á‘·+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ÄÁ‘·T‘· (Anxiety) : ô|’ ø±s¡D≤\ e\¢ Hê&ûe´edüú eTTK´+>± yÓqTïbÕeTT (Spinal Plexus) eT]j·TT eT÷Á‘êX¯j·T dü+es¡DÏ ø£+&És¡+\ eT<Ûä´ düeTq«j·T+ ˝À|æ+∫q|ü&ÉT sêÁ‹|üP≥ nìj·T+Á‹‘·+>± eT÷Á‘·$düs¡®q »s¡T>∑T‘·T+~.

69

5. ìj·T+Á‘·D ` düeTq«j·T+ Pre requisits :

(bÕsƒ¡+ ÁbÕs¡+_Û+#˚ düeTj·÷ìøÏ $<ë´]úøÏ ‘Ó*dæ ñ+&Ée\dæq n+XÊ\T) Áù|s¡D (ñB›|üq) (Stimulus) Á|ü‹düŒ+<äq (Response) ìj·T+Á‘·D (Control) düeTq«j·T+ (Co-ordination) Vü‰s√àHé n+‘·ÁkÕeÁ>∑+<∏äT\T $Hêﬁ¯Á>∑+<∏äT\T düeTq«j·T+`ìj·T+Á‘·D m+<äT≈£î nedüs¡+? Hê&ûe´edüú |ü]D≤eT Áø£eT+ : Je⁄\≈£î ìj·T+Á‘·D eT]j·TT düeTq«j·T+ m+<äT≈£î nedüs¡yÓTÆ+~? Ç~ nìï Je⁄\˝À ≈£L&Ü ñ+≥T+<ë? Á|æ$T{Ïyé (Primitive) |ü⁄sê‘·q Je⁄˝…’q πø+Á<äø£ |üPs¡«Je⁄\˝À »qT´|ü<ës¡ú+ ìj·T+Á‘·DqT ìs¡«Væ≤düTÔ+~. ì»πø+Á<äø£ Je⁄˝…’q @ø£ø£D Je⁄\˝À πø+Á<äø£+ Ä J$ì ìj·T+Á‹+∫, n+<äT˝Àì ø£D≤+>±\qT, $<ÛäT\qT düeTq«j·T|üs¡TdüTÔ+~. Je⁄\ |ü]D≤eTÁø£eT+˝À n_Ûeè~Δ #Ó+<˚ø=B› Je⁄\ jÓTTø£ÿ |ü]D≤eT+ ô|s¡>∑&É+ e\q nej·Te e´edüú\T @s¡Œ&É&É+ yÓTT<ä\sTT+~. á Áø£eT+˝À á e´edüú\ eT<Ûä´ ìj·T+Á‘·D eT]j·TT düeTq«j·T+ nedüs¡eTsTT+~. <ëìø=s¡≈£î yÓTTø£ÿ\˝À πøe\+ ô|ò’{ÀVü‰s√àHé\T @s¡Œ&Ü¶sTT. Ç$ yÓTTø£ÿ\˝À »]π> $$<Ûä ÁøÏj·T\qT ìj·T+Á‹dü÷Ô, düeTq«j·T+ #˚düTÔ+~. »+‘·Te⁄\˝À yÓTT<ä≥>± eTq≈£î Hê&ûe\\T

(Nerve nets)

ì&˚]j·÷ es¡Z+˝À ø£ì|æ+#êsTT.

ñ<ë : C…©¢|òæwt, ≈£L+uŸC…©¢ ‘·sT¡ yê‘· ~«bÕs¡Ù kÂwüe˜ Je⁄\˝À Hê&û‘+· ‘·Te⁄ (‘ê&ÉT) (Nerve cord) ø£ì|æ+#·&+É ÁbÕs¡+_Û+∫+~. Ç~ yÓHÓïeTTø£ ˝Òì »+‘·Te⁄\˝À (Non-Chordates) ñ<äs¡ Hê&û‘·+‘·Te⁄ (‘ê&ÉT) ñ+&˚~. (Ventral nerve cord)

ñ<ë : yêqbÕeTT, u§~›+ø£ |ü]D≤eTÁø£eT+˝À yÓHÓïeTTø£ ø£*–q Je⁄\˝À Ç~ |üèwü˜ Hê&û‘·+‘·Te⁄ (‘ê&ÉT) cord) @s¡Œs¡∫+~. 70

(Dorsal Nerve

|ü]D≤eTÁø£eT+˝À á Hê&û‘+· ‘·Te⁄ eTT+<äTuÛ≤>∑+˝À yÓT<ä&TÉ qT @s¡Œs¡#T· ø=HêïsTT. yÓT<ä&TÉ |ü]e÷D+ ô|s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~. e÷qe⁄&ÉT yÓT<ä&ÉT u≤>± |ü]D≤eT+ #Ó+~, dü+øÏ¢wü˜yÓTÆq ìsêàD+>± @s¡Œ&ç+~. yÓTTø£ÿ\˝À˝≤>± Vü‰s√àHé\T e÷Á‘·y˚T »+‘·Te⁄\˝À ñqï≥¢sTT‘˚ X¯Øs¡+ yÓ\T|ü* e÷s¡TŒ\qT >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ C≤„H˚+Á~j·÷\T ñ+&Ée⁄. ø£qTø£ eTq+ u≤Vü≤´ ñB›|üq\≈£î Á|ü‹düŒ+<äq\qT ø£qãs¡#·&É+ kÕ<Ûä´eTj·TT´+&˚~ ø±<äT. eT]j·TT πøe\+ Vü‰s√àHé\qT e÷Á‘·y˚T ø£*–ñ+&É&É+ e\q yÓTTø£ÿ\˝À ‘·ø£åD Á|ü‹düŒ+<äq\T kÕ<Ûä´eTe«e⁄. ñ<ë : yÓTTø£ÿqT Nø£{Ï>∑~˝À øÏ{Ïø° <ä>∑Zs¡>± ñ+∫, øÏ{Ïø°ì ‘Ós¡∫q|ü&ÉT ø=ìïs√E\ ‘·sê«‘· yÓTTø£ÿ yÓ\T‘·Ts¡TyÓ’|ü⁄q≈£î e+>∑T‘êsTT. ñ<ë : ˇø£ ø=eTàqT q]øÏq|ü&ÉT <ëì|üø£ÿq eTs√ Áø=‘·Ô ø=eTà sêe&ÜìøÏ ø=ìïs√E\ düeTj·T+ |ü&ÉT‘·T+~. nsTT‘˚ »+‘·Te⁄\T Hê&ûe´edüú˝À uÛ≤>∑+>± C≤„H˚+Á~j·÷\T ø£*–ñ+&É&É+ ‘·ø£åD+ e÷s¡TŒ\qT >∑T]Ô+#·&É+ eT]j·TT yÓ+≥H˚ Á|ü‹düŒ+~+#·&É+ yÓT<ä&ÉT düVü‰j·T+‘√ »s¡T>∑T‘·T+~. n+<äTe\q »+‘·Te⁄\˝À Vü‰s√àq¢ e´edüú eT]j·TT Hê&ûe´edüú eT]+‘· düeTq«j·T+‘√ |üì#˚dæ X¯Øsêìï n<äT“¤‘·+>± ìj·T+Á‘·D eT]j·TT düeTq«j·T+ #˚kÕÔsTT. Senses are bridge between the environment and animal's body. They pass along information about the outside world to the body's internal communication networks, which trigger responses that maintain homeostatis.

yÓT<ä&ÉT Á|ü‘˚´ø£‘·\T X¯Øs¡+ ãs¡Te⁄˝À 2% ñqï|üŒ{ÏøÏ, 20% O2 qT $ìjÓ÷–+#·&É+. yÓT<ä&ÉT˝À 73% ˙s¡T ø£*–ñ+&É&É+, 2% ˙s¡T ø√˝ÀŒ‘˚ (Dehydration) <ëì Á|üuÛ≤e+ C≤„|üø£X¯øÏÔ ô|’q, @ø±Á>∑‘·ô|’q Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘·T+~. 90 ì$TcÕ\T ùd«<ä+ <ë«sê (#ÓeT≥<ë«sê) ‘ê‘êÿ*ø£+>± yÓT<ä&ÉT ∫qï~>± eTT&ÉT#·Tø=+≥T+~. yÓT<ä&ÉT˝À n~Ûø£XÊ‘·+ (bı&ç ãs¡Te⁄˝À <ë<ë|ü⁄ 60%) ø=e⁄« ñ+≥T+~. 25% e÷qe X¯Øs¡+˝À ø=˝…dæºsê˝Ÿ, yÓT<ä&ÉT˝ÀH˚ ñ+≥T+~. Á|ü‹ Hê&ûø£D+ düsêdü]>± 40,000 Hê&ûø£D dü+<ÛäT\‘√ (Synapses) dü+<Ûëq+ (connect) nsTTñ+≥T+~. Hê&ûø£D≤\ ìsêàD+˝À _Ûqï+>± ñ+{≤sTT. <ë<ë|ü⁄ yÓT<ä&ÉT˝À 10,000 s¡ø±\ Hê&ûø£D≤\T ñHêïsTT. πøe\+ 5 ì$TcÕ\T yÓT<ä&ÉT≈£î O2 n+<äø£b˛sTTHê ≈£L&Ü yÓT<ä&ÉT <Óã“‹+≥T+~ (Damage). |æ\¢\T ô|<ä›‘·\\T ø£*– ñ+&É&ÜìøÏ ø±s¡D+ yÓT<ä&ÉT y˚>∑+>± ô|s¡>∑&ÜìøÏ nqT≈£L\+. 2 dü+ˆˆ ej·TdüT‡πø yÓT<ä&ÉT 80% ô|<ä›\ yÓT<ä&ÉT≈£î düe÷q+>± ô|s¡T>∑T‘·T+~. 71

yÓT<ä&ÉT 12`25 yê≥¢ (Watts) $<äT´‘YqT ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~. Ç~ ˇø£ LED bulb ì yÓ*–+#·&ÜìøÏ dü]b˛‘·T+~. dü>∑≥T yÓT<ä&ÉT s√E≈£î 50,000 Ä˝À#·q\qT ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+<äì qeTàø£+. Á|ü‹ ôdø£qTøÏ 1,00,000 ø£+fÒ n~Ûø£ s¡kÕj·Tq #·s¡´\T yÓT<ä&ÉT˝À »s¡T>∑T‘êsTT. Does Brain size matter ?

kÕ<Ûës¡D+>± |ü⁄s¡Twüßì yÓT<ä&ÉT, Ád”Ô (m≈£îÿe X¯Øs¡ ãs¡Te⁄>∑\) yÓT<ä&ÉT ãs¡Te⁄ø£+fÒ 10% m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. n\“sYº ◊Héd”ºHé yÓT<ä&ÉT ãs¡Te⁄ ` 1,230 Á>±eTT\T. dü>∑≥T yÓT<ä&ÉTø£Hêï 10% ãs¡Te⁄ ‘·≈£îÿe. nsTTq|üŒ{Ïø° Hê&ûø£D≤\ kÕ+Á<ä‘· n~Ûø£+>± ñqï~. eTq @ø±Á>∑‘· ø±\+ (Attention Span) s√Es√EøÏ ‘·–Zb˛‘·÷ ñ+~. 2000 dü+e‘·‡s¡+˝À dü>∑≥Tq≈£î 12 ôdø£qT¢ ñ+&˚~. Ç|ü&ÉT 8 ôdø£qT¢>± ñ+~. eTq yÓT<ä&ÉT nq+‘· yÓTeT] ì\« kÕeTs¡ú´+ (Unlimited storage capacity) ø£*– ñ+≥T+~. ø£+|üP´≥sY, yÓTTu…’˝Ÿ‡, RAM ˝≤>± |üP]Ô>± ñ|üjÓ÷–+#·ã&É&É+ (used up) nH˚~ ñ+&É<äT. Researchs Three shortcuts to the brain Brain surgeons are always searching for new inroads to the brain, allowing them to choose the best method for treating the brain injury. 1.

Gamma Knife : Rays oly cause damage in one spot.

2.

Laser Gun : Laser burns sick brain tissue.

3.

Endoscopic Endonasal approach : Endoscope introduced into the brain.

72

73

n+‘·ÁkÕM Á>∑+<∏äT\T 1. 2.

Á>∑+~∏ |”ìj·T˝Ÿ Á>∑+~∏ (Pineal gland) ` |æj·T÷wü Á>∑+~∏ (Pituitary gland) `

(Endocrin glands)

Vü‰s√àHé yÓT\{ÀìHé (Melatonin) ô|s¡T>∑T<ä\ Vü‰s√àHé (Growth Hormone), ÄøÏ‡{ÀdæHé ACTH, ADH,

yÓT\H√ôd’{Ÿ dæºeTT˝Ò{Ï+>¥ Vü‰s√àHé

(MSH),

TSH, LH, FSH (Thyroid gland)

3. 4. 5.

<∏Ó’sêsTT&é Á>∑+~∏ bÕsê <∏Ó’sêsTT&é nÁ&çq˝Ÿ Á>∑+~∏

` ` `

6. 7. 8. 9. 10.

ø√¢eT+ n+&ÜX¯j·T+ eTTcÕÿ\T <∏Ó’eTdt Á>∑+~∏ JsêíX¯j·T+

` ` ` ` `

11. eT÷Á‘·|æ+&É+

`

12. ôV’≤b˛<ä˝≤eTdt

`

<∏Ó’sêøÏ‡Hé (Thyroxine) (T3 & T4) bÕsê<∏ës√àHé, ø±*‡{ÀdæHé nÁ&çq*Hé (3f hormone) Ä˝ÀºdæºsêHé ø±]ºø±sTT&é‡ (ôdø˘‡, $Tqs¡˝Ÿ, >∑÷¢ø√) ÇqT‡*Hé >∑T¢ø£>±Hé áÁk˛º»Hé ÁbıC…dæºsêHé f…k˛ºdæºsêHé <∏Ó’yÓ÷dæHé (Thymosin) Á^*Hé, ˝…|æºHé ôdÁøÏ{ÏHé m]Á‘√bÕsTT{ÏHé, ¬sìHé, Ä+{° HêÁ{Ïj·TT¬s{Ïø˘ ô|ô|ºÌ&é <ÛÓ’s√Á{À|æHé ]©dæ+>¥ Vü‰s√àHé, ø±]ºø√Á{À|æHé ]©dæ+>¥ Vü‰s√àHé, q÷´s√ ô|ô|ºÌ&é

74

6. Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô ` |ü⁄qs¡T‘êŒ<äø£ e´edüú Á|ü‹ G ñ‘·Œ‹Ô R ‘·eTe+{Ï Je⁄\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+. Á|ü‹C≤‹ n+‘·]+∫b˛≈£î+&Ü uÛÑ÷$TMT<ä ìs¡+‘·s¡+ ø=qkÕ–+|üã&É&É+. Je⁄\ ô|s¡T>∑T<ä\, eTs¡eTà‘·TÔ\≈£î, dü+‘·H√‘·Œ‹Ô˝Àq÷ ø£D$uÛÑ»q ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. n˝…’+–ø£ Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô ;»ø£D≤\T @s¡Œ&Ée⁄. ;»ø£D≤\ ø£\sTTø£ ñ+&É<äT. dü+j·TTø£Ô ;»+ @s¡Œ&É<äT. ø£åj·Tø£s¡D $uÛÑ»q »s¡>∑<äT.

˝…’+–ø£ Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô ;»ø£D≤\T @s¡Œ&É‘êsTT. ;»ø£D≤\ ø£\sTTø£ »s¡T>∑TqT. dü+j·TTø£Ô ;»+ @s¡Œ&ÉTqT. ;»ø£D≤\T @s¡Œ&˚≥|ü⁄&ÉT ø£åj·Tø£s¡D $uÛÑ»q »s¡T>∑TqT.

nìùwø£ |òü\q+ (Parthenocarpy) : |òü\Bø£s¡D+ »s¡>∑≈£î+&ÜH˚ $‘·ÔHê\T ˝Òì |òü˝≤\T @s¡Œ&É‘êsTT. ñ<ë : |ü⁄#·Ãø±j·T nìùwø£ »qqeTT (Parthenogenesis) : |òü\Bø£s¡D+ »s¡>∑≈£î+&Ü ø°≥ø±\˝À @ø£dæú‹ø£ (n) ø£D≤\T eT>∑Je⁄\T>± eè~Δ#Ó+<äT‘êsTT. <ä«j·Tdæú‹ø£ (2n) ø£D≤\T Ád”Ô Je⁄\T>± eè~Δ#Ó+<äT‘êsTT. (|òü\Bø£s¡D |òü*‘·+>±) ‘˚HÓ{°>∑˝À eT>∑ 16 Áø√yÓ÷k˛eTT\T ø£åj·Tø£s¡D 16 G 0 (Áø√yÓ÷k˛eTT\T+&Ée⁄) ;»ø£D≤\ ø£\sTTø£ 16 G 16 → Ád”Ô (2n) <ä«j·Tdæú‹ø£

Ád”Ô

16 »‘·\ Áø√yÓ÷k˛eTT\T ø£åj·Tø£s¡D 16 G 16 nìùwø£ »qq+ 16 G 0 R |ü⁄s¡Twü (n) @ø£dæú‹ø£ ↓ ;»ø£D≤\ ø£\sTTø£ ˝Ò<äT. sêj·T˝Ÿ C…©¢ rdüT≈£îqï Ád”ÔJ$ sêDÏá>∑>± eè~Δ#Ó+<äT‘·T+~.

nìùwø£eTT : ;»ø£D≤\ ø£\sTTø£ ˝Ò≈£î+&Ü Je⁄\T @s¡Œ&É&É+. düVü≤» XÊFjÓ÷‘·Œ‹Ô : k˛º\Hé : uÛÑ÷$Tô|’ ÁbÕ≈£î‘·÷ H˚\qT ‘êøÏq#√≥ nãT“s¡|ü⁄y˚ﬁ¯óﬂ e∫Ã ø=‘·ÔyÓTTø£ÿ\T @s¡Œ&˚$. ñ<ë : eT˝…¢, ÁkÕºu…ÁØ. \X¯óqeTT : ø±+&É+ #·Áø±uÛÑ Äø±s¡+q≈£î e÷] ÁøÏ+<äqT+&ç nãT“s¡|ü⁄y˚ﬁ¯ó¢ ô|’qT+&ç s¡düuÛÑ]‘· |üÁ‘ê\T ø£*Zq~. ñ<ë : ñ*¢. 75

ø=eTTà : ÄVü‰sêìï ì\«#˚düT≈£îì uÛÑ÷$TøÏ düe÷+‘·s¡+>± ô|s¡T>∑T‘·÷ bı\TkÕ≈£î\T, ø£DT|ü⁄, ø£DT|ü⁄ eT<ä´e÷\qT ø£*–q uÛÑ÷>∑s¡“¤ø±+&É+. ñ<ë : n\¢+, |üdüT|ü⁄. <äT+|ü : ÄVü‰sêìï ì\«#˚dæ ªªø£qTï\Tμμ nH˚ ø£DT|ü⁄\T ø£*–q uÛÑ÷>∑s¡“¤ø±+&É+. ñ<ë : ã+>±ﬁ≤<äT+|ü. y˚s¡T¢ : ÄVü‰sêìï ì\«#˚dæ ñ_“ $$<Ûä Äø±sê\˝À ø£ìŒdü÷Ô ø=‘·Ô yÓTTø£ÿ\ H˚s¡Œs¡#˚~. X¯+KTÄø±s¡+ ` ø±´s¡{Ÿ, eT÷|ü⁄sêø±s¡+ ` ;{Ÿs¡÷{Ÿ ø£+&ÓÄø±s¡+, ∫\>∑&É<äT+|ü, eTT\¢+–. ø£DC≤\ es¡Δq+ : yÓTTø£ÿ\˝À ø=+‘·uÛ≤>±ìï nq>± ø=ìïø£D≤\T / ø£DC≤\+\qT Á|ü‘˚´ø£ j·÷qø£+˝À ô|+∫‘˚ ø£D≤\ düeTT<ëj·T+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. BH˚ ªªø±\dtμμ n+{≤s¡T. á ø£DC≤˝≤ìøÏ ô|ò’{ÀVü‰s√àHé\T ø£\|ü&É+ <ë«sê ø£D$uÛÒ<äq+ »]– ‘·≈£îÿe düeTj·T+˝À m≈£îÿe yÓTTø£ÿ\qT‘·Œ‹Ô #˚ùd Á|üÁøÏj·T. ô|òsYï yÓTTø£ÿ˝À Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô : ô|òsYï J$‘· #·]Á‘·˝À 2 <äX¯\T+{≤sTT. ;»ø£D≤\T @s¡Œ&˚ <äX¯ ` dü+jÓ÷>∑ ;»<äﬁ¯ (Grametophytic phase), dæ<äΔ;C≤\T @s¡Œ&˚$ dæ<äΔ;»<ä <äX¯. dæ<äΔ;C≤\T @s¡Œ&˚ |üÁ‘êìï ªªÁbòÕ+&é‡μμ n+{≤s¡T. $T>∑‘ê |ü⁄wæŒ+#˚ yÓTTø£ÿ\˙ï dü+jÓ÷>∑;» <äX¯qT ø£*Zñ+{≤sTT. X¯óÁø£ø£D≤\T, n+&Ü\T m≈£îÿe dü+K´˝À ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘êsTT. m+<äT≈£î? Á|üø£è‹˝Àì $$<Ûä nqqT≈£L\ |ü]dæú‘·T\qT n~Û>∑$T+∫ ‘·eT dü+‘·‹ì eè~Δ #Ó+~+#·&ÜìøÏ Je⁄\T ;»ø£D≤\qT m≈£îÿe dü+K´˝À ñ‘·Œ‹Ô #˚kÕÔsTT. eTTcÕÿ\T X¯Øs¡≈£îVü≤s¡+ ãj·T≥ ø√XÊ\˝À m+<äT≈£î ñ+{≤sTT? eTTcÕÿ\˝À X¯Øs¡ ñc˛íÁ>∑‘·ø£+fÒ ‘·≈£îÿe ñc˛íÁ>∑‘· ñ+&Ü*. ˝Òì#√ X¯óÁø£ø£D≤\ ñ‘·Œ‹Ô ‘·>∑TZ‘·T+~. |ü⁄s¡Twüß\T f…Æ{Ÿ JHé‡, _>∑T‘·T<äTdüTÔ\T m≈£îÿe>± <Ûä]+#·sê<äT. ñbÕ<Ûë´j·TT\T X¯óÁø£ø£D≤\ ìsêàD+, ø£<ä*ø£\≈£î dü+ã+~Û+∫q M&çjÓ÷qT #·÷bÕ*. Äs√>∑´e+‘·T&Ó’q |ü⁄s¡Twüßì˝À 60 qT+&ç 80 $T*j·Tq¢ X¯óÁø£ø£D≤\T ôdyÓTHé˝À ñ+&Ü*. X¯óÁø£ø£D≤\ ñ‘·Œ‹Ô ø=+<ä]˝À ‘·≈£îÿe>± ñ+≥T+~. ø=+<ä]˝À X¯óÁø£ø£D≤\T ñ‘·Œ‹Ô ø±e⁄. Ä dæú‹ì ªªnEôdŒ]àj·÷μμ n+{≤s¡T. X¯óÁø£ø£D≤\ ñ‘·Œ‹Ô ‘·≈£îÿe>± e⁄Hêï, X¯óÁø£ø£D≤\ #·\Hê\T ‘·≈£îÿe>± ñHêï dü+‘êq+ ø£\Z&É+˝À ˝À|ü+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. e÷qe Ád”Ô Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô e´edüú : Ád”Ô >∑sê“¤X¯j·T+˝À 3 bıs¡\T+{≤sTT. ô|]yÓTÁ{Ïj·TyéT, MTk˛yÓTÁ{Ïj·TyéT, m+&√yÓTÁ{Ïj·TyéT. ãTT‘·T#·Áø£+˝À |òü\Bø£s¡D+ »s¡>∑ø£b˛‘˚ >∑sê“¤X¯j·T+˝Àì n+‘·s¡ñ|üø£ﬁ¯ (m+&√ yÓTÁ{Ïj·TyéT) ãj·T≥≈£î HÓ{Ïºy˚j·Tã&É&É+ e\qH˚ s¡ø£ÔÁkÕe+ »s¡T>∑T‘·T+~. |æ+&É‘·«#ê\T : 1. 2.

|üsêj·TTe⁄ (Chorion) : |æ+&Üìï Äe]+∫ ñ+&˚ yÓ\T|ü*bıs¡. »sêj·TTe⁄ (Placenta) : |üsêj·TTe⁄ ñ|ü]‘·\+ qT+&ç ô|]π> düqïì y˚ﬁ¯ﬂe+{Ï ìsêàD≤\T m+&√yÓTÁ{Ïj·TyéT ø£DC≤\+‘√ ø£\dæ @s¡Œs¡#˚ &çdtÿ e+{Ï ìsêàDeTT. 76

ñ\“eTT (Omnion) : |æ+&É+ #·T≥÷º ˝À|ü*yÓ’|ü⁄ ‘·q+‘·≥ ‘êH˚ ô|]π> eT]jÓTTø£ ‘·«#·y˚T ñ\“eTT. ñ\“eTT˝À ñ+&˚ Á<äyêìï ñ\“Á<äe+ (Omniotic Fluid) n+{≤s¡T. Bì˝ÀH˚ •X¯ó»qq+ »]π>es¡≈£î ÁuÛÑ÷DeTT m<äT>∑T‘·T+≥T+~. n[+<äeTT (n˝…¢+{≤sTTdt) : |æ+&ÉeTT jÓTTø£ÿ ÄVü‰s¡Hêﬁ¯+ qT+&ç @s¡Œ&˚ eTs=ø£ ‘·«#·+. Hê_Ûs¡E®e⁄ (Umbellical cord) : kıqdü+∫ (Yolk Sac) ñ\“|ü⁄ eTT&É‘·\ n+#·T\T, n[+<äeTT ø±&É e<ä› »sêj·TTe⁄‘√ ø£\dæ @s¡Œ&˚ s¡ø£ÔHêﬁ≤\T ø£*–q ªªHêﬁ¯+μμ (tube) e+{Ï ìsêàD≤ìï Hê_Ûs¡E®e⁄ n+{≤s¡T. ` $$<Ûä Je⁄\˝À ªª>∑sê“¤e~Ûø±\+μμ düe÷#êsêìï ùdø£]+∫ $<ë´s¡Tú\≈£î ‘Ó*j·TCÒj·÷*. ` ˝…’+–ø£ nej·Tyê\ |ü]X¯óÁuÛÑ‘· ` ÄeX¯´ø£‘· >∑÷]Ã ne>±Vü≤q ø£*Z+#ê*. |ü⁄wüŒeTT : Á|ü<Ûëq e\j·÷\T 4. ãj·T≥ ¬s+&ÉT e\j·÷\˝À s¡ø£åø£, Äø£s¡¸ø£ |üÁ‘êe[ ñ+{≤sTT. Ç$ nHêeX¯´ø£ n+>±\T. ˝À|ü\ ¬s+&ÉT e\j·÷\˝À πødüsêe[, n+&Éø√X¯+ nH˚ ÄeX¯´ø±+>±\T+{≤sTT. Ç$ ˝…’+–ø±ej·Tyê\T. ~«|òü\Bø£s¡D (Double Fertilization) : |üsê>∑πsDTe⁄ ˝Àì ¬s+&ÉT |ü⁄s¡Twü πø+Á<äø±\˝À ˇø£{Ï Ád”Ô πø+Á<äø£+‘√ dü+jÓ÷>∑+ #Ó+~ dü+j·TTø£Ô ;»+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ¬s+&Ée πø+Á<äø£+ ~«rj·T πø+Á<äø£+‘√ dü+jÓ÷>∑+ #Ó+~ n+≈£îs¡#Ã· <ä+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. á$<Û+ä >± s¬ +&ÉTkÕs¡T¢ |ò\ü Bø£sD¡ + #Ó+<ä&+É ~«|ò\ü Bø£sD¡ + n+{≤s¡T. Ç~ |ü⁄wæŒ+#˚ yÓTTø£ÿ\˝À »]π> n|ü⁄s¡÷|ü |òüT≥º+. ø£D$uÛÑ»q (yÓTÆ{Àdædt) M <äX¯

n+‘·s¡<äX¯ G1 <äX¯

S <äX¯

G2 <äX¯

ø£D$uÛÑ»q »]π> <äX¯

πø+Á<äø£ $uÛÑ»q Á|ü<ÛäeT<äX¯

eT<Ûä´<äX¯

77

#·\q<äX¯

ø£DÁ<äe´ $uÛÑ»q n+‘·´<äX¯

ø£åj·Tø£s¡D $uÛÑ»q ($Tj·÷dædt) $Tj·÷dædt`1 Á|ü<ÛäeT<äX¯`I

eT<ä´<äX¯`I

#·\q<äX`¯ I

n+‘·´<äX`¯ I

˝…bıº{°Hé

$Tj·÷dædt`2 Á|ü
C…’>={°Hé bÕøÏ{°Hé

Note :

$Tj·÷dædt`II düeT$uÛÑ»q <äX¯\e˝…H˚ »s¡T>∑TqT.

&çbı¢{°Hé &Éj·÷¬ø’qdædt STD, STI \

>∑÷]Ã $<ë´s¡Tú\‘√ #·]Ã+#·&É+ nedüs¡+.

u≤\´$yêVü‰\ e\¢ ø£*π> nqsêú\ >∑÷]Ã #·]Ã+#ê*. ÁuÛÑ÷DVü≤‘·´\T ` Ád”Ô•X¯óVü≤‘·´\T Ä|ü+&ç ` nH˚ n+X¯+ô|’ #·s¡Ã. f…dtº≥÷´uŸ uÒ;, düs√>∑dæ yÓTT<ä˝…’q Ä<ÛäTìø£ n+XÊ\qT CÀ&ç+#·+&ç. V”≤˝≤ ø£D≤\ ÁX‚DÏ : ôV≤Áìm{≤º˝≤ø˘‡ (Henrietta Lacks) nH˚ eTVæ≤ﬁ¯≈£î πøq‡sY k˛øÏ+~. ÄyÓT X¯Øs¡+˝Àì ø±´q‡sY ø£D‹Ï qT+&ç ø£D≤\qT ùdø£]+#ês¡T. ny˚ V”≤˝≤ ø£D≤\ ÁX‚D!Ï Mìì ùdø£]+∫ P. qs¡d+æ >∑sêe⁄>±s¡T ø£D#·Áø£+qT >∑÷]Ã ø£qT>=Hêïs¡T. ªC≤]®+π>μ V”≤˝≤ø£D≤\T uÛÑÁ<ä|üs¡∫ yêìô|’ |ü]XÀ<Ûäq\T #˚XÊs¡T. V”≤˝≤ ø£D≤\T eè~Δ#+Ó <ä&+É , |ü]XÀ<Ûqä #˚jT· &ÜìøÏ nqTe⁄>± e⁄qï$. e÷eT÷\T ø£D≤\T ùdø£]+#·&+É uÛÁÑ <ä|sü #¡ &· +É #ê˝≤ ø£wüº+. ø±´q‡sY : kÕ<Ûës¡D düeTj·÷\˝À eTs¡eTà‘·TÔ\T yÓTTˆˆ dü+<äsê“¤\˝À ø£D$uÛÑ»q »]– ‘·sê«‘· ø£D$uÛÑ»q Ä–b˛‘·T+~. ø±ì ø=+<ä]˝À ø£D$uÛ»Ñ q nkÕ<Ûës¡D+>± ø=qkÕ>∑T‘·T+~. n|ü⁄&ÉT ø£DT‘·T\T @s¡Œ&É‘êsTT. MìH˚ e÷*¬>ï+{Ÿ‡ n+{≤s¡T. ø±´q‡sY sêe&ÜìøÏ ø±]‡H√C…ìø˘ @C…+{Ÿ‡ ø±s¡D+. H√{Ÿ : eTs¡eTà‘·TÔ\T, >±j·T+ e÷q&É+ yÓTT<ä˝…’q dü+<äsê“¤\˝À ªªÁb˛{°Hé\Tμμ m≈£îÿe>± ñ+&˚ ÄVü‰s¡+ rdüT≈£î+fÒ >±j·T+ ‘·«s¡>± e÷qT‘·T+~. q÷´Á≥˝Ÿ |òü¢esY‡ (Neutral flowers) (‘·≥düú|ü⁄cÕŒ\T) : ùdŒ&çø˘‡, ôV’≤|üHé<∏√&çj·T+ e+{Ï yÓTTø£ÿ\˝À Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü |ü⁄cÕŒ\‘√ ø£\dæ eT<Ûä´˝À ñ+&˚ e+<Ûä´Ád”Ô |ü⁄cÕŒ\qT q÷´Á≥˝Ÿ |òü¢esY‡ n+{≤s¡T. y˚s¡TX¯q>∑˝À |òü˝≤\T @s¡Œ&ÉT≥ : y˚s¡TX¯q>∑˝À gynophore (n+&Éø√X¯ eè+‘·+) |òü\Bø£s¡D nq+‘·s¡+ uÛÑ÷$T ˝À|ü*øÏ ô|]– $‘·ÔHê\T, |òü˝≤\T @s¡Œ&É‘êsTT. (Arachis hypogaea = hypogaea = under the earth).

78

7. JeÁøÏj·T\˝À düeTq«j·T+ Äø£* ø√]ø£\T ø£\>∑&ÜìøÏ yÓT<ä&ÉT˝Àì &Éj·÷Héôd|òü˝≤Hé (<ë«s¡>√s¡úeTT) eT]j·TT 10e ø£bÕ\Hê&ç (yê>∑dtHê&ç) dü+πø‘ê\qT #˚s¡y˚j·T&É+ e\¢ JsêíX¯j·T>√&É\T ªªÁ^*Héμμ nH˚ Vü‰s√àHéqT Ádü$kÕÔsTT. ø£&ÉT|ü⁄ì+&çq uÛ≤eq ø£\>∑>±H˚ yÓT<ä&ÉT≈£î dü+πø‘ê\T n+~ ªª˝…|æºHéμμ Vü‰s√àHé Ádü$+#·ã&ç Äø£*eT+≥\T nD∫y˚j·Tã&É‘êsTT. yêdüq, s¡T∫øÏ >∑\ dü+ã+<Ûëìï ø£è‘·´eTT`3 <ë«sê $e]+#ê*. H√{Ï˝Àì pH qT |üØøÏå+#·T≥ : ` kÕ<Ûës¡Ddæú‹˝À ˝≤˝≤»\+ pH $\Te : 6.8 qT+&ç 7.2 (Weak acid). ` ÄVü‰sêìï rdüT≈£îqï|ü⁄&ÉT ˝≤˝≤»\+ pH $\Te : 7.5 >± e÷s¡T‘·T+~. ` |æ\¢\˝À pH $\Te 7.5 >± ñ+≥T+~. ÄVü‰sêìï ÄeT¢ e÷<Ûä´eT+˝ÀìøÏ e÷s¡Ã&ÜìøÏ, ø±s√“ôV’≤Á&˚{Ÿ\ Js¡íÁøÏj·T˝Àq÷, #·÷s¡í+ #˚j·T&ÜìøÏ (Mastication) düT\uÛÑ+>± JsêíX¯j·T+˝ÀìøÏ C≤s¡&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. HÓeTs¡T y˚ùd »+‘·Te⁄\˝À n|üdüe´~X¯˝À ô|]kÕº*dædt »s¡T>∑T‘·T+~. dü]|ü&Éì ÄVü‰sêìï rdæø=qï|ü⁄&ÉT e÷qe⁄ì˝À á#·s¡´ »s¡>∑&Üìï ªªyê+‹μμ n+{≤+. á Á|üÁøÏj·T e\¢ Vü‰ìø£s¡ |ü<ësêú\T JsêíX¯j·T+ qT+&ç ãj·T≥≈£î |ü+|æy˚j·T ã&É‘êsTT. Js¡eí ´edü,ú Hê&ûe´edü,ú n+‘·ÁkÕMe´edü,ú s¡øÁÔ£ |üdsü D¡ e´edü,ú XÊ«düe´edüú n˙ï düeTq«j·T+‘√ |üì#˚kÕÔsTT. Á‘˚qTŒ\T : JsêíXj ¯ T· +˝À s¬ +&ÉT uÛ≤>±\T+{≤sTT. (1) Vü‰]›ø£ JsêíXj ¯ T· + (Cardiac stomach) ÁøÏ+~yÓ|’ ⁄ü qï ¬s+&ÉeuÛ≤>±ìï »sƒ¡s¡ ìs¡ZeT JsêíX¯j·T+ (Pyloric stomach) n+{≤s¡T. ô|’uÛ≤>∑+˝À e+|ü⁄‹]–q≥T¢+&˚ uÛ≤>±ìï |òü+&Édt n+{≤s¡T. ÄVü‰s¡+ JsêíX¯j·T+˝ÀìøÏ #˚πs≥|ü⁄&ÉT JsêíX¯j·T+˝Àì >±* |òü+&Édt˝ÀìøÏ #˚s¡T‘·T+~. JsêíX¯j·T+ qT+&ç ˇø£ÿkÕ]>± >±* ãj·T≥≈£î |ü+|üã&˚≥|ü⁄&ÉT X¯ã›+ ≈£L&Ü edüTÔ+~. á Á|üÁøÏj·TH˚ Á‘˚qTŒ\T n+{≤s¡T. |òü+&Édt »sƒ¡s¡ ÄVü‰s¡ yêVæ≤ø± dü+e]DÏ Vü‰]Δø£ JsêíXj ¯ T· + (Cardiac stomach) ÄVü‰s¡+ »sƒ¡s¡ ìs¡ZeT JsêíX¯j·T+

79

¬s+&Ée yÓT<ä&ÉT (Second Brain) : Js¡íe´edüú 9 MT≥s¡¢ bı&Ée⁄+≥T+~. 100 $T*j·Tq¢ Hê&ûø£D≤\T, q÷´s√Á{≤Hé‡MT≥sY‡ ìøÏå|üÔyÓTÆ ñ+{≤sTT. b˛wüø±\qT Á>∑Væ≤+#·&ÜìøÏ, e´s¡ú|ü<ësêú\T $dü]®+#·&ÜìøÏ, B12 (düj·Tqø√u≤\$THé) dü+X‚¢wüD Js¡íHêﬁ¯+˝Àì u≤´ø°º]j·÷qT ìj·T+Á‹+#·&ÜìøÏ, e´s¡ú|ü<ësêú\T $dü]®+#· &ÜìøÏ, ø=ìï yê´<ÛäT\qT ìs¡ísTT+#·&É+˝À ø°\ø£bÕÁ‘· eVæ≤düTÔ+~. ñ<ë : $πs#·Hê\T, yê+‘·T\T. ø£qTø£ Js¡íHêﬁ≤ìï Js¡íHê&ûe´edüú`Enteric Nervous System ˝Òø£ ¬s+&Ée yÓT<ä&ÉT (Second brain) n+{≤s¡T. Js¡íe´edüú düeTq«j·T+ Äø£* → Hê&ûe´edüú ` n+‘·ÁkÕM e´edüú XÀwüD → s¡ø£ÔÁ|üdüs¡D e´edüú X¯øÏÔ>± e÷s¡&É+ ` XÊ«düe´edüú $düs¡®q ` $düs¡®ø£ e´edüú e÷qe⁄ì˝Àì 12 »‘·\ ø£bÕ\ Hê&ÉT\T q+.

ù|s¡T

$~Û

C≤„q/#ê\ø£Hê&ç/$TÁX¯eT

1. Ä˝ŸbòÕ´ø£ºØ

yêdüq

C≤„qHê&ç

2. Ä|æºø˘

<äèwæº

C≤„qHê&ç

ø£+{Ï#\· Hê\T, d”*j·TØ ø£+&Ésê\T, dæŒ+¤ ø£sº Y ø£+&És¡#·\Hê\T, ø£qTbÕ|ü #·\Hê\T }s¡Δ« ø£qT>∑T&ÉT¶ #·\Hê\T

#ê\ø£Hê&ç

eTTK ø£<ä*ø£\T, qeT\&É+, eTTK ø£+&Ésê\ #·\Hê\T bÕs¡Ù« ø£+{Ï ø£+&És¡ #·\Hê\T

$TÁX¯eTHê&ç

7. ù|òdæj·T˝Ÿ

eTTKø£e[ø£\T, Js¡íHêﬁ¯ ø£+&Ésê\T, s¡T∫ ˝≤˝≤»\ Á>∑+<∏äT\ ÁkÕe+

#ê\ø£Hê&ç

8. yÓdæºãT´˝À ø±øÏ¢j·TsY

X¯ã›+, X¯Øs¡ düeT‘êdæú‹, ø£sêíes¡ÔHê&ç ìj·T+Á‘·D, $q&É+ nH˚ C≤„q+

C≤„qHê&ç

9. >±¢k˛bòÕ¬s+õj·T˝Ÿ

s¡T∫, ô|s√{Ï&é Á>∑+~Û ìj·T+Á‘·D, 10e Hê&ç‘√ ø£*dæ |üì#˚j·T&É+.

#ê\ø£Hê&ç

3. Ä≈£î´˝À yÓ÷{≤sY 4. Á{≤øÏ¢j·TsY 5. Áf…ÆC…$Tq˝Ÿ 6. nãT¶ôdHé‡

80

#ê\ø£Hê&ç

#ê\ø£Hê&ç

q+.

