1

Copyright I EDITH JUKA 2016

Udhëheqësi i Edith Juka vërteton se ky është versioni i miratuar i disertacionit të mëposhtëm

Prof. Ilirian Kumbe

2

"STUDIMI I PARAZITOZAVE KRYESORE GASTRO- INTESTINALE TË DERRAVE NË EKONOMITË EKSTENSIVE NË DISA ZONA TË VENDIT"

Përgatitur nga Edith Juka

Dizertacion i paraqitur në Fakultetin e Mjekësisë Veterinare, Universiteti Bujqësor i Tiranës, në përputhje të plotë me kërkesat për gradën Doktor Universiteti Bujqësor i Tiranës Shkurt, 2016

3

Deklaratë mbi origjinalitetin Edith Juka Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorë burime të tjera përveç atyre të evidentuara nëpërmjet citimeve. Të gjitha të dhënat, tabelat, figurat dhe citimet në këtë tekst, të cilat janë riprodhuar prej ndonjë burimi tjetër, duke përfshirë edhe internetin, janë pranuar në mënyrë eksplicite si të tillë. Jam e vetëdijshme se në rast të mospërputhjeve, Senati i UBT-së është i ngarkuar të më revokojë gradën "Doktor", që më është dhënë mbi bazën e kësaj teze, në përputhje me "Rregulloren e Shkollës së Doktoraturës" të UBT-së, neni 27, Maj 2012.

4

1. HYRJE 1.1

Pikënisja e studimit

Parazitët gastrointestinale të derrave, përfaqësojnë ende një faktor kufizues për prodhimin blegtoral, duke u klasifikuar në mes të çrregullimeve masive që mund të ndikojnë negativisht në prodhimin e ndërmarrjeve dhe fermave të mbarështimit të derrave. Ascaridët, strongiloidet, ankilostomat dhe koksidiet, etj., përbëjnë një pengesë reale për shprehjen e plotë të kapaciteteve prodhuese të fermave të derrave. Humbjet që parazitët gastro-intestinalë shkaktojnë ne fermat e mbarështimit të derrave janë të mëdha, por për vetë natyrën e këtyre parazitozave, vështirësia qëndron në llogaritjen e dëmeve ekonomike të shkaktuara prej tyre. Eshtë e domosdoshme që profesionistët, që i përkasin mbarështimit të derrave, nga njera anë rritësit dhe fabrikantët e ushqimeve të përbëra, dhe nga ana tjetër mjekët veterinerë dhe teknicienët, të jenë të informuar mirë mbi incidencën e parazitizmit dhe influencën e tij mbi rentabilitetin e fermave, me qëllim që të adoptojnë masa të përshtatshme për të frenuar efektet e dëmshme që rrjedhin prej tij. Në vendin tonë, në ditët e sotme në përgjithësi, vërehet një tendencë e rritjes sasiore dhe cilësore të mbarështimit të derrave. Në shumë zona të vendit vërehet rritja e numrit të fermave, ndërsa në zona të caktuara vërehet një tendencë e kalimit në ekonomitë intensive. Produktet e derrarrisë në ekonomitë e rritjeve intensive kalojnë nëpërmjet zinxhirit të rregullt të prodhimit dhe kontrollit. Në fermat e rritjeve ekstensive, në shumicën e rasteve, produktet përdoren per nevojat e familjes së fermerit dhe vetëm një përqindje e vogël e prodhimit tregtohet. Në përgjithësi nuk ka kontroll të rregullt veterinar dhe veçanërish evidente kjo në fermat familjare. Përgjithësisht, mungojnë skemat antihelmintike dhe strategjitë e luftimit të sëmundjeve parazitare. Mungesa e kushteve higjeno-sanitare favorizon biologjinë e parazitëve. Në kushtet e një bashkëjetese me derrat ekziston mundësia e trasmentimit të zoonozave parazitare. Shqipëria ka një klimë mesdhetare, por paraqet variacione të gjeografike dhe klimaterike. Lartësia mbi nivelin e detit është me shumë variacione. Ka zona si ultësira e Lezhës nën nivelin e detit, por derrat kultivohen dhe në alpet e Shqipërisë në lartësi 1500-2000 m. Parazitizmi është një prej elementëve që dëmton shpesh herë dhe rëndë produktivitetin e derrave. Në këto kushte, njohja e parazitëve më të rëndësishëm gastro-intestinalë të derrave, një pjesë e të cilëve kanë natyrë zoonotike, e zhvillimit të tyre dhe e faktorëve që favorizojnë këtë zhvillim, do të na lejojë të kuptojmë më mirë të dhënat e trajtimeve dhe masave parandaluese. Ato mbështesin veprimet e ndërrmara me

5

qëllim që niveli i parazitizmit në fermat e derrave të mbahet në nivele të ulta, që të mos interferojë me rezultatet e pritshme të prodhimit dhe në mënyrë që të mund të shmagim zoonozat e mara nëpërmjet konsumit të mishit të derrit. Mbështetur në argumentat e mësipërm, si dhe në studime të shumta kudo në botë, mbi parazitët dhe sëmundjet parazitare të derrave, një pjesë e të cilave janë me natyrë zoonotike ndërmorëm studimin me titull ”Studimi i parazitozave kryesore gastro- intestinale të derrave në ekonomitë ekstensive në disa zona të vendit”.

1.2.

Qëllimi i studimit dhe rëndësia e tij

Parazitët e traktit të tretjes të derrave janë faktorë kufizues për prodhimin blegtoral, duke u klasifikuar në mes të çrregullimeve masive që mund të ndikojnë negativisht në rentabilitetin e këtij prodhimi, (Marchesi Barbara, 2009; Ambrosi, 1995; Battelli, 1983; Traldi et al, 1983;). Në shumicën e rasteve, cikli direkt i zhvillimit të tyre garanton persistencën për një kohë shumë të gjatë në fermat e derrave, sidomos në ato ekstensive dhe familjare, lidhur kjo edhe me format e rezistencës së këtyre paraziteve në mjedisin e jashtëm, nga ku merren prej derrave gjatë qëndrimit të tyre në kullota. Askaridët, strongilët, akantocefalët, trikocefalët, etj, përfaqësojnë sot një pengesë të jashtëzakonshme për prodhimin e mishit të derrit dhe siç e përmendëm më lart një pjesë e tyre janë edhe zoonoza, si psh Balantidium coli, një zoonozë parazitare e përhapur në mbarë botën dhe shpesh e neglizguar nga mjekët apo veterinerët. Po kështu, njohja e këtyre parazitozave do të përbëjë një kontribut të vlefshëm për hartimin e terapive dhe skemave të mjekimit sa më efikase dhe me kosto sa më të ulët për trajtimin e këtyre parazitozave. Po në këtë këndvështrim, do japë njohuri të plota dhe të domosdoshme për njohjen e atyre parazitëve që kanë natyrë zoonotike, duke dhënë në këtë mënyrë një kontribut të drejtëpërdrejtë në shëndetin publik. Pra, mbështetur në argumentat e cituara më lart, studimi ka për qëllim sqarimin e situatës në lidhje me disa parazitozave gastro-intestinale të derrave në rritjet ekstensive dhe familjare të derrave në disa ekonomi të vendit, një pjesë e të cilave zoonoza. Rezultatet që do të përfitohen nga ky studim do ti jepen shërbimit veterinar për të krijuar hartën e parazitozave në fjalë me qëllim marrjen e masave për kontrollin dhe parandalimin e tyre.

