D.El.Ed. 1st Year ECCE Textbook (Paper - III).pdf

Viewer
Transcript

Á&Ü|òtº ø±|æ

|üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ &çbı¢yÓ÷ ÇHé b*yÓT+≥Ø b&ÉT´πøwüHé Á|ü<∏äeT dü+e‘·‡s¡+ ù||üsY ` 3

sêÁwüº $<ë´ |ü]XÀ<Ûäq •ø£åD dü+düú Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

Á&Ü|òtº ø±|æ

$wüj·Tdü÷∫ø£ 1. |üPs¡«u≤\´ <äX¯ dü+s¡ø£åD 2. |üPs¡« ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ë´Á|üD≤[ø£ 3. |üPs¡« ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ë´Á|üD≤[ø£ j·÷»e÷q´+ 4. 3`6 dü+ˆˆ\ |æ\¢\ $<ë´Á|üD≤[ø£ 5. |æ\¢\ ô|s¡T>∑T<ä\ ` eT~+|ü⁄

Á&Ü|òtº ø±|æ

bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·q˝À bÕ˝§Zqïyês¡T l. ¬ø. \ø°åàHêsêj·TD, ˝…ø£Ãs¡sY, õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, u§eT÷às¡T, ‘·÷ˆˆ>√ˆˆõ˝≤¢ l C…. yÓ÷Væ≤˙ ≈£îe÷] , ˝…ø£Ãs¡sY, õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, n+>∑\÷s¡T, ø£ècÕí õ˝≤¢ &Ü. m.j·TyéT. »j·TÁo, ˝…øÃ£ s¡s,Y õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, @\÷s¡T, |üˆˆ>√ˆˆ õ˝≤¢ &Ü. õ. kÕsTTÁ|ükÕ<é, ˝…øÃ£ s¡s,Y õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, ø±πs«{Ïq>∑s¡+, ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ j·T+.ÄsY.j·Tdt. n»jYT≈£îe÷sY u≤ãT, ˝…øÃ£ s¡s,Y õ˝≤¢ $<ë´ •ø£åD dü+düú, ø£s¡÷ï\T.

dü+bÕ<ä≈£î\T &Ü. _.j·TyéT.X¯≈£î+‘·\, ]f…ÆsY¶ ˝…ø£Ã\sY, ø£q‡˝…º+{Ÿ, j·Tdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ

1. |üPs¡« u≤\´ <äX¯ dü+s¡øDå£ $<ä´ ìs¡«#·qeTT, dü«uÛ≤e+ eT]j·TT bÁ ÕeTTK´‘· \øå±´\T : 1. 2. 3. 4. 5.

|üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ä´ (ECCE) jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤e+,\øå±´\qT $<ë´s¡T\∆ ≈£î ‘Ó*j·TCÒjT· T≥. ECCE ô|’ $$<Ûä $<ë´ ø£$T{°\T eT]j·TT ø£MTwüH\ é dü÷#·q\qT ‘Ó*j·TCÒjT· T≥. |üPs¡« ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ä´ jÓTTø£ÿ eTTK´ \ø£Då ≤\qT ‘Ó*j·TCÒjT· T≥. |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ä´ô|’ $$<Ûä ‘·‘«· y˚‘\Ô· , $<ë´y˚‘\Ô· jÓTTø£ÿ n_ÛÁbÕj·÷\qT ‘Ó*j·T#˚jT· T≥. Á|üuTÑÛ ‘·«, dü«#·Ã+¤ <ä eT]j·TT $$<Ûä j·÷»e÷Hê´\ ÁøÏ+<ä Á|üdTü ‘Ô +· q&ÉT|üã&ÉT#·Tqï ECCE øπ +Á<ë\ ìs¡«Vü≤D≤ rs¡Tô|’ düeTÁ>∑ |ü]o\q.

ñ|üo]¸ø£\T: 1.1 |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ eT]j·TT $<ä´dü«uÛ≤e+,‘·‘«· y˚‘\Ô· T eT]j·TT $$<Ûä $<ë´ ‘·‘«· y˚‘\Ô· n_ÛÁbÕj·÷\T m) C≤Hé &É÷´sTT _) sƒê>∑÷sY dæ) s¡÷k˛ &ç) Ábò˛u…˝Ÿ Ç) e÷+{Ïk˛‡] m|ò)t >±+BÛ 1.2 ECCE $<ä´Á|üD≤*ø£ ìs¡«#·qeTT, \øå±´\T, ÁbÕeTTK´+ 1.3 J$‘·ø±\ nuÛ´Ñ düq eT]j·TT n_Ûeè~∆˝À ECCE bÕÁ‘·qT ø°\ø£yTÓ qÆ ~>± >∑T]Ô+#·T≥. 1.4 ECCE ì 8 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ es¡≈î£ bı&ç–+#·T≥˝À W∫‘·´eTT. 1.5 bÕsƒX¡ Ê\ ÁbÕs¡+uÛÑ nuÛ´Ñ düq+˝À |æ\\¢ T m<äTs=ÿH˚ düyêﬁ¯óﬂ ` dü+dæ<‘∆ä .· 1.6 Á|üuTÑÛ ‘·«, dü«#·Ã+¤ <ä eT]j·TT Á|üy≥˚ T j·÷»e÷q´+˝À ECCE øπ +Á<ë\ ìs¡«Vü≤D düMTø£å $eTs¡ÙHê‘·àø£ |ü]o\q.

|ü]#·j·T+: |æ\\¢ |üPs¡« u≤\´<äX¯ n‘·´+‘· ø°\ø£yTÓ qÆ <äì á <äX˝¯ Àì |æ\\¢ ˝À n_Ûeè~∆ y˚>+∑ >± ñ+&ç yê]˝À düeTÁ>∑ n_Ûeè~∆ n‘·´~Ûø+£ >± (düTe÷s¡T>± 90 XÊ‘·+ es¡≈î£ ) »s¡T>∑T‘·T+<äì Á|ü|+ü #·yê´|ü+Ô >± n+<äsT¡ $<ë´y˚‘\Ô· T 1

>∑T]Ô+#ês¡T. ˇø£yﬁ˚ ¯ á <äX˝¯ À |æ\\¢ ≈£î≥T+ã |ü]dæ‘∆ T· \T ˝Ò<ë eTπs‘·s¡ ø±s¡D≤\ e\¢ |ü]düsê\‘√ düÁø£eT+>± Áù|sπ |æ+#·ã&Éøb£ ˛‘˚ yê]˝Àì ô|s¡T>∑T<ä\ ≈£L&Ü n+‘˚ y˚>+∑ >± ‘·>T∑ ‘Z T· +<äì ìs¡÷|æ+#·ã&ç+~. n+<äTøπ |üPs¡«u≤\´<äX¯ ˝Àì |æ\\¢ ≈£î Ä≥\T, ø£è‘ê´\T, düè»Hê‘·àø£‘· yÓTT<ä˝q’… ø±s¡´Áø£e÷\ <ë«sê |ü]düsê\‘√ düV≤ü dü+ã+<Û+ä ø£*Œ+∫ yê]ì bÕsƒX¡ Ê\ $<ä´≈£î düqï<äT\∆ qT #˚j÷· *. n+‘˚ø±≈£î+&Ü J$‘ê+‘· nuÛ´Ñ düqeTTq≈£î |üPs¡«u≤\´ <äX¯ dü+s¡øDå£ eT]j·TT $<ä´ <ë«sê M\T ø£*+Z #·>\∑ >±\ì düMTø£è‘· ø±s¡´Áø£e÷\ <ë«sê |æ\˝¢ À¢ >∑s“¡ d¤ kúü ÕúsTT qT+&ç 6 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ es¡≈î£ |æ\\¢ düeTÁ>∑ n_Ûeè~∆ ø=s¡≈î£ ` ñ<˚•› +#·ã&çq ø±s¡´Áø£eT+ |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ eT]j·TT $<ä´ (ECCE). á <äX¯ n‘·´+‘· ø°\ø£yTÓ qÆ ~. á ø±˝≤ìï |æ\\¢ T Survival and thriving in life >± |ü]>∑DkÏ ÕÔeTT (J$+#·≥+ eT]j·TT ô|s¡>≥∑ +). |æ\\¢ Ä˝À#·q\qT ns¡+∆ #˚dTü ø=q{≤ìøÏ yê]øÏ Ä≥\T,bÕ≥\T,|òõü ˝Ÿ‡ >∑D‘Ï · ÁbÕ<∏$ä Tø£ uÛ≤eq\qT |ü]#·jT· + #˚jT· &ÜìøÏ ECCE <ë«sêH˚ M\e⁄‘·T+~. $<ë´]∆˝À XÊØs¡ø,£ e÷qdæø£ ô|s¡T>∑T<ä\ y˚>+∑ >± ñ+&É&+É e\¢ yê]˝Àì n+‘·s‘Z¡ · X¯≈î£ \Ô qT yÓ*øÏrj·T&ÜìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ ÁX¯<∆ä ø£qã]ùdÔ n~ yê] uÛ$Ñ wü´‘·TÔ MT<ä eT+∫ Á|üu≤Û e+ #·÷|ædTü +Ô <äì $<ë´y˚‘\Ô· T ‘·eT n_ÛÁbÕj·÷\T yÓ*ãT#êÃs¡T.

uÛ≤s¡‘· 11e Á|üD≤[ø£ dü+|òTü + á <äXq¯ T |æ\\¢ J$‘ê+‘· n_Ûeè~∆øÏ |ü⁄Hê~ <äX>¯ ± ù|s=ÿì á <äX˝¯ À Á|ü‹ |æ\y¢ êìøÏ |üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ä´qT n+~+#ê\ì ‘Ó*|æ+~. >∑s“¡ d¤ úü kÕúsTTqT+∫ |æ\\¢ ≈£î 6 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ e#·TÃes¡≈î£ ñ+&˚ <äX¯ |üPs¡«u≤\´<äX.¯ |æ\\¢ dü+|üPs¡í nuÛ´Ñ düqeTT eT]j·TT n_Ûeè~∆øÏ á <äX˝¯ ÀH˚ |ü⁄Hê~ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. Ç+ø± #ÓbÕŒ\+fÒ á <äX¯ |æ\˝¢ À¢ C≤„Hê‘·àø£ (cognitive), uÛÖ‹ø£, kÕ+|òTæ ø£, uÛ≤y√<˚«>∑ HÓ| ’ ⁄ü D≤´\˝À @s¡Œ&˚ |ü⁄Hê~ yês¡T J$‘ê+‘·+ nuÛ´Ñ düq+ kÕ~Û+#·{≤ìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. If the superstructure is not to totter the foundation must be laid well.

Äø±X¯V‰ü sêà´\T ø£<\ä ≈£î+&Ü ñ+&Ü\+fÒ ìsêàD|ü⁄ |ü⁄Hê<äT\T >∑{>ºÏ ± y˚j÷· *. - Commenius lougage á <äX˝¯ À $ø±dü+ m+‘√ y˚>+∑ >± ñ+≥T+~. n+<äTøπ |æ\\¢ |üP]Ô kÕeTsê∆´\qT yÓ*øÏ rdæ $ø£d+æ |ü#j ˚ T· &ÜìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ Áù|s¡D ø£*–+#˚ |ü]düsê\qT n+~+∫ yê] uÛ≤$ J$‘· düeTÁ>∑ n_Ûeè~∆øÏ M\T ø£*–+#˚˝≤ #·s´¡ \T ø±s¡´Áø£e÷\T+&Ü*.

1.1

ECCE dü«uÛ≤eeTT

:

á <äX˝¯ À Á|ü<ëÛ Hê+XÊ\THêïsTT s¬ +&ÉT. n$ (1) dü+s¡øDå£ , (2) $<ä´. ªdü+s¡øDå£ µ nH˚~ düeTÁ>∑yTÓ qÆ ~. Ç+<äT˝À bÂwæøº ±sêVü‰s¡+, s√>∑ìs√<Ûøä £ {°ø±, düTs¡ø‘åÏ · uÛÁÑ <Û‘ä ,· Äs√>∑´ n\yê≥T¢ ñ+{≤sTT. $<ä´ nH˚ s¬ +&Ée uÛ≤>∑+˝À 3 dü+ˆˆ\ qT+∫ 6 dü+ˆˆs¡eTT\ ej·TdüT‡ es¡≈î£ $$<Ûä ø£è‘ê´\<ë«sê nuÛ´Ñ düq ñ+≥T+~.

2

NCF 2005 ECCE

$<ë´Á|üD≤[ø£˝À Ä≥\T, ø£è‘ê´\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+&Ü\ì ù|s=ÿ+~.

National Plan of Action for Children 2005

|æ\\¢ ≈£î 3dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ ì+&ÉTes¡≈î£ s¡øDå£ eT]j·TT C≤Á>∑‘\Ô· T rdüT≈£î+≥÷ n_Ûeè~∆øÏ neø±XÊ\T ø£*Œ+#ê\ì, 3 dü+ˆˆ\ qT+&ç 6 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ es¡≈î£ s¡øDå£ eT]j·TT n_Ûeè~∆‘√bÕ≥T nuÛ´Ñ düqeTTq≈£î neø±XÊ\T ø£*Œ+#ê\ì ‘Ó*|æ+~. |æ\\¢ n_Ûeè~∆ eT]j·TT nuÛ´Ñ düqeTT\T nH˚$ düMTø£è‘·+>± »s¡T>∑T‘êj·TH˚ ÁbÕ<∏$ä Tø£ dü÷Á‘·+ Ä<Ûës¡+>± ECCE s¡÷bı+~+#·ã&ç+~. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

ECCE

ø±s¡´Áø£eTeTT |ü⁄≥Tºø£ qT+&ç 6 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ e#·TÃ es¡≈î£ ø=qkÕ>∑T‘·T+~. Ç~ $<ë´]∆ øπ +ÁBø£è‘·yTÓ qÆ ~. Ä≥\T / ø£è‘ê´\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· m≈£îÿe. n+‘·s‘Z¡ · X¯≈î£ \Ô qT yÓ*øÏrj·T&ÜìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ eT]j·TT neø±XÊ\qT ø£*ŒùdÔ n~ yê] uÛ$Ñ wü´‘·TMÔ T<ä eT+∫ Á|üu≤Û e+ #·÷|ædTü +Ô ~. Ç~ |æ\\¢ düeTÁ>∑ n_Ûeè~∆øÏ ñ<˚•› +#·ã&ç+~. Ç+<äT˝À Äs√>∑´ s¡øDå£ , s√>∑ ìs√<Ûøä X£ ø¯ ÔÏ ô|+|ü⁄<ä\, bÂwæøº ±Vü‰s¡+, Äs√>∑´ n\yê≥T¢ eT]j·TT $<ä´ n+~+#·ã&É‘êsTT. |æ\\¢ T |ü]düsê\#˚ Áù|sπ |æ+#·ã&ÉT‘·÷ yê]˝À uÛ≤wü, uÛ≤y√<˚«>∑+, uÛÖ‹ø£, kÕ+|òTæ ø£ n_Ûeè~∆øÏ M\T ø£*ŒdüT+Ô ~. |æ\˝¢ dü«j·T+ ìj·T+Á‘·D eT]j·TT n+‘·s‘Z¡ · Áø£eT•ø£Då qT ô|+bı+~+#˚~>± ñ+≥T+~. |ü]düsê\‘√ dü+ã+<ë\qT, kÕeT÷Væ≤ø£ |üqT˝À¢ uÛ≤>∑kÕ«e÷´\qT, m<äTs¡jT˚ ´ düeTdü´\qT düT\Te⁄>± |ü]wüÿ]+#·{≤ìøÏ <√Vü≤<ä|&ü TÉ ‘·T+~.

ªª|æ\\¢ T e÷{≤¢&≈É î£ +&Ü, ø£<\ä ≈£î+&Ü ñ+&É˝sÒ T¡ . yês¡T m|ü&É÷ ø£<\ä &ÜìøÏ, e÷{≤¢&&É ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdü÷Ô ñ+{≤s¡T.µµ ` ù|{¢ À ÁbÕ<Û$ä Tø£+>± |æ\\¢ T m+‘√ ñ‘·T‡ø£‘‘· √ ñ+{≤s¡T. n+<äT≈£î $$<Ûä s¡ø±\ Á|üjT· ‘êï\T ìs¡«Væ≤+#·&+É <ë«sê yê]˝Àì düè»Hê‘·àø£‘q· T yÓ*øÏ rj·T>∑\eTT. ECCE

˝À neT\e⁄‘·Tqï $$<Ûä s¡ø±\ ø±s¡´Áø£e÷\ <ë«sê Bì dü«uÛ≤yêìï ÁøÏ+~ $<Û+ä >± $e]+#·>\∑ eTT. Ä≥

ECCE

dü+dæ<‘∆ä ·

düè»Hê‘·àø£‘·

bÕ≥

e÷≥

ø£<ä∏ 3

ECCE

e´øÏ>Ô ‘∑ · Äs√>∑´+, |ü]s¡øDå£ , Áø£eT•ø£Då , |ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛ‘Ñ ·

dü«uÛ≤e+

|ü]düsê\T,kÕ+|òTæ ø£ $ø±dü+, >∑D‘Ï · uÛ≤eq\T, eØZøs£ D¡ b˛\Ã&É+, >∑T]Ô+#·T≥+ edüTeÔ ⁄\ neT]ø£

ø£ﬁ\¯ T #˚‹|üqT\T, s¡+>∑T\T y˚jT· &É+, u§eTà\T ^j·T&É+, u§eTà\ ‘·j÷· Ø

uÛ≤y√<˚«>∑eTT, dü+^‘·+, qè‘·´+, düè»Hê‘·àø£‘,· Á|ü
|ü+#˚+Á~j·÷\T ` #·÷&É&+É , $q&É+, yêdüq ø£ìô|≥º&+É , düŒs¡Ù, ‘Ó\TdüTø√e&É+, e÷≥\T, bÕ≥\T

bÕ≥\T, s¬ y’ Té ‡, e÷≥\T, s√˝Ÿ ù|,¢ ù|s¡T¢ |üös¡$+#·&+É , Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\T

XÊØs¡ø£ n_Ûeè~∆, q&Ée&É+, |ü]>¬ ‘·&Ô +É , ÁX¯eT ø£*–+#˚ ø£è‘ê´\T

m+‘√eT+~ $<ë´ ‘·‘«· y˚‘\Ô· T |ü]o*<ë›+.

ECCE

>∑T]+∫ m+‘√ ø£èwæ #˚kÕs¡T. yê] n_ÛÁbÕj·÷\qT, uÛ≤yê\qT

1.1.1 s¡÷k˛ (JHé C≤ø£«Hé s¡÷k˛) (1712`1778) : s¡÷k˛ C…dyæ ê˝Ÿ pHé 28q »ìà+#ê&ÉT. Áô|+#Y <˚X+¯ ˝À sê»ø°jT· ‘·‘«· y˚‘>Ô· ±, $<ë´y˚‘>Ô· ± ù|s¡T dü+bÕ~+#ê&ÉT. Ç‘·ì jÓTTø£ÿ $<ë´ ‘·‘ê«ìï ‘Naturalism’(düV≤ü »‘·«+) >± |æ\TkÕÔsT¡ . $<ä´ô|’ n‘·&TÉ sêdæq ªªm$T*µµ nH˚ |ü⁄düøÔ +£ bÕ¢{À s¡∫+∫q ªª]|ü_ø¢ µ˘ µ ‘·sê«‘· m+‘√ ÁbÕeTTK´‘·qT dü+bÕ~+∫+~. düe÷»+˝Àì nìï s¡T>∑à‘·\≈£î, u≤<Û\ä ≈£î eTTK´ø±s¡D+ Á|üøè£ ‹ì $düà]+#·&yÉ T˚ . n+<äTøπ Ç‘·&TÉ ‘Return to Nature’ nH˚<˚ e÷qe⁄\qT M{Ï qT+&ç s¡ø+åÏ #·>\∑ <äì ù|s=ÿHêï&ÉT. s¡÷k˛ n_ÛÁbÕj·T+ $<ä´ n+fÒ |æ\\¢ nej·Tyê\T eT]j·TT X¯≈î£ \Ô T düV≤ü »dæ<+∆ä >± eè~∆#+Ó <ä&yÉ T˚ . n+<äTøπ |æ\\¢ jÓTTø£ÿ düV‰ü » nedüsê\qT >∑T]Ô+#·≈î£ +&Ü yê]øÏ ñ|üjT· Tø£yÔ TÓ qÆ $<ä´qT n+~+#·˝eÒ TT.

4

s¡÷k˛ ` |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ s¡÷k˛ ‘·q Á>∑+<Ûyä TÓ qÆ m$T*˝À |üPs¡« ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ä´ô|’ ‘·q n_ÛÁbÕj·÷\qT e´ø£|Ô ]ü #ê&ÉT. m$T˝Àì 5 uÛ≤>±\˝À 3 uÛ≤>±\T u≤\´<äX¯ (Childhood) >∑T]+#˚ #·]Ã+#ê&ÉT. yÓTT<ä{uÏ ≤Û >∑+˝À •X¯ó$<ä´, s¬ +&ÉeuÛ≤>∑+˝À u≤\´<äX,¯ 3e uÛ≤>∑+˝À |üPs¡« øöe÷s¡∑+˝À øöe÷s¡∑+˝À u≤*ø£\ $<ä´ô|’ #·]Ã+#ê&ÉT.

s¡÷k˛ ‘·‘·«yê<ä+: $<ë´‘·‘·«+ : <˚e⁄&ÉT nìï+{Ïì eT+∫>± düèwæ+º #ê&ÉT. ªªùd<ä´+ <ë«sê yÓTTø£ÿ\T dü+s¡ø+åÏ #·ã&ç ô|s¡T>∑T‘êsTT, n˝≤π> $<ä´ <ë«sê e÷qe⁄&ÉT n_Ûeè~∆ì kÕ~ÛkÕÔ&TÉ µµ. kÕ+Á|ü<ëj·T $<ë´$<ÛëHêìøÏ s¡÷k˛ |üP]Ô>± e´‹πsøÏ. •X¯óe⁄˝Àì n+‘·s‘Z¡ · X¯≈î£ \Ô qT n_Ûeè~∆ |üs#¡ T· ≥j˚T $<ä´. $<ä´ J$‘ê+‘·+ »]π> ìs¡+‘·s¡ Á|üÁøÏjT· . $<ë´]ú Á|üøè£ ‹‘√, |ü]düsê\‘√ dü+ã+<Û+ä ô|+#·T≈£î+{≤&ÉT. ‘·q≈£î ‘êqT>± ‘·q >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. Ç+Á~j·÷\T, nej·Tyê\T, HÓ|’ ⁄ü D´+>± |üì#˚jT· &ÜìøÏ $<ä´ düV≤ü ø£]düT+Ô ~. •X¯óe⁄ì düV≤ü »dæ<+∆ä >± ô|+#ê*. n|ü&˚ dü«‘·d‡æ <äy∆ TÓ qÆ ô|s¡T>∑T<ä\, düV≤ü »yÓTqÆ $C≤„q+ n‘·&øç Ï \_ÛkÕÔsTT.

$<ë´\øå±´\T : 1. 2. 3. 4. 5.

XÊØs¡ø£ n_Ûeè~∆ »]π>~>± Ç+Á~j·÷\≈£î •ø£Då Ç#˚Ã~>± düV≤ü C≤‘ê\≈£î nqT>∑TD+>± |ü]düsê\ô|’ ne>±Vü≤q ô|+#˚~>± kÕe÷õø£, HÓ‹’ ø£, Ä<Ûë´‹àø£ $\Te\T düeTTbÕs¡q® »]π>~>± $<ë´\øå±´\T+&Ü*.

s¡÷k˛ ‘·q |üPs¡« ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ä´˝À Áø°&Ü|ü<‹∆ä øÏ, Á|üj÷Ó >±\≈£î, Ç+Á~j·÷\≈£î •ø£Då ñ+&Ü\ì •X¯ó øπ +ÁBø£è‘· $<ä´ nH˚«wüD |ü<‹∆ä ˝À ñ+&Ü\ì ù|s=ÿHêïs¡T. s¡÷k˛ ‘·q

‘Emile’

Á>∑+<Û+ä ˝À $<ë´$<Ûëq+ Ç˝≤ ñ+&Ü\ì #ÓbÕŒ&ÉT.

1. ø£è‘ê´<Ûës¡+>± ñ+&Ü*. 2. kÕ+Á|ü<ëj·T |ü<‘›ä T· \≈£î <ä÷s¡+>± ñ+≥÷, |æ\\¢ ≈£î düV≤ü »dæ±Vü≤q≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘·ìyê«*.

5

1.1.2 Áô|&É]ø˘ Ä>∑wtº Ábò˛u…˝Ÿ (1782`1852) Ábò˛u…˝Ÿ øÏ+&És>Y ±¬sHº é bÕsƒX¡ Ê\ düèwæøº s£ .Ô¡ ‘·q $<ë´$<Ûëq+˝À $<ë´|üsy¡ TÓ qÆ Ä≥ edüTeÔ ⁄\qT Ábò˛u…˝Ÿ ãVüQeT‘·T\T>± (Frobel Gifts) n_Ûeè~∆ #˚kÕ&ÉT. Ç‘·&TÉ »s¡à˙ <˚X+¯ ˝À »ìà+#ê&ÉT. 1805e dü+e‘·‡s¡+˝À »s¡à˙˝À ˇø£ bÕsƒX¡ Ê\˝À |üì#˚d÷ü Ô C≤Hé ôV≤Áìø˘ ô|kò Õº\J Á>∑+<∏ë\qT #·~$ n‘·ì|ü≥¢ Äø£]¸‘T· &Éj÷· ´&ÉT. ‘·sê«‘· ô|kò Õº\J‘√ ø£\dæ dæ«≥®sê¢+&é˝À |üì #˚XÊ&ÉT. Ä düeTj·T+˝ÀH˚ $<ä´ô|’ ‘·q≈£îqï Ä˝À#·q\qT ô|kò Õº\J‘√ ø£\dæ |ü+#·T≈£îHêï&ÉT. 1816 ˝À Ábò˛u…˝Ÿ øÏ+&És>Y ±¬sHº é bÕsƒX¡ Ê\qT kÕú|+æ ∫ ‘Play and Artwork’ ìs¡«Væ≤dü÷Ô n+<ä] eTqïq\qT bı+<ë&ÉT.1826e dü+e‘·‡s¡+˝À ‘the Education of the Man’nH˚ |ü⁄düøÔ ±ìï Á|ü#T· ]+∫ <ëì˝À |üPs¡«ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ä´ >∑T]+∫ #·]Ã+#ê&ÉT. 1837e dü+e‘·‡s¡+˝À ‘Care playing and activity’ nH˚ $<ë´dü+düqú T ‘·q Ä˝À#·q\≈£î nqT>∑TD+>± kÕú|+æ ∫ n+<ä]#˚ >∑T]Ô+#·ã&Ü¶&TÉ . Ábò˛u…˝Ÿ ‘·j÷· s¡T#˚dqæ $<ë´|üs¡ Ä≥edüTeÔ ⁄˝Ò Áb˛u…˝Ÿ –|ò\ºt T>± |æ\Teã&Ü¶sTT. bÕ≥\T bÕ&É&+É , qè‘ê´\T, yÓTTø£ÿ\ ô|+|üø+£ , ø£è‘ê´\ ìs¡«Vü≤D, Ä≥\T Ç‘·ì øÏ+&És>Y ±¬sHº ˝é À ø£ì|ækÕÔsTT.

Ábò˛u…˝Ÿ $<ë´‘·‘·«+ \øå±´\T J$‘· |ü]D≤eTÁ|üÁøÏjT· ˝À dü+|üPs¡‘í q· T kÕ~Û+#·{≤ìøÏ ñqï neø±XÊ\˝À $<ä´ ˇø£{.Ï Ç~ ÁøÏj÷· ‘·àø£yTÓ qÆ kÕ<Ûqä eTT. Á|ü‹ e÷qe⁄&TÉ ø=ìï Á|ü‘´˚ ø£‘\· qT ø£*ñZ +{≤&ÉT. n+<äTe\¢ ˇπø$<Ûyä TÓ qÆ uÀ<ÛHä êyÓK’ ] n+<ä]ø° ÄyÓ÷<äj÷Ó >∑´+ ø±<äT. dü+|üPs¡yí TÓ qÆ n_Ûeè~∆ ø±yê\+fÒ nqTø£sD¡ ˝Òq≥Te+{Ï düV≤ü »yÓTqÆ dü«j·T+ÁøÏj÷· o\‘· ø±yê*. e´øÏÔ n_Ûeè~∆#+Ó <ë\+fÒ n‘·&˝ç À XÊØs¡ø,£ HÓ‹’ ø£ $<ë´Ø‘·T\‘√ ≈£L&çq dü«uÛ≤yêìï eTq+ >∑T]Ô+#·>\∑ >±*. eTqdüT, X¯Øs¡+, Ä‘·à y˚sπ «s¡T ø±<äT, Ç$ eT÷&ÉT ˇø£f.Ò M{Ï n_Ûeè~∆ $<ä´ <ë«sêH˚ »s¡T>∑T‘·T+~. $<ë´\øå±´\T: 1.

u≤\\ $<ä´ n_Ûeè~∆øÏ eT÷\+ ø±yê*. e´øÏÔ J$‘êìï $düèÔ ‘·|sü #¡ &· ÜìøÏ Á|üøè£ ‹‘√ n‘·&ç dü+ã+<Ûëìï Á>∑V≤æ +#·&ÜqøÏ, kÕ+|òTæ ø£ ÁøÏj÷· o\‘·≈î£ $<ä´ eT÷\+ ø±yê*.

2.

ì»yÓTqÆ nuÛ´Ñ düq≈£î Ä≥˝Ò Á|ü<ëÛ q+.

3.

Ábò˛u…˝Ÿ øÏ+&És>Y ±¬sHº é bÕsƒX¡ Ê\ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{>Ï ± e´ed”øú ]£ +#·ã&çq |üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ë´dü+dü.ú øÏ+&És>Y ±¬sHº ˝é À Ábò˛u…˝Ÿ J$‘· eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£ dü+ã+<Û+ä ‘√ nuÛ´Ñ düqeTTqT ø=qkÕ–+#ê&ÉT.

4.

‘Childhood’

nH˚~ øöe÷s¡
5.

‘Childhood’

6.

ùd«#êÃ¤ yê‘êes¡D+˝À |æ\\¢ ≈£î $<ë´uÀ<Ûqä »s¡>±*. ùd«#·Ã¤ n+fÒ e÷qe⁄&ÉT ‘·q≈£î ‘êqT ‘·j÷· s¡T #˚dTü ≈£îqï dü÷Á‘ê\≈£î ø£≥Tºã&ç ñ+&É&yÉ T˚ .

7.

|üPs¡« u≤\´ <äX˝¯ À bÕ≥\T, Ä≥\T, nqTø£sD¡ \ <ë«sê |æ\˝¢ À uÛ≤e ìsêàD+ #˚j÷· *.

8.

ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT |æ\\¢ ≈£î |üP]Ô ùd«#·Ã¤ Çdü÷Ô yê]øÏ dü+s¡øDå£ eT]j·TT uÛÁÑ <ä‘· ø£*Œdü÷Ô Á|üøè£ ‹dü÷Á‘ê\ Ä<Ûës¡+>± yê] n_Ûeè~∆øÏ düV≤ü ø£]+#ê*.

9.

Ábò˛u…˝Ÿ e÷≥\‘√ ‘The True method of Education’ u≤\Ts¡˝Àì nìï nej·Tyê\ dü$Twæº ø£èwæ <ë«sêH˚ kÕ<Û´ä eTÚ‘·T+~.

<äX˝¯ À Ä≥\T eT]j·TT ø£è‘ê´\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+&Ü*.

øÏ+&És>Y ±¬sHº é $<ë´ $<Ûëq+

(Children’s Garten)

Ábò˛u…˝Ÿ Á|üø±s¡+ u≤\´$<ä´ dü«j·T+ø£è‘ê´\‘√ ì+&çñ+≥T+~. á bÕsƒX¡ Ê\˝À |æ\\¢ qT ìj·T+Á‹+#˚ yês¡T+&ÉsT¡ . yê]øÏ $düT>∑T ø£*+Z #˚ bÕsƒ´¡ Á|üD≤[ø£\T+&Ée⁄. |æ\\¢ ≈£î ø±yê*‡q Çwüyº TÓ qÆ Ä≥ ùd«#·Ã,¤ dü+‘√wü+ øÏ+&És>Y ±¬sH¶ ‡é ˝À \_ÛkÕÔsTT. øÏ+&És>Y ±¬sH¶ ˝é À 1. XÊØs¡ø£ |üsy¡ TÓ qÆ ø£è‘ê´\T 2. Ç+Á~j·÷\ô|’ ne>±Vü≤q 3. Ä≥\T, Áø°&\É <ë«sê n+‘·s‘Z¡ · X¯≈î£ \Ô T ãVæ≤s¡‘Z · |üs#¡ &· +É . düè»Hê‘·àø£‘q· T dæ~+∆ |ü#j ˚ T· &É+. ø=‘·Ô Ä˝À#·q\qT, uÛ≤eq\qT ø£*+Z |ü#j ˚ T· &É+. Ç‘·sT¡ \‘√ ø£\dæyTÓ \dæ J$+#· ø£*>π ≥≥T¢ #˚jT· &É+ bÕ≥\T ` nqTø£sD¡ \ <ë«sê ÄVü‰<¢ øä s£ y¡ TÓ qÆ nuÛ´Ñ düqeTT ø£*+Z #·T≥ $<ë´uÀ<Ûqä düsﬁ¡ ¯ $wüjT· eTT qT+∫ dü+øÏw¢ ºü $wüjT· eTT\≈£î, eT÷s¡Ô $wüjT· eTT\qT+∫ neT÷s¡Ô $wüj÷· \≈£î kÕπ> $<Û+ä >± ñ+≥T+~.

øÏ+&ÉsY>±¬sºHé $<ë´Á|üD≤[ø£ Ábò˛u…˝Ÿ øÏ+&És>Y ±¬sHº ˝é À $<ë´yê´dü+>±ìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ $<ä´ Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#ê&ÉT. Ç‘·ì $<ë´ Á|üD≤[ø£˝À kÕe÷q´ $C≤„q XÊÁkÕÔ\T, >∑D‘Ï +· uÛ≤cÕ kÕVæ≤‘·´+. eT‘·+, eT‘·uÀ<Ûqä 7

ø£ﬁ,¯ ø£ﬁ\¯ ≈£î dü+ã+~Û+∫q edüTeÔ ⁄\T $<ë´]ú @j˚T n+XÊ\˝À ÁbÕMD´+ kÕ~Û+#ê\H˚~ ø±≈£î+&Ü Ä n+XÊ\ uÀ<Ûqä e\q dü+|üPs¡í e÷qe⁄&ç>± n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#ê\qï<˚ øÏ+&És>Y ±¬sHº é Á|ü<ëÛ q \ø£´å eTì Ábò˛u…˝Ÿ uÛ≤$+#ê&ÉT.

8

1.1.3 y˚T]j·÷ e÷+{Ïk˛‡] (1870`1952) áyÓT Ç≥© <˚Xd¯ Tü sú ê\T. áyÓT eè‹Ô &Üø£sº .Y j·TTìe]‡{° q+<äT e÷+{Ïkı‡] e÷qdæø£ $uÛ≤>∑+˝À n<Ûë´|ü≈î£ \T>± |üì#˚dTü qÔ ï|ü⁄Œ&ÉT m+‘√ eT+~ |æ\˝¢ À¢ nuÛ´Ñ düq <äTs¡“\¤ ‘·«+ ñ+&É&+É >∑eTì+#ês¡T. yê]‘√ @s¡Œ&çq kÕìïVæ≤‘·´+ ‘êqT #˚dqæ $$<Ûä n<Û´ä j·÷Hê\ |ò*ü ‘·+>± M] <äTs¡“\‘·«eTTq≈£î $<ä´H˚ Á|ü<ëÛ q ∫øÏ‘‡· nì >∑T]Ô+#ês¡T. $<ä´ô|’ s¡÷k˛ yÓ*ãT∫Ãq n_ÛÁbÕj·÷\qT áyÓT K+&ç+#ês¡T. ‘·q $<ë´$<Ûëq+˝À ô|kÕº\J Áb˛u…˝Ÿ $<ë´\øå±´\qT ‘·‘ê«\qT nqTø£]+#ês¡T. Ç+Á~j·÷\T düÁø£eT+>± |üì#˚jT· ø£b˛e&É+ e\¢ e÷qdæø£ ãT~› e÷+<ä´+ @s¡Œ&ÉT‘·T+<äì Á|ü‘´˚ ø£•ø£Då <ë«sê Ç+Á~j·÷\≈£î Áù|s¡D ø£*+Z ∫ #Ó‘’ q· ´e+‘·+ #˚jT· e#·Ã˙ n˝≤π> kÕ<Ûës¡D |æ \ ¢ \ ≈£ î ≈£ L &Ü Ç<˚ |ü < ä ∆ ‹ ì e]Ô+|ü#j ˚ T· &É+ <ë«sê yê]˝À eT]+‘· $ø±dü+ ø£*+Z #·e#·Ãì e÷+{Ïk˛‡] ìs¡÷|æ+#ês¡T. e÷+{Ïk˛‡] 1939˝À Ç+&çj÷· e∫Ã eTÁ<ëdt˝À m&ÉT´πøwüHé |òsü Y |”dt nH˚ ø±s¡´Áø£eT+ <ë«sê ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î •ø£Då Ç#êÃs¡T. áyÓT ø£èwæøÏ |ò*ü ‘·+>± H√u…˝Ÿ XÊ+‹ ãVüQeT‹ áyÓTqT e]+∫+~. e÷+{Ïk˛‡] $<ë´dü÷Á‘ê\T: dü«j·T+>±, e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± Ç‘·sT¡ \ Á|üyT˚ j·T+ ˝Ò≈î£ +&Ü ‘·eT+‘·≥ ‘êeTT>± |æ\\¢ T e´øÏ‘Ô ê«ìï ô|+bı+~+#·T≈£îH˚ neø±X¯+ ø£*Œ+#ê*. Ç+Á~j·÷\≈£î dü]jÓTÆ q •ø£Då ˝Òøb£ ˛‘˚ |æ\\¢ T <äTs¡“\¤ eTqdüTÿ\e⁄‘ês¡T. |æ\\¢ T düV≤ü »dæ<+∆ä >± nuÛ´Ñ düq+≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ X¯≈î£ \Ô T ø£*Z ñ+{≤s¡T yê] e÷qdæø£ $ø±kÕìï nqTdü]+∫ uÀ<Ûqä »s¡>±*. dü«j·T+ •ø£Då <ë«sê •X¯óe⁄ $ø£ddæ Tü +Ô ~.|ò*ü ‘·+>± m<äTs¡jT˚ ´ Çã“+<äT\qT düeTdü´\qT ne>±Vü≤q #˚dTü ≈£îì |ü]wüÿ]+#·Tø√>∑\TZ‘ê&ÉT. e´øÏ>Ô ‘∑ · •ø£Då ≈£î m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«*. •X¯óe⁄˝Àì düV≤ü C≤‘ê\qT.X¯≈î£ \Ô qT dü+|üPs¡+í >± n_Ûeè~∆ |üs#¡ T· ≥≈£î ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT e÷s¡
9

e÷+{Ïkı‡] $<ë´‘·‘·«+ |æ\\¢ T düV≤ü »dæ<+∆ä >± nuÛ≤´dü≈î£ \T yê] Ç+Á~j·÷\ <ë«sêH˚ H˚sT¡ Ã≈£î+{≤s¡T.Ç+<äT≈£î yê]øÏ ùd«#·Ã¤ nedüs+¡ ñbÕ<Ûë´j·TT\T e÷s¡± e÷Á‘·yT˚ ñ+&Ü*. Á|ür |æ\y¢ êì n_ÛsT¡ #·T\T, nuÛ´Ñ düqØ‘·T\T yê]˝Àì düV≤ü C≤‘ê\qT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT n+#·Hê y˚jT· >∑\>±*. ‘·s>¡ ‹∑ >∑~ì |ü]düsê\≈£î yê] nuÛ´Ñ düq≈£î, e÷s¡T‘·Tqï yê] nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± ñ bÕ<Ûë´j·TT&ÉT ‘·j÷· s¡T #˚j÷· *. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ˇø£ &Üø£sº Y ˝≤>±, ˇø£ ôdH’ {é wÏ >ºt ± ˇø£ eT‘·Á|üuÀ<Û≈ä î£ &ÉT>± ñ+&Ü*. &Üø£sº >Y ± $<ë´]úøÏ z|æø>£ ± uÀ<Ûqä #˚j÷· *. ôd+’ {Ïd>ºt ± z|æø>£ ± |ò*ü ‘ê\ ø=s¡≈î£ y˚∫ñ+&Ü*. Áø=‘·Ô Áø=‘·Ô Á|üj÷Ó >±\T #˚d÷ü Ô ñ+&Ü*. ˇø£ eT‘· Á|üuÀ<Û≈ä î£ &ç>± |æ\\¢ ≈£î ùde #˚j÷· *. ` e÷+{Ïkı‡]. e÷+{Ïkı‡] Á|ü#·Ts¡D\T The Discovery of Child The Education of New Child The Secreate of childhood Reconstruction in Education The Montessory method Absorbent mind

Normalisation Montessory observed in Children from 3 to 6 years old. It is the Psychological state which she termed as Normalisation. In this period children have spontanious discipline, continuous and happy work, social sentiments & sympathy for others.

10

e÷+{Ïkı‡] uÀ<ÛäHê |ü<ä∆‹: e÷+{Ïkı‡] uÀ<ÛHä ê |ü<‘∆ä T· \˝À 3 s¡ø±˝…q’ nuÛ´Ñ düq Á|üÁøÏjT· \T+{≤sTT. 1. ì‘·´J$‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q$: >∑Ô ‘∑ · |ü]X¯óÁuÛ‘Ñ .· 2. Ç+Á~j·T •ø£Då ≈£î dü+ã+~Û+∫q$. |ü]e÷D+, Äø±s¡+, ãs¡Te⁄,‘˚*ø£, #·\ì¢ , y˚&,ç s¡+>∑T\T >∑T]Ô+#·T≥≈£î. 3. uÀ<ÛHä √|üøs£ D¡ ≈£î dü+ã+~Û+∫q$ : >∑D‘Ï · uÛ≤eq\T, uÛ≤cÕ C≤„q+\qT uÛÀ<ÛHä √|üøs£ D¡ ≤\qT $ìjÓ÷–+∫ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É . 1.1.4 eTVü‰‘·à>±+BÛ : ( 1869 ` 1948) uÒdøæ ˘ $<ë´$<Ûëq+ (qj·÷‘ê*yéT) >±+BÛ $<ë´‘·‘ê«ìøÏ <äsŒ¡ D+. yÓ÷Vü≤Hé<ëdtøs£ y¡ Té #·+<é >±+BÛ 1869e dü+ˆˆ˝À nø√ºãsY 2 q b˛sYã+<äs˝Y À »ìà+#ê&ÉT. Ç‘·&TÉ eTVü‰‘·‘«· y˚‘.Ô· >±+BÛ J$‘êìï <ä]Ù+∫q rs¡T, e´ø£|Ô ]ü ∫q n_ÛÁbÕj·÷\T m+<äs√ ‘·‘«· y˚‘\Ô· <äèwæìº Äø£]¸+#êsTT. >±+BÛ |üPs¡«ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ä´ (Pre Basic Education) >±+BÛ |üPs¡«ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´ 7 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ |æ\\¢ ≈£î ñ<˚+› •+#·ã&çq~. 1945e dü+ˆˆ˝À eTVü‰sêÁwü˝º Àì ùdyêÁ>±yéT q+<äT Pre Basic $<ë´$<ÛëHêìï ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T. >±+BÛ n_ÛÁbÕj·T+˝À >∑èVü≤+ $<ë´]úøÏ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï $<ë´πø+Á<ä+. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T |æ\\¢ nuÛ´Ñ düq $wüjT· +˝À düV≤ü ø£]+#·Tø√yê*. Ç~ e´j·TuÛ]Ñ ‘·+>± ñ+&Ésê<äT. m≈£îÿeeT+~ |æ\\¢ ≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+&Ü*. |æ\\¢ T Ä≥\ <ë«sê H˚sT¡ Ãø√yê*. yê]˝À düè»Hê‘·àø£‘q· T ô|+bı+~+#ê*. |æ\˝¢ À¢ dü«j·T+kÕeTs¡´ú + (Self efficience) ì ô|+#ê*. >±+BÛ uÀ<Ûäq\T dü‘´· +, nVæ≤+dü, Áù|eT, ÁãVü≤à#·s´¡ +, ìsê&É+ãs¡‘· (Simplicity), <Óe’ + q+<äT qeTàø£+. >±+BÛ |üPs¡« uÒdøæ ˘ $<ë´$<Ûëq+ 4 <äX\¯ ˝À ñ+≥T+~. 1.>∑s“¡ d¤ úü •X¯óe⁄ q+∫ |ü⁄≥Tºø£ es¡≈î£ 2. |ü⁄≥Tºø£ qT+&ç 2.5 dü+ˆˆ\ es¡≈î£ 3.2.5dü+ˆˆ qT+&ç 4 dü+ˆˆ es¡≈î£ 4. 4 dü+ˆˆ qT+&ç 7 dü+ˆˆ es¡≈î£

11

yÓTT<ä{Ï s¬ +&ÉT <äX\¯ ˝À •X¯ó nuÛ´Ñ düq≈£î ‘·*¢ ø°\ø£u÷ÑÛ $Tø£ b˛wædTü +Ô ~. ‘·\T¢\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É <ë«sê |æ\˝¢ À¢ Äs√>∑´+, n\yê≥T¢, uÛÁÑ <Û‘ä · ø£*Œ+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. 3e <äX˝¯ À kÕeT÷Væ≤ø£ Ä≥\ <ë«sê |üP]Ô ùd«#·Ãq¤ T ø£*Œdü÷Ô dü«j·T+ ø£è‘ê´\ ìs¡«Vü≤DqT Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔsT¡ . 4e <äX˝¯ À X¯óÁuÛ‘Ñ ,· yÓTTø£ÿ\ ô|+|üø+£ ,ãs¡Te⁄\qT,bı&Ée⁄\qT ø=\e&É+, u§eTà\T ^j·T&É+, s¡+>∑T\T y˚jT· &É+ H˚sŒ¡ ã&É‘êsTT. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT nìï <äX\¯ ˝À |æ\\¢ ÇcÕºÇcÕº\qT >∑eTìdü÷Ô yê]øÏ düV≤ü ø£]+#ê*. >±+BÛ $<ë´‘·‘·«+ >±+BÛ n_ÛÁbÕj·T+˝À düe÷» |ü⁄q]ïsêàD≤ìøÏ $<ä´ eTTK´ ÁbÕ‹bÕ~ø£. $<ë´s¡T\ú ˝À HÓ‹’ ø£, kÕ+|òTæ ø£, sê»ø°jT· Á|ü>‹∑ »s¡>±\+fÒ $<ë´e´edüú düeTs¡eú +‘·+>± ñ+&Ü*. H

$<ä´ nq>± : $<ä´ n+fÒ e´≈£î\Ô ˝Àì XÊØs¡ø,£ kÕe÷õø£, Ä<Ûë´‹àø£V‰ü s¡yTÓ qÆ n‘·T´qï‘· n+XÊ\qT düMTø£è‘·+>± yÓ*øÏrj·T&ÉyT˚ . H XÊØs¡ø£ n_Ûeè~∆ : XÊØs¡ø£ ô|s¡T>∑T<ä\ düÁø£eT+>± ñqï e´øÏ˝ Ô À eTqdüT‡ ≈£L&Ü düÁø£eT+>± n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·T+~. |üPs¡« ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ä´ $<ë´Á|üD≤[ø£‘√ Áø°&\É T, ø£è‘ê´\T, ìsêàD≤‘·àø£ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´‘· ø£*Œ+#ês¡T. H Á|üC≤„_e Û è~∆ : $<ë´ ø±s¡´Áø£e÷\T nqTuÛyÑ ê\≈£î, #˚‹ eè‘·T\Ô ≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· Ç#·TÃ≥ <ë«sê yê] Á|üC≤„_eÛ è~∆øÏ |üPs¡«ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ä´ M\T ø£*ŒdüT+Ô ~. $<ë´\øå±´\T dü«j·T+ b˛wüø£ \ø£å´+ : eè‹Ô $<ä´≈£î ÁbÕeTTK´‘·ìe«&É+, Ä]∆ø£ Á|ü>‹∑ <ë«sê dü«j·T+b˛wüø‘£ «· + kÕ~Û+#·&+É kÕ+düèÿ‹ø£ \ø£å´+: $<ä´ jÓTTø£ÿ eTTK´yÓTqÆ Á|üø±sê´+ kÕ+düÿ è‹ø£ |ü]s¡øDå£ . dü+düÿ è‹ì $düà]+∫q e´øÏÔ düe÷C≤ìøÏ ô|<ä› XÊ|üeTe⁄‘ê&ÉT. o\ìsêàD+ : ‘·q˝Àì XÊØs¡ø£ , e÷qdæø£ X¯≈î£ \Ô qT ‘·q #·T≥÷º ñqïyê]øÏ n+^ø±s¡+ nj˚T´˝≤ ‘·qqT ‘êqT ‘·j÷· s¡T #˚dTü ø√e&É+ HÓ|’ ⁄ü D≤´\T, n\yê≥T¢ , Á|ües¡HÔ ê yÓK’ s¡T\‘√bÕ≥T HÓ‹’ ø£,Ä<Ûë´‹àø£‘· ø£*Z ñ+&É≥y˚T o\+.