ù|s¡T

10. yê>∑dt 11. @øÏ‡düsY 12. ôV’≤b˛ >±¢dü˝Ÿ

$~Û C≤„q/#ê\ø£Hê&ç/$TÁX¯eT ø£+&Ésê\ ìj·T+Á‘·D s¡T∫, $T+>∑T≥, Á>∑dìü , #ê\ø£Hê&ç n+–*, dü«s¡ù|{Ïø£, Vü≤è<äj·T+, XÊ«düe´edüú ìj·T+Á‘·D ‘·\, yÓT&É ø£+&És¡ #·\Hê\T

#ê\ø£Hê&ç

$T+>∑T≥, e÷{≤¢&ÉT≥, Hê\Tø£, >=+‘·T ø£+&Ésê\ ìj·T+Á‘·D

#ê\ø£Hê&ç

˝≤˝≤»\+ pH $\Te : |æ\¢\˝Àq÷, ô|<ä›\˝Àq÷ y˚s¡T>± e⁄+≥T+~. ô|<ä›\˝À ø=~›>± ÄeT¢dü«uÛ≤yêìï ø£*–ñ+≥T+~. e÷+kÕVü‰s¡+, eTkÕ\~qTdüT\T rdæø=qï|ü⁄&ÉT pH $\Te e÷s¡T‘·T+~. eTTK´+>± ÄeT¢j·TT‘·+ ne&É+e\¢ ` Js¡íHêﬁ≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q nJ]Ô, mdæ&ç{° yÓTTˆˆ düeTdü´\≈£î <ë]rdüTÔ+~. ø=ìï yê´<ÛäT\˝À ˝≤˝≤» ñ‘·Œ‹Ô ‘·>∑TZ‘·T+~. ˝≤˝≤»˝≤ìï |üØøÏå+∫ ø=ìï yê´<ÛäT\qT ìsêú]kÕÔs¡T.

8. nqTe+•ø£‘· nqTe+•ø£‘· : \ø£åD≤\T ˇø£ ‘·s¡+ qT+&ç eTs=ø£ ‘·sêìøÏ n+~+#·&Üìï nqTe+•ø£‘· n+{≤s¡T. (Heridity)

e+X¯bÕs¡+|üs¡´+ (Inheritance) : nqTe+•ø£ \ø£åD≤\T ‘·sê«‹ ‘·sê\˝À ø=qkÕ–+|üã&É≥+. õ.C…. yÓT+&É˝Ÿ nqT ÄÁdæj º ÷· eT‘·uÀ<Û≈ä î£ &ÉT ô|»’ yéT ôdf…eÆ yéT (ãsƒêDÏ) yÓTTø£ÿ\ô|’ s¬ +&ÉTs¡ø±\ Á|üj÷Ó >±\T ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. 1. @ø£dü+ø£s¡ dü+ø£s¡D+ : ˇø£ »‘· _Ûqï \ø£åD≤\T >∑\ yÓTTø£ÿ\ eT<Ûä´ »]ù| dü+ø£s¡D≤ìï @ø£dü+ø£s¡ dü+ø£s¡D+ n+{≤s¡T. (Monohybrid cross) 2. ~«dü+ø£s¡ dü+ø£s¡D+ : ¬s+&ÉT»‘·\ _Ûqï\ø£åD≤\T >∑\ yÓTTø£ÿ\ eT<Ûä´ »]ù| dü+ø£s¡D≤ìï ~«dü+ø£s¡ dü+ø£s¡D+ n+{≤s¡T. (Dihibrid cross) yÓT+&É˝Ÿ ‘·q Á|üjÓ÷>±\ |òü*‘·+>± 3 dæ<ëΔ+‘ê\qT Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT. 1. ãVæ≤s¡Z‘· dü÷Á‘·eTT (Law of dominance) : ˇø£ »‘· _Ûqï \ø£åD≤\T >∑\ Je⁄\ eT<Ûä´ dü+ø£s¡D+ »]|æq|ü⁄&ÉT yÓTT<ä{Ï‘·s¡+˝À (F1) ø£ìŒ+#˚ \ø£åD≤ìï ãVæ≤s¡Z‘· \ø£åD+ n+{≤s¡T. F1 ‘·s¡+˝À ñqï J$˝À »qø£‘·s¡+˝À ˇø£ ø±s¡ø£+ eTs=ø£ ø±s¡ø±ìï nD∫y˚j·T&É+ e\¢ ˇø£ \ø£åD+ e÷Á‘·y˚T ãVæ≤s¡Z‘· eTÚ‘·T+~. 2. |üè<Ûäø£ÿs¡D dæ<ëΔ+‘·+ (Law of segregation) : ˇø£ J$˝Àì ˇø£ \ø£åD≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø±s¡ø±\T ;»ø£D≤\T @s¡Œ&ÉTq|ü⁄&ÉT ˇø=ÿø£ÿ ø±s¡ø£+ $&ç$&ç>± ˇø=ÿø£ÿ ;»ø£D+˝ÀìøÏ n+~+#·ã&É‘êsTT. á ¬s+&ÉT dü÷Á‘ê\T @ø£dü+ø£s¡ dü+ø£s¡D+ Ä<Ûës¡+>± Á|ü‹bÕ~+#·ã&çq$. 81

dü«‘·+Á‘·´ »qT´eP´Vü≤q dü÷Á‘·eTT (Law of Independent Asortment) : ˇø£{Ï ø£+fÒ m≈£îÿe \ø£Då ≤\T >∑\ ˇø£ J$ ˝Àì ø±s¡ø±\T ;»ø£D≤\T @s¡Œ&ÉTq|ü⁄&ÉT $&ç$&ç>± ;»ø£D≤\˝ÀìøÏ $&ç$&ç>± (dü«‘·+Á‘·´+>±) n+~+#·ã&É&Üìï dü«‘·+Á‘·´ eP´Vü≤q dæ<ëΔ+‘·+ n+{≤s¡T. n+<äTπø »qø£‘·s¡+˝Àì \ø£åD≤\ø£+fÒ _Ûqï \ø£åD≤\T >∑\ dü+‘·‹˝À ø£ìŒdüTÔ+~. á dü÷Á‘·eTT ªª~«dü+ø£s¡ dü+ø£s¡D+μμ Ä<Ûës¡+>± s¡÷bı+~+#· ã&ç+~. X¯ó<äΔ e+X¯Áø£eT+ (Pure variety) : ˇø£ \ø£åD+ Ä‘·à|üsê>∑ dü+|üs¡ÿ+ <ë«sê ‘·s¡‘·sê\T>± dü+‘·‹˝À Á|ü<ä]Ù+#·ã&É≥+. j·TT>∑à $ø£˝≤Œ\T (Allels / traits) : ˇø£ J$˝Àì ˇø£ \ø£åD≤ìøÏ ø±s¡DyÓTÆq ø±s¡ø±\qT j·TT>∑à$ø£˝≤Œ\T n+{≤s¡T.

(Factors)

düeTj·TT>∑à»eTT : ˇø£ J$˝À ˇø£ \ø£åD≤ìøÏ ø±s¡DyÓTÆq »‘· ø±s¡ø±\T ˇπøs¡ø£+>± ñ+fÒ yê{Ïì düeTj·TT>∑àC≤\T n+{≤s¡T. ñ<ë : TT tt $wüeTj·TT>∑à»eTT : ˇø£ J$˝À ˇø£ \ø£åD≤ìøÏ ø±s¡DyÓTÆq »‘· ø±s¡ø±\T ˇø£<ëìø=ø£{Ï _Ûqï+>± ñ+fÒ yê{Ïì $wüeTj·TT>∑àC≤\T n+{≤s¡T. ñ<ë : Tt , Rr @ø£dü+ø£s¡DeTT bı&Ée⁄ I bı{Ïº TT ↓ T

tt ↓ → ;»ø£D≤\T (Gametes) t → F1

Tt T t

nìï bı&Ée⁄ → ;»ø£D≤\T (Gametes) T

t Self Pollination

TT Tt

Tt

→ F2

tt

1 : 2 : 1 ` »qT´s¡÷|ü 3:1 <äèX¯´s¡÷|ü+ 75%, 25% → F3

TT

tt

100% bı&Ée⁄

100% bı{Ïº

82

‘·s¡+ Ä‘·à|üsê>∑ dü+|üs¡ÿ+

‘·s¡+

*+>∑ düVü≤\>∑ï‘· (Sex linked inheritance) : ø=ìï \ø£åDeTT\T XÊØs¡ø£ Áø√yÓ÷CÀeTT\ô|’ ø±≈£î+&É ˝…+’ –ø£ Áø√yÓ÷CÀeTT\ (x, y) <ë«sê nqTe+•ø£‘· #Ó+<äT‘êsTT. BìH˚ Sex linked inheritance n+{≤s¡T. ñ<ë : ã≥º‘·\≈£î dü+ã+~Û+∫q »qT´e⁄ 'x' Áø√yÓ÷k˛yéTô|’ ñ+≥T+~. <ëì nqTã+<Ûä j·TT>∑à$ø£\ŒeTT 'y' Áø√yÓ÷k˛yéTô|’ ñ+&É<äT. n+<äTe\q ã≥º‘·\ |ü⁄s¡Twüß\˝À ãVæ≤s¡Z‘·eTÚ‘·T+~. ø±ì \ø£åD+ Ád”Ôe˝Ò¢ dü+Áø£$TdüTÔ+~. »HêuÛ≤˝À yÓ’$<Ûä´+ : 3e ñ<ëVü≤s¡D ` @qT>∑TbÕ<ä+#˚ ‘=ø£ÿã&˚ ø°≥ø±\T @$ eTqT>∑&É kÕ–kÕÔsTT nH˚~ πøe\+ ˇø£ }Vü‰»ì‘·yÓTÆq Ä˝À#·q. Çø£ÿ&É Ä≈£î|ü#·Ã ˝Ò<ë ˙* ø°≥ø±\T @yÓ’Hê J$+#·e#·TÃ. Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô <ë«sê ‘·eT C≤‹ì eè~Δ #˚düTø√e#·TÃ.

&Ü]«Hé dæ<ëΔ+‘ê\T (Darwin theories) : Á|üø£è‹ es¡D+ : Á|üø£è‹ e÷Á‘·y˚T ˇø£ J$ J$+#ê˝≤ ˝Ò<ë q•+#ê˝≤ nH˚ $wüj·÷ìï ìs¡ísTTdüTÔ+~. J$+#·>∑\ ñ|üj·TTø£Ô \ø£åD≤\Tqï J$ e÷Á‘·y˚T Á|üø£è‹˝À m+|æø£ ø±ã&ÉT‘·T+~. (Natural Selection) eTqT>∑&É ø√dü+ b˛sê≥+ : eTqT>∑&É ø√dü+ (ÄVü‰s¡+, ìyêdü+ yÓTTˆˆ q$) Á|ü‹ J$ ìs¡+‘·s¡+ b˛sê≥+ »s¡T|ü⁄‘·÷ ñ+≥T+~. jÓ÷>∑´‘·eTT\ kÕs¡Δø£ Jeq+ : eTqT>∑&É ø√dü+ »]π> b˛sê≥+˝À $»j·T+ kÕ~Û+#˚ J$ e÷Á‘·y˚T eTqT>∑&É ø=qkÕ>∑T‘·T+~. $T–*q$ $\T|üeÔ TÚ‘êsTT. (Survival of the fittest) á dü÷Á‘êìï s¡ôd‡˝Ÿyê\dt Á|ü‹bÕ<äqT+&ç &Ü]«Hé Á>∑Væ≤+#ês¡T. n‘·T´‘·Œ‹Ô : Á|üø£è‹˝À Á|ü‹ J$ ‘·q C≤‹ì ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ n~Ûø£ dü+K´˝À dü+‘êH√‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~. n+<äT˝À ˇø£ÿ dü+K´˝À Je⁄\T eTs¡DÏ+∫Hê, ø=HÓ’ïHê eTqT>∑&É kÕ–+#·&ÜìøÏ neø±X¯+ e⁄+~. (over production)

˝≤e÷sYÿ dæ<ëΔ+‘ê\T (Lamarkism) : ñ|üj·TTø£Ô ìs¡T|üj·TTø£Ô dü÷Á‘·eTT (Use and disuse theory) : ˇø£ J$ @<Ó’Hê ˇø£ nej·Tyêìï m≈£îÿe>± ñ|üjÓ÷–düTÔ+fÒ n~ (nej·Te+) n_Ûeè~Δ #Ó+<äT‘·T+~. m≈£îÿe>± ñ|üjÓ÷–+#·ì uÛ≤>∑+ ø°åDÏdüTÔ+~. á \ø£åD+ ªªnqTe+•ø£‘·μμ #Ó+<äT‘·T+~. BìH˚ ªªÄ]®‘· >∑TD≤\ nqTe+•ø£‘·μμ n+{≤s¡T. $dteTHé dæ<ëΔ+‘·+ : ªªÄ]®‘· \ø£D å ≤\Tμμ nqTe+•ø£+ ø±e⁄. »qT´|üsy¡ TÓ qÆ \ø£D å ≤\T e÷Á‘·yT˚ nqTe+•ø£+ ne⁄‘êsTT. ø±s¡“Hé &˚{Ï+>¥ |ü<äΔ‹ : ˇπø Áb˛{≤Hé dü+K´ ø£*–, y˚s¡Ty˚s¡T q÷´Á{≤Hé\ dü+K´ >∑\ eT÷\ø±\qT ªª◊k˛{À|t‡μμ (Isotopes) n+{≤s¡T. 12

C, 136C, 146C

s¡÷bÕ\˝À ñ+≥T+~. •˝≤C≤\˝À ø±s¡“Hé $∫Ã¤qï+ #Ó+<äT≥≈£î |üfÒº ø±˝≤ìï ªns¡úJ$‘· ø±˝≤ìïμ ˝…øÏÿ+∫ á •˝≤»+˝Àì ø£s¡“q nDTe⁄\ ns¡úJ$‘·ø±˝≤ìï ˝…øÏÿùdÔ n~ •˝≤»+ jÓTTø£ÿ ej·TdüT‡qT ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. ø±s¡“Hé nDTe⁄ ns¡úJ$‘·ø±\+ Half life period ª5750μ dü+ˆˆ\T. 6

83

t=

0.692

nH˚ dü÷Á‘êìï áø±˝≤ìï ˝…øÏÿ+#·&ÜìøÏ yê&É‘ês¡T.

λ

~« dü+ø£s¡ dü+ø£s¡D+ ` $es¡D : Male → RR YY Gamets

rr yy - Female

↓

↓

Gametes

RY →

RY →

Ry

Ry

rY

rY

ry

ry

→

RY

Ry

ry

rY

RR YY

RR Yy

Rr Yy

Rr YY

RR Yy

RR yy

Rr yy

Rr Yy

Rr Yy

Rr yy

rr yy

rr YY

Rr YY

Rr Yy

rr Yy

rr Yy

RY

Ry

rY

ry

H√{Ÿ :

Round yellow-9

Wrinkled, yellow -3

Round, green-3

Wrinkled, green-1

˝≤e÷sYÿ dæ<ëΔ+‘·+ ì»yÓTÆñ+fÒ Ä<ÛäTìø£ e÷qe⁄ì ‘·\ ô|<ä›~>±qT X¯Øs¡+ ∫qï~>±qT ñ+&˚~. &Ü]«Hé dæ<ëΔ+‘êìï e´‹πsøÏ+#˚yês¡T ªªìjÓ÷&Ü]«ìdüTº\Tμμ

84

9. eTq |üsê´es¡D+ ` eTq u≤<Ûä´‘· »˝≤es¡D e´edüú˝À ÄVü‰s¡ |æs¡$T&é˝À ñ‘·Œ‹Ô<ës¡T\ Á<äe´sê• XÊø±Vü‰s¡T\T, Ç‘·s¡ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ Á<äe´sê•ø£+fÒ ‘·≈£îÿe e⁄+≥T+~. n+<äTe\¢ |æs¡$T&é ‘·\ÁøÏ+<äT\T>± ñ+≥T+~.

H√{Ÿ : »˝≤es¡D e´edüú˝À ñ‘·Œ‹Ô<ës¡T\ dü+K´ j·T<Ûë$~Û>± m≈£îÿe>± e⁄+≥T+~. ø±ì Á<äe´sê• e÷Á‘·+ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe e⁄+≥T+~. ãjÓ÷ m≈£î´eTT˝ÒwüHé : |ü]düsê\˝Àì e´s¡ú eT]j·TT Vü‰ìø£s¡yÓTÆq s¡kÕj·Tq |ü<ësêú\T ÄVü‰s¡+ <ë«sê Je⁄\ X¯Øs¡+˝ÀìøÏ #˚s¡&Üìï ãjÓ÷ m≈£î´eTT˝ÒwüHé n+{≤s¡T. ñ<ë : ø±&çàj·T+, ì¬ø˝Ÿ, Áø√$Tj·T+ yÓTT<ä˝…’q uÛ≤s¡eT÷\ø±\T @<äT˝≤u≤<é ]»sê«j·TsY˝À ô|]π> dæÁ|æqdtø±]ŒjÓ÷ nH˚ #˚|ü X¯Øs¡+˝À ñqï≥T¢ >∑T]Ô+#ês¡T. ãjÓ÷e÷–ï|òæπøwüHé : ˇø£ J$ X¯Øs¡+˝ÀìøÏ Á|üy˚•+∫q Vü‰ìø£s¡ e´s¡ús¡kÕj·THê\T ÄVü‰s¡|ü⁄ >=\TdüT <ë«sê ˇø£ J$qT+&ç eT]jÓTTø£ J$˝ÀìøÏ b˛>∑T|ü&É&Üìï ãjÓ÷e÷–ï|òæπøwüHé n+{≤s¡T. ñ<ë : dæÁ|æqdtø±]ŒjÓ÷ #˚|ü\T ‹qï e÷qe⁄ì X¯Øs¡+˝À uÛ≤s¡˝ÀVü‰\T n~Ûø£ yÓ÷‘ê<äT˝À b˛¬>’ ªªø±´q‡sYμμ ≈£î ø±s¡DeTÚ‘êsTT. $Tìy˚T{≤ yê´~Û : $T<∏Ó’˝Ÿ yÓTs¡Tÿ´Ø X¯Øs¡+˝ÀìøÏ m≈£î´eTT˝ÒwüHé »s¡>∑&É+ e\¢ e#˚Ã yê´~Û. #˚‘·T\T ø±ﬁ¯Sﬂ e+ø£s¡\T ‹]–b˛e&É+, rÁe nHês√>∑´+‘√ e´øÏÔ eTs¡DÏ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. {Àb˛Á>∑|ò” : uÛ÷Ñ $T jÓTTø£ÿ dü«s¡÷|ü, dü«uÛ≤yê\T, H˚\ ñ|ü]‘·\+, ø=+&É\T, ˝Àj·T\T, yÓT<Æ ëHê\T yÓTT<ä˝q’… yêì n<Ûä´j·THêìï {Àb˛Á>∑|ò” n+{≤s¡T. C…’$ø£ düeØø£s¡D+ : $$<Ûä Je⁄\qT|üjÓ÷–+∫ X¯Øs¡+˝Àì Vü‰ìø£s¡ |ü<ësêú\T, e´sêú\qT ‘=\–+#˚ |ü<äΔ‹ì ãjÓ÷¬s$T&çj˚TwüHé n+{≤s¡T. BOD (Biological Oxygen demand) : u≤´ø°º]j·÷\T e´s¡ú|ü<ësêú\qT $∫Ãqï+ #˚düT≈£îH˚ Áø£eT+˝À ÄøÏ‡»Hé qT|üjÓ÷–+#·T≈£î+{≤sTT. Äy˚Ts¡≈£î ÄøÏ‡»Hé ÄeX¯´ø£‘· ô|s¡T>∑T‘·T+~. á$<Ûä+>± ˙{Ï˝À e´s¡ú|ü<ësêú\ $∫Ãqï‘·˝À @s¡Œ&˚ ÄøÏ‡»Hé ÄeX¯´ø£‘·qT 'BOD' n+{≤s¡T. »\#·s¡ Je⁄\˝À 'BOD' #ê˝≤ ÄeX¯´ø£yÓTÆq~. 'BOD' ‘·–Z‘˚ »\#·sê\T eTs¡DÏkÕÔsTT. 85

10. düVü≤» eqs¡T\T Ç+≈£î&ÉT #Ós¡Te⁄ (Percolation tank) : ˙s¡T ø=+‘·es¡≈£î Ç+øÏ uÛÑ÷>∑s¡“¤ »\eT≥º+ ô|s¡>∑&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. ˙s¡T ø=+‘·es¡≈£î Ç+øÏq ‘·sê«‘· ñ|ü]‘·\+˝À ˙{ÏeT≥º+ ô|s¡>∑T‘·T+~. á ˙{Ïì e´ekÕj·T+ ø√dü+ Ç‘·s¡ nedüsê\≈£î ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e#·TÃ. qBrsê\˝À ÇdüTø£qT ‘·\–+#·&É+ e\¢ ˙s¡T uÛ÷Ñ $T˝ÀìøÏ Ç+ø£<∑ Tä . n+<äTe\¢ ˙{Ïøs£ T¡ e⁄ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ø£qTø£ $#·øDå£ ≤s¡V≤æ ‘·+>± ÇdüTø£qT ˙{Ïeqs¡T\ e<ä› ‘=\–+#·sê<äT. Ç+≈£î&ÉT>∑T+≥ (Soak pit) : Ç~ Ç+≈£î&ÉT #Ós¡Te⁄ø£+fÒ |ü]e÷D+˝À ∫qï~. uÛÑ÷>∑s¡“¤»\eT{≤ºìï ô|+#·&ÜìøÏ e÷Á‘·y˚T ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. Çﬁ¯óﬂ, ø±sê´\j·÷\T yÓTTˆˆ yêì˝À Mìì ì]àkÕÔs¡T. ø±+≥÷sY ùd<ä´+ : m‘ÓÔÌq |üs¡«‘ê\T, ø=+&É\T, H˚\ m‘·TÔ>± ñ+&˚ Á|ü<˚XÊ\˝À H˚\qT #·<äTqT #˚dæ yÓT≥¢e˝… @s¡Œs¡∫, eT<Ûä´eT<Ûä´˝À ˙{Ï>∑T+≥\qT ≈£L&Ü @s¡Œs¡∫ e´ekÕj·T+ #˚ùd |ü<äΔ‹ì ø±+≥÷s¡T ùd<ä´+ n+{≤s¡T. 4 Rs

‘·–Z+#·&É+ (Reduce) : eqs¡T\ yê&Éø±ìï M˝…’q+‘·>± ‘·–Z+#·&É+, eè<Ûë#˚j·T≈£î+&É&É+, bı<äT|ü⁄>± yê&É&É+. ñ<ë : ˝…’{Ÿ\T, bòÕ´Hé\T, $<äT´‘Y yÓ÷{≤s¡¢ yê&Éø±ìï ‘·–Z+#·&É+. AC nedüs¡yÓTÆq|ü⁄&˚ yê&É&É+. |ü⁄q]«ìjÓ÷>∑+ (Re use) : ù||üs¡T, H√{Ÿ‡, yê≥sYu≤{Ï˝Ÿ‡ yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì ‹]– $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+ ` $$<Ûä s¡÷bÕ\˝À yê&ÉTø√e&É+. |ü⁄q' #·Áø°j·T+ (Recycle) : $$<Ûä edüTÔe⁄\T, |ü]ø£sê\qT &çÁkÕºjYT #˚dæ ‹]– ñ‘·Œ‹Ô#˚j·T&É+. ñ<ë : bÕ¢dæºø˘\T, ø±–‘·+. ‹]– @s¡Œs¡#&· +É (Recover) : bòÕ´ø£Øº \T, s√&ÉT,¢ ÁbÕC…ø\º˘ T yÓTT<ä˝q’… eTÚ*ø£ edü‘T· \T @s¡Œs¡#˚ dü+<äsê“¤\˝À ‘=\–+∫q #Ó≥T¢, n&Ée⁄\qT ‹]– Hê≥&É+, ô|+#·&É+ e+{Ï Á|üÁøÏj·T\qT ªª]ø£esYμμ ‹]– @s¡Œs¡#·&É+ n+{≤s¡T.

86

4. JeXÊÁdüÔ ÁbÕC…≈£îº\T \øå±´\T / Ä•+∫q |òü*‘ê\T : ÁbÕC…≈£îº |üqT\ jÓTTø£ÿ Á|üjÓ÷»Hê\T ‘Ó\T‡≈£î+{≤s¡T. ÁbÕC…≈£îº |üqT˝À¢ >∑\ s¡ø±\qT ne>±Vü≤q #˚düT≈£î+{≤s¡T. 8, 9, 10 ‘·s¡>∑‘·T˝À¢ì $$<Ûä bÕsƒê´+XÊ\‘√ ìs¡«Væ≤+#·‘·–q ÁbÕC…≈£îº\ >∑T]+∫ ne>±Vü≤q bı+<äT‘ês¡T. |æ\¢\#˚ ÁbÕC…≈£îº |üqT\T ìs¡«Væ≤+#·>∑\TZ‘ês¡T. ‘·s¡>∑‹ düìïy˚XÊ\‘√ |æ\¢\T ‘·eT¬ø’ ‘êy˚T C≤„Hêìï ì]à+#·Tø√>∑\s¡T nH˚ ‘·‘·«+ Ä<Ûës¡+>± eTq q÷‘·q bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ s¡÷|üø£\Œq »]–+~. ‘·s¡>∑‹>∑~˝À düìïy˚XÊ\ s¡÷|üø£\Œq yê{Ï ìs¡«Vü≤D #˚j·Te\dæq~ ñbÕ<Ûë´j·TT˝Ò. düeTs¡úe+‘·yÓTÆq ‘·s¡>∑‹ >∑~ ìs¡«Vü≤D˝À |æ\¢\T H˚s¡TÃø√e&ÉeTH˚~ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT nqTdü]+#˚ uÀ<ÛäHê eP´Vü‰\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. JeXÊÁdüÔ uÀ<ÛäHê eP´Vü‰\˝À ÁbÕC…≈£îº nH˚~ ˇø£ düeTs¡úe+‘·yÓTÆq uÀ<ÛäHê eP´Vü≤+. ÁbÕC…≈£îº ìs¡«Vü≤D e\q $<ë´s¡Tú\ qT+&ç eTq+ Ä•+#˚ |ü]o\q, Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D, eØZø£s¡D, |ü]ø£\Œq, s¡÷|üø£\Œq, ÁbÕ>∑Tø°Ôø£s¡D, ìsêús¡D, uÛ≤eÁ|ükÕs¡+ yÓTTˆˆ Á|üÁøÏj·÷ HÓ’|ü⁄D≤´\T kÕ~Û+#·ã&É‘êsTT. ø±e⁄q |æ\¢\‘√ ÁbÕC…≈£îº |üqT\T ìs¡«Væ≤+#·&É+ ‘·|üŒìdü]. Ç~ qeT÷Hê ìy˚~ø£. Ç~ |æ\¢\ ìy˚~ø£˝À j·T<Ûë‘·<∏ä+>± ñ+&Ü\H˚ ìj·TeT+ ˝Ò<äT. yê]øÏ nqT>∑TD+>± ìy˚~ø£˝À k˛bÕHê\T e÷s¡TÃø√e#·TÃ.

ÁbÕ<∏ä$Tø£ düe÷#ês¡+

e÷s¡Tÿ\T

$<ë´]ú ù|s¡T ‘·s¡>∑‹ s√˝Ÿ HÓ+. düã®≈£îº bÕsƒê´+X¯+ ù|s¡T ÁbÕC…≈£îº dü_à{Ÿ #˚dæq ‘˚~

10

ÁbÕC…≈£îº düe÷#ês¡+ ÁbÕC…≈£îº ù|s¡T ÁbÕC…≈£îº \ø£å´+ 87

Á|üD≤[ø£ / ìs¡«Vü≤D düe÷#ês¡ Áø√&ûø£s¡D / Á|üjÓ÷>∑ $<Ûëq+ / $X‚¢wüD / ùdø£]+∫q düe÷#ês¡+ düe÷#ês¡ $X‚¢wüD eTT–+|ü⁄ / yê´U≤´q+ ùdø£]+∫q eqs¡T\T ø£è‘·»„‘·\T qeT÷Hê\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+ ÁbÕC…≈£îº>± Çe«e#êÃ? Çe«e#·TÃ ø±˙ Ä ÁbÕC…≈£îº e\q ø=ìï Á|üÁøÏj·÷ HÓ’|ü⁄D≤´\T HÓs¡y˚sê*. @<Ó’Hê ˇø£ πøåÁ‘· dü+<äs¡Ùq #˚dæ yê] nqTuÛÑyê\T sêj·T+&ç nH˚ <ëìï ÁbÕC…≈£îº>± Çe«e#êÃ? Çe«e#·TÃ. ø=ìï nH˚«wæ+∫ »yêãT sêùd Á|üX¯ï\T C≤_‘ê Ç∫Ã yê{Ï ìy˚~ø£ sêj·T&É+ ÁbÕC…≈£îº>± Çe«e#êÃ? ñ<ë : MT |ü]düsê\˝À Hê≥Tø√ﬁ¯óﬂ, ôV’≤Á_&é ø√ﬁ¯ﬂ˝À @$ m≈£îÿe ÄVü‰s¡+ ‹+≥THêïsTT? @$ ô|<ä› >∑T&ÉT¢ ô|&ÉT‘·THêïsTT? |ü]o*+#·+&ç. ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. Çe«e#·TÃ.

ÁbÕC…≈£îº\T m˝≤ ñ+&Ü*? bÕsƒê´+XÊ\ dü«uÛ≤yêìïã{Ïº ÁbÕC…≈£îº\qT πø{≤sTT+#ê*. ¬s+&ÉT ÁbÕC…≈£îº\T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ Ä<Ûës¡+>±q÷, ¬s+&ÉT ÁbÕC…≈£îº\T nqTdü+<Ûëq+>±q÷ ñ+&˚˝≤ #·÷&Ü*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î :

FA1

` düe÷#ês¡ ùdø£s¡D\ s¡ø£+ FA2 ` bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ Ä<Ûës¡+>± FA3 ` qeT÷Hê\ ‘·j·÷Ø s¡ø£+ FA4 ` bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ Ä<Ûës¡+>±

ÁbÕC…≈£îº ìy˚~ø£ m˝≤ düeT]Œ+#ê*? ãè+<ä+ ÁbÕC…≈£îº #˚ùdÔ n+<äs¡÷ ø£*dæ ÁbÕC…≈£îº #˚j·÷*. Á|ürˇø£ÿs¡÷ $&ç$&ç>± ìy˚~ø£ sêj·÷*. ÁbÕC…≈£îº e´øÏÔ>∑‘·+>± #˚ùdÔ e´øÏÔ>∑‘·+>± ìy˚~ø£ sêj·÷*. ãè+<äÁbÕC…≈£îº ìy˚~ø£qT ãè+<ä+˝Àì $<ë´s¡Tú\T, e´øÏÔ>∑‘· ÁbÕC…≈£îº $<ë´s¡Tú\T e´øÏÔ>∑‘·+>± Á|ü<ä]Ù+#ê*.

ÁbÕC…≈£îº≈£î e÷s¡Tÿ\T m˝≤ Çyê«*? ÁbÕC…≈£îº ìs¡«Vü≤D ìy˚~ø£≈£î 6 e÷s¡Tÿ\T. ÁbÕC…≈£îº ìy˚~ø£ düeTs¡ŒD≈£î 4 e÷s¡Tÿ\T. 88

ÁbÕC…≈£îº |æ\¢yê&˚ dü«+‘·+>± #˚j·÷˝≤ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT kÕj·T+‘√ #Ój·÷´˝≤? ÁbÕC…≈£îº≈£î eTT+<äT>±H˚ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT m˝≤ ìs¡«Væ≤+#ê˝À eqs¡T\T mø£ÿ&É \_ÛkÕÔjÓ÷ #ÓbÕŒ*. (eqs¡T\T ˝…’ÁãØ, ˝≤´uŸ, e÷´>∑C…’Hé, #·s¡Ã, πøåÁ‘·dü+<äs¡Ùq, yêsêÔ|üÁ‹ø£\T) ìy˚~ø£ m˝≤ sêj·÷*— |ü{Ïºø£\T, Á|üXÊïe[ m˝≤ s¡÷bı+~+#ê*? nH˚ yê{Ïô|’ eTT+<äT>±H˚ |æ\¢\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+∫ yê]#˚ s¡÷bı+~+|ü#˚j·÷*. ÁbÕC…≈£îº düe÷#ês¡+ Ç+≥¬sï{Ÿ qT+∫ |üP]Ô>± ùdø£]+#·e#êÃ? Ç+≥¬sï{Ÿô|’ nìïkÕs¡T¢ |üP]Ô>± Ä<Ûës¡|ü&˚ã<äT\T Á|ü‘ê´e÷ïj·T e÷sêZ\T |æ\¢\≈£î #ÓbÕŒ*. ‘·|üŒìdü] nsTT‘˚ ùdø£]+∫q düe÷#êsêìï $<ë´]ú |üP]Ô>± #·~$ ‘·q n_ÛÁbÕj·T+ sêj·÷* ‘·|üŒ j·T<Ûë‘·<∏ä+>± møÏÿ+#·sê<äT. bÕsƒ¡XÊ\˝À Ç+≥¬sï{Ÿ kÂø£s¡´+ ñ+&ç, ñbÕ<Ûë´j·TTì düeTø£å+˝ÀH˚ ÁbÕC…≈£îº ìs¡«Væ≤+#ê*. ˝Òø£b˛‘˚ M{ÏøÏ ã<äT\T>± Á|ü‘ê´e÷ïj·T ÁbÕC…≈£îº\T Çyê«*. ÁbÕC…≈£îº ìy˚~ø£ m˝≤ ñ+&Ü* ? ÁbÕC…≈£îº ìy˚~ø£ $es¡+>± ñ+&Ü*. ìy˚~ø£ |ü]e÷D+ô|’ ìã+<Ûäq ˝Ò<äT. ˇø£ù|J ìy˚~ø£ ñHêï |üs¡yê˝Ò<äT. |æ\¢\T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\T CÀ&ç+∫ sêj·÷*. s¡+>∑Ts¡+>∑T\ Á|æ+≥¢ bò˛{À\T KØ<Ó’q bò˛{À\T ‘·|üŒìdü] ø±<äT. q÷´dtù||üs¡T¢, bÕ+ù|≥T¢, b˛düºs¡T¢\˝Àì bò˛{À\T ñ|üjÓ÷–+#·T Á|ü‘êïe÷ïj·T+>± yê&ÉTø√e#·TÃ.

10e ‘·s¡>∑‹˝À düe÷#êsêìï ùdø£]+#·&É+ <ë«sê ÁbÕC…≈£îº ìs¡«Vü≤D

F1 1st Lesson

1. MT <ä>sZ∑ ˝¡ Àì n+>∑Hyé ê&û øπ +Á<ëìï dü+<ä]Ù+∫ nø£ÿ&ç |æ\\¢ m‘·T,Ô ãs¡Te⁄, yê]øÏ n+~+#˚ ÄVü‰s¡|<ü ësêú\T yê{Ï |ü]e÷D≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q düe÷#êsêìï ùdø£]+#·+&ç. yê]øÏ n+~+#˚ ÄVü‰s¡|ü<ësêú\˝Àì ÄVü‰s¡ n+XÊ\T >∑T]Ô+∫ n$ X¯Øs¡ìsêàD≤ìøÏ @$<Ûä+>± ‘√&ÉŒ&É‘êjÓ÷ ìy˚~ø£ s¡÷bı+~+#·+&ç.

ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ dü÷#·q\T 1. yÓTT<ä≥ n+>∑Héyê&û πø+Á<ä ìsê«Vü≤≈£î\qT dü+Á|ü~+∫ yê]øÏ düVü≤ø£]+#·e\dæq~>± ø√sê*. 2. $<ë´s¡Tú\≈£î n+>∑Héyê&û |æ\¢\ m‘·TÔ, ãs¡Te⁄ m˝≤ ø=\yê˝À H˚sêŒ*, n+>∑Héyê&û˝À ãs¡Te⁄ #·÷ùd j·T+Á‘·+ dü]>±, C≤Á>∑‘·Ô>± ñ|üjÓ÷–+#·eTì $<ë´s¡Tú\≈£î dü÷∫+#ê*. 3. düe÷#êsêìï |ü{Ïºø£˝À m˝≤ qyÓ÷<äT#˚j·÷˝À #Ó|æŒ |ü{Ïºø£\T |æ\¢\#˚ s¡÷bı+~+|ü#˚j·÷*. 4. ÄVü‰s¡+˝À ñ+&˚ $$<Ûä n+XÊ\ >∑T]+∫ 7e ‘·s¡>∑‹˝À H˚s¡TÃ≈£îqï n+XÊ\qT dü÷ú\+>± $<ë´s¡Tú\≈£î $e]+#ê*. 89

5. $≥$TqT¢, $$<Ûä ÄVü‰s¡ n+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫q #ês¡Tº\T, Ç‘·s¡ |ü⁄düÔø±\T, düe÷#ês¡+ |æ\¢\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*.

m˝≤ ìs¡«Væ≤+#ê* ? 1. $<ë´s¡Tú\≈£î eTT+<äT>± ÁbÕC…≈£îº (ÁbÕC…≈£îº ÁbÕs¡+uÛ≤ìøÏ eTT+<äT) ñ<˚›XÊ´ìï $e]+#ê*. (á ÁbÕC…≈£îº ñ<˚›X¯´+— eTq+ rdüTø=H˚ ÄVü‰s¡+˝À ñ+&˚ $$<Ûä n+XÊ\T ‘Ó\TdüTø√e&É+, e÷qe X¯Øs¡ìsêàD+˝À yê{Ï bÕÁ‘·, n$ ˝Òøb£ ˛e&É+ (˝À|æ+#·&+É e\q) e÷qe⁄ì Äs√>∑´+ô|’ #·÷ù| <äTÁwüŒuÛ≤yê\T ‘Ó\TdüTø√e&É+) 2. |æ\¢\T n+>∑Héyê&û ìsê«Vü≤≈£î\‘√ m˝≤ e÷{≤¢&Ü˝À, m˝≤ düe÷#ês¡+ n&É>±˝À yê{Ïì |ü{Ïºø£\˝À m˝≤ qyÓ÷<äT#˚j·÷˝À #ÓbÕŒ*. (|ü{Ïºø£\T |æ\¢\#˚ s¡÷bı+~+#ê*). 3. kÕ<Ûës¡D+>± $$<Ûä ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\˝À ñ+&˚ ÄVü‰s¡ n+XÊ\ >∑T]+∫ (ÁbÕC…≈£îº düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫q ‘·s¡Tyê‘·) |æ\¢\ <ë«sê bÕ‘·C≤„Hêìï »„|æÔøÏ ‘Ó#·TÃ≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+ |æ\¢\ <ë«sê #˚j·÷*. 4. $<ë´s¡T\ú T ùdø£]+∫q düe÷#êsêìï dü]>± qyÓ÷<äT #˚XÊs√ ˝Ò<√ |ü]o*+∫ ‘·>T∑ düV‰ü j·T+ n+~+#ê*. 5. $<ë´s¡Tú\≈£î $≥$THé\T b˛wüø±\ #ês¡Tº\T, dü+ã+~Û‘· ˝…’ÁãØ |ü⁄düÔø±\T n+~+∫ yês¡T <ëì Ä<Ûës¡+>± ìy˚~ø£ sêùd˝≤ #·÷&Ü*. e÷s¡Tÿ\T ìy˚~ø£

($<ë´s¡Tú\#˚ s¡÷bı+~+|ü#˚j·÷*) 10

ÁbÕ<∏ä$Tø£ düe÷#ês¡+ $<ë´]ú ù|s¡T ‘·s¡>∑‹ s√˝Ÿ HÓ+. düã®≈£îº bÕsƒê´+X¯+ ù|s¡T ÁbÕC…≈£îº dü_à{Ÿ #˚dæq ‘˚~

ÁbÕC…≈£îº düe÷#ês¡+ ÁbÕC…≈£îº ù|s¡T— ÁbÕC…≈£îº \ø£å´+— ÁbÕC…≈£îº Á|üD≤[ø£ / ìs¡«Vü≤D— düe÷#ês¡ Áø√&ûø£s¡D—

90

|ü{Ïºø£`1 : n+>∑Héyê&û πø+Á<ä+˝À ñ|üjÓ÷–+#·&ÜìøÏ Áø£.dü+K´ $<ë´]ú ù|s¡T 1 2

m‘·TÔ 3

ãs¡Te⁄ 4

n+~+∫q n+~+∫q Ç+{Ïe<ä› $<ë´]úrdüTø=H˚ ÄVü‰s¡+ ÄVü‰s¡ |ü]e÷D+ n<äq|ü⁄ ÄVü‰s¡+ 5 6 7

|ü{Ïºø£`2 : düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫q nq+‘·s¡+ ñ|üjÓ÷–+#·&ÜìøÏ $<ë´]ú ù|s¡T

rdüT≈£îqï ÄVü‰s¡+

ÄVü‰s¡+˝À n+XÊ\T

X¯Øs¡ìsêàD+˝À yê{Ï bÕÁ‘·

$X‚¢wüD : düe÷#êsêìï ùdø£]+∫q eqs¡T\T : ø£è‘·»„‘·\T :

düe÷#ês¡ ùdø£s¡D <ë«sê ÁbÕC…ø˘º ìs¡«Vü≤D

F2 4th Lesson

e÷qe⁄ìøÏ ñ|üj÷Ó >∑øs£ y¡ TÓ qÆ Wwü<>äÛ T∑ D≤\Tqï yÓTTø£ÿ\ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ n$ e÷qe⁄\≈£î @$<Û+ä >± ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êjÓ÷ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. @yÓ’Hê 5 Wwü<äyÓTTø£ÿ\ ôV≤πs“]j·T+ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.

ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ dü÷#·q\T 1. eTq |ü]düsê\˝À ñqï yÓTTø£ÿ\˝À Wwü<ä\ø£åD≤\T ñqï yÓTTø£ÿ\qT m˝≤ >∑T]Ô+#ê˝À #ÓbÕŒ*. (yê] Ç+{À¢ ô|<ä›yês¡T, #·T≥Tº|üø£ÿ\ ô|<ä›yê]ì n&É>∑&É+ <ë«sê, yês¡T ∫qï∫qï yÓ’<ë´\≈£î @ yÓTTø£ÿ\T yê&ÉT‘ês√ Á|ü•ï+#·&É+ <ë«sê.) 2. $$<Ûä Wwü<äyÓTTø£ÿ\≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+ |æ\¢\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*. (bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T &çÁ^ Wwü<äXÊÁdüÔ+ eT]j·TT Ç‘·sê\T.) 3. ôV≤πs“]j·T+ ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+˝À yÓT\≈£îe\T H˚]Œ+#ê*.

m˝≤ ìs¡«Væ≤+#ê* ? 1. eT+<äT yÓTTø£ÿ\qT m˝≤ >∑T]Ô+#ê˝À ô|<ä›yê]ì @ Á|üX¯ï\T n&É>±˝À $<ë´s¡Tú\‘√ Á|üX¯ï\T ‘·j·÷s¡T #˚sTT+#ê*. ñ<ë : ` eTq≈£î ÄVü‰s¡+ u≤>± Js¡eí Te&ÜìøÏ @ yÓTTø£ÿ uÛ≤>±\qT ˝Ò<ë |ü<ësêú\qT ñ|üj÷Ó –kÕÔeTT? ` eTq≈£î >±j·÷\T ‘·–*‘˚ @ yÓTTø£ÿ uÛ≤>±\qT yê&ÉT‘ê+? 91

2. Á|üX¯ï\qT ô|<ä›yê]ì n&É>∑&É+ <ë«sê eT]j·TT 10e ‘·s¡>∑‹ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À düe÷#êsêìï #·<äe&É+ <ë«sê eT+<äT yÓTTø£ÿ\qT >∑T]Ô+∫ yê{Ï C≤_‘ê ‘·j·÷s¡T#˚sTT+#ê*. 3. yÓTTø£ÿ\qT ùdø£]+∫ yê{Ï‘√ ôV≤πs“]j·T+ ‘·j·÷s¡T#˚sTT+#ê*. 4. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T, ]|òü¬sHé‡ |ü⁄düÔø±\ Ä<Ûës¡+>± yê{Ï ÁbÕeTTK´‘· yÓ’<ä´$\Te\T sêsTT+#ê*. e÷s¡Tÿ\T

ìy˚~ø£ ($<ë´s¡Tú\#˚ s¡÷bı+~+|ü#˚j·÷*)

10

ÁbÕ<∏ä$Tø£ düe÷#ês¡+ $<ë´]ú ù|s¡T ‘·s¡>∑‹ s√˝Ÿ HÓ+. düã®≈£îº bÕsƒê´+X¯+ ù|s¡T ÁbÕC…≈£îº dü_à{Ÿ #˚dæq ‘˚~

ÁbÕC…≈£îº düe÷#ês¡+ ÁbÕC…≈£îº ù|s¡T— ÁbÕC…≈£îº \ø£å´+— ÁbÕC…≈£îº Á|üD≤[ø£ / ìs¡«Vü≤D— düe÷#ês¡ Áø√&ûø£s¡D— ôV≤πs“]j·T+ w”{Ÿ yÓTTø£ÿ ôdŒdæeTHé

yÓTTø£ÿ ù|s¡T : XÊÁd”Ôj·T HêeT+ : ùdø£]+∫q Á|ü
1 → 5

$X‚¢wüD : Çø£ÿ&É Á|ür yÓTTø£ÿ yÓ’<ä´$\Te\T, yê{Ï ñ|üjÓ÷>∑+, yê{Ï eØZø£s¡D düe÷#ês¡+ bÕsTT+≥¢ s¡÷|ü+˝À sêj·÷*. düe÷#êsêìï ùdø£]+∫q eqs¡T\T : ø£è‘·»„‘·\T :

qeT÷Hê\T, düè»Hê‘·àø£ edüTÔe⁄\ ‘·j·÷Ø ÁbÕC…≈£îº\T

F4 düVü≤»

eqs¡T\T

MT |ü]düsê\˝À eè<Ûë>± ñ+&˚ / ñ|üjÓ÷–+∫ bÕs¡y˚ùd edüTÔe⁄\ qT+&ç @<Ó’Hê ˇø£ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq edüTÔe⁄\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.

ñbÕ<Ûë´j·TTìøÏ dü÷#·q\T 1. eTT+<äT>± ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $$<Ûä s¡ø±˝…’q eè<Ûë edüTÔe⁄\qT+&ç ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ edüTÔe⁄\T ‘·j·÷Øô|’ ne>±Vü≤q ô|+#·Tø√yê*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î : yê&ç|ü&Éy˚dæq yê≥sYu≤{Ï˝Ÿ‡, CD \T, f…Æs¡T¢, bÕ¢dæºø˘ ø£es¡T¢, bÂ&ÉsY &Éu≤“\T, ≈£L˝ŸÁ&ç+ø˘ d”kÕ\T yÓTTˆˆ yê{Ï‘√ düè»Hê‘·àø£ edüTÔe⁄\ ‘·j·÷Ø. 2. |æ\¢\≈£î $$<Ûä edüTÔe⁄\ ‘·j·÷Ø|ü≥¢ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. ñ<ë : ù||üs¡¢ qT+∫ yê≥sYu≤{Ïﬁ¯ﬂ qT+∫ CD \ qT+∫ f…Æs¡¢qT+∫ yÓTTˆˆ 3. |æ\¢yê&ÉT ‘·q≈£î q∫Ãq edüTÔe⁄\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T&ÜìøÏ @j˚T edüTÔe⁄\T ùdø£]+#ê˝À ˝Ò<ë ‘·q e<ä› qTqï eè<Ûë edüTÔe⁄\qT+∫ @j˚T edüTÔe⁄\T ‘·j·÷s¡T#˚j·÷˝À mqTïø=H˚˝≤ #˚dæ <ëìì ìs¡«Væ≤+#˚˝≤ #˚j·÷*. e÷s¡Tÿ\T ìy˚~ø£

($<ë´s¡Tú\#˚ s¡÷bı+~+|ü#˚j·÷*) 10

ÁbÕ<∏ä$Tø£ düe÷#ês¡+ $<ë´]ú ù|s¡T ‘·s¡>∑‹ s√˝Ÿ HÓ+. düã®≈£îº 93

bÕsƒê´+X¯+ ù|s¡T ÁbÕC…≈£îº dü_à{Ÿ #˚dæq ‘˚~

ÁbÕC…≈£îº düe÷#ês¡+ ÁbÕC…≈£îº ù|s¡T— ÁbÕC…≈£îº \ø£å´+— ÁbÕC…≈£îº Á|üD≤[ø£ / ìs¡«Vü≤D— qeT÷Hê #˚j·T&ÜìøÏ ø±e\dæq |ü]ø£sê\ C≤_‘ê— qeT÷Hê m˝≤#˚j·÷˝À k˛bÕHê\T— qeT÷HêøÏ dü+ã+~Û+∫q ∫Á‘ê\T— $X‚¢wüD ` qeT÷Hê ‘·j·÷Ø <ë«sê $<ë´]ú @$T Á>∑Væ≤+#ê&√ Çø£ÿ&É sêj·÷*. düe÷#êsêìï ùdø£]+∫q eqs¡T\T : ø£è‘·»„‘·\T :

8e ‘·s¡>∑‹ ÁbÕC…≈£îº |üqT\T bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±ìøÏ n<äq+>± ‘·s>¡ ‹∑ yêØ>± $<ë´s¡T\ú #˚ #˚sTT+#·<–ä q ÁbÕC…≈î£ \º C≤_‘ê ÁøÏ+<ä bı+<äT|üs#¡ &· É yÓTÆq~.

1. $C≤„qXÊÁdüÔ+ n+fÒ @$T{Ï? 1.

$C≤„qXÊÁdüÔ+˝À $uÛ≤>±\T eT]j·TT ø£èwæ #˚dæq eTTK´ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T, yê] bò˛{À\T, yê] ø£èwæ e+{Ï $esê\qT ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ düeT]Œ+#·+&ç. (yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+, ôd’qT‡ »s¡ï˝Ÿ‡ eT]j·TT Ç+≥¬sï{Ÿ)

2.

Á>±eT+˝À $$<Ûä s¡ø±\ H˚\˝À >∑\ eT{Ïºì ùdø£]+∫ $‘·ÔHê\T Hê{Ï, @ H˚\˝À m≥Te+{Ï yÓTTø£ÿ\T u≤>± ô|s¡T>∑T‘êjÓ÷, n+<äT≈£î >∑\ ø±s¡D≤\qT $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

2. ø£D+ ` Je⁄\ eTÚ[ø£ Á|üe÷D+ 3.

ñ*¢>∑&É¶ ø£D≤\T, e÷qe⁄ì ãT>∑Zø£D≤\qT |ü]o*+∫ b˛*ø£\T, ‘˚&Ü\T $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ Áyêj·T+&ç.

4.

$$<Ûä s¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T ìs¡«#˚jT· &ÜìøÏ Á|ü»\T nqTdü]düTqÔ ï kÕ+Á|ü<ëj·T |ü<‘Δä T· \ô|’ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫, $X‚¢wüD≤‘·àø£+>± ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

94

3. dü÷ø£åàJe⁄\ Á|ü|ü+#·+ 1 2 5.

MT Á>±eT+˝Àì |üX¯óe⁄\ ÄdüT|üÁ‹ì dü+<ä]Ù+∫ nø£ÿ&É &Üø£ºs¡T>±]ì n&ç– |üX¯óe⁄\T / >=Á¬s\T / ø√ﬁ¯ﬂ yê´<ÛTä \ C≤_‘ê ‘·j÷· s¡T#˚jT· +&ç. ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. (nqï<ë‘·/s¬ ‘’ T· |ü+#ê+>∑+/|üXó¯ e⁄\ ÄdüT|üÁ‹ yÓTTˆˆq$) 6. MT ÁbÕ+‘·+˝À Ä≥\eTà (neTàyês¡T, ∫¬øHébòÕø˘‡) @ HÓ\˝À¢ m≈£îÿe>± edüTÔ+~? sêe&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\qT $X‚¢wæ+∫, ìyês¡D #·s¡´\T dü÷∫dü÷Ô ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. (m.mHé.myéT./qs¡T‡/&Üø£ºs¡T/ yêsêÔ|üÁ‹ø£\T/bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+) 7. MT Á>±eT+˝À ‘·s¡#·T>± e#˚Ã yê´<ÛäT\T, ìyês¡D≈£î y˚|ü, ‘·T\dæ, |üdüT|ü⁄ e+{Ï Ç‘·s¡ |ü<ësêú\qT ñ|üjÓ÷–+∫ kÕ+Á|ü<ëj·Tø£+>± #˚ùd ìyês¡D |ü<äΔ‘·T\ >∑T]+∫q düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. (bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+, Á>±eT+˝Àì e´≈£îÔ\T) 8. qeC≤‘· •X¯óe⁄ qT+&ç 5 dü+ˆˆsê\ es¡≈£L |æ\¢\≈£î n+~+#˚ yêøÏ‡qT¢, n$ @ yê´<ÛäT\ô|’ |üì #˚kÕÔjÓ÷ MT PHC / ANM / qs¡T‡\ qT+&ç düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 9. <√eT\T ` yê{Ïe\q yê´|æ+#˚ yê´<ÛäT\ >∑T]+∫q düeTÁ>∑ düe÷#ês¡+, ìyês¡D#·s¡´\T >∑T]+∫ düe÷#ês¡+, ùdø£]+∫, $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 10. dü÷ø£àå JeHêX¯ø±\ ÄeX¯´ø£‘,· eT]j·TT $#·øDå£ ≤s¡V≤æ ‘·+>± yê&É≥+ e\¢ ø£*>π <äTÁwüŒuÛ≤yê\qT >∑T]+∫q düe÷#êsêìï >∑T]+∫q ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 11. |ü]düsê\˝Àì $$<Ûä |ü+≥\qT Ä•+#˚ ‘Ó>∑Tﬁ¯ó¢k˛øÏq uÛ≤>±\qT ùdø£]+∫ ôV≤πs“]j·T+ ‘·j·÷s¡T#˚dæ, Ä yê´<ÛäT\≈£î >∑\ ø±s¡D≤\qT $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. (bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+, e´ekÕj·÷~Ûø±] ø±sê´\j·T+, nqï<ë‘·, e´ekÕj·T |ü+#ê+>∑+, yêsêÔ|üÁ‹ø£\T)

4. »+‘·Te⁄\˝À Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô 12. ø√ﬁ¯óﬂ, u≤‘·T\ >∑T&É¢qT ùdø£]+∫, |ü]e÷D≤\˝À >∑\ ‘˚&Ü\qT $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. H√{Ÿ : >∑T&É¢qT ùdø£]+∫, eTs¡˝≤ yê{Ïì ùdø£]+∫q#√fÒ uÛÑÁ<ä+>± ô|≥º+&ç.

5. øöe÷s¡ <äX¯ 13. øöe÷s¡∑‘\Ô· T >∑T]+∫q düe÷#ês¡+ ANM / Doctor / Teacher \ qT+&ç ùdø£]+∫, $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. (yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+, ôd’qT‡ »s¡ï˝Ÿ‡) 14. s¡ø£Ôdü+ã+BÛ≈£î\ eT<Ûä´ b˛*ø£\qT |ü]o*+∫ qyÓ÷<äT#˚j·T+&ç. ‘·s¡>∑‹>∑~˝À #·]Ã+∫ $X‚¢wæ+#·+&ç. ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 15. øöe÷s¡<äX¯˝À e#˚Ã kÕ+|òæTø£, e÷qdæø£, XÊØs¡ø£ düeTdü´\ C≤_‘êqT ‘·j·÷s¡T#˚dæ, yê{Ïì m<äTs=ÿH˚ eP´Vü‰\ >∑T]+∫q düeTÁ>∑ ìy˚~ø£qT Çe«+&ç. 95

16. >∑T{≤ÿ, U…’˙, bÕHé|üsê>¥\T ‹H˚ <äTs¡\yê≥T≈£î >∑T¬s’q yê] Äs√>∑´ düeTdü´\ C≤_‘êqT ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç. n≥Te+{Ï n\yê≥T¢ e÷ìŒ+#·&ÜìøÏ ˙e⁄ dü÷∫+#˚ |ü]cÕÿs¡e÷sêZ\‘√ ìy˚~ø£ Çe«+&ç. (yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+, ôd’qT‡ »s¡ï˝Ÿ‡)

6. JeyÓ’$<Ûä´+ ` dü+s¡ø£åD 17. Ç{°e* ø±\+˝À |æ#·TÃø£\T, sêã+<äT\T, yÓTÆHê\T e+{Ï |ü≈£åî\T ø£qTeTs¡T>∑e⁄‘·THêïsTT. Äes¡D e´edüú˝À¢ yê{Ïe\¢ ø£*π> Á|üjÓ÷»Hê\T, n$ n+‘·]+∫b˛e&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\T, yê{Ï dü+K´qT ô|+#·&ÜìøÏ eTq+ rdüTø√yê*‡q #·s¡´\ô|’ ìy˚~ø£qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. 18. Ç|üŒ{Ïes¡≈î£ n+‘·]+∫q »+‘·Te⁄\T/yÓTTø£ÿ\T eT]j·TT n+‘·]+∫b˛e&ÜìøÏ dæ<+Δä >± ñqï »+‘·Te⁄\ $esê\qT ùdø£]+#·+&ç. n+<äT≈£î >∑\ ø±s¡D≤\T, ìyês¡D√bÕj·÷\qT dü÷∫dü÷Ô $es¡D≤‘·àø£ ìy˚~ø£qT Áyêj·T+&ç. 19. yê&ç |ü&˚dæq ø±–‘êìï Øôd’øÏ˝Ÿ #˚dæ, Á^{Ï+>¥ø±s¡T¶\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. ‘·j·÷Ø $<Ûëq+ô|’ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

7. $$<Ûä Äes¡D e´edüú\T 20. MT |ü]düsê\˝À \_Û+#˚ bò˛¢sêqT >∑T]Ô+∫, yê{Ï kÕ<Ûës¡D HêeT+ eT]j·TT XÊÁd”Ôj·T HêeT+ Áyêdæ, ôV≤πs“]j·T+qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. (|ü]düsê\T, bÕsƒ¡XÊ\ Á>∑+<∏ë\j·T+, yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, Ç+≥sY ãTø˘‡) 21. MT bÕsƒ¡XÊ\ Äes¡D˝À ñ‘·Œ‹Ô<ës¡T\T, $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T eT]j·TT $∫Ã¤qïø±s¡T\ C≤_‘êqT ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç. Ç+<äT˝Àì @<Ó’Hê ˇø£ J$ì ‘=\–ùdÔ »]π> $|ü]D≤e÷\ô|’ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

8. yÓTTø£ÿ\qT+&ç ÄVü‰s√‘·Œ‹Ô ` j·÷»e÷q´ |ü<äΔ‘·T\T 22. MT Á>±eT+˝À ø=+‘·eT+~ ¬s’‘·T\qT+&ç |ü+≥ ~>∑Tã&ÉT\ $esê\qT ùdø£]+∫, ‘˚&Ü\qT (eØZø£]+∫) yês¡T nqTdü]+∫q j·÷»e÷q´ |ü<‘Δä T· \T yê] ~>∑Tã&çøÏ eT<Û´ä ø±s¡D≤\qT $X‚w¢ +æ ∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 23. MT Á>±eT+˝À ¬s’‘·T\T ñ|üjÓ÷–+#˚ ms¡Te⁄\, ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø£ eT+<äT\T, |ü+≥\ô|’, H˚\ô|’, ˙{Ïô|’ yê{Ï Á|üuÛ≤yê\qT >∑T]Ô+∫ $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 24. e´ekÕj·T+˝À ~>∑Tã&ç ô|+#˚ Ä<ÛäTìø£ |ü<äΔ‘·T\ bÕÁ‘· >∑T]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 25. $$<Ûä |ü+≥\T, yê{ÏøÏ k˛πø ‘Ó>∑Tﬁ¯ó¢, ìyês¡D√bÕj·÷\‘√ ˇø£ düeTÁ>∑ ìy˚~ø£qT sêj·T+&ç.

9. »+‘·Te⁄\qT+&ç ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ‹Ô ` j·÷»e÷q´ |ü<äΔ‘·T\T 26. o‘êø±\+˝À ø£+fÒ y˚dü$ø±\+˝À bÕ\T ~>∑Tã&ç ‘·–Zb˛e&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡Hê\T $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ düeT]Œ+#·+&ç. 27. eT+∫ |üX¯óe⁄ \ø£åD≤\T, Á|üdüTÔ‘·+ |üX¯ódü+|ü<ä ‘·–Zb˛e&ÜìøÏ ø±s¡D≤\T $X‚¢wædü÷Ô, ô|+#˚+<äT≈£î rdüTø√yê*‡q #·s¡´\T >∑T]+∫ ìy˚~ø£ düeT]Œ+#·+&ç. (e´ekÕj·T |ü+#ê+>∑+, ¬s’‘˚sêE, nqï<ë‘·, yêsêÔ|üÁ‹ø£\T) 96

28. ø√ﬁ¯ﬂbòÕsê\T ` yê{Ï ÁbÕeTTK´‘· eT]j·TT yê{Ï e\q ø£*π> nqsêú\T ` ìyês¡D #·s¡´\qT >∑T]+∫q düeTÁ>∑ ìy˚~ø£qT düeT]Œ+#·+&ç. 29. bÕ&ç|Xü ó¯ e⁄\T eT]j·TT ø√ﬁ¯ﬂ≈£î e#˚Ã yê´<ÛTä \T, ìyês¡D#·s´¡ \T >∑T]+∫q ìy˚~ø£qT Çe«+&ç. (nqï<ë‘·, yêsêÔ|üÁ‹ø£\T yÓTTˆˆq$) 30. MT Á>±eT+˝À nqTdü]düTÔqï ÄVü‰s¡|ü<ësêú\T ì\«#˚ùd |ü<äΔ‘·T\T, $esê\T eT]j·TT ø±s¡D≤\qT $X‚¢wædü÷Ô ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

10. |”\Ã˝Ò+ ` Á‘ê>∑˝Ò+ 31. >±* ø±\Twü´ ø±s¡D≤\T>± MT Á>±eT+˝À MTs¡T >∑T]Ô+∫q e÷qe ø±s¡´ø£˝≤|üeTT\ $esê\T e÷qe Äs√>∑´+ô|’ yê{Ï Á|üuÛ≤eeTTqT $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ Çe«+&ç. 32. ˙{Ï eè<Ûë eT]j·TT ˙{Ï ø±\Twü´ ìyês¡D≈£î MT bÕsƒ¡XÊ\˝À neT\T#˚düTÔqï ø±s¡´Áø£e÷\T ` |òü*‘ê\ô|’ ìy˚~ø£ Çe«+&ç. 33. ãVæ≤s¡+>∑ eT\$düs¡®q e\¢ MT ÁbÕ+‘·+˝À ñ‘·ŒqïeTe⁄‘·Tqï düeTdü´\T, |üsê´ekÕHê\T, |ü]cÕÿs¡ e÷sêZ\ô|’ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

11. eTq≈£î nHês√>∑´+ m+<äT≈£î ø£\T>∑T‘·T+~? 34. <√eT\ ìyês¡D≈£î yê&˚ $<ÛëHê\˝À kÕ+Á|ü<ëj·Tø£ |ü<‘Δä T· \T eT]j·TT H˚{Ï Ä<ÛTä ìø£ |ü<‘Δä T· \ >∑T]+∫q $esê\T ùdø£]+#·+&ç. n+<äT |üsê´es¡D≤ìøÏ, Äs√>±´ìøÏ @ |ü<äΔ‘·T\T eT+∫y√ $X‚¢wæ+∫, ìy˚~ø£ sTTe«+&ç. 35. MT ‘·s¡>∑‹˝À ‘·s¡#·T>± nHês√>∑´+‘√ ã&çøÏ sêì $<ë´s¡Tú\qT Ç+≥s¡÷«´ #˚dæ, yê] nHês√>∑´ düeTdü´\ô|’ #·]Ã+#·+&ç. yês¡T @j˚T nHês√>±´ìøÏ >∑Ts¡j÷· ´s√, n+<äT≈£î ø±s¡D≤\T, ìyês¡D√bÕj·÷\ô|’ ìy˚~ø£ sTTe«+&ç. 36. MT Á>±eT+˝À kÕ<Ûës¡D+>± ñ+&˚ yê´<ÛäT\qT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ düπs« ìs¡«Væ≤+#·+&ç. Ä yê´<ÛäT\ ìyês¡D≈£î MT bÕsƒ¡XÊ\˝À ìs¡«Væ≤+∫q ø±s¡´Áø£e÷\T ` yê{Ï Á|üuÛ≤e+ô|’ ìy˚~ø£ sTTe«+&ç.

9e ‘·s¡>∑‹ ÁbÕC…≈£îº |üqT\T 1. ø£D+ 1. 2.

$$<Ûä s¡ø±\ |üÁ‘ê\ n&ÉT¶ø√‘· rdæ yê{Ïì yÓTÆÁø√k˛ÿ|t ÁøÏ+<ä |ü]o*+∫, u≤Vü≤´#·s¡à+˝À >∑\ ìsêàD≤ìï yê{Ï˝À yÓ’$<Ûë´\qT |ü]o*+∫, ìy˚~ø£ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. ø£D+ô|’ |ü]XÀ<Ûäq\T #˚dæq XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ |ü{≤\T ùdø£]+∫ yê] |ü]XÀ<Ûäq\ô|’ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

2. yÓTTø£ÿ\ ø£DC≤˝≤\T 3.

yÓTTø£ÿ\˝À >∑\ $$<Ûä s¡ø±\ ø£DC≤˝≤\ |ü{≤\T ùdø£]+∫ yê{Ï $<ÛäT\T, ìsêàD+ô|’ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 97

3. »+‘·T ø£DC≤˝≤\T 4.

@yÓ’Hê 4 s¡ø£Ô|üØø£å ìy˚~ø£\T ùdø£]+∫ yê{Ï Ä<Ûës¡+>± s¡ø£Ô+˝Àì nkÕ<Ûës¡D n+XÊ\T >∑T]Ô+∫ <ëìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\T $X‚¢wæ+∫, ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

4. Je yÓ’$<Ûä´+ 5. 6. 7. 8.

MT |ü]düsê\˝À $$<Ûä ø°≥ø±\qT ùdø£]+∫ yê{Ï X¯Øs¡ ìsêàD+ (ø±ﬁ¯óﬂ, X¯Øs¡ Äø±s¡+, s¡+>∑T, Ä+f…Hê) ˝À yÓ’$<Ûë´\≈£î >∑\ ø±s¡D≤\qT $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. eTq Á>±e÷\˝À ìs¡«Væ≤+#˚ ø°¢Hé n+&é Á^Hé, ñbÕ~ÛVü‰MT |ü<∏äø±\ ìs¡«Vü≤D, JeyÓ’$<Ûä´+ô|’ m≥Te+{Ï Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘·T+<√ $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. MT |ü]düsê\˝À >∑\ yÓTTø£ÿ\˝Àì $$<Ûä |ü⁄cÕŒ\qT/|ü⁄wüŒ $Hê´kÕ\qT ùdø£]+∫ yê{Ï s¡ø±\qT, yê{Ï yÓ’$<Ûë´\qT $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. MT |ü]düsê\˝À >∑\ yÓTTø£ÿ\˝Àì $$<Ûä |üÁ‘ê\qT ùdø£]+∫ yê{Ï s¡ø±\qT, yê{Ï yÓ$’ <Ûë´\qT $X‚w¢ +æ ∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

5. C≤„H˚+Á~j·÷\T 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

MT bÕsƒ¡XÊ\˝À C≤„H˚+Á~j·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫ $$<Ûä yê´<ÛäT\‘√ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·Tqï yê]ì >∑T]Ô+∫ yê] yê´<ÛäT\T, yê{ÏøÏ >∑\ ø±s¡D≤\T ìyês¡D≤#·s¡´\T $X‚¢wæ+∫ dü÷∫+#·+&ç. e÷qe⁄&ÉT @@ nej·Tyê\T <ëq+ #˚j·Te#√Ã >∑T]Ô+∫ yê{ÏøÏ >∑\ |ü]$T‘·T\T, yê{Ï e\q ˝≤uÛ≤\T $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. ø£+{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q yê´<ÛäT\ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. #Ó$øÏ dü+ã+~Û+∫q yê´<ÛäT\ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. eTT≈£îÿ≈£î dü+ã+~Û+∫q yê´<ÛäT\ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. Hê\Tø£≈£î dü+ã+~Û+∫q yê´<ÛäT\ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. #·sêàìøÏ e#˚Ã $$<Ûä yê´<ÛäT\T, yê{ÏøÏ >∑\ ø±s¡D≤\T, yê{Ï ìyês¡D #·s¡´\ô|’ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ $X‚¢wüD≤‘·àø£ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

6. »+‘·Te⁄\ Á|ües¡Ôq 16. MT ì‘·´J$‘·+˝À ìã+<Ûä Á|ües¡ÔqqT >∑eTì+#˚ $$<Ûä dü+<äsê“¤\qT >∑T]Ô+∫ n˝≤ Á|üe]Ô+#·&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\T $X‚¢wæ+#·+&ç. 17. @@ »+‘·Te⁄\˝À e÷qe⁄&ÉT ìã+<Ûäq Á|ües¡ÔqqT kÕ~Û+#ê&√ m˝≤ kÕ~Û+#ê&√ ø=ìï Je⁄\≈£î ìã+<Ûäq Á|ües¡Ôq m+<äT≈£î kÕ~Û+#·˝ÒyÓ÷ $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

98

7. e´ekÕjÓ÷‘·Œ‘·TÔ\ ô|+|ü⁄<ä\ ` eTqeTT+<äTqï düyêﬁ¯óﬂ 18. ôV’≤Á_&é s¡ø±\ e+>∑&Ü\ yÓTTø£ÿ\T, $‘·ÔHê\T Ç{°e*ø±\+˝À m≈£îÿe>± ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. M{Ï $ìjÓ÷>∑+ e\¢ MT ÁbÕ+‘·+˝À @j˚T |ü+≥\T, yÓTTø£ÿ\ JeyÓ’$<Ûä´+˝À e∫Ãq e÷s¡TŒ\T |ü]o*+∫ <ëìe\q ø£*Zq qcÕº\ô|’ / ˝≤uÛ≤\ô|’ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 19. MT ÁbÕ+‘·+˝À Á|üø£è‹ nqT≈£L\, Á|üø£è‹ùdïVü≤ e´ekÕj·T $<ÛëHê\T bÕ{ÏdüTÔqï e´ekÕj·TπøåÁ‘êìï dü+<ä]Ù+∫ $‘·ÔHê\ m+|æø£ <ä>∑Zs¡qT+∫ ñ‘·Œ‘·TÔ\ ì\« es¡≈£î @j˚T |ü<äΔ‘·T\T bÕ{ÏdüTÔHêïs√ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 20. C…HÓ{Ïø˘ Ç+»˙]+>¥ n+fÒ @$T{À C…HÓ{Ïø˘ Ç+»˙]+>¥ |ü]C≤„q+ e÷qe⁄ì @$<Ûä+>± ñ|üjÓ÷>∑ |ü&ÉT‘·T+<√ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ s¡÷bı+~+#·+&ç.

8. Äes¡D e´edüú\˝À nqT≈£L\Hê\T 21. MT |ü]düsê\˝À ˙{ÏyÓTTø£ÿ, m&Ü]yÓTTø£ÿ, H˚\ô|’ ô|]π> yÓTTø£ÿ\qT ùdø£]+∫ yê{Ï u≤Vü≤´, n+‘·s¡ \ø£åD≤\T, ìsêàD+, yÓTTˆˆ yê{Ïì |ü]o*+∫ yê{ÏeT<Ûä´ yÓ’$<Ûë´\T m+<äT≈£î ñHêïjÓ÷ $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 22. @<Ó’Hê ˙{Ï˝À ô|]π> yÓTTø£ÿqT y˚ﬁ¯ﬂ düVü‰j·T+‘√ ùdø£]+∫ <ëìì eT{Ïº≈£î+&û˝À ô|+#·+&ç. <ëì ô|s¡T>∑T<ä\qT |ü]o*+∫ |òü*‘êìï $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 23. eTq |ü]düsê\˝À ô|]π> >∑TÁs¡|ü⁄&Óø£ÿ, bÕØúìj·T+ (ø±+Á¬>dt M&é) yÓTTø£ÿ\T eTq ÁbÕ+‘·+˝ÀøÏ m˝≤ e∫Ã #˚sêjÓ÷ yê{Ïe\q MT ÁbÕ+‘·+˝À m≥Te+{Ï |ü]D≤e÷\T #√≥T#˚düT≈£îHêïjÓ÷ $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

9. H˚\ ø±\Twü´+ 24. MT |ü]düsê\˝Àì e´ekÕj·Tøπ Áå ‘ê\qT dü+<ä]Ù+∫ yê{Ï˝À ne\+_ÛdTü qÔ ï Ä<ÛTä ìø£ e´ekÕj·T $<ÛëHê\T H˚\ ø±\TcÕ´ìøÏ m˝≤ ø±s¡DeTe⁄‘·THêïjÓ÷ $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

10e ‘·s¡>∑‹ ÁbÕC…≈£îº |üqT\T 1. b˛wüD 1.

Je⁄\˝À $$<Ûä b˛wüø£ $<ÛëHê\ düe÷#êsêìï ùdø£]+∫ $$<Ûä b˛wüø£ $<ÛëHê\T ø£*qZ Je⁄\ |ü{≤\‘√ Ä\“yéT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.

2.

MTs¡T ãj·T≥ m+&É˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï yÓTTø£ÿqT+&ç ˇø£ |üÁ‘êìï, ¬s+&ÉT s√E\T Nø£{Ï˝À ñ+∫q yÓTTø£ÿqT+&ç ˇø£ |üÁ‘êìï, s¡+>∑Ts¡+>∑T Ä≈£î\T >∑\ yÓTTø£ÿqT+&ç ˇø£ |üÁ‘êìï ùdø£]+∫ eT÷&ÉT |üÁ‘ê\≈£î |æ+&ç|ü<ës¡ú |üØø£å #˚dæ yê{Ï |òü*‘ê\qT $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 99

3. 4.

|üsêqïJ$ b˛wüD »]ù| $$<Ûä Je⁄\ C≤_‘ê ‘·j·÷s¡T#˚dæ yê{Ï˝À »]π> b˛wüD≤ $<ÛëHêìøÏ dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ $X‚¢wæ+#·+&ç. q÷&ç˝Ÿ‡, »+ø˘|⁄üò &é‡, s¡+>∑T\T ø£*|æq ÄVü‰sê\T, bÕ´¬ø≥T¢, &Éu≤“\˝À ì\« ÄVü‰s¡|<ü ësêú\T rdüTø√e&É+ e\¢ e÷qe Äs√>±´ìøÏ ø£*>π <äTÁwüŒuÛ≤yê\≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#êsêìï ùdø£]+∫ $X‚w¢ +æ ∫ sêj·T+&ç.

2. XÊ«düÁøÏj·T 5.

6.

MTs¡T 5>∑Ts¡T $<ë´s¡Tú\ düeT÷Vü≤+‘√ eT÷&ÉT Á>∑÷|ü⁄\T>± @s¡Œs¡∫ ˇø£ Á>∑÷|ü⁄qT 3 ìeTTcÕ\T |ü]¬>‹Ô+#·+&ç. eTs=ø£ Á>∑÷|ü⁄qT 3 ìeTTcÕ\T >∑T+J\T rsTT+#·+&ç. eTs=ø£ Á>∑÷|ü⁄qT $ÁXÊ+‹>± ≈£Ls√Ãu…≥º+&ç. ø±s¡´Áø£eT+ |üP¬sÔÌq ‘·sê«‘· yês¡T 1 ì$TcÕìøÏ rdüT≈£îqï XÊ«düqT ˝…øÏÿ+∫ yê{Ï˝À >∑\ ‘˚&ÜqT ˝…øÏÿ+∫ yê{Ï˝À >∑\ ‘˚&Ü\≈£î ø±s¡D≤\T ìy˚~ø£ s¡÷|ü+˝À sêj·T+&ç. }|æ]‹‘·TÔ\≈£î dü+ã+~Û+∫q yê´<ÛäT\T, COPD \≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#ês¡+ yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, ø£s¡|üÁ‘ê\ qT+∫ ùdø£]+∫ yê{ÏøÏ >∑\ ø±s¡D≤\T/ìyês¡D≤#·s¡´\T $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

3. Á|üdüs¡D ` |ü<ës¡ú s¡yêD≤ e´edüú 7. 8.

MT ÁbÕ+‘·+˝À n~Ûø£ s¡ø£Ôb˛≥T‘√ u≤<Ûä|ü&˚yê] C≤_‘ê ‘·j·÷s¡T#˚dæ yê] eè‹Ô n\yê≥T¢ (<äTs¡\yê≥T¢) JeqXË’* >∑T]+∫ düe÷#ês¡+ ‘Ó\TdüT≈£îì Ç$ yê] s¡ø£Ôb˛≥T≈£î @$<Ûä+>± ø±s¡DyÓ÷ $X‚¢wæ+#·+&ç. s¡ø£Ôdü+ã+~Û‘· yê´<ÛäT˝…’q V”≤yÓ÷|ò”*j·÷, <ÛÓ*ùd$Tj·÷ yê´<ÛäT\ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ s¡÷bı+~+#·+&ç.

4. $düs¡®q 9.

MT |ü]düsê\˝Àì yÓTTø£ÿ\˝À ñ‘·Œ‹Ônj˚T´ ~«rj·T JeÁøÏj·T ñ‘·ŒHêï\T. yê{ÏjÓTTø£ÿ $ìjÓ÷>∑+ >∑T]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 10. eT÷Á‘·|+æ &Ü\≈£î e#˚Ã $$<Ûä s¡ø±˝…q’ yê´<ÛTä \T yê{ÏøÏ >∑\ ø±s¡D≤\T yê{Ïì ìyê]+#·>*∑ >π ø±s¡´Áø£e÷\ >∑T]+∫ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

5. ìj·T+Á‘·D düeTq«j·T+ 11. MT ≈£î≥T+ã+˝Àì q\T>∑Ts¡T düuÛÑT´\T ñ<äj·T+ qT+∫ kÕj·T+Á‘·+ es¡≈£L ˙e⁄ #˚ùd |üqT\T e´ø£Ô+ #˚ùd uÛ≤y√<˚«>±\ C≤_‘ê ‘·j·÷s¡T#˚dæ n$ yÓT<ä&ÉT˝Àì @ uÛ≤>±\ ÄBÛq+˝À ñ+{≤jÓ÷ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç? uÛ≤y√<˚«>±\T ìj·T+Á‹+#·&ÜìøÏ @$T#˚j·÷˝À dü÷∫+#·+&ç. 12. MT |ü]düsê\˝À ñqï yÓTTø£ÿ\ C≤_‘ê ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. yê{Ï uÛ≤>±\˝À @y˚T$T nqTes¡ÔHê\T #·÷|ü⁄‘·THêïjÓ÷ |ü{Ïºø£ s¡÷|ü+˝À sêdæ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

6. Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô 13. ø£DC≤\ es¡úq+ $<Ûëq+ <ëìe\q ñ|üjÓ÷>±\T ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ‹Ô˝À (e´ekÕj·T+˝À) <ëì bÕÁ‘· >∑T]+∫ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. 14. MT |ü]düsê\˝Àì $$<Ûä @ø£*+>∑, ~«*+>∑ |ü⁄cÕŒ\qT ùdø£]+∫ ôV≤πs“]j·T+ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. yê{Ï \ø£åD≤\qT $e]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 100

15. u≤\´$yêVü‰\ e\q ø£*π> XÊØs¡ø£ e÷qdæø£, kÕ+|òæTø£ <äTÁwüŒuÛ≤yê\qT >∑T]+∫ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 16. düV≤ü »Á|üdyü ê\T, dæC]Ò j·Tq¢ >∑T]+∫q düe÷#ês¡+ MT Á>±eT+˝À ANM/qs¡T‡/&Üø£sº T¡ qT+∫ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ @s¡ø£yÓTÆq Á|üdüyê\T eT+∫y√ m+<äTø√ $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

7. JeÁøÏj·T\˝À düeTq«j·T+ 17. e÷qe Js¡íe´edüú˝À ñqï #·÷wüø±\ ìsêàD+ yê{Ï $<ÛäT\ >∑T]+∫ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ MT≈£î kÕúìø£+>± <=]πø eqs¡T\‘√ #·÷wüø±\ qeT÷Hê ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. 18. Ç{°e* ø±\+˝À Á|ü»\˝À n\‡s¡¢ e+{Ï JsêíX¯j·T dü+ã+<Ûä yê´<ÛäT\T m≈£îÿe>± ø£ì|ædüTÔHêïsTT. yê{ÏøÏ e÷qe⁄ì JeqXË’* m+‘·es¡≈£L ø±s¡DyÓ÷ $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

8. nqTe+•ø£‘· 19. *+>∑ìsêúsD¡ eT]j·TT ÁuÛ÷Ñ DVü≤‘·´\≈£î dü+ã+~Û+∫q $$<Ûä düe÷#êsêìï ù||üsøY {£ +Ï >¥‡qT ùdø£]+#·+&ç. MT |ü]düsê\˝À n≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\T m<äTs=ÿ+≥Tqï yê] XÊØs¡ø£, kÕe÷õø£, Ä]úø£ |ü]dæú‘·T\T $X‚¢wæ+#·+&ç. 20. MT |ü]düsê˝À¢ ø£ì|æ+#˚ $$<Ûä yÓTTø£ÿ\˝À @@ yÓ’$<Ûä´+ ø£ì|ædüTÔ+<√ |ü]o*+∫ Ä yÓ’$<Ûë´\T yê{Ï eTqT>∑&É≈£î m{≤¢ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+<√ ˇø£ ìy˚~ø£ ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç.

9. eTq |üsê´es¡D+ eTq u≤<Ûä´‘· 21. MT |ü]düsê\˝À @<ÓH’ ê ˇø£ ÄVü‰s¡ >=\TdüTqT |ü]o*+∫, $X‚w¢ +æ #·+&ç. <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q qeT÷HêqT MT≈£î \_Û+#˚ kÕúìø£ eqs¡T\‘√ ‘·j·÷s¡T#˚dæ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 22. ÄVü‰s¡ |æs¡$T&é\≈£î dü+ã+~Û+∫q düe÷#êsêìï ùdø£]+∫ $X‚¢wæ+#·+&ç. MT≈£î kÕúìø£+>± \_Û+#˚ eqs¡T\‘√ ˇø£ ÄVü‰s¡ |æs¡$T&é qeT÷Hê ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. 23. MT |ü]düsê\˝À @<Ó’Hê ˇø£ ˙{Ï eqs¡T\˝À C…’$ø£ e´ekÕú|üq+ yê{Ï ø±s¡ø±\T, |òü*‘ê\ >∑T]+∫q düe÷#êsêìï |ü]o*+∫ $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç.