6

1.3

Detyrat e studimit

Studimi me titull “Studimi i disa parazitozave kryesore gastro- intestinale të derrave në ekonomitë ekstensive në disa zona të vendit”, është konceptuar të realizohet si një kërkim i përbërë nga këto detyra kryesore:

1. Kërkim mbi praninë e Balantidium coli në rritjet ekstensive të derrave

2. Studimi i pranisë së disa parazitozave gastro-intestinale të derrave në ekonomitë ekstensive të derrave  Kërkim mbi praninë e Ascaris suum në derrat e rritjeve ekstensive;  Kërkim mbi Trichiuris suis në derrat e rritjeve ekstensive;  Kërkim mbi Oesophagostomum spp. në derrat e rritjeve ekstensive;  Kërkim mbi Strongyloides ransomi në derrat e rritjeve ekstensive;  Kërkim mbi Hyostrongylus rubidus në derrat e rritjeve ekstensive;

7

1.4.

Të dhëna teorike rreth problemit në studim

1.4.1. Ascaris suum. Ascaris suum është një prej parazitëve më të rëndësishëm gastro-intestinalë të derrave. Ky parazit gjendet zakonisht tek derrat në rritje. A. suum deri tani është nematodi me i madh i derrave. Femrat tejkalojnë 40 cm, ndërsa meshkujt arrijnë 25 cm. Ai mund të ngatërrohet vetëm me Macracanthorhyncus, nëse i tillë është i pranishëm. Vezët janë ovale me ngjyrë të verdhë në kafe, me parete të trashë dhe me pamje të jashtëme brigje-brigje. Këto vezë mund të fiksohen në palat e lëkurës së dosave dhe kjo përbën një nga metodat e kontaminimit të gicave pirës. Vezët maturohen në mjedis dhe pareti i trashë shumë shtresor, që i karakterizon, favorizon edhe për shumë vite rrezistencën ndaj kushteve të pafavorshme të mjedisit, të tilla si tharja dhe ngrirja.

Fig. 1: Cikli jetësor i A. suum në derra Veza sekretohet në mjedis (1), vezë e embrionuar me L3 në brendësi (2), depërtuar në murin e caecum ose zorrës së trashë (3), migrimi përmes mëlçisë

8

(4) më pas në mushkëri (5). Larva përfundimisht arrin zorrën e hollë ku ajo mund të zhvillohet deri në parazit adult (6). Derrat infestohen me A. suum kur ata marrin nga mjedisi vezë, brenda të cilave zhvillohen larvat infestive. Larva që del nga veza, nuk është një larvë e stadit të dytë, por ajo është një larvë e stadit të tretë (L3) e mbuluar nga një kutikul e lirë e stadit të dytë (Fagerholm et al., 2000). Në mjedisin e jashtëm ajo ka një rezistencë mjaft të madhe. Substancat kimike (acidet në solucion 5-20%, formoli 10-15 %, hipokloriti i Na, etj), nuk kanë efekt letal mbi këto vezë. Po kështu, vitaliteti i tyre ruhet në toka të shkrifëta deri në dy vjet. Cikli jetësor (biologjik) është i drejtpërdrejtë. Vezët e depozituara në mjedis, nuk bëhen infestuese përpara 4 javëve, edhe në kushte optimale të temperaturës (22-26oC) (Marchesi Barbara). Veza është gjithashtu shumë rezistente ndaj temperaturave ekstreme dhe mbetet të vitale (infestuese) për rreth 4 vjet. Pas gëlltitjes, vëzët e larvuara çelin në zorrën e vogël, larvat L3 penetrojnë mukozën dhe drejtohen në mëlçi. Nga këtu ato arrijnë në qarkullimin e gjakut, dalin në mushkëri dhe përmes bronkeve mbërrijnë në trake, faring dhe kthehen përsëri në zorrët e holla ku larvat L3 kthehen në parazitë të rritur, të cilët kolonizojnë zorrët e holla. Nëse veza e larvuar gëlltitet aksidentalisht nga një krimb shiu, apo një koleopter koprofag, në brendësi të tyre vezët çelin duke çliruar larvat L3, të cilat vendosen në indet e këtyre përbujtësve paratenikë ku mbesin infektuese për derrat edhe për periudha shumë të gjata. Periudha prepatente është midis 7 dhe 9 javëve dhe çdo femër mund të prodhojë edhe 200.000 vezë në ditë. Jetëgjatësia e tyre shkon nga 6-9 muaj. Përhapja e kësaj parazitoze është kozmopolite. Epidemiologjia Gicat e porsalindur e marrin infeksionin shumë shpejt gjatë aktit të pirjes së kulloshtrës, duke gëlltitur vezët e larvuara të cilat përlyejnë barkun e dosës. Nga ky këndvështrim, mund të themi se baza e parazitimit në këtë rast është dosa. Prevalenca e infestimit është maksimale në derrat e moshës 3-6 muaj. Në gicat e moshës 4 muaj zhvillohet një imunitet i pjesëshëm dhe kjo e shoqëruar me faktin që këto parazitë kanë një jetëgjatësi të kufizuar, prej pak muajsh, edhe pse burimi kryesor i infestimit përfaqësohet nga vezë shumë rezistente në mjedis. Njollat e qumështit, një problem ekonomik i rëndësishëm, që rjedhin nga infestimet e rënda të askarideve, dhe që shoqërohet me konfiskimin e mëlçive në thertore, verehet me një karakter stinor të preçiz. Kjo patologji vërehet me një gravitet të theksuar gjatë muajve të verës dhe reduktohet gjatë muajve të ftohtë të vjeshtës, dimrit dhe pranverës, të cilët nuk favorizojnë maturimin e vezëve. Së fundi, dosat dhe harçat shërbejnë si rezervuar i vogël i infestimit. Rol të

9

rëndësishem gjatë muajve të ngrohtë luajnë edhe krimbat e tokës, të cilët në këto periudha janë mjaft aktivë dhe disponibël. Patogjeneza Fazat larvave migruese, në numër të madh, shkaktojnë hemoragji të vogla, emfizemë me pneumoni kalimtare. Në nivelin e mëlçisë, larvat migruese shkaktojnë patologjinë e ashtuquajtur “njollat e qumështit” ose “njollat e bardha”, që shfaqen si zona të bardha të mjegullta, më të mëdha se një cm në sipërfaqen e organit. Ato përfaqësojnë riparimin e granulomave fibroze të shkaktuara nga kalimi i larvave në derra të sensibilizuar më parë. Askaridët e rritur të vendosur në zorrë shkaktojnë pak dëme në mukozë, por nëse janë në numër të madh mund të shkaktojnë obstruksione, ndërsa rrallë, një individ i vetëm mund të migrojë në kanalin biliar, duke shkaktuar ikter, që sjell për pasojë sekuestrimin e karkasës.