12

düs¡«‘√eTTU≤_Ûeè~∆ : |æ\\¢ “ Head , Hand Heart” \T n_Ûeè~∆ #Ó+<ä&+É bÂs¡dü‘·« •ø£åD : ‘·eT Vü≤≈£îÿ\qT, u≤<Û´ä ‘·\qT, düeTdü´\qT ‘Ó\TdüTø√>∑*>π ˝≤ $<ë´ $<ÛëqeTT ñ+&Ü*. Ç‘·sT¡ \≈£î düV‰ü j·T|ü&>É *∑ >π ˝≤ ñ+&Ü*. >±+BÛ $<ë´Á|üD≤[ø£ |æ\\¢ ≈£î ‘·eT <˚XÊìï >∑T]+∫, ‘·eT J$‘· $<ÛëHê\≈£î uÛÖ‹ø£, kÕe÷õø£ |ü]düsê\ >∑T]+∫ ne>±Vü≤q ø£*+Z #ê*. n+<äT≈£î ‘·–q $<Û+ä >± $<ë´Á|üD≤[ø£ ñ+&Ü*. e÷‘·èuÛ≤wü : e÷‘·èuÛ≤wü uÀ<Ûqä <ë«sê |æ\\¢ ≈£î ne>±Vü≤q kÕeTs¡´∆ + ô|+#·e#·Ãì, dü+düÿ è‹, kÕ+Á|ü<ëj·T |ü]C≤„q+ n\es¡Ãì >±+BÛ n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶&TÉ . kÕe÷õø£ XÊÁkÕÔ\T : $$<Ûä ø±˝≤\˝À »]–q $wüj÷· \T, dü+düèÿ‹ n_Ûeè~∆ , Á|üuTÑÛ ‘·« $<ÛëHê\T,kÕ+|òT” ø£ uÛÖ‹ø£ |ü]düsê\T yÓTT<ä˝q’… yê{Ïì >∑T]+∫ ne>±Vü≤q kÕe÷õø£ XÊÁkÕÔ\ <ë«sê ø£*+Z #ê*. ∫Á‘·˝ÒKq+, dü+^‘·+ : M{Ï <ë«sê |æ\˝¢ À¢ e÷qdæø£ ñ˝≤¢kÕìøÏ M\T ø£*Œ+#ê*. kÕe÷q´XÊÁdüÔ+ : Á|üøè£ ‹ n<Û´ä j·Tq+, »+‘·TXÊÁdü+Ô , X¯Øs¡ XÊÁdü+Ô , s¡kÕj·TqXÊÁdü+Ô Äs√>∑´XÊÁkÕÔ\ n<Û´ä j·THê\T $<ë´$<Ûëq+˝À ñ+&Ü*. eè‹Ô $<ä´ : |æ\\¢ T @<√ ˇø£ eè‹Ôì H˚sT¡ Ã≈£îH˚˝≤ ˇø£ $<ë´ $<Ûëq+ ñ+&Ü*. ‘·<ë«sê dü«j·T+b˛wüø‘£ ‘· «· + @s¡Œ&ç <˚X,¯ Ä]úø£ Á|ü>‹∑ øÏ M\T @s¡Œ&ÉT‘·T+~. eT+∫ $<ä´ n+fÒ |æ\˝¢ À Ä<Ûë´‹àø£+>±, Á|üC≤„e+‘·+>±, XÊØs¡ø+£ >± Áù|s¡D ø£*+Z #˚<˚ ` >±+BÛ >±+BÛ s¡#·q\T My Experiements with Truth, Basic Education, Towards Need Education, True Education, India of my dream.

1.1.5 s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY (1861`1941) s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY 1861˝À ø£\ø£‘êÔ˝À »ìà+#ê&ÉT. Ç‘·&TÉ dü«‘·V‰ü >± ˇø£ ø£$ ‘·‘«· y˚‘,Ô· Hê≥ø£øs£ ,Ô¡ ñ bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, yê´düs#¡ s· TT‘· eT]j·TT ô|sTT+≥sY. Ç‘·ì J$‘·‘‘· «· +˝À <˚Xu¯ øÑÛ ,ÔÏ Á|üøè£ ‹yê<ä+, e´øÏyÔ ê<ä+, uÛ≤eyê<ä+, e÷qe‘êyê<ä+, n+‘·sê®rj·T‘· eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£‘\· T Ç$T&ç ñ+{≤sTT.

13

sƒê>∑÷sY sêdæq ^‘ê+»* nH˚ Á>∑+<ÛëìøÏ 1913 ˝À H√u…˝Ÿ ãVüQeT‹ \_Û+∫+~. Ç‘·&TÉ yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï j·TTs√|æjT· H˚‘s· ¡ H√u…˝Ÿ ãVüQeT‹ Á>∑V≤” ‘·. Á_{°wt >∑es¡ïyÓT+{Ÿ $_Ûqï s¡+>±\˝À sƒê>∑÷sY #˚dTü qÔ ï ø£èwæøÏ >±qT 1915 ˝À ªHÓ{’ Ÿµ nH˚ _s¡T<äTì∫Ã+~. 1919 dü+ˆˆ˝À »*j·THéyê˝≤u≤>¥ì ìs¡ddæ ÷ü Ô sƒê>∑÷sY ‘·q HÓ{’ Ÿ _s¡T<äTqT ‘·´õ+#ês¡T. Á|üøè£ ‹ì Äsê~Û+∫, Áù|$T+∫ , Á|üøè£ ‹H˚ Á|üuÀ<Ûä X¯ø>ÔÏ ± ø°]+Ô ∫ ˇø£ Ä<äsÙ¡ yê~>±, ø£sà¡ jÓ÷–>±,ãTTwæ>± m+<ä]ø√ e÷s¡∑Ts¡T<˚e⁄ì>± ø°]Ô bı+<ës¡T. sƒê>∑÷sY J$‘· ‘·‘·«+ Á|üø£è‹yê<ä+ : Á|üøè£ ‹˝Àì Á|ü‘´· ø£å dü«s¡÷bÕ\T, |üse¡ ÷‘·à Á|ü‹s¡÷bÕ\ì áj·Tq $X¯«dæ+#ês¡T. Ç‘·ì n_ÛÁbÕj·T+˝À Á|üøè£ ‹ $ø±düyT˚ e÷qe $ø±kÕìøÏ ùV≤‘·Te⁄. $q>∑\ #Óe⁄\T,ÄkÕ«~+#·<>ä Z∑ ø£ﬁó¯ ﬂ eTq≈£î+fÒ Á|üøè£ ‹ nq+‘· $wüj÷· \qT eTqøÏ+~düT+Ô <äì sƒê>∑÷sY $XÊ«dü+. ♦ e´øÏy Ô ê<ä+ ♦

e÷qe‘êyê<ä+ ♦ Ä<Ûë´‹àø£yê<ä+ ♦ n+‘·sê®rj·T‘· sƒê>∑÷sY $<ë´‘·‘·«+ d”«j·T e´ø°Ôø£s¡D : e´øÏÔ dü+|üPs¡eí ´øÏ>Ô ± s¡÷bı+~+#ê\+fÒ $<ä´ ø°\ø£yTÓ qÆ ~. $<ä´ <ë«sê Ç+Á~j·TC≤„q+qT, y˚T<ädTü ‡qT, düè»Hê‘·àø£‘q· T ô|+bı+~+#·e#·TÃ. u≤\´<äX˝¯ ÀH˚ ø£ﬁ\¯ T, eè‘·T\Ô T, dü+^‘·+, Hê≥ø°øs£ D¡ +, ∫Á‘·˝KÒ q+\qT $<ä´˝À n+‘·sê“¤>+∑ #˚j÷· *. düeTq«j·T yÓ’K] : <˚e⁄&ÉT, eTqTwüß´\ eT<Û´ä düeTq«j·T+‘√ XÊ+‹j·TT‘· Á|ü|+ü #·+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ùd«#·Ã¤ : e÷qdæø,£ uÛ≤edü+ã+<Û,ä kÕe÷õø£|sü y¡ TÓ qÆ ùd«#·Ã¤ ñ+&ÉT≥ <ë«sê •X¯óe⁄˝À e÷qdæøX£ ≈¯ î£ \Ô $ø±kÕìøÏ neø±X¯+ \_ÛdTü +Ô ~. _&Éq¶ T ùd«#·Ã>¤ ± Ä&Éìyê«*, Ä˝À∫+|üìyê«*, bÕ&Éìyê«* n|ü&˚ #·øÿ£ {Ï $<ë´uÛ≤´dü+ |üPs¡«u≤\´<äX¯ qT+#˚ »s¡T>∑T‘·T+<äì sƒê>∑÷sY $X¯«dæ+#ês¡T.

14

Á|üø£è‹ ` e÷qe dü+ã+<Ûë\T : Á|üøè£ ‹ e÷qe⁄&çøÏ >=|üŒ >∑Ts¡Te⁄. $<ä´ düe÷» |ü]düsê\T <ä>sZ∑ >¡ ± ñqï|ü⁄Œ&˚ ñ |üj÷Ó >∑øs£ +¡ >± ñ+≥T+~. ‘·s>¡ ‹∑ >∑±Vü≤q‘√ Áù|eT, qeTàø±\‘√ ñqï|ü⁄Œ&˚ Á|ü|+ü #· XÊ+‹ \_ÛdTü +Ô ~. e÷qeC≤‹ k˛<äs¡ uÛ≤yêìï n\es¡TÃø√yê*. n˝≤π> $<ë´$<ëq+˝À <˚oj·T eT]j·TT |üs<¡ o˚ j·T $\Te\ $©ø£sD¡ + #˚dTü ø√yê*. $<ë´ ñ<˚›XÊ´\T : 1. Á|üC≤„_Ûeè~∆ : düè»Hê‘·àø£ Ä˝À#·q, dü«j·T+n<Û´ä j·Tq+ ñqï|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·yT˚ $<ë´s¡T\ú T H˚sT¡ Ãø√>∑\TZ‘ês¡T. nedüsy¡ TÓ qÆ $C≤„Hêìï, HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT n+~+#·&ÜìøÏ düV≤ü ø£]+#˚<˚ $<ä´. 2.XÊØs¡ø±_Ûeè~∆ : nìï s¡ø±\ yê‘êes¡D |ü]dæ‘∆ T· \≈£î düsT¡ u› ≤≥T ø±>∑\ X¯Øs¡ kÕeTs¡´∆ + ô|+bı+~+#˚≥≥T¢>± $<ë´ ø±s¡´Áø£e÷\T+&Ü*. HÓ’‹ø£ Ä<Ûë´‹àø±_Ûeè~∆ : $<ë´s¡T\∆ ˝À |ü⁄düøÔ £ |üsq¡ƒ + <ë«sê \_Û+#˚ C≤„q+ ø£+fÒ HÓ‹’ ø£ Ä<Ûë´‹àø±_Ûeè~∆ m+‘√ eTTK´yÓTqÆ ~. nìï s¡ø±\ ã+<ÛHä ê\ qT+∫ $eTTøÏÔ bı+~ ùd«#·Ã>¤ ± nuÛ´Ñ dæ+#·T≥≈£î HÓ‹’ ø£ Ä<Ûë´‹àø±_Ûeè~∆ nedüs+¡ n+<äT≈£î ‘·–q $<Û+ä >± $<ë´\ø£´å + ñ+&Ü*. n+sê®rj·T ne>±Vü≤q $X¯«e÷qe kÂÁuÛ≤‘·è‘·«+ : (Service to man is service to God ) e´øÏÔ |üse¡ ÷s¡e∆ TT e÷qeC≤‹ ◊ø£´‘· Ç+<äT≈£î $<ä´ Á|ü<ëÛ q \ø£´å +>± ñ+&Ü*. e÷qe‘êyê<ëìï $<ä´ <ë«sêH˚ kÕ~Û+#·>\∑ eTT. 1901 &çX¯+ãsY 22 q XÊ+‹ìπø‘·HéqT ø£\ø£‘êÔ q>∑s¡+˝À sƒê>∑÷sY kÕ∆|æ+#ês¡T. ‘·sê«‘· Bìì ÁãVü≤à#·sê´ÁX¯eT+>± Bìì |æ*#˚yês¡T. ‹]– Bìì $X¯«uÛ≤s¡‹>± ù|s¡Te÷sêÃs¡T. Bì eTTK´ ns¡+∆ eT]j·TT ñ<˚X› +¯ . “ Where the World makes a home in a nest” sƒê>∑÷sY bÕsƒ¡XÊ\ eTTK´ \ø£åD≤\T: 1.düV≤ü » |ü]düsê\˝À HÓ\ø√˝≤Œ*. 2.Á|üøè£ ‹ düV≤ü » n+<ä+ Á|ü‹_+_+#˚~>± ñ+&Ü*. 3.ÁbÕNq ø±\+˝À ñqï ‘·b˛eqeTTqT ‘·\|æ+#ê*.

15

4. ùd«#êÃ¤jT· T‘· yê‘êes¡D+ ñ+&Ü*. 5.e÷‘·èuÛ≤wü˝ÀH˚ uÀ<Ûqä »s¡>±*. n+<äTu≤≥T˝À |ü⁄düøÔ ±\T ñ+&Ü*. 6.C≤‹, eT‘·, es¡+Z ˝Ò≈î£ +&Ü ñ+&Ü*. 7.$<ë´Á|üD≤[ø£˝À ø£ﬁ\¯ T, dü+^‘·+ ` ∫Á‘·˝KÒ q+ n+‘·sê“¤>+∑ ø±yê*. 8.$<ë´s¡T\ú ≈£î yê] n;ÛcÕº\≈£î nqT>∑TD+>± neø±X¯+ ø£*Œdü÷Ô yê] $<ë´_Ûeè~∆øÏ düV≤ü ø£]+#ê*. sƒê>∑÷sY ‘·q $<ë´Á|üD≤[ø£˝À nqTuÛyÑ ê\ <ë«sê ì‘·´Jeq $<ÛëHê\T,düe÷»+˝Àì ø£≥Tºu≤≥T¢ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#˚˝≤ $<ë´Á|üD≤[ø£qT ‘·j÷· s¡T#˚kÕ&ÉT. bÂs¡d‘ü «· •ø£Då ≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ dü«j·T+bÕ\q, kÕe÷õø£ ùde\T, ∫Á‘˚Kq+, $Vü‰s¡j÷· Á‘·\T, dü+^‘·+, qè‘·´+˝≤+{Ï düV≤ü bÕsƒ´¡ ø±s¡´Áø£e÷\qT $<ë´Á|üD≤[ø£˝À bı+<äT|ü]#ê&ÉT. 1.1.6 C≤Hé&É÷´sTT 20e X¯‘êã›+˝Àì ˇø£ $<ë´ eT]j·TT >=|üŒ ‘·‘«Ô· y˚‘Ô· C≤Hé&÷É ´sTT. ì‘·´J$‘·+˝À dü+ã+<Û+ä ñqï e´eVü‰]ø£ dü‘êÔyê<ëìï #Ó|Œæ q $<ë´‘·‘«· y˚‘Ô· C≤Hé&÷É ´sTT. Ç‘·&TÉ ˇø£ e÷qdæø£ XÊÁdüE Ô &„ TÉ , ‘·‘«· y˚‘,Ô· $<ë´y˚‘,Ô· $eTs¡Ù≈£î&ÉT eT]j·TT sê»ø°jT· y˚‘.Ô· e÷qe⁄ì dü+øπ eå ÷ìøÏ ñ|üø]£ +#˚ C≤„q+ |ü⁄sê‘·q kÕ+Á|ü<ëj·÷\qT $düà]+∫, q÷‘·q Ä˝À#·Hê $<ÛëqeTT <ë«sê $<ë´ düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿs¡+ ‘·q e´eVü‰]ø£ dü‘êÔyê<ä+ <ë«sê n+~+#ês¡T. C≤Hé&É÷´sTT $<ä´ C≤Hé&÷É ´sTT Á|üj÷Ó >±‘·àø£yTÓ qÆ , Á|üj÷Ó »Hê‘·àø£yTÓ qÆ $<ë´$<ÛëHêìøÏ ÁbÕeTTK´‘· Ç#êÃs¡T. e÷qe⁄&TÉ dü+|òTü J$. ì‘·´J$‘·+˝À n‘·ìøÏ kÕ+|òTæ ø£+>±,e÷qdæø+£ >± m<äTs¡jT˚ ´ düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·T≈£î+≥÷ C≤„Hêìï bı+<äT‘·THêï&ÉT. düe÷»+˝À edüTqÔ ï e÷s¡TŒ\T, nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>±, |ü]düsê\≈£î ‘·–q $<Û+ä >± e÷s¡TŒ\T #˚dTü ø√e&ÜìøÏ $<ä´ düV≤ü ø£]düT+Ô ~. $<ë´\øå±´\T : $<ë´s¡T\ú qT yê] J$‘· eT]j·TT kÕe÷õø£ nedüsê\T rπsÃ $<Û+ä >± $<ä´ ñ+&Ü*. uÛÖ‹ø£, HÓ‹’ ø£, kÂ+<äsê´‘·àø£ ø±s¡´Áø£e÷\ ìs¡«Vü≤D <ë«sê $<ë´s¡T\∆ ˝À q÷‘·q $\Te\T düèwæ+º #·>\∑ >±*. düe÷»|üsy¡ TÓ qÆ düeTdü´\≈£î düe÷<ÛëHêìï n+~+#˚~>± $<ä´ ñ+&Ü*.

16

$<ë´]ú düe÷C≤ìø£qT>∑TD+>± e÷s¡TŒ bı+<äT≥≈£î ø±yê*‡q nqTuÛyÑ êìï n+~+#·>\∑ >±*. $<ë´]ú düeTs¡T&ú >ç ±, dü«‘·+Á‘·T&ç>± J$+#·T≥≈£î M\T ø£*Œ+#˚~>± ñ+&Ü*. $<ë´s¡T\ú düs«¡ ‘√eTTU≤_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&Ü*. $<ë´Á|üD≤ﬁ≤ø£: J$‘êìøÏ nedüsy¡ TÓ qÆ , ñ|üj÷Ó >∑øs£ y¡ TÓ qÆ bÕsƒê´+XÊ\T+&Ü*. ‘·s>¡ ‹∑ >∑~ , Áø°&Ü yÓT<Æ ëqeTT, Á>∑+<Ûë\j·TeTT, Á|üj÷Ó >∑XÊ\ yÓTT<ä˝q’… yê{Ï‘√ bı+<˚ nqTuÛyÑ ê\‘√ bÕsƒ´¡ Á|üD≤[ø£ eTT&ç|&ü ç ñ+&Ü*. $<ë´s¡T\∆ Á|üC≤„X≈¯ î£ ˝Ô ≤_Ûeè~∆øÏ M\T>± bÕsƒê´+XÊ\T düeTÁ>∑ $<Ûëq+‘√ s¡÷bı+~+#ê*. nqTuÛeÑ + <ë«sê $<ä´qT bı+<äT≥≈£î $<ë´ ø±s¡´Áø£e÷\T s¡÷bı+~+#ê*. Á|üøè£ ‹ n<Û´ä j·Tq+, #˚‹ |üì,e´ekÕj·T+,>∑èVü≤ $C≤„q+ ˝≤+{Ï$ uÀ<Ûqä ˝À ñ+&Ü*. düeTÁ>∑d÷ü Á‘êìï bÕ{Ï+∫ bÕsƒê´+XÊ\qT s¡÷bı+~+#ê*. $<ë´]ú m\¢|ü &É÷ Á|üj÷Ó »qø£sy¡ TÓ qÆ . düè»Hê‘·àø£yTÓ qÆ , düeTkÕ´‘·àø£yTÓ qÆ ø±s¡´Áø£e÷\˝À ìeT>∑ï+ nj˚T´≥≥T¢ #·s´¡ \T+&Ü*, n|ü⁄Œ&˚ $<ë´]∆ ‘·qø¬ <äTs¡jT˚ ´ düeTdü´\qT ‘·q≈£î ‘êH˚ |ü]wüÿ]+#·Tø√>∑\&ÉT. á Á|üÁøÏjT· <ë«sê $<ë´s¡T\ú ˝Àì n+‘·s‘Z¡ · eT]j·TT u≤Vü≤´X¯≈î£ \Ô T nuÛ´Ñ düqeTTq≈£î ‘√&ÉŒ&É‘êsTT. C≤Hé&÷É ´sTT $<ë´ $<ëq+˝À ÁbÕC…øº˘ |ü]~Û ø°\ø£yTÓ qÆ ~. |æ\\¢ T ‘·eT≈£î m<äTs¡jT˚ ´ düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿsê\qT yê]#˚ ø£qT>=H˚˝≤ #˚kÕÔsT¡ . $<ë´s¡T\ú T ìs¡+‘·s+¡ @<√ ˇø£ |üì #˚dTü qÔ ï|ü⁄Œ&˚ yê]˝À #Ó‘’ q· ´+ ø£*– Áø=‘·Ô $wüj÷· \qT nqTuÛyÑ ê\qT bı+<ä>\∑ TZ‘ês¡T. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT $<ë´s¡T\∆ ≈£î e÷s¡± ñ+&Ü*, düe÷»+ |ü≥,¢ e´øÏ|Ô ≥ü ¢ düeTÁ>∑ ne>±Vü≤q ø£*qZ yê&Ó’ ‘·q $<ë´s¡T\ú ≈£î |üP]Ô ùd«#·Ãì¤ dü÷Ô yê]ì Áb˛‘·‡Væ≤dü÷Ô ñ+&Ü*.

17

1.2.1 |üPs¡«u≤\´ <äX¯ $<ë´Á|üD≤[ø£ |ü]#·j·T+ : $$<Ûä $<ë´‘·‘«· y˚‘\Ô· T |üPs¡« u≤\´<äX¯ $<ä´qT >∑T]Ô+#ês¡T. á <äX˝¯ À $<ë´Á|üD≤[ø£ ø£è‘ê´<Ûës¡yTÓ qÆ ~>± ñ +&Ü\ì, |æ\\¢ nedüsê\≈£î ‘·–q≥T¢>± yê] ej·TdüT‡≈£î nqT>∑TD+>±, ñ‘ê‡Vü≤uÛ]Ñ ‘·yTÓ qÆ ~>± nuÛ´Ñ düq+ ø£*Œ+#˚ $<Û+ä >± ñ+&Ü\ì ù|s=ÿHêïs¡T. |üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ë´ Á|üD≤[ø£ 0 qT+&ç 6 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ |æ\\¢ düeTÁ>∑ n_Ûeè~∆øÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«\ì $$<Ûä ø£$T{°\T dü÷#·q\T #˚XÊsTT. ø=sƒê] ø£MTwüHé ( 1964`66) Ä≥\T, bÕ≥\T, XÊØs¡ø£ ÁX¯eT ø£*+Z #˚ ø£è‘ê´\T, •ø£Då \T, #˚‹|üqT\T, ∫Á‘·˝KÒ q+, d”«j·T Äs√>∑´ \ø£Då +≈£î á $<ë´Á|üD≤[ø£˝À ÁbÕ<Ûëq´+ ñ+&Ü*. H˚wüq˝Ÿ bÕ\d” Ä|òt m&ÉT´πøwüHé (1986) |üPs¡« ÁbÕ<Û$ä Tø£ u≤\´<äX¯ $<ä´ •X¯óøπ +ÁBø£è‘·+>± ñ+&Ü*. |æ\\¢ e´øÏ‘Ô «· $ø±dü+ »]π>$<Û+ä >± yês¡T ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ä´qT ø=qkÕ–+#·T≥≈£î M\T>± á Á|üD≤[ø£ ñ+&Ü*. n˝≤π> |üì #˚ùd eTVæ≤ﬁ¯\T ìs¡u´ÑÛ +‘·s+¡ >± uÛÁÑ <ä‘ê uÛ≤e+‘√ ‘·eT |æ\\¢ qT |üPs¡«ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ë´ øπ +Á<ë\≈£î |ü+ù| $<Ûeä TT>± ñ+&Ü*. j·TXŸbÕ˝Ÿ ø£$T{Ï (1997) j·TXŸbÕ˝Ÿ ø£$T{Ï ‘·q uÛ≤s¡+˝Òì $<ä´ (˝…]ï+>¥ $‘Yne⁄{Ÿ ã¬sH¶ )é ]b˛sYº q+<äT |æ\\¢ ô|’ @ s¡øy£ TÓ qÆ •ø£\å T, ˇ‹Ô&ç ˝Ò≈î£ +&Ü ìj·T‘· $<ä´≈£î neø±X¯+˝Òì $<ë´Á|üD≤[ø£ ñ+&Ü\ì ù|s=ÿ+~. |üØø£\å T ìs¡«Væ≤+#·&+É , e÷s¡Tÿ\T, Áπ>&ÉT\T y˚jT· &É+ |üP]Ô>± ìùw~Û+∫+~. mHé.dæ.Ç.ÄsY.{Ï (1996) |üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ë´ Á|üD≤[ø£ düeTÁ>∑yTÓ qÆ ~>± ñ+&Ü*. $<ë´]ú øπ +ÁBø£è‘·+>± ñ+&ç $$<Ûä s¡ø±\ nqTuÛyÑ ê\ <ë«sê nuÛ´Ñ düqeTT ø=qkÕ–+#˚˝≤ ñ+&Ü*. |æ\\¢ ≈£î uÛÁÑ <ä‘· ø£*Œdü÷Ô yê]˝À uÛ≤wü, C≤„qdü+ã+<Ûä $wüj÷· \T, düè»Hê‘·àø£‘q· T ô|+bı+~+#˚~>±, kÕ+|òTæ ø£ uÛ≤y√<Û«˚ >±\qT ø±+øÏ+å #˚~>± $<ë´Á|üD≤[ø£ ñ+&Ü*.

18

mHé.dæ.m|òt (2005) 1. á <äXq¯ T n‘·´+‘·ø\° ø£yTÓ qÆ <äX>¯ ± ù|s=ÿ+~.ø±ã{Ïº á <äX˝¯ À ‘·>T∑ $<Ûyä TÓ qÆ $<ë´Á|üD≤[ø£ ñ+&Ü*. 2.•ø£Då bı+~q ñbÕ<Ûë´j·TT\T ñ+&Ü*. 3. ñbÕ<Ûë´j·T, $<ë´]ú ìwüŒ‹Ô nqT≈£L\+>± ñ+&Ü*. 4.|æ\\¢ nedüsê\qT rπsÃ$<Û+ä >± uÛÖ‹ø£ eqs¡T\T ñ+&Ü*. 5.|æ\\¢ ô|’ |üs´¡ y˚øDå£ Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s+¡ >± ñ+&Ü*. H˚wüq˝Ÿ mØ¢ #Ó’˝ŸºVüQ&é πøsY m&ÉT´πøwüHé ø£]≈£î\yéT Áù|yéT esYÿ (2013) Bìì Ád”Ô •X¯ó dü+øπ eå T XÊK ($TìÁdæº Ä|òt ñyÓTHé n+&é #Ó˝’ Ÿ¶ &Óe˝…|yt TÓ +{Ÿ) s¡÷bı+~+∫+~. mHé.Ç.dæ.dæ.Ç. $<ë´Á|üD≤[ø£ 1.|ü+#˚+Á~j·T n_Ûeè~∆ 2.XÊØs¡ø,£ e÷qdæø£ n_Ûeè~∆ 3.uÛ≤cÕ_Ûeè~∆ 4.C≤„q n_Ûeè~∆ 5.ø£ﬁ\¯ T, dü+düèÿ‹, HÓ‹’ ø£‘,· düè»Hê‘·àø£‘· eT]j·TT n_Ûeè~∆ 6.kÕ+|òTæ ø£, uÛ≤y√<˚«>∑ n_Ûeè~∆øÏ |üPs¡«u≤\´ dü+s¡øDå£ $<ë´Á|üD≤[ø£ M\Tø£*Œ+#˚~>± ñ+&Ü\ì ù|s=ÿ+~. 1.2.2 |üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ä´ jÓTTø£ÿ \øå±´\T |æ\\¢ +<ä]ì düe÷q <äèwæ‘º √ #·÷dü÷Ô yê]øÏ düTs¡ø‘åÏ y· TÓ qÆ uÛÁÑ <ä‘q· T, neø±XÊ\T ø£*Œ+#ê*. |æ\\¢ ≈£î bÂwæøº ±Vü‰sêìï n+~+#·&+É <ë«sê, eT+∫ ÄVü‰s¡|⁄ü n\yê≥¢qT H˚sŒ¡ &É+ <ë«sê yê] uÛÖ‹ø£, e÷qdæø£ $ø±kÕìøÏ M\T ø£*Œ+#·&+É . |æ\\¢ ‘√ dü+uÛ≤wüD HÓ|’ ⁄ü D≤´ìï ô|+bı+~+#·&+É . yê]˝À $y˚øe£ +‘·yTÓ qÆ õC≤„dqü T Áù|sπ |æd÷ü Ô yê] #·T≥÷º ñqï |ü]düsê\qT ns¡+ú #˚dTü ≈£îH˚ neø±XÊ\qT ø£*Œ+#·≥+. |ü]düsê\‘√ düeTq«j·T |üs#¡ &· +É , |ü]o*+|ü #˚jT· &É+, Á|üj÷Ó >±\T #˚jT· &É+ <ë«sê yê]˝À $wüj÷· e>±Vü≤qqT ø£\T>∑#j ˚ T· &É+.

19

|üPs¡«ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ë´πø+Á<ë\ qT+∫ ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\\≈£î |æ\\¢ T düT\uÛ+Ñ >± e÷πs≥≥T¢ #·÷&É&+É . |æ\\¢ ˝À düeTÁ>∑yTÓ qÆ n_Ûeè~∆ì ø£*Œ+#·&+É @~ ‘·|ü ? @~ ˇ|ü? nH˚ $wüj÷· \qT $y˚#q· ‘√ ‘Ó\TdüT≈£îH˚˝≤ #˚jT· &É+. |æ\˝¢ À¢ kÕ+|òT” ø£, e÷qdæø,£ uÛ≤y√<˚«>∑ HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT eè~∆#j ˚ T· &É+ <ë«sê yê]˝À düè»Hê‘·àø£ nuÛ´Ñ düq+≈£î M\T ø£*Œ+#·&+É . Äs√>∑´ n\yê≥T¢ , uÛ≤cÕ_Ûeè~∆,HÓ‹’ ø£,kÕ+|òT” ø£ $\Te\T ô|+bı+~+#·&+É nuÛ´Ñ düq kÕeTsê∆´\qT n_Ûeè~∆ #˚jT· &É+. |æ\˝¢ À¢ eT÷]ÔeT‘·«+ $ø±dü+ @s¡Œs¡∫ kÕ+|òTæ ø£ J$‘êqTuÛyÑ êìï, Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT ô|+bı+~+#·&+É . $$<Ûä Ädü≈î£ \Ô T, HÓ|’ ⁄ü D≤´\ n_Ûeè~∆øÏ neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&+É . yê] |ü]düsê\≈£î >∑èVü≤ yê‘êes¡D≤ìøÏ eT<Û´ä düV≤ü dü+ã+<ëìï ø£*Œ+#·≥+. $$<Ûä s¡ø±\ ø£è‘ê´\ ìs¡«Vü≤D <ë«sê yê]˝À nuÛ´Ñ düHê kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·≥+. |æ\˝¢ À¢ XÊØs¡ø£ #·\q ø£+&Ésê\qT n_Ûeè~Û› #˚jT· &É+. |æ\˝¢ À kÕe÷õø£, uÛ≤y√<˚«>∑ $ø±dü+ ø£\T>∑#j ˚ T· &É+. uÛ≤cÕ_Ûeè~∆ì ø£\T>∑#j ˚ T· &É+. Á>∑V≤ü DX¯øÔÏ y˚T<ëX¯øìÔÏ ô|+bı+~+#·&+É . $ø±kÕìï ø£*+Z #·&+É . |ü+#˚Á~j·÷\ $ø±dü+ nq>± #·÷|ü⁄, $ìøÏ&,ç düŒs¡Ù, yêdüq, s¡T∫\ $ø±dü+ ø£*+Z #·&+É . eØZøs£ D¡ HÓ|’ ⁄ü D≤´ìï ø£*+Z #·&+É . düeTdü´\≈£î ùV≤‘·Tã<äy∆ TÓ qÆ |ü]cÕÿs¡+ ø£*+Z #·&+É . düè»Hê‘·àø£ e´ø°øÔ s£ D¡ yÓTT<ä˝q’… $ ECCE eTTK´ \øå±´\T>± #Ó|Œü e#·TÃ.

20

ECCE $<ë´\øå±´\T

` $$<Ûä ø£$T{°\ dü÷#·q\T uÛ≤s¡‘· $<ë´ ø£MTwüHé 1964 ` 66 |æ\\¢ ˝À eT+∫ X¯Øs¡ kÂwüeº +, ø£+&Ésê\ düeTq«j·TeTT, #·\q HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT n_Ûeè~∆|sü #¡ &· +É , e´ø°øÔ ]£ +#·&+É , ne>±Vü≤q #˚dTü ø√e&É+, n+^ø£]+#·&+É , ñ<˚«>±\qT eT]j·TT uÛ≤yê\qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#·Tø√e&É+. $TdtÁπ>dt zyÓHé |æ\\¢ ≈£î ìs¡+‘·s+¡ yÓ<’ ´ä |üs´¡ y˚øDå£ ‘√ Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ , Äq+<ä<ëj·Tø£yTÓ qÆ , Áø£eTyÓTqÆ J$‘êìï n+~+#·&+É . $$<Ûä Ädü≈î£ \Ô T, HÓ|’ ⁄ü D≤´\_Ûeè~∆øÏ neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&+É <ë«sê dü+|üPs¡í eT÷]ÔeT‘·« $ø±kÕìï kÕ~ÛkÕÔsT¡ . Sargent Report 1944 ECCE ì 0 qT+&ç 6dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ es¡≈î£ ø=qkÕ–+#ê\ì yê]ø£edüsy ¡ TÓ qÆ Äs√>∑´, bÂwæøº ±Vü‰s¡+, dü+s¡øDå£ \qT

n+~dü÷Ô kÕ+Á|ü<ëj·T uÀ<Ûqä ≈£î ã<äT\T>± yê]˝À kÕ+|òT” ø£ nedüsêìï ô|+#ê\ì dü÷#·q\T #˚d+æ ~. uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì Ä<˚•ø£ dü÷Á‘ê\˝À 45e ìã+<Ûqä Á|üø±s¡+ |æ\\¢ ≈£î 6 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ e#˚Ães¡≈î£ dü+s¡øDå£ eT]j·TT $<ä´ ø=qkÕ–+#ê\ì ù|s=ÿ+~. NPE- 1988 (New Policy on Education)

|æ\\¢ ≈£î Äs√>∑´ eT]j·TT bÂwæøº £ ÄVü‰s¡+ <ë«sê eT]j·TT dü+s¡øDå£ nuÛ´Ñ düq+\ <ë«sê |æ\˝¢ À e÷qdæø,£ uÛÖ‹ø£, kÕ+|òT” ø£, uÛ≤y√<˚«>∑ s¡+>±\˝À eè~∆ì kÕ~Û+#·>\∑ eTì ù|s=ÿ+~. leT‹ _.‘êsêuÛ≤jYT (Child Care Committe 1963-1964) Ä≥dü\ú + (Play ground), ø£è‘ê´\T, #˚‹|üqT\T ìs¡«Væ≤+#·&+É <ë«sê, |ü]düsê\qT nqTdü+<Ûëq+ <ë«sê |æ\˝¢ À¢ düeTÁ>±_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#·&+É .

21

Indian Education Committe (1964-1966)

|æ\˝¢ À eT+∫ n\yê≥¢qT, HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT n_Ûeè~∆ |üs∫¡ yê]˝À e´øÏ>Ô ‘∑ ,· kÕ+|òTæ ø£ ìj·Te÷\qT n\es¡#T· ≥ nqTyÓq’ |ü]düsê\qT ø£*Œdü÷Ô yê] |ü+#˚+Á~j·÷\ n_Ûeè~∆øÏ düV≤ü ø£]+#·&+É . Ç‘·sT¡ \qT ns¡+ú #˚dTü ø√e&É+, n+^ø£]+#·&+É , ‘·eT e´øÏ>Ô ‘∑ · uÛ≤eq\qT, ñ<˚«>±\qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#·Tø=H˚≥≥T¢ #˚jT· &É+. |ü]düsê\ nqTdü+<Ûëq+ <ë«sê |æ\\¢ T ‘·eT #·T≥÷º ñqï Á|ü|+ü #êìï ns¡+ú #˚dTü ø=H˚˝≤ #˚jT· &É+. |üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ë´ dü+s¡øDå£ ˝À >∑TD≤‘·àø£yTÓ qÆ $<ä´qT kÕ~Û+#·T≥≈£î eP´Vü‰\T $<ë´Á|üD≤[ø£ Áù|s¡Dø£*Z+#˚ nuÛ´Ñ düHê ø±s¡ø±\T

ìj·Te÷\T eT]j·TT ÁbÕe÷DÏø£s¡D≤\ s¡÷|üø£\Œq

ECCE Stratagies t o

|ü]XÀ<Ûäq

ìã+<Ûäq\T Ensure Quality

Ä<ëj·Teqs¡T\T •øÏ‘å T· ˝…q’ uÀ<Ûä≈£î\T

dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T

22

1.3 ECCE

ÁbÕeTTK´‘·

|ü]#·j·T+ : eTTK´+>± eTq<˚X+¯ ˝≤+{Ï <˚XÊ\‘√ dü$Twæº ≈£î≥T+u≤\ $∫ÛÃq¤ ï‘· ø±s¡D+>± dü÷ø£àå ≈£î≥T+u≤\T @sêŒ≥T ne⁄‘·THêïsTT. bÕ]ÁXÊ$Tø°øs£ D¡ eTT, |ü≥Dº ø° s£ D¡ eTT, e´ed”øú s£ D¡ eTT, e´ekÕj˚T‘·s¡ s¡+>±\ eè~∆ e\¢ Á|ü»\T ˇø£ ÁbÕ+‘·+ qT+∫ eT]jÓTTø£ÿ ÁbÕ+‘êìøÏ e\dü\T yÓﬁﬂ¯ e\dæ edüT+Ô ~. Á>±MTD ÁbÕ+‘· Á|ü»\T e´ekÕj·T |üqT\T ì$T‘·+Ô y˚≈î£ eH˚ yÓﬁﬂ¯ e\dæ edüT+Ô ~. á H˚|<ü ´äÛ +˝À ‘·|Œü ìdü]>± yê] |æ\\¢ ≈£î dü+s¡øDå£ u≤<Û´ä ‘· n+~#ê*‡q nedüs+¡ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. |æ\\¢ qT uÛ$Ñ wü´‘Y J$‘êìøÏ, yê]˝À uÛÖ‹ø£, XÊØs¡ø,£ uÛ≤y√<˚«>∑, HÓ‹’ ø£, kÕ+|òTæ ø£|sü y¡ TÓ qÆ n_Ûeè~∆ì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ Ç‘·s¡ |æ\\¢ ‘√ e´øÏ>Ô ‘∑ · düsT¡ u› ≤≥T #˚dTü ø√e&ÜìøÏ ø±e*‡q yê‘êes¡D≤ìï ECCE ø£*ŒdüT+Ô ~. |üPs¡« u≤\´<äX¯ n‘·´+‘· ø°\ø£yTÓ qÆ <äX.¯ á <äX˝¯ À n_Ûeè~∆ sπ ≥T #ê˝≤ y˚>+∑ >± ñ+≥T+~. eTq <˚X+¯ ˝Àì #ê˝≤ ≈£î≥T+u≤\T yê]yê] |æ\\¢ n_Ûeè~∆øÏ ø±e*‡q Áù|s¡D ø£*+Z #˚ |ü]düsê\qT ø£*Œ+#·˝ìÒ |ü]dæ‘ú T· \T ñHêïsTT. Ç+<äT≈£î ù|<ä]ø£+ ˇø£ ø±s¡D+ nsTT‘˚ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ne>±Vü≤q sêVæ≤‘·´+ eTs=ø£ ø±s¡D+. |üPs¡« u≤\´<äX˝¯ À Áù|s¡D≤‘·àø£ |ü]dæ‘∆ T· \qT ø£*Œ+∫ yês¡T dü«‘·+Á‘·+>±, ùd«#·Ã>¤ ± e´eVü≤]+#·&ÜìøÏ, düeTÁ>±_Ûeè~∆øÏ Ç‘·s¡ |æ\\¢ ‘√ e´øÏ>Ô ‘∑ · düsT¡ u› ≤≥T¢ #˚dTü ø√e&ÜìøÏ |üPs¡«u≤\´ <äX¯ dü+s¡øDå£ $<ä´≈£î ø±yê*‡q yê‘êes¡D≤ìï ø£*ŒdüT+Ô ~. u…+õyÓTHé ã÷¢yéT‡ : |æ\¢˝À 50 XÊ‘·+ uÛÖ‹ø±_Ûeè~∆ yê] yÓTT<ä{Ï 4 dü+e‘·‡sê\ ø±\+˝ÀH˚ #√≥T #˚düT≈£î+≥T+~. |üPs¡« u≤\´ <äX¯ dü+s¡ø£åD $<ä´ ÁbÕeTTK´‘·: 1.|æ\\¢ T XÊØs¡ø,£ uÛÖ‹ø£,kÕ+|òT” ø£,uÛ≤y√<˚«>∑ |üs+¡ >± n_Ûeè~∆ #Ó+<ä&+É ˝À |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ä´ n~Ûø£ Á|üu≤Û e+ #·÷|ü⁄‘·T+~. 2.|üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ë´πø+Á<ë\˝À |æ\\¢ n+>∑yø’Ó \£ ´+, ãT~∆e÷+<ä´+ >∑T]Ô+#·ã&É‘êsTT. ÁbÕ<Û$ä Tø£ kÕúsTT˝ÀH˚ >∑T]Ô+#·&+É <ë«sê á ˝ÀbÕ\qT ìyê]+#·T≥≈£î dü]#˚jT· &ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~.

24 23

3. |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ä´ ÁbÕ<∏$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\\‘√ ø£\T|ü⁄‘·T+~. á <äX˝¯ À H˚sT¡ Ã≈£îqï |æ\y¢ ê&çï |ü]düsê\ $C≤„q+, >∑D‘Ï · uÛ≤eq\T, ùd«#êÃ¤jT· T‘· dü+uÛ≤wüD\T, Áø£eTã<äy∆ TÓ qÆ Ä˝À#·q $ø±dü+ eØZøs£ D¡ HÓ|’ ⁄ü D≤´\T, |ü+#˚Á~j·÷\ $ø±dü+, düeTdü´\ |ü]cÕÿs¡ HÓ|’ ⁄ü D≤´\T ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\ $<ä´ Á|üyX˚ ÊìøÏ Çã“+~ ˝Ò≈î£ +&Ü #˚kÕÔsTT. ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\ dü+dæ<‘∆ä ≈· î£ Ç$ <√Vü≤<ä|&ü ‘É êsTT. |æ\\¢ +<äs÷¡ düV≤ü »dæ<+∆ä >± nuÛ´Ñ düq+ ø=s¡≈î£ ñqTàFø£]+#·ã&É‘ês¡T. H˚sT¡ Ãø√e&ÜìøÏ ø±e*‡q X¯≈î£ \Ô T n+<ä]ø° düe÷q+>± ñ+{≤sTT. Ä≥\ <ë«sê, edüTeÔ ⁄\qT $wüj÷· \qT |ü]o*+#·&+É <ë«sê, e˝…¢ y˚jT· &É+ <ë«sê, |ü]düsê\‘√ Á|ü‘´· ø£å nqTuÛyÑ ê\qT @s¡Œs¡#T· ø√e&É+ <ë«sê |æ\\¢ T dü«j·T+>± C≤„q ìsêàD+ >±$+#·T≈£î+{≤s¡T. |æ\\¢ n_Ûeè~∆, nuÛ´Ñ düqeTTq≈£î ø±s¡øe£ Tj˚T´ $$<Ûä n+XÊ\T ˇø£ <ëìô|’ ˇø£{Ï Ä<Ûës¡|&ü ç ñ +{≤sTT.