10. düVü≤»eqs¡T\T 24. MT≈£î kÕúìø£+>± ñqï |ü]ÁX¯eT ˝Ò<ë e´ekÕj·TπøåÁ‘·+/e´ekÕj·T Ä<Ûës¡|ü]ÁX¯eT/bÂÁ©º\qT dü+<ä]Ù+∫ nø£ÿ&É @yÓTÆHê ø±\Twü´ø±s¡ø±\T ñHêïjÓ÷ >∑T]Ô+∫ yê{Ïì X¯ó~Δ#˚ùd $<ÛëHê\T Ç‘·s¡ n+XÊ\ô|’ $X‚¢wüD≤‘·àø£ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 25. MT |ü]düsê\˝Àì e´sêú\qT ñ|üjÓ÷–+∫ yê{Ï düVü‰j·T+‘√ @<Ó’Hê ˇø£ ñ‘êŒ<äø£ edüTÔe⁄qT ‘·j·÷s¡T #˚j·T+&ç. ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 26. MT |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ˙{Ïì dü+s¡øÏå+#˚ / uÛÑ÷>∑s¡“¤»˝≤\T ô|+#˚ ìsêàD≤\qT |ü]o*+∫ yê{Ïì m˝≤ ì]à+#ês√ yê{Ï e\q ø£*π> ˝≤uÛ≤˝Ò$T{À $X‚¢wæ+∫ ìy˚~ø£ sêj·T+&ç. 101

5. JeXÊÁdüÔ+˝À Á|üjÓ÷>±\ ìs¡«Vü≤D \øå±´\T / Ä•+∫q |òü*‘ê\T : 8, 9, 10 ‘·s¡>∑‘·T\˝À ìs¡«Væ≤+#ê*‡q Á|üjÓ÷>±\ >∑T]+∫ ne>±Vü≤q bı+<äT‘ês¡T. Á|ü‘ê´e÷ïj·T |ü]ø£sê\T ùdø£]+#·>∑\TZ‘ês¡T. |æ\¢\#˚ Á|ü‘ê´e÷ïj·T |ü]ø£sê\qT|üjÓ÷–+∫ Á|üjÓ÷>±\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. ‘·s¡>∑‹ >∑~ì Á|üjÓ÷>∑XÊ\>± $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+˝À HÓ’|ü⁄D´‘·qT Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T.

ñb˛<ëÈ‘·+ : JeXÊÁdüÔ+˝À 8, 9, 10 ‘·s¡>∑‘·T\ ˝Àì bÕsƒê´+XÊ\˝À ñqï≥Te+{Ï Á|üjÓ÷>±\qT $<ë´s¡Tú\T ‘˚*ø£>±, kı+‘·+>± ìs¡«Væ≤+#·T≥≈£î á j·T÷ì{Ÿ ñ|üj·TTø£Ô+>± ñ+≥T+~. á j·T÷ì{Ÿ˝À bÕsƒ¡´Á>∑+<∏ë\˝À ˝Òì eqs¡T\qT ≈£L&Ü @ Á|üjÓ÷>±ìøÏ @$ ñ|üjÓ÷–+#ê˝À ‘Ó*j·T CÒj·T≥+ »]–q~. eT]j·TT ø=ìï Á|ü‘ê´e÷ïj·T eqs¡T\qT ≈£L&Ü dü÷∫+#·&É+ <ë«sê M˝…’qìï m≈£îÿe Á|üjÓ÷>±\T ìs¡«Væ≤+∫ C≤„qdüeTTbÕs¡®q #˚j·TT≥≈£î á j·T÷ì{Ÿ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡+>± ñ+≥T+~. eT]ø=ìï #˚j·T<ä–q, nqTdü]+#·<ä–q Á|üjÓ÷>±\ C≤_‘êqT Ç+<äT˝À bı+<äT|üs¡#·&É+ »]–q~.

n<Ûä´j·Tq |òü*‘ê\T : Á|üjÓ÷>±\ ìs¡«Vü≤D <ë«sê $<ë´]ú d”«j·T nqTuÛÑ÷‹ì, C≤„Hêìï bı+<äT‘ê&ÉT. Á|ü‘ê´e÷ïj·T eqs¡T\qT ñ|üjÓ÷–+#·&É+ <ë«sê Á|üjÓ÷>∑XÊ\˝À ø=ìï eqs¡T\T ˝Òq|üŒ{ÏøÏ ≈£L&Ü Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D≈£î Ä≥+ø£+ ñ+&É<äT. Á|ü‘ê´e÷ïj·T eqs¡T\T ‘·≈£îÿe KØ<äT˝À, eT]ø=ìï düMT|ü ÁbÕ+‘ê\˝À ñ∫‘·+>± <=]πø$ dü÷∫+#·&ÉyÓTÆq~. <ëìe\¢ Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D düT\uÛÑ+ ne⁄‘·T+~. ø£]qƒ yÓTqÆ uÛ≤eq\qT Á|üj÷Ó >∑+ ìs¡«Væ≤+#·&+É <ë«sê düT\uÛeÑ TT>± ns¡+ú #˚dTü ø√e&ÜìøÏ M˝Ö‘·T+~. Á|üjÓ÷>±\ <ë«sê |ü]o\HêX¯øÏÔ ô|+bı+<äT‘·T+~. Á|üjÓ÷>∑ |òü*‘·+ Ä<Ûës¡+>± $<ë´s¡Tú\˝À Ä‘·à$XÊ«dü+ ô|s¡T>∑T‘·T+~. Á|üjÓ÷>±\ <ë«sê ˝ÀbÕ\qT ‘Ó\TdüTø=ì yê{Ïì düe]+#·Tø=qT≥≈£î neø±X¯+ ñ+~. Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D <ë«sê $<ë´s¡Tú\˝À zs¡TŒ, H˚s¡TŒ @s¡Œ&É‘êsTT.

Á|üjÓ÷>∑ ìy˚~ø£ s¡÷bı+~+#˚ $<Ûëq+ : Á|üjÓ÷>∑ ìy˚~ø£˝À ñ+&Ü*‡q Á|ü<Ûëq n+XÊ\T : 1. Á|üjÓ÷>∑+ ù|s¡T 2. Á|üjÓ÷>±ìøÏ ø±e\dæq |ü]ø£sê\T 102

3. Á|üjÓ÷>∑ $<Ûëq+ 4. C≤Á>∑‘·Ô\T 5. |òü*‘·eTT s¡+õ‘Y nH˚ $<ë´]ú ªªñ*¢>∑&É¶ bıs¡qT |ü]o*+#·&É+μμ nH˚ Á|üjÓ÷>±ìï #˚kÕ&ÉT. n‘·qT Á|üjÓ÷>∑ìy˚~ø£ m˝≤ sêkÕ&√ #·÷<ë›+. 1. 2. 3.

4. 5.

Á|üjÓ÷>∑+ ù|s¡T : ñ*¢>∑&É¶ bıs¡qT |ü]o*+#·&É+. Á|üjÓ÷>±ìøÏ ø±e\dæq |ü]ø£sê\T : yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ñ*¢>∑&É¶, ôd¢Ì&ÉT\T, ø£esYdæ¢|t, yê#Y>±¢dt, Áãwt, u≤¢{Ï+>¥ ù||üs¡T, uÒ¢&ÉT, ˙&ç˝Ÿ. Á|üjÓ÷>∑ $<Ûëq+ : ñ*¢>∑&É¶ bı≥Tº ˝Òì eT+<äyÓTÆq ∫qïeTTø£ÿqT ø√düT≈£îHêïqT. ∫qïeTTø£ÿ ¬s+&ÉT>± $]∫ düqïì bıs¡qT y˚s¡T#˚kÕqT. y˚s¡T#˚dæq bÕs¡<äs¡Ùø£ düqïì bıs¡qT ôd¢Ì&ÉTMT<ä |ü]#êqT. ôd¢Ì&ÉTMT<ä bÕs¡<äs¡Ùø£ bıs¡ ñ+#·ø£eTT+<˚ ˙{Ïu§≥TºqT y˚dæ ñ+#·T≈£îHêïqT. ôd¢Ì&ÉTô|’qTqï ñ*¢bıs¡ eTT&É‘·\T |ü&É≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô |ü&Ü¶qT. ø£esYdæ¢|t ô|{Ïº n~Ûø£+>±qTqï ˙{Ïì n<äT›&ÉT ø±–‘·+‘√ ‘=\–+#êqT. ‘·j·÷s¡T#˚düT≈£îqï ôd¢Ì&ÉTqT yÓTÆÁø√k˛ÿ|ü⁄˝À |ü]o*+#êqT. |ü]o\q : yÓTÆÁø√k˛ÿ|t <ë«sê |ü]o*+∫q ñ*¢>∑&É¶ øÏ+~$<Ûä+>± ø£qã&ç+~.

C≤Á>∑‘·Ô\T : uÒ¢&ÉT düVü‰j·T+‘√ ñ*¢eTTø£ÿqT y˚s¡T#˚ùd≥|ü⁄&ÉT C≤Á>∑‘·Ô|ü&Ü* ` ø£esYdæ¢|t y˚ùd≥|ü⁄&ÉT ˙{ÏãT&É>∑\T sê≈£î+&Ü ˙&ç˝Ÿ‘√ ø£esYdæ¢|t y˚j·÷*. |òü*‘·+ : ñ*¢>∑&É¶˝À Bs¡È#·‘·Ts¡ÁkÕø±s¡+ >∑\ >∑<äT\qT |ü]o*+#êqT. M{ÏH˚ eèø£åø£D≤\T nì ‘Ó\TdüT≈£îHêïqT.

Á|üjÓ÷>∑XÊ\˝À ñbÕ<Ûë´j·TTì bÕÁ‘· : Á|üjÓ÷>∑XÊ\˝À $<ë´s¡Tú\‘√ Á|üjÓ÷>∑+ #˚sTT+#·&É+˝À ñbÕ<Ûë´j·TTì XÊÁd”Ôj·T |ü<äΔ‹ì bÕ{Ï+#ê*. Á|üjÓ÷>∑+˝Àì ø°\ø£ n+X¯+ uÀs¡T¶MT<ä sêdæ #·]Ã+#ê*. |ü]ø£\Œq\T sêã{≤º*. @<Ó’Hê ˇø£ |ü]ø£\Œq m+|æø£ #˚düTø=ì <ëìô|’ Á|üjÓ÷>∑+ #˚j·÷*. Á|üjÓ÷>∑ |ü]o\q\T qyÓ÷<äT #˚j·T&ÜìøÏ ø±e\dæq |ü{Ïºø£qT ‘·j·÷s¡T #˚sTT+#ê*. |òü*‘ê\qT $X‚¢wæ+#ê*. #·sê\qT e÷]Ã Á|üjÓ÷>∑+ #˚j·T&ÜìøÏ>±qT e÷s¡Ã>∑*–q #·sê\ô|’ #·]Ã+#ê*. 103

‘·s¡>∑‹ : 8e ‘·s¡>∑‹ $wüj·T+ : JeXÊÁdüÔ+

{≤|æø˘ : Á|üjÓ÷>±\T

$C≤„qXÊÁdüÔ+ n+fÒ @$T{Ï?

j·T÷ì{Ÿ Á|üjÓ÷>∑eTT ø±e\dæq |ü]ø£sê\T 1. $‘·ÔHê\T yÓTT\¬ø‘·Ô&ÜìøÏ ` kÕúìø£+>± \_Û+#˚ eT{Ïº. @ eT{Ïº nqT≈£L\+>± ` ≈£î+&û\T/bÕ¢dæºø˘ &Éu≤“\T. ñ+≥T+<√ |ü]o\q. ` $‘·ÔHê\T.

ø£D+`Je⁄\ eTÚ[ø£Á|üe÷D+

2.

Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T ø=ã“]∫|üŒ\T/bÕ&Ób’ ˛sTTq ÄsTT˝Ÿ ø±Hé‡, ≈£L˝ŸÁ&ç+ø˘‡ u≤{Ï˝Ÿ‡, yê≥sY u≤{Ï˝Ÿ‡, ‘·≈£îÿeπs≥T‘√ <=]πø $‘·ÔHê\T.

n–Z|ü⁄\¢˝À¢ ø£D≤\ |ü]o\q.

` n–Z|ü⁄\¢/zø˘|ü⁄\¢, yê#Y>±¢dt. ‘ê{Ï π>>∑T (fÒ>∑) |ü\T#·{Ï bıs¡, ` uÒ¢&ÉT, ˙s¡T, yÓTÆÁø√k˛ÿ|ü⁄, ôd¢Ì&ÉT, ã+>±ﬁ¯<äT+|ü ø£qTï n&ÉT¶ø√‘·. ø£esYdæ¢|t.

ñ*¢>∑&É¶bıs¡qT |ü]o *+#·&É+. ãT>∑Z˝Àì ø£D≤\T |ü]o\q.

ñ*¢>∑&É¶, ôd¢Ì&ÉT, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, yê#Y>±¢dt, ø£esYdæ¢|t, ˙s¡T. Tooth Pic, ôd¢Ì&ÉT, ø£esYdæ¢|t, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ˙s¡T, yê#Y>±¢dt.

˝Ò‘· >∑&ç¶Ä≈£î˝Àì ø£D≤\T |ü]o\q. ñ*¢>∑&É¶˝Àì πø+Á<äø±ìï |ü]o*+#·&É+.

bÕ¢dæºø˘ dü÷ŒHé, #Óø£ÿdü÷ŒHé.

˝Ò‘· >∑&ç¶Ä≈£î, ôd¢Ì&ÉT, ˙s¡T, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t. ñ*¢>∑&É¶, ôd¢Ì&ÉT, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, yÓT~∏*Héã÷¢ / ã÷¢ dæsê $T~∏*Hé ã÷¢/dæÁ≥ìHé/mÁs¡dæsê ˙s¡T, yê#Y>±¢düT ãT>∑˝Z Àì ø£D≤\T øπ +Á<äø+£ Tooth Pic, ôd¢Ì&ÉT, ø£esY dæ¢|t, |ü]o\q. yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ˙s¡T, kÕÁ|üìHé / $T~∏*Hé ã÷¢, yê#Y>±¢dt. >∑&ç¶#êeT+‹ ø±+&É+ >∑&ç¶#êeT+‹ ˝Ò‘·ø±+&É+, bÕ\≈£Ls¡ ø±+&É+/‘√≥≈£Ls¡ n&ÉT¶ø√‘·. yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|t, ôd&Ì¢ TÉ , yê#Y>±¢d,t uÒ&¢ TÉ . XÊX¯«‘·ôd¢Ì&ÉT\ |ü]o\q. mÁs¡s¡ø£Ôø£D+, ‘Ó\¢s¡ø£Ôø£D+, Hê&ûø£D+, meTTø£ø£D+, πsœ‘· ø£+&És¡+, nπsœ‘· ø£+&És¡+, nMTu≤, ø±¢$T&√yÓ÷qdt á.ø=*, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&ÉT\T.

104

dü÷ø£åàJe⁄\ Á|ü|ü+#·+`1

j·T÷ì{Ÿ Á|üjÓ÷>∑eTT ø±e\dæq |ü]ø£sê\T 3.1 1. ≈£î+≥˙s¡T |ü]o*+#·T≥ ≈£î+≥˙s¡T/eTT]øÏ≈£î+≥, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&é. 2. |ü⁄≥º>=&ÉT>∑T\ |ü]o\q H˚\ô|’, ~ã“˝À¢, #Ó≥¢ô|’ <=]πø |ü⁄≥º>=&ÉT>∑T\T, yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|t, ôd&Ì¢ .é 3. Áu…&éyÓ÷˝Ÿ¶ |ü]o\q Áu…&é/ø=ã“] MT<ä ã÷E, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&ÉT, ˙s¡T, dü÷~, ø£esYdæ¢|t 4. eTõ®>∑˝Àì dü÷ø£åàJe⁄\ eTõ®>/∑ ô|s¡T>∑T, ôd&Ì¢ TÉ , yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|t, ÁøÏdüº˝Ÿ yÓ’\{Ÿ, Áø=y=«‹Ô, n–Zô|f…º. |ü]o\q

Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T |ü]düsê\˝À ì\Tee⁄qï ˙s¡T. düV≤ü »+>± <=s¡øÿ£ b˛‘˚ e÷¬sÿ{Ÿ˝À \uÛÑ´eTj˚T´ |ü⁄≥º>=&ÉT>∑T\T. ≈£Ls¡>±j·T\ô|’ e#˚Ã ã÷E, ≈£î[ﬂq |ü<ësêú\ô|’ e#˚Ã ã÷E, |æ+&çô|’ e#˚Ã ã÷E. ÁøÏdüº˝Ÿ yÓ’˝…{Ÿ ˝Òì dü+<äs¡“¤+˝À bı{≤wæj·T+ |üsêà+>∑H˚{Ÿ Á<ëeD+. |ü#·Ã>± ñ+&˚ >∑T+≥˙s¡T @<Ó’Hê.

5. >∑T+≥˙s¡T˝À XË’e˝≤\ >∑T+≥˙s¡T, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&é. |ü]o\q 6. m+&ÉT>∑&ç¶‘√ XÊX¯«‘· ôd¢Ì&éqT |ü]o*+#·T≥ m+&ÉT>∑&ç¶, ˙s¡T, ˇø£&Éu≤“, Ábı{ÀCÀyê\T |ü]o\q yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|t, ôd&Ì¢ ,é ø£esYd|¢æ ,t Á&Ü|üsY (on ICT) 7. eT{Ïº˝À dü÷ø£åàJe⁄\ |ü]o\q

;ø£s¡T, eT{Ïº, ˙s¡T, Á&Ü|üsY, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&é.

Disposable glass, |òæ\¢sY

dü÷ø£åàJe⁄\ Á|ü|ü+#·+`2

8. XÊX¯«‘· ôd&Ì¢ TÉ \T |ü]o\q á&çH√ìj·T+, ôd’Œs¡T*Hê, ICT ôd’Œs√¬>’sê, ÄdüŒsYõ\¢dt, &Éj·÷≥yéT‡, ô|˙‡*j·TyéT. 3.2 1. yÓTÆ<ë|æ+&ç |ü⁄*j·T yÓT<Æ ë|æ+&ç, s¬ +&ÉT ø£|ü \T, ádt,º |ü⁄*j·T u…{Ïºq Ç&û¢|æ+&ç/ádtº/ ˙s¡T. u…≥º&É+ e+≥k˛&Ü 2. øÏD«q Á|üÁøÏj·TqT |ü]o ;ø£s¡T, #·¬øÿs¡, ˙s¡T, ádtº. *+#·T≥ 3. ˝…>∑T´eTH˚dæ yÓTTø£ÿ\ kÕúìø£+>± <=]πø ˝…>∑T´eTH˚dæ y˚s¡¢qT |ü]o*+#·T≥ yÓTTø£ÿ\ y˚s¡T¢, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&é, ø£esYdæ¢|t, ˙s¡T, yê#Y>±¢dt.

105

$$<Ûä Äes¡D e´edüú\T

JeyÓ’$<Ûä´+

øöe÷s¡<äX¯

»+‘·Te⁄\˝À Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô

j·T÷ì{Ÿ Á|üjÓ÷>∑eTT 4. 1. ádtº˝À ø√s¡ø°uÛÑeq+. 2. Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü |ü⁄cÕŒ\qT |ü]o*+#·&É+. 5. yÓTTu…’˝Ÿbò˛Hé Ä&çjÓ÷ MT≥s¡TqT|üjÓ÷–+∫ bÂq'|ü⁄Hê´ìï ø£qT>=qT≥ 6. 1. ¬s+&ÉT ˇπø C≤‹ yÓTTø£ÿ \qT |ü]o*+#·&É+ (πøåÁ‘·|ü]o\q) 2. s¬ +&ÉT ˇπøC≤‹øÏ #Ó+~q »+‘·Te⁄\qT |ü]o *+#·&+É (πøÁå ‘·|]ü o\q) 3. ˇπø ‘·s¡>∑‹˝Àì Ç<ä›s¡T $<ë´s¡Tú\qT |ü]o *+#·&É+ 4. ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝Àì yÓTTø£ÿ\T, »+‘·Te⁄\qT |ü]o*+#·&É+ 7. 1. Äes¡De´edüú ìsêàD≤ìï n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T&É+ 2. Ç\T¢ / ‘√≥ / bÕs¡Tÿ dü+<ä]Ù+∫ yÓTTø£ÿ\T, »+‘·Te⁄\T eT<Ûä´ dü+ã+<Ûëìï |ü]o*+∫ ÄVü‰s¡|ü⁄ >=\TdüT, ÄVü‰s¡|ü⁄ C≤\ø£+ ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+

ø±e\dæq |ü]ø£sê\T Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T XÊX¯«‘· ôd¢Ì&é ádtº ø√s¡ø°uÛÑeq+ kÕúìø£+>± <=]πø Ád”Ô, |ü⁄s¡Twü <√dü, ø±ø£s¡, ;s¡, <ëìeTà, >∑TeTà&ç, kıs¡ |ü⁄cÕŒ\T yÓTTu…’˝Ÿbò˛Hé, Ä&çjÓ÷MT≥s¡T, Physical Science Teacher |ü{Ïºø£\T dü\Vü‰, düVü‰j·T+‘√ |ü]düsê\˝Àì ˇπøC≤‹ yÓTTø£ÿ\T eT+<ës¡+, y˚|ü, ø±qT>∑, yÓ+|ü*, ¬s+&ÉT, |ü{Ïºø£\T ô|ì‡˝Ÿ/ô|qTï >∑H˚ïs¡T, ì‘·´eT*¢, ‘·T‘·TÔs¡u…+&É yÓTTˆˆq$. |ü]düsê\˝Àì ˇπøC≤‹øÏ #Ó+~q Äe⁄\T, |æ\¢\T, ≈£îø£ÿ\T, y˚Tø£\T, »+‘·Te⁄\T, |ü{Ïºø£\T, ô|ì‡˝Ÿ / ø√ﬁ¯óﬂ, ã\T¢\T ô|qTï Ç<ä›s¡T $<ë´s¡Tú\T/ø£e\|æ\¢\T, |ü{Ïºø£ Á>±eT+, ‘√≥, bÕs¡Tÿ

fÒ|⁄ü , <ës¡+, ∫qï∫qï ø£f|º… ⁄ü \¢\T, uÛÑ÷‘·<ä›+, >∑&É¶bÕs¡

kÕúìø£ÁbÕ+‘·+

106

s¡ø£s¡ø±\ yÓTTø£ÿ\T, »+‘·Te⁄\ ∫Á‘·|ü{≤\qT ùdø£]+∫ ÄVü‰s¡|ü⁄ >=\TdüT, ÄVü‰s¡|ü⁄ C≤\ø£+qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+.

yÓTTø£ÿ\qT+&ç ÄVü‰s√‘·Œ‹Ô j·÷»e÷q´ |ü<äΔ‘·T\T

j·T÷ì{Ÿ Á|üjÓ÷>∑eTT 8. 1. eT+∫ $‘·ÔHê\ m+|æø£ #˚j·T&É+ 2. e]–+»\T yÓTT\¬ø‘·&Ô +É ˝À $$<Ûä <äX¯\qT |ü]o *+#·&É+ 3. ‘√≥˝Àì yÓTTø£ÿ\T N&É |”&É\qT |ü]o*+#·&É+

ø±e\dæq |ü]ø£sê\T Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T ù||üs¡T>±¢düT\T, yê≥sYu≤{Ï˝Ÿ‡ kÕúìø£+>± <=]πø @yÓ’Hê $‘·ÔHê\T, ;ø£s¡T, ˙s¡T. e]–+»\T, ˙s¡T, H˚\/≈£î+&û/ÁfÒ, eT{Ïº, uÛÑ÷‘·<ä›+.

|”\Ã˝ÒeTT ` ‘ê>∑˝ÒeTT

»+‘·Te⁄\qT+&ç ÄVü‰s√‘·Œ‹Ô j·÷»e÷q´ |ü<äΔ‘·T\T

bı\+, ‘√≥, ô|s¡{ÏyÓTTø£ÿ\T, |ü]düsê\˝Àì yÓTTø£ÿ\T, uÛ÷Ñ ‘·<+›ä , ICT &Éu≤“, >√¢yé‡, ø£‘ÓÔs¡, ˙&ç˝Ÿ, bò˛sYdæ|t‡ á bÕsƒê´+XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫ ø£èwæ $C≤„q πø+Á<ëìøÏ, e´ekÕj·T |ü]XÀ<ÛäHê πø+Á<ëìøÏ >±ì, |ü+≥bı˝≤\≈£î >±ì πøåÁ‘· |ü]o\q #˚j·Te#·TÃ. 9. 1. <˚oj·T, dü+ø£s¡C≤‹ |üX¯óe⁄\eT+<ä / |üX¯óe⁄\dü+‘· / ∫Á‘·|ü{≤\qT ùdø£]+∫ \ø£åD≤ \ø£åD≤\qT Á>±eT+˝Àì yÓ≥s¡ïØ Vü‰dæŒ≥˝Ÿ‡ / Á>±eT+˝À \qT |ü]o*+#·T≥ (˝Ò<ë) ICT bÕ*#˚Ã |üX¯óe⁄\T |üX¯óe⁄\˝À |ü]o*+#·&É+ 2. >∑T&ÉT¢ ô|fÒº |ü≈£åî\˝À ICT <˚oj·T, dü+ø£s¡C≤‹ì Ç+{À¢ ø√ﬁ¯óﬂ, ø√ﬁ¯ﬂbòÕsê\T |ü]o*+#·&É+ 10. 1. q÷HÓø±–‘·+ Á|üjÓ÷>∑+ q÷HÓ, 5I5 ø=\‘·\T>∑\ #·‘·Ts¡ÁkÕø±s¡ ø±–‘ê\T 2. πøåÁ‘·|üs¡´≥q <ä>∑Zs¡˝Àì |ü]ÁX¯eTqT dü+<ä]Ù+#·&É+ 3. ˙{Ï qeT÷Hê\˝À kÕúìø£+>± <=]πø 4 ˝Ò<ë 5 yê≥sYu≤{Ï˝Ÿ‡, #Ós¡Te⁄˙s¡T, ø±\Twü´ ø±s¡ø±\qT ˙{Ï qeT÷Hê\T, >±E;ø£s¡T, ≈£îﬁ≤sTT˙s¡T |ü]o*+#·&É+ *≥àdtù||üs¡T, düãT“, pH ù||üs¡T

107

‘·s¡>∑‹ : 9e ‘·s¡>∑‹ $wüj·T+ : JeXÊÁdüÔ+

{≤|æø˘ : Á|üjÓ÷>±\T

j·T÷ì{Ÿ Á|üjÓ÷>∑eTT ø±e\dæq |ü]ø£sê\T 1. 1. qeT÷Hê »+‘·Tø£D+ »+‘·Tø£D+ XÊX¯«‘· ôd¢Ì&ÉT, |ü]o\q yÓTÆÁø√k˛ÿ|t

Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T ICT

2. qeT÷Hê eèø£åø£D+ eèø£åø£D+ XÊX¯«‘· ôd¢Ì&ÉT, |ü]o\q yÓTÆÁø√k˛ÿ|t

ø£DìsêàD+ ` $<ÛäT\T

3. ]jÓ÷|üÁ‘·+˝Àì ]jÓ÷|üÁ‘·+, ñ|üÁ<ëeD+ ôd¢Ì&é, ˝Ò‘· e÷$T&ç / ˝Ò‘· Ä≈£î\T (@yÓH’ ê) bÕ¢kÕàbıs¡ |ü]o\q ø£esYdæ¢|t, n<äT›&ÉTø±–‘·+, Áãwt, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t

eèø£å ø£DC≤\+

2.

4. ãT>∑Zø£D+˝À πø+Á<äø£+ Tooth Pic, ôd&Ì¢ TÉ , ø£esYd|¢æ ,t ˙&ç˝Ÿ, $T<∏ä*Hé ã÷¢ / ã÷¢dæsê / –¢»]Hé / u≤¢{Ï+>¥ù||üsY, 1% $T<∏ä*Hé ã÷¢, |ü\T#·{Ï õ>∑Ts¡T |ü]o\q ñ|üÁ<ëeD+, –¢»]Hé, yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|t 5. yÓTÆ{Àø±+Á&çj·÷ |ü]o\q 6. Vü≤]‘·πsDTe⁄\ |ü]o\q 7. XË’e˝≤\˝À Vü≤]‘· πsDTe⁄\ |ü]o\q

ôd¢Ì&ÉT, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ø£esYdæ¢|t, C≤qdtÁ^Hé, ñ*¢>∑&É¶ ]jÓ÷|üÁ‘·+, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&é, ø£esYdæ¢|t ˙{Ï˝Àì @<Ó’Hê XË’e˝≤\T, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&é, ;ø£s¡T, ø£esYdæ¢|t

8. ]øÏÔø£\qT |ü]o*+#·&É+

ø£\ã+<äyÓTTø£ÿ, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, kÕÁ|òüìHé, yê#Y>±¢dt, ôd¢Ì&é

1. ñ*¢bıs¡˝Àì ø£D≤\ |ü]o\q 2. Ä≈£î ô|’bıs¡˝Àì ø£D≤\T 3. y˚s¡T ø£D≤\ |ü]o\q

ñ*¢>∑&É¶, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&ÉT, ø£esYdæ¢|t ‘·eT\bÕ≈£î, dü÷ø£åà<ä]Ùì, ôd¢Ì&ÉT, ø£esYdæ¢|t ñ*¢>∑&É¶, >±Ed”kÕ, ˙s¡T, uÒ¢&ÉT, n|ü&˚ yÓTT\¬ø‘·T‘Ô T· qï y˚sT¡ ¢ (˝Ò‘$· ) –¢»]Hé, n<äT›&ÉTø±–‘·+, Áãwt, ø£esYdæ¢|t, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t

108

‘·eT\bÕ≈£î |ü#·Ã>± e⁄+&˚ Hê#·T Hê>∑C…eTT&ÉT, ÁãVü≤àC…eTT&ÉT

j·T÷ì{Ÿ

Á|üjÓ÷>∑eTT 4. $uÛ≤»´ ø£DC≤\+ |ü]o\q

ø±e\dæq |ü]ø£sê\T Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T |ü]düsê\˝Àì @<Ó’Hê ˝Ò‘·ø±+&É+ ã+>±ﬁ¯<äT+|ü ø£qTï n&ÉT¶ø√‘· ø±˙, y˚s¡T ø=quÛ≤>±\T, uÒ¢&ÉT, ôd¢Ì&ÉT, –¢»]Hé, yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, yê#Y>±¢dt, Áãwt, ˙&ç˝Ÿ 5. ]jÓ÷Ä≈£î ñ|ü]‘·\ ]jÓ÷ Ä≈£î / ‘·eT\bÕ≈£î, ø£DC≤\+ |ü]o\q yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&é, ø£esYdæ¢|t 6. XÊX¯«‘· ôd¢Ì&ÉT\ |ü]o\q

3.

1. ø£DC≤˝≤ìï |ü]o*+#·T≥

a. b. c. d. e. f. g.

Vü≤]‘· ø£DC≤\+ yê‘·j·TT‘· ø£DC≤\+ ì\«#˚ùd ø£DC≤\+ eTè<äT ø£DC≤\+ dü÷ú\ ø£DC≤\+ <äè&ÛÉ ø£DC≤\+ <ës¡Te⁄, b˛wüø£ø£DC≤\+ kÕúìø£+>± \uÛÑ´eTj˚T´ e÷+dü+, eTTø£ÿ, yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|t, ôd&Ì¢ ,é yê#Y>±¢d,t Hcl, Áãwt, ÁXÊeDeTT

yÓì>∑sY

2. ø£+&És¡ ø£DC≤˝≤ìï |ü]o*+#·&É+

»+‘·T ø£DC≤\+

kÕúìø£+>± \uÛÑ´eTj˚T´ e÷+dü+ eTTø£ÿ, yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|t, ôd&Ì¢ ,é yê#Y>±¢d,t Hcl, Áãwt, ÁXÊeD+ 3. meTTø£ ø£DC≤˝≤ìï meTTø£‘√ ≈£L&çq e÷+dü+eTTø£ÿ, |ü]o*+#·T≥ yÓTÁÆ ø√k˛ÿ|t, ôd&Ì¢ TÉ , yê#Y>±¢d,t Áãwt, Hcl, ÁXÊeD+ dü÷úbÕø±s¡ ñ|üø£ﬁ¯ 4. XÊX¯«‘· ôd¢Ì&ÉT\ bı\TdüT\ ñ|üø£ﬁ¯ |ü]o\q düÔ+uÛ≤ø±s¡ ñ|üø£ﬁ¯ |òüTHêø±s¡ ñ|üø£ﬁ¯ @]jÓ÷˝≤sY m&çb˛dt ø£DC≤\+ πsœ‘· ø£+&Ésê\T nπsœ‘· ø£+&És¡ ø£DC≤\+ Vü≤è<äj·T ø£+&És¡ ø£DC≤\+ q÷´sêHé (yÓTÆÁø√k˛ÿ|t)

Hcl ˝Ò≈£î+fÒ

109

|ü#·Ã>± e⁄+&˚ Hê#·T

bÕ¢kÕà bıs¡>∑T+&Ü |ü<ësêú\ ø£<ä*ø£

j·T÷ì{Ÿ Á|üjÓ÷>∑eTT ø±e\dæq |ü]ø£sê\T 4. 1. dü+‘·è|üÔ, ndü+‘·è|üÔ ;ø£s¡T¢ ¬s+&ÉT, #·¬øÿs¡ / ñ|ü, Á<ëeD≤\qT ‘·j·÷s¡T #Ó+#ê\T #˚j·T&É+

5.

Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T

2. Á<ëeD≤\ >±&ÛÉ‘·\qT |ü]o*+#·&É+ 3. Á<äyê_Ûdüs¡D+ Á|üjÓ÷>∑+ 4. e&Éb˛‘· |ü<äΔ‹

;ø£s¡T¢, ˙s¡T, Á<ëø£å, ñ|ü/#·¬øÿs¡ Á<ëø£å ˝Ò≈£î+fÒ m+&çq |òü˝≤\T/ ≈£Ls¡>±j·T\T Ä\T>∑&É¶ / ã+>±ﬁ≤<äT+|ü, #·¬øÿs¡ ô|Á{Ï&çwt ˝Ò≈£î+fÒ bÕ¢dæºø˘ Á<ëeD+, >∑T+&ÉTdü÷~, ô|Á{Ï&çwt (bÕs¡<äs¡Ùø£) –HÓï\T yê≥sYu≤{Ï˝Ÿ‡ kÕº+&ÉT, >∑sê≥T, ;ø£s¡T, e&Éb˛‘· ø±–‘·+, ;ø£s¡T, >√<ÛäTeT|æ+&ç/ _j·T´+|æ+&ç 5. bÕøÏøå £ bÕs¡>e∑ T´‘·«#·+ 2 >∑T&ÉT¢, ;ø£s¡T¢, <ës¡+, ø=\C≤&ç, ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+ dæs¡+õ, #·¬øÿs¡Á<ëeD+ 6. ø±|ò”bı&ç‘√ yê´|üø£+ ø±|ò”bı&ç, ;ø£s¡T, ˙s¡T 7. bı{≤wæj·T+ bı{≤wæj·T+ |üsêà+>∑H˚{Ÿ, ˙s¡T, |üsêà+>∑H˚{Ÿ‘√ ;ø£s¡T yê´|üq+ 8. ø±|üsYdü˝ÒŒ¤{Ÿ‘√ yê´|üq+ 1. yÓTTø£ÿ\˝À Ä≈£î\ |ü]o\q

˙s¡T, ;ø£s¡T, ø±|üsYdü˝ÒŒ¤{Ÿ kÕúìø£+>± <=]πø s¡ø£s¡ø±\ Ä≈£î\T, |ü{Ïºø£\T

Je⁄\˝À yÓ’$<Ûä´+

2. yÓTTø£ÿ\ u≤Vü≤´ \ø£å |ü⁄cÕŒ\‘√ ≈£L&çq yÓTTø£ÿ\T D≤\T |ü]o\q (@ø£<äﬁ¯;», ~«<äﬁ¯;») |ü{Ïºø£\T 3. $‘·ÔHê\qT |ü]o *+#·&É+

ø£|ü\T, $‘·ÔHê\T kÕúìø£+>± <=]πø$, ˙s¡T, |ü{Ïºø£\T

4. @ø£<äﬁ¯, ~«<äﬁ¯;» yÓTTø£ÿ\ \ø£åD≤\qT |ü]o*+#·&É+

|ü{Ïºø£\T, @ø£<äﬁ¯, ~«<äﬁ¯;» yÓTTø£ÿ\T |ü]düsê\˝À <=]πø$

110

f…ø‡º˘ ãTø˘˝Àìy˚ ø±≈£î+&Ü @ $‘·HÔ ê ˝…’Hê |ü]düsê\˝À$ $ìjÓ÷–+#· e#·TÃ. ‘·TeTà, ~]dæq, ø±qTø£, Ç|üŒ, e÷$T&ç, ∫+‘·, H˚πs&ÉT

Á|üjÓ÷>∑eTT 5. ø°≥ø±\˝À u≤Vü≤´\ø£åD≤\T |ü]o*+#·&É+ 6. e÷qe⁄\˝À yÓ’$<Ûä´+

ø±e\dæq |ü]ø£sê\T Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T á>∑, <√eT, ù|&É|ü⁄s¡T>∑T, ø°≥ø±\T ˝Òq|ü⁄&ÉT ôdŒdæeTHéqT d”‘êø√ø£∫\Tø£, u§~›+ø£, ø°≥ø±\T, |ü]o*+#·e#·TÃ. |ü{Ïºø£\T |ü{Ïºø£\T, ‘·s¡>∑‹ $<ë´s¡Tú\T

7. düe÷q |ü]e÷D+˝À qTqï ¬s+&ÉT yÓTTø£ÿ\T |ü]o\q 8. »+‘·Te⁄\ \ø£åD≤\T |ü]o*+#·T≥

|ü{Ïºø£\T, @<Ó’Hê ˇπø |ü]e÷D+ ˝Àì yÓTTø£ÿ\T

»+‘·Te⁄\˝À C≤„H+˚ Á~j·÷\T Á|ües¡Ôq

j·T÷ì{Ÿ

6. ø£qTï, #Ó$, eTT≈£îÿ, Hê\Tø£, #·s¡à+ |ü]o*+#·&É+ 7. u§~›+ø£ Á|ües¡ÔqqT n<Ûä´j·Tq+ #˚j·TT≥

e´ekÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\ ô|+|ü⁄<ä\ ` eTqeTT+<äTqï düyêﬁ¯óﬂ

8.

Äes¡D e´edüú˝À nqT≈£L\Hê\T

9.

ôdŒdæeTHé‡/∫Á‘ê\T/qeT÷Hê\T/ ôd¢Ì&ÉT\T, H√≥T|ü⁄düÔø£+ qeT÷Hê\T / #ês¡Tº\T

n≥ºô|f…º, u§~›+ø£\T, ø±*¸j·T+ ø√¢¬s’&é, <ä÷~

1. yÓTTø£ÿ m+‘· ˙{Ïì ‘√≥˝Àì ∫qï#Ó≥Tº, bÕ*~∏Hé ˙{ÏÄ$] s¡÷|ü+˝À ø£esY, <ës¡+ $&ÉT<ä\ #˚dæ+<√ |ü]o*+#·&É+ 2. ø£+b˛dtH≥ ms¡Te⁄ ‘·j·÷Ø

yêqbÕeTT\T, H˚\˝À >=]j·T\T #˚j·T&É+, #Ó‘·Ô\T, Ä≈£î\T, H˚\˝À ø£*ùd |ü<ësêú\T

3. |ü+#·>∑e´

bÕ\T, ô|s¡T>∑T, HÓsTT´, ù|&É, eT÷Á‘·+, ø£\T¢, ø=ã“]˙ﬁ¯óﬂ, #Ós¡≈£îs¡dü+ ø£cÕj·÷\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+. ñ<ë : y˚|ü, d”‘ê|òü\+–+»\T, $Ts¡|ü πøåÁ‘·|ü]o\q <ä>∑Z]˝Àì #Ós¡Te⁄ düeTTÁ<äeTT, m&Ü], ø=\qT, ICT ÄyêkÕ\T M\T>±ì#√≥, M\T>±ì dü+<äs¡“¤+˝À I.C.T. <ë«sê #·÷|üe#·TÃ. 111

Áø£.dü+. Á|üjÓ÷>∑eTT ø±e\dæq |ü]ø£sê\T 10. XÊX¯«‘· ôd¢Ì&é\ ‘·j·÷Ø yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ø±yÓT˝Ÿ ôV≤sTTsY Áãwt 0 ôd’E, yê#Y>±¢düT\T`6, yê≥sY ø±Hé`1, ø£esYdæ¢|t\T`1, uÒ¢&ÉT, ˙&ç˝Ÿ, ôd¢Ì&é\T`2

s¡kÕj·Tìø£ |ü<ësêú\T 30%, 50%, 70%, 90%, 100% Ä\ÿVü‰˝Ÿ, |æÁø√ Ç+&ç>√ / uÀsêø˘‡ ø±s¡yÓTÆHé, ÇjÓ÷dæHé, ø√¢yé ÄsTT˝Ÿ, ¬øq&Ü u≤\‡+

1.

ùdø£s¡D : ùdø£]+∫q uÛ≤>∑eTT (eèø£å / »+‘·T) qT yê#Y>±¢dt˝Àì &çdæº˝Ÿ¶ yê≥sY˝À ñ+#ê*.

2.

s¡+»ø£#·s¡´ : |æÁø√`sTT+&ç>√/uÀsêø˘‡ ø±s¡yÓTÆHé e+{Ï s¡+»ø±ìï yê#Y>±¢dt˝À b˛j·÷*. eèø£å/»+‘·T <˚Vü≤uÛ≤>±\T s¡+>∑TqT bı+<äT‘êsTT.

3.

ìs¡®©ø£s¡D+ : m. 30% Ä\ÿVü‰˝Ÿ ˝ÀìøÏ eèø£å / »+‘·T <˚Vü‰ìï #˚sêÃ* (5 ìˆˆ ùd|ü⁄) _. 30% qT+&ç 50% (5 ìˆˆ ùd|ü⁄) dæ. 50% qT+&ç 70% Ä\ÿVü‰˝Ÿ˝ÀøÏ e÷sêÃ*. (5 ìˆˆ ùd|ü⁄) ìs¡T›wüº s¡+»ø£#·s¡´ : 70% Ä\ÿVü‰˝ŸqT+&ç ÇjÓ÷dæHé s¡+»ø£eTTq≈£î e÷sêÃ*. 70% Ä\ÿVü‰˝Ÿ qT+&ç 90% Ä\ÿVü‰˝Ÿ˝ÀìøÏ e÷sêÃ*. |òü*‘·+>± n<äq+>± e⁄+&˚ s¡+»ø£eTT nedüs¡yÓTÆq y˚Ts¡≈£î s¡+>∑TqT Á>∑Væ≤+∫ ø£DC≤\+/Áb˛{ÀCÀeHé\qT bÕs¡<äs¡Ùø£+>± ø£ì|æ+#˚≥≥T¢ #˚düTÔ+~. 90% Ä\ÿVü‰˝Ÿ qT+&ç 100% Ä\ÿVü‰˝Ÿ≈£î e÷s¡Ã&É+ e\¢ |üP]Ô ìs¡®©ø£s¡D+ »s¡T>∑TqT. 100% Ä\ÿVü‰˝Ÿ qT+&ç ø√¢yé ÄsTT˝Ÿ / ¬ôd&ÜsY e⁄&é ÄsTT˝Ÿ ˝ÀøÏ e÷sêÃ*. (5 ìˆˆ)

4.