Fig 2: Mëlçi me njollat e qumështit Infestimet eksperimentale kanë treguar se në gica efektet e infestimit nga makroparazitët janë ekonomike, me pasojë nivele të ulëta të konvertimit të ushqimit, ngadalësim të ritmit të rritjes dhe një zgjatje të majmërisë me 6-8 javë. Shenjat klinike Shenjat klinike në përgjithësi mungojnë. Efekti kryesor i pranisë së parazitëve të rritur në derrat përfaqësohet nga humbjet në drejtim të reduktimit të ritmeve të rritjes. Nëse përjashtohen rastet e ikterit, si pasojë e bllokimit të kanalit biliar, simptomat klinike mungojnë. Infestimet masive, mund të shkaktojnë në gica, rritje të ndjeshmërisë ndaj infeksioneve të tjera bakteriale ose virale. Në individët nën 4

10

muaj vërehet, në fazën e migrimit pulmonar, një pneumoni me natyrë kalimtare dhe me shërim të shpejtë. Diagnoza Diagnoza bazohet në simptomat, në anamnezën dhe në rastet e parazitëve të rritur, në praninë e vezëve karakteristike të parazitit në feçe. Pesha e vezës, nxit flotacion më lehtë, kur përdoren për metodën koprologjike, solucionet me bazë sulfatin e zinkut ose magnezit, se sa kur përdoren ato me bazë të klorurit të natriumit, të cilët janë solucionet që përdoren më shpesh në diagnostikën koprologjike të rutinës. Duke u bazuar në numrin e vezëve. Një numër i ulët i vezëve { ≤ 200 upg}, mund të formojë një tregues fals pozitiv, i cili rezulton nga aktiviteti koprofagjik i derrave. Parazitët e rritur në zorrët e holla, për nga dimensionet e tyre janë lehtësisht të dallueshëm gjatë nekropsisë apo kur rastësisht dalin me feçet apo gjatë vjelljeve. Lezionet Migrimi larvar është përgjegjës për lezionet e mëlçisë dhe mushkërive. Në nivelin pulmonar lezionet makroskopike përfaqësohen nga hemorragji të shumta vatrore në sipërfaqe të parenkimës së organit. Këto mund të shoqërohen me shkallë të caktuar të edemës, kongjestion dhe emfizemë alveolare. Nga ana mikroskopike vërehet një bronkiolit eozinofilik. Bronkiolat rrethohen nga makrofagë dhe eozinofilë, pareti bronkiolarë është i infiltruar nga eozinofilë, të cilët janë të pranishëm së bashku me mbetje nekrotike edhe në lumen. Larvat zakonisht janë lehtësisht të dallueshme në prerjet e indeve dhe mund të jenë të pranishme në alveola, në duktuset alveolarë, në bronkiola dhe në bronke. Në rastet shumë të kronicizuara ato mund të vërehen në brendësi të granulomave eozinofilike. Lezionet e mëlçisë janë përgjegjëse për konfiskimet e mëlçsisë në thertore. Infltracionet inflamatore në mëlçitë e derrave të prekur nga askaridioza, mund të jenë të rënda, të shpërndara dhe kjo reflektohet në pamjen makroskopike të organit që paraqet zona të lezionit të ashtuquajtur njollat e qumështit dhe nje evidentim të theksuar të lobulave. Patogjeniciteti i askarideve në zorrët e holla është pak i përcaktuar. Disa here askaridet mund të migrojnë në stomak dhe që andej nëpërmjet aktit të vjelljes të dalin në mjedis. Nganjeherë ato mund të migrojnë gjatë duktusit pankreatik ose koledok. Në këtë rast, si pasojë, mund të ndodhë ikter ose kolangjit purulent nga bllokimi i kanalit biliar. Më rrallë vërehet rrupturë e zorrëve. Nga ana histologjike vërehet hipertrofi e shtresës muskulare të jashtëme me zgjatje të kripteve të Liberkinit, megjithëse lartësia e vileve nuk duket e

11

reduktuar. Në pjesët e prekura vërehet hipertrofi dhe ezaurim i populaconit të qelizave kaliciforme dhe rritje e infiltrateve të eozinofilëve dhe mastociteve. Gjatë infestimeve masive që shoqërohen me ngordhjen e kafshës së prekur, mushkëritë paraqiten lehtësisht të ngurtësuara, me emfizemë alveolare, intersticiale dhe edemë interlobulare. Terapia Stadet intestinale të askarideve, janë të ndjeshëm nga pjesa më e madhe e benzimidazoleve të rutinës, të cilët tek derrat jepen direkt në ushqim për disa ditë. Në rastet kur dyshohet për një pneumoni të shkaktuar nga askaridet, mund të përdoret levamisoli në rruge parenterale. Për 3-4 ditë pas trajtimit do të ishte e këshillueshme të largoheshin feçet, sepse janë të pasura me vezët e askarideve dhe përmbajnë adultë të rritur në fazën e shpërbërjes plot me vezë Kontrolli Problemi kyç për kontrollin e kësaj parazitoze është rezistenca e vezëve në mjedis. Në rritjet moderne të derrave, me cikël të mbyllur, sipas parimit e gjitha plot e gjitha bosh, rreziku i këtij invazioni është minimal. Në derrat e rritur në kullotë problemi bëhet me kompleks dhe është i lidhur me braktisjen e vendqëdrimeve të tyre për disa vjet sepse vezët e askarideve, shumë rezistente, janë të afta ti qëndrojnë edhe cikleve të prodhimeve bujqësore. Në këto raste është mirë të dehelmintizohen dosat para se të futen në sallën e lindjes dhe gicat kur futen në majmëri dhe gjithashtu pas 8 javësh. Harçat duhet ti nënështrohen terapisë çdo 3-6 muaj. Larja e dosave para se të hyjnë në sallën e lindjes redukton rrezikun e mbartjes së vezëve nga lëkura e dosave për tja transportuar atë gicave. 1.4. 2. Trikurioza e shkaktuar nga Trichuris suis Parazit që haset tek derrat (dosa, harça, derrat e majmërisë) në përqindje të vogla. Ai mund të haset në rritjet familjare me simptoma të një enteriti hemorragjik. Nga ky parazit mund të preken edhe specie të tjera përfshirë edhe njerëzit. Ky parazit i përket familjes Trichuride, gjinia Trichiuris, specia Trichuris suis. Trichiuris suis ka morfologji karakteristike; trupi i krimbit është i përbërë nga dy pjesë jo të barabarta, pjesa anteriore (ezofagu) filiforme dhe pjesa posteriore e trashë dhe e përdredhur me pamjen e zemrekut të orës. Parazitët e rritur kanë ngjyrë të bardhë, gjatësi 3-5 cm. Pjesa e fillimit, e cila është shumë e hollë futet në mukozë. Bishti i mashkullit ka një spikul të vetme të futur në një këllëf të zgjatëshëm. Në specie të ndryshme, këllëfi është me formë variabile. Bishti i femrës, përkundrazi, është lehtësisht i harkuar. Vezët e eleminuara në mjedis, të cilat dallohen mirë në sajë të

12

formës së tyre si limon me gunga të kërcyera në ekstremitete, janë rezistente ndaj faktorëve shkatërrues, por të ndjeshme ndaj tharjes.ato janë me madhësi 60 X 25 μm dhe kanë ngjyrë të verdhë në kafe. Cikli biologjik Cikli jetësor i T. suis është direkt dhe nuk kërkon përbujtës të ndërmjetëm. Vezë dalin në feçe nga parazitët e infektuar por ato janë një qelizore dhe fillimisht nuk janë infektive. Stadi infektiv zhvillohet në brendësi të vezës, në mjedis, në sinkron me kushtet e temperaturës në 1-2 muaj. Në kushte optimale, veza mund të mbijetojë dhe të mbetet infestuese edhe për shumë vjet. Pas gëlltitjes prej përbujtësit, tapat mukoze treten dhe larva L1 që çlirohet penetron në gjendrat e pjesës distale të ileumit, të cekumit dhe mukozën e kolonit. Gjatë pesë javëve, larvat i nënështrohen 4 shdërrimeve [L2, L3, L4] dhe stadit adult [L5], brenda shtresave të mukozës. Për një periudhe 13 ditore dalin në sipërfaqe të mukozës, për të ndjekur zhvillimin e tyre. Periudha prepatente është 41-47 ditë. Epidemiologjia Aspekti më i spikatur përfaqësohet nga jetëgjatësia dhe rezistenca e vezëve, që mund të mbijetojnë në mjedis për 3-4 vjet, duke përfaqësuar një serbator të rëndësishëm në mjediset e derrave. Përgjithësisht kategoria më e prekur janë gicat 2-4 muaj. Njerëzit sipas gjasave mund të preken duke gëlltitur ushqime të kontaminuara ose duke pirë ujë te kontaminuar. T. suis gjendet kudo, por është më prevalent në klimat e ngrohta dhe të lagështa. Ai është i rrallë, ose nuk ekziston në vende të thata, shumë të nxehta, ose të ftohta. Shenjat klinike Në cekum dhe në kolon, rreth vëndeve të fiksimit të parazitit, formohen nodula, me pasojë zhvillimin e një enteriti katarral kronik, ndërsa në rastin e infestimeve masive do të vërehet një enterit hamorragjik akut. Megjithatë, sot me përmirësimin e teknologjive të mbarështimit, këto simptoma janë mjaft të ralla. Lezionet Në rastet më të rënda, mukoza e zorrës së trashë paraqitet e inflamuar, hemorragjike, me ulçeracione dhe formimin e membranave difterike. Diagnoza Diagnoza e sëmundjes vendoset mbi bazën e numërimit të vezëve, të cilat janë të shumta gjatë episodeve diareike. Pragu i patologjisë do të ishte 600 vezë / gram fekale.