24

1.3.1

J$‘ê+‘· nuÛ´Ñ düqeTT eT]j·TT $ø±dü+˝À

ECCE

ÁbÕeTTK´‘·

|üPs¡« u≤\´ <äXô¯ |’ »]–q $$<Ûä n<Û´ä j·THê\ Á|üø±s¡+ yÓTT<ä{Ï 5 dü+e‘·‡sê\˝ÀH˚ yÓTT<ä&TÉ ≈£î dü+ã+~Û+∫ 90 XÊ‘·+ eè~∆ |æ\\¢ ˝À »s¡T>∑T‘·T+<äì ‘˚*+~. á <äX˝¯ À |æ\˝¢ À¢ ô|s¡T>∑T<ä\ n‹ y˚>+∑ >±, #·Ts¡T≈£î>± ñ+≥T+~. á ø±\+˝À |æ\\¢ ≈£î |ü]düsê\‘√ ø£*Œ+#˚ nqTuÛyÑ ê\T yês¡T uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À H˚sT¡ Ã≈£îH˚ n+XÊìï ìs¡sí TTdüT+Ô <äì #Ó|Œü ≥+˝À dü+<˚V≤ü + ˝Ò∑T≥≈£î |üPs¡«ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´ <ë«sêH˚ M\e⁄‘·T+~. á <äX˝¯ À H˚sT¡ Ã≈£îqï C≤„qeTT, uÛ≤wü\T, kÕ+|òTæ ø£, uÛ≤y√<˚«>∑ HÓ|’ ⁄ü D≤´\ <ë«sê ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\ <äXq¯ T ø=qkÕ–+#·T≥≈£î M\e⁄‘·T+~. >∑TD≤‘·àø£yÓTÆq |üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ä´ Bs¡Èø±*ø£ Á|üjÓ÷»Hê\qT ø£*– ñ+&ç <ëìô|’ ô|{Ïºq ô|≥Tºã&ÉT\ <ë«sê m≈£îÿe |òü*‘ê\qT bı+<ä{≤ìøÏ M\T ø£*ŒdüTÔ+~. ` ˝≤¬sHé‡ ôdeHéVü≤{Ÿ |üPs¡«u≤\´ dü+s¡øDå£ $<ä´ <ë«sê »]π> ÁøÏ+~s¡øy£ TÓ qÆ e÷s¡TŒ\ e\¢ |æ\\¢ J$‘ê+‘· $<ä´≈£î |ü⁄Hê~ y˚jT· T≥≈£î eT]j·TT uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À $<ä´qT $»e+‘·+>± ø=qkÕ–+#·T≥≈£î ‘√≥Œ&ÉT‘·T+~. m) XÊØs¡ø±_Ûeè~∆ : |üPs¡« u≤\´ <äX¯ dü+s¡øDå£ $<ä´˝À Ç#˚Ã XÊØs¡ø£ •ø£Då ≤ ø±s¡´Áø£e÷\ e\¢ Äq+<ä<ëj·Tø£yTÓ qÆ ø£è‘ê´\T @s¡Œs¡#&· +É e\¢ XÊØs¡ø±_Ûeè~∆ >∑DD°jT· +>± ô|s¡T>∑T‘·T+~. düMTø£è‘· ÄVü‰sêìï á <äX˝¯ À n+~+#·&+É <ë«sê Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ u≤\\qT ‘·j÷· s¡T #˚jT· {≤ìøÏ M\e⁄‘·T+~. _) uÛÖ‹ø±_Ûeè~∆ : Áù|s¡D≤‘·àø£ |ü]düsê\T,ÄVü‰<¢ øä s£ y¡ TÓ qÆ uÀ<Ûqä |ü<‘∆ä T· \ e\¢ |æ\˝¢ À¢ uÛÖ‹ø±_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·T+~. dæ) kÕe÷õø£, HÓ’‹ø±_Ûeè~∆ : düeTq«j·TeTT, düV≤ü ø±s¡eTT, Ç∫Ã|ü⁄#·TÃø√e&É+, >ös¡$+#·&+É yÓTT<ä˝q’… yê{Ï e\¢ Á|üC≤kÕ«eT´ø£, kÕ+|òTæ ø£sD¡ \T eè~∆ #Ó+<äT‘êsTT. &ç) e÷qdæø±_Ûeè~∆ : ùd«#·Ã,¤ dü«‘·+Á‘·´eTT, |ü]düsê\qT nqTe⁄>± r]Ã~<ä&› +É e\¢ |æ\\¢ ˝À e÷qdæø±_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·T+~.

25

RTE 2009 :( Section 11 of the RTE Act) With a view to prepare children above the age of 3 years for elementary education and to provide Early Childhood Care & Education for all children untill they complete the age of 6 years. The appropriate Government may make necessary arrangements for providing free pre school education for such children.

Profile of the Child in India

2011 >∑D≤+ø±\ Á|üø±s¡+ : 1. u≤\\ dü+K´ 0 qT+&ç 6 dü+ˆˆ\ yês¡T 160 $T*j·TqT¢. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ 25 $T*j·TqT¢ |ü⁄&TÉ ‘·THêïs¡T. 2. M]˝À 1/3 e+‘·T eT+~ ‘·≈î£ ÿe ãs¡Te⁄‘√ |ü⁄&ÉT‘·THêïs¡T. 3. M]˝À 42XÊ‘·+ eT+~øÏ e÷Á‘·yT˚ s√>∑ ìs√<Ûøä £ {°ø±\T n+~düTHÔ êï+ 4. bÂwæøº ±Vü‰s¡+ ˝À|ü+ >∑\ |æ\\¢ T 47 XÊ‘·+ eT+~ ñHêïs¡T. 5. 0 qT+&ç 6 dü+ˆˆ\ |æ\˝¢ À 5XÊ‘·+ eT+~ s¡øVÔ£ ≤” q‘·‘√ u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·THêïs¡T. 6.Á|ü‹ 1000 eT+~˝À 70 eT+~ $$<Ûä ø±s¡D≤\‘√ eTs¡DdÏ Tü HÔ êïs¡T. 7. yÓTT‘·+Ô 0 qT+∫ 6 dü+ˆˆ\ |æ\\¢ ˝À düTe÷s¡T 20 $T*j·TqT¢ yês¡T e÷Á‘·yT˚ |üPs¡« ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´· qT Á|üuTÑÛ ‘·«|üs+¡ >± bı+<äT‘·THêïs¡T. 8. Á|ü|+ü #·+˝À n‹ m≈£îÿe |æ\\¢ »HêuÛ≤ ø£*qZ <˚X+¯ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ .

26

1.4 ECCE

ì 8 dü+e‘·‡s¡eTT\T bı&ç–+#·T≥˝À W∫‘·´eTT

NECCECF-2013 (National Early Childhood care & Education Curriculam and framework) ECCE ì

6 dü+ˆˆ\ es¡≈î£ ø=qkÕ–+#ê\ì ù|s=ÿ+≥T+~. nsTT‘˚ |æ\\¢ ≈£î 8 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ e#˚Ães¡≈î£ yê]˝À e÷s¡TŒ\T 6 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ |æ\˝¢ À¢ e#˚Ã e÷s¡TŒ\qT b˛* ñ+{≤sTT. M{Ï˝À eTTK´+>± C≤„Hê‘·àø£, e÷qdæø,£ kÕ+|òTæ ø£ s¡+>±\˝À e#˚Ã e÷s¡TŒ\T 6 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ |æ\˝¢ À¢ ñqï $<Û+ä >±H˚ 6 qT+∫ 8 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ |æ\˝¢ À¢ ñ+&É&+É e\¢ M]øÏ n<˚$<Ûyä TÓ qÆ dü+s¡øDå£ eT]j·TT $<ä´ ø=qkÕ–+#ê*‡q nedüs+¡ ñ+~. dü÷\ú +>± : 1. 6 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ |æ\˝¢ À e#˚Ã e÷s¡TŒ\T 6`8 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ es¡≈î£ |æ\\¢ ˝À e#˚Ã e÷s¡TŒ\T ˇπø $<Ûeä TT>± ñ+&É&+É . 2.ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\\≈£î düqï<äT\∆ qT 6 dü+ˆˆ ej·TdüT‡ ì+&É>±H˚ ˇπøkÕ]>± ø±≈£î+&Ü ˇø£ Áø£eT|ü<‹∆ä ˝À rdüT≈£îsêe{≤ìøÏ nqT>∑TD+>± yê]ì ‘·j÷· s¡T#˚j÷· *‡sêe&É+. 3.Pre School qT+&ç Primary School ˝À #˚sT¡ ≥≈£î eT]j·TT yês¡T Primary School ˝À ø=qkÕ>∑T≥≈£î 6 qT+&ç 8 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡˝À ≈£L&Ü n+<äT≈£î ø±e*‡q $<ë´Á|üD≤[ø£\qT düMTø£è‘·+ #˚j÷· *‡q nedüs+¡ ñ+&É&+É . 4. |üPs¡«u≤\´<äX¯ q+<äT |æ\\¢ ≈£î mø£ÿ&É ≈£L&Ü kÕ<Ûës¡D+>± ìs¡«Væ≤+#˚ |üØø£\å ˝À e÷s¡Tÿ\T / Áπ>&ÉT\T Ç#˚Ã |ü<‹∆ä ˝Òøb£ ˛e&É+, |æ\\¢ T 6 dü+ˆˆ ej·TdüT‡ ì+&çq yÓ+≥H˚ n+fÒ 6 qT+∫ 8 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ ø±\+˝À ˇπøkÕ] |üØø£\å T ÁyêsTT+∫ yê]øÏ Áπ>&ÉT\T, e÷s¡Tÿ\T Çe«&É+ e\q |æ\\¢ T á |ü<‹∆ä øÏ n\yê≥T |ü&&É +É ˝Ò± yê] nuÛ´Ñ düq y˚>e∑ TT ‘·>eZ∑ #·TÃ.n+<äTe\¢ 6 qT+&ç 8dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ es¡≈î£ ECCE ì $düèÔ ‘·|sü ∫¡ ˇø£ Áø£eT|ü<‹∆ä ˝À yê]ì Primary School ≈£î dü+dæ± ñ+&É&+É e\q ù|<äyê]øÏ n+<äTu≤≥T˝À ˝Òe⁄. Ä]úøk£ ˛úeT‘· ˝Òìyês¡T ø±e&É+ ø±s¡D+>± m≈£îÿe yÓTT‘·+Ô ˝À |òE ” \T #Ó*+¢ ∫ Private School ˝À ‘·eT |æ\*¢ ï #˚sÃ¡ ˝Òøb£ ˛‘·THêïs¡T. Á|üuTÑÛ ‘·«|üs+¡ >± ìs¡«Væ≤+#˚ ECCE øπ +Á<ë\T düTe÷s¡T>± 20 $T*j·TqT¢ u≤*ø£\≈£î e÷Á‘·yT˚ neø±X¯+ ø£*ŒdüTHÔ êïsTT.

27

2.ECCE øπ +Á<ë\T >∑es¡ïyÓT+{Ÿ, NGO ,Private s¡+>±\˝À ìs¡«Væ≤düTqÔ ï|üŒ{Ïø° •ø£Då bı+~q ñbÕ<Ûë´j·TT\T ˝Òøb£ ˛e&É+ e\q nqT≈£îqï kÕúsTT˝À |æ\\¢ ≈£î >∑TD≤‘·àø£yTÓ qÆ nuÛ´Ñ düqqT n+~+#·˝øÒ b£ ˛‘·THêï+. 3.|üs´¡ y˚øDå£ : dü]jÓTÆ q |üs´¡ y˚øDå£ ˝Òøb£ ˛e&É+ e\q $$<Ûä dü+dü\ú <ë«sê ìs¡«Væ≤düTqÔ ï ECCE øπ +Á<ë\˝À |üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ë´Á|üD≤[ø£\T neT\T ø±e&É+ ˝Ò± ñ+&É&+É ˝Ò∑èVü≤ uÛ≤wü : e÷‘·èuÛ≤wü≈î£ / >∑èVü≤ uÛ≤wü≈î£ ÁbÕeTTK´‘· Çe«ø£b˛e&É+ e\q |æ\\¢ T ECCE øπ +Á<ë\˝À Ç+{Ï<>ä sZ∑ ¡ ñ|üj÷Ó –+#˚ u≤wü ˇø£ s¡ø+£ >± ñ+&ç, Çø£ÿ&É ñ|üj÷Ó –+#˚ uÛ≤wü eTs=ø£ $<Û+ä >± ñ+&É&+É e\q njÓ÷eTj·÷ìøÏ ˝Àqe⁄‘·THêïs¡T. 5.ECCE $<ë´πø+Á<ë\˝À •ø£Då bı+<äì ñbÕ<Ûë´j·TT\ e\q 3 qT+&ç 6 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ |æ\\¢ qT kÕ<Ûës¡D bÕsƒX¡ Ê\\ |æ\\¢ T>± uÛ≤$+∫ #·∑D‘Ï · uÛ≤eq\T H˚]Œ+#·&+É <ë«sê, yê{Ïøπ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«&É+ e\q yê]ì ˇ‹Ô&øç Ï >∑T]#˚dTü HÔ êïs¡T. 6.|ü]düsê\‘√ düV≤ü dü+ã+<Û+ä ø£*Œ+∫, Ä≥, bÕ≥, e÷≥, ø£<,äÛ düè»Hê‘·àø£‘\· ≈£î neø±X¯+ ø£*Œ+#·≈î£ +&Ü ìj·TeTìã+<Ûqä \T Time table •ø£D å \ neT\T#˚jT· &É+ <ë«sê |æ\\¢ ùd«#·Ãq¤ T Vü≤]dü÷Ô yês¡T bÕsƒX¡ Ê\ n+fÒH˚ uÛj Ñ T· |ü&˚ kÕúsTTyês¡T ø£*ŒdüTHÔ êïs¡T. 7. |æ\\¢ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ≈£L&Ü |üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ä´ô|’ düs¬ q’ ne>±Vü≤q ˝Òøb£ ˛e&É+ e\q ECCE ìs¡«Vü≤D≈£î kÕ<Ûës¡D bÕsƒX¡ Ê\\ ìs¡«Vü≤D e÷~]>± ìs¡«Væ≤+#ê\ì ñbÕ<Ûë´j·TT\ô|’ ˇ‹Ô&ç ‘ÓdTü HÔ êïs¡T. 8.|üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ë´πøÁ<ë\T $$<Ûä Á|üuTÑÛ ‘·« XÊK\ düeTq«j·T+‘√ |üì#˚j÷· *‡q nedüs+¡ ñ+&É>± Äj·÷ XÊK\ eT<Û´ä ø=s¡e&çq düeTq«j·T+ e\q M{Ï ìs¡«Vü≤D Çã“+~ø£s+¡ >± e÷]+~. 9. |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ë´πø+Á<ë\ ìs¡«Vü≤D˝À Çã“+~ ñqï|üŒ{Ïø° ˇø£ Áø£eTã<äy› TÓ qÆ $<ë´Á|üD≤[ø£ eT]j·TT <ëì neT\T≈£î ñqï XÊK\ eT<Û´ä düeTq«j·T+‘√ bÕ≥T düe÷» uÛ≤>∑kÕ«eT´+ eT]j·TT ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ ‘√&ÜŒ≥T\ <ë«sê yê{Ïì n~Û>$∑ T+∫ nqT≈£îqï \øå±´\qT kÕ~Û+#·e#·TÃ. n˝≤π> Á|üuTÑÛ ‘·«s¡+>∑+˝À, Private s¡+>∑+˝À, NGOs \ <ë«sê ìs¡«Væ≤düTqÔ ï ECCE øπ +Á<ë\˝À •ø£Då bı+~q ñbÕ<Ûë´j·TT\qT ìj·T$T+#˚˝≤ #·s´¡ \T rdüTø√e&É+, |æ\\¢ e÷‘·èuÛ≤wü/ >∑èVü≤ uÛ≤wü\≈£î m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ Çe«&É+,yê]øÏ bÂwæø˜ ±Vü‰sêìï n+~dü÷Ô XÊØs¡ø,£ e÷qdæø£ s¡+>±\˝À ñqï‘·d‹úæ ì #˚sT¡ ≈£îH˚˝≤ #˚ùd neø±X¯+ m+‘ÓH’ ê ñ+~.

28

1.4.1 ECCE

bÕsƒ¡XÊ\ dü+dæ<ä∆‘· : >∑èVü≤ yê‘êes¡D≤ìï n\yê≥T |ü&ç ùd«#·Ã>¤ ± Ä≥˝≤&ÉT‘·÷ Áù|eT|üPs¡«s¡ yê‘êes¡D+˝À ô|s¡T>∑T‘·÷ ˇø£ÿ kÕ]>± $T>∑‘ê bÕsƒX¡ Ê\\≈£î sêe&Üìï |æ\\¢ T Çwü|º &ü sÉ T¡ ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ $$<Ûä yê‘êes¡D |ü]dæ‘ú T· \T >∑èVü≤ yê‘êes¡D+ qT+&ç sêe&É+ e\¢ yê]˝À s¡øs£ ø¡ ±\ eTqdü‘Ô «· + ø£\yês¡T+{≤s¡T. n˝≤π> ñ bÕ<Ûë´j·TT\T ≈£L&Ü _ÛqïyÓTqÆ Ø‹˝À uÀ<Ûqä #˚jT· &É+, ø=ìï ìã+<Ûqä \T Áø£eT•ø£Då ù|s¡T‘√ |æ\\¢ qT •øÏ+å #·&+É ˝≤+{Ï$ ø£ì|æd÷ü Ô ñ+{≤sTT. ø±˙ |æ\\¢ ≈£î Ç˝≤+{Ï |ü]dæ‘ú T· \T ECCE øπ +Á<ë\˝À ø£ì|æ+#·e⁄. ECCE øπ +Á<ë\˝À düeTej·TdüTÿ\ eT<Û´ä Ç$T&çb˛e&É+, kÕ+|òTæ ø°øs£ D¡ #Ó+<ä&+É , Á|üC≤kÕ«eT´ø£ $\Te\T ô|+bı+~+#·&+É , ùd«#êÃ¤jT· T‘· yê‘êes¡D+˝À |ü]düsê\ düeTq«j·T+‘√ nuÛ´Ñ düq ø=qkÕ–+#·&+É e\q yês¡T ÁbÕ<∏$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ @ Çã“+~ ˝Ò≈î£ +&Ü Á|üy•˚ +#·&ÜìøÏ M\e⁄‘·T+~. ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ #˚s¡&Üìï |æ\¢\≈£î nedüs¡yÓTÆq dü+dæ<ä∆‘·\T m) e´øÏÔ>∑‘· kÕ+|òæTø£ dü+dæ<ä∆‘·: |üPs¡« u≤\´<äX¯ $<ë´ øπ +Á<ë\T |æ\˝¢ À¢ eT+∫ e´øÏ>Ô ‘∑ · n\yê≥T¢ H˚]ŒkÕÔsTT. bÕsƒX¡ Ê\ yê‘êes¡D≤ìï n\yê≥T|ü&≥˚ T¢ á øπ +Á<ë\T uÛÁÑ <ä‘q· T ø£*ŒkÕÔsTT. Ä≥\T, ø£<\ä∏ T, düè»Hê‘·àø£ ø£è‘ê´\T <ë«sê |æ\\¢ T >∑èVü≤yê‘êes¡D+˝À bı+~q ùd«#·Ãq¤ T ECCE øπ +Á<ë\˝À ≈£L&Ü bı+<äT‘ês¡T. |ò*ü ‘·+>± nuÛ´Ñ düq+≈£î Áù|s¡D bı+~ ˇø£ Áø£eTã<äy∆ TÓ qÆ $<ÛëHêìøÏ n\yê≥T |ü&‘É ês¡T. Çe˙ïø±≈£î+&Ü ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\ |æ\\¢ ≈£î Á|ü<ëÛ q uÛ÷Ñ $Tø£>± ñ+&ç ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ä´≈£î @ s¡øy£ TÓ qÆ Çã“+~ ˝Ò≈î£ +&Ü ø=qkÕ–+#˚≥≥T¢ M\T ø£*ŒkÕÔsT¡ . _) eTH√#·\H˚+Á~j·÷\ dü+dæ<ä∆‘· : $$<Ûä ø£è‘ê´\T, ø±s¡´Áø£e÷\ ìs¡«Vü≤D <ë«sê |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ë´πø+Á<ë\˝À |ü+#˚+Á~j·÷\≈£î Áù|s¡D\T ø£*Œ+#·&+É e\q yê{Ï eT<Û´ä düeTq«j·T+ »s¡T>∑T‘·T+~. á <äX˝¯ À |æ\\¢ n_Ûeè~∆sπ ≥T m≈£îÿe á øπ +Á<ë\˝À Ä≥, bÕ≥, s¡+>∑T\T, u§eTà\Ty˚jT· &É+, Hê≥ø±\T, bÕ≥\T bÕ&É&+É ˝≤+{Ï ø£è‘ê´\ <ë«sê XÊØs¡ø+£ >±, e÷qdæø+£ >± |æ\˝¢ À¢ eè~∆ »]– yês¡T ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´≈£î nqT≈£L\+>± ‘·j÷· sö‘ês¡T. dæ) $<ë´dü+dæ<ä∆‘· : |üsq¡ƒ +, ˝ÒKq+, dü+U≤´uÛ≤eq\ |ü]#·jT· + á øπ +Á<ë\˝À neT\T #˚jT· &É+, eT]j·TT ø£è‘ê´\ <ë«sê H˚]Œ+#·&+É e\q y˚sT¡ ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ $<ë´uÛ≤´kÕìï @ s¡øy£ TÓ qÆ Çã“+~ ˝Ò≈î£ +&Ü ø=qkÕ–kÕÔsT¡ .

29

&ç) kÕ+|òæTø°ø£s¡D+ : »≥Tº ø±s¡´Áø£e÷\ ìs¡«Vü≤D Ç‘·sT¡ \qT >ös¡$+#·&+É yê] n_ÛÁbÕj·÷\≈£î $\Te*e«&É+ ECCE ˝À H˚]Œ+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. á n\yê≥¢qT ÁbÕ<∏$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ yês¡T ø=qkÕ–+∫ @ s¡øy£ TÓ qÆ Çã“+~ ˝Ò≈î£ +&Ü n+<ä]˝À Ç$T&çb˛‘ês¡T. 1.6.2 Á|ü |üuÛÑT‘·« dü«#·Ã¤+<ä eT]j·TT Á|üy˚≥T ìs¡«Vü≤D˝Àì |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD eT]j·TT $<ë´πø+Á<ë\ ìs¡«Vü≤D eT]j·TT düMTø£å : m) |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD eT]j·TT $<ä´ : Á|üuÛÑT‘·« s¡+>∑+ : uÛ≤s¡‘· Á|üuTÑÛ ‘·«+˝Àì $$<Ûä eT+Á‹‘·«XÊK\ Hê\T>∑T Á|üuTÑÛ ‘·« $uÛ≤>±\T ECCE ≈£î dü+ã+~Û+∫ á ÁøÏ+~ $<Û+ä >± uÛ≤<ä´‘· eVæ≤düTHÔ êïsTT. n$: u≤<Ûä´‘· eVæ≤+#˚ n+X¯eTT 1.bÂwæøº ±Vü‰s¡+, Äs√>∑´$<ä´ eT]j·TT |üPs¡«ÁbÕ<Û$ä Tø£ dü+s¡øDå£ $<ä´ 2.s√>∑ìs√<Ûøä £ {°ø±\T 3.yÓø’ ˝£ ≤´\ ìs√<Ûøä £ eT]j·TT yê{Ïì eTT+<äT>±H˚ >∑T]Ô+#·&+É 4.|üPs¡«ÁbÕ<Û$ä Tø£ $<ä´

ej·TdüT‡ 0`6 dü+ˆˆ

3`6 dü+ˆˆ >∑s“¡ d¤ ∆ü •X¯óe⁄ qT+∫ 6 dü+ˆˆ\ es¡≈î£ 3`6 dü+ˆˆ

Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑ XÊK &çbÕs¡Tyº TÓ +{Ÿ Ä|òt myÓTHé n+&é #Ó˝’ ¶Ÿ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ ($TqÁd”º Ä|òt m+.ôV≤#Y.ÄsY.&ç) &çbÕs¡Tyº TÓ +{Ÿ Ä|òt bòÕ´$T© yÓ˝ŒÒ sY kÕ+|òTæ ø£Hê´j·T+ ($TìÁd”º Ä|òt k˛wü˝Ÿ ÇHéd≥ºæ ÷´{Ÿ mHé|eü sYyTÓ +{Ÿ¤ &çbÕsYyº TÓ +{Ÿ Ä|òt m*yÓT+≥Ø m&ÉT´πøwüHé ( $TìÁd”º Ä|òt VüQ´eTHé ]k˛sY‡ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ

ô|s’ ø¡ y£ TÓ qÆ $$<Ûä ø±s¡´Áø£e÷\ s¡÷|üø\£ Œq eT]j·TT neT\T≈£î dü+ã+~Û+∫ Ks¡TÃ\qT øπ +Á<ä Á|üuTÑÛ ‘·«+ uÛ]Ñ düT+Ô &É>± sêÁwüÁº |üuTÑÛ ‘ê«\T ø±s¡´Áø£e÷\ neT\T≈£î u≤<Û´ä ‘· eVæ≤düTHÔ êïsTT.

30

0`6 dü+ˆˆ ej·TdüT‡ |æ\\¢ T <˚X+¯ yÓTT‘·+Ô ˝À düTe÷s¡T>± 150 $T*j·TqT¢ ñ+&É>± yê]˝À düTe÷s¡T>± 20 XÊ‘·+ |æ\\¢ ≈£î Á|üuTÑÛ ‘·«s¡+>∑+ <ë«sê ìs¡«Væ≤+#˚ $$<Ûä ø±s¡´Áø£e÷\ <ë«sê ECCE ø±s¡´Áø£e÷\T neT\T ne⁄‘·THêïsTT. ECCE ø±s¡´Áø£e÷\qT Ç+{ÏÁ>π f…&é #Ó˝’ Ÿ¶ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ n+&é d”ÿyéT˝Àì n+>∑Hyé ê&û øπ +Á<ë\ <ë«sê ìs¡«Væ≤düTHÔ êï+. mø£ÿ&Ó‘’ ˚ ◊.dæ.&ç.mdt ø±s¡´Áø£e÷\T neT\T ø±ì ÁbÕ+‘ê\T ñHêïjÓ÷ nø£ÿ&É &ç.|æ.Ç.|æ. / mdt.mdt.m \ <ë«sê ECCE øπ +Á<ë\qT ìs¡«Væ≤düTHÔ êï+. á s¬ +&ÉT $uÛ≤>±\ <ë«sê eTq <˚X+¯ ˝À n‹ ‘·≈î£ ÿe XÊ‘·+ eT+~ |æ\\¢ e÷Á‘·yT˚ nq>± düTe÷s¡T 20 XÊ‘·+ eT+~ |æ\\¢ T \_∆ bı+<äT‘·THêïs¡T. n+>∑Hyé ê&û øπ +Á<ë\T eT]j·TT ECCE øπ +Á<ë\ ìs¡«Vü≤D eTTK´ ñ<˚X› ´¯ +. 1. düe÷C≤ìï uÛ≤>∑kÕ«eT´+ #˚jT· &É+ 2.|æ\\¢ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î bÂwæøº ±Vü‰s¡+ ,Äs√>∑´ dü+s¡øDå£ $<ä´ yÓTT<ä˝q’… $. yê{Ï |ü≥¢ ne>±Vü≤q ø£*Œ+#·&+É . 3.Ä≥, bÕ≥, e÷≥, ø£<,äÛ düè»Hê‘·àø£‘\· <ë«sê |æ\˝¢ À¢ ñ‘ê‡Vü≤uÛ]Ñ ‘·yTÓ qÆ nuÛ´Ñ düq ø=qkÕ–dü÷Ô yê] XÊØs¡ø,£ e÷qdæø£ n_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&É≥+. 4.|üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ë´ Á|üD≤[ø£ neT\T≈£î nedüsy¡ TÓ qÆ kÕeTÁ–ì ‘·j÷· s¡T #˚jT· &É+. 5.»≥Tº ø±s¡´Áø£e÷\T Ç∫Ã |ü⁄#T· Ãø√e&É+, Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\T ô|+bı+~+∫ yê]˝À kÕ+|òTæ ø£øø° s£ D¡ + ô|+bı+~+#·e#·TÃ. 6.ÁbÕ<∏$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\\≈£î dü+dæ∑+ : Áô|y’ {˚ Ÿ s¡+>∑+˝À $$<Ûä s¡ø±˝…q’ ù|s¡‘¢ √ ˝≤uÛ≤ù|ø£å Á|ü<ëÛ q ñ<˚X› ´¯ +‘√ |üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ë´ ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·THêïsTT. &˚ øπ sY øπ +Á<ë\T , qs¡‡Ø øÏ+&ÉsY >±¬sH¶ \é T yÓTT<ä\>∑T ù|s¡‘¢ √ Áô|y’ {˚ Ÿ s¡+>∑+˝À ECCE øπ +Á<ë\T ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·THêïsTT. Á|üuTÑÛ ‘·«s¡+>∑+˝À ìs¡«Væ≤düTqÔ ï ECCE / n+>∑Hyé ê&û øπ +Á<ë\˝À ø£+fÒ Áô|y’ ≥˚ T ôdø±ºs˝Y À ìs¡«Væ≤düTqÔ ï &˚ øπ sY, qs¡‡Ø øÏ+&ÉsY >±¬sHº é øπ +Á<ë\˝À ñqï |æ\\¢ dü+K´ #ê˝≤ m≈£îÿe. Áô|y’ ≥˚ T s¡+>∑+˝À á øπ +Á<ë\T eTVü‰q>∑sê\T |ü≥Dº ≤\T, ∫qï |ü≥Dº ≤\T, Á>±e÷\T, eTT]øÏyê&É\˝À ôd‘’ +· ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·THêïsTT. Áô|y’ ≥˚ Ts¡+>∑+ yês¡T Ä+>∑+¢ qT uÀ<ÛHä ê uÛ≤wü>± á øπ +Á<ë\˝À ñ+#·&+É e\q ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T á øπ +Á<ë\≈£î Äø£]¸‘T· ˝Ö‘·THêïs¡T.

31

n<˚$<Û+ä >± $|üØ‘·yTÓ qÆ Vü‰MT\‘√ m≈£îÿeeT+~ |æ\\¢ qT ‘·eT øπ +Á<ë\˝À #˚sT¡ Ã≈£î+≥THêïs¡T. düs¬ q’ eqs¡T\T, _*¶+>∑T\T •ø£Då bı+~q ñbÕ<Ûë´j·TT\T á Áô|y’ ≥˚ T s¡+>∑+˝Àì øπ +Á<ë\˝À ˝Òøb£ ˛e&É+ Bì‘√bÕ≥T |üs´¡ y˚øDå£ ≈£L&Ü ˝Òøb£ ˛e&É+ e\q HêD´yÓTqÆ >∑TD≤‘·àø£yTÓ Æ $<ä´ Çø£ÿ&É ø=s¡e&ç+~. ã\e+‘·+>± |æ\\¢ ≈£î ÁbÕ<∏$ä Tø£kÕúsTT˝À H˚]Œ+#˚ 3R \qT á øπ +Á<ë\˝À H˚]Œ+#·&+É , düs¬ q’ edü‘T· \T, Ä≥dü\ú + ˝Òøb£ ˛e&É+, Ç+{Ï|ìü øÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Çe«&É+ e\q |üPs¡«u≤\´<äX˝¯ À |æ\\¢ T $düT>∑T≈£î ˝ÀHÓ’ ˇ‹Ô&øç Ï >∑Tsö‘·THêïs¡T. dü«#·Ã+¤ <äd+ü dü\ú T |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ ≤ øπ +Á<ë\T dü«#·Ã+¤ <ä ùdyêdü+dü\ú <ë«sê ìs¡«Væ≤+#˚ |üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ë´πø+Á<ë\T #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe>± ñqï|üŒ{Ïø° ø=+‘·es¡≈î£ düeTs¡eú +‘·+>± Ç$ ìs¡«Væ≤düTHÔ êïsTT. á dü«#·Ã+¤ <Ûä dü+dü\ú T Á¬ø#·Ãs¤ ‡Y , &˚ øπ sY ôd+≥sY‡, u≤\e&ç øπ +Á<ë\ <ë«sê |üPs¡«u≤\$<ä´qT ìs¡«Væ≤düTHÔ êïsTT. ˇø£y|’Ó ⁄ü Á|üuTÑÛ ‘·«s¡+>∑+˝Àì Ç.dæ.dæ.Ç øπ +Á<ë\qT nqTø£]dü÷HÔ ˚ eT]jÓTTø£y|’Ó ⁄ü ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ ˇ‹Ô&ç e\q Áô|y’ ≥˚ T s¡+>∑+˝Àì dü+dü\ú ˝≤>± ìs¡«Vü≤DqT ø=qkÕ–düTHÔ êïsTT.

32

eT÷˝≤´+ø£q+ yê´düs÷¡ |ü Á|üXï¯ \T : 1.

|üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ eT]j·TT $<ä´ jÓTTø£ÿ eTTK´ \øå±´\qT $e]+∫ eTq<˚X+¯ ˝À Ç.dæ.dæ.sTT ì m+<äT≈£î ã˝Àù|‘·+ #˚j÷· ˝À ‘Ó*j·T#˚jT· +&ç?

2.

Á|”d÷ü ÿ˝Ÿ $<ä´ô|’ s¡÷k˛ yÓ\T|ü]∫q n_ÛÁbÕj·÷\qT $e]+#·+&ç.

3.

Ä≥\ <ë«sê nuÛ´Ñ düq+ m+<äT≈£î Ä<äsÙ¡ e+‘·yTÓ qÆ |ü<‹∆ä >± ù|s=ÿ+{≤s¡T?

4.

|üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ä´ô|’ y˚T]j·÷ e÷+{Ïk˛‡], Ábò˛u…˝Ÿ\ uÛ≤yê\qT $e]+#·+&ç.

5.

>±+BÛJ Á|”udÒ øæ ˘ m&ÉT´πøwüHé $<ë´‘·‘êÔ«ìï, \øå±´\qT $e]+#·+&ç.

6.

|üPs¡«ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´˝À Ábò˛u…˝Ÿ jÓTTø£ÿ øÏ+&És>Y ±¬sHº é $<ë´$<Ûëq+ <ëì ÁbÕeTTK´‘·qT ‘Ó*j·TCÒjT· +&ç.

7.

J$‘ê+‘· nuÛ´Ñ düq+ eT]j·TT $ø±dü+˝À |æ\\¢ |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡øDå£ $<ä´ m+‘√ ø°\ø£yTÓ qÆ ~. #·]Ã+#·+&ç.

dü+øÏ|å Ôü Á|üXï¯ \T : 1.

sƒê>∑÷sY $<ë´‘·‘ê«ìï $e]+#·+&ç.

2.

ECCE ì 0 qT+&ç 6 dü+ˆˆ \ ej·TdüT‡qT+&ç 8 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ es¡≈î£ bı&ç–+#·T≥˝À>∑\ W∫‘·´+.

3.

|üPs¡«ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´ô|’ >±+BÛ uÛ≤eq\qT ‘Ó*j·TCÒjT· +&ç.

4.

ECCE ˝À m<äTs=ÿ+≥Tqï düyêﬁ¯ﬂqT $e]+#·+&ç.

5.

ECCE

ÁbÕ<∏$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\ dü+dæ<‘∆ä ≈· î£ m+‘·es¡≈î£ ñ|üjT· Tø£+Ô >± ñ+≥T+~ $e]+#·+&ç.

ÁbÕC…≈î£ |º ìü : 1.

$$<Ûä $<ë´‘·‘«Ô· y˚‘\Ô· T (á bÕsƒê´+X¯eTT˝À $e]+∫qyês¡T ø±≈£î+&Ü) |üPs¡«ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´ô|’ yÓ*ãT∫Ãq n_ÛÁbÕj·÷\qT ùdø£]+#·+&ç.

]|òs¬ü Hé‡ |ü⁄düøÔ ±\T : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Excempler Guidelines for implimentation of Early Childhood Care and Education Curriculam, NCERT What challenges exist for Early Childhood Care and Education? What should we do about them? - Nicholar Burnett (World Conference on ECCE, Sept 27 - 29, 2010 in Moscow) National ECCE Policy 2012 (M.W.C.D. of India) ECCE in India - Mid Decade Assessment - Venita Kaul, Deepa Sankar, National University of Education Planning and Administration, New Delhi) Early Childhood Care and Education, M. Sen Gupta Position Paper, NCERT NCF - 2005 33

n<Ûë´j·T+`2 $$<Ûä <äX¯\˝Àì |æ\¢\ n_Ûeè~∆øÏ ‘·–q ECCE $<ë´ Á|üD≤[ø£ ìj·Te÷\T eT]j·TT |ü<ä∆‘·T\T |ü]#·j·TeTT :|üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD eT]j·TT $<ä´ ( ECCE ) $<ë´ Á|üD≤[ø£ n+fÒ ECCE πø+Á<ë\˝À ìs¡«Væ≤+#·ã&˚ yÓTT‘·Ô+ ø±s¡´Áø£e÷\ düe÷Vü‰s¡+ nq>± |æ\¢\ dü+s¡ø£åD, s√EyêØ ø±s¡´Áø£e÷\T, |æ\¢\ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£, kÕ+|òæTø£, uÛ≤y√<˚«>∑ $ø±kÕìøÏ dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\ìï+{Ïì $e]+#˚~ $<ë´ Á|üD≤[ø£. ECCE $<ë´ Á|üD≤[ø£ dü«uÛ≤yêìï ã{Ïº Bìì $<ë´ Á|üD≤[ø£ ã<äT\T>± $<ë´ ø±s¡´Áø£e÷\T nì e´eVü≤]+#·≥+ »s¡T>∑T‘·T+~. eTVæ≤ﬁ≤ •X¯ó dü+πøåeT eT+Á‹‘·« XÊK Ä<Ûä«s¡´+˝À 2013˝À C≤rj·T |üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD eT]j·TT $<ä´ $<ÛëHêìï (National Early Child Care and Education Policy 2013) s¡÷bı+~+∫+~. Bì Á|üø±s¡+ ECCE $<ë´ Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+∫ neT\T #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á n<Ûë´j·T+˝À |æ\¢\ n_Ûeè~∆øÏ, nqT>∑TD+>± ECCE $<ë´ Á|üD≤[ø£ dü÷Á‘ê\T eT]j·TT |ü<ä∆‘·T\T, |æ\¢\ nedüsê\T eT]j·TT |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆ s¡+>±\T, yê{Ïì n_Ûeè~∆|üs¡#·&ÜìøÏ ‘·–q ø£è‘ê´\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. ªªø±s¡´Áø£e÷\T (ECCE $<ë´ Á|üD≤[ø£, Á|üD≤[ø± ã<äy∆ TÓ qÆ nqTuÛyÑ ê\T. Ç$ ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À dü+uÛ$Ñ kÕÔsTT. ø±˙ ‘·s¡#·T>± bÕsƒ¡XÊ\ yÓ\T|ü\ ≈£L&Ü n+fÒ >∑èVæ≤+, düe÷»+˝ÀøÏ ≈£L&Ü $düÔ]kÕÔsTTµµ $T* Ä˝Ÿ$T.

n<Ûë´j·T+˝Àì (j·T÷ì{Ÿ) n+XÊ\T (Sub Topics of the Unit) 2.1. |æ\¢\T m˝≤ H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T? |üPs¡« u≤\´<äX¯, ñ‘·Ôs¡ u≤\´ <äX¯\ eT<Ûä´ uÛÒ<ë\T. 2.2 |æ\¢\ nedüsê\T eT]j·TT dü«uÛ≤eeTT 1) ùd«#·Ã¤ ` uÛ≤ee´ø°Ôø£s¡D Á|üjÓ÷>∑o\‘·, Áb˛‘ê‡Vü≤+, düyêﬁ¯ó¢ 2) Äq+<ä+ / dü+‘√wü+ ` Ädüsê, s¡ø£åD eT]j·TT uÛÑÁ<ä‘·, neø±X¯+, e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+ 3) düs¡T∆u≤≥T ` dü$Twæº düVü≤ø±s¡+, $q≥+, düVü≤q+, |ü+#·Tø√e&É+ eT]j·TT ‘·<ëqTuÛÑ÷‹ 4) Äs√>∑´+, πøåeT+, Äs√>∑´ n\yê≥T¢, bÂwæºø±Vü‰s¡+ 2.3 ÁbÕs¡+uÛÑ nuÛÑ´düq+˝À #·Ts¡T¬ø’q Áø°&Ü|ü<ä∆‘·T\ ÁbÕ<Ûëq´‘·, e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷Á‘ê\T 2.4 |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆ s¡+>±\T ` yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£è‘ê´\T 2.5 ÁbÕs¡+uÛÑ dü+e‘·‡sê\˝À nø£åsêdü´‘· eT]j·TT dü+U≤´ uÛ≤eq 2.6 ECCE ˝Àì n+XÊ\T eT]j·TT uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq ñ|ü>∑e÷\T ($<ä´, dü+s¡ø£åD, b˛wüD, n\yê≥T¢ @s¡Œ&ÉT≥, dü+s¡ø£å≈£î&ÉT) ::1::

\øå±´\T : á j·T÷ì{Ÿ #·<äe&É+ <ë«sê MTs¡T 1. |æ\¢\T $$<Ûä <äX¯\˝À m˝≤ H˚s¡TÃ≈£î+{≤s√ ne>±Vü≤q #˚düT≈£î+{≤s¡T. 2. |æ\¢\ nedüsê\T, yê{Ï dü«uÛ≤e+, yê{Ïì rs¡Ã&ÜìøÏ @$<Ûä+>± ø£èwæ #˚j·÷˝À ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. 3. ÁbÕs¡+uÛÑ dü+e‘·‡sê\ nuÛÑ´düq+˝À #·Ts¡T¬ø’q Áø°&Ü |ü<ä∆‘·T\ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT ne>±Vü≤q #˚düT≈£î+{≤s¡T. 4. Áø°&Ü |ü<ä∆‘·T˝…’q e÷+{Ïk˛‡], øÏ+&ÉsY >±¬sºHé eT]j·TT |æj·÷CÒ |ü<ä∆‘·T\qT ne>±Vü≤q #˚düT≈£î+{≤s¡T. 5. ECCE $<ë´ Á|üD≤[ø£ e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷Á‘ê\T ne>±Vü≤q #˚düT≈£î+{≤s¡T. 6. $$<Ûä s¡+>±\˝À |æ\¢\ $ø±dü+ >∑T]+∫, n+<äTø√dü+ ECCE πø+Á<ë\˝À ìs¡«Væ≤+#˚ ø±s¡´Áø£e÷\ >∑T]+∫ ne>±Vü≤q #˚düT≈£î+{≤s¡T. 7. |üPs¡« u≤\´<äX¯˝À |æ\¢\˝À nø£åsêdü´‘· eT]j·TT dü+U≤´uÛ≤eq\T ø£*–+#·T≥≈£î @$<Ûä+>± ø£èwæ #˚j·÷˝À ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. 8. ECCE πø+Á<ë\˝À n+XÊ˝…’q $<ä´, dü+s¡ø£åD, b˛wüD eT]j·TT n\yê≥T¢ @s¡Œs¡#·&É+˝À neT\T »]π> ø±s¡´Áø£e÷\qT ne>±Vü≤q #˚düT≈£î+{≤s¡T.