5. 6.

eTÚ+{Ï+>¥ : ôd¢Ì&é eT<Ûä´˝À ˇø£ #·Tø£ÿ ¬øq&Üu≤\‡+qT y˚dæ n+<äT˝À Ä\ÿVü‰˝Ÿ Áπ>&ç+>¥‘√ ÁbÕôddt #˚dæq uÛ≤>±ìï y˚j·÷*.

7.

>±* ãT&É>∑\T #˚s¡≈£î+&Ü ø£esYdæ¢|tqT yê\T>± ¬øq&Üu≤\‡+ MT<ä y˚dæ HÓeTà~>± |üs¡#·T≈£îH˚≥≥T¢ #˚j·÷*.

8.

2 s√E\T Äs¡u…{Ïºq ‘·sê«‘· ø£esYdæ¢|t n+#·T˝À¢qT+&ç ãj·T≥≈£î e∫Ãq õ>∑Ts¡TqT uÒ¢&é‘√ HÓeTà~>± ‘=\–+#ê*.

9.

eèø£å / »+‘·T uÛ≤>∑+ ù|s¡TqT ˝ÒãT˝Ÿô|’ Áyêdæ n+{Ï+#ê*.

112

Áø£.dü+. Á|üjÓ÷>∑eTT 11. >∑e«\qT uÛÑÁ<ä|ü]#˚ $<Ûëq+

ø±e\dæq |ü]ø£sê\T

s¡kÕj·Tìø£ |ü<ësêú\T

>±E‘={Ïº`2, >±¢dtsê&é\T`3, yÓ’{Ÿ yÓì>∑sY, ôV’≤Á&√ø√¢]ø˘ ÄeT¢+ kÕÿ˝…Œ˝Ÿ`2, <∏äs√àø√˝Ÿ w”{Ÿ, >∑÷¢ (1N, 0.5N), ø±dæºø˘ k˛&Ü, ˝…’, k˛&çj·T+ ôV’≤Á&Ü¬ø’‡&é, k˛&çj·T+ ø±s=“H˚{Ÿ, Ä\ÿVü‰˝Ÿ, bòÕsêà˝Ÿ, bòÕs¡Tà*Hé, uÒøÏ+>¥ k˛&Ü

>∑e«\qT (>∑T\¢) uÛÑÁ<ä|ü]#˚ $<ÛëqeTT düeTTÁ<ärsêìï dü+<ä]Ù+∫q|ü⁄&ÉT ˇ&ÉT¶q nH˚ø£ Äø±sê\˝À, nH˚ø£ s¡+>∑T\˝À yÓTT\kÕÿ es¡Z|ü⁄ ªø£s¡Œsê\Tμ \_ÛkÕÔsTT. yê{Ïì ùdø£]+∫, X¯óÁuÛÑ|üs¡∫ JeXÊÁdüÔ Á|üjÓ÷>∑XÊ\˝À n+<ä+>± uÛÑÁ<ä|üs¡#· e#·TÃ. M{Ïì X¯óÁuÛÑ|üs¡#·&ÉeTT˝À ø=ìï |ü<äΔ‘·T\T e⁄HêïsTT. 1.

ø£s¡Ãsêìï y˚&ç#˚j·T&É+ : u≤>± y˚&ç#˚j·T&É+ <ë«sê ø£s¡Œs¡+ ˝À|ü\ e⁄qï yÓTT\kÕÿ J$ (q‘·Ô) <˚Vü≤+ ãj·T≥≈£î edüTÔ+~.

2.

u≤Vü≤´ø£s¡Œsêìï X¯óÁuÛÑ|üs¡#·&É+ : ø£s¡Œs¡+ ãj·T≥ CaCo3 ì]à‘·yÓTÆq u≤s¡ïøÏ˝Ÿ‡ ñ+{≤sTT. yÓ’{Ÿ yÓì>∑sY / 1N Hcl / 0.5N Hcl Á<ëeD+‘√ M{Ïì ‘=\–+#·e#·TÃ. ‘·>∑T yÓ÷‘ê<äT˝À H˚s¡T>± u≤s¡ïøÏ˝Ÿ‡ô|’q y˚j·÷*. ˝Ò≈£î+fÒ ø£s¡Œs¡eTTq≈£î s¡+Á<Ûë\T |ü&˚ neø±X¯+ ñ+~.

3.

;¢∫+>¥`1 : ø±dæºø˘ k˛&Ü / ˝…’ ì ñ|üjÓ÷–+∫, $T>∑‘ê ø£+&És¡ ìsêàD≤\T @yÓ’Hê $T–*e⁄+fÒ) X¯óÁuÛÑ|üs¡#·e#·TÃ. k˛&çj·T+ ôV’≤Á&Ü¬ø’‡&é eT]j·TT k˛&çj·T+ ø±s=“H˚{Ÿ $TÁX¯e÷ìï ª˝…’μ n+{≤s¡T. ˝…’ : 1 ©ˆˆ ˝…’ rdüTø=ì 2 ©ˆˆ &çdæº˝Ÿ¶ ˙{Ï˝À ø£*|æ y˚&ç#˚dæ #·˝≤¢]Ãq Á<ëeD+˝À 48 >∑+≥\T Hêqu…{≤º*.

4.

;¢∫+>¥`2 : Ä\ÿVü‰˝Ÿ G bòÕsêà˝Ÿ $TÁX¯eT+˝À 5`6 s√E\T ñ+#ê*.

5.

k˛|æ+>¥ Áãwæ+>¥ : 5% bòÕs¡Tà*Hé G uÒøÏ+>¥ k˛&Ü $TÁX¯eT+‘√ Áãwæ+>¥ #˚j·÷*. m+&É˝À Äs¡u…{Ïºq ‘·s¡Tyê‘· M{Ïì Áø£eT|ü<äΔ‹˝À Äø£s¡¸D°j·T+>± <Ûäs√àø√˝Ÿ w”{Ÿô|’ õ>∑Ts¡T‘√ n+{Ï+#·+&ç. $T<∏Ó’˝Ÿ ôd\T´˝ÀCŸ : @ø£ø£DJe⁄˝…’q Áb˛{ÀCÀeq¢qT HÓeTà~>± #·*+|ü#˚j·T&ÜìøÏ yê&É‘ês¡T.

113

Á<ëeD≤\T 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

]#·sY¶‡ Á<ëeD+ : •©+Á<Ûë\qT ô|+#·&É+ ø√dü+ yê&É‘ês¡T. ‘·j·÷Ø $<Ûëq+ : 6.6 Á>±. bı{≤wæj·T+ HÓ’ÁfÒ≥T, 3.3 Á>±. bı{≤wæj·T+ &Ó’`ôV’≤Á&√»Hé bòÕùdŒ¤≥T, 33.3 Á>±. düTÁø√dt, 1.7 Á>±. yÓT^ïwæj·T+ dü˝ÒŒ¤≥TqT 1 ©. X¯ó<äΔ»\eTT˝À ø£]–+#·+&ç. á Á<ëeD≤ìï d”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·+&ç. á Á<ëeD+˝À $$<Ûäs¡ø±˝…’q |òü+¬>’ C≤‹ ã÷E\T ô|s¡T>∑T‘êsTT. ]+>∑sY Á<ëeD+ : s¡ø£Ôø£D≤\qT |ü]o*+#·&ÜìøÏ yê&É‘ês¡T. 0.14 Á>±. bı{≤wæj·T+ ø√¢¬s’&é, 6.5 Á>±. k˛&çj·T+ ø√¢¬s’&é, 0.12 Á>±. ø±*¸j·T+ ø√¢¬s’&é, 0.2 Á>±. k˛&çj·T+`u…’`ø±s=“H˚{Ÿ\qT 1 ©≥s¡T X¯ó<äΔ»\+˝À ø£]–+∫ d”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·+&ç. ]+>∑sY Á<ëeD+`2 : ø°ås¡<ë\ s¡ø£Ôø£D≤\qT |ü]o*+#·T≥≈£î yê&É‘ês¡T. 0.42 Á>±. bı{≤wæj·T+ ø√¢s¬ &’ ,é 9.0 Á>±. k˛&çjT· + ø√¢s¬ &’ ,é 0.24 Á>±. ø±*¸jT· + ø√¢s¬ &’ ,é 0.2 Á>±. k˛&çjT· + u…`’ ø±s=“H˚{Ÿ\qT 1 ©≥s¡T X¯ó<äΔ»\+˝À ø£]–+∫ d”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·+&ç. HÓ’Á>√dæHé : Ábı{ÀCÀyê Je⁄\qT s¡+»ø£eTT #˚j·TT≥≈£î yê&É‘ês¡T. ‘·j·÷Ø $<Ûëq+ : 3 Á>±. HÓ’Á>√dæHéqT 100 $T.©. X¯ó<äΔ»\eTT˝À ø£]–+∫, e&Éb˛dæ d”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·Tø√+&ç. $T<ÛÓ’˝Ÿ yÓ’˝…{Ÿ 6B : JeXÊÁdüÔ dü+ã+~Û‘· |ü<ësêú\qT s¡+»ø£+ #˚j·T&ÜìøÏ yê&É‘ês¡T. ‘·j·÷Ø $<Ûëq+ : 1 Á>±. $T<ÛÓ’˝Ÿ yÓ’˝…{Ÿ 6B ì 75 $T.©. X¯ó<äΔ»\+˝À ø£]–+#·+&ç. á Á<ëeD≤ìøÏ 100 $T.©. ˙{Ïì ø£*|æ e∫Ãq Á<ëeD≤ìï d”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·Tø√+&ç. y˚Tj·TsY‡ n\T“$THé : ∫qï Je⁄\qT, yÓTÆÁø√{À$T n&ÉT¶ø√‘·\qT yÓTÆÁø√k˛ÿ|t˝À |üØøÏå+#·&ÜìøÏ, Je⁄\ <˚Vü≤eTTqT |üØøÏå+#˚ düeTj·T+˝À ìs¡®©ø£s¡DeTT »s¡T>∑≈£î+&Ü ñ+&É≥+ ø√dü+ á $TÁX¯e÷ìï yê&É‘ês¡T. ‘Ó\¢kıq (>∑T&ÉT¶˝Àì) ` 50 $T.©. –¢»]Hé ` 50 $T.©. k˛&çj·T+ kÕ*dæ˝Ò{Ÿ ` 1.0 Á>±.‘· eT÷&ÉT |ü<ësêú\qT u≤>± –\ø={Ïº, e&ÉuÀdæ d”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·Tø√yê*. bòÕs¡Tà*Hé Á<ëeD+ : ø=ìï Je⁄\ X¯Øsê+‘·sê“¤>±\qT, ∫qïJe⁄\qT uÛÑÁ<ä|üs¡#·&ÜìøÏ, yÓTTø£ÿ\qT #ê˝≤s√E\T uÛÑÁ<ä|üs¡#·&ÜìøÏ á Á<ëeD≤ìï yê&É‘ês¡T. m) 4% bòÕs¡Tà*Hé Á<ëeD+ ` 10 $T.©. X¯ó<äΔ »\eTT ` 90 $T.© ô|’ ¬s+&ç+{Ïì u≤>± ø£*j·Tu…{Ïº á Á<ëeDeTT˝À »+‘·Tdü+ã+<Ûä uÛ≤>±\qT ˝Ò<ë ∫qï ∫qï »+‘·Te⁄\qT ôdŒdæeTHé C≤&û˝À y˚dæ uÛÑÁ<ä|üs¡#·e#·TÃ.

114

bòÕs¡Tà*Hé ndæ{Ïø˘ Ä\ÿVü‰˝Ÿ (FAA) 4% bòÕs¡Tà*Hé Á<ëeD+ ` 10 $T.©. π>¢dæj·T˝Ÿ ndæ{Ïø˘ ÄeT¢+ ` 5 $T.©. 7% sTT<ÛÓ’˝Ÿ Ä\ÿVü‰˝Ÿ ` 85 $T.©. ô|’ eT÷&ç+{Ï $TÁX¯e÷ìï ñ|üjÓ÷–+∫, yÓTTø£ÿ\qT yÓTTø£ÿ uÛ≤>±\qT ˝Ò<ë HÓeT{§&Ü Je⁄\qT uÛÑÁ<ä|üs¡#·e#·TÃ. 8. Áø√yÓ÷`ndæ{À`Ädæàø˘ ÄeT¢+ : ã\yÓTÆq Á<ëeD+ : 1% Áø√$Tø˘ ÄeT¢+ ` 15 $T.©. 2% Ädæàø˘ ÄeT¢+ ` 4 $T.©. π>¢dæj·T˝Ÿ ndæ{Ïø˘ ÄeT¢+ ` 1 $T.©. ô|’ |ü<ësêú\ $TÁX¯eT Á<ëeD+˝À »+‘·Te⁄\qT, yÓTTø£ÿ\qT uÛÑÁ<ä|üs¡TkÕÔs¡T. á Á<ëeD≤ìï ‘êC≤>± e÷Á‘·y˚T ‘·j·÷s¡T#˚düTø√yê*. 9. Ä\ÿVü‰˝Ÿ Áπ>&ç+>¥ $<ÛëqeTT : ¬søÏºô|ò’&é dæŒ]{ŸqT 100 XÊ‘·+ Ä\ÿVü‰˝Ÿ>± |æ\TkÕÔs¡T. Ä\ÿVü‰˝Ÿ Áπ>&ç+>¥˝À á ¬søÏºô|ò’&é dæŒ]{ŸqT yê&É‘ês¡T. 1. 90% Ä\ÿVü‰˝Ÿ : ` ¬søÏºô|ò’&é dæŒ]{Ÿ ` 94.5 $T.©. düTe÷s¡T 95 : 5 $T.©. ` X¯ó<äΔ»\eTT ` 5.5 $T.©. 2. 70% Ä\ÿVü‰˝Ÿ : ` ¬søÏºô|ò’&é dæŒ]{Ÿ ` 73.7 $T.©. 74 : 26 $T.©. ` X¯ó<äΔ»\eTT ` 26.3 $T.©. 3. 50% Ä\ÿVü‰˝Ÿ : ` ¬søÏºô|ò’&é dæŒ]{Ÿ ` 52.6 $T.©. 53 : 47 $T.©. ` X¯ó<äΔ»\eTT ` 47.4 $T.©. 4. 30% Ä\ÿVü‰˝Ÿ : ` ¬søÏºô|ò’&é dæŒ]{Ÿ ` 31.6 $T.©. 32 : 68 $T.©. ` X¯ó<äΔ»\eTT ` 68.4 $T.©. á Áπ>&Ó&é Ä\ÿVü‰˝Ÿ XÊX¯«‘· ôd¢Ì&é ‘·j·÷Ø˝À ìs¡®©ø£s¡D+ ø√dü+ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. 10. ôd˝…’Hé Á<ëeD+ : ‘ê‘êÿ*ø£+>± ø=ìï X¯Øs¡ uÛ≤>±\qT ì\«#˚j·T&É+ ø√dü+, n+‘·#˚Ã¤<äHê\ ‘·sê«‘· X¯Øs¡uÛ≤>±ìï ñ+#·&É+ ø√dü+ á Á<ëeD≤ìï yê&É‘ês¡T. ` k˛&çj·T+ ø√¢¬s’&é (nq˝…’{Ïø£˝Ÿ) ` 0,78 Á>±. ` X¯ó<äΔ»\eTT ` 100 $T.©. _)

} } } }

115

11. $T<∏Ó’˝Ÿ ôd\T´˝ÀCŸ : düJe+>± #·*düTÔqï dü÷ø£åàyÓTÆq »+‘·Te⁄\ #·\Hêìï HÓeTà~ |üs¡#·&ÜìøÏ yê&É‘ês¡T. $T<∏Ó’˝Ÿ ôd\T´˝ÀCŸqT ôd¢Ì&éô|’ eè‘êÔø±s¡+>± |üPdæ eT<Ûä´˝À eTT]øÏ˙{Ï #·Tø£ÿqT y˚j·÷*. Je⁄\ ø£<ä*ø£\T eT+<ä–kÕÔsTT. 12. Ç<ÛÓ’˝Ÿ ndæfÒ{Ÿ : ø√¢s√bòÕ+≈£î Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>± Je⁄\qT düèVü≤ø√˝ÀŒj˚T≥≥T¢ #˚düTÔ+~. ùdø£s¡D C≤&Ûû˝À Ç<ÛÓ’˝Ÿ ndæfÒ{Ÿ˝À eTT+∫q <ä÷~ì y˚dæ ø°≥ø±\qT düŒèVü≤ ø√˝ÀŒj˚T≥≥T¢ #˚j·Te#·TÃ.

s¡+»ø±\T 1.

2.

3.

4.

5.

6.

nì*Hé ã÷¢ : Ä˝ÒZ eT]j·TT |òü+¬>’ C≤‘·T\qT s¡+»ø£eTT #˚j·TT≥≈£î yê&É‘ês¡T. ‘·j·÷Ø $<Ûëq+ : 0.5 Á>±. nì*Hé ã÷¢ qT rdüTø=ì 50 $T.©. ˙{Ï˝À (X¯ó<äΔ»\eTT) ø£]–+#ê*. á Á<ëeD≤ìï 100 $T.©. ˙{Ï‘√ ø£*|æ, e&ÉuÀdæ >±E d”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·+&ç. nì*Hé ã÷¢ (Ä\ÿVü‰˝Ÿ) : ôd\T´˝ÀCŸ |ü<ësêúìï s¡+»ø£eTT #˚j·TT≥≈£î yê&É‘ês¡T. ‘·j·÷Ø $<Ûëq+ : 1 Á>±. nì*HéqT 100 $T.©. ˙{Ï˝À ø£]–+#·+&ç. á 100 $T.©. ˝ÀH˚ 85% sTT<ÛÓ’˝Ÿ Ä\ÿVü‰˝Ÿ eT]j·TT X¯ó<äΔ»\eTT ñ+&Ü*). e&É>∑{Ïº >±Ed”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·+&ç. ndæ{Àø±s¡yÓTÆHé : 5 Á>±eTT\ ªø±s¡yÓTÆHéμ rdüTø=ì 55 $T.©. X¯ó<äΔ»\+˝À ø£]–+#·+&ç. 200 $T.©. >±EC≤&û˝À á Á<ëeD≤ìï b˛dæ, y˚&ç #˚j·T+&ç. BìøÏ 45 $T.©. π>¢dæj·T˝Ÿ ndæ{Ïø˘ Äe÷¢ìï ø£*|æ <ä÷~‘√ C≤&ûeT÷‹ì _–+∫ ‹]– y˚&ç#˚j·T+&ç. e&Éb˛dæ, #·˝≤¢]Ãq Á<ëeD≤ìï >±Ed”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·+&ç. uÒø£sY‡ Á<ëeDeTT : »+‘·T dü+ã+<Ûä ø£DC≤˝≤\qT eTè<äTe⁄>± e÷s¡Ã&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. ‘·j·÷Ø $<Ûëq+ : 10 $T.©. –¢»sê˝ŸqT 54 $T.©. sTT<ÛäHê˝Ÿ (95%) eT]j·TT 35 $T.©. X¯ó<äΔ»\eTT‘√ u≤>± ø£*j·Tu…{Ïº, á Á<ëeD≤ìï >±Ed”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·+&ç. uÀsêø˘‡ ø±s¡yÓTÆHé : ` uÀsêø˘‡ ` 4 Á>±. ` ø±s¡yÓTÆHé ` 2 Á>±. ` X¯ó<äΔ»\+ ` 100 $T.©. X¯ó<äΔ»\+˝À M{Ïì ø£]–+∫ s¡+>∑T e÷πses¡≈£î y˚&ç#˚j·÷*. á |ü]e÷D≤ìøÏ dü]|ü&˚ 70% Ä\ÿVü‰˝ŸqT ø£*|æ 1 s√E ø£<ä\Ã≈£î+&Ü ì\«ñ+#ê*. ‘·sê«‘· >±Ed”kÕ˝ÀøÏ e&É>∑{Ïº uÛÑÁ<ä|üs¡#·+&ç. 2`3 s√E\≈£î á Á<ëeD+ |üø£«yÓTÆ s¡+»HêìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. |æÁø√`sTT+&ç>√ ø±s¡yÓTÆHé : ø°≥ø±\T yÓTT<ä˝…’q Je⁄\ U…’{ÏHé uÛ≤>±\qT (H√{ÏuÛ≤>±\T, ¬sø£ÿ\T yÓTTˆˆ) s¡+»q+ #˚j·T&ÜìøÏ á Á<ëeD≤ìï yê&É‘ês¡T. 70% Ä\ÿVü‰˝Ÿ˝À X¯ó~Δ#˚dæq uÛ≤>±*ï e÷Á‘·y˚T á Á<ëeD+˝À y˚j·÷*. ` 90% dü+‘·è|üÔeTT #Ó+~q |æÁøÏø˘ ÄeT¢+ ` 1 uÛ≤>∑+ ` dü+‘·è|üÔeTT #Ó+~q Ç+&ç>√ ø±s¡yÓTÆHé Á<ëeD+ ` 2 uÛ≤>±\T 116

ôV≤eT{À>∑®j·T*Hé : eèø£å »+‘·T πø+Á<äø±\qT s¡+»q+ #˚j·TT≥≈£î yê&É‘ês¡T. ` ôV≤e{À>∑®j·T*Hé ` 2 Á>±. ` ¬søÏºô|ò’&é dæŒ]{Ÿ ` 100 $T.©. ` –¢»]Hé ` 100 $T.©. ` >ö¢dæj·T˝Ÿ ndæ{Ïø˘ ÄeT¢+ ` 10 $T.©. ` X¯ó<äΔ»\+ ` 100 $T.©. ¬søÏºô|ò’&é dæŒ]{Ÿ q+<äT ôV≤eT{À>∑®j·T*HéqT ø£]–+∫, ndæ{Ïø˘ Äe÷¢ìï, –¢»]HéqT, X¯ó<äΔ»˝≤ìï ø£\|ü+&ç. ∫ø£ÿì ms¡T|ü⁄s¡+>∑T e#˚Ães¡≈£î á $TÁX¯e÷ìï n˝≤π> ø£<ä|ü≈£î+&Ü ñ+#·+&ç. ‘·s¡Tyê‘· e&É>∑{Ïº >±Ed”kÕ˝À uÛÑÁ<ä|üs¡#·+&ç. 8. ˝…’{ŸÁ^Hé : bÕ¢kÕàqT s¡+»ø£+ #˚j·T&É+ ø√dü+ yê&É‘ês¡T. ` ˝…’{ŸÁ^Hé ôdºsTTHé ` 0.82 Á>±. ` 90% Ä\ÿVü‰˝Ÿ ` 100 $T.©. ˝…’{ŸÁ^HéqT 90% Ä\ÿVü‰˝Ÿ˝À ø£]–+∫ uÛÑÁ<ä|üs¡#·Tø√yê*. 9. bòÕdtºÁ^Hé : ôd’{ÀbÕ¢»+qT s¡+»ø£+ #˚j·T&ÜìøÏ yê&É‘ês¡T. ` bòÕdtºÁ^Hé ôdºsTTHé ` 1 Á>±. ` 90% Ä\ÿVü‰˝Ÿ ` 100 $T.©. 10. Ädæ&é |òüdæHé : ø°≥ø±\ U…’{ÏHé uÛ≤>±\qT, d”¢ÿ¬s’≥¢qT s¡+»ø£+ #˚j·T&ÜìøÏ yê&É‘ês¡T. ` ndæ&é |òüdæHé ` 0.5 Á>±. ` X¯ó<äΔ»\+ ` 100 $T.©. 11. ©wüàHé Á<ëeD+ : Áb˛{ÀCÀeq¢qT s¡+»q+ #˚j·T&ÜìøÏ yê&É‘ês¡T. ` ©wüàHé ôdºsTTHé ` 0.15 Á>±. ` 100% Ä\ÿVü‰˝Ÿ ` 100 $T.©. 100% Ä\ÿVü‰˝Ÿ˝À ©wüàHé ôdºsTTHé y˚dæ ø£]–+∫ 48 >∑+ˆˆ bÕ≥T ì\ø£&É>± e⁄+∫‘˚ Á<ëeD+ |üø£«yÓTÆ ñ|üjÓ÷–+#·&ÜìøÏ dæ<äΔ+>± e⁄+≥T+~. 12. k˛&çj·T+ ôV’≤Á&Ü¬ø’‡&é / bı{≤wæj·T+ ôV’≤Á&Ü¬ø’‡&é : ø°≥ø±\ X¯Øsê+‘·sê“¤>±\T, ø£+&És¡j·TT‘· uÛ≤>±\T ø£]–b˛sTT U…’{ÏHé ˝Ò<ë ø±*¸j·T+ uÛ≤>±\T e÷Á‘·y˚T $T>∑T\T‘êsTT. ñ<ëˆˆ yêqbÕeTT X¯Sø±\T, düŒ+õø£\˝Àì ø£+≥ø±\T, kıs¡#˚|ü\ bı\TdüT\T yÓTT<ä˝…’q$. 7.

117

‘·s¡>∑‹ : 10e ‘·s¡>∑‹ $wüj·T+ : JeXÊÁdüÔ+

{≤|æø˘ : Á|üjÓ÷>±\T

b˛wüD

j·T÷ì{Ÿ Á|üjÓ÷>∑eTT ø±e\dæq |ü]ø£sê\T 1. 1. |üÁ‘·+˝À ;ø£ s ¡ T , |ü Ø ø£ å H ê[ø£ , kÕº + &É T , |æ+&ç|<ü ësêú\ ñìøÏì $T~∏˝Òf…&é dæŒ]{Ÿ kÂº, yê#Y>±¢düT, ø£qT>=qT≥ Á&Ü|üs,Y njÓ÷&çHé Á<ëeD+, Áãwt, Äs√>∑´e+‘·yÓTÆq yÓTTø£ÿ 2. øÏs¡D»q´dü+jÓ÷>∑ ` yÓ&É\TŒ eT÷‹>∑\ >±Ed”kÕ ÁøÏjT· ≈£î Co2 nedüs+¡ ` ¬s+&ÉT>± N*Ãq s¡ã“s¡T_s¡&Ü nì ìs¡÷|æ+#·T≥ ` ≈£î+&û˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï yÓTTø£ÿ ` KOH ` njÓ÷&çHé Á<ëeD+ ` Á^dt

Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T ;ø£s¡T/d”º\TbÕÁ‘·, njÓ÷&çHé/ u…{≤&çHé, {Ï+ø£ÃsY njÓ÷&çHé, Á&Ü|üsY/|æ\¢sY, Áãwt/|üøÏåáø£ >±Ed”kÕ/bÕ¢dæºø˘ yê≥sY u≤{Ï˝Ÿ, Á^dt/y˚dt˝…’Hé

3. øÏs¡D»q´dü+jÓ÷>∑ ;ø£sT¡ , |üØø£Hå ê[ø£, ôV≤’ Á&ç˝≤¢yTÓ Tø£ÿ, ` ôV’≤Á&ç˝≤¢ ã<äT\T @<Ó’Hê Hê#·T yÓTTø£ÿqT ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃ. ÁøÏj·T˝À O2 $&ÉT<ä\ >∑sê≥T, n–Z|ü⁄\¢ ` ;ø£s¡T/bÕ¢dæºø˘yê≥sY u≤{Ï˝Ÿ ne⁄‘·T+<äì ` >∑sê≥T, |üØø£åHê[ø£ ˝Ò≈£î+&Ü ìs¡÷|æ+#·T≥ 250 $T.© yê≥sYu≤{Ï˝Ÿ‘√ #˚j·Te#·TÃ. 4. øÏs¡D»q´ dü+jÓ÷>∑ yÓTTø£ÿ, ˝…{’ ŸÁd”ÿHé, øÏ|¢ ‡t , njÓ÷&çH,é ` ˝…’{ŸÁd”ÿHé/n≥ºeTTø£ÿ/#êsYº ÁøÏj·T≈£î ø±+‹ yê#Y>±¢dt ø±s¡T¶uÀs¡T¶ nedüs¡+ nì ` yê#Y>±¢düT/d”º\Tù|¢≥T, ìs¡÷|æ+#·T≥ øÏ¢|t‡/s¡ã“s¡T u≤´+&ÉT 5. |üÁ‘·+ n&ÉT¶ø√‘· |ü]o\q

y˚||ü Áü ‘ê\T, uÒ&¢ TÉ , ã+>±ﬁ≤<äT+|ü, ` y˚|ü / >∑H˚ïs¡T / ‘·T\dæ|üÁ‘ê\T, –¢dü]Hé, XÊÁ|òüìHé, yê#Y>±¢düT, XÊÁ|òüìHé / ¬s&é Ç+ø˘ yÓTÆÁø√k˛ÿ|t, ôd¢Ì&é

118

j·T÷ì{Ÿ Á|üjÓ÷>∑eTT 2. 1. ñ#êÃ«dü+, ìXÊ«kÕ\ |ü]o\q,}|æ]‹‘·T\Ô |ü]e÷D+˝À e÷s¡TŒ\ |ü]o\q 2. nyêj·TT XÊ«düÁøÏj·T (øÏD«Á|üÁøÏj·T\ |ü]o\q) XÊ«düÁøÏj·T

3. <äVü≤qÁøÏj·T

4. XÊ«düÁøÏj·T˝À Co2 $&ÉT<ä\e⁄qT nì ìs¡÷|æ+#·T≥

ø±e\dæq |ü]ø£sê\T Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T y˚Tø£ XÊ«düe´edüú, s¡ã“s¡T>=≥º+. >=Á¬s XÊ«düe´edüú, }|æ]‹‘·TÔ\‘√düVü‰

|üØø£åHê[ø£, #·¬øÿs¡, ˙s¡T, ø±s¡Tÿ, ` |üØø£Hå ê[ø£/&çk˛Œ»ãT˝Ÿ u≤{Ï˝Ÿ ádtº, kÕº+&ÉT, bÕsê|òæHé yÓTÆq+, ` bÕsê|òæHé yÓTÆq+/ø=ã“]q÷HÓ &Éj·÷õHéÁ^Hé ` #·¬øÿs¡ / >∑÷¢ø√dt |üØø£Hå ê[ø£, #·ø¬ ÿs¡, kÂº, f…d≥ºt ÷´uŸ kÕº+&ÉT, s¡ã“s¡T _s¡&Ü, yêj·TT dü+Á>∑Vü≤D Hêﬁ¯+, düTqï|ü⁄‘˚≥ ` yÓTT\¬ø‹Ôq $‘·ÔHê\T ` yêj·TTdü+Á>∑Vü≤D Hêﬁ¯+ ` s¡ã“s¡T _s¡&Ü ` düTqï|ü⁄˙s¡T ` yÓ&\É TŒ eT÷‹>∑\ >±Ed”kÕ\T

5. XÊ«düÁøÏj·T˝À y˚&ç$T yÓTT\¬ø‹Ôq $‘·ÔHê\T, bòÕ¢dtÿ $&ÉT<ä\ ne⁄‘·T+<äì <ÛäsêàMT≥sY, ˇ+{Ïs¡+Á<Ûä+ >∑\ ìs¡÷|æ+#·T≥ s¡ã“s¡T _s¡&Ü

s¡yêD≤

3.

1. n–Z|ü⁄\¢ ôdº‘·k˛ÿ|t n–Z|ü⁄\¢, >∑T+&ç <ë«sê Hê&ûdŒü +<äq\T ˝…øÏÿ+#·T≥ 2. Vü≤è<äj·TdüŒ+<äq\T ôdº‘·k˛ÿ|t, kÕº|tyê#Y |ü]o\q, Vü≤è<äj·T düŒ+<äq\T ˝…øÏÿ+#·T≥ 3. y˚Tø£V≤ü è<äjT· + n+‘·s¡ y˚Tø£Vü≤è<äj·T+, #ê≈£î, uÛÑ÷‘·<ä›+ ìsêàD+ ì\Te⁄ø√‘· (Magnafying lens), ô|Á{Ï&çwt, #Óø£ÿ |ü]o\q 4. <äeTqT\T`dæs¡\T y˚Tø£ <äeTqT\T, dæs¡\T ‘˚&Ü\T

119

#·¬øÿs¡ / >∑÷¢ø√dt kÕº+&ÉT / f…dtº≥÷´uŸ kÕº+&ÉT yêj·TTdü+Á>∑Vü≤D Hêﬁ¯+ ` yêj·TTdü+Á>∑Vü≤DHêﬁ¯+/ôd˝…’Hé ≥÷´uŸ ` >±Ed”kÕ\T/bÕ¢dæºø˘ (˙ﬁ¯ﬂ) u≤{Ï˝Ÿ ` bòÕ¢dtÿ / >±Ed”kÕ ` s¡ã“s¡T _s¡&Ü / d”kÕeT÷‘·

ôdº‘·k˛ÿ|t yÓ÷&É˝Ÿ ‘·j·÷s¡T #˚j·Te#·TÃ. >∑sê≥T, s¡ã“s¡T>={≤º\T, u…\÷Hé. y˚Tø£/>=Á¬s Vü≤è<äjT· +, Hand lens, ô|Á{Ï&çwt/˝ÀVü≤|ü⁄ bÕ¢dæºø˘ ÁfÒ, #Óø£ÿ/ f…Æ˝Ÿ. ∫qï s¡ã“s¡T>={≤º\T y˚s¡Ty˚s¡T yê´dü+ ø£\$ yÓ÷&É˝Ÿ>± #·÷|üe#·TÃ.

j·T÷ì{Ÿ

Á|üjÓ÷>∑eTT 5. e÷qe⁄ì jÓTTø£ÿ B.P ì ˝…øÏÿ+#·T≥ eT]j·TT $$<Ûä ej·TdüT\yê]˝À B.P ì ˝…øÏÿ+#·T≥.

ø±e\dæq |ü]ø£sê\T

dæŒ>√àe÷H√MT≥sY

6. y˚s¡T |”&Éq+ |ü]o\q ≈£î+&û˝À yÓTTø£ÿ, s¡ã“s¡>=≥º+, ùdÿ\T, ø£‘ÓÔs¡, fÒ|ü⁄

$düs¡®q

4.

7. yÓTTø£ÿ y˚s¡¢˝À eT÷\πøXÊ\ |ü]o\q 1. y˚Tø£ eT÷Á‘·|æ+&É+ u≤Vü≤´ eT]j·TT n+‘·s¡ ìsêàD+ |ü]o*+#·T≥ 2. nqTã+<Ûä $düs¡®ø£ nej·Tyê\ |ü]o\q

Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T

Hand lens, y˚s¡¢‘√düVü‰

yÓTTø£ÿ

s¡ã“s¡T>=≥º+ / ôd˝…’Hé ≥÷´uŸ, ø£‘ÓÔs¡ / #ê≈£î, fÒ|ü⁄ / <ës¡+ Äe, ô|düs¡ e+{Ï yÓTTø£ÿ\T

y˚Tø£ eT÷Á‘·|+æ &É+, #ê≈£î/ô|Á{Ï&wç ,t y˚Tø£ / >=Á¬s eT÷Á‘·|æ+&É+, #Óø£ÿ, ˙s¡T, Hand lens #ê≈£î / uÒ¢&ÉT, #Óø£ÿ / f…Æ˝Ÿ

y˚Tø£ ø±˝Òj·T+, }|æ]‹‘·TÔ\T, #ê≈£î, ô|<ä›ù|>∑T, ô|Á{Ï&çwt, ˙s¡T, #·s¡à+ 3. $$<Ûä yÓTTø£ÿ\˝À y˚|ü, >∑H˚ïs¡T, <ä‘·Ts¡, ‘·TeTà, y˚|ü|üÁ‘·+ / u…s¡&ÉT / $‘·Ôq+ ~«rj·T eTT\>∑, õ˝Ò¢&ÉT, düb˛≥ <ä‘·Tsê / >∑H˚ïs¡T / ø±|ò”$‘·Ôq+ JeÁøÏjÓ÷‘·ŒHêï\ ‘·TeTà / ‘·+π>&ÉT |ü]o\q eTT\>∑ / y˚|ü Ä\ÿ˝≤sTT&é, {≤ìHé, õ˝Ò¢&ÉT / düb˛≥ õ>∑Ts¡T ˝Òf…ø˘‡ 4. &Éj·÷\dædt ø£èÁ‹eT Vü‰düŒ≥˝Ÿ dü+<äs¡Ùq M&çjÓ÷ Á|ü<äs¡Ùq eT÷Á‘·|æ+&É+ (πøåÁ‘·|ü]o\q)

120

ìj·T+Á‘·D düeTq«j·T+

j·T÷ì{Ÿ Á|üjÓ÷>∑eTT 5. 1. e÷qe (ø°ås¡<ä+) yÓT<ä&ÉT |ü]o\q

6.

Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T ` e÷qe yÓT<ä&ÉT ìsêàD+ M&çjÓ÷ Á|ü<äs¡Ùq ` Model brain |ü]o\q

2. yÓTTø£ÿ\˝À #·\Hê\T n‹Ô|ü‹Ô yÓTTø£ÿ\˝À #·\Hê\ |ü]o\q

` dü÷s¡´ø±+‘·+ |ü⁄wüŒ+ #·\q+ ` >∑TeTà&ç, <√dü˝À qT*r>∑\T

3. yÓTTø£ÿ\˝À ø±+&É+, y˚s¡T ô|s¡T>∑T<ä\ |ü]o\q 1. $$<Ûä Je⁄\˝À n˝…’+–ø£ Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô |ü]o\q

∫≈£îÿ&ÉT / ô|dü\T / $TqTeTT\ $‘·ÔHê\T

2. yÓTTø£ÿ\˝À XÊø°j·T yê´|æÔ |ü]o\q

Á|ü‘·T´‘·Œ‹Ô

ø±e\dæq |ü]ø£sê\T y˚Tø£ yÓT<ä&ÉT |ü]o\q

3. n+≥T‘=≈£îÿ≥, n+≥Tø£≥Tº≥ 4. e÷qe X¯óÁø£ø£D+, n+&É+ |ü]o\q 5. e÷qe |æ+&É n_Ûeè~Δ <äX¯\T |æ+&É u≤Vü≤´ ‘·«#ê\ |ü]o\q 6. yÓTTø£ÿ\˝À |üsê>∑πsDTe⁄\T n+&Ü\ |ü]o\q 7. yÓTTø£ÿ\˝À |òü\Bø£s¡D $<Ûëq+ 8. |üsê>∑πsDTe⁄\T yÓTT\¬ø‘·&Ô +É Á|üj÷Ó >∑+

yÓTT\¬ø‘·TÔ $‘·ÔHê\T, ≈£î+&ç

` ` ` `

ø√s¡ø°uÛÑeq+ → ádtº >∑÷¢ø√CŸ dæ<ä›;C≤\T → ã÷E eTTø£ÿ\e≥+ → Hê#·T ~«<ë$∫Ã‹Ô → nMTu≤

ÁãjÓ÷|òæ\¢+, ñ*¢, |üdüT|ü⁄, ã+>±ﬁ≤<äT+|ü, #˚eT+‹ eT˝…¢, e÷$T&ç, ø£‘ÓÔs¡

` ` ` `

ádtº / ôV’≤Á&Ü (Slide) |ü∫Ãø=ã“]ô|’ @s¡Œ&˚ ã÷E s=f…ºeTTø£ÿô|’ @s¡Œ&˚ ã÷E eTTø£ÿ\e≥+ ` >∑&ç¶/XË’e\+/ •©+Á<Ûä+

_>√ìj·T/ÁãjÓ÷|òæ\¢+, n\¢+, ø£]y˚|ü, ns¡{Ï/#˚eT+‹, ã+>±ﬁ≤<äT+|ü eT˝…¢/C≤õ, C≤eT/düb˛≥, ø£‘ÓÔs¡/#ê≈£î

M&çjÓ÷

M&çjÓ÷ / ôd¢Ì&é

M&çjÓ÷

M&çjÓ÷

&Ó˝§HÓø˘‡, <ä‘·Tyê, yê#Y>±¢düT, ôd¢Ì&é

Hand lens,

M&çjÓ÷ >∑&ç¶, #˚eT+‹ |ü⁄cÕŒ\T, #·¬øÿs¡ Á<äe+, yê#Y>±¢dt 121

Áf…Æ<ëø˘‡/eT+<ës¡ |ü⁄cÕŒ\T, ôd¢Ì&é, M&çjÓ÷

M&çjÓ÷ eT+<ës¡ / <ä‘·T |ü⁄cÕŒ\T

j·T÷ì{Ÿ

Á|üjÓ÷>∑eTT ø±e\dæq |ü]ø£sê\T 9. yÓTTø£ÿ\ y˚s¡T¢, ø±+&É dü÷ø£åà<ä]Ùì, ñ*¢, ∫≈£îÿ&ÉT, uÒ¢&ÉT, nÁ>∑uÛ≤>±\˝À ôd¢Ì&ÉT, XÊÁ|òüìHé, Áãwt ø£D$uÛÑ»q 10. ø£D$uÛ»Ñ q |ü]o\q

7.