13

Terapia Benzimidazolet ose levamisoli me rrugë parenterale janë efikasë kundër formave adulte të T. suis, por me pak efikase në fazat larvare. Disa benzimidazole duhet të jepen për disa ditë. Kontrolli Rrallë del nevoja e programeve të parandalimit. Kujdes duhet të tregohet në zonat ku vezët e parazitit mbijetojnë në mjedis për një kohë të gjatë. Vende të tilla duhet të pastrohen me kujdes, të lahen dhe dezinfektohen, qoftë në të thatë (me djegie), qoftë ujë të nxehtë dhe dezinfektantë. 1.4. 3. Oesophagostomoza e shkaktuar nga Oesophagtomum s.p.p. Është parazit i përhapur si në komplekset industriale ashtu edhe në rritjet e zakonshme, duke filluar nga mosha 5 javë e deri tek dosat dhe harçat. Prania pothuajse konstante e këtyre parazitëve na bën shpesh të dyshojmë për rolin patogjen, kur infestimi duket të jetë në nivele të lehta. Duke ju referuar formave të rritura, mund ti përcaktojmë si parazitë me ngjyrë të bardhë, të cilët jetojnë në sipërfaqen e mukozës së kolonit të derrave. Speciet kryesore janë OE. dentatum, mashkulli i të cilëve arrin gjatësinë 9,5 mm (8-11 mm) dhe femra 9,8 mm (8-12 mm), OE. quadrispinulatum mashkulli i të cilëve arrin një gjatësi prej 7,7 mm (5-10 mm) dhe femra 9 mm (6-12 mm) dhe OE.granatensis mashkulli i të cilëve arrin gjatësinë 7,9 mm (5-10 mm) dhe femrat një gjatësi që arrin 5-11 mm. Cikli biologjik Zhvillimi i një larve infestuese, tek një kafshë e ndjeshme, ndjek një skemë të thjeshtë. Sipas disa studiuesve, tek një gic vezët e parazitit shfaqen 19-26 ditë pas gëlltitjes së L3 për OE. dentatum dhe OE. granatensis dhe 29-30 ditë për OE. quadrispinulatum. Por, tek derrat e rinj, ose të rritur, këta parazitë mund të pësojnë një vonesë në zhvillimin e tyre. Ky fakt është konstatuar në mënyrë eksperimentale, duke gjetur larva të stadit të 4 (L4) në mukozën e kolonit tek derrat 100 kg, të cilët kishin marrë larva infestuese L3 rreth 4 muaj më parë, pra kur ato peshonin reth 20 kg. Ky zhvillim i vonuar i parazitëve është i ngjashëm me atë të përshkruar nga një autor i cili thotë se: rritja e numrit të vezëve të eleminuara për gram fekale (O.P.G.), duke filluar që nga lindja (Peripartum egg rise), korespondon me zhvillimin e larvave imature të vonuara, i cili çon në një rritje të O. P. G. për një populacion të njëjtë parazitar. Epidemiologjia

14

Infestimi tenton të prevalojë në individët e rrritur, që i rezzistojnë më mirë efekteve patogjdene të parazitit, i cili, përkundrazi manifestohet tek individët e rinj. Mbijetesa e larvave L3 në kullota dhe e L4 në përbujtësit ndodh gjatë vjeshtës dhe dimrit. Larvat hipobiotike kompletojnë zhvillimin e tyre në pranverë shpesh në koinçidencë me pjelljen. Ndërmjet mekanizmave të transmetimit, një rol të rëndësishëm luajnë mizat, të cilat sillen si vektorë pasivë të larvave L3 Patogjeneza dhe lezionet Këto specie parazitësh janë shkaktare të nodulave në paretet e cekumit, kolonit dhe tashmë dihet që Oe. quadrispinulatum provokon formimin e nodulave më të mëdha, të cilat persistojnë për një kohë më të gjatë se ato të shkaktuara nga Oe. dentatum. Efektet direkte të infestimit nga Oesophagostomum i atribuohen larvave në situatë intranodulare, të cilat shkaktojnë dobësim dhe diarre subakute ose kronike tek kafshët. Po kështu, janë përshkruar raste të ralla të komplikimit të tyre me forma të enteritit nekrotik apo të salmonelozës kronike. Infestimet subklinike Në infestimet eksperimentale me një infestim të vetëm, ngarkesat parazitare mesatare ose të vogla, tek derrat e majmërisë, shoqërohen me ulje të prodhimit prej tyre. Tek dosat ky fenomen shoqërohet me pakësimin e numrit të gicave të lindur, ulje të peshës së dosës në fund të laktacionit edhe pse konsumi i ushqimit rritet. Tek dosat në fund të laktacionit, të prekura natyralisht nga OEsophagostomum spp, trajtimet antihelmintike efikase lejojnë reduktimin e numrit të vezëve të eleminuara nga dosat, rritje të numrit të gicave të lindur të gjallë dhe përmirësim të rezultateve të marra nga gicat. Diagnoza Ekzaminimi makroskopik lejon të diagnostikohen vetëm format e rritura që parazitojnë në lumenin e cekumit dhe kolonit. Vezët e OEsophagostomum, të cilat dallohen me vështirësi prej atyre të Hyostrongylus, të cilët mund të gjenden njëkohësisht tek dosat, duhet të diagnostikohen me teknikën e koproskopi-kulturës. Ky ekzaminim lejon të dallohen larvat L3 për të dy parazitët dhe përqindja e larvave të sejcilit parazit na lejon të vendosim diagnozën e saktë për parazitozën, e cila ka shkaktuar sëmundjen tek dosat. Për të vendosur një diagnozë të afeksionit parazitar të shkaktuar nga OEsophagostomum spp, këshillohet që të ekzaminohen individualisht një numër i madh kafshësh që kanë jetuar në të njëjtat mjedise dhe janë ushqyer me të njëjtin ushqim. Disa prej tyre, të cilat kanë një koproskopi pozitive por pa shënja klinike shërbejnë si indikatorë për kafshët e tjera të grupit, koproskopia e të cilave është

15

negative dhe që paraqesin shenja klinike të shkaktuara nga larvat e OEsophagostomus. Është interesant fakti, që tek derat e sakrifikuar në thertore ekziston një korrelacion midis numrit të parazitëve dhe vezëve të tyre për gram fekale.