2.1 |æ\¢\T m˝≤ H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. nuÛÑ´düq+ : e´øÏÔ |ü⁄{Ïºq|üŒ{Ï qT+&ç eTs¡DÏ+#˚ es¡≈£î ìs¡+‘·s¡+ @<√ ˇø£{Ï H˚s¡TÃ≈£î+≥÷H˚ e⁄+{≤&ÉT. e÷eT÷\T |ü]uÛ≤wü˝À yê&˚ á H˚s¡TÃø√e&ÜH˚ï eTH√ $C≤„q XÊg+˝À ªªnuÛÑ´düq+µµ n+{≤s¡T. e´øÏøÔ ,Ï |ü]düsê\≈£î eT<Û´ä »]π> #·s´¡ , Á|ü‹ #·s´¡ \ e\¢ e´øÏÔ Á|ües¡qÔ ˝À e#˚Ã e÷s¡TŒH˚ ªªnuÛ´Ñ düq+µµ n+{≤s¡T. nuÛ´Ñ düq+ n+fÒ q÷‘·q C≤„Hêìï dü+bÕ~+#·&+É , nedüsy¡ TÓ qÆ |ü⁄Œ&ÉT dü+<äsê“¤qTkÕs¡+>± á C≤„Hêìï $ìjÓ÷–+#·>\∑ >∑&+É . ñ‘ê‡Vü≤+>± H˚sT¡ Ãø√e&É+ nH˚~ |æ\\¢ +<ä]ø° kÕ«uÛ≤$ø£+>±H˚ e⁄+≥T+~. n+<äsT¡ |æ\\¢ T H˚sT¡ Ãø=H˚ kÕeTs¡´∆ + ø£*– e⁄+{≤s¡T. Ä<ÛäTìø£ $<ë´y˚‘·Ô\T |ü]XÀ<Ûäq\T #˚dæ |æ\¢\+<ä]˝ÀqT nuÛÑ´dæ+#˚ X¯øÏÔ ñ+<äì ìs¡÷|æ+#ês¡T. |æ\¢\T yê] |üPs¡«C≤„q+, dü«+‘· nqTuÛÑyê\‘√ dü«+‘·+>± C≤„Hêìï ì]à+#·Tø√>∑\s¡T. |æ\¢\T nqT≈£L\yÓTÆq yê‘êes¡D+˝À ‘·eT n_Ûs¡T#·T\ø£qT>∑TD+>± H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. 1. |æ\¢\T #˚j·T&É+ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T (Learning by doing) |æ\¢\T ˇø£s¡T #Ó|æŒ+~ $q&É+ ø±≈£î+&Ü Á|ü‘·´ø£å+>± Äj·÷ dü+<äsê“¤\˝À bÕ˝§Zì #˚j·T&É+ <ë«sê ˇø£ ìs¡íj·÷ìøÏ ekÕÔs¡T. C≤Hé &É÷´sT÷ (1940) nqTuÛÑe+ eT]j·TT #˚j·T&É+ <ë«sê nuÛÑ´düHêìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· Ç#êÃs¡T. $<ë´]∆ jÓTTø£ÿ d”«j·T nuÛ≤´düHêìøÏ neø±X¯+ Ç#êÃs¡T. 2. |æ\¢\T nqTø£s¡D <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. |æ\\¢ T ô|<ä\› qT Ç‘·s¡ e´≈£î\Ô qT nqTø£]+#·T≥ <ë«sê H˚sT¡ Ã≈£î+{≤s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |ü⁄düøÔ ±\T, yêsêÔ |üÁ‹ø£\qT ô|<ä›\T #·<äe&É+ #·÷dæ |æ\¢\T ≈£L&Ü yê{Ïì #˚‹˝ÀøÏ rdüTø=ì #·<äe&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïkÕÔs¡T. 3. |æ\¢\T Ä≥\ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T: |æ\¢\T Äq+<ä+>± Ä&ÉT≈£î+{≤s¡T. Ä&ÉTø√e&É+ |æ\¢\ düVü≤» dü«uÛ≤e+. |æ\¢\≈£î Äq+<ä+ ø£*–+#˚ @ |üì ::2::

nsTTHê |æ\\¢ ≈£î ÄfÒ. Ä≥\ <ë«sê nH˚ø£ $wüj÷· \T H˚sT¡ Ã≈£î+{≤s¡T. Ä≥\ <ë«sê |æ\\¢ düeTÁ>±_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·T+~. Ä≥˝≤&ÉT≈£îH˚≥|ü⁄Œ&ÉT |æ\\¢ T ‘·eT˝À ‘êeTT e÷{≤¢&TÉ ≈£î+{≤s¡T. ‘·<ë«sê |æ\˝¢ À¢ uÛ≤cÕC≤„q+ ô|s¡T>∑T‘·T+~. e÷+{Ïk˛‡] Áb˛u…˝Ÿ, C≤Hé &É÷´sTT e+{Ï $<ë´y˚‘·Ô\+<äs¡÷ |æ\¢\≈£î Ä≥\ <ë«sê $<ä´q+~+#·&Üìï düeT]∆+#ês¡T. Ä≥\ <ë«sê |æ\˝¢ À¢ kÕe÷õø£, ñ<˚«>∑ $ø±düeTT, n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·T+~. Ä≥\ <ë«sê XÊØs¡ø±_Ûeè~∆, Hêj·Tø£‘«· \ø£D å ≤\T ô|+bı+<äT‘êsTT. Ä≥\ e\q |æ\¢˝À¢ C≤„Hê_Ûeè~∆ ø£\T>∑T‘·T+<äì, |æ\¢\T C≤„q ìsêàD+ #˚düT≈£î+{≤s¡ì |æj·÷CÒ n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶&TÉ . C≤Hé&÷É ´sTT ≈£L&Ü uÀ<ÛHä ê |ü<‘∆ä T· \˝À Áø°&Ü |ü<‹∆ä ÁbÕ<Ûëq´‘· $e]+#ê&ÉT. yÓ>’ √{Ÿdÿ” n_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ |æ\¢\T ‘·eT ‘√{Ï yê]‘√ Ä≥˝≤&ÉTø√e&É+ e\q yê]˝À kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\T @s¡Œs¡#·Tø=H˚ HÓ’|ü⁄D´+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~, |ü<äC≤\+ n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·T+~. Ä≥\ e\q |æ\¢\ düs¡«‘√eTTU≤_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·T+~. 4) |æ\¢\T Á|üjÓ÷>±\T #˚j·T&É+ <ë«sê, ø£qT>=q&É+ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. |æ\\¢ T nH˚ø£ Á|üj÷Ó >±\T #˚d÷ü Ô ø£qT>=q&É+ <ë«sê H˚sT¡ Ã≈£î+{≤s¡T. Ç˝≤ H˚sT¡ Ã≈£îqï uÛ≤yê\qT, nqTuÛyÑ ê\qT e÷≥\˝À #Ó|üŒ&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïkÕÔs¡T. |ü]o\q <ë«sê #ê˝≤ $wüj·÷\T ‘Ó\TdüT≈£î+{≤s¡T. Á|üjÓ÷>±\T #˚j·T&É+ <ë«sê |æ\¢˝À¢ ÄdüøÏÔ ô|s¡T>∑T‘·T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˙ﬁ¯¢˝À s¡ø£s¡ø±\ edüTÔe⁄\qT y˚dæq|ü⁄Œ&ÉT ø=ìï eTTq>∑&É+, ø=ìï ‘˚\&É+ #·÷dæ n<˚ Á|üjÓ÷>±ìï eTs¡\ eTs¡\ #˚kÕÔs¡T. ˇø£ u¬ø{Ÿ˝À ∫qï eT>∑TZ˝À ˙ﬁ¯óﬂ b˛dü÷Ô ã¬ø{Ÿ ì+|ü⁄‘ê&ÉT. 5) Á|ü‘·´ø£å nqTuÛÑyê\‘√ H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T: |æ\¢\T, ô|<ä›\T ˝Ò<ë Ç‘·s¡T\T #Óù|Œ $wüj·÷\qT $q&É+ ø£+fÒ Á|ü‘·´ø£å+>± Äj·÷ düìïy˚XÊ\˝À bÕ˝§Zì dü«j·T+>± ‘Ó\TdüTø√e&É+ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. ¬s+&ÉT edüTÔe⁄\˝À @~ ô|<ä›~ nH˚~ ˇø£<ëìMT<ä ˇø£{Ï ô|{Ïº #·÷&É≥+ <ë«sê ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. 6) |ü⁄qsêeè‘·eTj˚T´ nqTuÛÑyê\ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T |æ\\¢ T ÇdüTø£‘√ ìsêàD≤\T #˚kÕÔsT¡ . n$ ø=+‘·ùd|ü{øÏ Ï |ü&bç ˛e≥+ >∑eTìkÕÔsT¡ . eTs¡\ Äø±sê\T @s¡Œs¡#&· +É n$ |ü&çb˛e≥+ »s¡T>∑T‘·T+~. &Éu≤“˝À ÇdüTø£ ì+|ü&É+ U≤∞ #˚j·T&É+ <ë«sê Äø±sê\T @s¡Œs¡#·&É+ #˚kÕÔs¡T. Ç˝≤ nH˚ø£kÕs¡T¢ s¡ø£s¡ø±\ Äø±sê\T @s¡Œs¡Tdü÷Ô uÛ≤eq\T @s¡Œs¡#·T≈£î+{≤s¡T. ‘·<ë«sê Äq+<ä+, dü+‘·è|æÔ bı+~, q÷‘·q uÛ≤eq\T @s¡Œs¡#·T≈£î+{≤s¡T. 7) uÛ≤eq\ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T e÷qe⁄&ÉT |ü]düsê\‘√ düŒ+~+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ edüTeÔ ⁄ >∑T]+∫ >±˙, ˇø£ $wüjT· + >∑T]+∫ >±˙ @s¡Œs¡#T· ø=H˚ ˇø£ kÕe÷q´ nsê∆ìï ˝Ò<ë ne>±Vü≤qqT ªªuÛ≤eqµµ n+{≤s¡T. ªªkÕe÷q´ \ø£åD≤\T ñqï ˇø£ ñB›|üHê ‘·s¡>∑‹ì ªªuÛ≤eqµµ n+{≤s¡T. ñ<ë: ã+‹, ‘Ó\T|ü⁄, yÓTT<ä\>∑Tq$. uÛ≤eq n+fÒ y˚T<∏√|üs¡+>± @s¡Œ&˚ ˇø£ ne>±Vü≤q. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |æ\¢\≈£î #·‘·Ts¡g+, Bs¡È#·‘·Ts¡g+, eè‘·Ô+ e+{Ï Äø±sê\ô|’ uÛ≤eq ø£*–‘˚ n˝≤+{Ï Äø±sê\T >∑\ edüTÔe⁄\qT #·÷kÕÔs¡T. Äj·÷ Äø±sê\≈£î yê{Ï ù|s¡¢qT »‘·|üs¡TkÕÔs¡T. 8) ‘Ó*dæq yê{Ï qT+&ç ‘Ó*j·Tì yê{Ïì H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T? |æ\\¢ T ‘·eT≈£î ‘Ó*dæq $wüj÷· \qT, n˝≤+{Ï dü+<äsê“¤\˝À ø=+#Ó+ ‘˚&Ü e⁄qï $wüj÷· \‘√ b˛\TÃ≈£î+{≤s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î : es¡¸+ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT Ä ˙s¡T Äø±X¯+ qT+&ç m˝≤ edüTÔ+~. Äø±X¯+˝À ≈£îﬁ≤sTT mes¡T ‹bÕŒs¡T nì ::3::

Ä˝À∫kÕÔ&ÉT. n+fÒ ‘·q≈£î ‘Ó*dæq $wüj·TyÓTÆq ≈£îﬁ≤sTT Á‹|æŒ‘˚ ˙s¡T sêe&Üìï es¡¸+‘√ b˛\TÃ≈£î+{≤s¡T. 9) |æ\¢\ uÛ≤eq\T es¡TÔ ˝≤ø±s¡+>± ø=qkÕ>∑T‘êsTT. |æ\¢\T ì‘·´+ yês¡T @s¡Œs¡#·T≈£îqï bÕ‘· uÛ≤eq\T, Áø=‘·Ô n+XÊ\T CÀ&ç+#·T≈£î+{≤s¡T. >∑‘·+˝À @s¡Œ&É¶ uÛ≤eq\≈£î dü+ã+~Û+∫q Áø=‘·Ô $wüj÷· \qT ø£\T|ü⁄≈î£ +≥÷, bÕ‘· uÛ≤eq\qT dü]#˚dTü ≈£î+≥÷ uÛ≤eq\T $dü]Ô +#·Tø√e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. |æ\\¢ T ô|<ä\› qT @<ÓH’ ê Á|üXï¯ n&ç–q|ü⁄Œ&ÉT <ëìøÏ \_Û+∫q düe÷<Ûëq+‘√ n|ü⁄Œ&ÉT dü+‘·è|æÔ #Ó+<äT‘ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· n<˚ Á|üX¯ïqT y˚πs dü+<äs¡“¤+˝À n&ç–q|ü⁄&ÉT Áø=‘·Ô düe÷<Ûëq+ edüTÔ+~. Ä $<Ûä+>± yês¡T ì» J$‘·+˝Àì bÕ‘·, Áø=‘·Ô uÛ≤eq\qT »‘· #˚dü÷Ô ‘ê]ÿø£+>± Ä˝À∫+∫ uÛ≤eq\qT $düÔè‘·|üs¡#·T≈£î+{≤s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |òüTq |ü<ësê∆\T, Á<äe |ü<ësê∆\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT |òüTq |ü<ësê∆\≈£î Äø±s¡+ e⁄+≥T+<äì, Á<äe |ü<ësê∆\≈£î Äø±s¡+ ñ+&É<äì n$ m≥Te+{Ï Äø±s¡+ >∑\ bÕÁ‘·˝˝ÀHÓ’Hê Ç$T&çb˛‘êj·Tì ‘Ó\TdüTø=+{≤s¡T. 10) |æ\\¢ T düeT÷Vü‰\˝À H˚sT¡ Ã≈£î+{≤s¡T? |æ\¢\T ∫qï ∫qï düeT÷Vü‰\T>± @s¡Œ&ç ø£è‘ê´\˝À bÕ˝§ZqT≥ <ë«sê, Ä≥\T Ä&ÉT≥ <ë«sê nH˚ø£ $wüj·÷\T H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. |æ\¢\T |üs¡düŒs¡+ n_ÛÁbÕj·÷\T, Ä˝À#·q\T, kÕeTsê∆´\T |ü+#·T≈£î+{≤s¡T. |üs¡düŒs¡ düVü≤ø±s¡+, Ç‘·s¡T\T #Óù|Œ~ $q&É+ |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√e&É+ H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. Ç‘·s¡T\ Ä˝À#·q\≈£î, uÛ≤yê\≈£î eT<ä∆‘·T Çe«&É+ <ë«sê kÕe÷õø£ HÓ’|ü⁄D≤´\T n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘êsTT. |üPs¡« u≤\´ <äX¯ ñ‘·sÔ ¡ u≤\´<äX\¯ eT<Û´ä uÛ<Ò ë\T C≤rj·T |üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD eT]j·TT $<ë´ Á|üD≤[ø£ #·Á≥+2013 (NECCE 2013)Á|üø±s¡+ |üPs¡« u≤\´<äX¯qT 0 qT+&ç 3 dü+ˆˆ\T, 3 dü+ˆˆ\ qT+&ç 6 dü+ˆˆ\ es¡≈£î ¬s+&ÉT <äX¯\T>± $uÛÑõ+#ês¡T. nsTT‘˚ 0 qT+&ç 8 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ |æ\¢\T ECCE |ü]~Û˝ÀøÏ ekÕÔs¡T. ø£qTø£ nuÛÑ´düq nqTuÛÑyê\ <äècÕº´ u≤\´<äX¯qT |üPs¡« u≤\´<äX¯, ñ‘·Ôs¡ u≤\´<äX¯\T>± á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± $e]+#·e#·TÃ. Äj·÷ <äX¯\˝À |æ\¢\T H˚s¡TÃ≈£îH˚ $<ÛëHê\qT $es¡+>± ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. |üPs¡« u≤\´<äX¯ 0 qT+&ç 3 dü+e‘·‡sê\ |æ\¢\T H˚s¡TÃ≈£îH˚ $<ÛëqeTT á <äX¯˝À |æ\¢\T #·T≥÷º ñqï |ü]düsê\qT ÄdüøÏÔ>± |ü]o*kÕÔs¡T. uÛ≤wüqT ñ|üjÓ÷–+∫ e÷{≤¢&É>∑\T>∑T‘ês¡T. XÊØs¡ø£+>± $$<Ûä nej·Tyê\qT ñ|üjÓ÷–+#·&É+˝À HÓ’|ü⁄D´+ kÕ~ÛkÕÔs¡T. ˇ+≥]>± Ä&ÉT≈£î+{≤s¡T 1) á <äX¯˝À |æ\¢\T Á|ü‘·´ø£å nqTuÛÑyê\ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. 2) |ü]düsê\ qT+&ç, yê] Á>∑Vü≤D X¯øÏÔì ã{Ïº, |ü+#˚+Á~j·÷\ <ë«sê $wüj·÷\T Á>∑Væ≤dü÷Ô H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. 3) ≈£î≥T+ã+˝Àì ô|<ä›\ qT+&ç |ü]düsê\ qT+&ç H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. 4) u§eTà\‘√ Ä&ÉT≈£î+≥÷, e÷{≤¢&ÉT‘·÷, |üqT\T #˚dü÷Ô nH˚ø£ $wüj·÷\T H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. á <äX¯˝À |æ\¢\‘√ |ü]düsê\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ç+#·≥+, mH√ï $wüj·÷\qT e÷{≤¢&ÉeTì Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ <ë«sê yê]˝À nuÛÑ´düqqT ô|+bı+~+#·e#·TÃ. 3 qT+&ç 6 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ |æ\¢\T H˚s¡TÃ≈£îH˚ $<ÛëqeTT á <äX˝¯ À |æ\\¢ T nVü≤+πø+Á<äø£ (Ç>√ ôd+Á{Ïø)˘ dü«uÛ≤e+ ø£*– e⁄+{≤s¡T. Á|ü‹ $wüj÷· ìï ‘·eT <äèwæº ø√D+ ::4::

qT+&ç #·÷kÕÔsT¡ . Áø=‘·Ô $wüj÷· \T H˚sT¡ Ãø√yê\H˚ ≈£î‘·÷Vü≤\+‘√ ñ+{≤s¡T. ˇø£#√≥ dæsú +¡ >± m≈£îÿeùd|ü⁄ ≈£Ls√Ã˝ÒsT¡ . |æ\¢\ meTTø£\T, ø£+&Ésê\T Ç+ø± n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·÷ ñ+{≤sTT. |æ\¢˝À¢ ‘ê]ÿø£ Ä˝À#·q n_Ûeè~∆ #Ó+<ä<äT. 1) á <äX¯˝À |æ\¢\T eT÷s¡Ô edüTÔe⁄\T eT]j·TT Á|ü‘·´ø£å nqTuÛÑyê\ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. 2) $wüj·÷ìï |ü<˚ |ü<˚ $q&É+, ø£<∏ä\T, bÕ≥\ |ü≥¢ ÄdüøÏÔ ø£*–e⁄+{≤s¡T. ø£qTø£ M{Ï<ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. 3) Ä≥˝≤&ÉT‘·÷, |ü]¬>‘·TÔ‘·÷ XÊØs¡ø£ ìj·T+Á‘·D #˚düT≈£î+{≤s¡T. 4) |ü]düsê\ø£qT>∑TD+>± ‘·eT Ä˝À#·q\qT n<äT|ü⁄˝À ô|≥Tº≈£î+{≤s¡T. 5) ∫qï ∫qï düeT÷Vü‰\˝À Ä&É{≤ìøÏ Çwüº|ü&É‘ês¡T. ø£qTø£ düeT÷Vü‰\˝À Ä&É{≤ìøÏ Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. 6) nqTø£s¡D <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. ô|<ä›\qT, Ç‘·s¡ |æ\¢\qT nqTø£]+#·&É+ <ë«sê nH˚ø£ $wüj·÷\T H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |æ\¢\T ‘·*¢ Ç\T¢ X¯óÁuÛÑ+ #˚j·T≥+e+{Ï Ç+{Ï |üqT\T #˚j·T&É+ #·÷dæ, ‘êqT ≈£L&Ü n˝≤π> #˚j·T&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·&É+ eTq+ >∑eTì+#·e#·TÃ. 7) |æ\¢\≈£î s¡ø£s¡ø±\ ø£è‘ê´\T ø£*Œdü÷Ô |æ\¢\T ñ‘ê‡Vü≤+>± bÕ˝§ZH˚˝≤ #˚j·÷*. 8) u§eTà\T, |üõ˝Ÿ‡, u≤¢≈£î\T, e÷düTÿ\T, ‘√\T u§eTà\T ñ|üjÓ÷–+∫ Ä&É{≤ìøÏ Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. 9) á <äX¯˝À |æ\¢\T bı>∑&ÉÔ eT]j·TT $eTs¡Ù\≈£î yÓ+≥H˚ Á|ü‹düŒ+~kÕÔs¡T. ø£qTø£ |æ\¢\T #˚ùd |üqT\qT yÓT#·TÃø√e&É+, ‘·|ü⁄Œ\qT düe]+#·&É+ <ë«sê yê]ì Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. 10) ø£<\ä∏ T, bÕ≥\T $ì|æ+#·&+É , n_Ûqj·T >π j·÷\T bÕ&ç+#·≥+, dü+|òTü ≥q\T, edüTeÔ ⁄\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&+ç #·&+É <ë«sê |æ\¢˝À¢ uÛ≤wüqT n_Ûeè~∆|üs¡#·e#·TÃ. 6 qT+&ç 8 dü+ˆˆ\ ej·TdüT‡ |æ\¢\T H˚s¡TÃ≈£îH˚ $<ÛëqeTT: 1) á <äX¯˝À |æ\¢\T #·<äe&É+ Áyêj·T≥+, ø±s¡D≤\T #Ó|üŒ≥+ #˚j·T>∑\T>∑T‘êsTT. 2) düeTkÕ´ |ü]cÕÿs¡ HÓ’|ü⁄D´+ n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·T+~. 3) ø£+&Ésê\ #·\q+˝À ìj·T+Á‘·D kÕ~ÛkÕÔs¡T. 4) $wüj·÷ìï Ç‘·s¡T\ <äèwæº‘√ #·÷dæ ‘·<äqT>∑TD+>± Á|ü‹düŒ+~kÕÔs¡T. 5) ‘√{Ï |æ\¢\‘√ ùdïVü‰ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘· ÇkÕÔs¡T. 6) ìj·TeTã<ä∆yÓTÆq Ä≥\T Ä&É>∑\T>∑T‘ês¡T. 7) ‘·eT uÛ≤yê\qT e´ø£Ô|üs¡#·&É+˝À, Á|üjÓ÷>±\T #˚j·T&É+˝À ñ‘ê‡Vü≤+ ø£*– e⁄+{≤s¡T. 8) ‘ê]ÿø£+>± Ä˝À∫+∫ ∫qï düeTdü´\T kÕ~Û+#·>∑\s¡T. 9) eØZø£s¡D\T #˚kÕÔs¡T. 10) uÛ≤cÕ HÓ’|ü⁄D≤´\T n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘êsTT. 11) ˇπø $wüj·T+ô|’ m≈£îÿe ùd|ü⁄ <äèwæº ì\T|ü>∑\s¡T. 12) #˚‹ y˚ﬁ¯¢≈£î |ü≥Tº, ø£+{ÏøÏ #˚‹øÏ düeTq«j·T+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. 13) sêj·T&É+, ^j·T&É+, u§eTà\T y˚j·T&É+ yÓTT<ä\>∑T HÓ’|ü⁄D≤´\T ô|+bı+<äT‘êsTT. ø£è‘ê´<Ûës¡ |ü<ä∆‘·T\T nuÛÑ´düHêìøÏ nqT≈£L\+. ø£qTø£ ñbÕ<Ûë´j·TT\T ø£è‘ê´<Ûës¡ |ü<ä∆‘·T\T ñ|üjÓ÷–+∫ ::5::

|æ\¢˝À¢ nuÛÑ´düHêìï ô|+bı+~+#ê*.

2.2 |æ\¢\ nedüsê\T` yêì dü«uÛ≤eeTT Á|ü‹ e´øÏÔøÏ nedüsê\T e⁄+{≤sTT. nedüsê\H˚$ n+<ä]ø° ˇπøs¡ø£+>± e⁄+&Ée⁄. yê] ej·TdüT‡qT ã{Ïº e´øÏ>Ô ‘∑ · kÕe÷õø£ |ü]dæ‹ú ì ã{Ïº nedüsê\T e÷s¡T‘·÷ ñ+{≤sTT. nedüsê\T eTTK´+>± s¬ +&ÉT s¡ø±\T 1) ÁbÕ<Û$ä Tø£ nedüsê\T 2) >öD nedüsê\T. ÁbÕ<∏ä$Tø£ nedüsê\+fÒ Á|ü‹ e´øÏÔøÏ ‘·|üŒìdü]>± ø±e\dæq$. ñ<ëVü≤s¡D≈£î >±*, ˙s¡T, ÄVü‰s¡+, <äTdüTÔ\T yÓTT<ä\>∑Tq$. >öD nedüsê\+fÒ Ç$ e´øÏÔì ã{Ïº |ü]dæú‹ì ã{Ïº e÷s¡T‘·÷ ñ+{≤sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î {Ï.$, πs&çjÓ÷, ø£+|üP´≥sY, yÓ÷{≤s¡T ôd’øÏ˝Ÿ, |ü⁄düÔø£+ yÓTTˆˆq$. ∫qï |æ\¢\T Á|ür~ H˚s¡TÃø√yê\H˚ ≈£î‘·÷Vü≤\+ ø£*– e⁄+{≤s¡T. |üPs¡« u≤\´<äX¯ |æ\\¢ T nH˚ø£ nedüsê\T ø£*– e⁄+{≤sTT. M]øÏ uÀ~Û+#˚ ñbÕ<Ûë´j·TT\T yê] nedüsê\ >∑T]+∫q ne>±Vü≤q ø£*– e⁄+&Ü*. nedüsêìï dü+‘·è|æÔ |ü]∫q|ü⁄Œ&ÉT |æ\¢\T e÷qdæø£+>±, XÊØs¡ø£+>±, Äs√>∑´+>±, Äq+<ä+>± e⁄+{≤s¡T. H˚wüq˝Ÿ ø£]≈£î\yéT Áù|òyéT esYÿ 2005 (Position paper Focus Group on ECCE) Á|üø±s¡+ |æ\¢\ n_Ûeè~∆ #Ó+<ä&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ nedüsê\T dü+‘·è|æÔ |üs¡#·e\dæ e⁄+~. 1) ùd«#·Ã¤ : |æ\¢\T ùd«#·Ã¤qT ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. ô|<ä›\ CÀø£´+ düVæ≤+#·˝Òs¡T. |üPs¡« u≤\´<äX¯ |æ\¢\T á ÁøÏ+~ n+XÊ\≈£î dü+ã+~Û+∫ ùd«#·Ã¤ ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. m) uÛ≤e e´ø°Ôø£s¡D : |æ\¢\T ìs¡+‘·s¡+ @<√ e÷{≤¢&É{≤ìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔ+{≤s¡T. Ç+{Ï e<ä›, bÕsƒ¡XÊ\˝À ≈£L&Ü |æ\¢\≈£î e÷{≤¢&ÜìøÏ neø±X¯+ Çyê«*. n|ü⁄Œ&˚ |æ\¢\T ùd«#·Ã¤>± ‘·eT Ä˝À#·q\T, n_ÁbÕj·÷\T e´ø£Ô|üs¡#·>∑\s¡T. ‘·<ë«sê uÛ≤cÕ_Ûeè~∆ #˚düTø√>∑\T>∑T‘ês¡T. ECCE πø+Á<ë\˝À ùd«#êÃ¤ dü+uÛ≤wüD\ <ë«sê |æ\¢\≈£î Ç‘·s¡ |æ\¢\‘√ eT]j·TT ø±s¡´ø£s¡Ô\‘√ eT+∫ dü+ã+<Ûë\T @s¡Œ&É‘êsTT. ø£qTø£ |æ\¢\T ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À e÷{≤¢&É{≤ìøÏ Á|ü•ï+#·&ÜìøÏ dü+<˚Vü‰\T rs¡TÃø√e&ÜìøÏ neø±X¯+ ø£*Œ+#ê*. _) Á|üjÓ÷>±‘·àø£‘· : |æ\¢\T Á|üjÓ÷>±\T #˚ùd dü«uÛ≤e+ ø£*–e⁄+{≤s¡T. Á|ü‹B |ü]o*dü÷Ô @+ »s¡T>∑T‘·T+B, m˝≤ »s¡T>∑T‘·T+B ‘Ó\TdüTø√yê\ì Á|üj·T‹ïdü÷Ô e⁄+{≤s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ∫qï &Éu≤“‘√ ˙ﬁ¯¢qT ô|<ä› &Éu≤“˝À b˛dü÷Ô n~ m|ü⁄Œ&ÉT ì+&ÉT‘·T+<ë nì #·÷kÕÔs¡T. ˙ﬁ¯¢˝À s¡ø£s¡ø±\ edüTÔe⁄\qT y˚dæ n$ eTTq>∑&É+, ‘˚\&É+ #·÷dæ Ä˝À∫kÕÔs¡T. |æ\¢\≈£î Á|üe÷<äø£s¡+ ø±q+‘·es¡≈£î yê]øÏ Á|üjÓ÷>±\T #˚düT≈£îH˚ neø±X¯+ ø£*Œ+#ê*. yê]ì ˇø£ ø£+≥ ø£ìô|&ÉT‘·÷ nedüs¡yÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·y˚T ô|<ä›\T CÀø£´+ #˚düTø√yê*. ECCE πø+Á<ä+˝À |æ\¢\T Á|üjÓ÷>±\T #˚dü÷Ô nqTuÛÑe |üPs¡«ø£ nuÛ≤´düq+ »s¡>∑&ÜìøÏ neø±XÊ\T ø£*Œ+#ê*. ñ<ë: e÷´õø˘ bÂ&ÉsY &Éu≤“, Áø=y=«‹Ô‘√ e÷´õø˘ yÓTT<ä˝…’q$. dæ) Áb˛‘ê‡Vü≤+ : |æ\¢\T ∫qï |üì #˚dæHê <ëìøÏ Áb˛‘ê‡Vü≤+ ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. |æ\¢\qT Áb˛‘ê‡Væ≤ùdÔ Ç+ø± ñ ‘ê‡Vü≤+>± H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˇø£ bÕ≥ ø=+‘· ‘·|ü⁄Œ\‘√ bÕ&çHê u≤>± bÕ&Üeì yÓT#·TÃ≈£î+≥÷H˚ ‘·|ü⁄Œ\qT HÓeTà~>± $e]+#ê*. |æ\¢\‘√ #·|üŒ≥T¢ ø={Ïº+#·&É+, u≤>± #˚XÊeì bı>∑&É≥+ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\‘√ yê] >∑T]+∫ #Ó|üŒ&É+ e\q |æ\¢\T dü+‘√wæ+∫ Ç+ø± u≤>± H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. ø£qTø£ ECCE πø+Á<ä+˝À |æ\¢\≈£î Áb˛‘ê‡Vü≤ø£s¡yÓTÆq |ü]düsê\qT @sêŒ≥T #˚j·÷*. ::6::

&ç)

2) m)

_)

dæ. &ç. 3)

m.

_)

düyêﬁ¯ó¢ : n|üŒ{Ï es¡≈î£ Ç+{Ïø,Ï Ç+{Ï˝Àì ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\‘√ e÷Á‘·yT˚ >∑&|ç qæ |æ\\¢ T yÓTT<ä{Ï kÕ]>± |üPs¡« ÁbÕ<Û$ä Tø£ bÕsƒX¡ Ê\≈£î sêe&É+ nø£ÿ&É ø=‘·Ô |ü]düsê\T |ü<‘∆ä T· \≈£î n\yê&ÉT |ü&≥ É + yê]øÏ ˇø£ düeTdü´ yê]‘√ ùdïVü≤+>± yÓT\>∑T‘·÷ yê]˝À _&çj·÷ìï b˛>={Ïº bÕsƒ¡XÊ\ yê‘êes¡D≤ìøÏ |ü<ä∆‘·T\≈£î n\yê≥T |ü&˚˝≤ #˚j÷· *. Äq+<ä+ : dü+‘√wü+ dü>+∑ ã\+. |æ\\¢ T $wüj÷· \T dü+‘√wü+>± H˚sT¡ Ã≈£î+{≤s¡T. ÁøÏ+~ $wüj÷· \T kÕ~Û+#·&+É <ë«sê |æ\¢\T dü+‘√wü+>± e⁄+{≤s¡T. Ädüsê : (Support) |æ\¢\T Á|ü‹~ dü«+‘·+>± #˚Ój·÷\qT≈£î+{≤s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ‘·eT ã≥º\T ‘êy˚T y˚düTø√yê\qT≈£î+{≤s¡T. yê]øÏ Ä $wüj·T+˝À düVü‰j·T+ #Ój·÷´˝Ò ‘·|üŒ e<ä›ì n&ÉT¶ |ü&É≈£L&É<äT. nuÛÑ´düq˝À ≈£L&Ü dü«j·T+>± nuÛÑ´dæ+#·T≥≈£î |ü]dæú‘·T\T ø£*Œ+∫ nedüs¡yÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT düVü‰j·T+ #Ój·÷´*. s¡ø£åD eT]j·TT uÛÑÁ<ä‘·: |æ\¢\T s¡ø£åD eT]j·TT uÛÑÁ<ä‘· ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. n$ yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\ qT+&ç nq>± m+&É, yêq #·* qT+&ç s¡ø£åD ø£*Œ+#˚~>± ECCE πø+Á<ä+ e⁄+&Ü*. ñbÕ<Ûë´j·TT\T |æ\¢\qT uÛÑj·Tô|≥º≈£î+&Ü ùdïVü‰uÛ≤e+‘√ yÓT\>±*. n|ü⁄Œ&˚ |æ\¢\T _&çj·T+ ˝Ò≈£î+&Ü n+<ä]‘√ ø£*dæ yÓT*dæ Ä≥ bÕ≥\˝À bÕ˝§Z+≥÷ nuÛÑ´düq+ #˚kÕÔs¡T. ø£qTø£ |æ\¢\≈£î uÛÑÁ<ä‘ê uÛ≤e+ ø£*–+#·e\dæq u≤<Ûä´‘· ECCE ø±s¡´ø£s<Ô¡ .˚ neø±X¯+: |æ\¢\T Ä≥˝≤&É{≤ìøÏ, e÷{≤¢&É{≤ìøÏ, bÕ≥\T bÕ&É{≤ìøÏ, Ç‘·s¡ ø£è‘ê´\T #˚j·T&ÜìøÏ M˝…’q+‘· m≈£îÿe neø±X¯+ ø£*ŒùdÔ ùd«#·Ã¤>± Äq+<ä+>± H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+ : |æ\¢\T ø£è‘ê´\T, Á|üjÓ÷>±\T #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT Ä≥\T Ä&˚≥|ü⁄Œ&ÉT ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT yê]ì >∑eTìdü÷Ô ‘·>∑T dü÷#·q*yê«*. yês¡T dü]jÓÆTq ~X¯˝À |ü⁄s√>∑$T+#˚˝≤ #·÷&Ü*. düs¡T›u≤≥T : Ç+{Ï qT+&ç bÕsƒ¡XÊ\≈£î e∫Ãq |æ\¢\≈£î bÕsƒ¡XÊ\ |ü]düsê\T, |ü<ä∆‘·T\T e´≈£îÔ\T n+‘ê Áø=‘·Ô>± e⁄+≥T+~. M≥ìï+{ÏøÏ n\yê≥T |ü&{É ≤ìøÏ ø=+‘· düeTj·T+ |ü&TÉ ‘·T+~. ECCE ø±s¡´ø£sÔ¡ eT+∫ e÷≥\‘√ Áù|eT>± e´eVü≤]dü÷Ô |æ\¢\T düs¡T›u≤≥T #˚düT≈£îH˚≥≥T¢ düVü≤ø£]+#ê*. dü$Twæº düVü‰ø±s¡+ :á <äX¯˝À |æ\¢\T ˇ+≥]>± Ä&ÉTø√e&ÜìøÏ Çwüº|ü&É‘ês¡T. |æ\¢\T s¡ø£s¡ø±\ kÕe÷õø£, kÕ+düÿè‹ø£ H˚|<ü ´ä∏ + >∑\ ≈£î≥T+u≤\ qT+&ç ECCE øπ +Á<ëìøÏ ekÕÔsT¡ . |æ\\¢ +<äs÷¡ Ä≥, bÕ≥\‘√ ø£*dæyTÓ *dæ bÕ˝§Zq&É+ »≥Tº ø£è‘ê´\T #˚sTT+#·&É+ <ë«sê yê] eT<Ûä´ ùdïVü≤ uÛ≤e+, düVü≤ø±s¡+ ô|+bı+~+#ê*. $q&É+: MTs¡T #Ó|æŒ+~ |æ\¢\T $Hê\qTø=+fÒ |æ\¢\T #Óù|Œ~ MTs¡T$q&ÜìøÏ dæ<ä∆|ü&É+&ç. yêﬁ¯ﬂ≈£î uÀ~Û+#·e<äT›. yêﬁ¯óﬂ H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ kÕj·T|ü&É+&ç. yêﬁ¯ﬂ <ä>∑Zs¡ m|ü⁄Œ&É÷ ∫s¡Tqe⁄«‘√ e⁄+&É&É+, yêﬁ¯ﬂ‘√ ø£*dæ qe«&É+ eTT+<äT>± MTs¡T H˚sT¡ Ãø√+&ç. n|ü⁄Œ&˚ |æ\\¢ T MT≈£î $<ë´s¡T\∆ T>± >±ø£ $TÁ‘·T˝≤¢ e⁄+{≤s¡T. MT <ä>sZ∑ ¡ H˚sT¡ Ãø√e&ÜìøÏ, MT‘√ Äq+<ä+ |ü+#·Tø√e&ÜìøÏ, ø£cÕº\T MT‘√ #Ó|⁄ü Œø√e&ÜìøÏ eTT+<äT≈£î ekÕÔsT¡ . Hê <äèwæ˝º À ñbÕ<Ûë´j·TT&ç Á|üÁ|ü<∏äeT u≤<Ûä´‘· Ç~ ` ø£˝≤Œø£+ #êe*, uÛ≤s¡rj·T $<ë´ uÛÑeHé |æ\¢\T ‘êeTT #Óù|Œ~ ô|<ä›\T, Ç‘·s¡T\T $Hê\ì ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. ø£qTø£ ô|<ä›\T yês¡T e÷{≤¢&˚~ ::7::

dæ.

&ç)

Ç)

4)

1)

ÁX¯<ä∆>± $Hê*. <ëì˝Àì eT+∫ #Ó&ÉT\T $e]+#ê* Ç‘·s¡T\T #Óù|Œ~ $H˚ n\yê≥T #Ój·÷´*. düVü≤q+ : á ej·TdüT‡˝À |æ\¢\T m≈£îÿeùd|ü⁄ ˇπø#√≥ ñ+&É˝Òs¡T. ˇπø $wüj·T+ MT<ä m≈£îÿe düeTj·T+ <äèwæº øπ +ÁBø£]+#·˝sÒ T¡ . yê]øÏ ø£*Œ+#˚ ø£è‘ê´\T ‘·≈î£ ÿe düeTj·T+˝À |üPs¡j Ô T˚ ´˝≤ s¡÷bı+~+#ê*. Ä≥\T, bÕ≥\T, ø£<\ä∏ T #ÓãT‘·÷ yê]øÏ ÄdüøÔÏ ø£*–+∫ yê] ne<Ûëq+ ô|+#·{≤ìøÏ ø£èwæ #˚j÷· *. |æ\\¢ ‘√ düV≤ü q+>± e⁄+≥÷ yês¡T Ç‘·s¡T\‘√ düVü≤q+>± e⁄+&˚ n\yê≥T #Ój·÷´*. |ü+#·Tø√e&É+ : |æ\¢˝À¢ kÕ«s¡ú+ m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. Á|ü‹~ ‘·eT <äèwæº‘√H˚ #·÷kÕÔs¡T. n˙ï ‘·eTπø ø±yê\ì n˙ï ‘êy˚T #˚j·÷\ì uÛ≤eq ø£*– e⁄+{≤s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Ç+{À¢ @<Ó’Hê ˇø£ ô|<ä› |ü+&ÉT rdüT≈£î e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT eTTø£ÿ\T #˚dæ ô|&É‘êeT+fÒ |æ\¢\T Çwüº|ü&És¡T. yÓTT‘·Ô+ ‹+{≤eTì e÷sê+ #˚kÕÔs¡T. ø=+‘· ‹qï ‘·s¡Tyê‘· $T>∑‘ê yêﬁ¯¢≈£î Ç#˚ÃkÕÔs¡T. »≥Tº ø£è‘ê´\T @sêŒ≥T #˚dæ yê]˝À |ü+#·T≈£îH˚ n˝yê≥T ô|+bı+~+#ê*. ‘·<ëqTuÛÑ÷‹ (Empathy) Ç‘·sT¡ \ dü+‘√wü+ ˝Ò<ë u≤<Ûqä T ‘·q~>± uÛ≤$+∫q|ü⁄Œ&ÉT ‘·∑TD+>± Á|üe]Ô+#·>\∑ +. |æ\\¢ dü«uÛ≤eeTTqT yê] |ü]dæú‹ì dü]>± n+#·Hê y˚dæ <ëìøÏ ‘·–q≥T¢>± düŒ+~+#·>∑*–‘˚ |æ\¢\T uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq ø£è‘ê´\˝À bÕ˝§Zq>∑\s¡T. Äs√>∑´+ πøåeT+ : Äs√>∑´+ eTVü‰uÛ≤>∑´+ nHêïs¡T ô|<ä›\T. |æ\¢\T Äs√>∑´+>± ñqï|ü⁄&˚ ñ‘ê‡Vü≤+>± H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. |æ\¢\T Äs√>∑´+>± πøåeT+>± ñ+&˚˝≤ #·÷düTø√e\dæq u≤<Ûä´‘· ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T eT]j·TT ñbÕ<Ûë´j·TT˝<˚. ECCE / n+>∑Hé yê&û ø±s¡´ø£s¡Ô\T |æ\¢\ Äs√>∑´ $wüj·T+˝À á ÁøÏ+~ $wüj·÷\T bÕ{Ï+#ê*. m) |æ\˝¢ À¢ >∑\ Äs√>∑´ düeTdü´\T >∑T]Ô+∫ ‘·–q yÓ<’ ´ä düV‰ü j·T+ n+<˚˝≤ #·÷&É≥+ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î ‘Ó*j·T#˚jT· &É+. _) |æ\¢\≈£î m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT Äs√>∑´ |üØø£å\T #˚sTT+#·≥+. dæ) |æ\¢\ m‘·TÔ, ãs¡Te⁄ #·÷dü÷Ô ô|s¡T>∑T<ä\ dü]>± ˝Òì |æ\¢\qT >∑T]Ô+∫ Á|ü‘˚´ø£ ÁX¯<ä∆ eVæ≤+#·&É+ &ç) |æ\¢˝À¢ <äèwæº˝À|ü+ Ç+ø± Ç‘·s¡ ˝ÀbÕ\T >∑T]Ô+∫ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ <äèwæºøÏ rdüT≈£îsêe&É+ Á|üuÛÑT‘·« Äs√>∑´ dü+πøåeT |ü<∏äø±\qT $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+. Ç) Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü Äj·÷ düeTj·÷\˝À |æ\¢\≈£î yê´~Û ìs√<Ûäø£ {°ø±\T y˚sTT+#·&É+. Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq n\yê≥T¢ : |ü]X¯óÁuÛÑ‘·, Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq n\yê≥T¢ ô|+bı+~+#·&É+ e\¢ |æ\¢\T Äs√>∑´+>± ñ+{≤s¡T. |æ\¢\≈£î e´øÏÔ>∑‘· |ü]X¯óÁuÛÑ‘· ÁbÕeTTK´‘·qT $e]+#ê*. |æ\¢˝À¢ á ÁøÏ+~ n\yê≥T¢ ô|+bı+~#ê*. 1) Á|ü‹s√E |ü+&ÉT¢ ‘√eTTø√e&É+, kÕïq+ #˚dæ X¯óÁuÛÑyÓTÆq ã≥º\T <Ûä]+#·&É+. 2) uÛÀ»q+ ‹H˚eTT+<äT ‹qï ‘·s¡Tyê‘· #˚‘·T\T, ø±ﬁ¯óﬂ X¯óÁuÛÑ+>± ø£&ÉTø√ÿe&É+. 3) »\TãT, <ä>∑TZ ˝≤+{Ï$ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT Ç‘·s¡T\≈£î <ä÷s¡+>± ñ+&É≥+. 4) ‘·*¢+Á&ÉT\≈£î |ü]X¯óÁuÛÑ‘· ÁbÕ<Ûëq´‘·qT $e]+#ê*. |æ\¢\≈£î ô|fÒº ÄVü‰s¡+ |ü]X¯óÁuÛÑyÓTÆq yê‘êes¡D+˝À ‘·j÷· s¡T #˚sTT+#ê*. ::8::

2)

b˛wüø±Vü‰s¡+ : |æ\¢\T m|ü⁄Œ&É÷ Ä&ÉT‘·÷, bÕ&ÉT‘·÷ #·Ts¡T≈£î>± e⁄+{≤s¡T. yê]øÏ X¯øÏÔ kÕeTsêú´\ ø√dü+, X¯Øs¡ ìsêàD+ »s¡>{∑ ≤ìøÏ b˛wüø±Vü‰s¡+ nedüs+¡ . b˛wüø±Vü‰s¡+ \_Û+#·qf…‘¢Æ ˚ |æ\\¢ XÊØs¡ø,£ e÷qdæø£ ô|s¡T>∑T<ä\ dü]>± e⁄+&É<äT. |æ\¢\T nH˚ø£ »ãT“\≈£î >∑T] nj˚T´ neø±X¯+ e⁄+≥T+~. ø£qTø£H˚ n+>∑Hé yê&û πø+Á<ë\˝À b˛wüø±Vü‰s¡+ n+~düTÔHêïs¡T. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î b˛wüø±Vü‰s¡ ÁbÕeTTK´‘· ‘Ó*j·T#˚dæ Ç+{À¢ ≈£L&Ü b˛wüø±Vü‰s¡+ n+<˚˝≤ #·÷&Ü*.

2.3 ÁbÕs¡+uÛÑ dü+e‘·‡sê\ nuÛ´Ñ düq+˝À #·Ts¡Tø¬ q’ eT]j·TT Áø°&Ü |ü<‘∆ä T· \ ÁbÕ<Ûëq´‘·, e÷s¡±sTT. $$<Ûä ej·TdüT‡\˝À |æ\¢\T m˝≤ Ä&ÉT≈£î+{≤s√ ‘·<ë«sê m˝≤ H˚s¡TÃ≈£î+{≤s√ á n<Ûä´j·THê\˝À |ü]o*+#·&É+ »]–+~. $es¡ÔHê Á|üÁøÏj·T>± $<ä´ ` Áb˛u…˝Ÿ, e÷+{Ïk˛‡] bÕXÊÃ‘·´ $<ë´y˚‘˝Ô· q’… s¡÷k˛, C≤Hé&÷É ´sTT, e÷+{Ïk˛‡] Áb˛u…˝Ÿ yÓTT<ä˝q’… $<ë´y˚‘\Ô· +<äs÷¡ |üPs¡« u≤\´<äX,¯ $<ë´ Á|üD≤[ø£, Áø°&É\T, ø£è‘ê´\T, Á|üjÓ÷>±\T eT]j·TT nqTuÛÑyê\‘√ ≈£L&ç ñ+&Ü\ì n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶s¡T. uÛ≤s¡rj·T $<ë´ ‘·‘·«y˚‘·Ô˝…’q >±+BÛ, sƒê>∑÷sY, –pu≤sTT, ‘êsêu≤sTT yÓ÷<äø˘ yÓTT<ä˝…’q yês¡T ∫qï|æ\¢\≈£î $<ä´q+~+#·T≥˝À •X¯óπø+ÁBø£è‘· $<ÛëHê\ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT $e]+#ês¡T. $$<Ûä s¡ø±\ edüTÔe⁄\qT ñ|üjÓ÷–+∫ ø£è‘ê´\T #˚j·T&É+˝À |æ\¢\T ÄdüøÏÔ ø£*–e⁄+{≤s¡ì |ü]XÀ<Ûäq\˝À >∑eTì+#ês¡T. Ä<ÛäTìø£ eTH√$C≤„q XÊgy˚‘·Ô˝…’q |æj·÷CÒ, Áã÷qsY, yÓ’>√{Ÿ d”ÿ\T ≈£L&Ü |ü]XÀ<Ûäq\T #˚dæ Ä≥\T eT]j·TT ø£è‘ê´\ <ë«sê |æ\¢\T düVü≤»+>± H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡ì ìs¡÷|æ+#ês¡T. 2.3.1 Áø°&É ìs¡«#·qeTT : |æj·÷CÒ Áø°&ÉqT eTH√$ø±dü Á|üÁøÏj·T>± ù|s=ÿHêï&ÉT. @ e´øÏÔ nsTTHê ‘·q r]ø£ düeTj·÷˝À¢ ‘·qøÏwüºyÓTÆq @ |üìì #˚kÕÔ&√ <ëìH˚ Áø°&É nì >∑T*¢ø˘ ìs¡«∫+#ê&ÉT. Ç‘·s¡ Á|ües¡Ôq n+‘ê $e]+∫q ‘·s¡Tyê‘· $T–* e⁄+&˚~ Áø°&É ø=+<äs¡T u≤\´ <äX¯≈£î ì]∆wüºyÓTÆq Á|üÁøÏj·T>± Áø°&ÉqT ìs¡«∫+#ês¡T. 2.3.2|ü Áø°&Ü |ü<ä∆‘·T\T : Áø°&É\qT eTTK´+>± 3 s¡ø±\T>± eØZø£]kÕÔs¡T. 1) ùd«#·Ã¤ ˝Ò<ë nj·T‘·ï Áø°&Ü |ü<ä∆‹ : •X¯óe⁄ »ìà+∫q ‘=*s√E˝À¢ Ä&˚ Ä≥. á Ä{ ùd«#·Ã>¤ ± ˇ+≥]>± ‘·q+‘· ‘êqT, ‘·q n_ÛsT¡ ∫ qqTdü]+∫ Ä&ÉT≈£î+≥T+~. BìøÏ düeTj·T ìã+<Ûäq˝Ò$T ñ+&Ée⁄. 2) e´ekÕú|æ‘· ˝Ò<ë ìsêàD≤‘·àø£ Áø°&Ü |ü<ä∆‹ : 6 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ <ë{Ïq |æ\\¢ T ‘êeTT düeT≈£Ls¡TÃ≈£îqï edüTeÔ ⁄\‘√ Ä≥\T Ä&É‘ês¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î n–Zô|f…º\‘√ ¬s’\T, n≥ºeTTø£ÿ\‘√ Ç\T¢, bÕsƒ¡XÊ\ qeT÷Hê ˝≤+{Ï$ ì]à+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïkÕÔs¡T. ìsêàD≤‘·àø£+>± kÕ~Û+∫q |üqT\‘√ Äq+<ä+, ‘·è|æÔ bı+<äT‘ês¡T. á düeTj·T+˝À |æ\¢\≈£î ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, ñ bÕ<Ûë´j·TT\ e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+ nedüs¡eTÚ‘·T+~. ::9::

3.

Hê≥ø°ø£s¡D Áø°&Ü |ü<ä∆‹ : n~Ûø£ Á|ü»„ >∑\ |æ\¢\T Hê≥ø°ø£s¡D+˝À ‘·eT düè»Hê‘·àø£, ìsêàD≤‘·àø£yÓTÆq X¯≈£îÔ\qT ñ|üjÓ÷–+∫ Äq+<ä+ bı+<äT‘ês¡T. Hê≥ø°ø£s¡DqT ô|<ä› |æ\¢\ <ë«sê, {°Ï.$.\T, dæìe÷\T #·÷&É≥+ <ë«sê ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, ñ bÕ<Ûë´j·TT\ qT+&ç ùdïVæ≤‘·T\ qT+&ç H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. |æ\¢\T ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ bÕÁ‘·\T, ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´]∆ bÕÁ‘·\T, <=+>∑ b˛©düT bÕÁ‘·\T b˛wæ+∫ Ä&ÉT≈£î+{≤s¡T.