1. ÄVü‰s¡+ ‹H˚ dü+<äs¡“¤+˝À s¡T∫ ` yêdüq\ eT<Ûä´ dü+ã+<Ûä+ 2. s¡T∫ì y˚>∑+>± ‘Ó\TdüTø√e&É+ 3. ÄVü‰s¡+ düT\uÛÑ+>± Js¡+í ø±e&ÜìøÏ u≤>± qeT˝≤*. m+<äT≈£î? |ü]o\q 4. |æ+&ç|ü<ës¡ú+ô|’ ˝≤˝≤»\ #·s¡´ 5. ˝≤˝≤»\+ jÓTTø£ÿ pH $\Te $$<Ûä düeTj·TeTT\˝À 6. ô|]kÕº*{Ïø˘ #·\Hê\ |ü]o\q 7. Hcl qT+&ç JsêíX¯j·T s¡ø£åD |üÁ‘·+ ` ÄeT¢ Á|üjÓ÷>∑+ 8. ∫qïù|>∑T˝À Ä+Á‘· #·÷wüø±\ |ü]o\q

Á|ü‘ê´e÷ïj·÷\T ñ*¢ / ô|düs¡

M&çjÓ÷, ôd¢Ì&é õ\ø£Ás¡, ã+>±ﬁ≤<äT+|ü, Ä|æ˝Ÿ

#·¬øÿs¡

u…\¢+ / d”«≥T / πø≈£î

ÁãjÓ÷|òæ\¢+, ñ*¢, |üdüT|ü⁄, ã+>±ﬁ≤<äT+|ü, #˚eT+‹

_>√ìj·T/ÁãjÓ÷|òæ\¢+, n\¢+, ø£]y˚|ü, ns¡{Ï/#˚eT+‹, ã+>±ﬁ≤<äT+|ü

>√<ÛäTeT|æ+&ç, |üØø£åHê[ø£, ˝≤˝≤»\+, ˙s¡T, njÓ÷&çHé

>√<ÛäTeT|æ+&ç/yÓTTø£ÿC§qï|æ+&ç/ _j·T´|ü⁄|æ+&ç

˝≤˝≤»\+, pH ù||üs¡T s¡ã“sY≥÷´ãT, ã+>±ﬁ≤<äT+|ü

ã+>±ﬁ≤<äT+|ü/ñ*¢bÕj·T/#˚eT>∑&/¶É e+ø±j·T

|üÁ‘·+, Á^dt, Hcl

Á^dt / y˚dt˝…’Hé

ù||üsY, >∑yéT, #êsYº

≥]ÿ≥e˝Ÿ / ù||üsY

122

Apparatus / Materials required in Biological Science Lab 1.

Beakers

2.

Test tubes

3.

Test tube stand and iron stand

4.

Thistle funnel - 1

5.

Funnel Small size - 1

6.

Funnel Big size - 1

7.

Watch classes - 10

8.

Petridish

9.

Conical flask

10.

Measuring Jar

11.

Glass tubes (Delivery tubes)

12.

Rubber corks (Single / two holed)

13.

Collecting Jar

14.

Wash Bottle

15.

Tripod Stand

16.

Bunsens Burner

17.

Microscope

18.

Permanent Slides

19.

Glass slides

20.

Cover slips

21.

'0' size, '1' point brushes

22.

Needles

23.

Watch lense / handle lense

24.

Wire gauze

25.

Clinical thermometer / Thermometer / Six maximum minimum thermometer

26.

Stethoscope

27.

Sphygmomanometer

Stains Required for Lab 1.

Methylin Blue

2.

Safranine

3.

Janus green 'B' solution

4.

Aceto Caramine

5.

Crystalviole 123

Indicators 1.

Red litmus paper

2.

Blue litmus paper

3.

pH paper

4.

Methyle orange

5.

Phenophthaline

6.

Zodin solution

Chemical 1.

Hcl

2.

H2So4

3.

HNo3

4.

Pharmaldehyde

5.

Isopropand

6.

Acetone

7.

Spirit

8.

Glycerine

9.

KoH solution

10.

NaOH Solution

11.

Glucose

12.

Common salt

13.

Vinegar

14.

Blood identification kit

15.

KMno4 Crystales

16.

Bread yeast / Granulated yeast

17.

POP Models and Charts / Scientists potraits

Note : Add some apparatus / materials / chemicals as per your need in your laboratory.

124

6. $C≤„qXÊÁdüÔ ø±s¡´Áø£e÷\T @ <˚X¯ n_Ûeè~Δ nsTTHê Ä <˚X¯ XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ n_Ûeè~Δô|’H˚ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. e´ekÕj·T+, |ü]ÁX¯eT\T, yÓ’<ä´+ yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\˝À kÕ+πø‹ø£‘· $]$>± H˚&ÉT ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. Á|ü»\≈£î Äs√>∑´ ø£s¡yÓTÆq, düTKe+‘·yÓTÆq JeHêìï n+~+#·&ÜìøÏ f…ø±ï\J m+‘·>±H√ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. $C≤„qXÊÁdüÔ+˝Àì nH˚ø£ n+XÊ\qT f…ø±ï\J (kÕ+πø‹ø£‘)· >± e÷s¡TÃø=ì mH√ïs¡ø±\ |ü]ø£sê\T n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ edüTHÔ êïsTT. Bìe\¢ e÷qeJeq+ düTKeTj·T+, kÂø£s¡´e+‘·+ ø±e&Éy˚Tø±ø£, düeTj·÷ìï, Ç+<ÛäHêìï Ä<ë #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ôd’qT‡ eT]j·TT f…ø±ï\JyÓ’|ü⁄ $<ë´s¡Tú\ Ä˝À#·Hê $<ÛëHê\qT eT[¢+#·&ÜìøÏ ‘·s¡>∑‹>∑~˝À uÀ~Û+#˚ bÕsƒê\T e÷Á‘·y˚T dü]b˛e⁄. |æ\¢\ Ä˝À#·q\≈£î |ü<äTqTô|{Ïº yê]#˚ q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\T »s¡|&ü ÜìøÏ nH˚ø£ $C≤„qXÊÁdüÔ ø±s¡´Áø£e÷\T s¡÷bı+~+#·&+É »]–+~. á ø±s¡´Áø£e÷\T |æ\\¢ Ä˝À#·q\≈£î, Ä$wüÿs¡D\≈£î Á|ü<äs¡ÙHê y˚~ø£>± eTq+ uÛ≤$+#·e#·TÃ. |æ\¢*ï uÛ≤$XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T>± s¡÷bı+~+#·&ÜìøÏ eTq≈£î nH˚ø£ ôd’qT‡ ø±s¡´Áø£e÷\T ñHêïsTT. yê{Ïì >∑T]+∫ ñbÕ<Ûë´j·TT\T ne>±Vü≤q #˚düTø√yê*‡q nedüs¡+ m+‘Ó’Hê ñ+~. á ø±s¡´Áø£e÷\˝À |æ\¢*ï uÛ≤>∑kÕ«eTT\qT #˚dæ neø±X¯+ ø£*–ùdÔ yêﬁ¯ﬂ yÓT<äﬁ¯¢˝À ñqï Ä˝À#·q\≈£î eTq+ ø£<ä*ø£\qT rdüTø=ìsêe#·TÃ. bÕsƒ¡XÊ\˝À ôd’qT‡ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ìs¡«Væ≤+#ê*‡q ø±s¡´Áø£e÷\ >∑T]+∫ ‘Ó\T‡≈£î+<ë+.

Ä•+∫q |òü*‘·+ e÷&É÷´˝Ÿ˝Àì á uÛ≤>∑+ #·<äe&É+ <ë«sê MTs¡T..... 1. 2. 3. 4. A)

bÕsƒX¡ Ê\˝À ìs¡«Væ≤+#ê*‡q $$<Ûä $C≤„qXÊÁdüÔ ø±s¡´Áø£e÷\ >∑T]+∫ ne>±Vü≤q bı+<äT‘ês¡T. $<ë´s¡Tú\qT ôd’qT‡ ø±s¡´Áø£e÷\˝À bÕ˝§ZH˚˝≤ #·÷kÕÔs¡T. ì‘·´J$‘·+˝À ‘·q |ü]düsê\‘√ m<äTs¡jT˚ ´ düeTdü´\qT $<ë´s¡T˝ú Ò |ü]cÕÿs¡e÷s¡+Z ø£qT>=H˚˝≤ #˚kÕÔs¡T. |æ\¢\ Á|ü‹uÛÑqT õ˝≤¢, sêÁwüº, C≤rj·TkÕúsTTøÏ b˛{°|ü&˚˝≤ #˚j·T>∑\TZ‘ês¡T.

$C≤„qXÊÁdüÔ Hê{Ïø£\T

$C≤„qXÊÁdüÔ n+XÊ\T ˝Ò<ë dü+<˚XÊ\T, Äs√>∑´+`|ü]X¯óÁuÛÑ‘·, ì‘·´J$‘·+˝À ôd’Hé‡ ˝≤+{Ï n+XÊ\qT Hê≥ø£+ (Á&Üe÷) ˝≤+{Ï ã\yÓTÆq e÷<Ûä´eT+ <ë«sê Á|ü#ês¡+ #˚j·÷\H˚ \ø£å´+‘√ s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îqï<˚ ªªC≤rj·T ôd’qT‡ Á&Üe÷ ø±+f…dtºμμ. 6e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î #·<äTe⁄‘·Tqï $<ë´s¡Tú\T Hê≥ø£ ãè+<ë\T>± @s¡Œ&ç Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£{Ï+∫q Á|ü<Ûëq n+X¯+ eT]j·TT ñ|ü n+XÊ\ô|’ 30 ìeTTcÕ\T ì&ç$>∑\ Hê{Ïø£qT s¡÷bı+~+∫, Á|ü<ä]Ù+#·e\dæ ñ+≥T+~. á ø±+f…dtºqT "National Council of Science Museums" yês¡T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. á ø±+f…dtº˝À ñ‘·ÔeT <äs¡Ùø£‘·«+, ñ‘·ÔeT q≥T&ÉT, ñ‘·ÔeT s¡#·q ˝≤+{Ï ãVüQeT‘·T\T ≈£L&Ü Çe«ã&ÉTqT. á Á&Üe÷ ø±+f…dtº õ˝≤¢kÕúsTT, sêÁwüºkÕúsTT, C≤rj·TkÕúsTT\˝À ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+~. 125

$esê\≈£î

www.ncsm.gov.in

õ˝≤¢kÕúsTT ` ôdô|º+ãs¡T / nø√ºãs¡T sêÁwüºkÕúsTT ` nø√ºãs¡T C≤rj·TkÕúsTT ` qe+ãs¡T \øå±´\T : Á|ü»\˝À, $<ë´s¡Tú\˝À ôd’Hé‡ Á&Üe÷ <ë«sê XÊÁd”Ôj·T <äèø£Œ<Ûëìï ô|+bı+~+#·&É+. Á|ü»\˝À ñqï eT÷&ÛÉqeTàø±\qT b˛>={Ïº ùV≤‘·Tyê<ä, XÊÁd”Ôj·T yÓ’Ks¡T\qT ô|+bı+~+#·&É+. düVü≤»eqs¡T\ |ü]s¡ø£åD, dü~«ìjÓ÷>∑+ |ü≥¢ Á|ü»\≈£î, $<ë´s¡Tú\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&É+. |üsê´es¡D+, düTdæúsê_Ûeè~Δ, JeyÓ’$<Ûä´ |ü]s¡ø£åD e+{Ï XÊÁd”Ôj·T uÛ≤eq\qT ô|+bı+~+#·&É+. Á|ü‹uÛÑqT >∑T]Ô+#·T≥. Scientific content in the drama Presentation of the drama Effectiveness of drama

30 marks 50 marks 20 marks

Total 100 marks

ôd’qT‡ Á&Üe÷ eT+&É\, õ˝≤¢, sêÁwüºkÕúsTT\˝À »s¡T|ü⁄‘ês¡T. sêÁwüºkÕúsTT˝À ñbÕ<Ûë´j·T Á>∑÷|ü⁄qT+&ç 15 Á|ü<äs¡Ùq\T, $<ë´s¡Tú\ Á>∑÷|ü⁄qT+&ç 15 Á|ü<äs¡Ùq\T, e´øÏ>Ô ‘∑ · ($<ë´s¡T\ú ) qT+&ç 20 Á|ü∑TqT. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ôdô|º+ãs¡T ` nø√ºãs¡T HÓ\\˝À á ø±s¡´Áø£eT+ »s¡T>∑TqT. B)

ÇHéôd’ŒsY eTqø˘ INSPIRE (Innovation in Science Pursuit for Inspired Research)

C≤rj·TkÕúsTT 2010 ˝À D.S.T (Department of Science and Technology) yês¡T Á|üy˚X¯ô|≥º&ÉeTT »]–+~. "Start-up India" Á|ü<ÛëqeT+Á‹>±]#˚ Ä$wüÿ]+|üã&çq |ü<∏äø£+. Bì nqTdü+<Ûëq+>± DST eT]j·TT NIF (National Innovation Foundation) yês¡T dü+j·TTø£Ô+>± ø£\dæ INSPIRE Award MANAK |ü<∏äø£eTT>± e÷s¡TŒ #˚j·T&ÉeTT »]–q~. MANAK (Million Minds Augmenting National Aspiration and Knowledge)

ÇHéôd’ŒsY nyês¡T¶\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À bÕsƒ¡XÊ\ kÕúsTT qT+&ç $X¯«$<ë´\j·T kÕúsTT es¡≈£î nìï <äX¯˝À¢q÷ $<ë´s¡Tú\˝À |ü]XÀ<ÛäHêdüøÏÔì ô|+∫ $C≤„qXÊÁdüÔ s¡+>∑+˝À q÷‘·q eT]j·TT düè»Hê‘·àø£ |ü]XÀ<Ûäq\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#˚ dü+ø£\Œ+‘√ á ÇHéôd’ŒsY Áb˛Á>±yéT nqï~ &çbÕsYºyÓT+{Ÿ Ä|òt ôd’Hé‡ n+&é f…ø±ï\J (DST) yê] #˚‘· ÁbÕs¡+_Û+#·ã&ç+~. Ç+<äT˝À eTTK´yÓTÆq 3 n+XÊ\T : 126

a) SEATS (Scheme for Early Alternation of Talent) b) SHE (Scholarship for Higher Education) c) AORC (Assured Opportunity for Research Career)

SEATS

bÕsƒ¡XÊ\ kÕúsTT˝À 10`17 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ ø£*–q $<ë´s¡Tú\ ø√dü+ s¡÷bı+~+#·ã&çq ø±s¡´Áø£eT+. Ç+<äT˝À ¬s+&ÉT $uÛ≤>±\T. 1. Inspire Awards : 10`15 dü+e‘·‡sê\ $<ë´s¡Tú\ ø√dü+ nq>± eTq bÕsƒ¡XÊ\ kÕúsTTøÏ ìπsΔ•+#· ã&çq ø±s¡´Áø£eT+. Á|üdüTÔ‘· dü+e‘·‡s¡+ qT+∫ á ø±s¡´Áø£e÷ìï INSPIRE Manak Awards >± s¡÷bÕ+‘·s¡+ #Ó+~+#·ã&ç+~. á ø±s¡´Áø£eT+˝À bÕ\T|ü+#·Tø√e&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì nìï bÕsƒ¡XÊ\\T eTT+<äT>± qyÓ÷<äT#˚düTø√yê*. qyÓ÷<äT #˚düT≈£îqï nq+‘·s¡+ Á|ü‹ $<ë´dü+e‘·‡s¡+ bÕsƒ¡XÊ\ qT+∫ ‘·s¡>∑‹øÏ ˇø£ÿs¡T #=|üq düè»Hê‘·àø£ Ä˝À#·q\T ø£*–q $<ë´s¡Tú\qT m+|æø£#˚dæ, yê]#˚‘· nominations |ü+bÕ*. <˚X¯yê´|üÔ+>± Ç˝≤ d”«ø£]+#·ã&çq Hê$TH˚wüHé‡qT National Innovation Foundation yês¡T n‘·T´‘·ÔeT Hê$TH˚wüHéqT m+|æø£#˚dæ yê]øÏ s¡÷.5000/` yÓTT‘êÔìï ÇHéôd’ŒsY nyêsY¶>± n+<äCÒj·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ÇHéôd’ŒsY nyêsY¶ bı+~q $<ë´]ú, ‘·q e÷s¡Z<äs¡Ùø£ ñbÕ<Ûë´j·TTì |üs¡´y˚ø£åD˝À #·ø£ÿ{Ï ªm–®_{Ÿμ ‘·j·÷s¡T#˚dæ Á|ü<äs¡Ùq≈£î rdüT≈£îsêe&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á Á|ü<äs¡Ùq &ç$»Hé, õ˝≤¢, sêÁwüºkÕúsTT˝À¢ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+~. 2.

Inspire Internship :

á ø±s¡´Áø£eT+ 15`17 dü+e‘·‡sê\ $<ë´s¡Tú\ ø√dü+ ñ<˚›•+#·ã&ç+~. bÕsƒ¡XÊ\ $<ä´ ‘·s¡Tyê‘· Ç+≥sY ˝Ò<ë ‘·‘·‡e÷q ø√s¡T‡\˝À e⁄qï $<ë´s¡Tú\qT yÓT]{Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q m+|æø£ #˚dæ, yê]ì m+|æø£ #˚j·Tã&çq j·T÷ìe]‡{° ø±´+|üdt\˝À düe÷y˚X¯|üs¡∫, <˚X¯$<˚XÊ˝À¢ì ù|¬sìïø£>∑qï XÊÁdüÔy˚‘·Ô\qT ÄVü‰«ì+∫ eTTU≤eTTœ ø±s¡´Áø£e÷\qT ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ $<ë´s¡Tú\T, XÊÁdüÔy˚‘·Ô\‘√ ø£\dæ ‘·eT $C≤„q ‘·èwüíqT düeT‘·T\´+ #˚düT≈£îH˚ neø±X¯+ ø£\T>∑T‘·T+~.

SHE

eè‹Ô $<ë´ ø√s¡T‡˝À¢ ø±≈£î+&Ü &çÁ^˝À $C≤„qXÊÁkÕÔ\qT nuÛÑ´dæ+#˚yê]øÏ yÓT]{Ÿ ÁbÕ‹|ü~ø£q dü+e‘·‡sêìøÏ s¡÷.80,000/` yÓTT‘êÔìï kÕÿ\sYwæ|t>± n+~dü÷Ô Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. AORC

1. 2.

&çÁ^ nq+‘·s¡+ b˛dtº Á>±&ÉT´j˚TwüHé˝À #˚πs $<ë´s¡Tú\ ø√dü+ ô|ò˝Àwæ|t Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. (22`27 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡) 27 dü+e‘·‡sê\ qT+∫ 32 dü+e‘·‡sê\ es¡≈£î <˚X¯+˝À Á|ü‹cÕ˜‘·àø£ dü+düú\˝À ‘ê‘êÿ*ø£+>± bòÕø£©º>± |üì#˚ùd neø±X¯+ ø£*Œ+#·ã&ÉT‘·T+~. 127

INSPIRE Programme SEATS INSPIRE MANAK Awards (10-15 years)

$esê\¬ø’

SHE

INSPIRE Internship (15-17 years)

AORC INSPIRE Fellowship (22-22 years)

Facutly (27-32 years)

www.inspire-dst.gov.in

qyÓ÷<äT eT]j·TT Hê$TH˚wüHé‡ ø=s¡¬ø’ www.inspireawardsdst.gov.in. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ôdô|º+ãsY/nø√ºãsY˝À õ˝≤¢kÕúsTT, nø√ºãsY/qe+ãsY˝À sêÁwüºkÕúsTT, &çôd+ãsY/ »qe]˝À C≤rj·TkÕúsTT Á|ü<äs¡Ùq\T ìs¡«Væ≤+#·ã&É‘êsTT. INSPIRE MANAK Awards

\øå±´\T bÕsƒ¡XÊ\ kÕúsTT˝À Ä$wüÿs¡D\T πs¬ø‹Ô+|ü#˚j·TT≥. |ü]o\q eT]j·TT XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„qeTT <ë«sê düeTdü´\T >∑T]Ô+∫ |ü]cÕÿs¡ e÷sêZ\qT #·÷|æ+#·T≥. XÊÁd”Ôj·T <äèø£Œ¤<∏ëìï ô|+bı+~+∫ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\qT s¡÷bı+~+#·&É+. INSPIRE Award MANAK

|ü<∏äø£+ $~Û$<ÛëHê\T

10 \ø£å\ $q÷‘·ï Ä˝À#·q\ qT+&ç ˇø£ \ø£å ñ‘·ÔeT Ä˝À#·q\qT õ˝≤¢kÕúsTT˝À m+|æø£#˚j·TT≥ (DLEPC eT]j·TT NIF) \ø£å ñ‘·ÔeT Ä˝À#·q\qT yÓ÷&É˝Ÿ (˝Ò<ë) ÁbÕC…≈£îº\T>± s¡÷bı+~+∫ DLEPC ˝À bÕ˝§ZH˚+<äT≈£î s¡T.5000/` q>∑<äT #=|üq ÇHéôd’ŒsY nyês¡T¶\qT nyês¡T¶\≈£î DBT <ë«sê n+<ä#˚j·TT≥. (DBT (Direct Benefit Transfer |ü<∏äø£+) DLEPC qT+&ç (District Level Exhibition Project Competition) 10% ñ‘·ÔeT Project (or) Models qT |ü~y˚\ ÁbÕC…≈£îº/yÓ÷&É˝Ÿ\qT sêÁwüºkÕúsTT Á|ü<äs¡Ùq≈£î (SLEPC) m+|æø£ #˚j·TT≥. SLEPC qT+&ç

10% ñ‘·ÔeT m+|æø£ #˚j·TT≥.

Project (or) Models

NLEPC

qT C≤rj·TkÕúsTT Á|ü<äs¡Ùq≈£î

(NLEPC)

\≈£î m+|æø£ #˚j·Tã&çq yÓsTT´ nyês¡T¶\≈£î yê] jÓTTø£ÿ ÁbÕC…≈£îº\qT n_Ûeè~Δ #˚düTø=qT≥≈£î s¡T.20,000/` q>∑<äT #=|üq DBT <ë«sê $<ë´]ú nøö+{Ÿ≈£î »eT#˚j·TT≥.

128

NLEPC

˝À bÕ˝§Zqï yÓsTT´ Ábı{Àf…Æ|t ÁbÕC…≈£îº/yÓ÷&É˝Ÿ\ qT+&ç 60 n‘·T´‘·ÔeT ÁbÕC…≈£îº/ yÓ÷&É˝Ÿ\qT C≤rj·TkÕúsTT nyês¡T¶q≈£î m+|æø£ #˚dæ sêÁwüº|ü‹uÛÑeHé, q÷´&Ûç©¢˝À »]π> yê]¸ø£ Ä$wüÿs¡D ñ‘·‡e+ (AFOI) ˝À Á|ü<ä]Ù+|ü#˚j·T&É+. (AFOI - Annual Festival of Innova-

tion)

y˚T<Û√dü+|ü‹Ô Vü≤≈£îÿ\T ù|f…+{Ÿ Ç|æŒ+#·T≥˝À

(Patent) TIFAC

: NLEPC ˝À m+|æø£ #˚j·Tã&çq ÁbÕC…≈£îº / yÓ÷&É˝Ÿ\ yê] ‘√&ÜŒ≥T n+~+#·ã&ÉTqT.

TIFAC - (Technology Information Forcasting and Assessment Council)

e÷s¡Z<äs¡Ùø±\T : 6 qT+&ç 10 ‘·s¡>∑‹ #·<äTe⁄‘·Tqï $<ë´s¡Tú\T ns¡TΩ\T. ˇø£ $<ë´]ú mìï ÁbÕC…≈£îº˝…’Hê düeT]Œ+#·e#·TÃ. ˇø£ bÕsƒ¡XÊ\qT+&ç 2 ˝Òø£ 3 ÁbÕC…≈£îº yÓ÷&Éﬁ¯ﬂqT düeT]Œ+#·e#·TÃqT. yÓuŸôd’{Ÿ :

(http://www.inspireawards.dst.gov.in)

129

<ë«sê düeT]Œ+#ê*.

INSPIRE

Áb˛Á>±yéT˝À C≤rj·TkÕúsTT˝À nyês¡T¶ bı+~q $<ë´s¡Tú\T 60 eT+~˝À 8 eT+~ $<ë´s¡Tú\T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ≈£î #Ó+~qyês¡T. yê] $esê\T ÁøÏ+<ä qyÓ÷<äT#˚j·Tã&Ü¶sTT.

130

INSPIRE Programme - SAKURA Exchange Programme - JAPAN ≈£î

mìï¬ø’q Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

$<ë´s¡Tú\ C≤_‘ê.

M]øÏ n_Ûq+<äq\T ‘Ó*j·TCÒ<ë›+. eTq bÕsƒX¡ Ê\ qT+&ç ≈£L&Ü bÕ˝§ZH˚ $<Û+ä >± düe÷j·T‘·eÔ Te⁄<ë+. C)

C≤rj·T u≤\\ ôd’qT‡ ø±+Á¬>dt

(NCSC)

1993 ˝À eTq uÛ≤s¡‘· XÊÁdüÔy˚‘·Ô l nãT›˝Ÿ ø£˝≤+ #˚‘·T\MT<äT>± C≤rj·T u≤\\ ôd’Hé‡ ø±+Á¬>dt ÁbÕs¡+_Û+#·&É+ »]–+~. Ç~ NCSTC eT]j·TT DST ˝À dü+j·TTø£Ô+>± ìs¡«Væ≤+#·&É+ »s¡T>∑TqT. õ˝≤¢kÕúsTT, sêÁwüºkÕúsTT, C≤rj·TkÕúsTT\˝À ÁbÕC…≈£îº\qT s¡÷bı+~+#ê*. Á|ü‹ 2 dü+e‘·‡s¡eTT\≈£î ˇø£kÕ] Á|ü<ëÛ q n+XÊ\T, ñ|ü n+XÊ\qT NCSC yês¡T s¡÷bı+~kÕÔsT¡ . 2016`18 dü+e‘·‡sêìøÏ Á|ü<Ûëq n+X¯eTT Science, Technology and Innovation for Sustainable Development.

$<ë´s¡Tú\T ÁbÕC…≈£îº s¡÷|ü+˝Àø±ì, yÓ÷&É˝Ÿ s¡÷|ü+˝À ø±ì ô|’ Á|ü<Ûëq n+X¯+MT<ä ÁbÕC…≈£îº/ yÓ÷&É˝Ÿ düeT]Œ+#ê*. C≤rj·T u≤\\ ôd’Hé‡ ø±+Á¬>dt nqTq~ 10`17 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ ø£*–q u≤\u≤*ø£\ ø√dü+ ñ<˚›•+#·ã&çq~. >∑‘· ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\≈£î ô|’>± <˚X¯yê´|üÔ+>± NCSC qT ìs¡«Væ≤düTÔqïyês¡T NCSTC (National Council for Science and Technology Communication) DST, bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú˝Òø±ø£ ã&ç ãj·T{Ï |æ\¢\T ≈£L&Ü bÕ˝§ZH˚ neø±X¯+ ñ+~. 131

|æ\¢\T ‘·eT Äyêdü ÁbÕ+‘·+˝À, Á|üø£{Ï+#·ã&çq Á|ü<Ûëq n+XÊìøÏ dü+ã+~Û+∫q @<Ó’Hê ˇø£ düeTdü´qT >∑T]Ô+∫ Ä düeTdü´≈£î |ü]cÕÿsêìï ø£qT>=H˚ ~X¯>± ˇø£ ÁbÕC…≈£îºqT s¡÷bı+~+#·e\dæ ñ+≥T+~. 3`5 eT+~ düuÛÑT´\T ø£*–q $<ë´s¡Tú\ ãè+<ä+ >∑T]Ô+∫q düeTdü´ô|’ ÁbÕC…≈£îº ìs¡«Væ≤+∫, ìy˚~ø£qT s¡÷bı+~+∫, ãè+<ä Hêj·T≈£î&ÉT e÷Á‘·y˚T $$<Ûä kÕúsTT˝À¢ Á|ü<ä]Ù+#·e\dæ e⁄+≥T+~. ÁbÕC…≈£îº ìy˚~ø£qT ø=ìï ìj·Te÷\≈£î ˝Àã&ç, eTT+<äT>± ìπs›•+#·ã&çq düu…®≈£îº`f…Æ{Ï˝Ÿ‡‘√ ‘·j·÷s¡T #˚j·÷*‡ e⁄+≥T+~. $esê\¬ø’ D)

www.ncsc.gov.in

C≤rj·T ôd’Hé‡ ôd$THêsY

C≤rj·T ôd’Hé‡ ôd$THêsYqT <˚X¯yê´|üÔ+>± ìs¡«Væ≤+#·Tyês¡T National Council of Science Museums (NCSM). bÕsƒ¡XÊ\ kÕúsTT˝À 8e ‘·s¡>∑‹ qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î #·<äTe⁄#·Tqï $<ë´s¡Tú\˝À eø£Ôè‘·« HÓ’|ü⁄D≤´\qT yÓ*øÏ rùd \ø£å´+‘√ ÁbÕs¡+_Û+#·ã&çq~. ªÁ|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ NCSM yês¡T m+|æø£#˚dæq ˇø£ ª$C≤„qXÊÁdüÔ {≤|æø˘μ MT<ä bÕsƒ¡XÊ\kÕúsTT, õ˝≤¢kÕúsTT, sêÁwüºkÕúsTT, C≤rj·TkÕúsTT˝À ôd$THêsY ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+~. >∑T]Ô+#·ã&çq @ uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü˝ÀHÓ’Hê (˝Ò<ë) Ç+^¢wt (˝Ò<ë) Væ≤+B uÛ≤wü˝À $<ë´]ú 6 ì$TcÕ\bÕ≥T Á|üdü+–+#ê*‡ ñ+≥T+~. Á|üd+ü >∑+˝À uÛ≤>∑+>± #êsY‡º , ôd&Ì¢ ‡é yÓTTˆˆ yê&ÉTø√e#·TÃ. Á|üd+ü >∑+ nq+‘·s+¡ 2 ì$TcÕ\ Á|üXÊïdüeTj·T+˝À, Hê´j·Tìπsí‘·\ Á|üX¯ï\≈£î / dü+<˚Vü‰\≈£î $es¡D Çyê«*‡ ñ+≥T+~. n‘·T´‘·ÔeT Á|ü<äs¡Ùq ø£qã]Ãqyê]ì ‘·sê«‘· kÕúsTTøÏ |ü+|ü≥+ »s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~. õ˝≤¢kÕúsTT ` ôdô|º+ãs¡T sêÁwüºkÕúsTT ` ôdô|º+ãs¡T C≤rj·TkÕúsTT ` nø√ºãs¡T $esê\¬ø’ E)

www.ncsm.gov.in

(JNNSM EEC) (Jawaharlal Nehru National Science, Mathematics and Environment Exhibition for Children)

»eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA C≤rj·T u≤\\ $C≤„qXÊÁdüÔ >∑DÏ‘·, |üsê´es¡D Á|ü<äs¡Ùq

$<ë´s¡Tú˝À¢ì XÊÁd”Ôj·T Ä˝À#·q\qT, ôd’qT‡|ü≥¢ >∑\ ÄdüøÏÔì ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ, s¡÷bı+~+∫q<˚ »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA C≤rj·T u≤\\ $C≤„qXÊÁdüÔ >∑DÏ‘·, |üsê´es¡D Á|ü<äs¡Ùq? Ç~ NCERT &Ûç©¢ yê]#˚ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+~. Ç+<äT˝À |æ\¢\T ì»J$‘êìøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ nH˚ø£ XÊÁdüÔ, >∑DÏ‘· n+XÊ\qT Á|ü<ä]Ù+#·e#·TÃ. Ç+<äT˝À <˚X¯yê´|üÔ+>± $<ë´s¡Tú\+<äs¡÷ bÕ˝§ZH˚˝≤ õ˝≤¢, sêÁwüºkÕúsTT˝À ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+~. yÓTT<ä{Ï<äX¯˝À õ˝≤¢, sêÁwüºkÕúsTT˝À Á|ü<äs¡Ùq\T ñ+{≤sTT. Bìì SLSMEE (State π +Á<äbÕ*‘· Level Science, Mathematics, Environment Exhibition) n+{≤s¡T. Ç+<äT˝À nìï sêÁcÕº\T, ø ÁbÕ+‘ê\˝Àì |æ\¢\+<äs¡÷ bÕ˝§Zqe#·TÃ. eTTK´+>± CBSE bÕsƒ¡XÊ\\T, πø+ÁBj·T $<ë´\j·÷\T, 132

qy√<äj·T $<ë´\j·T dü$T‹, DAE πø+ÁBj·T bÕsƒ¡XÊ\\T eT]j·TT ãVüQﬁ¯ Á|üjÓ÷»q Á|ü<ä]Ù‘· bÕsƒ¡XÊ\\ (DMS) $<ë´s¡Tú\T b˛{°øÏ Á|üy˚X¯+ ø=s¡≈£î <äs¡U≤düTÔ #˚düTø√e#·TÃ. ¬s+&Ée<äX¯˝À sêÁwüºkÕúsTT˝À m+|æ¬ø’q yê{Ïì C≤rj·TkÕúsTT b˛{°\≈£î ÄVü‰«ìkÕÔs¡T. Bìï JNNSMEE »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA C≤rj·T u≤\\ $C≤„qXÊÁdüÔ >∑DÏ‘· |üsê´es¡D Á|ü<äs¡Ùq n+{≤s¡T. Bìï Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ ˇø√ÿ dü+e‘·‡s¡+ ˇø√ÿ sêÁcÕºìøÏ u≤<Ûä´‘·qT n|üŒ–düTÔ+~.

\øå±´\T |æ\¢˝À¢ ñ+&˚ düVü≤» Ädü≈£îÔ\T, ñ‘·T‡ø£‘·, Ä$wüÿs¡D, düè»Hê‘·àø£‘· yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\≈£î #√≥T ø£*Œ+#·&ÜìøÏ ˇø£ bò˛s¡+>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&É&É+. ôd’qT‡ nH˚~ eTq#·T≥÷º ñ+≥T+~. Bì <ë«sê nH˚ø£ düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿs¡e÷s¡Z+ #·÷|ü>∑\eTH˚ $XÊ«kÕìï |æ\¢˝À¢ ì+|ü&É+. |üsê´es¡D ùdïVü≤|üPs¡«ø£ edüTkÔ Õe÷Á– s¡÷|üø\£ Œq˝À XÊÁdü,Ô kÕ+πø‹ø£‘q· T $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+. |üsê´es¡D dü+ã+<Ûä C≤>∑s¡÷ø£‘· |æ\¢˝À¢ ø£*Z+#˚˝≤ #˚j·T&É+. ì‘·´J$‘·+˝À m<äTs¡j˚T´ nH˚ø£ düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿs¡+ ø£qT>=H˚˝≤ $<ë´s¡Tú\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\T ø£*dæ |üì#˚ùd˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+. e´ekÕj·T+, yê‘êes¡D e÷s¡TŒ, ms¡Te⁄\T, ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ |ü]s¡ø£åD, ãjÓ÷f…ø±ï\J, Á^Hé mqØ®, Á|üø£è‹ $|ü‘·TÔ\T, düe÷#ês¡ Á|ükÕs¡+, K>√ﬁ¯XÊÁdüÔ+, s¡yêD≤ yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\˝À ôd’qT‡ jÓTTø£ÿ bÕÁ‘·qT ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ $ìjÓ÷–+#·Tø√>∑\>∑&É+, n_Ûeè~Δì kÕ~Û+#·&É+. F)

C≤rj·T ôd’qT‡ ~H√‘·‡e+

|òæÁãe] 28e ‘˚Bq düsY dæ.$.sêeTHé ªªsêeTHé mô|òø˘ºμμ qT ø£qT>=qï s√EqT Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ bÕsƒ¡XÊ\˝À C≤rj·T ôd’qT‡ ~H√‘·‡e+qT »s¡T|ü⁄≈£î+≥THêïeTT. á ~H√‘·‡e+ s√Eq bÕsƒ¡XÊ\˝À ìs¡«Væ≤+#·<ä–q ø±s¡´Áø£eTeTT\T $<ë´s¡Tú\˝À ôd’qT‡ô|òsTTsYqT ìs¡«Væ≤+∫, yês¡T ‘·j·÷s¡T#˚dæq ôd’qT‡ yÓ÷&É˝Ÿ‡qT Á|ü<ä]Ù+∫ $<ë´s¡Tú\≈£î ôd’qT‡ |ü≥¢ ÄdüøÏÔì ô|+bı+~+#·&É+. $<ë´s¡Tú\≈£î ôd’qT‡ô|’ ne>±Vü≤q ô|+#·T≥≈£î ªôd’qT‡μ ˝À @<Ó’Hê n+X¯+ô|’ yê´düs¡#·q ø±s¡´Áø£eTeTT\T ìs¡«Væ≤+∫, yê]øÏ Ä˝À#·q X¯øÏÔì ô|+bı+~+#·T≥. $<ë´s¡Tú\≈£î ôd’qT‡ n+XÊ\qT e´ø£Ô|ü]#˚˝≤ #˚j·TT≥≈£î ôd’qT‡≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\ô|’ eø£Ôè‘·«b˛{°\qT ìs¡«Væ≤+∫ yê] e÷{≤¢&˚ kÕeTsêú´ìï ô|+bı+~+#·T≥. $<ë´s¡Tú\˝À ôd’qT‡ n+XÊ\T eT<Ûä´ ne>±Vü≤qqT ‘Ó\TdüTø=qT≥≈£î $<ë´s¡Tú\qT Á>∑÷|t\T>± $uÛÑõ+∫, yê]øÏ ôd’qT‡ øÏ«CŸ ìs¡«Væ≤+#·T≥. bÕsƒ¡XÊ\\≈£î XÊÁdüÔy˚‘·Ô\qT ÄVü‰«ì+∫, yê] J$‘· $X‚cÕ\qT >∑÷]Ã $<ë´s¡Tú\≈£î ‘Ó*j·TCÒdæ, $<ë´s¡Tú\≈£î ôd’qT‡ô|’ (nqTuÛÑyê\T) ÄdüøÏÔ πs¬ø‹Ô+#˚˝≤>± #˚j·T&É+. 133

bÕsƒ¡XÊ\˝À XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ` yês¡T kÕ~Û+∫q $»j·÷\qT ‘Ó*j·TCÒj·TT≥≈£î bò˛{À Ä\“yéT\T neT]Ã, yê] >∑÷]Ã $<ë´s¡Tú\T ne>±Vü≤q ô|+bı+~+#·T≥. bÕsƒ¡XÊ\˝À Á&ÜsTT+>¥ b˛{°\qT @sêŒ≥T#˚dæ ôd’qT‡ <ë«sê |üsê´es¡D düŒèVü≤qT ø£*–+#·T≥. NGC (National Green Corps) Motto : Where there is green there is prosperity

|üsê´es¡D düŒèVü≤qT ø£*–+#·T≥≈£î bÕsƒX¡ Ê\ $<ë´s¡T\ú qT ø£u¢ Ÿ\T>± $uÛõÑ +∫, bÕsƒX¡ Ê\ |ü]düsê\qT dü+s¡øÏå+#·Tø√e&É+ eT]j·TT |üsê´es¡D≤ìï |ü]s¡øÏå+#·Tø=H˚˝≤ #˚j·T&É+ á ø±s¡´Áø£eT+ ñ<˚›X¯´+. \øå±´\T á ø±s¡´Áø£eTeTT n≥M eT+Á‹‘·«, |üsê´es¡D eT+Á‹‘·«XÊK\ Ä<ä«s¡´eTT˝À 2001 ˝À <˚X¯yê´|üÔ+>± ÁbÕs¡+_Û+#·ã&çq~. bÕsƒ¡XÊ\kÕúsTT˝ÀH˚ |æ\¢\≈£î |üsê´es¡D+ |ü≥¢ ne>±Vü≤q ø£*Z+#·&É+. $<ë´s¡Tú\˝À |ü]o\q, Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D, düπs« qyÓ÷<äT#˚j·TT≥, $X‚¢wüD e+{Ï n+XÊ\˝À HÓ’|ü⁄D≤´\qT ô|+bı+~+#·T≥. bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú\˝À Á|ü»\˝À |üsê´es¡D+|ü≥¢ dü]jÓÆTq yÓ’Ks¡T\T ô|+bı+~+#·&É+. |üsê´es¡D |ü]s¡øDå£ , |üsê´es¡D düTì•‘· uÛ≤eqqT $düèÔ ‘·|]ü ∫, |üsê´es¡D düeTdü´\ ìs¡÷à\q≈£î ‘·–q ÁbÕ»≈£îº\qT ìs¡«Væ≤+|ü#˚j·T&É+. n&Ée⁄\T, düV≤ü »eqs¡T\ |ü]s¡øD å£ #˚|≥ ü &º +É , kÕe÷õø£ n&Ée⁄\ ô|+|üø£ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|≥ ü &º +É <ë«sê |üsê´es¡D düeT‘·T\´‘·qT ø±bÕ&É≥+.

ìs¡«Væ≤+#·T ø±s¡´Áø£e÷\T 1. 2. 3. 4. 5. 6.

bÕsƒ¡XÊ\˝À |üsê´es¡D n+XÊ\ô|’ ôd$THêsY, eø£Ôè‘·«+, ñ|üHê´kÕ\T @sêŒ≥T#˚j·T&É+. πøåÁ‘·|üs¡´≥q\T <ë«sê ø±\Twü´+‘√ ≈£L&çq |ü]düsê\qT, e´s¡ú|ü<ësêú\T ñ‘·Œ‹Ônj˚T´ |ü]düsê\qT ‘Ó*j·TCÒdæ, yê{Ïì ìyês¡Dø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Vü≤D |üsê´es¡D n+XÊ\ô|’ Á|ü»\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Z+#·T≥≈£î $<ë´s¡Tú\‘√ sê´©\T, e÷qeVü‰sê\T, düuÛÑ\T ìs¡«Væ≤+#·T≥. $<ë´s¡Tú\T bÕsƒ¡XÊ\ ãj·T≥, yÓ\T|ü\ yÓTTø£ÿ\qT Hê≥&É+, |ü]düsê\qT |ü]X¯óÁuÛÑ+ #˚j·TT≥. ã&ç‘√≥, eØàø£+b˛dtº ‘·j·÷Ø, ˙{Ïì ì\«#˚ùd >∑T+‘·\qT bÕsƒ¡XÊ\˝À $<ë´s¡Tú\‘√ ìs¡«Væ≤+#˚˝≤ #˚j·TT≥. eT\$düs¡®q <ë«sê e#˚Ã qcÕº\ô|’ Á|ü»\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Z+#·T≥, M{Ïô|’ b˛düºs¡T¢ ‘·j·÷s¡T#˚dæ n+{Ï+#·T≥, e´øÏÔ>∑‘· |ü]X¯óÁuÛÑ n\yê≥¢qT ‘Ó*j·TCÒj·TT≥. 134

7. 8.