Fig. 3:Oesophagostomum, pjesa e bishtit (foto origjinale) Fig. 4: Oesophagostomum, pjesa e kokës (foto origjinale) Terapia Parazitët e ritur janë të ndjeshëm nga benzimidazolet, levamisoli dhe nga laktonet makrolidikë. Trajtimi antihelmintik jo gjithmonë mbërrin larvat në brendësi të nodulave, duke bërë të domosdoshëm një përsëritje të trajtimit pas disa javësh me qëllim reduktimin e populacionit parazitar. Kontrolli Infestimet nga Oesophagostomum janë të zakonshme në derrat që rriten në kullotë. Në keto situata duhen marrë në konsideratë një seri masash të kombinuara që shkojnë në dispozicion të kullotave të pa kontaminuara dhe në rotacionin e kullotave. 1.4.4. Strongyloidoza e shkaktuar nga Strongyloides ransomi Është një parazit që haset rastësisht në ekonomitë e derrave, kur rregullat klasike të higjienës nuk respektohen, ose kur prodhimi i vazhdueshëm nuk lejon që të kryhet boshatisja sanitare. Ai është i pranishëm në shumë vende të Europës. Strongyloides ransomi është një Nematod i vogël, i cili shpesh nuk duket me sy të lirë, por dallohet mirë gjatë ekzaminimit mikroskopik të fshirjeve të mukozës. Vetëm femra është parazit i zorrës së hollë dhe ka një gjatësi prej 3-5 mm. Cikli Biologjik Cikli i zhvillimit të këtij paraziti është shumë kompleks:  Faza e jashtme, gjatë së cilës vezët e prodhuara nga femrat me partenogjenezë ndjekin zhvillimin e tyre në dy rrugë:

16

1. Një cikël direkt ku vezët e embrionuara japin larvat L3. Këto larva penetrojnë tek kafsha receptive (gicat e vegjël) me rrugë perkutane. Më vonë ato hyjnë në qarkullimin e gjakut dhe mbërrijnë në mushkëri. 2. Një cikël indirekt ku larvat eleminohen nga mukusi trakeal, rigëlltiten dhe përfundojnë zhvillimin e tyre në femra të ritura në mukozën e zorrës së hollë.  Faza e brendëshme, gjatë së cilës larvat infestuese L3 penetrojnë tek një kafshë imune, ose më pak e ndjeshme (p.sh. dosat) dhe vendosen në indin dhjamor të nënlëkurës, në vecanti në indin dhjamor të gjendrës së gjirit. Gjatë pjelljes, larvat L3 përqëndrohen në kulloshtër dhe infestojnë gicat pirës që në orët e para të jetës së tyre. Tek këta të fundit, strogyloidoza mund të shfaqet që në ditën e 4 pas lindjes. Shenjat klinike Gjatë periudhës së mëmëzimit gicat manifestojnë një tabllo klinike shumë të qartë me simptoma respiratore, enterike, anemi dhe humbje të peshës. Nganjëherë, një numër i madh kafshësh, të të njëjtës fole, preket nga diarrea hemorragjike dhe në këtë rast ato ngordhin shpejt. Lezionet Lezionet mund të hasen në pikën e depërtimit të larvave në lëkurë (dermatit me petekie), në mushkëri (mikrohemorragji dhe petekie) dhe në mukozën e duodenit dhe jejunit enterit hemorragjik). Diagnoza Diagnoza e sëmundjes është relativisht e lehtë, sepse feçet diarreike përmbajnë një numër të madh vezësh me pamje dhe forma karakteristike.

Foto. 5: S. ransomi, pamje e bishtit (foto origjinale) Foto. 6: S. ransomi, pamje e trupit (foto origjinale)

17

1.4.5. Hyostrongiloza e shkaktuar nga Hyostrongylus rubidus Ky parazit prej shumë vitesh ka një rëndësi të madhe në Europë. Megjithatë duhet thënë që tek dosat barsa dhe në veçanti tek ato të rritura në kushte ekstensive vazhdon akoma të ekzistojë, ndërsa tek ato të rritjeve industriale është në rrugën e zhdukjes, çka konfirmohet në thertore, ku prania e tij është fare e rastësishme. Hyostrogylus rubidus është e vetmja specie e njohur që bën pjesë në këtë gjini. Ai është një parazit i hollë, mashkulli me gjatësi 5-7 mm dhe femra 6-10 mm, të cilët mund të shihen edhe me sy të lirë. Kutikula e jashtëme paraqitet e strijuar, qoftë longitudinalisht, qoftë transversalisht, me rreth 40-45 strijime longitudinale. Mikroskopikisht vërehet një vezikul e vogël cefalike, me spikula që ngjajnë me ato të Oestertagia, por kanë vetëm dy ramifikime distale. Bursa e mashkullit, është e zhvilluar mirë, me një lob të vogël dorsal. Telamon është i zhvilluar mirë dhe spikulat janë të shkurtëra. Vulva hapet në të tretën e poshtëme të trupit. Vezët me madhësi mesatare kanë një madhësi prej 71-78 X 45-42 μm dhe janë si ato të strongileve dhe shpesh janë të veshtira për tu dalluar nga ato të Oesophagostomum. Përbujtësit e këtij paraziti janë derrat, por rastësisht mund të gjendet edhe në lepuj. Cikli biologjik Stadet e jetës së lirë dhe asaj parazitare ngjasojnë me ate të Oestertagia. Infestimi ndodh nga gëlltitija e larvave L3. Periudha prepatente është rreth 3 javë. Hipobioza e larvave L4 mund të vërehet gjatë ifestrimeve të përsëritura, ose të shkaktohet nga ndërrimi i stinëve dhe observohet në individët më të vjetër. Në dosa këto larva hipobiotike mund të rizgjohen në vazhdim të një deficit imunitar të shkaktuar nga barsmëria apo nga faza e parë e laktacionit, duke u shoqëruar me një rritje të numrit të vezëve në feçe. Epidemiologjia Sëmundja është e kufizuar vetëm në ato individë që mbarështohen në kullotë, apo në ato raste kur si shtresë përdoret kashta. Stadet larvare me jetë të lirë janë shumë të ndjeshme nga tharja dhe temperaturat e ulta. Derrat e rritur shpesh herë shërbejnë si serbator i infestimit. Patogjeneza Larvat L3 penetrojnë në gjendrat gastrike. Për pasojë ndodh zëvëndësimi i qelizave parietale nga ana e qelizave të padiferencuara, të cilat shumëzohen shpejt, që proliferohen duke formuar nodula në sipërfaqen e mukozës. Në infestimet e rënda pH rritet, vërehet një rritje e prodhimit të mukusit shoqërua me një gastrit katarral. Disa here vërehen ulçeracione dhe hemorragji të lezioneve nodulare, por më