2.3.3. Áø°&Ü |ü<ä∆‘·T\ ÁbÕeTTK´‘· : |üPs¡« u≤\´<äX¯ $<ä´˝À Áø°&Ü |ü<ä∆‹øÏ #ê˝≤ ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+~. Áø°&Ü |ü<ä∆‹ •X¯óπø+ÁBø£è‘·yÓTÆq~. |æ\¢\T Ä≥\T ø£è‘ê´\ <ë«sê $<ä´ H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. Áø°&Ü |ü<ä∆‹˝À |æ\¢\T Á|ü‘·´ø£å nqTuÛÑyê\ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. á <äX¯˝À |æ\¢\T @$wüj·T+ MT<ä nsTTHê πøe\+ 7 qT+&ç 15 ìˆˆ\T e÷Á‘·y˚T <äèwæº ì\|ü>∑\s¡T. XÊØs¡ø+£ >±, e÷qdæø+£ >± ©qeTj˚T´ ø£<\ä∏ T, ø£è‘ê´\˝À e÷Á‘·yT˚ m≈£îÿe ùd|ü⁄ <äèwæº ì\|ü>\∑ s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î eT{Ï‘º √ u§eTà\T #˚jT· &É+, ÇdüTø£˝À Ä{˝≤&É≥+, n–Zô|f…\º ‘√ Ç\T¢ ø£≥&º +É yÓTT<ä\>∑T |üqT\˝À m≈£îÿeùd|ü⁄ ñ+&É>\∑ s¡T. Áø°&Ü |ü<‹∆ä ˝À |æ\\¢ T Ç‘·s¡ |æ\\¢ ‘√ ø£*dæ |üì#˚jT· &É+ e\¢ Äq+<ëìï, Á|üj÷Ó »Hêìï bı+<äT‘ês¡T. HÓ’|ü⁄D≤´\qT ô|+bı+~+#·Tø√>∑\T>∑T‘ês¡T. á |ü<ä∆‹˝À |æ\¢\T nuÛÑ´düq+˝À #·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§Z+{≤s¡T. Áø°&Ü |ü<ä∆‹ |üPs¡« u≤\´<äX¯ $<ä´≈£î düeTs¡∆e+‘·yÓTÆq e÷<Ûä´eT+. Áø°&Ü |ü<ä∆‹ |æ\¢\˝À #·<äTe⁄ |ü≥¢ Áù|s¡DqT, ÄdüøÏÔì ø£*–düTÔ+~. á |ü<ä∆‹ |æ\¢\qT ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ä´≈£î dü+dæ<äT∆\qT #˚düTÔ+~. Áø°&Ü |ü<ä∆‹ |æ\¢\ nuÛÑ´düHê kÕeTsê∆´ìï, HÓ|’ ⁄ü D≤´_Ûeè~∆ì, n_ÛsT¡ ∫, yÓK’ s¡T\qT ñbÕ<Ûë´j·TT\T ns¡+∆ #˚dTü ø√e&É+˝À ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. Áø°&Ü |ü<ä∆‹ Äq+<ä<ëj·Tø£ nuÛÑ´düq+˝À (joyful learning) z eT+∫ uÀ<ÛäHê |ü<ä∆‹.

::10::

|üPs¡« ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ä´˝À Áø°&Ü |ü<ä∆‹ ÁbÕeTTK´‘·qT á ÁøÏ+~ ∫Á‘·|ü≥+ <ë«sê ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.

2

::11::

Ç{© <˚X¯düTúsê˝…’q &Üø£ºsY eT]j·÷ e÷+{Ïk˛‡] (1870`1952) eT‹ dæú$T‘·+ ˝Òì s√>∑T\≈£î yÓ’<ä´+ #˚ùd~. yê]øÏ $<ä´ H˚sŒ¡ &ÜìøÏ ø=‘·Ô ø=‘·Ô |ü<‘∆ä T· \qT bÕ{Ï+∫ $»j·T+ kÕ~Û+∫+~. 3 dü+e‘·‡sê\ qT+&ç øöe÷s¡ <äX¯ es¡≈î£ 4 <äX¯\T>± $uÛÑõ+∫ neT\T |üs¡∫+~. ÄyÓT 1939˝À uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ e∫Ã 1951 es¡≈£î Çø£ÿ&É |üPs¡« ÁbÕ<Ûä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\ |ü]dæú‘·T\T >∑eTì+∫ ∫qï |æ\¢\≈£î eT+∫ $<ä´ n+~+#ê\H˚ \ø£å´+‘√ |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´˝À nH˚ø£ e÷s¡TŒ\T rdüT≈£îe∫Ã+~. |æ\¢\≈£î |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´qT dü+|üPs¡í+>± n+~+#·T≥≈£î #ê˝≤ ø£èwæ #˚dæ+~. Á|ü|ü+#·eT+‘·{≤ e÷+{Ïk˛‡] bÕsƒ¡XÊ\\T kÕú|æ+#·&É+ »]–+~. e÷+{Ïk˛‡] $<ë´ $<Ûëq+ dü÷Á‘ê\T : 1) |æ\¢\≈£î dü+|üPs¡íyÓTÆq ùd«#·Ã¤qT Çyê«*. á ùd«#·Ã¤ |æ\¢˝À¢ d”«j·T Áø£eT•ø£åD, d”«j·T ìÁ>∑Vü≤+ n_Ûeè~∆ #Ó+<ä{≤ìøÏ <ë]rdüTÔ+~. 2) |æ\¢\≈£î dü«+‘·+>± H˚s¡TÃ≈£îH˚ kÕeTs¡ú´+ ñ+≥T+~. ø£qTø£ |æ\¢\ d”«j·T nuÛÑ´düHêìøÏ neø±X¯+ ø£*Œ+#ê*. 3) |æ\¢\ düeTÁ>∑eT÷]Ô eT‘ê«ìï ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£, kÕ+|òæTø£ ñ<˚«>∑ n+XÊ˝À¢ ‘·–q ÁbÕ<Ûëq´‘· Çyê«*. 4) C≤„H+˚ Á~j·÷\ •ø£Då ≈£î, #·\q Hê&ÉT\ düeTs¡‘∆ ≈· î£ Á|ü‘´˚ ø£ |ü]ø£sê\T s¡÷bı+~+∫ neT\T |üs#¡ &· +É »s¡T>∑T‘·T+~. 5) »≥Tº |üì ø£+fÒ e´øÏÔ>∑‘· |üìøÏ ÁbÕeTTK´‘· Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. 6) |æ\¢\T ‘·eT #·T≥÷º e⁄qï |ü]düsê\qT |ü]o*+∫ Á|ü‘·´ø£å nqTuÛÑyê\ <ë«sê ne>±Vü≤q #˚düTø√e&É+ HÓ’|ü⁄D≤´\T Ä]®+#·&É+ nH˚~ eTTK´yÓTÆq n+X¯+. 7) Äs√>∑´+, |ü]X¯óÁuÛÑ‘·≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘· e⁄+≥T+~. 8) |æ\¢\T dü«j·T+ ìs¡íj·÷\T #˚düTø√e&ÜìøÏ neø±X¯+ ø£*Œ+#·&É+. 9) dü«j·T+>± ‘·|ü⁄Œ\qT düe]+#·T≈£î+≥÷ uÀ<ÛäHê |ü]ø£sê\qT|üjÓ÷–dü÷Ô uÛ≤eq\T nuÛÑ´dæ+#·&É+. 10) |æ\¢\ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ n_Ûeè~∆ Ä<Ûës¡+>± $<ë´ ø±s¡´Áø£e÷\T Çe«&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. e÷+{Ïk˛‡] bÕsƒ¡XÊ\\qT (ø±kÕu≤+yÓTHé‡) ªª|æ\¢\ >∑èVü‰\Tµµ nì |æ\TkÕÔs¡T. á bÕsƒ¡XÊ\˝À ˇø£ ô|<ä›>∑~ Ç‘·s¡ ∫qï >∑<äT\T ñ+{≤sTT. ô|<ä›>∑~˝À |æ\¢\T nuÛÑ´dæ+#·&É+ ø√dü+ ø=ìï Á|üC≤„Hê‘·àø£ |üqT\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. Ç‘·s¡ ∫qï >∑<äT\T |æ\¢\ Ä≥\≈£î ìÁ<äb˛e{≤ìøÏ ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. |æ\¢\≈£î d”«j·T nuÛÑ´düq+, HÓ’|ü⁄D≤´\T, J$‘· yêdüÔe $wüj·÷\˝À nuÛÑ´düq+ »s¡T|ü⁄‘ês¡T. Ç+<äTø√dü+ ÁøÏ+~ |ü<ä∆‘·T\qT ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. m) #·\q $<ä´ (Motor Eduction) : |æ\¢˝À¢ #·\q øöX¯˝≤\T n_Ûeè~∆ |üs¡#·&ÜìøÏ q&Ée&É+, ¬>+‘·&É+, ≈£Ls√Ãe&É+, |üs¡T¬>‘·Ô&É+, edüTÔe⁄\qT m‘·Ô&É+, ˙ﬁ¯¢qT ô|<ä› bÕÁ‘·\ qT+&ç ∫qï bÕÁ‘·\˝ÀøÏ e+#·&É+, ø±–‘ê\T ø£‹Ô]+#·&É+, eT&É‘· ô|≥º&É+, >∑T+&û\T ô|≥Tºø√e&É+ e+{Ï ø£è‘ê´\ <ë«sê neø±X¯+ ø£*ŒkÕÔs¡T. e´øÏÔ>∑‘· |ü]X¯óÁuÛÑ‘·, |ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛÑ‘·qT ≈£L&Ü H˚s¡TŒ‘ês¡T. >∑<äT\T }&ÉÃ&É+, edüTÔe⁄\ìï+{Ïì Áø£eT |ü<ä∆‹˝À neTs¡TÃø√e&É+, eT+∫ Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq n\yê≥T¢ H˚s¡TŒ‘ês¡T. _) C≤„H˚+Á~j·T |ü<ä∆‹ : C≤„H˚+Á~j·T $#·ø£åD≈£î #Ó+~q HÓ’|ü⁄D≤´\qT s¡+>∑T, s¡÷|ü+, |ü]e÷D+, ãs¡Te⁄, ñc˛íZÁ>∑‘· uÛÒ<ë\T (#·\¢ì, y˚&ç) yÓTT<ä˝…’q uÛ≤yê\qT Á|üjÓ÷>±‘·àø£+>± #˚dæ ‘Ó\TdüTø√e&É+, n_Ûeè~∆ #˚j·T&É+ ::12::

»]–+~. Ç+<äTø√dü+ s¡+>∑T s¡+>∑T\ edüTeÔ ⁄\T, ≥#Y uÀs¡T\¶ T, ne⁄{Ÿ ˝…H’ é ∫Á‘ê\T yÓTT<ä˝q’… kÕe÷Á– nedüse¡ Te⁄‘êsTT. dæ) $<ë´ $wüj÷· \ nuÛ´Ñ düq+ : e÷+{Ïk˛‡] |ü<‹∆ä ˝À 4 dü+e‘·‡s¡eTT\ ej·TdüT‡ e#˚Ã≥|üŒ{Ïø° $<ë´ $wüj÷· ˝˝À uÀ<Ûqä ÁbÕs¡+_ÛkÕÔsT¡ . edüTeÔ ⁄\ ù|s¡T¢ |ü*øÏ+#·&+É <ë«sê uÛ≤cÕ uÀ<Ûqä , ñ#êÃ¤sD¡ <√cÕ\T düe]+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. |üsƒ¡q+, ˝ÒKq+ uÀ~ÛkÕÔs¡T. ÁfÒdæ+>¥, u§eTà\≈£î s¡+>∑T\T n<ä›&É+ yÓTT<ä\>∑T ø£è‘ê´\T #˚sTT+#·&É+ <ë«sê sê‘·|üì ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T <äXÊ+X¯ |ü<ä∆‹˝À ‘·j·÷s¡T#˚dæq ms¡T|ü⁄, ˙\+ ø£&û¶\ <ë«sê dü+K´\T |ü]#·j·T+ #˚kÕÔs¡T. e÷+{Ïk˛‡] |ü<ä∆‹˝À ñbÕ<Ûë´j·TT&ç bÕÁ‘· : 1) ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ]k˛s¡T‡ |üs¡‡Hé>± e÷Á‘·y˚T e´eVü≤]kÕÔ&ÉT. 2) $<ë´]∆ πø+ÁBø£è‘· |ü<ä∆‹˝À, Ä>∑eTq |ü<ä∆‹˝À nuÛÑ´düq+ »s¡T>∑T‘·T+~. 3) |æ\¢\≈£î ñ<˚«>∑ $ø±dü n_Ûeè~∆˝À düVü‰j·Tø±]>± e⁄+{≤&ÉT. 4) Áø°&É |ü<ä∆‹ Á|ü<äs¡Ùq |ü<ä∆‘·T\qT ñ|üjÓ÷–kÕÔ&ÉT 5) Á|üjÓ÷>±\T #˚j·T&É+˝À, ø£è‘ê´\T, Ä≥\˝À |æ\¢\qT Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔ&ÉT. 6) $<ë´]∆ n+‘·s¡Z‘· n_Ûeè~∆, Á|ües¡Ôq\qT >∑T]Ô+∫ e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«+ #˚kÕÔ&ÉT.

2.3.5 øÏ+&ÉsY >±¬sºHé |ü<ä∆‹ »s¡à˙ <˚XÊìøÏ #Ó+~q $<ë´y˚‘·Ô ôV≤Á&çø˘ Áb˛u…˝Ÿ 1837 dü+e‘·‡s¡+˝À u≤&é u≤¢+ø£Hé ãsYZ˝À kÕú|æ+∫q ªªPlay and Activity Instituteµµ˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï kÕ]>± øÏ+&ÉsY >±¬sºHé nH˚ |ü<ëìï Á|üy˚X¯ô|{≤º&ÉT. øÏ+&ÉsY >±¬sºHé nq>± ªªu≤˝À<ë´q+µµ nì ns¡+ú . Ç+<äT˝À |æ\\¢ T Á|üøè£ ‹ì |ü]o*+#·&+É , ‘·eT #·T≥÷º ñqï |ü]düsê\qT ne>±Vü≤q #˚düTø√e&É+ <ë«sê ‘·eT+‘·≥ ‘êy˚T á ñ<ë´qeq+˝À ô|s¡>∑&É+ nH˚~ Á|ü<ÛëqyÓTÆq n+X¯+. |æ\¢\T ˇø£]‘√ ˇø£s¡T e÷{≤¢&ÉTø√e&É+, ø£*dæ Ä&ÉTø√e&É+ <ë«sê yê]˝À uÛ≤e Á|üø£≥q e´ø£ÔeTÚ‘·T+~. bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£ : uÛ≤wü, >∑DÏ‘·+, $C≤„qXÊg+, dü+^‘·+, ø£ﬁ¯\T, Ä<Ûë´‹àø£ |üs¡yÓTÆq uÀ<Ûäq≈£î nqTyÓ’q n+XÊ\T. øÏ+&ÉsY >±¬s¶Hé $<ä´˝À Á|ü<Ûëq dü÷Á‘ê\T : 1) bÕsƒ¡XÊ\ nH˚~ ˇø£ kÕ+|òæTø£ Á|üjÓ÷>∑XÊ\. 2) XÊØs¡ø£, e÷qdæø£, HÓ’‹ø£ X¯≈£îÔ\qT ô|+bı+~+#˚ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î |üì nqTuÛÑe+, dü«j·T+uÛ≤e Á|üø£≥q≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ 3) Ä≥\‘√ bÕ≥T, ø£<∏ä\T, bÕ≥\T, ìsêàD|ü⁄ ø£è‘ê´\T nuÛÑ´düq˝À n+‘·sê“¤>∑+ ø±e&É+ 4) Á|üø£è‹ n<Ûä´j·Tq+, |ü]o\q πø+Á<ä+>± yê´dü≈£îÔ\T #˚j·T&É+ 5) uÛ≤eùd«#·Ã¤, dü«j·T+ Áø£eT•ø£åD≈£î, $$<Ûä e÷sêZ\ <ë«sê nuÛÑ´düq+ #˚j·T&ÜìøÏ neø±X¯+ ø£*Œ+#·&É+ 6) eT÷s¡Ô edüTÔe⁄\ <ë«sê nuÛÑ´düq, C≤„H˚+Á~j·÷\≈£î •ø£åD Çe«&É+. Ä≥\qT Á|ü<Ûëq+>± Áb˛u…˝Ÿ #˚düT≈£îì ‘·q øÏ+&ÉsY >±¬sºHé $<ä´˝À 20 ãVüQeT‘·T\T, eè‘·TÔ\T n_Ûeè~∆ |üs#¡ ê&ÉT. ãVüQeT‘·T\T : ãVüQeT‘·T\ <ë«sê |æ\¢\T Ä u§eTà˝À¢ e⁄qï edüTÔe⁄\ \ø£åD≤\qT nH˚«wækÕÔs¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ::13::

s¡ø£s¡ø±\ ã+‘·T\T, |òüTq s¡÷bÕ\T, dü÷ú|üeTT, Á‹uÛÑTCø±s¡ #Óø£ÿeTTø£ÿ\T e\j·÷\T, yÓTÆq|ü⁄ ñ+&É\T, ø±s¡T¶uÀs¡T¶ yÓTT<ä˝q’… $. á ãVüQeT‘·T\qT |æ\\¢ ≈£î ˇø£ Áø£eT |ü<‹∆ä ˝À n+~+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. ‘·<ë«sê |æ\\¢ T >∑D‘Ï |· sü +¡ >± dü+U≤´uÛ≤eq, düeTj·T+, edüTÔe⁄\qT $$<Ûä s¡÷bÕ˝À¢ neTs¡Ã&É+ e+{Ï n+XÊ\ |ü≥¢ C≤„q+ bı+<äT‘ês¡T. eè‘·T\Ô T : ô|’ ãVüQeT‘·T\˝Àì edüTeÔ ⁄\qT ñ|üj÷Ó –+∫ ìs¡«Væ≤+#˚ ø±s¡´Áø£e÷\H˚ eè‘·T\Ô T n+{≤s¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |òüTqs¡÷bÕ\T, ñ|ü]‘·˝≤\T, ^‘·\T, _+<äTe⁄\‘√ ø£è‘ê´\T ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉTqT. ø±s¡T¶uÀs¡T¶, ø±–‘·+, ø£Ás¡ yÓTT<ä˝…’q yê{Ï‘√ ìsêàD ø£è‘ê´\T #˚|ü≥º&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ãVüQeT‘·T\T, eè‘·TÔ\T nH˚$ ˇø£ eTH√yÓ’C≤„ìø£ •ø£åD, Ç$ C≤„H˚+Á~j·÷˝…’q <äèwæº düŒs¡Ù\‘√ |æ\¢\≈£î ‘·–q •ø£åDìkÕÔsTT. á |ü<ä∆‹˝À nuÛÑ´düq ÁøÏ+~ $<Ûä+>± »s¡T>∑T‘·T+~. 1) ø£<∏ä\T #Ó|üŒ&É+ 2) bÕ≥\T bÕ&É≥+ 3) Ä≥\T Ä&É≥+ 4) ìsêàD+ 1) ø£<∏ä\T #Ó|üŒ&É+ : ø£<∏ä\T $q&É+˝À |æ\¢\≈£î @ø±Á>∑‘·, ñ‘·T‡ø£‘·, }Vü‰‘·àø£ Ä˝À#·q\T ø£\T>∑T‘êsTT. 2) bÕ≥\T bÕ&É≥+ : n_Ûqj·÷\ <ë«sê |æ\\¢ T ‘·eT Vü‰euÛ≤yê\qT e´ø°øÔ s£ D¡ #˚kÕÔsT¡ . Ç+Á~j·÷\T, ø£+&Ésê\T, ø±ﬁ¯ó¢ #˚‘·T\ eT<Ûä´ düeTq«j·T+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. 3) Ä≥\T Ä&É≥+ : Ä≥\ <ë«sê |æ\¢˝À¢ uÛ≤e e´ø°Ôø£s¡D‘√ bÕ≥T ø£+&Ésê\T, nej·Tyê\T ã\|ü&É≥+, M{Ï eT<Ûä´ düeTq«j·T+‘√ bÕ≥T kÕ+|òæTø°ø£s¡D »s¡T>∑T‘·T+~. 4) ìsêàD+ : ìsêàD ø£è‘ê´\T Çe«&É+ <ë«sê |æ\¢\T #˚‘·T\‘√ H˚s¡TŒ>± |üì#˚j·T&É+‘√ bÕ≥T düè»Hê‘·àø£‘· n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·T+~. ô|’ ø£è‘ê´\T ìs¡«Væ≤+#·&É+ <ë«sê |æ\¢˝À¢ dü«j·T+ $es¡Ôq, dü«j·T+uÛ≤e Á|üø£≥q, dü«j·T+ n<Ûä´j·Tq+ e+{Ï kÕeTsê∆´\T n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘êsTT. á |ü<‹∆ä ˝À |æ\\¢ T ø£+sƒd¡ +úü #˚jT· s¡T. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT øπ e\+ düV‰ü j·Tø±]>± e⁄+≥÷ |æ\¢\qT $$<Ûä ø£è‘ê´\˝À bÕ˝§ZH˚≥≥T¢ Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔ&ÉT. nedüs¡yÓTÆq kÕe÷Á–ì n+<äTu≤≥T˝À ñ+#·T‘ê&ÉT. 2.3.6 |æj·÷CÒ |ü<ä∆‹ : Áô|ò+∫ <˚XÊìøÏ #Ó+~q |æj·÷CÒ |æ\¢\ C≤„Hê‘·àø£ $ø±dü+ô|’ nH˚ø£ |ü]XÀ<Ûäq\T #˚XÊ&ÉT. ø£qTø√ÿe&É+, »„|æÔ j·T+<äT+#·Tø√e&É+, eØZø£]+#·&É+, Áø√&ûø£]+#·&É+, kÕ<Ûës¡D°ø£s¡D e+{Ï Á|üÁøÏj·T\˙ï Á|ü»„≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\T>± ù|s=ÿHêï&ÉT. ∫qï |æ\¢˝ uÀ<ÛäHê |ü<ä∆‘·T\ô|’ á ÁøÏ+~ eTH√ yÓ’C≤„ìø£ dü÷Á‘ê\T dü÷∫+#ê&ÉT. 1) @<ÓH’ ê ˇø£ edüTeÔ ⁄ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√yê\+fÒ <ëì‘√ #·s´¡ »s¡bÕ*. ‘·eT+‘·≥ ‘êeTT edüTeÔ ⁄\qT ìs¡«Væ≤+#·>\∑ e÷sêZ\T ø£qT>=Hê*. 2) |æ\¢\T Á|üjÓ÷>∑ |üPs¡«ø£+>± edüTÔe⁄\‘√ #·s¡´ »s¡bÕ*. 3) |æ\¢\T @$wüj·÷ìøÏ m≈£îÿe Áù|s¡D bı+<äT‘·THêïs√ Á>∑Væ≤+#ê*. 4) uÀ<Ûqä ˝À #·Ts¡Tø¬ q’ |ü<‘∆ä T· \T Á|üyX˚ ô¯ |{≤º*. |æ\\¢ T dü«j·T+>±, ùd«#·Ã>¤ ± nH˚«wæ+#·&+É , Á|ü•ï+#·&+É ø£qT>=q≥+ #˚j÷· *. 5) ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT |æ\¢\ y˚T<∏ädüT‡, nuÛÑ´düq ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ Á|üjÓ÷>±\T #Ój·÷´*. uÀ<ÛHä ê |ü<‘∆ä T· \T : ::14::

1) 2)

3) 4)

nH˚ø£ s¡ø±˝…q’ nqTuÛyÑ ê\T ø£*Œ+#·T≥ : |æ\\¢ ˝À |ü]o\q, nqTuÛyÑ ê\ Ä<Ûës¡+>± yê]˝À Á>∑V≤ü D X¯ø,ÔÏ C≤„q+ uÛ≤eq\T ø£*π>˝≤ s¡ø£s¡ø±\ ø£è‘ê´\T yê]‘√ #˚sTT+#ê*. uÛ≤cÕ HÓ|’ ⁄ü D≤´\≈£î ÁbÕeTTK´‘· : dü«j·T+ Á|üø≥ £ q, $#·øD å£ , Ä˝À#·q\T, Ç‘·sT¡ \‘√ dü+uÛ≤wæ+#·&+É e+{Ïe˙ï uÛ≤wü ô|’H˚ Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄+{≤sTT. ø£qTø£ uÛ≤cÕ C≤„Hêìï ô|+#˚ ø£è‘ê´\T e÷{≤¢&ç+#·&É+, #·~$+#·&É+, ‘√{Ï|æ\¢\‘√ ø£ãTs¡T¢ #Ó|üŒ&É+ e+{Ï$ #˚sTT+#ê*. ‘Ó*$ì ô|+#·&ÜìøÏ ÁbÕeTTK´‘· : #·s¡Ã\˝À bÕ˝§Zq&É+, Á|üX¯ï\T y˚j·T&É+, Ä˝À∫+|ü#˚j·T&É+ e+{Ï ø£è‘ê´\ <ë«sê ‘Ó*$ì ô|+#·&ÜìøÏ ø£èwæ #˚j·÷*. nuÛÑ´düq≈£î nqT≈£L\yÓTÆq |ü]düsê\T ø£*Œ+#·T≥ : |æ\¢\≈£î ÄdüøÏÔì, ÄVü‰¢<ëìï ø£*–+#˚ |ü]düsê\T @sêŒ≥T #˚j·T&É+ <ë«sê |æ\¢\˝À nuÛÑ´düq u≤>± »s¡T>∑T‘·T+~.

2.3.7.e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷Á‘ê\T : nuÛÑ´düHêìøÏ Ä<Ûës¡+>± Ä≥ eT]j·TT ø£ﬁ¯\˝À nqTuÛÑe+ bı+<ä&Éy˚T >±ì ì|ü⁄D‘· kÕ~Û+#·&É+ ø±<äT. National Focus Group on ECCE Á|üø±s¡+ |üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD eT]j·TT $<ä´ Á|üD≤[ø£ á ÁøÏ+~ e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷Á‘ê\qqTdü]+∫ s¡÷bı+~+#ê\ì n_ÛÁbÕj·T|ü&ç+~. ECCE ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î M{Ïô|’ ne>±Vü≤q m+‘Ó’Hê nedüs¡+. m) nuÛÑ´düHêìøÏ Ä<Ûës¡+>± Ä≥ : bÕXÊÃ‘·´ $<ë´y˚‘·Ô˝…’q s¡÷k˛, C≤Hé&É÷´sT÷, e÷+{Ïk˛‡], Áb˛u…˝Ÿ yÓTT<ä˝…’q $<ë´y˚‘·Ô\T |üPs¡« u≤\´<äX¯ $<ä´˝À Áø°&É\ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT >∑T]Ô+#ês¡T. uÛ≤s¡rj·T $<ë´ y˚‘·Ô˝…’q >±+BÛ, sƒê>∑÷sY, –pu≤sTT yÓTT<ä˝…’q yês¡T ≈£L&Ü •X¯óπø+ÁBø£è‘·, Áø°&Ü |ü<ä∆‘·T\ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT $e]+#ês¡T. |æj·÷CÒ, Áã÷qsY, yÓ’>√{Ÿd”ÿ e+{Ï eTH√ $C≤„q XÊgy˚‘·Ô\T ≈£L&Ü Ä≥\T eT]j·TT ø£è‘ê´\ <ë«sê |æ\¢\T düVü≤»+>± H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡ì ìs¡÷|æ+#ês¡T. Ä≥ düVü≤»yÓTÆq~, Äø£s¡¸D°j·TyÓTÆq~ eT]j·TT |æ\¢\T düVü≤»+>± H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ Áù|πs|ædüTÔ+~. |æ\¢\T nìï s¡+>±\˝À n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#·&ÜìøÏ Ä≥\T ‘√&ÉŒ&É‘êsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î XÊØs¡ø£ ìj·T+Á‘·Dô|’ |ü≥Tº kÕ~Û+#·&É+, düè»Hê‘·àø£ eT]j·TT kÕe÷õø£ HÓ’|ü⁄D≤´\T ô|+bı+~+#·&É+, ñ<˚«>∑ ìj·T+Á‘·D eT]j·TT uÛ≤cÕ øödü˝≤\T ô|+bı+~+#·T≥≈£î Ä≥ Áù|πs|ædüTÔ+~. ÇdædÇæ (ECCE) πø+Á<ä+˝À $$<Ûä s¡ø±\ edüTÔe⁄\‘√ |æ\¢\qT |üs¡´y˚øÏådü÷Ô Ä≥\T Ä&ç+#ê*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ã+‘·T\T, ÇdüTø£ ô|f…º\T, }j·T\\T, u§eTà\T yÓTT<ä\>∑Tq$. á <äX¯˝À |æ\¢\T ˇø£#√≥ m≈£îÿeùd|ü⁄ ≈£Ls√Ã˝Òs¡T. yês¡T ì‘·´#Ó’‘·q´ e+‘·T\T m>∑s¡&É+, >∑+‘·T\T y˚j·T&É+, |üs¡T¬>‘·Ô&É+, }>∑&É+, qe«≥+ yÓTT<ä˝…’q |üqT\T yê]¬ø+‘√ ñ‘ê‡Vü≤+ ø£*–kÕÔsTT. á #·s´¡ \ e\¢ M] nej·Tyê\≈£î ‘·–q yê´j·TeT+ ø£*– |æ\\¢ düeTÁ>∑ $ø±kÕìøÏ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT. Ä≥\ <ë«sê |æ\¢\T nH˚ø£ $wüj·÷\T H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. |æ\¢\˝À nD>±] e⁄qï ñ<˚«>±\T ãj·T{ÏøÏ HÓ≥ºã&É‘êsTT. ãj·T{Ï Ä≥\T : |üs¡T¬>‘·Ô&É+, ¬>+‘·&É+, ‘ê&Ü≥, ˇ+{Ïø±*MT<ä ¬>+‘·&É+, ôd’øÏ\T Á‘=ø£ÿ&É+, yÓTT<ä˝…’q Ä≥\T Ä&É≥+ e\q |æ\¢˝À¢ dü÷ú\ ø£+&Ésê\ n_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·T+~. ø£+&És¡ #·\q+ MT<ä ìj·T+Á‘·D @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ˝À|ü* Ä≥\T(Ç+&√sY π>yéT‡) : ‹qï>±, e+ø£s¡>± e⁄qï ^‘·\ô|’ q&ÉT#·T≥, ‘ê&ÉT MT<ä q&Ée&É+, ‘ê&ÉT ÁøÏ+<ä qT+&ç ::15::

ÁbÕ≈£î≥ yÓTT<ä˝…’q Ä≥\T Ä&ç+#·T≥ e\q |æ\¢˝À¢ #·\q HÓ’|ü⁄D≤´\T ô|+bı+<äT‘êsTT. |æ\¢\T düeT÷Vü‰\˝À Ä&ÉT≥ e\q yê]˝À kÕe÷õø£ $ø±dü+, ñ<˚«>∑ ìj·T+Á‘·D n\e&É‘êsTT. Á&ÜsTT+>¥, ^‘·\T ^j·T&É+, s¡+>∑T\T y˚j·T&É+, »‘·|üs¡#·&É+ e+{Ï Ä≥\ <ë«sê e´ø°Ôø£s¡D HÓ’|ü⁄D≤´\T ô|+bı+<äT‘êsTT. Ä≥\T |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆ s¡+>±\ìï+{Ï˝À ‘·eT Á|üuÛ≤yêìï #·÷|ækÕÔsTT. _) nuÛÑ´düHêìøÏ Ä<Ûës¡+>± ø£ﬁ¯ nuÛÑ´düq+ |ü≥¢ ÄdüøÏÔì ø£*–+#·&ÜìøÏ eT]j·TT kÕqT≈£L\ <Ûäèø£Œ<∏ä+ @s¡Œs¡#·Tø√e&ÜìøÏ |üPs¡«u≤\´<äX¯ $<ä´ |ü⁄Hê~ ne⁄‘T· +~. |æ\\¢ T dü+‘√wü+>± nuÛ´Ñ dæ+#·&ÜìøÏ, ‘·eT uÛ≤yê\qT e´ø£|Ô sü #¡ &· ÜìøÏ ø£ﬁ\¯ T ñ|üj÷Ó >∑|&ü ‘É êsTT. ø£ﬁ¯\T düVü≤»+>±H˚ |æ\¢\˝Àì n_Ûs¡T#·T*ï, düèCHê‘·àø£‘·qT ãVæ≤s¡Z‘· |üs¡TkÕÔsTT. Á|ü‹s√E Ä≥, bÕ≥\≈£î ø£ﬁ¯\≈£î düeTj·÷ìï πø{≤sTTdü÷Ô ÄVü‰¢<äø£s¡ yê‘êes¡D≤ìï @s¡Œs¡#·e#·TÃ. düè»Hê‘·àø£ Hê{Ïø\£ <ë«sê |æ\\¢ |ü]o\Hê X¯øìÔÏ ô|+bı+~+#·e#·TÃ. bÕ≥\T bÕ&É≥+, qè‘·´+, ô|sTT+{Ï+>¥ s¡+>∑T\<ä&› +É yÓTT<ä\>∑T ø£è‘ê´\T |æ\˝¢ À¢ #·\q øöX¯\˝≤\‘√ bÕ≥T uÛ≤cÕ C≤„qeTT, düè»Hê‘·àø£‘· ô|+bı+~+#·e#·TÃ. ‘·eT #·T≥÷º e⁄qï edüTÔe⁄\ u§eTà\ ^j·T&É+ <ë«sê yê]˝À |ü]o\HêX¯øÏÔ ô|+bı+<äT‘·T+~. |æ\¢\≈£î ô|<ä›yêﬁ¯ó¢ ñ|üjÓ÷–+#˚ edüTÔe⁄\T ñ<ëVü≤s¡D≈£î ø£ﬁ¯¢CÀﬁ¯ó¢, ã÷≥T¢, ø£Ás¡\T, #Ó|ü⁄Œ\T, |üs¡T‡\T, u≤´>∑T\T yÓTT<ä\>∑T Á|üe÷<ä+ ˝Òì edüTÔe⁄\T Ç∫Ã yê{Ïì <Ûä]+∫ ô|<ä›yêﬁ¯¢˝≤>± q{Ï+#·eT+fÒ yêﬁ¯ó¢ m+‘√ ñ‘ê‡Vü≤+>± #˚kÕÔs¡T. Ç˝≤+{Ï$ yê]˝À <ÛÓ’sê´ìï qeTàø±ìï ø£*–kÕÔsTT. |ü]düsê\˝Àì ø£ﬁ≤ø±s¡T\qT πø+Á<ëìøÏ |æ*|æ+∫ yê]‘√bÕ≥T |æ\¢\T ø£*dæ bÕ&É≥+, qè‘·´+ #˚j·T&É+, q{Ï+#·&É+ ˝≤+{Ï neø±XÊ\T ø£*ŒùdÔ yê]øÏ ø£ﬁ¯\ |ü≥¢ ÄdüøÏÔ ô|s¡T>∑T‘·T+~. á $<Ûä+>± |æ\¢˝À¢ ø£ﬁ¯\ |ü≥¢ ÄdüøÏÔì ô|+bı+~+∫ ‘·<ë«sê nuÛÑ´düHêìï n_Ûeè~∆ |üs¡#·e#·TÃ. dæ. nqTuÛÑe+ bı+<ä&Éy˚T >±ì ì|ü⁄D‘· kÕ~Û+#·&É+ ø±<äT |üPs¡«u≤\´<äX¯ |æ\¢˝À¢ C≤„Hê‘·àø£ $ø±dü+ ø£*–+#·&ÜìøÏ nH˚ø£ s¡ø±˝…’q ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq ø£è‘ê´\T ø£*Œdü÷Ô |æ\¢\qT ñ‘ê‡Vü≤+>± e⁄+#ê*. á ø£è‘ê´\ <ë«sê |æ\¢˝À¢ nqTuÛÑyê\T ø£*–+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#ê˝Ò >±˙ Äj·÷ ø£è‘ê´\˝À |æ\\¢ T HÓ|’ ⁄ü D´+ kÕ~Û+#ê\ì uÛ≤$+#·≈L£ &É∑T\T, n*¢ø£\T, Hê≥´ uÛÑ+–eT\T, y˚wü<Ûës¡D yÓTT<ä\>∑T n+XÊ\|ü≥¢ ne>±Vü≤q bı+<äT‘ês¡T Äq+~kÕÔs¡T. Ä≥bÕ≥\˝À bÕ˝§Zqï|ü⁄Œ&ÉT nqTuÛÑe+ bı+<ä&É+ eTTK´+. yê{Ï˝À u≤>± HÓ’|ü⁄D´+ dü+bÕ~+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT. |æ\¢\≈£î $$<Ûä s¡ø±\ eg<Ûës¡D, ÄVü‰s¡|ü⁄ n\yê≥T¢, y˚&ÉTø£\T, $$<Ûä eT‘ê\ |ü+&ÉT>∑T\T »s¡T|ü⁄ø√e&É+, C≤‘·s¡\T, ñ‘·‡yê\T yÓTT<ä\>∑Tq$ #·÷|æ+∫q#√ yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q nqTuÛÑyê\T bı+<äT‘ês¡T. ‘·s¡>∑‹ >∑~˝Àì $$<Ûä eT‘ê\, uÛ≤wü\, dü+düÿè‘·T\ |ü≥¢ |æ\¢\≈£î nqTuÛÑyê\T ø£*–+∫ ‘·<ë«sê düe÷»+˝Àì kÕe÷õø£ yÓ’$<Ûä´+ |ü≥¢ ne>±Vü≤q ø£*–+#·e#·TÃ.

2.4 |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆ s¡+>±\T ` yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£è‘ê´\T ::16::

•X¯óe⁄ n_Ûeè~∆ e+X¯bÕs¡+ |üs´¡ +>± dü+Áø£$T+#˚ »qT´e⁄\T eT]j·TT ô|]π> |ü]düsê\ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç e⁄+≥T+~. ø±ã{Ïº ‘·–q yê‘êes¡D+ ø£*Œ+#·&É+ <ë«sê |æ\¢\˝À |üP]Ô X¯øÏÔ kÕeTsê∆´\T n_Ûeè~∆ #Ó+<ä&ÜìøÏ dü¬s’q |ü⁄Hê<äT\T y˚j·Te#·TÃ. |üPs¡« u≤\´<äX¯ |æ\¢\≈£î n‹ ø°\ø£yÓTÆq~. C≤rj·T $<ë´ Á|üD≤[ø£ #·Á≥+ (NCF2005) Á|üø±s¡+ u≤˝≤´s¡+uÛÑ <äX¯˝À n_Ûeè~∆ #Ó+<˚ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ $ø±dü+, uÛ≤y√<˚«>∑ $ø±dü+, kÕe÷õø£ $ø±dü+ eT]j·TT uÛ≤cÕ_Ûeè~∆ yês¡T uÛ≤$ J$‘·+˝À kÕ~Û+#˚ $»j·÷\≈£î >∑{Ïº |ü⁄Hê~ y˚kÕÔsTT. e´øÏÔ J$‘·+˝À 90% yÓT<ä&ÉT n_Ûeè~∆ 5 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ ˝Àù| »s¡T>∑T‘·T+<äì n<Û´ä j·THê\ <ë«sê ‘Ó\TdüT+Ô ~. ø±e⁄q |æ\\¢ düeTÁ>±_Ûeè~∆øÏ á <äX¯˝À eTq+ ø£*–+#˚ nqTuÛÑyê\T n‘·´+‘· ø°\ø£yÓTÆq$. |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆ nq>± nìï s¡+>±\˝À n_Ûeè~∆ eT]j·TT yê{Ï $ø±kÕìøÏ ø£*–+#·e\dæq ø£è‘ê´\ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆ s¡+>±\T : 1) #·\q #ê\ø£ s¡+>∑+ (Motor Domain) 2) C≤„H+˚ Á~j·T s¡+>∑+ (Sensory Domain) 3) C≤„Hê_Ûeè~∆ s¡+>∑+ (Cognitive Domain) 4) uÛ≤cÕ_Ûeè~∆ (Language Domain) 5) kÕe÷õø£, ñ<˚«>∑ $ø±dü+ (Social, Emotional Development) 6) e´øÏ>Ô ‘∑ · s¡+>∑+ (Personal Domain) 7) düè»Hê‘·àø£ eT]j·TT uÛ≤yê‘·àø£ s¡+>∑+ (Creative Aesthetic) |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆ nq>± ô|’q ù|s=ÿqã&çq nìï s¡+>±\˝À n_Ûeè~∆ #Ó+<ä&É+ ˇø£ s¡+>∑+˝À n_Ûeè~∆ eTs=ø£ s¡+>∑+˝À n_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. Äj·÷ s¡+>±\ Á|üuÛ≤e+ á ÁøÏ+~ |ü≥+ <ë«sê ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.

Figure - 1: Domains of Development Page : 9 Exemplar Guidelines for implementation of Earlydhild hood care and Educatioan Curriculum NCERT

2.4.1 #·\q #ê\ø£ s¡+>∑+: ( Motor Domain) ::17::

|æ\\¢ n_Ûeè~∆˝À XÊØs¡ø£ ô|s¡T>∑T<ä\ n‘·´+‘· Á|üu≤Û ee+‘·yTÓ qÆ ~ n|ü⁄Œ&˚ |ü⁄{Ïqº •X¯óe⁄≈£î ‘·q XÊØs¡ø£ #·\q+ MT<ä ìj·T+Á‘·D ñ+&É± meTTø£\, ø£+&Ésê\ m<äT>∑T<ä\ qsê\ |ü]|üø«£ ‘· »s¡T>∑T‘·T+fÒ XÊØs¡ø£ #·\q+˝À y˚>+∑ , ã\+, ì]›w‘ºü ,· düeTq«j·T+ ô|]– #˚‘T· \T, ø±ﬁ¯ó¢ Ç‘·s¡ ø£+&Ésê\qT $ìjÓ÷–+#·T>∑\T>∑T‘ê&ÉT. Ç˝≤ ‘·q X¯Øs¡ uÛ≤>±ìï $ìjÓ÷–+#·>∑\>∑&Üìï ªªXÊØs¡ø£ ìj·T+Á‘·D≤_Ûeè~∆µµ>± #Ó|üŒe#·TÃ. Hê&û πø+Á<ë\T : ø£+&Ésê\ düeTq«j·T+ <ë«sê »]π> X¯Øs¡ #·\Hêìï ªª#·\Hê‘·àø£ $ø±dü+µµ ˝Ò<ë ªªXÊØs¡ø£ ìj·T+Á‘·D≤_Ûeè~∆µµ>± ìs¡«∫+#·e#·TÃ. XÊØs¡ø£ eT]j·TT #·\qø£+&Ésê\ n_Ûeè~∆ô|’ Á|üu≤Û e+ #·÷ù| n+XÊ\T : XÊØs¡ø£ eT]j·TT #·\q ø£+&Ésê\ n_Ûeè~∆ô|’ á ÁøÏ+~ n+XÊ\T Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘êsTT. ♦ e+X¯bÕs¡+ |üs¡´‘· ♦ XÊØs¡ø£ Äs√>∑´+ ♦ b˛wüD ♦ *+>∑u<Ò +äÛ ♦ nuÛÑ´dæ+#˚ neø±XÊ\T ♦ Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq yê‘êes¡D+ ♦ yê´j·÷e÷ìï ø£*–+#˚ Ä≥\T, bÕ≥\T yÓTT<ä\>∑Tq$. XÊØs¡ø£ eT]j·TT #·˝≤Hê‘·àø£ $ø±dü+ $<ä´ø√düy˚T ø±≈£î+&Ü ej·TdüT‡ ô|s¡T>∑T‘·Tqï ø=B› bÕ˝§ZHê*‡q nH˚ø£ s¡ø±\ ø±s¡´Áø£e÷\≈£î ≈£L&Ü nedüs¡+. #·\Hê‘·àø£ $ø±kÕìï 2 s¡ø±\T>± $uÛÑõ+#·e#·TÃ. n$ (1) dü÷\ú ø£+&Ésê\ n_Ûeè~∆ 2) dü÷ø£åà ø£+&Ésê\ n_Ûeè~∆ 1) dü÷ú\ ø£+&Ésê\ n_Ûeè~∆ : X¯Øs¡+˝Àì ô|<ä› ø£+&Ésê˝…’q #˚‘·T\T, ø±ﬁ¯ó¢, ‘=&É\T, #Ûêr e+{Ï yê{Ïô|’ ìj·T+Á‘·D kÕ~Û+#·&Üìï ªdü÷ú\ ø£+&Ésê\ düeTq«j·÷_Ûeè~∆∆µ n+{≤s¡T. 2) dü÷ø£àå ø£+&Ésê\ n_Ûeè~∆: #˚‹ y˚ﬁó¯ ,¢ eTDÏø≥ £ Tº ø£+&Ésê\ ø£<*ä ø£\ô|’ ìj·T+Á‘·D, ø£qTï` #˚sTT düeTq«j·÷ìï kÕ~Û+#·&Üìï ªªdü÷ø£åà ø£+&Ésê\ düeTq«j·÷_Ûeè~∆ n+{≤s¡T. #·\Hê‘·àø£ $ø±kÕìøÏ ECCE πø+Á<ë\˝À ìs¡«Væ≤+#·<ä–q ø£è‘ê´\T dü÷ú\ ø£+&Ésê\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£è‘ê´\T dü÷ø£åà ø£+&Ésê\ n_Ûeè~∆øÏ ø£è‘ê´\T q&Éø£ ∫+#·&É+, n‹øÏ+#·&É+ |ü]¬>‘·Ô&É+ ø£‹Ô]+#·&É+ mø£ÿ&É+, <ä÷ø£&É+, bÕø£&É+ @s¡&É+ ¬>+‘·&É+ ∫Á‘·˝ÒKq+, s¡+>∑T\T y˚j·T&É+ |ü≥Tºø√e&É+ ≈£î≥º&É+, >∑T+&û\T ô|≥º&É+ $düs¡&É+, ‘·qï&É+ qè‘·´+ #˚j·T&É+ á‘· ‘ê&ÉT‘√ ¬>+‘·&É+ ˇ+{Ïø±*MT<ä ¬>+‘·&É+ ôd’øÏ˝Ÿ ‘=ø£ÿ&É+ |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆˝À #·\Hê‘·àø£ $ø±dü+ n‘·´+‘· Á|üuÛ≤ee+‘·yÓTÆq~. ø£qTø£ ô|’ ø£è‘ê´\qT ::18:: $<ë´s¡T∆\≈£î