πødtdüº&û <ë«sê |üsê´es¡D≤ìï Vü‰ì ø£*–+#·ì |ü<ësêú\qT >∑÷]Ã ‘Ó\TdüTø=ì, yê{Ï ˝≤uÛ≤\T ‘Ó*j·TCÒj·TT≥. $<ë´s¡Tú\≈£î eTq#·T≥÷º e⁄+&˚ Wwü<Ûä>∑TD≤\T >∑\ yÓTTø£ÿ\qT ‘Ó\TdüTø√e&É+, yê{Ïì dü+s¡øÏå+#˚ |ü<äΔ‘·T\T #˚|ü≥º&É+.

Á|ü‹ dü÷ÿ\T˝À NGC Eco Club ì 30 qT+&ç 50 eT+~ $<ë´s¡Tú\T, ñbÕ<Ûë´j·TT\#˚ @sêŒ≥T #˚j·Tã&ÉTqT. 10. á $<ë´s¡T\ú T JeyÓ$’ <Û´ä |ü]s¡øD å£ ˙{Ïd+ü s¡øD å£ , X¯øÔÏ $ìeTj·T+, ìs¡«Vü≤D, e´s¡|ú <ü ësêú\ ìs¡«Vü≤D, H˚\ $ìjÓ÷>∑ Á|üD≤[ø£, eqs¡T\ ìs¡«Vü≤D e+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\˝À #·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§ZqT<äTs¡T. n+<äT≈£î |üs¡´y˚ø£å≈£î&ÉT>± ˇø£ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT dü\Vü‰<ës¡T\T>± eT]ø=+<äs¡T ñbÕ<Ûë´j·TT\T ñ+<äTs¡T. 11. á$<Ûä+>± @sêŒ≥sTTq NGC School Eco Club |üsê´es¡D Áø£eT•ø£åDqT, |üsê´es¡D u≤<Ûä´‘·qT ‘·eT |ü]~Û˝À Á|ü»\T, düe÷»+˝À $düÔè‘·|ü]#Ó<äs¡T. 9.

JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT bÕsƒ¡XÊ\ kÕúsTT˝À ìs¡«Væ≤+#·Tø√<ä–q $C≤„qXÊÁdüÔ |üsê´es¡D Äs√>∑´ ø±s¡´Áø£e÷\T 1.

World Wet lands day

-

February 2

2.

International Polar Bear Day

-

February 27

3.

World Science Day

-

February 28

4.

World Wild Life Day

-

March 3

5.

World Sparrow Day

-

March 20

6.

World Forest Day

-

March 21

7.

World Water Day

-

March 22

8.

World Resources Day

-

March 23

9.

8.30 PM Earth hour

-

March 29

10.

World Health Day

-

April 7

11.

World Almosphere Day

-

April 10

12.

World Fish Migrating Day

-

April 21

13.

World Earth Day

-

April 22

14.

World Migratory Birds Day

-

May 8

15.

World Endanger Species Day

-

May 20

16.

World Biodiversity Day

-

May 22

17.

World Anti Tobacco Day

-

May 31

18.

World Environment Day

-

June 5

135

19.

World Ocean Day

-

June 8

20.

World Sea Turtle Day

-

June 16

21.

World Day to Combat

22.

Desertification & Drought

-

June 17

23.

International Day of Yoga

-

June 21

24.

World Population Day

-

July 11

25.

International Literacy Day

-

September 8

26.

World Ozone Layer Day

-

September 16

27.

World Green Consumer day

-

September 28

28.

World Wild Life Week

-

October 7

29.

World Food Day

-

October 16

30.

World Planting Day

-

October 22

31.

World Birds Day

-

November 12

32.

World Energy Conservatin Day

-

November 14

33.

World AIDS Day

-

December 1

34.

World Soil Day

-

December 5

136

7. JeXÊÁdüÔ uÀ<Ûäq˝À ICT $ìjÓ÷>∑+ \øå±´\T / Ä•+∫q |òü*‘ê\T : ICT

n+fÒ @$T{À ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. ICT ì uÀ<Ûäq‘√ ø£*ù| $<Ûëq+ |ü≥¢ ne>±Vü≤q bı+<äT‘ês¡T. $<ë´$wüj·Tø£ n+XÊ\qT ICT >± e÷s¡TÃ≈£îH˚ HÓ’|ü⁄D≤´ìï bı+<äT‘ês¡T. uÀ<Ûäq˝À ICT ì ñ|üjÓ÷–+#·Tø√ >∑\T>∑T‘ês¡T. |ü]#·j·T+ : ICT - (Information and Communication Technology) n+fÒ düeTs¡e ú +‘·yTÓ qÆ düe÷#ês¡+ eT]j·TT

Á|ükÕsê\ ø=s¡≈î£ kÕ+πø‹ø£‘q· T ñ|üj÷Ó –+#·&+É . uÀ<Ûqä nuÛ´Ñ düq˝À ICT ì ñ|üj÷Ó –+#·&+É e\¢ $<ë´s¡T\ú T eT]+‘· yÓTs¡T>±Z nuÛÑ´düq+ #˚j·T&ÜìøÏ, ñbÕ<Ûë´j·TT\T eT]+‘· yÓTs¡T>±Z uÀ~Û+#·&ÜìøÏ M\T ø£\T>∑T‘·T+~. ñbÕ<Ûë´j·TT\ yê&ÉTø£˝À ICT ` nb˛Vü≤\T : ICT

ì ñ|üjÓ÷–+#·&É+ n+fÒ M&çjÓ÷\ Á|ü<äs¡Ùq nH˚ uÛ≤eq ø£*–ñ+&É&É+. uÀ<Ûäq y˚s¡T, ICT y˚s¡T nH˚ uÛ≤eq ø£*–ñ+&É&É+. ICT ì ñ|üjÓ÷–+∫ uÀ~Û+#·&ÜìøÏ n~Ûø£ düeTj·T+ |ü&ÉT‘·T+~. ICT ì yê&É&É+ nH˚~ ñbÕ<Ûë´j·TT\ jÓTTø£ÿ e´øÏÔ>∑‘· |ü]C≤„q+ô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. ICT ≥÷˝Ÿ‡

Á|üjÓ÷»Hê\T :

uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T˝À ∫Á‘ê\qT, M&çjÓ÷\qT, #·ø£ÿ>± nedüs¡yÓTÆq #√≥ ñ|üjÓ÷–+#·&ÜìøÏ ICT ñ|üø£]düTÔ+~. uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq˝À n‘·´+‘· øÏ¢wüºyÓTÆq eT]j·TT neT÷s¡ÔyÓTÆq $wüj·÷\qT ICT ñ|üjÓ÷–+∫ #·ø£ÿ>± H˚s¡TÃø√e#·TÃ. bÕsƒê´+XÊ\qT düs¡ﬁ¯+>± uÀ~Û+#·&É+ <ë«sê ‘·s¡>∑‹>∑~ì ÄVü‰¢<äø£s¡+>± e÷s¡TÃø√e&ÜìøÏ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î ICT u≤>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. ‘·<ë«sê bÕsƒ¡XÊ\˝À $<ë´s¡Tú\ Vü‰»s¡TXÊ‘·+ yÓTs¡T>∑T|ü&˚ neø±X¯+ ñqï~. uÀ<ÛäqqT ªnuÛ≤´düq πø+ÁBø£è‘·+μ >± e÷s¡Ã&ÜìøÏ, ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î ICT ˇø£ #·ø£ÿì eqs¡T>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. ‘·s¡>∑‹ >∑~ uÀ<Ûäq˝À ICT jÓTTø£ÿ nqTdü+<Ûëq+ : H˚{Ï düe÷»+˝À ICT jÓTTø£ÿ $ìjÓ÷>∑+. Ç+≥¬sï{Ÿ, CD-ROMs, M&çjÓ÷ f…ø±ï\J eT]j·TT nH˚ø£ Ç‘·s¡ ø£+|üP´≥sY nqTes¡HÔ ê\ s¡÷|ü+˝À #ê˝≤ $|üy¢ ê‘·àø£ e÷s¡TŒ\qT rdüT≈£îe∫Ã+~. nsTT‘˚ $<ë´s¡+>∑+˝À e÷Á‘·+ Ç+ø± ICT jÓTTø£ÿ $ìjÓ÷>∑+ ÁbÕ<Ûä$Tø£ <äX¯˝À ñqï~. ø=+‘·eT+~ ñbÕ<Ûë´j·TT\T |üesYbÕsTT+{Ÿ 137

Á|ü»+fÒwüHéqT uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq ø=s¡≈£î ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. JeXÊÁdüÔeTTqT $düÔè‘·yÓTÆq ne>±Vü≤q ø£*π>˝≤ uÀ~Û+#·T≥≈£î nH˚ø£s¡ø±\T kÕ|òtºy˚sY nqTes¡ÔHê\qT ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. eT]+‘· m≈£îÿeeT+~ ICT qT yê&ÉTø=qe\dæq nedüs¡+ m+‘Ó’Hê ñ+~. C≤rj·TkÕúsTT˝À ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î ICT nyês¡T¶\T : πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ MHRD eT+Á‹‘·«XÊK <ë«sê <˚X¯yê´|üÔ+>± Á|ü‹j˚T{≤ 87 C≤rj·T nyês¡T¶\qT, ICT ì uÀ<Ûäq˝À ñ|üjÓ÷–+∫, düè»Hê‘·àø£ uÀ<Ûäq≈£î ø£èwæ#˚dæq ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î Á|ü<Ûëq+ #˚düTÔ+~. á nyês¡T¶\qT eTq sêÁwüº ñbÕ<Ûë´j·TT\T m≈£îÿe>± bı+<ë\ì, sêÁwüº $<ë´XÊK Ä•düTÔqï~. eT]ìï $esê\ ø=s¡≈£î mhrd.gov.in nH˚ *+ø˘qT yÓ‘·ø£+&ç. nuÛ≤´düq ø=s¡≈£î ICTs : 1.

www : Worldwide Web

ôdsYÃÇ+»Hé\ <ë«sê eTq≈£î ø±e\dæq düe÷#êsêìï bı+<äe#·TÃ.

http : //www.google.com http : //www.teoma.com http : //www.yahoo.com http : //www.attavista.com

ôdsYÃÇ+»q¢ <ë«sê bı+~q düe÷#ês¡+ >ös¡$+#·+&ç.

CC SA

licence ≈£î ˝Àã&çñ+&˚˝≤ #·÷düTø=ì ø±|”s ¬ {’ Ÿj÷· ø˘qº T

2. $<ë´ dü+ã+~Û‘· düe÷#ês¡+ ø=s¡≈£î : http : //www.edweek.org http : //www.educationnews.org

3. $<ë´ $wüj·÷\ ø=s¡≈£î yÓuŸb˛s¡ºs¡T¢ : nroer.gov.in edtechreview.in rmsaindia.gov.in www.ictschools.gov.in www.ncert.nic.in 125.20.160.197 (AP Subject Forum) karnatakaeducation.org.in www.wikipedia.org www.olabs.edu.in YouTube ˝À 'fuse school global education' nH˚ ICT

#ÛêHÓ˝Ÿ≈£î subscribe ne«+&ç.

yê&ç bÕsƒê´+X¯+ uÀ~Û+#·&É+ ` ICT ˝Ò≈£î+&Ü bÕsƒê´+X¯+ uÀ~Û+#·&É+ :

Ç+‘·≈£îeTT+<äT eTq+ #·]Ã+∫q≥T¢>± ICT nqTq~ ˇø£ uÀ<ÛäHêeqs¡T e÷Á‘·y˚T ø±˙ Ç~ ñbÕ<Ûë´j·TTìï uÛÑØÔ#˚j·T˝Ò<äT. ˇø£ bÕsƒê´+XÊìï uÀ~Û+#˚ düeTj·T+˝À ICT yê&Ü˝≤ e<ë› nH˚~ |üP]Ô>± 138

ñbÕ<Ûë´j·TTì $#·ø£åDô|’ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. nsTT‘˚ ICT ì ˇø£ TLM >± yê&çq|ü⁄&ÉT bÕsƒê´+XÊìï düeTs¡úe+‘·+>± uÀ~Û+#·e#·TÃ. eTs=ø£ $wüj·T+ @eT+fÒ ø=ìï bÕsƒê´+XÊ\≈£î ICT ø±ø£ Á|ü‘·´ø£å uÀ<ÛäHê eqs¡T\qT yê&É&É+ nH˚~ ‘·|üŒìdü] nì uÛ≤$+#·+&ç. Biology websites http://www.nuffieldfoundation.org/education http://www.olabs.edu.in/ http://www.bioscienceguru.com/ https://www.sciencelearn.org.nz/topics http://www.geneticsalive.com/evolution.html http:https://www.biologycorner.com///www.phschool.com/science/biology_place/labbench/lab1/ ex4and5.html http://www.refdesk.com/factsci.html http://scienceworld.wolfram.com/ http://www.arvindguptatoys.com/ http://googleweblight.com/i?u=http://www.freebookcentre.net/biology-books-download/AnimalBehavior.htm http://www.webmd.com/heartburn-gerd/your-digestive-system#1

Simulation sites http://www.johnkyrk.com/mitosis.html http://www.johnkyrk.com/evolution.html http://learn.genetics.utah.edu/content/labs/extraction/

Apps for biology teachers Complete biology Biology (for biology dictionary, quiz) Biology dictionary offline Cell biology-101 Biology dictionary Biology in telugu Biology ebooks&quiz

eTT–+|ü⁄ : Ç|üŒ{Ïes¡≈£î ñbÕ<Ûë´j·TT\T Pedagogy eT]j·TT Content dü+ã+~Û‘· knowledge ì ø£*Zñ+&ç, uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·TqT ìs¡«Væ≤+#·T#·THêïs¡T. nsTT‘˚ e÷s¡T‘·Tqï, n_Ûeè~Δ#Ó+<äT‘·Tqï |ü]dæú‘·T\ <äècÕº´ eTq uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T≈£î ICT ì ≈£L&Ü CÀ&ç+#·Tø√e\dæq nedüs¡+ m+‘Ó’Hê ñqï~. ø£qTø£ eTq sêÁwüº+˝Àì JeXÊÁdüÔ ñbÕ<Ûë´j·TT\+<äs¡÷, ICT ñ|üjÓ÷–+∫, eTq düu…®≈£îº uÀ<ÛäqqT düs¡ﬁ¯‘·s¡+ #˚j·T&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·e\dæq~>± ø√s¡&ÉyÓTÆq~. 139

8. ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£q+

(C.C.E)

ñb˛<ëÈ‘·+ : $<ë´Á|üe÷D≤\ Ä<Ûës¡+>± nìï ‘·s¡>∑‘·T\≈£î ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£q+ nqTdü]düTÔHêïeTT. $<ë´s¡Tú\T düT\uÛÑ+>± Á|üX¯ï\ jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤yêìï @ $<ë´Á|üe÷D+˝À m˝≤+{Ï Á|üX¯ï\T ñ+{≤jÓ÷ á j·T÷ì{Ÿ <ë«sê eTq+ ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ. M{Ï‘√bÕ≥T>± eT]ìï ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q Á|üX¯ï\T s¡÷bı+~+#·Tø√yê*. Learning outcomes through C.C.E

$<ë´Á|üe÷D≤\˝Àì n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± Á|üX¯ï\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\s¡T. ˇπø uÛ≤eq Ä<Ûës¡+>± $$<Ûä $<ë´Á|üe÷D≤\˝À Á|üX¯ï\qT düT\uÛÑ+>± ‘·j·÷s¡T#˚j·Te#·TÃ. $<ë´Á|üe÷D≤\ n+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± Á|üX¯ï\qT >∑T]Ô+#·>∑\s¡T. |æ\¢\T Ä˝À∫+∫ sêùd $<Ûä+>± ñ+&˚ Á|üX¯ï\qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T>∑\s¡T. Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T ˇπø$<Ûä+>± ñ+&É≈£î+&Ü nH˚ø£ s¡ø±\T>± sêj·TT≥≈£î neø±X¯+ ñ+≥T+~. ìsêàD≤‘·àø£, dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ |üØø£å\ Á|üX¯ï\ s¡÷|üø£\Œq düT\uÛÑeTe⁄‘·T+~.

$<ë´Á|üe÷D+ ` Á|üX¯ï\ dü«uÛ≤e+ $wüj·÷e>±Vü≤q $e]+#·T≥ : ˇø£ düMTø£s¡D+ Ç∫Ã $e]+#·T≥ ˇø£ bò˛¢ #ês¡Tº qT $e]+#·T≥ ∫Á‘·+ düVü‰j·T+‘√ $e]+#·T≥ ñ<ëVü≤s¡D\ <ë«sê $e]+#·T≥ yê´U≤´Hê\qT düeT]údü÷Ô / e´‹πsøÏdü÷Ô $e]+#·T≥ Á|üÁøÏj·÷ $<ÛëqeTTqT $e]+#·T≥ Á|üjÓ÷>∑ neT]ø£qT $e]+#·T≥ s¡ø±\qT $e]+#·T≥

140

eØZø£]+#·T≥ : ø°\ø£ |ü<ë\qT Ç∫Ã eØZø£]+#·T≥ ø=+‘· düe÷#ês¡+qT Ç∫Ã eØZø£]+#·T≥ u§eTà\ <ë«sê eØZø£]+#·T≥ eØZø£s¡D |ü{Ïºø£˝Àì |ü<ë\qT dü]#˚dæ sêj·T&É+ $X‚¢wæ+#·T≥ : düe÷#êsêìï Ç∫Ã $X‚¢wæ+#·T≥ dü+|òüT≥q\T Ç∫Ã $X‚¢wæ+#·T≥ düeTdü´\qT Ç∫Ã $X‚¢wæ+#·T≥ Á|üÁøÏj·TqT Ç∫Ã $X‚¢wæ+#·eTqT≥ ùdº{ŸyÓT+{ŸqT Ç∫Ã $X‚¢wæ+#·eTqT≥ ñ<ëVü≤s¡D*e«&É+ : ø=ìï uÛ≤eq\qT Ç∫Ã yê{ÏøÏ ñ<ëVü≤s¡D*e«eTq&É+ ø°\ø£|ü<ë\≈£î ñ<ëVü≤s¡D*e«&É+ ùdº{ŸyÓT+{Ÿ\≈£î ñ<ëVü≤s¡D*e«&É+ düeTdü´\qT Ç∫Ã ñ<ëVü≤s¡D*e«&É+ ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ&É+ : ø=ìï düeTdü´\T Ç∫Ã ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ&É+ ø=ìï <äè–«wüj·÷\qT ù|s=ÿì <ëìøÏ ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ&É+ ø=ìï Á|üÁøÏj·T\≈£î ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ&É+ Á|üjÓ÷>∑ |ü]o\q ìsêús¡D≈£î ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ&É+ ù|s¡Á>±|òü⁄˝À düe÷#ês¡+ Ç∫Ã ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ&É+ Á>±|òt s¡÷|ü+˝À düe÷#ês¡+ Ç∫Ã ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ&É+ Á|üuÛ≤e ø±s¡ø±\qT ù|s=ÿì yê{ÏeT<Ûä´ dü+ã+<Ûë\≈£î ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ&É+ b˛*ø£\T ` uÛÒ<ë\T #Ó|üŒeTqT≥ : ¬s+&ÉT dü+|òüT≥q\qT b˛\ÃeTqT≥ ¬s+&ÉT ∫Á‘ê\qT b˛\ÃeTqT≥ ¬s+&ÉT ∫Á‘ê\≈£î uÛÒ<ë\T #Ó|üŒeTqT≥ 141

¬s+&ÉT ¬s+&ÉT ¬s+&ÉT ¬s+&ÉT ¬s+&ÉT

|ü{Ïºø£\≈£î b˛*ø£\T #Ó|üŒeTqT≥ ô|’#ês¡Tº\T, Á>±|òt\qT b˛\TÃ≥ ùdº{ŸyÓT+{Ÿ\T Ç∫Ã yê{Ïì b˛\ÃeTqT≥ ìsêàD≤\qT Ç∫Ã yê{Ïì b˛\TÃ≥ uÛ≤eq\qT b˛\TÃ≥

Á|ü•ï+#·&É+ ` |ü]ø£\Œq\T #˚j·T&É+ : 1.

Á|ü•ï+#·&É+ dü+|òüT≥q\qT Ç∫Ã Á|ü•ï+#·eTqT≥ $$<Ûä uÛ≤eq\qT >∑÷]Ã $esê\T ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ Á|ü•ï+#·T≥ Á|üjÓ÷>∑ |òü*‘ê\qT Á|ü•ï+#·T≥ Á|üÁøÏj·÷ $<ÛëHê\qT Á|ü•ï+#·T≥ ∫Á‘êìï #·÷dæ Á|ü•ï+#·eTqT≥ Á>±|òt, ô|’ &Éj·÷Á>∑yéT\qT #·÷dæ Á|ü•ï+#·eTqT≥ Á|üuÛ≤yê\qT Ç∫Ã Á|üX¯ï\T s¡÷bı+~+#·T≥ ùdº{ŸyÓT+{Ÿ\qT Ç∫Ã Á|ü•ï+#·&É+ øÏ«CŸ ìs¡«Vü≤D≈£î Á|üX¯ï\T s¡÷bı+~+#·T≥ Ç+≥s¡÷«´ ø√dü+ Á|üXÊïe[ì s¡÷bı+~+#·T≥ ù|sê Ç∫Ã n+<äT˝Àì düe÷#ês¡+ô|’ Á|üX¯ï\T s¡÷bı+~+#·T≥ <äè–«wüj·÷\qT Ç∫Ã yê{Ïô|’ Á|üX¯ï\T s¡÷bı+~+#·T≥

2.

|ü]ø£\Œq\T #˚j·T≥+ Á|üjÓ÷>±ìøÏ eTT+<äT |ü]ø£\Œq\T #˚j·T&É+ düeTdü´ Ç∫Ã <ëìøÏ ø±s¡D≤\T }Væ≤+#·&É+ Á|ü‘ê´e÷ïj·T |ü]ø£sê\ ñ|üjÓ÷>∑+ >∑T]+∫ |ü]ø£\Œq #˚j·T&É+ Á|üjÓ÷>∑ |òü*‘ê\qT }Væ≤+#·&É+ dü+|òüT≥q\qT Ç∫Ã <ëìøÏ ø±s¡D≤\qT }Væ≤+|üCÒj·T&É+ $$<Ûä e÷s¡TŒ\qT Ç∫Ã yê{ÏøÏ ø±s¡D≤\qT }Væ≤+|üCÒj·T&É+ Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D˝À ø±s¡ø±\T e÷]Ã |òü*‘êìï }Væ≤+|üCÒj·T&É+ $wüj·T+/dü+|òüT≥q≈£î dü+ã+~Û+∫q |üs¡´ekÕHê\≈£î }Væ≤+|üCÒj·T&É+ 142

3.

Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D, πøåÁ‘· |ü]o\q Á|üjÓ÷>∑ $<ÛëqeTTqT $e]+#·T≥ ø±e\dæq |ü]ø£sê\ C≤_‘ê Ç∫Ã <ëì‘√ ìs¡«Væ≤+#˚ Á|üjÓ÷>∑+qT sêsTT+#·T≥ ø±e\dæq |ü]ø£sê\ C≤_‘êqT sêsTT+#·T≥ Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D˝À rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\T sêj·TeTqT≥ Á|üjÓ÷>∑ |ü]o\q n+XÊ\T qyÓ÷<äT#˚sTT+#·T≥ u§eTà Ç∫Ã Á|üjÓ÷>±ìï $e]+#·T≥ |òü*‘êìï ìsêΔ]+#˚ $<Ûëq+ô|’ Á|üX¯ï\T n&ÉT>∑T≥ Á|ü‘ê´e÷ïj·T |ü]ø£sê\˝À Ç∫Ãq Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D #˚sTT+#·T≥ Á|üjÓ÷>∑ ìs¡«Vü≤D k˛bÕHê\qT es¡Tdü Áø£eT+˝À sêj·TeTqT≥ ˇø£ ùdº{ŸyÓT+{ŸqT Ç∫Ã nedüs¡yÓTÆq Á|üjÓ÷>±ìï sêj·TeTqT≥

4.

düe÷#ês¡ HÓ’|ü⁄D´+ Ç∫Ãq <ä‘êÔ+XÊìï |ü{Ïºø£˝À sêj·T&É+ |ü{Ïºø£˝À düe÷#ês¡+ Ä<Ûës¡+>± Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T sêj·T&É+ Ç∫Ãq <ä‘êÔ+X¯+ Ä<Ûës¡+>± ìy˚~ø£ ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+ düe÷#êsêìï Á>±|òt\ s¡÷|ü+˝À sêj·T&É+ Á>±|òt\˝Àì düe÷#êsêìï ù|sê s¡÷|ü+˝À sêj·T&É+

5.

∫Á‘ê\T ^j·T&É+ <ë«sê uÛ≤eÁ|ükÕs¡+ ∫Á‘·+ Ç∫Ã <ëì˝À ˇø£ uÛ≤>∑+qT >∑÷]Ã $e]+#·eTqT≥ ∫Á‘·+˝À uÛ≤>±\qT >∑T]Ô+#·eTqT≥ uÛ≤eq≈£î dü+ã+~Û+∫q u§eTà ^j·TeTqT≥ $$<Ûä uÛ≤>±\ |üqT\ Ä<Ûës¡+>± ∫Á‘·+ ^j·TeTqT≥ uÛ≤>±\qT ‘·|ü>± >∑T]Ô+∫ dü]#˚j·TeTqT≥ u§eTàqT ndü+|üPs¡í+>± Ç∫Ã <ëìì |üP]+|ü#˚j·TT≥ u§eTà˝Àì uÛ≤>±\qT yê{Ï ù|s¡¢‘√ »‘·|üs¡#·T≥ uÛ≤eq\≈£î ~yÓTà ∫Á‘ê\qT πsø±∫Á‘ê\qT ^j·TeTqT≥ bò˛¢#ês¡Tº ‘·j·÷s¡T#˚j·TeTqT≥ >∑D≤+ø±\qT Ç∫Ã yê{Ï Ä<Ûës¡+>± Á>±|òt ^j·TeTqT≥ e´ed”úø£è‘· #ês¡Tº\qT ^j·TeTqT≥ (eØZø£s¡D, s¡ø±\T) 143

ô|’ Á>±|òt, #ês¡Tº\qT ^j·TeTqT≥ uÛ≤eq\≈£î dü]b˛j˚T ∫Á‘ê\qT >∑T]Ô+#·eTqT≥ Á|üÁøÏj·T\jÓTTø£ÿ u§eTà\qT dü¬s’q Áø£eT+˝À neTs¡Ã&É+ dü¬s’q neT]ø£ >∑\ ∫Á‘ê\qT >∑T]Ô+#·eTqT≥ u§eTàqT Ç∫Ã Á|üÁøÏj·TqT >∑T]Ô+#·eTqT≥ Á|üjÓ÷>∑+ u§eTàqT ‘·|ü>± Ç∫Ã ˝ÀbÕ\T >∑T]Ô+#·eTqT≥/dü]#˚j·TT≥ Á|üjÓ÷>∑ $<Ûëq+ / $es¡D Ç∫Ã |ü≥+ ^j·TeTq&É+ 6.

ì»J$‘· nq«j·T+ $$<Ûä uÛ≤eq\≈£î ìHê<ë\T sêj·T&É+ $$<Ûä uÛ≤eq\≈£î b˛düºsY\T ‘·j·÷s¡T#˚j·T&É+ $$<Ûä uÛ≤eq\≈£î ø£$‘·\T, π>j·÷\T sêj·T&É+ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ bò˛{À\T Ç∫Ã yê] ø£èwæì >∑T]+∫ sêj·T&É+ XÊÁdüÔ |ü]ø£sê\qT Ç∫Ã yê{Ïì ì»J$‘·+˝À ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ dü+<äsê“¤\qT sêj·T&É+ XÊÁdüÔ Ä$wüÿs¡D\T H˚|ü<∏ä´+ Ç∫Ã yê´dü+ sêj·T&É+ $$<Ûä uÛ≤eq\≈£î ìs¡«Væ≤+|ü<ä–q |üqT\T / ø£è‘ê´\T sêj·T&É+ kÕe÷õø£ s¡T>∑à‘·\T, u≤<Ûä´‘·\ô|’ ø±s¡÷ºHé\T ^j·T&É+ Ç∫Ãq n+XÊìøÏ ‘·–q≥T¢>± dü÷#·q\T, dü\Vü‰\T sêj·T&É+.

|ü≥s¡÷|ü Á|üX¯ï\T 1.

áÁøÏ+~ |ü≥+ jÓTTø£ÿ uÛ≤>±\qT >∑T]Ô+#·+&ç.

A) K-|üø£ÿf…eTTø£\T, L-#Ûêr>√&Éø£+&Ésê\T, M-eT÷Á‘·|æ+&É+, N-$uÛ≤»ø£|ü≥\+ B) K-|üø£ÿf…eTTø£\T, L-#Ûêr>√&Éø£+&Ésê\T, M-}|æ]‹‘·TÔ\T, N-$uÛ≤»ø£|ü≥\+ C) K-#Ûêrø£+&Ésê\T, L-|üø£ÿf…eTTø£\T, M-}|æ]‹‘·TÔ\T, N-$uÛ≤»ø£|ü≥\+ D) K-$uÛ≤»ø£|ü≥\+, L-}|æ]‹‘·TÔ\T, M-#Ûêrø£+&Ésê\T, N-|üø£ÿf…eTTø£\T

144

2.

áÁøÏ+~ |ü≥+˝À »]π> $<ÛëHêìï >∑T]Ô+#·+&ç.

A)

3.

B)

C)

s¡yêD≤

uÛ≤c˛Œ‘˚‡ø£+

D)

&Éj·÷\dædt

D)

&Éj·÷\dædt

Js¡íe´edüú˝À n‹ô|<ä› Á>∑+~∏ Bì ù|s¡T ..................

A)

4.

Á|ü‹kÕú|üq

Á|ü‹kÕú|üq

B)

C)

s¡yêD≤

uÛ≤c˛Œ‘˚‡ø£+

áÁøÏ+~ |ü{≤\qT |ü]o*+∫ dü¬s’q≥Te+{Ï »yêãTqT >∑T]Ô+#·+&ç.

M

N

R

A) M-dæs¡ N-<ÛäeTì R-s¡ø£ÔπøX¯Hê[ø£ B) M-<ÛäeTì

n&ÉT¶ø√‘· N-dæs¡ n&ÉT¶ø√‘· C) M-s¡ø£ÔπøX¯Hê[ø£ N-<ÛäeTì R-dæs¡ D) M-s¡ø£ÔπøX¯Hê[ø£ N-dæs¡ R-<ÛäeTì 5.

R-s¡ø£ÔπøX¯Hê[ø£

n&ÉT¶ø√‘·

áÁøÏ+~ yÓTTø£ÿqT >∑T]Ô+#·+&ç.

A)

ìeTà

B)

ñyÓTà‘·Ô

C)

145

dæ+ø√Hê

D)

»Á{ÀbÕ

nqTã+<Ûä+ ` Á|üjÓ÷>±\T 1.

á Á|üjÓ÷>∑+ ñ<˚›X¯´eTT ‘Ó\T|ü+&ç. á Á|üjÓ÷>∑+˝À |üØø£åHê[ø£˝À rdüT≈£îqï s¡kÕj·Tq+ @~? Bì ñ|üjÓ÷>∑y˚T$T? á Á|üjÓ÷>∑ neT]ø£˝À >∑\ |ü]ø£sê\T >∑T]Ô+#·TeTT. á Á|üjÓ÷>∑ $<ÛëqeTTqT ‘Ó\T|ü+&ç. á Á|üjÓ÷>∑ |òü*‘·eTT @yÓTÆñ+≥T+~? á Á|üjÓ÷>±ìøÏ yÓTTø£ÿqT m+|æø£ #˚ùd≥|ü&ÉT m˝≤+{Ï |üÁ‘ê\Tqï yÓTTø£ÿqT m+|æø£ #˚j·÷*?

2.

á Á|üjÓ÷>∑+ ñ<˚›X¯´eTT ‘Ó\T|ü+&ç. á Á|üjÓ÷>∑ neT]ø£˝À >∑\ |ü]ø£sê\T >∑T]Ô+#·TeTT. ≈£î+&û˝À ô|s¡T>∑T‘·Tqï yÓTTø£ÿqT 2 s√E\T Nø£{Ï>∑~˝À ñ+#·ø£b˛‘˚ @eTe⁄‘·T+~? >±E d”kÕ˝À rdüT≈£îqï s¡kÕj·Tq+ @~? <ëìe\¢ Á|üjÓ÷>∑ $<Ûëq+˝À ñ|üjÓ÷>∑y˚T$T? á Á|üjÓ÷>∑ $<ÛëqeTT, |òü*‘·eTTqT ‘Ó\T|ü+&ç. d”kÕ ˝À|ü* |üÁ‘·uÛ≤>∑+, ô|’uÛ≤>∑+ njÓ÷&çHé |üØø£å˝À s¡+>∑T e÷s¡T≥≈£î >∑\ ø±s¡Dy˚T$T?

3.

á Á|üjÓ÷>∑+ ñ<˚›X¯´eTT ‘Ó\T|ü+&ç. á Á|üjÓ÷>∑ neT]ø£˝À >∑\ |ü]ø£sê\T >∑T]Ô+#·TeTT. á Á|üjÓ÷>∑+˝À ôV’≤Á&ç˝≤¢ yÓTTø£ÿ\ ã<äT\T @ yÓTTø£ÿ\T yê&Ée#·TÃ? á Á|üjÓ÷>∑ $<ÛëqeTTqT ‘Ó\T|ü+&ç. á Á|üjÓ÷>±ìï Nø£{Ï >∑~˝À ñ+∫‘˚ @eTe⁄‘·T+~? |üØø£å Hê[ø£˝À #˚]q yêj·TTe⁄ @yÓTÆñ+≥T+~? <ëìì m˝≤ >∑T]ÔkÕÔe⁄? (|ü]o\q) á Á|üjÓ÷>∑+˝À rdüTø√e\dæq C≤Á>∑‘·Ô\T @$?

146

4.

á Á|üjÓ÷>∑+ ñ<˚›X¯´eTT ‘Ó\T|ü+&ç. á Á|üjÓ÷>±ìøÏ nedüs¡eTj˚T´ |ü]ø£sê\T, |ü<ësêú\ C≤_‘ê ‘Ó\T|ü+&ç. ˝…{’ Ÿ Ád”ÿHé, |üÁ‘êìøÏ neTs¡Ã&É+˝À ñ<˚X› ´¯ y˚T$T? Á|üjÓ÷>±ìøÏ eTT+<äT yÓTTø£ÿqT Nø£{Ï >∑~˝À ñ+#·&É+ e\¢ ˝≤uÛÑy˚T$T? njÓ÷&çHé |üØø£å˝À |üÁ‘·eTTô|’ ø=+‘· uÛ≤>∑eTT˝ÀH˚ ˙\+s¡+>∑T˝ÀøÏ m+<äT≈£î e÷]+~? |üÁ‘·+ô|’ ˝…’{ŸÁd”ÿHé neT]Ãq uÛ≤>∑+˝À s¡+>∑T˝À e÷s¡TŒ ˝Òø£b˛e &ÜìøÏ ø±s¡Dy˚T$T?

5.

á Á|üjÓ÷>∑+ ñ<˚›X¯´eTT ‘Ó\T|ü+&ç. á Á|üj÷Ó >∑+˝À nedüse¡ Tj˚T´ |ü]ø£sê\T, |ü<ësêú\T ‘Ó\|ü+&ç. bı&ç $‘·ÔHê\qT bÕ¢dtÿ˝À rdüTø=ì Á|üjÓ÷>∑+ ìs¡«Væ≤+#·+&ç. bÕ¢dtÿ˝À m+<äT≈£î yÓTT\¬ø‘·TÔ‘·Tqï $‘·ÔHê\T rdüT≈£î+{≤s¡T? <∏sä êàMT≥sY ã˝Ÿ“ yÓTT\¬ø‘·T‘Ô T· qï $‘·HÔ ê\ eT<Û´˚ m+<äT≈£î+&Ü*? eT+∫ |ò*ü ‘ê\ ø√dü+ mìï >∑+≥\bÕ≥T Ø&ç+>∑T ùdø£]+#ê*? ñc˛íÁ>∑‘·\˝À ô|s¡T>∑T<ä\qT @yÓTÆHê >∑eTì+#êsê? ñc˛íÁ>∑‘· Áø£eT+>± ô|]–q<ë? ˝Ò<ë s√E˝À @<√ düeTj·T+˝À nø£kÕà‘·TÔ>± ô|]–+<ë? á ñwüí+ mø£ÿ&çqT+&ç e∫Ã+<äì MTs¡T uÛ≤$düTÔHêïs¡T?

6.

á Á|üjÓ÷>∑+ ñ<˚›X¯´eTT ‘Ó\T|ü+&ç. @ yêj·TTe⁄ düTqï|ü⁄ ‘˚≥qT bÕ\e˝Ò e÷s¡TdüTÔ+~? eTq #·T≥÷º ñqï >±*‘√ b˛*Ãq|ü⁄&ÉT eTq+ ãj·T≥≈£î e~˝Ò >±*˝À @ yêj·TTe⁄ mø£ÿ&É |ü]e÷D+˝À ñqï~? ˇø£y˚ﬁ¯ düTqï|ü⁄ ‘˚≥˝ÀøÏ dæs¡+õ <ë«sê >±*ì |ü+|æq|ü⁄&ÉT @eTe⁄‘·T+~? |ü≥eTT˝À >∑\ A, B |üØø£Hå ê[ø£˝À @ |ü<ësêú\qT ùdø£]kÕÔsT¡ ? á Á|üjÓ÷>∑+˝À ˙e⁄ |ü]o*+∫q n+XÊ\T @$?

147

7.

á Á|üjÓ÷>∑+ <˚ìì ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~? |ü≥eTT˝À >∑\ $$<Ûä uÛ≤>±\qT >∑T]Ô+#·+&ç. |ü≥eTT 'A' ˝À @@ |ü<ësêú\ $TÁX¯eTeTT rdüT≈£î+{≤s¡T? |ü≥eTT 'A' |ü<ës¡ú|ü⁄ $TÁX¯eTeTT qT+&ç O2 m˝≤ ‘=\–kÕÔs¡T. ˇø£y˚ﬁ¯ "A" |ü<ës¡úeTT $TÁX¯eTeTT qT+&ç O2 ‘=\–+#·ø£b˛‘˚ @eTÚ‘·T+~? |ü≥eTT 'A' ˝À O2 ñqï<√, ˝Ò<√ ‘Ó\TdüTø√&ÜìøÏ @ Á<ëeD≤ìï b˛kÕÔs¡T? O2 \uÛ´Ñ ‘· ‘·≈î£ ÿyÓq ’ |ü⁄&ÉT eTq+ y˚dqæ ªs¡+»ø±\μ s¡+>∑T @s¡+>∑T qT+&ç @s¡+>∑T≈£î e÷s¡T‘·T+~? ãj·T≥ qT+&ç O2 |ü≥eTT 'A' ˝Àì Á<ëeD≤ìï #˚s¡≈£î+&Ü @$T#˚kÕÔs¡T? á Á|üjÓ÷>∑+ Co2 $&ÉT<ä\sTT´+<äì m˝≤ >∑T]ÔkÕÔe⁄?

8.

á Á|üjÓ÷>∑+ ñ<˚›X¯´eTT ‘Ó\T|ü+&ç. |ü≥eTT˝À >∑\ $$<Ûä uÛ≤>±\qT >∑T]Ô+#·+&ç. |üØø£å Hê[ø£˝À >∑\ |ü<ës¡+ú eT+&ç+∫q|ü⁄&ÉT @s¡Œ&˚ ñc˛íÁ>∑‘\· T ‘Ó\|ü+&ç. á Á|üjÓ÷>∑+˝À $&ÉT<ä\j˚T´ yêj·TTe⁄qT m˝≤ >∑T]ÔkÕÔe⁄? á Á|üjÓ÷>±ìøÏ, eTq XÊ«düÁøÏj·T≈£î eT<Ûä´>∑\ b˛*ø£\T ‘Ó\T|ü+&ç. á Á|üjÓ÷>±ìøÏ, eTq XÊ«düÁøÏj·T≈£î eT<Ûä´>∑\ uÛÒ<ë\qT ‘Ó\T|ü+&ç.

9.

ô|’ |ü≥eTT <˚ìì ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~? |ü≥eTT˝Àì $$<Ûä uÛ≤>±\qT >∑T]Ô+#·TeTT. |ü≥eTT˝Àì 2, 3, 4, 5, 6 uÛ≤>±\ $<ÛäT\qT ‘Ó\T|ü+&ç. yÓTTq<˚*q edüTÔe⁄ô|’ ø±\Tô|≥º&É+ <ë«sê »]π> Á|ürø±s¡ #·s¡´\qT ‘Ó\T|ü+&ç.

148

9. nqTã+<Ûä+ A.