18

zakonisht vërehen infestime të lehta shoqëruar me reduktim të oreksit dhe përkeqësim të treguesit të konvertimit të ushqimit. Shenjat klinike Infestimet e lehta shpesh janë asimptomatike. Infestimet masive mund të shkaktojnë mungesë oreksi, vjellje, anemi, keqësim të kushteve të përgjithëshme fizike dhe humbje të peshës. Sindromi diarreik mund të mungojë. Ky parazit mund të jetë i gastriteve kronike, në veçanti në paradosa dhe dosa (Taylor e coll, 2007). Diagnoza Duke qenë se simptomat shpesh mungojnë, konferma për sëmundjen kryhet nga kontrolli koprologjik për kërkimin e vezëve. Përveç kësaj mund të kërkohet koprokultura për diferencimin e larvave të Hyostrongylus nga larvat e Oesophagostomum. Në nekropsi, krimba të vegjël të kuqërremtë mund të observohen në eksudatin e pranishëm në sipërfaqen e mukozës. Krimba të tjerë me lokalizim gastrik, spiruridet, janë më të mëdhenj (13 mm). Terapia Nëse hyostrongiloza diagnsotikohet, në veçanti në fermat e riprodhimit, bëhet e domosdoshësme mbështetja me terapi mbi bazën e substancave benzimidazole modern, ose të përdorimit të lactonëve makrociklikë, të aftë të veprojnë mbi larvat hipobiotike. Kontrolli Përdoren të njëjtat pricipe si ato që përdoren për konrollin e gastro-enteriteve paraziarë të ruminantëve. Për shembull, në vendet me klimë të nxehtë, duhet të përdoret rotacioni i kullotave, për tu përdorur nga një specie tjetër kafshësh. Përveç rotacionit të kullotave, i cili shmang një pjesë të konsiderueshme të invazionit me këtë parazit, mund të aplikohet një mjekim i dytë me principet aktive të përmendura më sipër, 3-4 javë pas trajtimit të parë. Me interes është edhe trajtimi i dosave përpara pjelljes. 1.4.6. Balantidioza e shkaktuar nga Balantidium coli Shkaktar i balantidiozës është një protozoar; Balantidium coli (Malmsten, 1857). Mendohet që është i vetmi protozoar, i cili mund të shkaktojë sëmundjen në njerëz (Cheesbrough, 1987; Sharma & Harding, 2003; Schuster & Ramirez-Avila, 2008). Mesa duke ai është i vetmi ciliat që jeton si komensal në cekumin dhe kolonin e kafshëve përbujtëse dhe që në rrethana të favorshme sillet si shkaktar zoonotik. (Pampiglione & Canestri Trotti, 1990). Ky protozoar është i përhapur në të gjithë

19

botën, në mjedise rurale, në vendet në zhvillim, me klimë tropikale dhe subtropikale. Ndonëse mjaft i përhapur në zonat me përqëndrim të fermave të derrave, rastet e infeksionit tek njerëzit janë vërejtur edhe në individë imunodepresivë, të cilët jetojnë në mjedise urbane dhe që nuk kanë asnjë kontakt të drejtëpërdrejtë me derrat (Schuster & Ramirez-Avila, 2008). Megjithëse e njohur që në kohra të vjetra, balantidioza mund të konsiderohet sot si zoonozë e neglizhuar (Schuster & Ramirez-Avila, 2008). Malmsten ishte i pari që përshkoi parazitin dhe sëmundjen e shkaktuar prej tij në disa pacientë suedez (Malmsten 1957), duke e quajtur shkaktarin Paramecium coli. Menjëherë pas tij, Leuchart përshkroi në mënyrë të përpiktë një protozoar të ngjashëm të gjetur në zorrët e derrave (Leuchart 1857). Më vonë, një studiues demonstroi që dy protozoarët ishin e njëjta gjë dhe i klasifikoi në gjininë Balantidium specie B. coli. Etiologjia dhe morfologjia Balantidium coli është një parazit ciliat mjaft i madh. Ai merr emrin pikërisht nga morfologjia e formës vegjetative dhe lokalizimi i tij në nivelin intestinal. Balantidium coli rrjedh nga greqishtja, balantdion, që do të thotë “bursë e vogël” dhe colon që do të thotë zorrë e trashë (Schuster & Ramirez-Avila, 2008). Në ciklin jetësor ky protozoar paraqitet në dy forma, në një formë vegjetative (trofozoid), dhe në një formë të rezistencës në mjedis (cist). Forma vegjetative jeton në cekum-kolon të përbujtësit, ku duke lëvizur në brendësi të përmbajtjes intestinale ushqehet nga bakteriet e pranishme në pjesëzat alimentare (Baker, 1973). Ajo ka formë pak a shumë ovoide, me përmasa (50-150x25-120 μm), e mbuluar në sipërfaqe nga rradhë gjatësore të cilieve somatike, që i japin asaj aktivitet lëvizës dhe një model karakterisitk spiraliform (Krascheninnikow & Wenrich, 1958; Levine, 1961; Baker, 1973). Në ekstremitetin e sipërm është e pranishme perisoma, e cila të çon në citosmën ose “gojën” e ciliatit. Nga peristoma, particelat e ushqimit transferohen në vakuolat citoplazmatike për tu tretur. Në ekstremitetin më të poshtëm, gjendet një vrimë anale. Në citopalzëm gjenden dy bërthama, makronukleusi, mikronukleusi, gjithashtu aty gjenden dy vakuola tkurrëse, të cilat rregullojnë presionin mosmotik të trofozoidit. Makronukleusi merr pjesë në mbajtjen e funksioneve somatike dhe në të ka mijëra telomere, ndërsa mikronukleusi mban gjenomën. Trofozoidi parapëlqen mjediset alkaline ose neutrale, duke shmangur ato acide, të cilat mund ti shkaktojnë ngordhjen. (Rees, 1927; Sharma & Harding, 2003).

20

Foto. 6: Balantidium coli, trofozoidi dhe cisti Cisti ka formë të rrumbullakët me përmasa (Ø 40-65 μm), me ngjyrë jeshile-në të verdhë (Levine, 1961; Sharma & Harding, 2003). Ky cist ka dy funksione. Ai është një formë e rezistencës në mjedis dhe përfaqeson formën infekstuese për përbujtësit e receptivë (Baker, 1973). Cisti nuk ka cilie somatike dhe në ndryshim nga forma vegjetative ai karakterizohet nga një paret i trashë që i jep atij një rezistencë ndaj tharjes dhe streseve të ndryshme mjedisore. Sapo gëlltitet nga përbujtësi, në sajë të paretit të trashë, ai kalon barrierën acide të stomakut (Rees, 1927). Ndonëse jeton në mjedis anaerob, siç është ai i kolonit, ai ka gjithashtu aftësi të jetojë edhe në kushte aerobie (Zaman, 1968). Në gjininë balantidium numurohen rreth 50 specie, të cilat janë identifikuar mbi bazën e morfologjisë. Ndërmjet këtyre specieve me rëndësi për gjitarët përmenden, B.coli, B. suis, B. cavia. Shumë autorë, dyshojnë se B. coli dhe B. suis, janë e njejta specie. Sipas disa studimeve, njeriu nuk është vëçanërisht receptive ndaj B. suis dhe dy protozoarët në laborator dallohen nga ana morfologjike B. coli ka dimensione më të mëdha se B. suis (Marchesi Barbara). Balantidium coli ka një cikël biologjik tipik oro-fekal direkt. Infektimi ndodh kurbujtësi receptiv gëlltit cistin (Sharma & Harding, 2003). Në përgjithësi, cistet gjenden në sipërfaqen e ujrave të pijshëm si dhe në ushqimet e kontaminuara me feçe infektive (Garcia, 1999). Në momentin e mbërritjes në kolon nga cisti çlirohet trofozoidi. Ai ka një strukture delikate dhe nuk toleron aspak agresionin nga lëngjet trëtëse të zorrëve (Rees, 1927). Trofzoidet e pranishme në lumenin intestinal të përbujtësit, shumëzohen me rrugë aseksuale me ndarje më dysh, gjatë të cilës çdo qelizë mëmë ndahet duke dhënë dy qeliza bija (Baker, 1970). Përveç shumëzimit aseksual, ekziston edhe një tip shumëzimi seksual i quajtuar konjugim, me kontakt të përkohëshëm ndërmjet dy individëve, duke shkëmbyer material bërthamor dhe rikuperuar individualitetin e tyre. Disa trophozoites, me aftësinë për të prodhuar enzimat proteolitike (hialuronidiazë), dëmtojnë epitelin intestinal duke kolonizuar enterociet, dhe shkaktuar ulceracione të mukozës (Arean & Koppich, 1956). Pjesa e mbetur e formave vegjetative, mbeten në lokalizuara në lumenin e zorrëve, ku marrin pjesë në formimin e cisteve të pjekur, të cilët duke dalë në mjedisin e jashtëm nëpërmjet

21

feçeve, bëhen gati të infektojnë përbujtës të rinj (Anargyrou, 2003). Prodhimi i cisteve, e cila është baza e ciklit jetësor të B.coli, zhvillohet vetëm në kolon dhe rektumin e kafshëve, ndërsa kjo nuk ndodh në përbujtësit humanë (Rees, 1927). Formimi i cisteve, jo vetëm që nuk ndodh tek njerëzit, por gjithashtu mungon në rastet e diarresë akute të kafshëve dhe në kulturat protozoale në laborator (Jameson 1927, Zaman, 1978).