ø£*–+∫ yê]˝À #·\Hê‘·àø£ HÓ’|ü⁄D≤´\qT ô|+bı+~+#·T≥≈£î ø£èwæ #˚j·÷*. 2.4.2 C≤„H˚+Á~j·T $ø±dü s¡+>∑+ (Sensory Domain) •X¯óe⁄ m<äT>∑T<ä\‘√ bÕ≥T C≤„H+˚ Á~j·÷\ Á|ü‹düŒ+<äq\ $ø±dü+ »s¡T>∑T‘·T+~. $wüj÷· \qT H˚sT¡ Ãø√e&ÜìøÏ ne>±Vü≤q #˚düTø√e&ÜìøÏ, |ü+#˚+Á~j·÷\T |ü⁄Hê~. s¡T∫, yêdüq, $ìøÏ&ç, #·÷|ü⁄, düŒs¡Ù nqT á |ü+#˚+Á~j·÷\T @ nqTuÛÑyêì¬ø’Hê <ë«s¡+ ˝≤+{Ï$. M{Ï <ë«sê |æ\¢\T ‘·eT |ü]düsê\ qT+&ç nH˚ø£ nqTuÛÑyê\T bı+<äT‘ês¡T. y˚T<∏√|üs¡yÓTÆq H˚s¡TŒe\¢, e÷qdæø£ kÕeTs¡ú´+ e\¢ á nqTuÛÑyê\T C≤„q+>± s¡÷bı+<äT‘êsTT. C≤„H˚+Á~j·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫ |æ\¢\T á ÁøÏ+~ e÷qdæø£ kÕeTsê∆´\T ø£*– e⁄+{≤s¡T. Ç+Á~j·÷\T kÕeTsê∆´\T 1) #·÷|ü⁄ s¡+>∑T, s¡÷|ü+ |ü≥¢ ne>±Vü≤q 2) yêdüq eT+∫, #Ó&ÉT yêdüq\T ‘Ó\TdüTø√e&É+, yê{Ï eT<Ûä´ uÒ<Ûä+ >∑T]Ô+#·T≥ 3) $ìøÏ&ç X¯ã› uÛÒ<ë\qT >∑T]Ô+#·T≥ 4) s¡T∫ s¡T#·T\˝À s¡ø±\T yê{Ï eT<Ûä´ uÛÒ<ë\qT >∑T]Ô+#·T≥ 5) düŒs¡Ù edüTÔe⁄\ dü«uÛ≤e+˝À ‘˚&Ü\T >∑T]Ô+#·T≥ |æ\¢˝À C≤„H˚+Á~j·T $ø±dü+ ø£*–+#·T≥≈£î ECCE πø+Á<ë\˝À #˚|ü≥º<ä>∑T ø£è‘ê´\T #·÷|ü⁄ : $$<Ûä s¡+>∑T\T, Äø±sê\˝À >∑\ edüTÔe⁄\T, u§eTà\T #·÷|æ+∫ yê{Ï˝Àì uÛÒ<ë\T, b˛*ø£\T >∑T]Ô+|ü #˚j·TT≥. yêdüq : |ü]düsê\˝Àì |üP\T, |ü+&ÉT¢ eT]j·TT ÄVü‰s¡ |ü<ësê∆\qT |æ\¢\‘√ yêdüq #·÷|æ+∫ yê{Ï eT<Ûä´ uÛÒ<ë\T >∑T]Ô+|ü#˚j·TT≥ düTyêdüq, <äTsê«düq\ eT<Ûä´ uÒ<Ûä+ ‘Ó*j·T#˚j·TT≥. $ìøÏ&ç : s¡øs£ ø¡ ±\ edüTeÔ ⁄\qT ñ|üj÷Ó –+∫ X¯u≤›\qT >∑T]Ô+|ü#j ˚ T· T≥. ñ<ëVü≤s¡D≈£î #·|Œü ≥T¢ ø=≥º&+É , sπ &çj÷Ó , ôd˝Ÿbò˛qT, {Ï.$. X¯u≤›\T $ì|æ+#·&É+, &Éu≤“˝À >∑T\ø£sêﬁ¯ó¢, ÇdüTø£ yÓ÷–+#·&É+ yÓTT<ä\>∑Tq$. s¡T∫ : s¡ø£s¡ø±\ ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\qT |æ\¢\≈£î s¡T∫ #·÷|æ+∫ r|æ, |ü⁄\T|ü⁄, ñ|ü⁄Œ ø±s¡+ yÓTT<ä\>∑T s¡T#·T\ uÛÒ<ë\qT >∑T]Ô+|ü⁄ #˚j·TT≥ düŒs¡Ù : yÓT‘·Ôì ÇdüTø£, ã+ø£eT{Ïº, >∑T&É¶ eTTø£ÿ\T, #Óø£ÿ eTTø£ÿ\T, ˝ÀVü‰|ü⁄ eTTø£ÿ\T, y˚&ç, #·\¢ì ˙s¡T >∑\ bÕÁ‘·\T yÓTT<ä\>∑T yêìì düŒè•+|üCÒj·T&É+, ø£ﬁ¯ó¢ eT÷düT≈£îì ‘êøÏ düŒs¡Ù <ë«sê >∑{Ïº<äq+, yÓT‘·Ô<äq+, qTqT|ü⁄<ëq+, y˚&ç, #·\¢<äq+, yÓTT<ä\>∑T yêìì Á>∑Væ≤+|ü#˚j·T+. á $<Ûä+>± ø£è‘ê´\T ìs¡«Væ≤+#·&É+ <ë«sê u≤\˝À¢ C≤„H˚+Á~j·÷ $ø±kÕìï ø£*–+∫ |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä+ #˚j·Te#·TÃ. 2.4.3 C≤„Hê_Ûeè~∆ s¡+>∑+ (Cognitive Domain) |æ\¢\ e÷qdæø£ ø±s¡´ø£˝≤bÕ˝…’q Á|ü‘·´ø£å+, düàè‹, ne<Ûëq+, Ä˝À#·q, $y˚#·q, Á|ü»„, düè»Hê‘·àø£‘· ˝≤+{Ï n+XÊ\qT Á|üu≤Û $‘·+ #˚ùd e÷qdæø£ Á|üÁøÏjT· \˝À »]π> e÷s¡TŒ\qT ªªC≤„Hê‘·àø£ $ø±dü+µµ n+{≤s¡T. |æ\˝¢ À¢ C≤„Hê‘·àø£ ::19::

$ø±dü+ uÛ≤eqqT Á|üyX˚ ô¯ |{Ï+º ~. dæ«≥®sê¢+&é≈î£ #Ó+~q eTH√yÓC’ ≤„ìø£ XÊgy˚‘Ô· C≤Hé |æj÷· CÒ (1896`1980) áj·Tq |æ\¢\ C≤„Hê‘·àø£ $ø±dü+ >∑T]+∫ $düÔè‘·+>± |ü]XÀ<Ûäq #˚dæ n~ |æ\¢˝À¢ 4 <äX¯\˝À »s¡T>∑T‘·T+<äì Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT. 1) Ç+Á~j·T #ê\ø£<äX¯ (0`2 dü+ˆˆ\T) 2) |üPs¡« Á|ü#ê\ø£ <äX¯ (2`7 dü+ˆˆ\T) 3) eT÷s¡Ô Á|ü#ê\ø£ <äX¯ (7`12 dü+ˆˆ\T) 4) neT÷s¡Ô Á|ü#ê\ø£ <äX¯ (12 dü+ˆˆ\T ô|’q) |æ\¢\ ej·TdüT‡ Á|üø±s¡+ Äj·÷ <äX¯\ >∑T+&Ü düC≤„Hê‘·àø£ $ø±dü+ n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·T+~. yÓ’j·TøÏÔø£ uÛÒ<ë\ e\¢ ø=+‘·eT+~ |æ\¢˝À¢ Äj·÷ <äX¯\T <ë≥&É+˝À m≈£îÿe ˝Ò<ë ‘·≈£îÿe ø±\+ rdüTø√e#·TÃ. ø±˙ Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ á <äX¯\ >∑T+&Ü yÓﬁ≤¢*‡+<˚ nì |æj·÷CÒ $e]+#ê&ÉT. ‘·eT |ü]düsê\qT ns¡ú+ #˚düT≈£îì ‘·eTqT ‘êeTT |ü]düsê\ ø£qT>∑TD+>± eT\#·Tø√e&Üìï ªªC≤„Hê‘·àø£ $ø±dü+µµ n+{≤s¡T. e´øÏÔ |ü⁄{Ïºq|üŒ{Ï qT+&ç ‘·q |ü]düsê\‘√ Á|ü‹ #·s¡´\qT »s¡T|ü⁄‘·÷ Á|ü|ü+#êìøÏ dü+ã+~Û+∫q C≤„Hêìï dü+bÕ~+#·T≈£î+{≤&ÉT ` |æj·÷CÒ |æ\¢\+<ä]˝À C≤„Hê_Ûeè~∆ ˇπø˝≤ ø£ì|æ+∫Hê n_Ûeè~∆˝À y˚>∑+˝À ‘˚&Ü\T+{≤sTT. á ‘˚&Ü\≈£î >∑\ ø±s¡D≤\T 2 s¡ø±\T 1) kÕ«uÛ≤$ø£ ø±s¡D≤\T : |ü⁄≥Tºø£‘√ kÕ«uÛ≤$ø£+>± e∫Ãq X¯øÏÔj·TT≈£îÔ\qT ã{Ïº |æ\¢\ C≤„qkÕúsTTì ø=+‘·es¡≈£î ìs¡ísTT+#·e#·TÃ. 2) |ü]düs¡ dü+ã+<Ûä ø±s¡D≤\T : m) ô|<ä›\, |æ\¢\ |üs¡düŒs¡ dü+ã+<Ûä+ _) ‘·eT kÕúsTT |æ\¢\‘√ dü+ã+<Ûä+ dæ) kÕe÷õø£ |üs¡yÓTÆq ‘˚&Ü\T &ç) kÕe÷õø£ uÛ≤y√<˚«>∑+ |æ\˝¢ À¢ C≤„Hê‘·àø£ $ø±dü+ ø£*–+#·&ÜìøÏ ìs¡«Væ≤+#·e\dæq ø£è‘ê´\T : |æ\˝¢ À¢ C≤„Hê‘·àø£ $ø±dü+ ø£*–+#·&ÜìøÏ yê]˝À C≤„|øü X£ ø¯ ,ÔÏ |ü]o\q, Á>∑V≤æ +#·&+É , Áø£eTã<äy∆ TÓ qÆ Ä˝À#·q, eØZø£s¡D, düeTkÕ´ |ü]cÕÿs¡ HÓ’|ü⁄D´+ yÓTT<ä\>∑T X¯≈£îÔ\qT ô|+bı+~+#ê*. Bìø√dü+ á ÁøÏ+~ ø£è‘ê´\T ìs¡«Væ≤+#ê*. 1) |æ\¢\‘√ C≤„|üø±ìøÏ dü+ã+~Û+∫q Ä≥\T ∫qï düeT÷Vü‰\˝À Ä&ç+#·&É+, ñ<ëVü≤s¡D≈£î |æ\¢\≈£î 5 ˝Òø£ 6 edüTÔe⁄\qT #·÷|æ ‘·s¡Tyê‘· yê{Ïì <ë∫, yê{Ï ù|s¡T¢ |æ\¢\‘√ #Ó|æŒ+#·T≥ 2) $$<Ûä s¡+>∑T\˝À >∑\ edüTÔe⁄\ u§eTà\qT #·÷|æ yê{Ï s¡+>∑T\qT |æ\¢\‘√ >∑T]Ô+|ü#˚j·TT≥. 3) »‘·|üs¡#·T≥ : |üs¡düŒs¡ dü+ã+<Ûä+ ñqï edüTÔe⁄\qT ˇø£ dü+∫˝À y˚dæ yê{Ïì »‘·|üs¡#·eTqT≥ ñ<ë: ô|ì‡\T ` s¡ã“s¡T, |ü\ø£ ` ã\|ü+, edüTÔe⁄\T ` yê{Ï u§eTà\T 4) Äø±sê\ |ü≥¢ ne>±Vü≤q : eè‘·+Ô , #·‘T· s¡g+, Bs¡È #·‘T· s¡g+, Á‹uÛTÑ »+ ˝≤+{Ï Äø±sê\qT >∑T]Ô+|ü#j ˚ T· &É+ ::20::

|ü]düsê\ ne>±Vü≤q : |ü]düsê\˝À yÓTTø£ÿ\T, »+‘·Te⁄\T, |ü≈£åî\T, |üP\T, |ü+&É¢ >∑T]+∫ ne>±Vü≤q ø£*–+#·T≥ 6) eØZø£s¡D : Äø±s¡+, |ü]e÷D+ ˝≤+{Ï uÛ≤eq\T |æ\¢\T eØZø£s¡D #˚j·TT≥≈£î ø£è‘ê´\T ìs¡«Væ≤+#ê*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î y˚πs«s¡T Äø±sê\T, |ü]e÷D+ >∑\ edüTÔe⁄\T Ç∫Ã yê{Ïì y˚s¡T #˚j·TeTq&É+. 7) Áø£eT ã<ä∆yÓTÆq Ä˝À#·q : eTq+ Á|ü‹s√E #˚ùd |üqT˝À¢ e⁄qï Áø£e÷ìï |æ\¢\‘√ #·]Ã+#·&É+. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |æ\¢\ <Ó’q+~q ø±s¡´Áø£e÷\qT ECCE πø+Á<ä+˝À »]π> ø±s¡´Áø£e÷\qT es¡Tdü Áø£eT+˝À #Ó|Œæ +#·T≥ 8) ∫Á‘ê\T, bò˛{À\T, qeT÷Hê\T #·÷|æ ì» edüTÔe⁄\ >∑T]+∫ #Ó|æŒ+#·&É+ 9) s¡+>∑T\T y˚j·T&É+, ∫Á‘ê\T ^j·T&É+. Ç˝≤+{Ï ø£è‘ê´\T u≤\\ Á|ües¡Ôq˝À¢ C≤„Hê‘·àø£ $ø±kÕìï ô|+bı+~+#·e#·TÃ. 2.4.4. uÛ≤cÕ_Ûeè~∆ s¡+>∑+ (Language Development) |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆øÏ uÛ≤cÕuÛ≤´düq+ ‘·|üŒìdü]. ‘·q n_ÛÁbÕj·÷\T, Ä˝À#·q\T, uÛ≤eq\T Ç‘·s¡T\≈£î ‘Ó*j·T#˚jT· &ÜìøÏ, Ç‘·sT¡ \ uÛ≤eq\T ne>±Vü≤q #˚dTü ø√e&ÜìøÏ, uÛ≤cÕuÛ≤´düq+ nedüs+¡ . n+‘˚ø±≈£î+&Ü C≤„|øü X£ ø¯ ,ÔÏ ‘ê]ÿø£X¯øÏÔ, düeTkÕ´_Ûeè~∆øÏ uÛ≤cÕuÛ≤´düq+ nedüs¡+. uÛ≤wü <ë«sê dü+düÿè‹ ˇø£ ‘·s¡+ qT+&ç eTs=ø£ ‘·sêìøÏ n+<äCÒj·Tã&ÉT‘·T+~. |üPs¡« u≤\´<äX¯ |æ\¢\T ∫qï ∫qï e÷≥\T, Ä ‘·sê«‘· ∫qï ∫qï yêø±´\ <ë«sê Ç˝≤ ‘·eT uÛ≤yê\qT e´ø°øÔ ]£ kÕÔsTT. |æ\\¢ uÛ≤cÕ $ø±kÕìøÏ ø±e\dæq HÓ|’ ⁄ü D≤´\T Á|ü<ëÛ q+>± 4. n$ 1) $q&É+, 2) e÷{≤¢&≥É +, 3) #·<äe&É+ 4) Áyêj·T&É+ |æ\¢˝À¢ uÛ≤cÕ HÓ’|ü⁄D≤´\ n_Ûeè~∆øÏ á ÁøÏ+~ ø£è‘ê´\T ìs¡«Væ≤+#ê*. 1) $q&É+ : |æ\¢˝À¢ X¯ã∆Á>∑Vü≤D HÓ’|ü⁄D´ $ø±dü+, X¯ã› uÛÒ<ë\qT >∑T]Ô+#·&É+, $qï~ ns¡∆+ #˚düTø√e&É+ e+{Ï kÕeTsê∆´\T ô|+bı+~+#ê*. |æ\¢\≈£î $q&É+ |ü≥¢ ÄdüøÏÔ ø£*–+#˚ $<Ûä+>± ø£<∏ä\T, bÕ≥\T, dü+uÛ≤wüD\T, dü÷#·q\T $ìŒ+#ê*. sπ &çj÷Ó , fÒ|⁄ü ]ø±s¡s¶ T¡ , ôd˝Ÿb˛ò qT\ <ë«sê ÄdüøìÔÏ ø£*–+#˚ bÕ≥\T, ø£<\ä∏ T, dü+uÛ≤wüD\T $ì|æùdÔ |æ\¢\T ÄdüøÏÔ>± $+{≤s¡T. uÛ≤cÕ|üs¡yÓTÆq Ä≥\T Ä&ç+#·&É+, eT<Ûä´˝À Á|üX¯ï\T y˚j·T&É+ <ë«sê $qï~ ne>±Vü≤q #˚düT≈£îHêïsê ˝Ò<ë nì ‘Ó\TdüTø√e&É+ <ë«sê |æ\¢\T $ìøÏ&ç X¯øÏÔì ô|+#·T≈£îH˚˝≤ ø£èwæ #˚j÷· *. 2) e÷{≤¢&É≥+ : ‘·eT uÛ≤yê\qT ùd«#·Ã¤>±, <Ûësêﬁ¯+>±, düŒwüº+>± e´ø°Ôø£]+#·>∑\>∑&É+, |üP]Ô yêø±´\˝À e÷{≤¢&É>∑\>∑&É+, Áø£eT |ü<ä∆‹˝À e÷{≤¢&É>∑\>∑&Üìï e÷{≤¢&˚ HÓ’|ü⁄D´+>± uÛ≤$+#·e#·TÃ. @<Ó’Hê edüTÔe⁄qT >∑T]+∫, dü+|òüT≥q >∑T]+∫ ˝Ò<ë u§eTà, #ês¡TºqT ñ|üjÓ÷–+∫ |æ\¢\T ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É{≤ìøÏ Áb˛‘·‡Væ≤ùdÔ |æ\¢˝À¢ e÷{≤¢&˚ HÓ’|ü⁄D´+ ô|]– uÛ≤cÕ_Ûeè~∆ »s¡T>∑T‘·T+~. ø£ãTs¡T¢, ø£<∏ä\T, Hê≥ø°j·T‘·, |ü<ä ìsêàD ø±s¡´Áø£e÷\T, |ü<ä ã+<Ûë\T eT]j·TT >=\TdüT |ü<ë\T yÓTT<ä\>∑T ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+#·&É+ <ë«sê |æ\¢˝À¢ e÷{≤¢&˚ kÕeTsê∆´ìï ô|+bı+~+#ê*. 3) #·<äe&É+ : ECCE πø+Á<ë\˝À |üPs¡«|üsƒ¡q (|üsƒ¡q dü+dæ<ä∆‘·) ø±s¡´Áø£e÷˝Ò ñ+&Ü*. #·<äe&É+ |ü≥¢ |æ\¢\≈£î ÄdüøÔÏ ø£*–+#˚ ø±s¡´Áø£e÷\T @sêŒ≥T #˚j÷· *. |æ\\¢ T eTTK ø£e[ø£\qT, >∑Ts¡T\Ô qT, ∫Á‘ê\qT, ø±s¡÷qº T\qT 5)

::21::

|ü]o*kÕÔsT¡ . u§eTà\T, ∫Á‘ê\qT #·÷dæ #·± ø£ﬁ≈¢¯ î£ , #˚‹øÏ düeTq«j·T+, Äø±sê\T, s¡÷bÕ*ï b˛\Ã>∑\ X¯øÔÏ ñ+&É∑T#·Ã≥+, Ä≈£î\T ≈£î≥º&+É , >∑ﬁ˝¢¯ À s¡+>∑T\T y˚jT· &É+, #·Tø£ÿ*ï ^‘·\T>± ø£\|ü&+É , ÁfÒd+æ >¥, Äø±sê\T, qeT÷Hê\T ^j·T&É+, ndü+|üP]Ô Äø±sê\qT |üP]Ô #Ój·T´&É+ yÓTT<ä\>∑T |üqT\T #˚sTT+#ê*. ‘·<ë«sê eT+∫ ø£+&És¡ düeTq«j·T+ n_Ûeè~∆ #Ó+~ ˝ÒKHê dü+dæ<ä∆‘· bı+<äT‘ês¡T. |æ\¢\ uÛ≤cÕ_Ûeè~∆øÏ á ÁøÏ+~ ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+#ê*. 1) ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T, ô|<ä›\T ø£<∏ä\T, ø£ãTs¡T¢ #ÓãT‘·÷ |æ\¢\‘√ m≈£îÿe düeTj·T+ >∑&ÉbÕ*. 2) |ü⁄düÔø±\T, |üÁ‹ø£\T, u§eTà\T |æ\¢\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñ+#ê*. 3) <äèX¯´ ÁX¯eD e÷<Ûä´e÷\T, ‘√\T u§eTà\T, \|òüTT ∫Á‘ê\T |æ\¢\ nqTuÛÑe+˝ÀøÏ ‘˚yê*. 2.4.5 kÕe÷õø£, ñ<˚«>∑ $ø±dü+ (Social & Emotional Development) kÕe÷õø£ n_Ûeè~∆ n+fÒ |æ\¢˝À¢ kÕ«uÛ≤$ø£yÓTÆq Á|ües¡Ôq yÓTs¡T>∑Tã&ç |ü]düsê\≈£î ‘·–q≥T¢ Á|üe]Ô+#·&É+ kÕe÷õø£, ñ<˚«>±_Ûeè~∆ s¬ +&É÷ ø£*dæ |üì#˚kÕÔsTT. ø=+‘·eT+~ |æ\\¢ T, ñ‘ê‡Vü≤+>±, #=s¡e>±, dü«‘·+Á‘·+>± e⁄+fÒ eT]ø=+<äsT¡ dæ>T∑ >Z ±, ñ<ëd”q+>± eTT&ÉT#·T≈£îb˛sTT e⁄+{≤s¡T. ˇπø |æ\y¢ ê&ÉT y˚sT¡ y˚sT¡ dü+<äsê“¤\˝À y˚πs«s¡T>± e⁄+{≤&ÉT. #·T≥÷º ñqï |ü]dæú‘·T\T, e´≈£îÔ\T BìøÏ ø±s¡D+ ø±e#·TÃ. yê]øÏ ‘·–q Áb˛‘ê‡Vü≤+ \_ÛùdÔ eT+∫ |òü*‘ê\T kÕ~ÛkÕÔs¡T. n+<äTπø |æ\¢\ düeTÁ>∑ $ø±dü+˝À kÕe÷õø£ ñ<˚«>±_Ûeè~∆øÏ m+‘√ ÁbÕ<Ûëq´‘· ñ+~. |æ\¢˝À¢ $$<Ûä s¡ø±\ kÕe÷õø£ ñ<˚«>∑ Á|ües¡Ôq\≈£î ø±s¡D≤\T : m) ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ qeTàø±\T, Á|ües¡Ôq, #·T≥÷º ñqï dü+düÿè‹, ‘·qT ô|]π> düe÷»+ sTTe˙ï |æ\¢\ Á|ües¡Ôq˝À, ñ<˚«>±˝À¢ Á|ü‹_+_kÕÔsTT. _) ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T |æ\¢\ô|’ ø£*–+#˚ ˇ‹Ô&ç e\q |æ\¢\T ndüVü≤q+>± ‘·j·÷s¡e⁄‘ês¡T. dæ) ÄbÕ´j·T‘·, Áù|eT e⁄qï yê‘êes¡D+˝À |æ\¢\T dü+‘√wü+>±, q\T>∑T]‘√ ø£*dæb˛sTT eT+∫ e÷qdæø£ Äs√>∑´+‘√ ô|s¡T>∑T‘ês¡T. &ç) ‘√{Ï yê] kÕ+>∑‘·´+, |æ\¢\qT •øÏå+#˚ $<Ûëq+, Áb˛‘·‡Væ≤+#˚ rs¡T |æ\¢\ Á|ües¡Ôqô|’ Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘·T+~. Ç) $&çb˛sTTq ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T, |æ\\¢ |ü≥¢ nsTTwü‘º · #·÷|æ+#˚ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T >∑\ |æ\\¢ T b˛{≤¢&≥É +, eTT&ÉT#·T≈£îb˛j˚T dü«uÛ≤e+ ø£*– e⁄+{≤sTT. |æ\˝¢ À¢ kÕe÷õø£ ñ<˚«>±_Ûeè~∆øÏ #˚|≥ü eº \dæq ø±s¡´Áø£eT+ ::22::

|æ\¢\T düe÷»+˝À m˝≤ Á|üe]Ô+#ê˝À ‘Ó*j·TCÒùd u≤<Ûä´‘· ‘·*¢<ä+Á&ÉT\<˚. yê]‘√bÕ≥T ñbÕ<Ûë´j·TT\T, düeT ej·TdüTÿ\T, Á|ükÕs¡ e÷<Ûä´e÷\T ≈£L&Ü Á|üeTTK bÕÁ‘· eVæ≤kÕÔsTT. ÁøÏ+~ ø±s¡´Áø£e÷\ <ë«sê |æ\¢˝À¢ kÕe÷õø£ ñ<˚«>±_Ûeè~∆ ô|+bı+~+#·e#·TÃ. 1) |æ\¢\qT ù|s¡T‘√ |æ\e&É+, yês¡T #˚dæq |üìøÏ >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+#˚˝≤ Á|ü<ä]Ù+#·&É+, |ü⁄{Ïºqs√E\T »s¡|ü&É+ u≤<Ûä´‘·\T n|üŒ#Ó|üŒ&É+ ˝≤+{Ï ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{≤º*. 2) |æ\¢\qT Ç‘·s¡T\ eTT+<äT $eT]Ù+#·&É+, øÏ+#·|üs¡#·&É+ #˚j·Tsê<äT. 3) düeT÷Vü‰\˝À Ä≥\T Ä&ç+#·T≥ <ë«sê |æ\¢˝≈£î ‘√{Ï |æ\¢\‘√ ø£*dæ yÓT*dæ e⁄+&É≥+ n\es¡#ê*. 4) Ä≥bÕ≥\ <ë«sê |æ\¢˝À¢ kÕe÷õø£, ñ<˚«>∑ $ø±kÕìï ô|+bı+~+#·e#·TÃ. 2.4.6 e´øÏÔ>∑‘· s¡+>∑+ (Personal Development) |æ\¢\+<äs¡÷ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq yêπs. me] e´øÏÔ‘·«+ yê]<˚. yê] kÕeTsê∆´\˝À, \ø£åD≤\˝À, Á|ües¡Ôq˝À s¡ø£s¡ø±\ uÛÒ<ë\T+{≤sTT. ø=+<äs¡T ãVæ≤sY es¡ÔqT\T>± e⁄+{≤s¡T. eT]ø=+<äs¡T n+‘·s¡TàKT\T>± e⁄+{≤s¡T. |æ\¢\ $ø±dü+ô|’ kÕ+|òæTø£ |ü]dæú‘·T\T, dü+düÿè‹ Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘êsTT. e´øÏÔ $ø±dü+ô|’ nqTe+X¯ø£‘·, |ü]düsê\ Á|üuÛ≤e+ô|’ nH˚ø£eT+~ |ü]XÀ<Ûäq\T #˚XÊs¡T. ø=ìï |ü]XÀ<Ûäq\T e´øÏÔ $ø±dü+ nqTe+X¯ø£‘· MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ìs¡sí TT+|üã&ÉT‘·T+<äì s¡TEe⁄ #˚XÊsTT. eT]ø=ìï |ü]XÀ<Ûqä \T >∑èVü≤ yê‘êes¡D+, |ü]düsê\ MT<ä ìs¡sí TT+|ü ã&ÉT‘·T+<äì s¡TEe⁄ #˚XÊsTT. ≈£î\+, eT‘·+, |ü+&ÉT>∑\T, ñ‘·‡yê\T, eè‘·TÔ\T yÓTT<ä˝…’q eT‘·, kÕ+düÿè‹ø£ dü+ã+<Ûë\T |æ\¢\ n_Ûeè~∆ô|’ Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü⁄‘êsTT. |æ\¢\≈£î düVü≤»yÓTÆq Áù|eT, yê‘·‡\´+, \_Û+#˚~ ≈£î≥T+ã+ qT+&˚. düe÷»+˝À m˝≤ Á|üe]Ô+#ê*, m˝≤ e÷{≤¢&Ü*? m˝≤+{Ï <äTdüTÔ\T <Ûä]+#ê* e+{Ï nH˚ø£ $wüj·÷\T |æ\¢\T ≈£î≥T+ã+ qT+&˚ H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. e´øÏÔ>∑‘· $ø±kÕìøÏ ìs¡«Væ≤+#·e\dæq ø£è‘ê´\T 1) |æ\¢\T ˇ+≥]>± e⁄+&É≈£î+&Ü düeT ej·TdüTÿ\‘√ ùdïVü≤+ #˚ùd˝≤ Ä≥\T, »≥Tº ø£è‘ê´\T @sêŒ≥T #˚j·÷*. 2) Hê≥ø°ø£s¡D, bÕÁ‘·b˛wüD, e´øÏÔ>∑‘· |ü]X¯óÁuÛÑ‘·, u§eTà˝≤≥ yÓTT<ä\>∑T ø£è‘ê´\ <ë«sê |æ\¢˝À¢ Ä‘·à $XÊ«dü+ ô|+bı+~+#·e#·TÃ. 3) |æ\¢\T yê] kÕeTsê∆´\ ø£qT>∑TD+>± H˚s¡TÃ≈£îH˚˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. 2.4.7 düè»Hê‘·àø£ eT]j·TT uÛ≤yê‘·àø£ s¡+>∑+ (Creative and Aesthetic Development) |æ\¢\+<ä]ø° düè»Hê‘·àø£ X¯øÏÔ ñ+≥T+~. Ä X¯øÏÔì >∑T]Ô+#·&É+, ô|+∫ b˛wæ+#·&É+ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T eT]j·TT ñbÕ<Ûë´j·TT\ u≤<Ûä´‘·. |æ\¢˝À¢ me] Á|ü‘˚´ø£‘· yê]<˚. n<˚ yêﬁ¯ﬂ düè»Hê‘·àø£‘· e´ø°Ôø£s¡D˝À ˇø£] qT+&ç eTs=ø£s¡T m+‘√ _Ûqï+>± ñ+{≤s¡T. ø=+<äs¡T ø£ﬁ¯\ <ë«sê düè»Hê‘·àø£‘·qT e´ø°Ôø£]ùdÔ, eT]ø=+<äs¡T ø=‘·Ô Ä˝À#·q\T #Ó|ü⁄‘·÷, s¡ø£s¡ø±\ }Vü‰ bÕÁ‘·\˝À ø=‘·Ô ø£<∏ä\T n\T¢‘·÷ ‘·eT düè»Hê‘·àø£‘·qT e´ø°Ôø£]kÕÔs¡T. |æ\¢˝À¢ì á düè»Hê‘·àø£ X¯øÏÔì >∑T]Ô+∫ Áb˛‘·‡Væ≤+#˚ ø±s¡´Áø£e÷\T s¡÷bı+~+#ê*. düè»Hê‘·àø£‘q· T n_Ûeè~∆ |üs#¡ ˚ ø£è‘ê´\T ::23::

1) 2) 3)

4)

u§eTà\T y˚jT· ≥+, s¡+>∑T\T y˚jT· ≥+, ∫+#·&+É , ø£‹]Ô +#·&+É , n‹øÏ+∫ s¡÷bÕì«e«&É+, eT{Ï‘º √ qeT÷Hê\T #˚j·T&É+, ø±–‘ê\T eT&ç∫ $$<Ûä Äø±sê\T #˚j·T&É+ düè»Hê‘·àø£ ø£<ä*ø£\T : ∫{Ï¬ø\T y˚j·T&É+, #·|üŒ≥T¢, yÓ÷ø±ﬁ¯¢ MT<ä ns¡#˚‘·T\‘√ #·|ü⁄Œ&ÉT \j·Tã<ä∆+>± kÕπ> Ä≥\T yÓTT<ä\>∑Tq$ düè»Hê‘·àø£ Ä˝À#·q : ùd«#·Ã>¤ ± kÕπ> Ä≥\T, nH˚ø£ ∫Á‘·yTÓ qÆ Á|üXï¯ \T y˚jT· &É+ ˙≈£î s¬ ø£ÿ\T e∫Ã m>∑s>¡ *∑ –‘˚, MT Hêqï>±] ø£+fÒ qTe⁄« bı&ÉT¬>’‘˚? u§eTà≈£î s¡+>∑T y˚j·÷\ì e⁄+~ s¡+>∑T\THêïsTT. ø±˙ Áãwt ˝Ò<äT @+ #˚kÕÔs¡T? s¡kÕ kÕ«<äq ` n_Ûq+<äq : |æ\¢*ï Á|üø£è‹˝ÀøÏ q&ç|æ+∫ Á|üø£è‹ kÂ+<äs¡´+ MT<ä yê]øÏ n_Ûe÷q+ ø£*π>˝≤ #Ój÷· ´*. Blow painting, hand painting, thread painting yÓTT<ä\>∑Tq$

2.5. ÁbÕs¡+uÛÑ dü+e‘·‡sê\˝À nø£åsêdü´‘·, dü+U≤´uÛ≤eq nø£åsêdü´‘· nq>± #·<äe&ÜìøÏ, sêj·T&ÜìøÏ kÕeTs¡∆´+ ø£*–e⁄+&É≥+ eT]j·TT ne>±Vü≤q #˚düTø√e&É+. ø±˙ |æ\¢\T #·<äe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡TÃø√ø£eTT+<˚ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ qT+&ç |ü]düsê\ qT+&ç nø£åsêdü´‘·≈£î dü+ã+~Û+∫, dü+U≤´ uÛ≤eq\≈£î dü+ã+~Û+∫ ø=ìï uÛ≤eq\T @s¡Œs¡#·Tø=ì e⁄+{≤s¡T. nø£åsêdü´‘· nH˚~ |ü⁄{Ïºq|üŒ{Ï qT+&ç ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î |æ\¢\T qe«≥+, eTTK ø£e[ø£\T e÷s¡Ã≥+, {Ï.$˝À ø£+|üP´≥sY˝À u§eTà\T #·÷&É≥+, ôd˝Ÿbò˛Hé˝À Ä≥˝≤&É≥+ yÓTT<ä˝…’qe˙ï nø£åsêdü´‘· |ü]~Û˝ÀøÏ ekÕÔsTT. C≤rj·T $<ë´ Á|üD≤[ø£ #·Á≥+ bıõwüHé ù||üs¡T˝À ù|s=ÿqï≥T¢ á <äX¯˝À |æ\¢\≈£î #·<äe&É+, Áyêj·T≥+ e+{Ï Á|üÁøÏj·T\T #˚ùd |ü]|üø£«‘· sê<äT. ø£qTø£ á <äX¯˝À πøe\+ |üPs¡« |üsƒ¡q, |üPs¡« ˝ÒKq eT]j·TT |üPs¡« dü+U≤´ uÛ≤eq\T e÷Á‘·y˚T |æ\¢\≈£î ø£*–+#ê*. M{Ïì |æ\¢\T eT÷s¡Ô edüTÔe⁄\T, Ä≥ bÕ≥\‘√ s¡ø£s¡ø±\ ø£è‘ê´\ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. |ü⁄{Ïºq|üŒ{Ï qT+&ç |æ\¢\T uÛ≤wüqT H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\ qT+&ç |ü]düsê\ qT+&ç uÛ≤wüqT H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. Ç~ düVü≤»+>±, dü+<äs√“¤∫‘·+>± ns¡∆e+‘·+>± e⁄+≥T+~. 2.5.1. nø£åsêdü´‘·qT n_Ûeè~∆ |üs¡#·&É+˝À ECCE πø+Á<ä+˝À ìs¡«Væ≤+#·<ä>∑T ø£è‘ê´\T ECCE πø+Á<ëìøÏ sêø£eTT+<˚ |æ\¢\T u§eTà\T, >∑Ts¡TÔ\T, ø±s¡÷ºHé\T |ü]o*kÕÔs¡T. nø£åsêdü´‘·˝À |üPs¡«|üsƒ¡q, |üPs¡«˝ÒKq nqT 2 kÕeTsê∆´\T n_Ûeè~∆ |üs¡#·e\dæ e⁄+~. |üPs¡« |üsƒ¡q+˝À uÛ≤>∑+>± |æ\¢\T X¯ã›uÛÒ<ë\T, <äèX¯´ uÛÒ<ë\T >∑T]Ô+#·&É+, <äèX¯´ ÁX¯eD nqT dü+<Ûëq+ #˚j·T>∑\>±*. m) X¯ã›uÛÒ<ë\qT >∑T]Ô+#·T≥ : ˇπø nø£ås¡+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ edüTÔe⁄\ ù|s¡T¢ #Ó|üŒeTq≥+, n+‘ê´ø£å] Ä≥, ÁbÕdü ø£*ù| Ä≥ yÓTT<ä\>∑T ø£è‘ê´\ <ë«sê X¯ã› uÛÒ<Ûë\T >∑T]ÔkÕÔs¡T. _) <äèX¯´ uÛÒ<ë\T >∑T]Ô+#·T≥ : nø£åsê\ Äø±sê\qT ø£‹Ô]+∫ yê{Ï Äø±sê\˝À uÛÒ<ëìï >∑T]Ô+|ü#˚j·T&É+, nø£åsê\ Äø±sê\qT Ä≈£î\‘√ –+»\‘√ ì+|ü&É+ yÓTT<ä\>∑T ø£è‘ê´\ <ë«sê nø£åsê\qT >∑T]Ô+|ü#˚j·T&É+ #·~$+#·&É+. ::24::

dæ)

<äèX¯´ X¯ã› dü+ã+<Ûä+ ‘Ó\TdüTø=qT≥ u§eTà\ ø±s¡T\¶ T, yêì ù|s¡T¢ sêdæq ø±s¡T\¶ T Ç∫Ã »‘·|sü #¡ &· +É <ë«sê <äèX¯´ ` X¯ã› dü+ã+<Ûëìï @s¡Œs¡#e· #·TÃ. &ç) m&ÉeT qT+&ç ≈£î&ç : |æ\¢\≈£î |ü⁄düÔø±\T n+<äTu≤≥T˝À e⁄+∫ ù|J\T Á‹|üŒ&É+ <ë«sê m&ÉeT qT+&ç ≈£î&çøÏ ô|’ qT+&ç ÁøÏ+<ä≈£î #·<äe&É+ n\es¡#·e#·TÃ. ∫Á‘ê\‘√ ≈£L&çq |ü⁄düÔø±\T |æ\¢\T ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ #˚j·T&É+, ø£<∏ä\T #Ó|æŒ+#·&É+, |ü<äÁø°&É\T, bÕ≥\T, Hê≥ø°ø£s¡D yÓTT<ä\>∑T ø£è‘ê´\ <ë«sê |æ\¢˝À¢ |üPs¡«|üsƒ¡q kÕeTsê∆´\T ô|+bı+~+#·e#·TÃ. |üPs¡« ˝ÒKqeTT : sêj·T&ÜìøÏ ‘·–q ø£+&És¡ düeTq«j·T+ @s¡Œs¡#·&ÜìøÏ |æ\¢\‘√ s¡ø£s¡ø±\ ø£è‘ê´\T #˚sTT+#ê*. Áπøj·÷q¢‘√, düT<ä› eTTø£ÿ˝‘√ ^‘·\T ^j·T&É+, #·Tø£ÿ\qT ø£\|ü&É+, Äø±sê\qT ÁfÒdt #˚j·T&É+, Äø±sê\T >∑T]Ô+|ü#˚j·T&É+, Á‹uÛTÑ »+, eè‘·+Ô , #·‘T· s¡g+ e+{Ï Äø±sê\qT ^j·T&É+ yÓTT<ä\>∑T ø£è‘ê´\ <ë«sê ø£qTï #˚sTT, düeTq«j·T+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ‘·s¡Tyê‘· ã\|ü+, ô|ì‡\T ñ|üjÓ÷–+∫ Áyêj·T>∑\T>∑T‘ês¡T. ã+ø£eT{Ïºô|’ nø£åsê\ Äø±sê\T e‘·Ô&É+, #·Tø£ÿ\T ø£*|æ nø£åsê\T @s¡Œs¡#·&É+, nø£åsê\ Äø±s¡+ô|’ ÇdüTø£ ì+|ü&É+ yÓTT<ä\>∑T ø£è‘ê´\ <ë«sê nø£åsê\T Áyêj·T&É+ H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. dü+U≤´ uÛ≤eq : |üPs¡«u≤\´ <äX˝¯ À |æ\\¢ ≈£î dü+K´\T H˚]Œ+#·T≥≈£î eTT+<äT ø=ìï eTÚ*ø£ uÛ≤eq\T H˚]Œ+#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. á uÛ≤eq\T ‘·s¡Tyê‘· yê]˝À dü+U≤´ uÛ≤eq\T ø£*–+#·T≥≈£î <√Vü≤<ä |ü&É‘êsTT. Ä ‘·s¡Tyê‘· 0 qT+&ç 9 es¡≈£î n+¬ø\T |ü]#·j·T+ #˚j·Te#·TÃ. eTÚ*ø£ uÛ≤eq\T ìs¡«Væ≤+#ê*‡q ø£è‘ê´\T 1) ô|<ä› ` ∫qï ˇπø Äø±s¡+ >∑\ edüTÔe⁄\qT y˚s¡T y˚s¡T ôd’E\˝À Ç∫Ã, ô|<ä› yê{Ïì, ∫qïyê{Ïì y˚s¡T #˚j·TeTqT≥ ñ<ë: n≥ºeTTø£ÿ\T, ]+>∑T\T, u§eTà\T 2) bı&Ée⁄ ` bı{Ïº ‘·s¡>∑‹˝À bı&Éyq’Ó $<ë´]∆ì, bı{Ïº $<ë´]∆ì #·÷|æ+#·&+É ô|ì‡˝Ÿ, #êø˘|”dt\qT #·÷|æ+∫ n&É>∑≥+ 3) m≈£îÿe ` ‘·≈£îÿe ô|ì‡ﬁ¯ó¢, |ü⁄düÔø±\T, ã\bÕ\T sêX¯ó\T>± b˛dæ @$ m≈£îÿe @$ ‘·≈£îÿe #Ó|üŒeTqT≥ 4) ˝≤e⁄ ` düqï+ ˝≤e⁄ eTìwæ, düqï eTìwæ u§eTà\T #·÷|æ+#·T≥ 5) ãs¡Te⁄ ` ‘˚*ø£ ‘·s¡>∑‹˝À edüTÔe⁄\qT ô|’øÏ˝Ò|æ #·÷dæ @~ ãs¡Te⁄ @~ ‘˚*ø£ #Ó|Œü eTqT≥ ñ<ëVü≤s¡D≈£î |ü⁄düøÔ ±\ dü+∫, #êø˘|d” Tü ô|f…º, |ü\ø£, |ü⁄düÔø£+ yÓTT<ä\>∑Tq$ |ü⁄düÔø±\ u≤´>¥, U≤∞ u≤´>¥ 6) $XÊ\+ ` Çs¡T≈£î bÕsƒ¡XÊ\˝À ô|<ä›>∑~, ∫qï >∑~ #·÷|æ+#·&É+ ::25::

dü+U´\ ne>±Vü≤qqT ø£*–+#·T≥≈£î ø£è‘ê´\T 1) dü+K´\ô|’ Ä<Ûës¡|ü&çq ø£<∏ä\T, bÕ≥\T $ì|æ+#·&É+. ñ<ëVü≤s¡D≈£î 10 ∫\Tø£\T bÕ&ÉT#·T+&É>± yÓTTˆˆ 2) >∑&çj·÷s¡+, ø±´˝…+&ÉsY, ø±´*≈£î´˝Ò≥sY e+{Ï edüTÔe⁄\ <ë«sê dü+K´\qT |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+ 3) ø±s¡T¶\ô|’ n+¬ø, <ëìøÏ dü]|ü&É u§eTà\T ∫Árø£]+∫ yê{Ïì »‘·|ü]#˚ Ä≥. 4) |ü]düsê\˝À <=]πø edüTÔe⁄\qT ñ<ëVü≤s¡D≈£î sêﬁ¯ó¢, Ä≈£î\T, |üP\T, |ü⁄\¢\T yÓTT<ä\>∑T yêìì ˇø£{ÏøÏˇø£{Ï »‘·|üs¡#·&É+, @$ mìï e⁄HêïjÓ÷ ˝…øÏÿ+#·&É+ <ë«sê |æ\¢˝À¢ dü+U≤´uÛ≤eq ø£*–+#·e#·TÃ. 2.6 ECCE ˝Àì n+XÊ\T ($<ä´, dü+s¡ø£åD, b˛wüD eT]j·TT n\yê≥T¢ @s¡Œs¡&ÉT≥) eT]j·TT uÛÀ<äHêuÛÑ´düq ñ|üjÓ÷>∑eTT\T C≤rj·T $<ë´$<Ûëq+ (1986) |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD eT]j·TT $<ä´ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT H=øÏÿ eø±ÿDÏ+∫+~. ECCE πø+Á<ë\˝À |æ\¢\≈£î |üPs¡« ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ë´ ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+#·ã&É‘êsTT. ‘·<ë«sê |æ\¢\qT ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ä´≈£î dü+dæ<äT∆\qT #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ECCE πø+Á<ë\˝À ø±s¡´ø£s¡Ô\T, Äj·÷\T |æ\¢\ dü+s¡ø£åD u≤<Ûä´‘·qT rdüT≈£î+{≤s¡T. á πø+Á<ë\˝À |æ\¢\≈£î b˛wüø±Vü‰s¡+ n+~+#·&É+ eT]j·TT |æ\¢˝À¢ eT+∫ n\yê≥T¢ @s¡Œs¡#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ECCE ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+#·&É+˝À á ÁøÏ+~ $uÛ≤>±\T ø£èwæ #˚düTÔHêïsTT. 1) düeTÁ>∑ •X¯ó $ø±dü+ ùde\T (ICDS) 2) dü«#·Ã¤+<ä dü+düú\T (NGO) ìs¡«Væ≤+#˚ ECCE πø+Á<ë\T 3) düs¡«•ø£å n_Ûj·÷Hé Ä<Ûä«s¡´+˝À q&ÉT|üã&ÉT‘·Tqï ECCE πø+Á<ë\T 4) u≤˝≤«&û\T, &˚πøsY ôd+≥sY 5) n+>∑Héyê&û\qT ÁbÕ<∏ä$Tø£ bÕsƒ¡XÊ\ Äes¡D˝À q&É|ü≥+ 6) e÷‘ê •X¯ó Äs√>∑´ ùde\T, ÁbÕ<∏ä$Tø£ Äs√>∑´ πø+Á<ä+‘√ nqTdü+<Ûëq+ 2.6.1 $<ä´: |üPs¡« ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ä´qT 3 qT+&ç 6 dü+e‘·‡s¡eTT\ eT<Ûä´ qTqï |æ\¢\≈£î n+~+#·e#·Ãì ø=sƒê] ø£MTwüHé (1964`64) ù|s=ÿ+~. |ü⁄{Ïºq|üŒ{Ï qT+∫ yÓTT<ä{Ï ‘·s¡>∑‹ #·~y˚ es¡≈£î |æ\¢\ n_Ûeè~∆˝À e÷s¡TŒ rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫+<˚ |üPs¡« ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ä´ ` ø±{Ÿ® C≤rj·T $<ë´ $<Ûëq+ (1986) Á|üø±s¡+ |üPs¡«u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD eT]j·TT $<ä´ |ü⁄{Ïºq <ä>∑Zs¡ qT+&ç 6 dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡ |æ\¢\≈£î n+~+#ê*. ø±˙ C≤rj·T |üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD $<ä´ ø£]≈£î\yéT Áù|òyéT esYÿ (NECCE 2013) Á|üø±s¡+ Á|üdüTÔ‘·+ ECCE 3 qT+&ç 6 dü+ˆˆsê\ |æ\¢\≈£î eT]j·TT 1, 2 ‘·s¡>∑‘·T\ |æ\¢\≈£î nq>± 8 dü+ˆˆsê\ es¡≈£î $düÔ]+#·ã&ç+~. ECCE πø+Á<ë\˝À neT\T »s¡|üe\dæq $<ë´ Á|üD≤[ø£\ >∑T]+∫ $<ë´ ø£MTwüHé\T, C≤rj·T $<ë´ Á|üD≤[ø£ #·≥º+ 2005 eT]j·TT ECCE ô|’ C≤rj·T $<Ûëq+ (National Policy on ECCE) $e]+#·&É+ »]–+~. ::26::