JeXÊÁdüÔy˚‘·Ô\T

H˚&ÉT eTq+ #·÷düTÔqï á Ä<ÛäTìø£ Á|ü|ü+#·+, Ä<ÛäTìø£ Ä$wüÿs¡D\T, XÊÁd”Ôj·T b˛ø£&É\T nH˚ø£ <äXÊu≤›\ |ü]XÀ<Ûäq\ |òü*‘·+. e÷qe⁄&ÉT ‘êqT m<äTs=ÿ+≥Tqï mH√ï düeTdü´\ |ü]cÕÿsêìøÏ ùV≤‘·Tã<äΔyÓTÆq |ü]cÕÿs¡e÷sêZ\T ø£qT>=H˚ ~X¯>± Á|üj·÷D+ #˚XÊ&ÉT, #˚düTÔHêï&ÉT, #˚dü÷ÔH˚ ñ+{≤&ÉT. á Á|ükÕúq+˝À nH˚ø£ $»j·÷\T, n|ü»j·÷\T, q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\T #√≥T#˚düT≈£îqï|üŒ{Ïø° ‘·q e÷sêZìï ø=qkÕ–dü÷ÔH˚ ñHêï&ÉT. á $»j·÷|ü»j·T Á|ükÕúq+˝À XÊÁd”Ôj·Te÷sêZìï mqTïø=ì q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\T, dæ<ëΔ+‘ê\T, e÷sêZ\T Ä$wüÿ]+∫q eTVü≤˙j·T XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ dü+K´ nq+‘·+. n≥Te+{Ï XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ J$‘·#·]Á‘·\T, Ä$wüÿs¡D\ yÓqTø£ ñqï ø£èwæ, yê] |ü]XÀ<ÛHä ê Á|ükÕúq+ >∑T]+∫ $<ë´s¡T\ú T ‘Ó\TdüTø=ì dü÷Œ¤]Ô bı+<äe\dæq nedüs¡+ m+‘Ó’Hê ñ+~. eTq bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\˝À Ç≥Te+{Ï dü÷Œ¤]ìÔ s¡–*+#˚ XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T, yê] |ü]XÀ<Ûqä \T mH√ï ù|s=ÿqï|üŒ{Ïø° yê≥ìï{Ï|ü≥¢ $<ë´s¡Tú\T düeTÁ>∑yÓTÆq ne>±Vü≤q bı+<äe\dæq nedüs¡+ ñ+~. ˇø£ n+X¯+ô|’ |ü]XÀ<Ûäq\T #˚dæq nH˚ø£eT+~ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ˇø£ Ä$wüÿs¡D˝À $$<Ûä XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ ø£èwæ yês¡T yÓ*øÏrdæq ∫qï, ô|<ä› n+XÊ\T düeTÁ>∑+>± ‘Ó*dæq|ü⁄&˚ yê]|ü≥¢ yê] |ü]XÀ<Ûäq\≈£î ˇø£s¡ø£yÓTÆq düeTÁ>∑ dü«s¡÷|ü+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ø±e⁄q $<ë´s¡Tú\≈£î, yês¡+<ä]|ü≥¢ düeTÁ>∑ uÛ≤eq @s¡Œs¡#·&É+ ‘·|üŒìdü]. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Hê{Ï ø£D+ Ä$wüÿs¡D qT+∫ H˚{Ï V”≤˝≤ø£D≤\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq es¡≈£î nH˚ø£eT+~ XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T ø£èwæ #˚dæq|üŒ{Ïø° yê]˝À ø=~›eT+~ì e÷Á‘·y˚T eTq bÕsƒê´+XÊ\˝À ù|s=ÿq&É+ »]–+~. nsTTq|üŒ{Ïø° yês¡+<ä]|ü{≤¢ $<ë´s¡Tú\≈£î düeTÁ>∑ ne>±Vü≤q n+~+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+~. XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ |ü≥¢, yê] |ü]XÀ<Ûäq\ |ü≥¢ $<ë´s¡Tú\≈£î ne>±eTq ø£*Z+#·&ÜìøÏ Ç<ä›s¡T ñbÕ<Ûë´j·TT\T @$T #˚düTÔHêïs√ Ç|ü&ÉT #·÷<ë›+. uÛ≤düÿsY nH˚ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT bÕsƒê´+X¯+˝À ù|s=ÿqï XÊÁdüÔy˚‘·ÔqT >∑T]+∫ dü+øÏå|üÔ+>± #Ó|ü⁄‘·÷ yê{ÏqT+∫ 1 e÷s¡Tÿ Á|üX¯ï\T _≥T¢ ekÕÔj·Tì |üØø£å <äèwæº˝ÀH˚ uÀ~ÛkÕÔ&ÉT. Á|üdüqï nH˚ ñbÕ<Ûë´sTTì bÕsƒê´+X¯+˝Àì XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ C≤_‘ê ‘·j·÷s¡T#˚dæ ˇø£ n+X¯+ô|’ |ü]XÀ<Ûäq #˚dæq XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ n+<ä]ô|’ düe÷#ês¡+ ùdø£]+∫ |æ\¢\≈£î yê]|ü≥¢ düeTÁ>∑ uÛ≤eq bı+<˚˝≤ uÀ~ÛdüTÔ+~. me] uÀ<Ûäq |òü\e+‘·+>± ñ+≥T+~? $$<Ûä n+XÊ\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq #˚dæq XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ |ü≥¢ düeTÁ>∑ ne>±Vü≤q ø£*Œ+∫q|ü⁄&ÉT $<ë´]ú ÁøÏ+<ä ù|s=ÿqï nuÛÑ´düHê |òü*‘ê\T kÕ~ÛkÕÔ&ÉT. 1. Ä$wüÿs¡D\T, dæ<ëΔ+‘ê\T, uÛ≤eq\T nH˚ø£eT+~ dü$Twæº ø£èwæ |òü*‘·+>±H˚ düeTÁ>∑ dü«s¡÷|ü+ dü+‘·]+#·T≈£îHêïj·Tqï dü‘ê´ìï >∑T]ÔkÕÔ&ÉT. 149

2. 3. 4. 5.

XÊÁdüÔy˚‘·Ô\ |ü≥¢, yê] ø£èwæ |ü≥¢, n_Ûq+<äqqT e´ø£Ô+ #˚kÕÔ&ÉT. yê] J$‘· #·]Á‘·\ n<Ûä´j·Tq+ <ë«sê dü÷Œ¤]Ô bı+<äT‘ê&ÉT. XÊÁd”j Ô T· <äèø£Œ<ä+, XÊÁd”j Ô T· |ü]XÀ<Ûqä e\q düeTdü´\≈£î ùV≤‘·Tã<ä,› XÊÁd”j Ô T· |ü]cÕÿsê\T \_ÛkÕÔjT· ì >∑T]ÔkÕÔ&ÉT. XÊÁdüyÔ ‘˚ \Ô· T düTBs¡øÈ ±\+ #˚dqæ Á|üjT· ‘êï\T, |ü]XÀ<Ûqä \ |ò*ü ‘·+>±H˚ q÷‘·q Ä$wüÿs¡D\T »]>±j·Tì >∑T]ÔkÕÔ&ÉT.

8e ‘·s¡>∑‹ ` XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22.

n~∏ Hêdæj·Tdt øÏs¡ÃsY (1601`1680) ` dü÷ø£åàJeXÊÁdüÔ+ |ü]o*+∫ e]í+#ês¡T. C≤Hé kÕ«eTàsY &ÜyéT (1637`1680) ` dü÷ø£åàJeXÊÁdüÔ+ |ü]o*+∫ e]í+#ês¡T. Ä+<∏√ìyêHé \÷´yÓHéVü‰ø˘ (1632`1723) ` ø£D+ sêãsYº VüQø˘ (1635`1702) ` ø£D+ sêãsYº ÁuÖHé (1773`1858) ` πø+Á<äø£+ ô|*Hé bÕ+{≤Hê (1730`1805) ` »+‘·Te⁄\ ñ|üø£ﬁ≤ ø£D≤\˝À πø+Á<äø£+ »ø±s¡dt C≤q‡Hé ` dü+j·TTø£Ô dü÷ø£åà<ä]Ùì ôV’≤&é.j·THé.|òüT˝Ÿ® ` ~∏jÓ÷e÷s¡ZØ{≤ qMT_j·Tì‡dt nH˚ u≤ø°º]j·÷ &Üˆˆ n˝…>±®+&ÉsY ô|ò¢$T+>¥ ` ô|ì‡*Hé CÀqdt kÕø˘, Ä\“sYº kÕ∫Hé ` b˛*jÓ÷ #·Tø£ÿ\ eT+<äT &Üˆˆ m˝≤¢Á|ü>∑&É düTu≤“sêe⁄ ` f…Á{≤ôd’øÏ¢Hé m&É«sY¶ C…qïsY ` eTX¯S∫ {°ø± ˝≤C≤® s√kÕŒ¤˝≤¢»ì ` eT]–+#·&É+ <ë«sê dü÷ø£åàJe⁄\qT #·+|ü⁄≥ \÷sT÷ bÕX¯ÃsY ` bÕX¯Ã¬s’CÒwüHé, ≈£îø£ÿø±≥T≈£î eT+<äT &Üˆˆ s√Hê˝Ÿ¶ sêdt ` eT˝Ò]j·÷ Çj·÷Hé $\à{Ÿ ` ø√¢ì+>¥ Á|üÁøÏj·T dæÁ|ü>∑TVü≤, dürwt eTùV≤X¯«] ` @ø£dæú‹ø£ yÓTTø£ÿ\T m.õ.≥÷Héùd¢ ` Äes¡D e´edüú Ábıô|òdüsY C….¬ø.≈£î]j·THé ` X‚«‘· |æ‘êeTVüQ&ÉT düT+<äsY˝≤˝Ÿ ãVüQ>∑TD ` |üsê´es¡D XÊÁdüÔy˚‘·Ô (∫b˛ÿ ñ<ä´eT+) sêãsYº m+õdt ` ÄeT¢ es¡¸+ uÒ] e÷s¡¸˝Ÿ, s√_Héyê¬sHé ` JsêíX¯j·T n\‡sYô|’ |ü]XÀ<Ûäq 150

9e ‘·s¡>∑‹ ` XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.

Ä\“sYº ø±¢&Ó ` ø£D JeXÊÁdüÔ |æ‘êeTVüQ&ÉT sêãsYº ÁuÖHé ` πø+Á<äø£+ ø±$T˝À¢ >±©® ` >±*® dü+øÏ¢wüº+ e÷~Ûj·Tdt C≤ø£uŸ w”¢&ÉHé, ~∏jÓ÷&ÉsY cÕ«Hé ` ø£Ddæ<ëΔ+‘·+ Áô|ò&û¶ yÓTs¡TÿØ, &˚$&é uÀ] ` düeTTÁ<ä|ü⁄ ˙{ÏqT+&ç \eD≤\T ‘=\–+#·&É+ &Üˆˆ $*j·T+ ø±|òt ` &Éj·÷\dædt j·T+Á‘·+ #ê¬s¢dt &Ü]«Hé ` Je⁄\ |ü]D≤eT+ s¡T&Ü˝ŸŒ¤ $s√ÿyé ` ø£D$uÛÑ»q HÓùV≤$Tj·÷Á>∑÷ ` nHê≥$T Ä|òt bÕ¢+{Ÿ‡ Á|ü#·T]+∫qyês¡T &Üˆˆ $*j·T+ ø±|òt ` &Éj·÷\dædt j·T+Á‘·+ |üsêX¯s¡ eTVü≤]¸ ` ªªeèø£å Äj·TTπs«<äμμ |ü⁄düÔø£+˝À eØZø£s¡D bı+<äT|ü]#ês¡T. ø£s√\dt yêHé *H˚ïj·Tdt ` ~«HêMTø£s¡D+ $fÒºø£sY ` *H˚ïj·Tdt eØZø£s¡D≈£î 3 sêC≤´\T ø£*|æ 5 sêC≤´\T>± eØZø£]+#ê&ÉT. bÕ¢{À, n]kÕº{Ï˝Ÿ ` yÓTT<ä≥ Ç+Á~j·TC≤„Hê\T ◊~+{Ï >∑÷]Ã ‘Ó*bÕs¡T. Ä\“s¡ºdt y˚T>∑ïdt ` düŒs¡ÙC≤„q+˝À Hê&ÉT\ bÕÁ‘· CÀVü≤Hé‡ ¬ø|ü¢sY ` C≤„H˚+Á~j·T+>± ø£qTï bÕÁ‘· Hê>∑s¡‘·ï+ Hêj·TT&ÉT (¬s’‘·T) ` l e]kÕ>∑T ◊yêHé bÕyé˝≤yé ` ìã+<Ûäq düVæ≤‘· Á|ü‹#·s¡´\T Ç]«Hé ô||üŒsYãsYZ ` n˝…ø˘‡ nH˚ ∫\Tø£≈£î 100 |ü<ë\T H˚sêŒ&ÉT ø√HêsY¶ ˝≤¬s+CŸ ` ‘Ó\¢u≤‘·T\ Á|ües¡Ôqô|’ n<Ûä´j·Tq+ myéT.mdt.kÕ«$THê<ÛäHé ` Vü≤]‘·$|ü¢e |æ‘êeTVüQ&ÉT

10e ‘·s¡>∑‹ ` XÊÁdüÔy˚‘·Ô\T 1. 2. 3. 4. 5.

øÏs¡D»q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏj·T düMTø£s¡D≤ìï Á|ü‹bÕ~+∫q~ dæ._.yêHéHÓ’˝Ÿ (1931) O2 ø£qT>=qï~ ` CÀdü|òt Á|æd”º (1774) O2 nì HêeTø£s¡D+ #˚dæq~ ` ˝…y√sTT»sY (1775) øÏs¡D»q´ dü+jÓ÷>∑ÁøÏj·T »]π> kÕúq+ ` m+¬>˝ŸyÓTHé yÓTTø£ÿ\T O2 ì m˝≤ ìs¡+‘·s¡+ @s¡Œs¡TkÕÔsTT ` C≤Hé Ç+»HéVü≤ÖCŸ (1730`99) 151

6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32.

|üÁ‘·Vü≤]‘·+ nì HêeTø£s¡D+ ` ô|*¢{Ïj·TsY ø±eH√¸ (1817) Vü≤]‘·sπ DTe⁄\T yÓTTø£ÿ\˝À ø£DeT+‘ê yê´|æ+∫ ñ+&É<ìä ‘Ó*j·TCÒdqæ XÊÁdüyÔ ‘˚ Ô· p*j·Tdt yêHékÕø˘‡ (1883) ø£D+ qT+&ç Vü≤]‘·πsDTe⁄qT y˚s¡T#˚dæq~ ` &˚ìj·T˝Ÿ ÄsêïHé yêj·TT<Ûäsêà\T, $ìeTj·T+, XÊ«düÁøÏj·T ` ˝…y√sTT»sY, k˛dü|òt Á|æd”º ¢ XÊ«düÁøÏj·Tø±s¡ø±\T ˙s¡T, O2 ` C≤Hé &Ü|üsY ø£yê{≤\qT >∑T]Ô+∫qyês¡T ` &Üˆˆ ¬>’s√\eT+ bòÕÁ_dæ (1574) s¡ø£ÔÁ|üdüs¡D ` $*j·T+ Vü‰πs« s¡ø£ÔHêﬁ≤\T >∑T]Ô+∫q~ ` e÷¬s‡˝À¢ e÷©Œ¤J >∑_“\+ ¬sø£ÿ\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq ` e÷¬s‡˝À¢ e÷©Œ¤J eT÷Á‘·|æ+&É e÷]Œ&ç, düeTs¡÷|ü ø£e\\T ` &Üˆˆ #ê¬s¢dt Vü≤|òæH˚>∑˝Ÿ yÓT<ä&ÉT X¯Øs¡ uÛ≤>±\ bÕÁ‘· ` >±\Hé ø£|Œü yÓT<ä&TÉ ‘=\–+∫Hê Áã‹øÏñ+&É&+É >∑eTì+∫qyês¡T n+fÒ yÓqTïbÕeTT bÕÁ‘·qT >∑T]Ô+∫qyês¡T ` *jÓ÷Hês√º &Ü$˙‡, d”ºô|òHé ùV≤˝Ÿ‡ ø√¢eTÁ>∑+~∏ô|’ |ü]XÀ<Ûäq ` bÕHé ˝≤+>∑sY Vü‰Hé‡ Vü‰s√àHé‡ nì ù|s¡Tô|{Ïºqyês¡T ` kÕº]¢+>¥ ôdº‘·k˛ÿ|tqT ø£ìô|{Ïºq XÊÁdüÔy˚‘·Ô ` ¬s˙˝…qïø˘ ÄøÏ‡Hé nH˚ yÓTT<ä≥ yÓTTø£ÿ\ Vü‰s√àHé ø£qT>=qïyês¡T ` m|òt.&ÉãT¢´.y˚+{Ÿ ø£D$uÛÑ»qqT ø£qT>=qï XÊÁdüÔy˚‘·Ô ` s¡T&√˝ŸŒ¤ $s√ÿ˝Ÿ nqTe+X¯ø£‘·|ü⁄ ø±s¡DyÓTÆq Áø√yÓ÷k˛yéT˝À ª$uÛÑ»qμ »s¡T>∑T‘·T+<äì ø£qT>=qïyês¡T Ä>∑dtº MdteTHé nqTe+•ø£‘· dü÷Á‘ê\T ` Á–>∑sY yÓT+&É˝Ÿ |æ+&Éø£D≤\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq\T Ä<Ûës¡+>± ø£D$uÛÑ»q ` sêãsYº ¬syÓTø˘ »+‘·T eèø£å ø£D≤\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq#·dæ düeT$uÛÑ»q ù|s=ÿqïyês¡T ` yê\‡sY ô|ò¢$T+>¥ Je⁄\˝À Áø√yÓ÷k˛yéT\ dü+K´ ì]Δwüº+>± ñ+≥T+<äì ø£qT>=qïyês¡T Ä>∑dtº MdtyÓTHé DNA ìsêàD+ ø£qT>=qïyês¡T ` CÒyéT‡ yê≥‡Hé eT]j·TT ÁbòÕì‡dt ÁøÏø˘ Je|ü]D≤eT dæ<ëΔ+‘·+ ` C≤Hé u≤|æºdtº ˝≤e÷sYÿ |ü]D≤eT dæ<ëΔ+‘·+ ` #ê¬s¢dt sêãsYº &Ü]«Hé Jyêes¡D |æs¡$T&é ` #ê¬s¢dt m\ºHé Á&Ük˛|òæ˝≤˝Àì e+X¯bÕs¡+|üs¡´‘· MT<ä n<Ûä´j·Tq+ #˚dæqyês¡T ` yê\ºsY düº≥Hé eT]j·TT <∏ëeTdt Vü≤+{Ÿ 152

33. 34. 35. 36. 37.

Á|æì‡|ü˝Ÿ‡ Ä|òt õj·÷\õ sêdæq~ düsY #ê¬s¢dt ˝…’˝Ÿ »HêuÛ≤ dæ<ëΔ+‘·+ ` e÷\Ôdt eTjÓT*Hé ‘=&ÉT>∑TqT ‘·j·÷s¡T#˚ùd ø£DeTTqT ø£qT>=qï XÊÁdüÔy˚‘·Ô ` cÕ«dü nMTu≤˝À ÁuÖìj·THé #·\q+qT ø£qT>=qï XÊÁdüÔy˚‘·Ô ` sêãsYº ÁuÖHé ø£åj·Tø£s¡D $uÛÑ»q ` ~∏jÓTT&ÉsY u≤yÓ]

ø=+<äs¡T JeXÊÁdüÔy˚‘·Ô\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. Athanasius Kircher : Athanasius Kircher, S.J. (2 May 1602 - 28 November 1680) was a German Jesuit scholar and polymath who published around 40 major works, most notably in the fields of comparative religion, geology and medicine. Kircher took a notably modern approach to the study of diseases, as early as 1646 using a microscope to investigate the blood of plague victims. He noted the presence of "little worms" or "animalcules" in the blood, and concluded that the disease was caused by microorganisms. He also proposed hygienic measures to prevent the spread of disease. Jan Swammerdam : Jan Swammerdam (February 12, 1637 - February 17, 1680) was a Dutch biologist and microscopist. His work on insects demonstrated that the various phases during the life of an insect - egg, larva, pupa, and adult - are different forms of the same animal. As part of his anatomical research, he carried out experiments on muscle contraction. In 1658, he was the first to observe and describe red blood cells. Anthony Van Leeuwenhoek : Antonie Philips Van Leeuwenhoek (24 October 1632 - 26 August 1723) was a Dutch businessman, scientist. A largely self-taught man in science, he is commonly known as "The Father of Microbiology", and often considered to be the first acknowledged microscopist and microbiologist. Van Leeuwenhoek is best known for his pioneering work in the field of microscopy and for his contributions towards the establishment of microbiology as a scientific discipline.

153

Robert Hooke : Robert Hooke (28 July 1635 - 3 March 1703) was an English natural philosopher, architect and polymath.

In 1665 Hooke

published Micrographia, a book describing observations made with microscopes and telescopes, as well as some original wok in biology. Hooke coined the term "cell" for describing biological organisms, the term being suggested by the resemblance of plant cells to cells of a honeycomb. Robert Brown : Robert Brown (December 21, 1773 - June 10, 1858), Scottish botanist best known for his descriptions of cell nuclei and of the continuous motion of minute particles in solution, which came to be called Brownian motion. He improved plant taxonomy by establishing and defining new families and genera. He contributed substantially to the knowledge of plant morphology, embryology, and biogeography.

Felice Fontana : Felice Fontana (15 April 1730 - 10 March 1805) was an Italian physicist who discovered the water gas shift reaction in 1780. He is also credited with launching modern toxicology and investigating the human eye. Felice Fontana discovered the Nucleolus in 1774. Heide N. Schulz : Heide N. Schulz, Head of the Section Biological Oceanography. Leibniz Institute for Baltic Sea Research (LG), Germany. Thiomargarita namibiensis was discovered by Heide N. Schulz and others in 1997, in the coastal seafloor sediments of Walvis Bay (Namibia). It is the largest bacterium ever discovered attaining 0.75 mm (750 μm). Cells of Thiomargarita namibiensis are large enough to be visible to the naked eye. Robert Geoffrey Edwards : Sir Robert Geoffrey Edwards, (27 September 1925 - 10 April 2013) was an English physiologist and pioneer in reproductive medicine, and in-vitro fertilisation (IVF) in particular. Edwards successfully pioneered conception through IVF, which led to the birth of Louise Brown on 25 July 1978. Edwards was awarded the Nobel Prize in Physiology or Medicine "For the development of in vitro fertilization".

154

Ian Wilmut : Sir Ian Wilmut, (7 July 1944) is a British embryologist and Chair of the Scottish Centre for Regenerative Medicine at the University of Edinburgh. He is best known as the leader of the research group that in 1996 first cloned a mammal, lamb named Dolly. In 2006 his book after Dolly : The Uses and Misuses of Human Cloning was published, co-authored with Roger Highfield. A.G. Tansley : Sir Arthur George Tansley (15 August 1871 - 25 November 1955) was an English botanist and a pioneer in the science of ecology. He introduced the concept of the ecosystem into biology.

Rachael Carson : Rachel Louise Carson (May 27, 1907 - April 14, 1964) was an American marine biologist, author, and conservationist. "Silent Spring", Carson's most well-known book. The book described the harmful effects of pesticides on the environment, and is widely credited with helping launch the environmental movement. Verghese Kurien : Verghese Kurien (26 November 1921 - 9 September 2012) known as the Father of the White Revolution in India was a social entrepreneur whose "billion-litre idea", Operation Flood - the world's largest agrilcultural dairy development programme. He helped establish the "Amul" brand. In 2014, all the dairy majors of the country, along with Indian Dairy Association, resolved to observe Kurien's birthday, November 26, as National Milk Day. Robin Warren : John Robin Warren (born 11 June 1937) is an Australian pathologist, Nobel Laureate and researcher who is credited with the 1979 re-discovery of the bacterium Helicobacter pylori, together with Barry Marshall. The duo proved to the medical community that the bacterium Helicobacter pylori (H. Pylori) is the cause of most peptic ulcers.

155

Barry Marshall : Barry James Marshall (born 30 September 1951) is an Australian physician, Nobel Prize laureate in Physiology or Medicine, and Professor of Clinical Microbiology at the University of Western Australia. Marshall and Robin Warren showed that the bacterium Helicobacter Pylori (H.Pylori) is the cause of most peptic ulcers, reversing decades of medical doctrine holding that ulcers were caused by stress, spicy foods, and too much acid. This discovery has allowed for a breakthrough in understanding a causative link between Helicobacter pylori infection and stomach cancer. Edward Jenner : Edward Jenner, (17 May 1749 - 26 January 1823) was an English physician and scientist who was the pioneer of smallpox vaccine, the world's first vaccine.

Jenner is ofter called "The father of

immunology", and his work is said to have "saved more lives than the work of any other human".

M S Swaminathan : Mankombu Sambasivan Swaminathan (born 7 August 1925) is an Indian geneticist and international administrator, renowned for his leading role in India's Green Revolution a program under which highyield varieties of wheat and rice seedlings were planted in the fields of poor farmers.

Swaminathan is known as "Indian Father of Green

Revolution". Louis Pasteur : Louis Pasteur (December 27, 1822 - September 28, 1895) was a French biologist microbiologist and chemist renowned for his discoveries of the principles of vaccination, microbial fermentation and pasteurization.

Louis Pasteur is popularly known as the "Father of

Modern Microbiology". Sir Alexander Fleming : Sir Alexander Fleming (6 August 1881 - 11 March 1955) was a Scottish biologist, pharmacologist and botanist. His best-known discoveries are the enzyme lysozyme in 1923 and the world's first antibiotic Penicillin from the mould Penicillium notatum in 1928, for which he shared the Nobel Prize in Physiology or Medicine in 1945. He wrote many articles on bacteriology, immunology, and chemotherapy.

156

References 1.

Biology - Class XII by NCERT

2.

Ecology - Earth's Living Resources - by National Science Consultant, Linda Densman & others

3.

düeTej·TdüT‡ uÀ<Ûä≈£î\ ø£s¡B|æø£ ` by Andhra Pradesh Aids Control Society - Hyderabad

4.

Zoology Practical Book - Intermediate

5.

Botany Practical Book - Intermediate

6.

Invironmental Education - Intermediate

7.

Zoology Textbook

8.

Botany Textbook

9.

Understanding Weather and Climate - by NCSTC & DST, Govt. of India, New Delhi.

10.

eèø£åXÊÁdüÔ ì|òüT+≥Te⁄

11.

Bhoomi by Kumar Books, Vijayawada

12.

Human Embryology by Inderbir Singh, G.P. Pal

13.

Flowering plants of Chittoor District, Andhra Pradesh by Madhav Setty, K. Sivaji, K. Tulasi Rao

14.

New learning to communicate course book by SK Ram - Paul Gunasekhar, Oxford University Press

15.

Living Science - by Ratna Sasgar, Manjula Khuller

16.

Whitetal country - by Danial, J. Cox

17. 18.

eTs¡DÏ+∫Hê ` J$+#·+&ç ` by Savitribai Pule Educational and Charitable Trust Äj·TTπs«<ä eqeT÷*ø± ∫øÏ‘·‡\T ` by Dr. Nisteswar

19.

Teaching Learning Process TLP by Rajiv Vidya Mission, A.P, Hyderabad

20.

Science Technology, Innovations for Sustainable Development - Activity Guide by NCSC

21.

Biology - by Camp Bell

by A.V.N. Guruprasad

157

|üsê´es¡D+ ` ìHê<äeTT\T 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26.

eèøå√ s¡ø£å‹ ` s¡øÏå‘·'. |ü#·Ãì #Ó≥T¢ ` Á|ü>∑‹øÏ yÓT≥T¢. |üsê´es¡D≤ìï s¡øÏå+#·T ` n~ ìqTï s¡øÏå+#·T. ø±s¡T¢, u…’≈£î\T e<äT› ` ôd’øÏ˝Ò eTT<äT›. düVü≤» eqs¡T\qT eè<Ûë #˚j·T≈£î ` ã‘·T≈£îqT <äTs¡“¤s¡+>± e÷s¡Ã≈£î. Je ms¡Te⁄\qT yê&É+&ç ` J$‘êìï yÓTs¡T>∑T|üs¡TÃø√+&ç. #Ó≥¢qT ô|+#·T ` Á|ü>∑‹ì |ü+#·T. #Ó≥¢qT ô|+#·T ` ø±\TcÕ´ìï ‘·–Z+#·T ø±\TcÕ´ìï ‘·–Z+#·T ` J$‘·ø±\+ ô|+#·T. n&Ée⁄\qT ø±bÕ&ÉT ` <Ûä]Á‹ì ø±bÕ&ÉT. #Ó≥¢qT $düÔ]<ë›+ ` e÷qeC≤‹ì ø±bÕ&ÉT≈£î+<ë+. ùd+Á~j·T ms¡Te⁄\T yê&É<ë+ ` Äs√>±´ìï bı+<äT<ë+. |üsê´es¡D≤ìï Áù|$T+#·T ` eT+∫ ÄVü‰sêìï dü+bÕ~+#·T. ÁøÏ$Tdü+Vü‰s¡ø±\T e<äT› ` C…’$ø£ ìj·T+Á‘·DÒ eTT<äT›. Ç+{Ï+{≤ eèøå±\T ` }s¡+‘ê eHê\T. |üsê´es¡D≤ìï ø±bÕ&ÉT≈£î+<ë+ ` eTq J$‘êìï Äq+<ä+ #˚düT≈£î+<ë+. |ü]ÁX¯eT\ $düÔs¡D e<äT› ` bÕ&ç|ü+≥˝Ò eTT<äT›. ÄVü‰s¡|ü⁄ >=\TdüT˝À qTe⁄« ` Jyêes¡D≤ìøÏ #˚j·T÷‘·ìe⁄«. Á|üø£è‹ ˇ&ç˝À ˇ<äT>∑T<ë+ ` eT+∫ Jeq >∑eT´+˝À q&ÉT<ë›+. bÕ¢dæºø˘ dü+#·T\≈£î H√ #Ó|ü ` ù||üs¡T dü+#·T\≈£î C…’ #Ó|ü. #Ó≥¢qT ô|+#·T<ë+ ` eT+∫ uÛÑ$wü´‘YqT r]Ã~<äT›<ë+. |üsê´es¡D≤ìøÏ ø°&ÉT ` e÷qyê[πø ø°&ÉT. eèøå±\ô|’ y˚≥T ` e÷qyê[πø #˚≥T. düVü≤»eqs¡T\ bı<äT|ü⁄ ` uÛÑ$‘·≈£î eT<äT|ü⁄. |üsê´es¡D≤ìï s¡øÏå+#·T ` |ü~ø±˝≤\T #·ø£ÿ>± J$+#·T. #Ó≥¢qT ô|+∫‘˚ Á|ü>∑‹ ` ˝Ò≈£î+fÒ n<Û√>∑‹.

158

nej·Te<ëq+ ` ìHê<äeTT\T 1. 2. 3. 4. 5. 6.

nej·Te <ëq+ #˚j·T+&ç ` ∫s¡+Je⁄\T>± e÷s¡+&ç. &ÉãT“ u≤´+≈£î˝Ò ø±<äT ` nej·Te u≤´+≈£î\T ñ+&Ü*. nej·Te <ëq+ ` eTs¡D+ ‘·sê«‘· ≈£L&Ü Jeq+ nej·Te <ëq+ ` J$‘êìø√ es¡+. eTìwæ>± nej·Tyê\T <ëq+ #˚j·T+&ç ` <˚e⁄ì>± e÷s¡+&ç. nej·Tyê\T <ëq+ #˚j·T+&ç ` ˇø£ e´øÏÔ>± eTs¡DÏ+∫ nH˚ø£eT+~˝À J$+#·+&ç.

dü«#·Ã¤ uÛ≤s¡‘Y ` ìHê<äeTT\T 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

|ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛÑ+ ` |üsê´es¡D+ uÛÑÁ<äyéT. n|ü]X¯óÁuÛÑ‘· ìyê]<ë›+ ` yê´<ÛäT\qT ìs√~<ëΔ+. ˇø£ÿfÒe÷≥ ` |ü]X¯óÁuÛÑ‘˚ n+<ä] u≤≥. Äs√>∑´+ ` eTVü‰uÛ≤>∑´+ Á|üø£è‹ì eTq+ s¡øÏåùdÔ ` eTq*ï Á|üø£è‹ s¡øÏådüTÔ+~. #Ó‘·ÔqT s√&É¢ô|’ y˚j·Tø£+&ç ` Á&Ó’q¢qT #Ó‘·Ô‘√ ì+|üø£+&ç. |ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛÑ+ ` Á|ü‹ ˇø£ÿ] ø£s¡Ôe´+. bÕ]X¯ó<Ûä´+ ` düe÷» Á|ü>∑‹øÏ ∫Vü≤ï+. |ü#·Ã<äq+, |ü]X¯óÁuÛÑ+ ` Á|ü>∑‹øÏ k˛bÕq+ n|ü]X¯óÁuÛÑ‘·ô|’ n<äT|ü⁄ ` Äs√>±´ìøÏ eT<äT|ü⁄. |ü]düsê\T |ü#·Ã>± ` eTq J$‘ê\T #·ø£ÿ>±. X¯óÁuÛÑ‘· mø£ÿ&É ñ+fÒ ` Äs√>∑´+ nø£ÿ&É ñ+≥T+~. ‹+&ç¬ø+<äT≈£î ‘=+<äs¡ ` düãT“‘√ #ÓsTT´ ø£&ÉT>∑T eTT+<äs¡. #Ó‘·Ô yÓj·T´≈£î+&Ü #·÷<ë›+ ` n+≥Tyê´<ÛäT*ï ‘·]$Ty˚<ë›+. Á&Ó’q¢˝À #Ó‘·Ô y˚j·T≈£î ` <√eT\≈£î Ç\T¢ ø£≥º≈£î. |ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛÑ‘· ` eTq n+<ä] u≤<Ûä´‘·. |ü]düsê\qT X¯óÁuÛÑ+>± ñ+#·T≈£î+<ë+ ` n+≥Tyê´<ÛäT\qT ‘·]$Tø=&É<ë+.

159

<√eT\ô|’ <ä+&Éj·÷Á‘· ` ìHê<äeTT\T 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

<√eT\ô|’ j·TT<äΔ+ ` eTq J$‘ê\T Çø£ uÛÑÁ<ä+. Ç+{Ï#·T≥÷º eTTs¡T>∑T˙s¡T ` n+≥Tyê´<ÛäT\‘√ m+<äTø° b˛s¡T. ìs¡¢ø£å´+ e<äT› k˛<äsê ` n+≥Tyê´<ÛäT*ï ‘·]$Tø=≥Tº eTT+<äs¡. <√eT\T e÷j·T+ ` n+≥Tyê´<ÛäT\÷ eT≥Te÷j·T+. <√eT\ n+‘·+ ` J$‘·+ düTKe+‘·+. <√eT\ô|’ j·TT<äΔ+ ` eTq Äs√>∑´+ uÛÑÁ<ä+. n|ü]X¯óÁuÛÑ‘· ìyê]<ë›+ ` n+≥Tyê´<ÛäT*ï ìs√~<ë›+. ˇø£ÿfÒe÷≥ ` |ü]X¯óÁuÛÑ‘˚ n+<ä]u≤≥. <√eT\ u…<ä&É ‘·|æŒ+#·Tø√ ` n+≥Tyê´<ÛäT*ï <ä÷s¡+>± ñ+#·Tø√. |ü]düsê\T |ü]X¯óÁuÛÑ+ ` s√>±\≈£î ãVüQ<ä÷s¡+. n|ü]X¯óÁuÛÑ‘· ô|+#·Tø√≈£î ` s√>±\T ø=ì ‘Ó#·TÃø√≈£î. <√eT*ï ìyê]<ë›+ ` n+≥Tyê´<ÛäT*ï ‘·]$T ø=&É<ë+. |ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛÑ‘· ` Äs√>±´ìøÏ uÛÑÁ<ä‘·. <√eT‘Ós¡\T yê&É+&ç ` <√eTø±≥T≈£î <ä÷s¡+>± ñ+&É+&ç. <√eT\T ` Á|üC≤s√>±´ìøÏ Á|ü<Ûëq X¯Á‘·Te⁄\T. <√eT*ï ‘·]$Tø=&É<ë+ ` Äs√>±´ìï bı+<äT<ë+. ì\« ñqï ˙s¡T <√eT\≈£î HÓ\e⁄ ` n<˚ eTq s√>±\≈£L HÓ\e⁄. <√eT\ô|’ <ä+&Éj·÷Á‘· ` #˚j·T≈£î+fÒ X¯yê\ j·÷Á‘·. <ä÷s¡+>± ñ+&ÉT <√eT\#Ó+‘· ` ˝Ò<äT ˙øÏø£ Äs√>∑´+MT<ä ∫+‘·. <√eT\ ìyês¡D≈£î düVü≤ø£]<ë›+ ` Äs√>±´ìï s¡øÏå+#·T≈£î+<ë+.

Á^Hé Vü≤Ödt mô|òø˘º ` ìHê<äeTT\T 1. 2. 3. 4. 5. 6.

|ü#·Ã<äq+ ô|+#·+&ç ` |ü#·Ã >∑èVü≤+ ø±<äT. ø±\TcÕ´ìï Ä|ü+&ç ` uÛÑ÷>√ﬁ≤ìï ø±bÕ&É+&ç. Á|üø£è‹ì ø±bÕ&É+&ç ` n~ eTq\qT ø±bÕ&ÉT‘·T+~. •˝≤» Ç+<ÛäHê\T e<äT› ` ‘·s¡>∑ì eqs¡T˝Ò eTT<äT›. ô|s¡T>∑T‘·Tqï Ç+<Ûäqeqs¡T\ $ìjÓ÷>∑+ ` ‘·s¡T>∑T‘·Tqï düVü≤»eqs¡T\T. yÓTTø£ÿ\qT ô|+#·T<ë+ ` ø±s¡“Hé &Ó’ Ä¬ø’‡&éqT ‘·–Z<ë›+. 160

7. 8. 9.

n&Ée⁄*ï ô|+#·T<ë+ ` uÛÑ÷ ‘êbÕìï ‘·–Z<ë›+. eHê\qT ô|+#·+&ç ` ÁbÕDyêj·TTe⁄qT bı+<ä+&ç. yÓ÷{≤s¡T yêVü≤Hê\T e<äT› ` ôd’øÏ˝Ò eTT<äT›.

»\dü+s¡ø£åD ` ìHê<äeTT\T 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25.

˙{Ïbı<äT|ü⁄ kÂuÛ≤>∑´+ ` ˙{Ï eè<Ûë <Ísê“¤>∑´+. #·Tø£ÿ #·Tø£ÿ ˇ&çdæ|ü≥Tº ` ˙{Ï dü+s¡ø£åD≈£î q&ÉT+ø£≥Tº. ˙{Ï dü+s¡ø£åD≈£î y˚sTT |ü⁄Hê~ ` ˙{Ï eè<Ûë≈£î ø£≥Tº düe÷~Û. yê&çq Á|ü‹ ˙{Ï#·Tø±ÿ ` Ç+ø±* uÛÑ÷$T˝À m+#·ø±ÿ. ‘·s¡T>∑T‘√+~ »\ì~Û ` ô|+#·&É+ eTq$~Û. ˙{Ïì bı<äT|ü⁄#˚ùdÔ πøåeT+ ` ˝Ò≈£î+fÒ ‘·|üŒ<äT øå±eT+. ˙{Ï bı<äT|ü⁄ ` uÛÑ$‘·≈£î eT<äT|ü⁄. »˝≤ìï ì\«ìe⁄« ` JeHêìøÏ uÛÑs√kÕ Çe⁄«. es¡¸|ü⁄˙{Ïì Ç+øÏ<ë›+ ` uÛÑ÷>∑s¡“¤»˝≤\qT ô|+#·T<ë+. ˙{Ï eè<ÛëqT Ä|ü⁄<ë+ ` ˙{Ï ø=s¡‘·qT m~]<ë›+. ˙{Ï $\Te ‘Ó\TdüTø√ ` ˙{Ï bı<äT|ü⁄ n\es¡TÃø√. Ç+{Ï+{Ïø√ Ç+≈£î&ÉT>∑T+‘· ` r¬sqT ˙{Ï∫+‘·. »˝À s¡ø£å‹ ` s¡øÏå‘·' Ç\≈£î ~–q yêq ` Ç+øÏ b˛yê* uÛÑ÷$T˝Àq. ˙{Ïeè<ÛëqT Ä|ü+&ç ` ˙{Ï bı<äT|ü⁄qT ô|+#·+&ç. »>∑‹øÏ »\y˚T XÀuÛÑ ` »\+ ˝ÒìHê&ÉT »>∑‹˝À øå√uÛÑ. ˙s¡T ‘·]π> ì~Û ` |ü~\|üs¡#·&É+ eTq $~Û. »\+ ñ+fÒH˚ Je+ ` »\+ ˝Ò≈£î+fÒ ìØ®e+. ˙{Ïbı<äT|ü⁄ yÓT+&ÉT>± ` uÛÑ÷>∑s¡“¤+ ˙{Ï‘√ ì+&ÉT>±. ˙s¡T+fÒ πøåeT+ ` ˝Ò≈£î+fÒ øå±eT+. »\eTTqï#√fÒ Á|ü>∑‹ ` ˝Ò≈£î+fÒ n<Û√>∑‹. ˙{Ïbı<äT|ü⁄ bÕ{Ï+#·T ` ˙{Ïø=s¡‘· ìyê]+#·T. bÕπs ˙{Ïì ì\T|ü⁄ ` n<˚ Jesê•øÏ y˚T\Tø=\T|ü⁄. »]–q$ Á|ü|ü+#·j·TT<ëΔ\T ` »s¡>∑uÀj˚T$ ˙{Ïj·TT<ëΔ\T. ˙{Ïeè<ÛëqT n]ø£&ç‘˚ ` ã+>±s¡T uÛÑ$wü´‘˚Ô. 161