Foto. 7: Cikli biologjik i B. coli Rezervuarët e infeksionit dhe llojet e kafshëve të tjera përbujtëse B.coli është i përhapur gjerësisht në të gjithë botën dhe shumë e zakonshme në popullatat e derrave, me prevalencë që mund të arrijë 100% pa asnjë dallim midis kategorive prodhuese (Redford, 1973). Megjithë prania e tij është demonstruar në shumë lloje të tjera të gjitarëve (derri i egër, gjedhe, dele, kuaj, minjtë dhe primatët jo-njerëzore) dhe gjithashtu në zogj, zvarraniket dhe insektet (Baker, 1973), derri shtëpiak mbetet specie kryesore për transmetimin e infeksionit njeriu, duke përfaqësuar rezervuarin kryesor të këtij protozoari në natyrë (Walzer & Healy, 1982; Esteban e coll, 1998; Anargyrou, 2003; Solaymani-Mohammadi e coll, 2005a). Rrallë prania B. coli ka qenë raportuar në qentë dhe macet (Schuster & Ramirez-Avila, 2008). Për shkak se në kushte normale derri dhe kafshët e tjera të infektuara me protozoarin, nuk shfaqin asnjë simptomë, disa autorë mendojnë se B.coli jeton në zorrët e tyre, duke vepruar si një komensal i vërtetë dhe duke u ekskretuar në

22

mjedisin e jashtëm në sasi të mëdha me anë të feçeve (Solaymani-Mohammadi e coll, 2004). Sëmundja në kafshë Megjithëse prevalencat më të larta të balantidiozës janë zbuluar në derra, derrat e egër dhe primatët jonjerëzore në mbarë botën, B.coli është raportuar, edhe pse me frekuenca shumë të ulëta, në specie të tjera të kafshëve. Infeksioni është konsideruar shumë i rrallë në kuajt dhe dhitë (Da Cunha,1917; Curasson 1943). Në gjedhë, prania e B.coli është raportuar në mënyrë të përsëritur në të kaluarën nga shumë autorë (Sheather 1923; Jacobs 1947; Dewes 1959; Nardi 1960; Iannuzzi (1967). Infeksioni në njerëz B.coli është kryesisht përgjegjës për sëmundjen e njeriut, e përshkruar në mbarë botën për më shumë se një shekull, por ende kuptohet dobët nga mjekët dhe stafi veterinar në sektorin e rritjes së derrave. Burimi më i zakonshëm i infeksionit, është e përfaqësuar nga uji i pijshëm i kontaminuar me jashtëqitjet nga derra të infektuar, (veçanërisht në vendet në zhvillim), ose nga ushqimet (psh. derri i kontaminuar gjatë therjes dhe i gatuar jo mirë) (Schuster & Ramirez-Avila, 2008). Shpesh infeksioni në njerëzit është asimptomatik. Por preken individë të kequshqyer, të dobët fizikisht, ose në një gjendje hipoimune imune, B.coli oportuniste i jep shkas zhvillimit të sëmundjes. Simptomatologjia, kryesisht e zorrëve, është shumë e ngjashëme me atë të dizenterisë amebike të shkaktuar nga Entamoeba histolytica (Young, 1950; De Carneri, 1959 Anargyrou et al, 2003; Ramirez-Avila & Schuster, 2008). Simptomat në mënyrë tipike vërehen në zorët e trasha. B.coli ushtron një veprim patogjen, pak a shumë agresiv në zorrët e trasha kolon dhe cekum, duke rezultuar në formimin e lezioneve ulcerative të rënda të shoqëruara me hemorragji dhe infeksione sekondare bakteriale. Rastësisht, janë raportuar infeksione në organet dhe sistemet ekstra-intestinale, si vaginë, mitër dhe fshikëzën e urinës dhe në raste shumë të rralla të mëlçisë dhe mushkërive (Sharma & Harding, 2003; Knight, 1978; Wegner, 1967; Dorfman et al, 1984; O' Conner & Sharma, 1999). Në kohën e sotme, nuk dihet incidenca e vërtetë e këtij infeksioni në njerëz në botë, as nnivel europian, as kombëtar, duke mos bërë të mundur që të ketë një pasqyrë të plotë të situatës në lidhje me këtë infeksion. Në vitet e fundit janë raportuar raste të infeksionit nga B.coli në pacientët me imunodepresion, duke përfshirë edhe njerëzit me HIV, dhe pacientët me tumor malinje (Cermeno dhe Coll, 2003). Patogjeneza

23

Infeksioni me B. coli në njerëzit, mund të shfaqet në mënyra të ndryshme, duke shkuar nga mungesa simptomave e deri tek fenomenet, diarre të llojeve të ndryshme, akute ose kronike. Rrjedha e sëmundjes dhe ashpërsia e simptomave, janë të lidhura direkt me dëmin e shkaktuar nga protozoari kundër epitelit të zorrëve në aspektin thellësi dhe gjerësi, (Baker, 1973, Swartzwelder, 1950). Sipas raporteve shkencore mund të themi që zakonisht tek njerëzit e infektuar, nëse gëzojnë kondicion të mirë nuk zhvillohen simptoma të ashpra, duke u kufizuar nër episode të shkurtra diarreike, të shoqëruara me dhimbje të barkut (Esteban et al, 1998). Në literaturën mjekësore përshkruen tre forma të ndryshme të shfaqjes së sëmundjes si më poshtë:  Forma asimptomatike  Forma akute, e cila karakterizohet nga prania e gjakut dhe mukusit (tregues i kolitit) në feçet diarreike, shoqeruar me dhimbje epigastrike, për pasojë humbje peshe sdhwe dehidratim. Sindromi diarreik mund të jetë me gravitet të ndryshëm, dhe mund të shkojë nga një formë e lehtë deri në një formë profuze, e deri në forma të rrufeshme.  Forma simptomatike kronike Pacientët kanë periudha alternative të kapsllëkut dhe diarre me dhimbje barku (Sharma & Harding, 2003, Solaymani-Mohammadi & Petri, 2006). Tre kuadret klinike, janë pasojë e drejtpërdrejtë e shkallëve të ndryshme të patogjenitetit të shprehura nga protozoari ndaj epitelit të zorrëve. Në rastet se kolonizimi i enterocyteve nuk ndodh, sëmundja nuk shfaqet klinikisht krijon një formë të infeksionit asimptomatik. Kur trophozoidi i B.coli invadon epitelin e zorrëve sëmundja manifestohet klinikisht. Dëmi ndaj enterocyteve, shkakton një reaksion inflamator, që shoqërohet me një përgjigje qelizore nga ana e limfociteve dhe eozinofileve, të cilët çojnë në nekrozë ishemike e të epitelit (Sharma & Harding, 2003). Invadimi i qelizave të zorrëve, duke filluar nga fundi i kripteve çon në formimin e ulceracioneve hemorragjike të mukozës së kolonit, çka predispozon për infeksione sekondare bakteriale (Zaman, 1993). Formimi i mëvonshëm i absceseve mund të çojë në përfshirjen e drejtpërdrejtë të shtresës muskulare të paretit të zorrëve dhe në raste të rënda rezulton në shpimin e zorrëve dhe peritonit (Sharma & Harding, 2003). Pacientët që vuajnë nga forma akute e rrufeshme e balantidiozës zakonisht vdesin, ose si pasojë e peritonitit të shkaktuar çpimi i zorrëve, ose si pasojë e shock-ut, siç ndodh në sëmundjet diarreike të shkaktuara nga E. histolytica, (Solaymani-Mohammadi & Petri, 2006).