ECCE πø+Á<ë\˝À

$<ä´ nq>± |æ\¢\ düs¡«‘√eTTU≤_Ûeè~∆øÏ nedüs¡yÓTÆq ø±s¡´Áø£e÷\‘√ ≈£L&ç e⁄+≥T+~. 1) ECCE πø+Á<ë\˝À |üPs¡«|üsƒ¡q, |üPs¡«˝ÒKq eT]j·TT |üPs¡« dü+U≤´ uÛ≤eq\T ô|+bı+~+#˚ ø±s¡´Áø£e÷\T neT\T »s¡T|ü⁄‘ês¡T. Bìø√dü+ Ä≥ bÕ≥\T, ø£è‘ê´\T @sêŒ≥T #˚dæ |æ\¢˝À¢ á HÓ’|ü⁄D≤´\T ô|+bı+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. 2) |æ\¢\ düeTÁ>±_Ûeè~∆ s¡+>±˝…’q #·\Hê‘·àø£, C≤„q, kÕe÷õø£, ñ<˚«>∑, e´øÏÔ>∑‘· yÓTT<ä\>∑T s¡+>±\˝À n_Ûeè~∆ #Ó+<äT≥≈£î Ä≥ bÕ≥\T ø£è‘ê´\‘√ ≈£L&çq ø±s¡´Áø£e÷\T s¡÷bı+~+∫ neT\T »s¡|ü&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. 3) |üPs¡« ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ä´ <ë«sê |æ\¢\qT ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ä´≈£î dü+dæ<äT∆\qT #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ‘·<ë«sê kÕs¡Á‹ø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´≈£î ECCE πø+Á<ë\T ‘√&ÉŒ&É‘êsTT. 4) |æ\˝¢ À¢ì XÊØs¡ø£ ˝ÀbÕ\T, ãT~∆e÷+<ä´+, nuÛ´Ñ düHê ˝ÀbÕ\T á <äX˝¯ À >∑T]Ô+#·&+É e\¢ ‘·–q yÓ<’ ´ä düV‰ü j·T+ n+~+∫ |æ\¢˝À¢ ˝ÀbÕ\qT düe]+#·&ÜìøÏ ECCE πø+Á<ë\T düVü‰j·T|ü&É‘êsTT. n+>∑Héyê&û\T, u≤˝≤«&û\T, qs¡‡Ø\T, &˚πøsY ôd+≥sY\T øÏ+&ÉsY >±¬sºHé ˝≤+{Ï πø+Á<ë\T |üPs¡«u≤\´<äX¯˝À $<ä´q+~düTÔHêïsTT. 2.6.2 dü+s¡ø£åD eT]j·TT dü+s¡ø£å≈£î&ÉT |æ\¢\ dü+s¡ø£åD u≤<Ûä´‘· ‘·*¢<ä+Á&ÉT\<˚. #ê˝≤eT+~ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T yê] yê] eè‘·TÔ\˝À r]ø£ ˝Ò≈£î+&Ü ñ+≥THêïs¡T. Á>±e÷\˝À ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T e´ekÕj·T |üqT\˝À ìeT>∑ïyÓTÆ e⁄+&ÉT≥ e\q |æ\¢\ dü+s¡ø£åD yê]øÏ ø£wüº+>± e⁄+~. |ü≥ºD≤\T, q>∑sê\˝À ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T JeHê<Ûës¡+ ø√dü+ $$<Ûä eè‘·TÔ\˝À ìeT>∑ïeTe⁄‘·THêïs¡T. n˝≤+{Ïyês¡T |æ\¢\ düs¡+ø£åDqT #·÷düTø√˝Òø£b˛‘·THêïs¡T. á |æ\¢\ u≤<Ûä´‘· ô|<ä› |æ\¢\ô|’ eTTK´+>± Ä&É|æ\¢\ô|’ |ü&ÉT≥ e\q u≤*ø£\T $<ä´≈£î <ä÷s¡eTe⁄‘·THêïs¡T. n+<äT≈£î Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>± |üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD $<ë´ πø+Á<ë\T u≤>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·THêïsTT. u≤\\ dü+s¡ø£åD≈£î &˚πøsY ôd+≥sY\T, Áø£wt\T, u≤\ yê&ç, n+>∑Héyê&û, ECCE πø+Á<ë\T u≤>± ñ|üjÓ÷>∑ |ü&ÉT‘·THêïsTT. á πø+Á<ë\˝À ø±s¡´ø£s¡Ô\T, Äj·÷\T, |æ\¢\ dü+s¡ø£åD u≤<Ûä´‘·qT rdüT≈£î+{≤s¡T. u≤\\ $ø±dü+˝À dü+s¡øDå£ #ê˝≤ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT dü+‘·]+#·T≈£î+~. ∫qï‘·q+˝À |æ\\¢ ≈£î m+‘·eT+∫ dü+s¡øDå£ \_ÛdüTÔ+<√ uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À yês¡T n+‘· u≤>± n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘ês¡T. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T ˝Ò<ë dü+s¡ø£å≈£î\T m+‘· m≈£îÿe düeTj·T+ |æ\¢\‘√ >∑&ç|æ‘˚ |æ\¢\ $ø±dü+ n+‘· u≤>± e⁄+≥T+<äì |ü]XÀ<Ûäq\˝À ‘˚*+~. C≤rj·T $<ë´$<Ûëq+ 1986 (NPE 1986) e÷qe eqs¡T\ n_Ûeè~∆˝À ECCE #ê˝≤ ø°\ø£yÓTÆq<äì ‘Ó*|æ+~. dü+s¡ø£åD˝À uÛ≤>∑+>± >∑]“¤DT\≈£î Äs√>∑´ |üØø£å\T #˚sTT+#·&É+, b˛wüø±Vü‰+ n+~+#·&É+, <ÛäqTsê«‘·+ sê≈£î+&Ü {°ø±\T y˚sTT+#·&É+ eT]j·TT düTs¡øÏå‘·yÓTÆq Á|üdüe+ »]π>˝≤ #·÷&É≥+ yÓTT<ä\>∑T yêìì á ø±s¡´Áø£eT+˝À #˚s¡Ã&É+ »]–+~. n+>∑Héyê&û πø+Á<ë\˝À |æ\¢\≈£î b˛wüø±Vü‰s¡+ n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. 2.6.3 b˛wüD (Nutrition) ECCE πø+Á<ë\˝À b˛wüø±Vü‰s¡+ n+~+#·&É+ ≈£L&Ü ˇø£ eTTK´yÓTÆq n+X¯eTT. |üPs¡«u≤\´<äX¯ |æ\¢˝À¢ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ $ø±dü+ y˚>∑+>± »s¡T>∑T‘·T+~. á <äX¯˝À |æ\¢\T Ä&ÉT‘·÷, ¬>+‘·T‘·÷, #ê˝≤ #·Ts¡T≈£î>± e⁄+{≤s¡T. ::27::

á düeTj·T+˝À |æ\¢\≈£î dü]jÓÆTq b˛wüø±Vü‰s¡+ \_Û+#·ø£b˛‘˚ yê]˝À XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ $ø±dü+ ‘·–q+‘· kÕÔsTT˝À »s¡><∑ Tä . |æ\\¢ Äs√>∑´+ yê]øÏ \_Û+#˚ ÄVü‰s¡+ MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+~. ECCE øπ +Á<ë\˝À |æ\\¢ ≈£î b˛wüø±Vü‰s¡+ n+~+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. eTq sêh+˝À ICDS Ä<Ûä«s¡´+˝À n+>∑Héyê&û\˝À |æ\¢\≈£î b˛wüø±Vü‰s¡+ n+~+#·ã&ÉT‘·T+~. Á|ü‹HÓ˝≤ |æ\¢\ m‘·TÔ, ãs¡Te⁄ ‘Ó\TdüT≈£î+≥÷ b˛wüø±Vü‰s¡ ˝À|ü+ >∑\ |æ\¢\qT >∑T]ÔkÕÔs¡T. |æ\¢\≈£î Äs√>∑´ |üØø£å\T #˚sTT+∫ ‘·–q yÓ’<ä´ düVü‰j·T+ n+<˚˝≤ #·÷kÕÔs¡T. {°ø±\T y˚sTT+#·&É+, b˛wüø±Vü‰s¡+ n+~#·+&É+ <ë«sê |æ\¢˝À¢ yê´~Û ìs√<Ûäø£ X¯øÏÔì ô|+∫ yê]ì s√>±\ u≤] qT+&ç ø±bÕ&É≥+ »s¡T>∑T‘·T+~. ECCE πø+Á<ë\˝À |æ\¢\˝À eT+∫ ÄVü‰s¡|ü⁄ n\yê≥T¢ H˚]Œ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. 1) |æ\¢\T ÄVü‰s¡+ ‹q&ÜìøÏ eTT+<äT, ‘·s¡Tyê‘· ø±ﬁ¯ó¢, #˚‘·T\T X¯óÁuÛÑ+ #˚düTø√e&É+ 2) ÄVü‰sêìï ‘·j·÷s¡T#˚ùd Á|ü<˚X¯+, bÕÁ‘·\T >±¢düT\T X¯óÁuÛÑ+>± ñ+#·&É+ 3) ÄVü‰sêìï |æ\¢\T u≤>± q$T* ì<ëq+>± $T+π>≥≥T¢ #·÷&É&É+. ÄVü‰s¡+ ‹q&ÜìøÏ |æ\¢\≈£î ‘·–q+‘· düeTj·T+ Çe«&É+. 4) |ü⁄wæºø£s¡yÓTÆq ÄVü‰s¡+, nìï s¡ø±\ |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\T |æ\¢\T ‹H˚≥≥T¢ #·÷&É&É+. 5) ÄVü‰sêìï eè<∏ë #˚j·T≈£î+&Ü e⁄+&É≥+ n+>∑Héyê&û / ECCE ø±s¡´ø£s¡Ô\T b˛wüø±Vü‰s¡+ ÄeX¯´ø£‘·qT ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î $e]+∫ |æ\¢\≈£î Ç+{Ïe<ä› ≈£L&Ü b˛wüø±Vü‰s¡+ n+<˚≥≥T¢>± #·÷&Ü*. 2.6.4 n\yê≥T¢ @s¡Œ&É≥+ : á ej·TdüT‡˝À |æ\¢˝À¢ @s¡Œ&˚ n\yê≥T¢ J$‘ê+‘·+ dæús¡+>± ñ+{≤sTT. ø£qTø£ |æ\¢˝À¢ eT+∫ n\yê≥T¢ ô|+bı+~+#·e\dæq nedüs¡+ ñ+~. ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T eT]j·TT ECCE / n+>∑Héyê&û ø±s¡´ø£s¡Ô\T |æ\¢˝À¢ eT+∫ n\yê≥T¢ @s¡Œ&É{≤ìøÏ ø£èwæ #˚j·÷*. |æ\¢˝À¢ d”«j·T Áø£eT•ø£åDqT ô|+bı+~+#ê*. ECCE πø+Á<ä+˝À |æ\¢˝À¢ ô|+bı+~+#·e\dæq n\yê≥T¢ 1) Á|ü‹s√E kÕïq+ #˚dæ ‘·\ <äTe⁄«≈£îì sêe&É+ 2) Á|ü‹s√E n+>∑Héyê&ûøÏ sêe&É+, ‘√{Ïyê]‘√ ùdïVü≤+>± yÓT\>∑&É+ 3) #Ó|ü⁄Œ\T es¡Tdü˝À ô|≥º&É+ 4) Ç‘·s¡T\ |ü≥¢ eTsê´<ä>± Á|üe]Ô+#·&É+, Ç∫Ã |ü⁄#·TÃø√e&É+, ø£*dæ yÓT*dæ Ä&ÉTø√e&É+ 5) mø£ÿ&É rdæq edüTÔe⁄\T nø£ÿ&É ô|≥º&É+ 6) #Ó‘·ÔãT≥ºqT ñ|üjÓ÷–+#·&É+ 7) eTs¡T>∑T<=&ç¶ ñ|üjÓ÷–+#·&É+ 8) <äπ>Z≥|ü⁄Œ&ÉT, ‘·Ty˚Tà≥|ü⁄Œ&ÉT s¡Te÷\T / #˚‘·T\T n&ÉT¶ô|≥Tºø√e&É+ 9) >∑T&é e÷]ï+>¥ / >∑T&é Ä|òüºsY q÷Hé, <∏ë´+≈£L´, |”¢CŸ yÓTT<ä\>∑T yêìì dü+<äsê“¤qTkÕs¡+>± #Ó|üŒ&É+ 10) ‹H˚eTT+<äT, ‹qï ‘·s¡Tyê‘· #˚‘·T\T düãT“‘√ ø£&ÉTø√ÿe&É+ 11) |ü⁄düÔø±\T, u§eTà\T #·÷dæ $wüj·÷\T ‘Ó\TdüT≈£îH˚ n\yê≥T #˚j·÷*. ::28::

eT÷˝≤´+ø£q+ 1) 1) 2) 3) 4) 5) 6) 2) 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 3) 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

yê´düs÷¡ |ü Á|üXï¯ \T |æ\¢\T @$<Ûä+>± H˚s¡TÃ≈£î+{≤s√ $e]+#·TeTT? ECCE $<ä´˝À Áø°&Ü|ü<ä∆‹ ÁbÕeTTK´‘·qT $e]+#·TeTT? e÷+{Ïk˛‡], øÏ+&ÉsY >±¬sºHé |ü<ä∆‘·T\ uÛÒ<ë\T $e]+#·+&ç? |æ\¢˝˝À kÕe÷õø£, ñ<˚«>∑, e´øÏÔ>∑‘· $ø±düeTT ECCE πø+Á<ë\˝À m˝≤ ô|+bı+~kÕÔs¡T. |æ\¢˝À¢ C≤„H˚+Á~j·T, dü+C≤„Hê‘·àø£ $ø±düeTT\ >∑T]+∫ $e]+#·TeTT? ECCE ˝Àì n+XÊ\T $e]+#·TeTT? dü+øÏå|üÔ düe÷<Ûëq Á|üX¯ï\T ECCE |æ\¢\ nedüsê\˝À ùd«#·Ã¤ jÓTTø£ÿ ÁbÕ<Ûëq´‘· $e]+#·+&ç. ECCE $<ë´ Á|üD≤[ø£˝À Áø°&É\T eT]j·TT ø£ﬁ¯\ ÁbÕ<Ûëq´‘· $e]+#·TeTT. ECCE |æ\¢˝À¢ uÛ≤cÕ $ø±düeTTqT $e]+#·TeTT? ECCE |æ\¢˝À¢ #·\Hê‘·àø£ $ø±dü+ >∑T]+∫ $e]+#·TeTT? ÁbÕs¡+uÛÑ dü+e‘·‡sê\˝À |æ\¢˝À¢ nø£åsêdü´‘· m˝≤ ô|+bı+~kÕÔs¡T. ECCE |æ\¢˝À¢ |üPs¡« dü+U≤´ uÛ≤eq\T m˝≤ ø£*–kÕÔs¡T? |æ\¢˝À¢ eT+∫ n\yê≥T¢ ô|+bı+~+#·T≥˝À ECCE ø±s¡´ø£s¡Ô bÕÁ‘· $e]+#·TeTT? |üPs¡« u≤\´<äX¯ |æ\¢\ \ø£åD≤\T $e]+#·TeTT? \|òüTT düe÷<Ûëq Á|üX¯ï\T #·\q ø£+&Ésê\ô|’ Á|üuÛ≤e+ #·÷ù| n+XÊ˝Ò$? Áø°&Ü |ü<ä∆‘·T\˝Àì s¡ø±\qT ù|s=ÿqTeTT |æj·÷CÒ dü+C≤„Hê‘·àø£ $ø±dü <äX¯\qT $e]+#·TeTT n+>∑Héyê&û πø+Á<ë\˝À |æ\¢\≈£î n+~+#˚ b˛wüø±Vü‰s¡+ >∑T]+∫ sêj·T+&ç. ECCE πø+Á<ë\˝À |æ\¢\≈£î @$<Ûä+>± eT+∫ n\yê≥T¢ ô|+bı+~kÕÔs¡T? |üPs¡« ÁbÕ<Ûä$Tø£ $<ë´ πø+Á<ë\˝Àì s¡ø±\qT ù|s=ÿqTeTT. |æ\¢˝À¢ |üPs¡«˝ÒKq kÕeTsê∆´\HÓ≥T¢ ô|+bı+~+#·e#·TÃ.

::29::

dü+Á|ü~+|ü⁄ Á>∑+<∏ë\T 1)

Exempler guidelines for implementation of early childhood care and education (ECCE) curriculum, NCERT

2)

NCERT (2006) position paper, National Focus Group on ECE, New Delhi

3)

Encyclopedia of Early Childhood Care and Education Volume - 1 & Volume -2 written by Prof. K.C. Panda and Dr. P.K. :Tripathy, Neelkamal Publications Pvt. Ltd.

4)

Early Childhood Education - An Introduction - Romila Soni, Rajendra Kapoor and Krishna Kanth Vashishta, NCERT

5)

Play Activities for Child Development a guide to pre school teachers, Mina Swaminadhan and Prema Dani, National Book Trust, New Delhi.

6) 7) 8)

&ç.m&é n<Ûë´|üq XÊg+ |üPs¡«ÁbÕ<∏ä$Tø£, ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´ <äèø£Œ<∏ë\T, ‘Ó\T>∑T nø±&É$T &ç.m&é $<ë´ eTH√$C≤„q XÊg+, ‘Ó\T>∑T nø±&É$T ∫Hêïs¡T\ $ø±dü πø+Á<ä+, Ç.dæ.Ç / n+>∑Héyê&û ø±s¡´Áø£eT •ø£åD≤ B|æø£, düs¡«•øå± n_Ûj·÷Hé Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, ôV’≤<äsêu≤<é

::30::

Dr. AM. Jayashree 9440102658

UNIT-III

u≤˝≤´s¡+uÛÑ$<ä´ ` $<ë´Á|üD≤[ø£ ` j·÷»e÷q´+ ˝øå±´\T 1. 2. 3. 4. 5. 6.

düeT‘·T\´ dü+<äs¡“¤düVæ≤‘· $<ë´Á|üD≤[ø£ dü÷Á‘ê\T, yê{Ï jÓTTø£ÿ ÁbÕeTTK´‘·qT ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´]∆ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. ECCE ìs¡«Vü≤D≈£î Bs¡Èø±*ø£, dü«\Œø±*ø£ \øå±´\ jÓTTø£ÿ ÁbÕeTTK´‘·qT yê{Ïì kÕ~Û+#·{≤ìøÏ #˚j·Te\dæq ø£è‘ê´\qT ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´]∆ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´]∆ ECCE. πø+Á<ë˝À¢ |æ\¢\≈£î ñ|üjÓ÷–+#˚ |ü]ø£\Œ>± |ü<äú‹ eT]j·TT H˚|ü<Ûë´<Ûës¡ |ü<ä∆‘·T\qT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. dü$Tà[‘· / $©q $<ë´ $<Ûëq+ <ë«sê n+>∑yÓ’ø£\´+ >∑\ |æ\¢\T kÕ<Ûës¡D |æ\¢\‘√ ø£*dæ $<ä´H˚s¡TÃ≈£îH˚ neø±X¯+ >∑\<äì ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´]∆ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. ECCE πø+Á<ë˝À¢ nedüs¡eTj˚T´ eqs¡T\ >∑T]+∫ eT]j·TT yê{Ïì m+|æø£ #˚düT≈£îH˚ $<ÛëHê\>∑T]+∫ ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´]∆ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. ECCE πø+Á<ë˝À¢ ñbÕ<Ûë´j·TT&ç bÕÁ‘· eT]j·TT $<ÛäT\ >∑T]+∫ ñbÕ<Ûë´j·T $<ë´]∆ ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT.

n<Ûë´j·T+`3: ECCE $<ë´Á|üD≤[ø£, j·÷»e÷q´+ 3.1 3.1.0 3.1.1 3.1.2 3.2.0 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.3 3.3.1 3.3.2 3.4 3.4.0

düeT‘·T\´ dü+<äs¡“¤ düVæ≤‘· $<ë´Á|üD≤[ø£ dü÷Á‘ê\T Introduction

|üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´ÁbÕeTTK´+ düeT‘·T\´ eT]j·TT dü+<äs√“¤∫‘· bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ s¡#·q≈£î dü÷Á‘ê\T Introduction

Bs¡Èø±*ø£ \øå±´\T dü«\Œø±*ø£ \øå±´\T Á|üD≤[ø£ |ü]ø£\ŒHê |ü<ä∆‹ eT]j·TT H˚|ü<Ûë´<äs¡ ñ|ü>∑eTq+ |ü]ø£\ŒHê |ü<äú‹ H˚|ü<∏ë´<Ûës¡ ñ|ü>∑eTq+ n_Ûeè~∆ nqT≈£L\, $©q ‘·s¡>∑‹ yê‘êes¡D+ HÓ\ø=\Œ&É+/ìs¡«Væ≤+#·&É+ Introduction

3.4.1 3.4.2 3.5 3.5.0 3.5.1 3.6 3.6.0 3.6.1 3.6.2

dü$Tà[‘· $<ä´($©q $<ä´) ECCE ‘·s¡>∑‹ >∑~ ìs¡«Vü≤D ECCE düÁø£eT ìs¡«Vü≤D≈£î nedüs¡yÓTÆq eqs¡T\T Introduction

|üPs¡«ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´ πø+Á<ë\˝À ñ+&Ü*‡q ø£˙dü Á|ü<ÛëqyÓTÆq nedüsê\T |üPs¡«ÁbÕ<∏ä$Tø£ ñbÕ<Ûë´j·TT\ bÕÁ‘· ` $<ÛäT\T Introduction

|üPs¡«ÁbÕ<∏ä$Tø£ e<ë´ ø±s¡´Áø£eT ìs¡«Vü≤D˝À ñbÕ<Ûë´j·TT\ bÕÁ‘· |üPs¡«ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´ bÕsƒ¡XÊ\˝À ñbÕ<Ûë´j·TT\ $<ÛäT\T

3.1: düeT‘·T\´ dü+<äs¡“¤düVæ≤‘· $<ë´ Á|üD≤[ø£ dü÷Á‘ê\T ( Principles of Planning - balanced and contextualised Curriculum )

3.1.0 Á|ü‹ •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ dü+|üPs¡íyÓTÆq XÊØs¡ø£ e÷qdæø£ $ø±kÕìøÏ |üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD eT]j·TT $<ä´ (ECCE) n‘·´+‘· Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~. bÕsƒX¡ Ê\≈£î yÓﬁ&¢¯ ÜìøÏ eTT+<äT •X¯óe⁄qT XÊØs¡ø+£ >±qT, e÷qdæø+£ >±qT dü+dæ± |ü]>∑DÏkÕÔs¡T.|üPs¡« u≤\´<äX¯ nuÛÑ´düq+, |üPs¡« u≤\´<äX¯ dü+s¡ø£åD eT]j·TT |üPs¡«u≤\´<äX¯ ` $<ä´ nqTq$ ECCE jÓTTø£ÿ Á|ü<Ûëq \øå±´\T. ªªUnited Nations Educational Scientific & Cultural Organisation(UNESCO)” Á|üø±s¡+ |üPs¡« u≤\´<äX¯ •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ düeTÁ>∑ nuÛÑ´düHêìøÏ, $ø±kÕìøÏ |ü⁄Hê~.

3.1.1 |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´ ÁbÕeTTK´+: á ÁøÏ+~ $wüj·÷\ ne>±eTq eT]j·TT n_Ûeè~∆ ø=s¡≈£î |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ n‘·´+‘· ÄeX¯´ø£eTT. • XÊØs¡ø±_Ûeè~∆ • uÖ~∆ø±_Ûeè~∆ • kÕe÷õø£, HÓ’‹ø±_Ûeè~∆ • e÷qdæø±_Ûeè~∆ • |üsq¡ƒ +, ˝ÒKq+, dü+U≤´|üsy¡ TÓ qÆ HÓ|’ ⁄ü D≤´\T • ÁbÕ<∏ä$Tø£, $<ä´≈£î dü+dæ<ä∆+ #˚j·T&É+ • kÕs¡«Á‹ø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´≈£î ‘√&ÜŒ≥T.

|üPs¡«ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ ñ<˚∆XÊ´\T ` \øå±´\T: e÷qe $ø±kÕìøÏ $<ä´ n‘·´+‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆq<äì eTq≈£î ‘Ó\TdüT. $<ä´ jÓTTø£ÿ |òü*‘ê\T |òü\e+‘·+>± ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡+>± ñ+&Ü\+fÒ, <ëìøÏ |ü⁄Hê~ |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´. |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´qT düeTs¡∆e+‘·+>±

ìs¡«Væ≤+#·>∑*–Hê&ÉT. $<ë´ Á|üe÷D≤\T $T–*q nìï kÕúsTT\˝ÀqT ñqï‘·+>± ñ+{≤sTT. á ~X¯>± m+<äs√ $<ë´y˚‘·Ô\T nH˚ø£ \øå±´\qT |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´≈£î dü÷∫+#ês¡T. yê{Ï˝À ø=ìï+{Ïì ‘Ó\TdüT≈£î+<ëeTT.

Á_{Ïwt $<ë´y˚‘·Ô, $TdtÁπ>dt ˇyÓHé (Miss Grace Owven) Á|üø±s¡+ |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´ ˝øå±´\T: • |æ\¢\≈£î $XÊ\ Á|ü<˚X¯+, >±*, yÓ\T‘·Ts¡T, ÄVü‰¢<äø£s¡yÓTÆq yê‘êes¡DeTT ø£*Œ+#ê*. • |æ\¢\≈£î Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq, Äq+<äø£s¡yÓTÆq, Áø£eTyÓTÆq J$‘êìï n+~+#ê*. Ä≥˝≤&˚≥|ü&ÉT ≈£L&Ü dü+|ò”TuÛ≤yêìï #·÷ù|≥≥T¢>± •ø£åD Çyê«*. • dü+|üPs¡í eT÷]ÔeT‘·« $ø±kÕìøÏ $$<Ûä Ädü≈î£ \Ô T, HÓ|’ ⁄ü D≤´\≈£î |ü± neø±XÊ\T ø£*Œ+#ê*. • ìs¡+‘·s¡ yÓ’<ä´ |üs¡´y˚ø£åD ñ+&Ü*. • u≤Vü≤´ |ü]düsê\≈£î, >∑èVü≤yê‘êes¡D≤ìøÏ dædü˝…’q @ø°ø£è‘·yÓTÆq n+XÊ\qT |æ\¢˝À¢ @s¡Œs¡#ê*. 2) ø=sƒê] ø£MTwüHé (1964`66) dü÷∫+∫q ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´ \øå±´\T: kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ uÛ≤s¡rj·T $<ë´e´edüú jÓTTø£ÿ düeTÁ>∑yTÓ qÆ $<ÛëHêìï s¡÷bı+~+∫ dü+‘·è|æøÔ s£ y¡ TÓ qÆ Á|ü>∑‹ì kÕ~Û+#·T≥j˚T eTTK´ ñ<˚∆X¯´+>± @sêŒ≥T #˚j·Tã&ç+<˚ ªø√sƒê] ø£MTwüHéµ. ø=sƒê] ø£MTwüHé (uÛ≤s¡rj·T $<ë´ø£MTwüH)é 1964`66 &Üˆˆ &ç.mdt.ø=sƒê] n<Û´ä ø£‘å q· 17eT+~ düuTÑÛ ´\‘√ @sêŒ≥T #˚j·Tã&ç, uÛ≤s¡rj·T $<ë´e´edüú˝À nH˚ø£ q÷‘·q dü+düÿs¡D\≈£î Áoø±s¡+ #·T{Ïº+~. |üPs¡«u≤\´ $<ä´˝À e÷‘·èuÛ≤wü/ÁbÕ+rj·T uÛ≤wüqT ‘·|Œü ìdü]>± nuÛ´Ñ dæ+#ê\ì Á|ü‹bÕ~+∫+~. ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´qT @ø°ø£è‘·+ #˚j·T&É+˝À ø=sƒê] ø£MTwüHé Á|ü‹bÕ<äq\T ø°\ø£ bÕÁ‘·eVæ≤+#êsTT. Á|ü‹ |æ\¢yêìøÏ e÷‘·èuÛ≤wü˝À |üPs¡«ÁbÕ<∏ä$Tø£ eT]j·TT ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´qT >∑&çù| Vü≤≈£îÿ uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+˝À ñ+<äì ñ≥+øÏ+∫+~. ø=sƒê] ø£MTwüHé dü÷∫+∫q á ÁøÏ+~ \øå±´\ <ë«sê |æ\¢\≈£î |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´ ÄeX¯´ø£‘· m+‘·>±H√ ñ+<äì ‘Ó\TdüTÔ+~. • •X¯óe⁄˝À eT+∫ X¯Øs¡, ø£+&És¡, #·\q HÓ’|ü⁄D≤´\qT n_Ûeè~∆ |üs¡#·&É+ • |æ\¢\≈£î uÛ≤ee´ø°Ôø£s¡D, XÊØs¡ø£ ø£+&És¡ #·\q HÓ’|ü⁄D≤´\ n_Ûeè~∆, ñ‘·T‡ø£‘·, ñ<˚«>±\qT n<äT|ü⁄˝À ñ+#·Tø=q&É+ ˝≤+{Ï $wüj·÷\≈£î ‘·–q e÷s¡Z<äs¡Ùø£+ #˚j·÷*. • |ü]düsê\ ne>±Vü≤q, kÕ+|òæTø£ yÓ’Ks¡T\qT ô|+bı+~+#·&É+ • ùd«#·Ã¤, düè»Hê‘·àø£‘·, uÛ≤eÁ|üø£≥q\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ • e´øÏ>Ô ‘∑ y· TÓ qÆ düsT¡ u∆ ≤≥T, dü«‘·V‰ü >∑ ‘·eT |üqT\qT‘êy˚T #˚dTü ø√e&É+ ˝≤+{Ï eT+∫ n\yê≥¢qT, HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT H˚sŒ¡ &É+ • Á|üø£è‹ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüTø√e&É+, n+<äT˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´+ bı+<˚≥≥T¢ |ü⁄]ø=\Œ&É+. • |æ\¢\ düeTÁ>∑‘· $ø±kÕìøÏ neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&É+ • Ä≥, bÕ≥\T <ë«sê ˇ‹Ô&ç ˝Òì ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+#·&É+

3) H˚wüq˝Ÿ bÕ\d” Ä|òt m&ÉT´πøwüHé (NPE) 1986 Á|üø±s¡+ ªª •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ XÊØs¡ø£, #Ûê\ø£, C≤„q, uÛ≤wü, ñ<˚«>∑, kÕ+|òæTø£ eT]j·TT HÓ’‹ø£ n_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä|ü&˚<˚ ECCE. ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´qT ã˝Àù|‘·+ #˚j·T&É+ eT]j·TT düe÷»+˝À ã&ÉT>∑T, ã\V”≤q esêZ\˝À |üì #˚j·TT Åd”Ô\T, •X¯óe⁄\ b˛wüD, dü+s¡ø£åD eT]j·TT $<ä´ nH˚$ ECCE jÓTTø£ÿ Á|ü<Ûëq ñ<˚∆X¯´eTT. ECCE ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ Á|ü‘˚´ø£ bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ eT]j·TT ìs¡«Vü≤D nedüs¡+. ECCE bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ ª•X¯óµ πø+Á<ëø£è‘·+>± eT]j·TT •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ düeTÁ>∑ $ø±kÕìøÏ (XÊØs¡ø£, #ê\ø£, C≤„q, uÛ≤wü, ñ<˚«>∑, kÕ+|òæTø£ eT]j·TT HÓ’‹ø£ $ø±kÕìøÏ) <√Vü≤<ä |ü&˚˝≤ ñ+&Ü*. ECCE bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ |æ\¢˝À¢ ñ+&˚ yÓ’j·TøÏÔø£ uÛÒ<Ûë\T yê] ÇcÕº\T, n_Ûs¡T#·T\≈£î dü]|ü&˚ $<Ûä+>± •X¯ó πø+Á<ëø£è‘·+>± eT]j·TT ø£è‘ê´<Ûäs¡ uÀ<Ûäq≈£î <√Vü≤<ä|ü&˚ $<Ûä+>± ñ+&Ü*. (ECCE jÓTTø£ÿ bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ XÊØs¡ø£, #Ûê\ø£, C≤„q, e÷qdæø£, uÛ≤wü, ñ<˚«>∑, kÕ+|òæTø£, HÓ’‹ø£ s¡+>±\˝À |ü]|üPs¡í $ø±dü+) XÊØs¡ø£ eT]j·TT #Ûê\ø£ s¡+>±\˝À n_Ûeè~∆: ø£+&Ésê\ n_Ûeè~∆øÏ, düeTq«j·÷ìøÏ, Vü≤düÔ HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ, ø£+{Ï düeTq«j·÷ìøÏ eT]j·TT Äs√>∑´|ü⁄ n\yê≥T¢, b˛wüD yÓTT<ä˝…’q s¡+>±\˝À n_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä|ü&Ü*. uÛ≤cÕ_Ûeè~∆: $q&É+, H˚sT¡ Ãø√e&É+, e÷{≤¢&&É +É , eT]j·TT eT+∫ |ü∑yÓTÆq $wüj·T ne>±Vü≤q nø£åsê\qT >∑T]Ô+#·&É+, |ü\ø£&É+, |ü<ë\ ≈£Ls¡TŒ yÓTT<ä˝…’q $wüj·÷\˝À n_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä|ü&Ü*. C≤„Hê_Ûeè~∆: $wüj·T ne>±Vü≤q eØZø£s¡D, kÕs¡÷|ü´ø£‘·, |ü]e÷D+, n+#·Hê y˚j·T≥+, $XÊ\ <äèø£è<Ûä+ $X‚¢wüD≤‘·àø£ Ä˝À#·q, |ü]o*+#·&É+, düeTdü´kÕ<Ûäq, |ü]düsê\ ne>±Vü≤q yÓTT<ä˝…’q $wüj·÷\˝À C≤„Hêìï n+~+#·&É+ <ë«sê C≤„Hê_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&Ü*. kÕ+|òTæ ø£ eT]j·TT ñ<˚«>∑ $ø±dü+: ‘·q >∑T]+∫ ‘êqT ‘Ó\TdüTø√e&É+, ‘·qô|’ ‘·qøÏ ìj·T+Á‘·D Jeq HÓ|’ ⁄ü D≤´\T, eT+∫ n\yê≥T¢ @s¡Œs¡#T· ø√e&É+, kÕ+|òTæ ø£ ã+<Ûë\ düsT¡ u› ≤≥T¢ düeT÷Vü‰\˝À düsT¡ u∆ ≤≥T¢, düV≤ü ø£]+#·Tø√e&É+, uÛ≤ee´ø°øÔ s£ D ¡ yÓTT<ä˝q’… yê{Ï n_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&Ü*. C≤„H+˚ Á~j·÷\T n_Ûeè~∆: $$<Ûä s¡ø±\ Á|üjÓ÷>±\T, |ü]o\q nqTuÛÑyê\ <ë«sê C≤„H˚+Á~j·÷\ n_Ûeè~∆øÏ ‘√&ÉŒ&Ü*. düè»Hê‘·àø£ eT]j·TT kÂ+<äsê´‘·àø£ n_Ûeè~∆: $$<Ûä s¡+>±\˝À düè»Hê‘·àø£‘·qT, kÂ+<äs¡´‘·àø£‘·qT nH˚«wæ+#˚˝≤ Áb˛‘ê‡Væ≤+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&Ü*.

Ä≥bÕ≥\‘√ ≈£L&çq ø=ìï $<ë´ ø±s¡´Áø£e÷\T: C≤„Hê‘·àø£ ø£è‘ê´\T :

kÕ+|òTæ ø£ eT]j·TT JeXÊÅdÔü nqTuÛeÑ +, düV≤ü » q&Éø£ >∑D‘Ï · n+XÊ\T, »‘·|sü #¡ &· +É , ù|s¡T¢ ô|≥º&+É , eØZø]£ +#·&+É , >∑T]Ô+#·&+É , y˚sT¡ #˚jT· &É+, #·sÃ¡ , |üõ˝Ÿ‡, Ä≥\T, |ü+&ÉT>∑\T yÓTT<ä˝…’q$.

uÛ≤cÕ eT]j·TT düe÷#ês¡ Á|ükÕs¡+: π>j·÷\T, |ü<ë´\T, ø£<∏ä\T, dü+uÛ≤wüD\T, |ü⁄düÔø±\T, uÛ≤>±\T >∑T]Ô+#·&É+, ‘√\Tu§eTà˝≤≥, X¯ã∆Áø°&É\T, »„|æÔøÏ ‘Ó#·TÃ≈£îH˚ ø£è‘ê´\T. ñ<˚«>∑ eT]j·TT kÂ+<äsê´‘·àø£‘· : dü+^‘·+, Hê≥´+, düè»Hê‘·àø£ øödü˝≤\T, eT{Ï‘º √ u§eTà\T #˚jT· &É+, »+‘·Te⁄\T, ñ<ë´qeq dü+s¡ø£åD yÓTT<ä\>∑Tq$. e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘ê´\T :

Hê{ø°øs£ D ¡ +, bÕÁ‘·b˛wüD, u§eTà\‘√ Áø°&\É T, uÛÀ»qdüeTj·T ø£è‘ê´\T, XÊØs¡ø£ |ü]X¯óÁuÛÑ‘·, πødüs¡ø£åD, Äs√>∑´|ü⁄ n˝yê≥T¢ yÓTT<ä\>∑Tq$.

kÕ+|òTæ ø£ ø£è‘ê´\T :

ø£<Ûä\T, π>j·÷\T, |ü<ë´\T, ‘√\Tu§eTà˝≤≥\T, Hê≥ø±\T, Áø°&É\T, |ü+&ÉT>∑\T, |ü⁄{Ïºqs√E\T, ~qdü] ø±s¡´Áø£e÷\˝À bÕÁ‘·b˛wüD yÓTT<ä\>∑Tq$.

uÛÖ‹ø£ kÕeT÷Væ≤ø£ #ê\ø£ ø£è‘ê´\T: |üs¡T>∑T|ü+<Ó+, Ä≥\T, yê´j·÷e÷\T, ‘√j·T&É+, ˝≤>∑&É+, kÕ>∑Bj·T&É+, C≤s¡&+É , $düs&¡ +É , |ü≥Tºø√e&É+, ‘·qï&É+, }|ü&+É , >¬ +‘·&+É , <äTeTTø£&+É , ôdø’ ˝Ï Ÿ ‘=ø£ÿ&É+ yÓTT<ä\>∑Tq$ düTì•‘·#ê\ø£ ø£è‘ê´\T :

n+>∑T∞j·T Áø°&É\T, u≤¢≈£î\‘√ ìsêàD≤\T ø£≥º&É+, ø£‹Ô]+#·&É+, n+{Ï+#·&É+, u§eTà\T ^j·T&É+, s¡+>∑T\T y˚j·T&É+ yÓTT<ä\>∑Tq$.

C≤„H+˚ Á~j·T ø£è‘ê´\T :

$q&É+, yêdüq #·÷&É&+É , s¡T∫ #·÷&É&+É , ø£ﬁﬂ¯ ‘√ #·÷&É&+É , nqTuÛ÷Ñ ‹ #Ó+<ä&+É , ˙{Ï‘√ Ä&É≥+, ÇdüTø£‘√ Ä&É≥+, düè»Hê‘·àø£ ø£ﬁ\¯ T Á|ü<]ä Ù+#·&+É , Vü≤dü˝Ô ≤|òTü e+ yÓTT<ä˝…’q$.

$$<Ûä s¡+>±\˝À düè»Hê‘·àø£‘·qT, kÂ+<äs¡´‘·àø£‘·qT nH˚«wæ+#˚˝≤ Áb˛‘ê‡Væ≤+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&Ü*. ô|q’ ù|s=ÿqï $<Û+ä >± Äj·÷ s¡+>±\ìï+{Ï˝ÀqT •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ düeTÁ>∑ n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#·T≥ ø=s¡≈î£ düeT‘·T\´ eT]j·TT dü+<äs√“¤∫‘·yÓTÆq (nqT≈£L\) bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ s¡÷bı+~+#·T≥≈£î ìπs∆•+#·ã&çq H˚wüq˝Ÿ ø£]≈£î\+ Áù|òyéTesYÿ (NCF-2005) dü÷Á‘ê\ Ä<Ûës¡+>± ECCE bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ s¡÷bı+~+#ê*. 3.1.2 düeT‘·T\´ eT]j·TT dü+<äs√“¤∫‘· bÕsƒ´¡ Á|üD≤[ø£ #·q≈£î dü÷Á‘ê\T: |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ë´ \øå±´\T |òü\e+‘·+ ø±yê\+fÒ <ëìøÏ |ü{Ïwü˜yÓTÆq bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ n‘·´+‘· ÄeX¯´ø£+. <ëìì ‘·j·÷s¡T#˚j·T&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ ø=ìï eTTK´yÓTÆq n+XÊ\qT ne>±Vü≤q #˚düTø√yê*. 1. düeTÁ>∑ nuÛ´Ñ düq+ eT]j·TT $ø±dü+ (Morlistic earning and development) 2. ÁøÏj÷· o\ nuÛ´Ñ düq+ (Active learning ) 3. |üsd¡ Œü s¡ nuÛ´Ñ düq+ (Interactive leaning) 4. düeTÁ>∑ nuÛ´Ñ düq+ (Integrated learning) 5. Áø°&\É <ë«sê nuÛ´Ñ düq+ (Learning through play) 6. uÛ≤>∑ kÕ«eT´ nuÛ´Ñ düq+ (Partnership for learning) 7. ø£ﬁ\¯ <ë«sê nuÛ´Ñ düq+ (Art as the basis for learning) 8. dü+|üPs¡í XÊØs¡ø£ ` e÷qdæø£ Äs√>∑´+ eT]j·TT Äs√>∑´ø£s¡ n\yê≥T¢ (Integration of health and wellbeing based on healthy habits)

9. ÁbÕe÷qøÏ eT~+|ü⁄ (Authertic Assessment) 1) düeTÁ>∑ nuÛ´Ñ düq+ eT]j·TT $ø±dü+(holistic learning and development): • •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ düeTÁ>±_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä |ü&˚ nìï s¡+>±\˝À n_Ûeè~∆ì Á|ü‹_+_+#˚$<Û+ ä >± (kÕ+|òTæ ø£, e÷qdæø£, ñ<˚«>∑, XÊØs¡ø£, C≤„q, Ä<Ûë´‹àø£ eT]j·TT HÓ’‹ø£) ád”d”á jÓTTø£ÿ bÕsƒ¡´ Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#ê*. • ád”d”á ñbÕ<Ûë´j·TT\T m+|æø£ #˚düT≈£îH˚ uÀ<Ûäq ñ|ü>∑eTqeTT •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ |ü]|üPs¡í nuÛÑ´düø£ eT]j·TT $ø±dü+ ô|’ yê] ne>±Vü≤qqT Á|ü‹_+_+#˚~>± ñ+&Ü*. • C≤„q+, HÓ’|ü⁄D´+, >∑TDeTT\T eT]j·TT Ä˝À#·Hê <äèø£Œ<ÛäeTT\ Ä<Ûës¡+>± >∑e÷´\‘√ ≈£L&ç •X¯óe⁄ jÓTTø£ÿ |ü]|üPs¡í n_Ûeè~∆øÏ ád”d”á bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£˝À @sêŒ≥T¢ ñ+&Ü*. 2) ÁøÏj÷· o\ nuÛ´Ñ düq+ (Active learning): • ÁøÏj÷ · o\ nuÛ´Ñ düq+ •X¯óe⁄ |ü]o*+|ü<–ä q~>±, Á|üj÷Ó >±\T #˚jT· &ÜìøÏ nqTe⁄>± #·sÃ¡ ≈£î ‘ê$#˚Ã~>± Ä˝À#·q πs¬ø‹Ô+#˚~>± eT]j·TT •X¯óe⁄ Á|ü‹düŒ+~+#˚~>± ñ+&Ü*. • 3`4 dü+ˆˆ |æ\¢˝À¢ yê] |ü]düsê\˝À »]π> <äè–«wüj·÷\ >∑÷]Ã eTqTwüß´\‘√ |üs¡düŒs¡ ne>±Vü≤q,

edüTÔe⁄\T ÁbÕ‹ì<∏ä´+ >∑T]+∫q C≤„q+, HÓ’|ü⁄D≤´\qT n_Ûeè~∆ #˚ùd~>± ñ+&Ü*. |æ\¢˝À¢ ÁøÏj·÷XÊ\ nuÛÑ´düHêìï yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ á ÁøÏ+~ eT÷\ø±\T ‘·|üŒìdü]>± ñ+&Ü*. eTTK´yÓTÆq/eT÷\ edüTÔe⁄\T/ • XÀ<ÛäHê‘·àø£ |ü]ø£sê\T Çe«&É+ <ë«sê |æ\¢˝À¢ }Vü‰X¯øÏÔì ô|+bı+~+#·e#·TÃ |ü]ø£sê\T (Materials) • |æ\¢\qT Äø£]¸+#˚$>±, nH˚«wæ+#·<ä–q$>± HÓ’|ü⁄D≤´\qT yÓTs¡T>∑T|üs¡#˚$˝≤ ñ+&Ü*. Vü≤dü\Ô |òTü e+/HÓ|’ ⁄ü D≤´\T/ (Manipul action)

ø√]ø£/Çwü+º / (Chorce)

•

düè»Hê‘·àø£‘·qT ô|+bı+~+#˚˝≤ ñ+&Ü*. • edüTÔe⁄\qT nH˚ø£s¡ø±\T>± e÷s¡TŒ#˚j·T&É+ <ë«sê, ø£\T|ü⁄≥ <ë«sê yê] ø£+&Ésê\ ø£<ä*ø£\qT ìj·T+Á‹+#·>∑\T>∑T‘ês¡T. • Ä˝À#·q πs¬ø‹Ô+#˚$<Ûä+>± ñ+&Ü*. • nH˚«wüD <ë«sê edüTe Ô ⁄\ >∑TD>∑D≤\qT Á|ü‘´· ø£å nqTuÛyÑ ê\ <ë«sê ‘Ó\TdüTø√yê*. • • • •

|æ\¢\ uÛ≤wü

•

(Language for Children)

•

düV‰ü j·T+(Support)

•

3.

|æ\¢\ ÇcÕº\T Á|ü‹_+_+#˚˝≤ ñ+&Ü*. |æ\¢\ nedüsê\qT rsêÃ*. yês¡T kı+‘·+>± #˚düTø√e&ÜìøÏ M\T>± ñ+&Ü* |æ\¢\qT Äø£]¸+#˚$>± ñ+&Ü*. |æ\¢\ nuÛÑ´düHêìøÏ, n_Ûeè~∆øÏ uÛ≤wü Á|ü<Ûëq <√Vü≤<äø±] uÛ ≤ cÕ_Û e è~∆ ø Ï : @ø£ b ÕÁ‘· , Hê≥ø±\T,bÕ≥\T,π > j· ÷ \T,ø£ < ∏ ä \ T,#· s ¡ Ã \T, e÷{≤¢&É&É+,$q&É+, #·<äe&É+, sêj·T&É+.

|æ\¢\ |ü]düsê\T |ü]X¯óÁuÛÑ+>±, s¡ø£åD ø£*Œ+#˚$>± ñ+&Ü*. • |ü]düsê\ <ë«sê H˚s¡TÃ≈£îH˚ M\T+&Ü*. • dü+s¡øÏå‘· |ü]düsê\T eT]j·TT C≤„HêìøÏ, HÓ’|ü⁄D≤´\≈£î, >∑TD≤\≈£î, Ä˝À#·q <äèø£Œ<Ûëìï ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ düVü≤ø£]+#˚ nqTuÛÑyê\qT @sêŒ≥T #˚j·T&É+ <ë«sê ô|<ä›\T düVü‰ø£]+#ê*. |üsd¡ Œü s¡ nuÛ´Ñ düq+ (Interactive learning) : • J$‘·|ü⁄ ÁbÕs¡+uÛÑ<äX¯˝À |æ\¢\ eT<Ûä´ |üs¡düŒs¡ #·s¡´ ˇø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ nqTuÛÑe+ (Malaguzzi-1993) • Dahlderg, Moss, pence (2003) Á|üø±s¡+ |üs¡düŒs¡ nuÛÑ´düq+ nH˚~ ˇø£ uÀ<ÛäHê eP´Vü≤+. • |üsd ¡ Œü s¡ nuÛ´Ñ düq+ <ë«sê |æ\\¢ T yê] ‘√{Ï |æ\\¢ qT #·÷dæ e÷{≤¢&&É +É , $q&É+ <ë«sê H˚sT¡ Ã≈£î+{≤&ÉT. • ñbÕ<Ûë´j·TT\T |æ\¢\qT düeT÷Vü‰\T>± @s¡Œs¡∫ yê] eT<Ûä´ nuÛÑ´düq »]π>˝≤ Áb˛‘·‡Væ≤+#·e#·TÃ. • |üsd ¡ Œü s¡ nuÛ´Ñ düq+ kÕ<Ûës¡D+>±, |æ\\¢ T`|æ\\¢ T, |æ\\¢ T`ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, |æ\\¢ T`ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT eT]j·TT

dæã“+~, |æ\¢\T`≈£î≥T+ã+ eT<Ûä´ »s¡T>∑T‘·T+~. ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT

≈£î≥T+ã+

|æ\\¢ T

|æ\¢\T

ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT eT]j·TT dæã“+~ • |æ\¢\T ‘·eT <Ó’q+~ø£ J$‘·+˝À |üs¡düŒs¡ #·s¡´\T eT]j·TT nqTuÛÑyê\ <ë«sê yê] Ä˝À#·q\qT, HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT n\yê≥¢qT yÓTs¡T>∑T|üs#¡ T· ≈£î+{≤s¡T. 3. düeTÁ>∑ nuÛ´Ñ düq+ (Integrated learning) : • |æ\¢\T nuÛÑ´dæ+#˚ n+XÊ\T n˙ï |üs¡düŒs¡ dü+ã+<Ûëìï ø£*– ñ+&Ü*. • düeTÁ>∑ bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ |æ\¢\ jÓTTø£XÊØs¡ ÿ dü+ø|ü£ P$ø±dü s¡í $ø±kÕìøÏ ‘√&ÉŒ&Ü*. + uÛ≤cÕ|üsy¡ TÓ qÆ $ø±dü+

HÓ’‹ø£ eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£ $ø±dü+ kÕ+|òæTø£ eT]j·TT ñ<˚«>∑ $ø±dü+

düè»Hê‘·àø£‘· uÖ~∆ø£ $ø±dü+

•

5.

|æ\\¢ jÓTTø£ÿ XÊØs¡ø£ $ø±dü+, uÖ~∆ø£ $ø±dü+, düè»Hê‘·àø£‘,· kÕ+|òTæ ø£ eT]j·TT ñ<˚«>∑ $ø±dü+, HÓ‹’ ø£ eT]j·TT Ä<Ûë´‹àø£ $ø±dü+ ˇø£<ëìMT<ä ˇø£{Ï Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+{≤sTT. Áø°&\É <ë«sê nuÛ´Ñ düq+ (Learning through play) : • |æ\¢\ jÓTTø£ÿ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£, ñ<˚«>∑, kÕ+|òæTø£ n_Ûeè~∆øÏ Áø°&É\T <√Vü≤<ä|ü&É‘êsTT. Áø°&É\ <ë«sê |æ\¢\ kÕeTsêú´\T yÓTs¡T>∑T|ü&É‘êsTT. Ä˝À#·q <Û√s¡DÏ, düeTkÕ´ |ü]cÕÿs¡+, Hê´j·T|üs¡yÓTÆq ìs¡íj·÷\T rdüTø√e&É+, XÊ+‹j·TT‘· yê‘êes¡D≤ìï Áù|πs|æ+#·&É+ yÓTT<ä˝…’q \ø£åD≤\T n\e&É‘êsTT. • Áø°&Üdü÷Œ¤]Ô n\e&ÉT‘·T+~. • |æ\¢\ jÓTTø£ÿ düVü≤» kÕeTsê∆´\qT, n_Ûs¡T#·T\qT nqTdü]+∫ yê]øÏ ‘·–q Áø°&É\qT m+|æø£ #˚ùd

u≤<Ûä´‘· ád”d”á ñbÕ<Ûë´j·TT\~. 6. uÛ≤>∑kÕ«eT´ nuÛ´Ñ düq+/düV≤ü ø±s¡ nuÛ´Ñ düq+ (Partnership for learning) : uÛ≤>∑kÕ«eT´ nuÛ´Ñ düq+ <ë«sê |æ\˝¢ À¢ nuÛ´Ñ düHêìï yÓTs¡T>∑T|üs#¡ e· #·TÃ. n_ÛsT¡ #·T\T, Ädü≈î£ \Ô T, yÓ|’ ⁄ü s¡T\qT nqTdü]+∫ |æ\¢\T düeT÷Vü‰\T>± @s¡Œ&ç nuÛÑ´düq+ kÕ–kÕÔs¡T. düeT÷Vü‰\˝À nqTø£]+#·&É+ <ë«sê ˇø£]ø=ø£s¡T ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T/≈£î≥T+ã+ Áù|sπ |æ+|üã&É&+É <ë«sê H˚sT¡ Ã≈£î+{≤s¡T. dü+|òTü +

|æ\\¢ T

ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT

düe÷»+ |æ\¢˝À¢ HÓ’|ü⁄D≤´\≈£î yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&ÜìøÏ, Á|ües¡Ôq˝À e÷s¡TŒ\T, n\yê≥T¢ #˚j·T&ÜìøÏ uÛ≤>∑kÕ«eT´ nuÛ´Ñ düq+ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+~. 7. ø£ﬁ\¯ <ë«sê nuÛ´Ñ düq+ (Art as the basis or learning) : • |æ\˝ ¢ À¢ Á|ü‹düŒ+~+#˚ >∑TD+ m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. ø£ﬁ\¯ <ë«sê yê] Á|ü‹düŒ+<äq\T ô|+bı+~+#·e#·TÃ. bÕ≥\T, Hê≥ø±\T, @ø£bÕÁ‘·\ô|’ yÓTT<ä˝q’… yê{Ï e\q yê]˝À düè»Hê‘·àø£‘q· T, <˚Xu¯ øÑÛ ìÔÏ ,HÓ|’ ⁄ü D≤´\qT ô|+bı+~+|üe#·TÃ. • ád”dá ” ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ø=ìï ÄdüøøÔÏ s£ y¡ TÓ qÆ uÀ<Ûqä ñ|ü>e∑ THê\ |æ\˝¢ À¢ ñ‘ê‡Vü‰ìï ô|+bı+~+#·e#·TÃ. 8. dü+|üPs¡í XÊØs¡ø£ ` e÷qdæø£ Äs√>∑´+ eT]j·TT Äs√>∑´ø£s¡ n\yê≥T¢ (Integration of health and well being based on healthy habits) : • |æ\¢˝À¢ dü+|üPs¡í XÊØs¡ø£ $ø±kÕìø£ dü]nsTTq b˛wüD #ê˝≤ ø°\ø£yÓTÆq~. ád”d”á $<ë´ $<Ûëq+˝À b˛wüD n+~+#˚ u≤<∏´ä ‘· ≈£L&Ü ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT eT+∫ XÊØs¡ø£ Äs√>∑´+, ñ‘ê‡Vü≤+>± nìï $wüj÷· \˝À n_Ûeè~∆øÏ <√Vü≤<ä |ü&ÉT‘·T+~. • e÷qdæø£ Äs√>±´ìøÏ Ä≥\T`bÕ≥\T yÓTT<ä˝…’q$ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT. • |æ\¢˝À¢ Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq n\yê≥T¢ #˚ùd u≤<Ûä´‘· ñbÕ<Ûë´j·TT\<˚ • yê]øÏ ns¡∆+ nj˚T´Ø‹˝À Äs√>∑´+ jÓTTø£ÿ ÁbÕeTTU≤´ìï |ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛÑ‘· eT]j·TT |ü]s¡ø£åD, eT+∫ n\yê≥T¢ >∑T]+∫ bÕsƒê´+XÊ\˝À #˚]Ã ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. 9. ÁbÕe÷DÏøy£ TÓ qÆ eT~+|ü⁄ (Authentic Assessment) : • |æ\¢\ jÓTTø£ÿ nuÛÑ´düHê_Ûeè~∆øÏ n+#·Hê y˚j·TT≥≈£î ád”d”á Á|üD≤[ø£˝À eTTK´yÓTÆq~>± j·T<ës¡∆yÓTÆq eT÷˝≤´+ø£q>± ù|s=ÿq e#·TÃqT. |æ\¢˝À¢ e∫Ãq >∑TD≤‘·àø£ e÷s¡TŒqT n+#·Hê y˚j·T&É+ eT]j·TT eT÷˝≤´+ø£q #˚j·T&É+ yê] n_Ûeè~∆øÏ düVü‰j·T|ü&ÉT‘·T+~. • ád”dá ” ñbÕ<Ûë´j·TT\T |æ\\¢ T jÓTTø£ÿ nuÛ´Ñ düHê_Ûeè~∆ì qyÓ÷<äT#˚d,æ |ü]o*+∫, $X‚w¢ +æ #·&+É , yê{Ï

Ä<Ûësê\qT |ü{Ïºø£˝À bı+<äT|üs¡#·&É+ <ë«sê yê] n_Ûeè~∆ì >∑eTì+#·e#·TÃqT. • #Óø* ˘ dt\º T, ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\ Ç+≥s¡÷´\T, Ä&çj÷Ó ˝Ò<ë M&çj÷Ó fÒ|⁄ü \T/ mHÓø{˘ À≥˝Ÿ ]ø±sY‡¶ <ë«sê |æ\\¢ nuÛÑ´düHêìï |ü]o*+#· qyÓ÷<äT #˚j·Te#·TÃ. |æ\\¢ n_Ûeè~∆ì qyÓ÷<äT#˚jT· T≥ (Recording Childrens Progress) : |æ\\¢ n_Ûeè~∆ì qyÓ÷<äT#˚jT· T≥ nH˚~ |æ\\¢ Á|ü>‹∑ øÏ ÄK]yÓT≥Tº. |æ\\¢ T jÓTTø£ÿ Á|ü>‹∑ ì |ü]o*+#ê\+fÒ ]ø±s¡T¶ qyÓ÷<äT nH˚~ m+‘√ nedüs¡+. <ëì <ë«sê bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£˝ÀqT, uÀ<ÛäHê eP´Vü‰\˝ÀqT, uÀ<ÛäHê ñ|ü>∑e÷\˝ÀqT e÷s¡TŒ rdüT≈£îe∫Ã eT]+‘· ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq bÕsƒê´+XÊ\qT uÀ~Û+#·&ÜìøÏ M\T|ü&ÉT‘·T+~. 3.2 Bs¡øÈ ±*ø£, dü«\Œø±*ø£ \øå±´\T eT]j·TT Á|üD≤[ø£ (Long and short term objectives and planning) : 3.2.0 Kwin Tsue (Chinese) áj·Tq Á|üD≤[ø£ s¡#·q >∑T]+∫ ÁøÏ+~ $<Ûä+>± $e]+#ês¡T. ªª me¬s’Hê ˇø£ dü+e‘·‡sêìøÏ Á|üD≤[ø£ y˚ùdÔ #Ó≥T¢ C§qï\T Hê{≤*, 10 dü+‘·e‡sê\øÏ Á|üD≤[ø£ y˚ùdÔ #Ó≥T¢ Hê{≤*. ø±ì J$‘·ø±˝≤ìøÏ Á|üD≤[ø£ y˚ùdÔ Åd”Ô, |ü⁄s¡Twüß\≈£î •ø£åD eT]j·TT $<ä´qT n+~+#ê*. Bìì ã{Ïº $<ä´≈£î ≈£L&Ü dü«\Œø±*ø£, Bs¡øÈ ±* Á|üD≤[ø£\T, Äj·÷ \øå±´\qT #˚sT¡ ø√e&ÜìøÏ ‘·j÷· s¡T#˚j÷· * nì düŒwüeº Te⁄‘√+~. dü«\Œø±*ø£ \øå±´\T yÓqTyÓ+≥H˚ kÕ~Û+|üã&Ü¶j·÷ ˝Ò<ë nì ñbÕ<Ûë´j·TT\T eT÷˝≤´+ø£q+ #˚dæ ìs¡ísTT+#ê*. kÕ~Û+|üã&Éø£b˛‘˚ ø=‘·Ô Á|üD≤[ø£\‘√, eP´Vü‰\‘√ eT∞ﬂ Á|üj·T‹ï+#ê*. Bs¡Èø±*ø£ Á|üD≤[ø£\ Bìø=s¡≈£î nH˚ø£ $wüj·÷\qT |ü]>∑D˝Àì rdüTø=ì eT÷˝≤´+ø£q+ #˚j·÷*. C≤rj·T $<ä´ |ü]XÀ<Ûäq eT+&É*, C≤rj·T $<ä´ $<ÛëqeTT (1964`1966), H˚wüq˝Ÿ øöì‡˝Ÿ |òüsY m&ÉT´πøwüHé ØôdsYÃ n+&é Åf…Æì+>¥ (NCERT) eT]j·TT m&ÉT´πøwüHé ø£MTwüHé n+^ø£]+∫q Bs¡Èø±*ø£, dü«\Œø±*ø£ \øå±´\T á ÁøÏ+~ $<Ûä+>± ñHêïsTT. 3.2.1 Bs¡øÈ ±*ø£ \øå±´\T: • |æ\¢\ jÓTTø£ÿ düVü≤» kÕeTs¡∆´+ y˚Ts¡≈£î yê] düeTÁ>±_Ûeè~∆øÏ >∑{Ïº|ü⁄Hê~ì @s¡Œs¡#·&É+ • b˛wüø£ $\Te\Tqï b˛wæºø£ ÄVü‰sêìï |æ\¢\≈£î n+~+#˚ @sêŒ≥T #˚j·T&É+ • kÕ+|òæTø£, e÷qdæø£, uÛ≤y√Á<˚ø£ $ø±kÕ\‘√ |æ\¢\≈£î ‘·–q •ø£åD Çe«&É+ • |æ\\ ¢ ˝À |ò\ü e+‘·yTÓ qÆ uÛ≤e e´ø°øÔ s£ D¡ eT]j·TT >ös¡eÁ|üös¡eÁ|ü
•

|æ\¢\ dü+|üPs¡í eT÷]ÔeT‘·´ n_Ûeè~∆øÏ |ü{Ïwü˜yÓTÆq Á|üD≤[ø£ s¡∫+#·ã&É&É+ • |üPs¡« ÁbÕ<∏$ ä Tø£ $<äïñ ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´˝À nqTdü+<Ûëq+ #˚jT· &É+ <ë«sê ÁbÕ<∏$ä Tø£ $<ä´qT ã˝Àù|‘·+ #˚j·Te#·TÃ. 3.2.2 dü«\Œø±*ø£ \øå±´\T: • Á|ü‹ |æ\y ¢ êìøÏ ‘·s>¡ ‹∑ >∑~˝À ‘êqT eTTK´yÓTqÆ yêì>± >∑T]Ô+|ü⁄, >ös¡e+ ñ+<äH˚ uÛ≤eqqT ø£*Œ+#·&+É • |æ\¢˝À¢ Ç+Á~j·÷\ düeTq«j·T+ eT]j·TT n_Ûeè~∆ì Áb˛‘·‡Væ≤+#ê*. • Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq n\yê≥¢qT |æ\¢˝À¢ n_Ûeè~∆ |üs¡#·&É+ • eTTK´yÓTq Æ (nedüsy¡ TÓ qÆ ) HÓ|’ ⁄ü D≤´\T eT]j·TT e´øÏ>Ô ‘∑ · düsT¡ u∆ ≤≥T #˚dTü ø=qT≥≈£î |æ\\¢ qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&+É • eT+∫ kÕ+|òTæ ø£ yÓK ’ s¡T\qT @s¡Œs¡#&· +É <ë«sê $T–*q |æ\\¢ ‘√ ø£*dæ nìï ø±s¡´Áø£e÷\˝À #·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§ZH˚≥≥T¢ #·÷&É&É+ • Á|ü‹ |æ\¢yêì˝À yê] uÛ≤yê\ e´ø°Ôø£s¡D≈£î, ne>±Vü≤q n+^ø±sêìøÏ düVü‰j·T |ü&Ü*. • |æ\¢\≈£î n+<äTu≤≥T˝À ñqï |ü]düsê\ |ü≥¢ ne>±Vü≤q ø£*Z+#·&É+ • |æ\\ ¢ ≈£î yê] uÛ≤yê\qT e´ø£|Ô ]ü #˚+<äT≈£î, yês¡T dü«‘·+Á‘·T\T>± eT]j·TT düè»qXÊ\Ts¡T>± m~π>+<äT≈£î Áù|sπ |æ+#·+. • ‘√{Ï |æ\¢\‘√ ùdïVü≤o\Ts¡T>± yÓT*π>+<äT≈£î düVü‰j·T|ü&É&É+ • Ç+{Ï yê‘êyês¡D≤ìøÏ, |üPs¡« ÁbÕ<∏$ ä Tø£ $<ë´ øπ +Á<ä yê‘êes¡D≤ìøÏ eT]j·TT bÕsƒX¡ Ê\ yê‘êes¡D≤ìøÏ n\yê≥T |ü&É&ÜìøÏ düVü≤ø£]+#·&É+. 3.2.3 Á|üD≤[ø£ (Planing) : ªª Bs¡øÈ ±*ø£ eT]j·TT dü«\Œø±*ø£ \øå±´\T #˚sT¡ ø√e&ÜìøÏ eT]j·TT @s¡Œ]#˚ ø£è‘ê´\≈£î Ä<Ûës¡yTÓ qÆ ~ á Á|üD≤[ø£.µµ Bs¡øÈ ±*ø£ nq>± ˇø£ dü+e‘·‡s¡ ø±˝≤ìøÏ, dü«\Œø±*ø£ nq>± ˇø£ yês¡+˝Àì Á|ürs√E≈£î ‘·–q$<Û+ä >± Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#·T≥. á Á|üD≤[ø£ <ë«sêH˚ $X‚wyü TÓ qÆ , ìπs•∆ +∫q \øå±´\T eT]j·TT ø£è‘ê´\T kÕ~Û+#·ã&É‘êsTT. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝ÀH˚ |üP]Ô yê]¸ø£ Á|üD≤[ø£qT s¡÷bı+~+#·Tø√yê*. Á|üryês¡+ ∫e] s√EqT Ä ‘·sT¡ yê‘· yês¡+ jÓTTø£ÿ yês¡ Á|üD≤[ø£qT eTT+<äT>±H˚ s¡÷bı+~+#·Tø√yê*. á$<Ûä+>± Áø£eT+ ‘·|üŒ≈£î+&Ü Áø£eT |ü<ä∆‹˝À #˚j·T&É+ <ë«sê Ä•+∫q \øå±´\qT kÕ~Û+#·e#·TÃ. Á|ürs√E ø±s¡´Áø£eT |ü{Ïºø£˝À ‘·|üŒì dü]>± á ÁøÏ+~ $wüj·÷\qT bı+<äT |üs¡#ê*. • e´øÏÔ>∑‘· eT]j·TT kÕeT÷Væ≤ø£ ø£è‘ê´\T • ‘·s¡>∑‹ >∑~˝Àq÷, yÓ\T|ü\ @sêŒ≥T #˚ùd ø£è‘ê´\T • ÁøÏj·÷‘·àø£+>± eT]j·TT ìÁwæÿe÷‘·àø£ ø£è‘ê´\T

•

dü«‘·+Á‘· eT]j·TT ‘·s¡>∑‹ >∑~ ø£è‘ê´\T • |æ\¢\ jÓTTø£ÿ düeTÁ>±_Ûeè~∆øÏ dü+ã+~Û+∫q ø£è‘ê´\T • yês¡ Á|üD≤[ø£ ˇø£ &ÓØ ’ ˝≤ ìs¡«Væ≤+#ê*. yês¡+ ∫e]˝À yê] \øå±´\qT ìsê∆sD ¡ #˚dTü ø√yê*. ‘·∑+ˆˆ (9am - 12pm) 9am - 9.20am ÁbÕs¡úq 9.20am - 9.30am dü+uÛ≤wüD (‘√* |æ\¢\‘√) 9.30 am - 9.50am düeT÷Vü≤ dü+ã+~Û‘· ø£è‘ê´\T 9.50am - 10.10am ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À ùd«#·Ã¤>± bÕ&ÉTø√e&É+ 10.10 am - 10.25am ‘·s¡>∑‹ >∑~ yÓ\T|ü\ Ä&ÉTø√e&É+ 10.25 am - 10.55am #˚‘·T\T ø£&ÉTø√ÿe&É+, |òü\Vü‰s¡+ rdüTø√e&É+, $ÁXÊ+‹ 10.55 am - 11.20am düè»Hê‘·àø£ ø£è‘ê´\T 11.20 am - 11.35am uÛ≤cÕdü+ã+<Ûä ø£è‘ê´\T 11.35 am - 11.55am ø£<Ûä\T/|ü<ë´\T/eTÚœø£ Á&ç*¢+>¥ 11.55 am - 12.00pm eTT–+|ü⁄ s¡÷bı+~+#˚ Á|üD≤[ø£, ád”d”á Ä<Ûës¡+>± |æ\¢yêì düMT|ü nedüsê\T, dæú‹>∑‘·T\qT >∑÷]Ã dü+dæ<äT›&çì #˚j·TT≥≈£î M\T>± ñ+&Ü*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ñbÕ<Ûë´j·TT\T @<Ó’Hê n+X¯+ MT<ä ø£è‘ê´\T »s¡T|ü⁄≥≈£î Á|üD≤[ø£ y˚düT≈£î+fÒ, |æ\¢\T ø£<∏ä #Ó|üŒeTì n&ç–‘˚, Ä ñbÕ<Ûë´j·TT\T ‘·q Á|üD≤[ø£≈£î dü+ã+~Û+∫q \øå±´\qT Ä ø£<∏ä <ë«sê kÕ~Û+#·>∑\>±*. yês¡ Á|üD≤[ø£: ñ<ëVü≤s¡D≈£î ªªs¡yêD≤µµ (Tranport)nH˚ $wüj·÷ìï á ÁøÏ+~$<Ûä+>± dü+uÛ≤wüD≤ ø£è‘·´+‘√ |ü]#·j·T+ #˚j·Te#·TÃ yÓTT<ä{sÏ √E : kÕ<Ûës¡D s¡yêD≤ Á|üÁøÏj·T\T (|æ\¢\T #·T≥÷¢ ñqï yê‘êes¡D+˝Àì$) s¬ +&Ées√E : yêj·TTs¡yêD≤, »\s¡yêD≤, uÛÑ÷s¡s¡yêD≤ eT÷&Ées√E : s¡yêD≤ yêVü≤Hê\T q&çù| e´≈£îÔ\T ` ô|ò’\{Ÿ, Åô|ò¢es¡T, uÀ{ŸyÓTHé yÓTT<ä˝…’q$ Hê\Zes√E : _ÛqïyÓTÆq s¡yêD≤ Á|üÁøÏj·T\T nsTT<äes√E: s¡yêD ñ|üjÓ÷>±\T Äs¡es√E : |ü⁄qX¯Ãs¡D (Recapitulation) á$<Ûä+>± Á|üD≤[ø£ neT\T≈£î, \øå±´\ neT\T≈£î, \øå±´\ kÕ<Ûäq≈£î ád”d”á jÓTTø£ÿ ø£è‘ê´\T m+‘·>±H√ ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êsTT. á ø£è‘ê´\T n˙ï (playway) <ë«sê

uÀ~Û+#·T≥≈£î M\T>± ñ+{≤sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, 1. ø£<Ûä\T #Ó|üŒ&É+, ø£<Ûä\T n\¢&É+ 2. Hê≥ø±\T y˚j·T&É+ 3. bÕ≥\T, |ü<ë´\T 4. dü+^‘·+ eT]j·TT Hê≥´+ 5. uÛ≤cÕ_Ûeè~∆øÏ ø£è‘ê´\T 6. ‘·s¡>∑‹ >∑~ ˝À|ü\, yÓ\T|ü\ Ä≥\T 7. düeT÷Vü‰\T>± Ä≥˝≤&É&É+ 8. |üPdü\T, u≤¢≈£î\T, |üõ˝Ÿ‡ 9. ˝…øÏÿ+#·&É+, y˚s¡T #˚j·T&É+ 10. ÇdüTø£˝À, ˙{Ï˝À Ä≥˝≤&É&É+ 11. |üô|Œ{Ÿ‡˝À Ä&É&É+, ø£<Ûä\T #Ó|üŒ&É+ 12. πøåÁ‘· |üs¡´≥q\T, $Vü‰s¡j·÷Á‘·\T, Á|üø£è‹˝À bÕ<äj·÷Á‘· yÓTT<ä˝…’q$. Ä≥bÕ≥\ $<Ûëq+ (Playway), ø£è‘ê´\T düVü≤ø±s¡+>± ñ+≥T+~. ø£è‘ê´\T #˚ùd≥|ü&ÉT ø=ìï ô|<ä› düeT÷Vü‰\‘√, eT]ø=ìï ∫qï∫qï düeT÷Vü‰\‘√ ìs¡«Væ≤+#ê*. düeT÷Vü‰\˝À |æ\¢\T kÕ+|ò”Tø£s¡D H˚s¡TÃ≈£î+{≤s¡T. Á|ü‹ |æ\y¢ êì jÓTTø£ÿ dü«uÛ≤yêìøÏ yÓj ’ T· TøÏøÔ £ uÛ<Ò ë\qT nqTdü]+∫ ád”dá ” Á|üD≤[ø£ s¡#q· eT]j·TT neT\T ñ+&Ü*. 3.3 |ü]ø£\ŒHê |ü<‹∆ä eT]j·TT H˚|<ü ëÛ ´<Ûës¡ ñ|ü>e∑ Tq+ (Project Approach Method and Thrmatic Approach) : 3.3.1 |ü]ø£\ŒHê |ü<‹∆ä (Project Method) $*j·T+ ôV≤sYº øÏ˝ŸbÕÁ{Ïø˘ |ü]ø£\Œq |ü<ä∆‹ì ˇø£ $<ë´ $<Ûëq+>± $düÔè‘· |ü]#ês¡T. á |ü<ä∆‹˝À ñbÕ<Ûë´j·TT\T C≤„Hêìï, düe÷#êsêìï n+~+#˚ yês¡T>± ø£+fÒ ˇø£ düVü‰j·T≈£îì>± ñ+{≤&ÉT. øÏ˝ŸbÕÁ{Ïø˘ |ü]ø£\ŒHê |ü<ä∆‹ì kÕ+|òæTø£ yê‘êes¡D+˝À eTq:dü÷Œ]Ô>± #˚j·TT ˇø£ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq ø£è‘·´+>± ìs¡«∫+#ês¡T. |ü]ø£\ŒHê |ü<ä∆‹ ‘·s¡>∑‹ >∑~ yê‘êes¡D+˝À |æ\¢\T ‘·eT C≤„H˚+Á~j·÷\ <ë«sê ‘·eT |ü]düsê\qT nH˚«wæ+∫, nqTuÛÑe+˝ÀøÏ ‘Ó#·TÃø√e&ÜìøÏ neø±X¯+ ø£*ŒdüTÔ+~. |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´˝À á |ü<ä∆‹ì nqTdü]+#·&É+ <ë«sê |æ\¢\≈£î n‘·´+‘· ñ˝≤¢dü+>± ñ+&˚ yê‘êes¡D+˝À $<ä´ »s¡T|üe#·TÃ. |üPs¡« u≤\´ <äX¯ e÷qeJ$‘·+˝À nH˚«wæ+#˚ <äX¯. ≈£î‘·÷Vü≤\+, ñ‘ê‡Vü≤+ ì+&çq <äX¯. $$<Ûä #·\Hê‘·àø£ HÓ’|ü⁄D≤´\T ô|+bı+~+#·Tø√e&ÜìøÏ nqTyÓ’q <äX¯. á <äX¯˝À |æ\¢\T @<Ó’Hê HÓ’|ü⁄D≤´ìï |üP]Ô>± H˚s¡TÃ≈£îH˚ es¡≈£î mìïkÕs¡T¢ #˚sTT+∫Hê dü+‘√wü+>± #˚kÕÔs¡T. á <äX¯˝À #·\Hê‘·àø£ HÓ’|ü⁄D≤´\T H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ düVü≤» dü+dæ<ä∆‘· edüTÔ+~. ø±e⁄q yê]˝À á HÓ’|ü⁄D≤´\T H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ düe÷» dü+dæ<ä∆‘· edüTÔ+~. ø±e⁄q yê]˝À á HÓ’|ü⁄D≤´\qT ô|+bı+~+#˚ neø±XÊ\T ád”d”á ñbÕ<Ûë´j·TT\T ø£*Œ+#ê*. n≥Te+{Ï neø±XÊ\T ø£*Œ+#·ã&É&ÜìøÏ

ñ<˚›•|üã&çq<˚ á |ü]ø£\ŒHê |ü<ä∆‹ |ü]ø£\ŒHê |ü<ä∆‹ á øÏ+~ 7 <äX¯\˝À |üPs¡Ô ne⁄‘·T+~. n$: 1) düeTdü´qT >∑T]Ô+#·&É+ 2) |ü]ø£\Œq\T #˚j·T&É+ 3) düe÷#êsêìï ùdø£]+#·&É+. 4) düe÷#êsêìï $X‚¢wæ+#·&É+ 5) Á|üjÓ÷>±\T #˚j·T&É+ 6) |òü*‘ê\qT $X‚¢wæ+#·&É+ 7) ì<ë∆s¡D≈£î sêe&É+ 1.

düdü´qT >∑T]Ô+#·&É+: |æ\¢\T #·T≥÷º ñqï |ü~ |ü<ë\ qT+&ç @<Ó’Hê ˇø£ düeTdü´qT m+|æø£ #˚düTø√yê*.

2.

|ü]ø£\Œq\T #˚jT· &É+: |æ\\¢ T >∑T]Ô+∫q düeTdü´≈£î ˝Ò<ë ‘Ó\TdüTø√yê\qT≈£îqï $wüj÷· ìøÏ mìï s¡ø±\ |ü]cÕÿs¡ e÷sêZ\T ñ+&Ée#√Ã }Væ≤+∫ C≤_‘ê ‘·j·÷s¡T#˚j·÷*.

3.

düeT#êsêìï ùdø£]+#·&É+: >∑T]Ô+∫q düeTdü´≈£î ˝Ò<ë ‘Ó\TdüTø√e\dæq $wüj·÷ìøÏ @ j˚T edüTÔe⁄\T ˝Ò<ë |ü]ø£sê\T, |ü⁄düÔø±\T ø±yê˝À >∑T]Ô+∫ dæ<ä∆+ #˚düTø√yê*.

4.

düe÷#êsêìï $X‚¢wæ+#·&É+: ùdø£]+∫q yê{Ïì nìï+{Ïì Áø£eT|ü<ä∆‹˝À Á|üjÓ÷>±ìøÏ nqTe⁄>± neTs¡TÃø√yê*.

5.

Á|üjÓ÷>±\T #˚j·T&É+: m+|æø£ #˚düT≈£îqï |ü]ø£\Œq\≈£î Á|üjÓ÷>∑+ #˚dæ #·÷bÕ*.

6.

|ò*ü ‘ê\qT $X‚w¢ +æ #·&+É : Á|üj÷Ó >∑+˝À e#˚Ã |ò*ü ‘ê\T m+|æø£ #˚dTü ≈£îqï düeTdü´qT |ü]wüÿ]kÕÔy÷Ó ˝Ò<√ #·÷&Ü*.

7.

ìsêúsD¡ ≈£î sêe&É+: |ò*ü ‘ê\ Ä<Ûës¡+>± düeTdü´≈£î dü]nsTTq düe÷<Ûëq+ >∑T]Ô+#ê* eT]j·TT ìsêú]+#ê*.

ñ|üj÷Ó >±\T: • • • •

|æ\¢˝À¢ XÊÁd”Ôj·T <äèø£Œ<∏ä+ n\e&ÉT‘·T+~. |æ\¢˝À¢ |ü]o\Hê, $X‚¢wüD≤ HÓ’|ü⁄D≤´\T n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘êsTT. düVü≤ø±s¡ / uÛ≤>∑kÕ«eT´ nuÛÑ´düq+ »s¡T>∑T‘·T+~. düè»Hê‘·àø£‘·, kÂ+<äsê´‘·àø£ n_Ûeè~∆ #Ó+<äT‘·T+~.

qcÕº\T: • •

düeTj·T+ m≈£îÿe πø{≤sTT+#ê*. |æ\¢\T $düT>∑T #Ó+<äT‘ês¡T

•

n+<äs¡÷ ñ‘ê‡Vü≤+>± bÕ˝§Zq˝Òs¡T

|üsø¡ \£ ŒHê |ü<‹∆ä øÏ ñ<ëVü≤s¡D: 1. düeTdü´ì >∑T]Ô+#·&É+:` |ü]düsê\˝À ñ+&˚ edüTÔe⁄\˝À ˙{Ï˝À ‘˚˝Ò eTTìπ> edüTÔe⁄\T ‘Ó\TdüTø=qT≥ 2. |ü]ø£\Œq\T #˚jT· &É+:` ˙{Ï˝À ‘˚˝Ò edüTeÔ ⁄\qT >∑T]Ô+#·&+É . ñ<ë: ø±–‘·+, bÕ¢døºæ ,˘ |üPdü\T, |ü⁄e⁄«\T, #Óø£ÿu§eTà\T, U≤∞>± ñqï bÕÁ‘·\T yÓTT<ä˝…’q$. ˙{Ï˝À (‘˚˝Ò) eTTìπ> edüTÔe⁄\qT >∑T]Ô+#·&É+. ñ<ë: d”º\T #Ó+#ê\T, ∫+‘·–+»\T, sêﬁ¯ó¢, ÇqT|üy˚T≈£î\T, ˙{Ï‘√ ì+&çq bÕÁ‘·\T yÓTT<ä˝…’q$. 3. düe÷#êsêìï ùdø£]+#·&É+:` ø±e\dæq edüTÔe⁄\T ùdø£]+#·&É+ n$ ˙{Ï ‘={Ïº, ø±–‘·eTT, bÕ¢dæºø˘ edüTÔe⁄\T, |üPdü\T, |ü⁄e⁄«\T, #Óø£ÿu§eTà\T, #Ó+#ê\T, ∫+‘·–+»\T, sêﬁ¯ó¢, ÇqT|üy˚T≈£î\T, ˙{Ï‘√ ì+&çq bÕÁ‘·\T, U≤∞>± ñqï bÕÁ‘·\T. 4. düe÷#êsêìï $X‚wæ+#·&É+:` ùdø£]+∫q edüTÔe⁄\qT Á|üjÓ÷>±ìøÏ nqTe⁄>± eT\#·Tø√yê*. 5. Á|üj÷Ó >±\T #˚jT· &É+:` m+|æø£ #˚dTü ≈£îqï Á|üj÷Ó >±ìï #˚dæ #·÷bÕ*. ùdø£]+∫q edüTeÔ ⁄\˙ï ˇø=ÿø£ÿ{Ï ˇø=ÿø£ÿ |æ\¢yêì#˚‘· ˙{Ï˝À y˚sTT+∫ >∑eTì+#·eTì #ÓbÕŒ*. 6. |ò*ü ‘ê\qT $X‚w¢ +æ #·&+É :` Á|üj÷Ó >∑+˝À e∫Ãq |ò*ü ‘ê\T Á|üj÷Ó >±ìøÏ eTT+<äT nqT≈£îqï |ü]ø£\Œq\≈£î dü]b˛‘êjÓ÷ ˝Ò<√ #·÷düTø√yê*. ˙{Ï˝À eTTì–q edüTÔe⁄\ C≤_‘ê, ‘˚˝Ò edüTÔe⁄\ C≤_‘ê y˚s¡T#˚dæ #·]Ã+|ü#j ˚ ÷· *. 7. ìsê∆s¡D≈£î sêe&É+:` |òü*‘ê\ Ä<Ûës¡+>± |ü]ø£\Œq\qT ìsê∆]+#·e#·TÃ. ‘˚*ø£>± ñqï edüTÔe⁄\T ˙{Ï˝À ‘˚\‘êj·Tì, ãs¡Te⁄ ñqï edüTÔe⁄\T ˙{Ï˝À eTTì–b˛‘êj·Tì ìsê∆]kÕÔs¡T. ‘˚*ø£/ãs¡Te⁄ nH˚ <äè–«$wüj·÷ìï |æ\¢\≈£î ne>±Vü≤q ø£*Œ+#ê*. 3.3.2 H˚|<ü ëÛ ´<Ûës¡ ñ|ü>e∑ Tq+ (Thematic Approach) ˇø£ ì]∆wüºyÓTÆq H˚|ü<Ûë´ìï m+|æø£ #˚düTø=ì <ëì Ä<Ûës¡+>± uÀ<Ûäq »]ù| ˇø£ uÀ<ÛäHê |ü<ä∆‹j˚T H˚|ü<Ûë´<Ûës¡ ñ|ü>∑eTq+. yÓ’j·TTøÏÔø£ nuÛÑ´dü≈£î\ n_Ûs¡T#·T\T eT]j·TT kÕeTsêú´\≈£î nqT>∑TD+>± uÀ<Ûäq »s¡T|ü⁄≥≈£î neø±X¯+ ø£*Œdü÷Ô H˚|ü<Ûë´<Ûë]‘· eP´Vü≤+˝Àì uÀ<Ûäq nuÛ≤´düq Á|üÁøÏj·T $<ë´Á|üD≤[ø£˝Àì nìï $wüj·÷\ eT<Ûä´ düVü≤ø£dü+ã+<Ûäy˚Ts¡Œs¡#˚ $<Ûä+>± ñ+≥T+~. |ü<ë\T nqTdü+<Ûëq+, nø£ås¡ Áø£eTeTT, ñ#êÃ¤s¡D, yêø£´˝ÒKq+ e+{Ï kÕeTsêú´\qT ‘·s¡#·÷ |ü]|ü⁄wæº #˚j·T&É+ <ë«sê yê] nuÛÑ´düq+ |ü⁄s√>∑$T+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. \øå±´\T: 1. uÛ≤cÕ_Ûeè~∆ì ô|+bı+~+#·&É+ 2. Áø£eT|ü<ä∆‹˝À Ä˝À∫dü÷Ô @ø±Á>∑‘·qT ø£*–+#·&É+ 3. Hê≥ø°ø£s¡D H˚s¡TŒ‘·÷ ø£<∏äqT #Ó|üŒ&É+ 4. ø£<Ûä\˝Àì ∫qï ∫qï düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿsê\qT dü÷∫+#˚≥≥T¢ H˚]Œ+#·&É+

5. ø£<Ûä˝À yê]øÏ ÇwüºyÓTÆq bÕÁ‘·qT #Ó|æŒ+#·&É+, n_ÛqsTT|ü#˚j·T&É+ 6. ø£<Ûä˝Àì $wüj·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫ ∫qï∫qï Á|üX¯ï\≈£î düe÷<Ûëq+ #Ó|üŒ>∑*π>≥≥T¢ #˚j·T&É+ 7. Hê≥ø±\T, Hê{Ïø£\T @ø£bÕÁ‘ê_Ûqj·÷\T yÓTT<ä˝…’qyê{Ï <ë«sê bÕsƒê´+XÊìï uÀ~Û+#·&É+ 8. H˚|ü<Ûä´<Ûës¡ ñ|ü>∑eTq+ <ë«sê ÄdüøÏÔ>± H˚s¡TÃø√e&É+ 9. |æ\¢\T @ø±Á>∑‘·qT n_Ûeè~∆ #˚j·T&É+ 10. $q&É+, e÷{≤¢&É&É+, #·÷&É&É+, H˚s¡TÃø√e&É+ nH˚ HÓ’|ü⁄D≤´\qT n_Ûeè~∆ #˚j·T&É+ 11. Áø£eT•ø£åD n\es¡#·&É+ 12. düè»Hê‘·àø£‘·, }Vü‰ $X‚¢wüD≤X¯øÏÔ ô|s¡T>∑T‘·T+~. 13. H˚wüq˝Ÿ ø£]≈£î\+ Áù|òyéTesYÿ 20ˆˆ Á|üø±s¡+ ád”d”á ø=s¡≈£î dü÷∫+∫q e÷s¡Z<äs¡Ùø£ dü÷#·q\T. 14. H˚|ü<Ûë´ìøÏ mqTï≈£îqï n+X¯+ |æ\¢\≈£î ÄdüøÏÔì πs¬ø‹Ô+#˚~>± ñ+&Ü*. 15. mqTïø√ã&çq $wüj·T+ @<Ó’Hê düπs n~ |æ\¢\ #·T≥÷º ñqï yê‘êes¡D+ qT+&ç Á>∑Væ≤+#ê*. 16. mqTï≈£îqï n+X¯+ yê]øÏ ÇcÕºìï ø£*–+#˚~>± ñ+&Ü*. n≥Te+{Ï ø=ìï $wüj·÷\T ÁøÏ+<ä ñ<äVü≤]+#·ã&Ü¶sTT. • Hê >∑T]+∫ • #Ó≥T¢ • Hê ≈£î≥T+ã+ • |ü]X¯óÁuÛÑ‘· • »+‘·Te⁄\T • s¡yêD≤ • |ü≈îå£ \T • ãTT‘·Te⁄\T • |ü+&ÉT¢ • |ü+&ÉT>∑\T • ≈£Ls¡>±j·T\T • X¯Øs¡ nej·Tyê\T • Çﬁ¯óﬂ • |ü+&ÉT>∑\T, Á|ü‘˚´ø£ dü+<äsê“¤\T ñ<ë: |ü+&ÉT>∑\T n+<ä]øÏ ‘Ó*dæq |ü+&ÉT>∑ yê‘êes¡Hêìï düèwæº+#·&ÜìøÏ ø±e\dæq kÕeTÁ– ùdø£]+∫, nø£s¡¸D°j·T+>± neTsêÃ*. |æ\\¢ qT Á|üXï¯ \T n&É>&∑ +É <ë«sê Ä |ü+&ÉT>∑ @$T{À, <ëì ÁbÕeTTK´‘· @$T{À yê]øÏ ‘Ó*dæq $wüj÷· \T #Ó|æŒ+#·&É+ <ë«sê ‘Ó*j·Tì $wüj·÷\T ñbÕ<Ûë´j·TT\T uÀ~Û+#·e#·TÃ. ñ<ë: düeTTÁ<ärs¡+(;#Y) ÇdüTø£, sêﬁ¯ó¢, >∑Te«\T, qeT÷Hê uÀ≥T\T, ∫qï∫qï z&É\T, bÕ¢dæºø˘ ˙{Ï »+‘·Te⁄\T yÓTT<ä˝…’q yê{Ï düV‰ü j·T+‘√ düeTTÁ<ärs¡ (;#Y) yê‘êes¡D≤ìï düèwæ+º ∫, |æ\\¢ qT Á|üXï¯ \T n&É>&∑ +É <ë«sê bÕsƒê´+XÊìï uÀ~Û+#·e#·TÃqT. 3.4 n_Ûeè~∆ nqT≈£L\, $©q ‘·s>¡ ‹∑ yê‘êes¡q+ HÓ\ø=\Œ&É+/ìs¡«Væ≤+#·&+É (Maintaining a developmen tally appropriate and inclusive class environment) : 3.4.0 dü$Tà[‘·/$©q $<ä´˝À nuÛÑ´düq ˝ÀbÕ\T ø£*–q eT]j·TT nuÛÑ´düq ˝ÀbÕ\T ˝Òì |æ\¢\≈£î ˇπø ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À $<ä´ >∑&É|ü&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. á$<Ûä+>± |æ\¢\+<ä]øÏ ˇπø ‘·s¡>∑‹ >∑~˝À uÀ<Ûäq #˚j·T&É+ e\¢ $<ë´|üs¡+>±,

kÕ+|òæTø£+>± yÓTs¡T¬>’q |òü*‘ê\T kÕ~Û+#·e#·TÃ. n+<äs¡T |æ\¢\≈£î düe÷qyÓTÆq neø±XÊ\T eT]j·TT nqTuÛÑyê\T ø£*Œ+#·ã&É‘êsTT. dü$Tà[‘· $<ä´ |æ\¢\≈£î ø£*Œ+#˚ Á|ü‘˚´ø£ neø±X¯+ ø±<äT. yê] Vü≤≈£îÿ, |üPs¡« ÁbÕ<∏ä$Tø£ $<ä´˝À dü$Tà[‘· $<ä´ <ë«sê |æ\¢˝À¢ e÷qdæø£ $ø±kÕìï ô|+bı+~+#·e#·TÃ. Á|üdTü ‘Ô · $<ë´ $<Ûëq+˝À dü$Tà[‘·/$©q $<ä´ ˇø£ Á|ü<ëÛ q n+X¯+. |üs‡¡ Hé‡ $‘Y &çôd_*{°dt @ø˘º (PWD Act), 1995 (National Trust Act) Á|üø±s¡+ Á|ü‹ bÕsƒ¡XÊ\˝À n+>∑yÓ’ø£\´+ ñqï |æ\¢\qT dü$Tà[‘·+ #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ªª n+<ä]øÏ $<ä´µµ nH˚ ìHê<ëìï neT\T |üs¡#ê* n+fÒ |æ\¢˝À¢ >∑\ nH˚ø£ uÛÒ<ë\qT >∑T]Ô+∫ yê]øÏ ‘·–q $<ä´qT uÀ~Û+#ê*.



        

     

             





                      1

       

 (Language and Communication)  (Communication)  (Haliday)     (Interaction)                       (Disadvantaged groups)   (componsate)     2

                       

            

          

      3

  (Reading Readiness)        

      

    

  

 

 



 

   

                 

         4

      

    



   



   



   



  

       

   5

  

  

          

      



       



   



   



    6



   



   



                        



                     7



           

         

       

                   8

        

                 

(Innate  abilities)               

        9

 1.

'Early Childhood Care and Education' M. Sen Gupta, Published by PHI Learning Pvt. Ltd., New Delhi.

2.

'Examplar Guidelines for Implementation of Early Childhood Care and Education (E.C.C.E.) Curriculum' Published by NCERT, New Delhi.

3.

'Early Childhood Education An Introduction', Romilasoni, Rajendra Kapoor, K.K. Vashistha, Published by NCERT, New Delhi.

4.

Study material of 'Dipin.ECCE', NCERT, New Delhi.

5.

 

6.



7.



8.



10

D.El.Ed. 1st Year Psychology Textbook (Paper-I).pdf

(01-03-2009 (1st Sitting)- Previous Year Paper) - TheTubeGURU.pdf ...

Xth History 1st Prelim Paper

1st year for net.pdf

MBBS 1st Year Retotaling Result.pdf

1st Year Chemistry 2.pdf

1st Year Session 1057 TM.pdf

Ecce gratum.pdf

VNSGU M.B.B.S 2010 1st Year RO-1541-R Anatomy Paper I.pdf ...

nasu 1st paper result dipayal.pdf

Previous Year Paper) - TheTubeGURU.pdf

ecce homo pdf

2011 - Previous Year Paper) - TheTubeGURU.pdf

B Tech 1st Year R07 MI Question paper.pdf

Routine of Bachelor 1st Year Various Programs Supplementary ...

GNDEC B.Tech CHM 1st Year May 2008 Chemistry.pdf

GNDEC B.Tech AM 1st Year Dec 2007 Engineering Mathematics-II.pdf ...

Vardhman Mahaveer Open University MBA 1st Year ...

GNDEC B.Tech CHM 1st Year Dec 2007 Chemistry.pdf

Previous Year Paper) - TheTubeGURU.pdf

VNSGU B.R.S. 2011 1st Year SA-0989 Indian Rural Economics.pdf ...

B Tech 1st Year R07 R7100101-ENG Question Paper.pdf ...

Routine of PCL 1st,2nd & 3rd Year Supplementary exam.pdf ...

cse 2nd Year 1st Semister R13 Syllabus Book(COMPUTER ...