24

Formimi i njëpasnjëshëm i abseseve mund të çojë në prekjen e shtresës muskulare të paretit intestinal, që në rastet më të rënda çon në perforimin e zorrëve dhe peritonit (Sharma & Harding, 2003). Pacientët e prekur nga forma akute fulminante e balantidiozës vdesin zakopnisht si pasojë e peritonitit të shkaktuar nga perforimi i zorrëve ose nga shoku, ashtu siç ndodh zakonisht gjatë formave diarreike të shkaktuara nga E. Histolytica, (Solaymani-Mohammadi & Petri, 2006). Diagnoza Diagnoza e rutinës për infeksionin nga B. coli bazohet në individualizimin mikroskopik të trofozoideve vitale apo të cisteve në kampionet fekale të freskëta ose të fiksuara me formalinë Meqenëse nxjerrja e cisteve me anën e feçeve nuk është e vazhdueshme në kohë. Në rastet në të cilat analiza e parë rezulton negative, është mirë të përsëritet pas një farë kohe (Solaymani-Mohammadi e coll, 2004). Meqenëse cistet e B.coli sapo dalin në mjedis me anë të feçeve degradojnë shpejt, për të bërë një diagnozë korrekte, është mirë që kampionet fekale të grumbullohen dhe të analizohen brenda një kohe sa më të shkurtër. Në rastet kur dyshohet për balantidiozë pulmonare, është mirë të kryhet një lavazh bronko-alveolar (Anargyrou e coll, 2003). Mjekimi Balantidioza njerëzore, si në forma klasike të zorrëve, si në atë atipike ekstraintestinale mund të trajtohet me sukses duke përdorur: tetracycline 500 mg / 4 herë në ditë për 10 ditë, iodoquinol: 640 mg / 3 herë në ditë për 20 ditë; Metronidazole 750 mg / 3 herë në ditë për 3 ditë (Sharma & Harding, 2003; Yazar et al, 2004). Në format e balantidiozës akute njerëzore, tetraciklinat përfaqësojnë medikamentin e zgjedhjes së parë, në gjendje për të eliminuar parazitin nga organizmi i njeriut. Për trajtimin e infeksionit në derra, janë përdorur me sukses disa molekula si chlorochina, niridazoli dhe tetraciklina, (Verhulst dhe Shukla, 1976). Terramicina, në një dozë prej 15 mg / kg të peshës së gjallë, ka qenë më efektive në trajtimin balantidiozës në derra (Mwamba & Pandey). 1.4.7. Macracanthorhyncus hirudinaceus (Pallas, 1781) Përbujtësit. Derrat e butë dhe të egër, brejtësit dhe më rrallë njeriu. Përhapja gjeografike në të gjithë botën.

25

Vendlokalizimi. Zorrët e holla. Madhësia. Mashkulli 5-10 x 0,3-0,5 mm dhe femra 20-45 x 0,4-0,9 mm. Morfologjia. Akantocefali ka ngjyrë të kaftë, është i topitur, i pajisur me 5-6 rrjeshta gjembash me 6 gjemba për rrjesht. Vezët 67-110 x 40-64 µ janë eliptike, kafe dhe të pajisura me akant kur dalin në ambjent me feçet e përbujtësve përfundimtarë. Cikli biologjik Është i tipit indirekt. Përbujtësit ndërmjetës janë koleopterët koprofagë të llojeve Scrabeus spp., Melolontha spp., Phyllophaga spp., Cetonia spp., Cotinus spp., etj. Vezët e embrionuara merren nga përbujtësi ndërmjetës duke ruajtur mundësinë infestuese për disa vjet tek përbujtësi ndërmjetës. Foprmat pronimfa të koleopterëve koprofagë marrin me ushqimin e tyre vezët. Në zorrët e tyre çlirohet i lirë aklanti i cili ka 4 gjemba të mëdhenj në skoleks dhe gjithë pjesën tjetër të trupit mbushur me gjemba të vegjël. Akanti hyn në indet e pronimfës dhe shndrrohet në proakantielë. 3-12 ditë pas infestimit në varësi të kushteve të mjedisit dhe të jetës së përbujtësit ndërmjetës proakantela shndrrohet në akantelë me përmasa 3,5-4,5 mm. Akantela incistohet në indet e koleopterëve dhe mund të jetojë atje 1-2 vjet aq sa është dhe jeta e insektit. Përbujtësit përfundimtarë infestohen me marrjen në ushqimin ose ujin e tyre të përbujtësit ndërmjetës të infestuar me akantela. Në zorrët e holla akantela del e lirë fut thellë në mukozën e zorrëve pjesën e akantocefalit të pajisur me gremça dhe rritet 2-3 muaj pas infestimit (prepatent) dhe femra parazite prodhon afërsisht 25 000 vezë/ditë për 10-24 muaj (patient) aq sa zgjat dhe jeta e parazitit. Epizotologjia. Në vendet mesdhetare kjo sëmundje parazitare takohet në 2,5-3,2 të populacionit të derrave (të butë dhe të egër).

26

1.4.8. Parazitozat dhe dëmi ekonomik në fermat e rrritjes së derrave Industrializimi progresiv i fermave të derrave, që filloi shumë vite më parë u shoqërua me ndryshime radikale në teknikat e rrritjes së derrave, kjo gjë solli si pasoja të rëndësishme ndryshimet e pashmangshme në fushën e sëmundjeve të kësaj specie. Nga njëra anë, kemi qenë dëshmitarë të zhdukjes pothuajse totale të sëmundjeve të mëdha enzootike apo epidemitë, nga ana tjetër jemi gjetur papritmas përballë me të ashtuquajturat "sëmundje minimale" (Martelli, 1988). Ato janë, një grup patologjish, të cilat karakterizohen nga një dekurs jo i rëndë, por që pengojnë kafshët e prekura prej tyre për të nxjerrë në pah të gjithë potencialin gjenetik prodhues, në mjedisin ku ushqehen dhe mbarështohen (Restani, 1984). NE këtë grup patologjish, bëjnë pjesë jo vetëm helmintozat gastrointestinale të derrave dhe kafshëve të tjera të prodhimit, por të gjitha endoparasitozat, te përcaktuara si bashkësi të ndryshimeve të shkaktuara nga parazitët, të cilat bëjnë që të garantohet mbijetesa e tyre në një mjedis armiqësor, siç ëashtë organizmi i përbujtësit (Genchi e coll., 1990). Sot kemi dy modele të studimit të prazitozave ne kafshët e rritjeve industriale: modeli empirik që përshkruan më mirë shpërndarjen e parazitëve në një popullsi të kafshëve, e cila është e tipit agregati dhe mlodeli binominal negativ, i cila e sheh shumicën e këtyre organizmave, të përqëndruar në një numër të vogël të kafshëve. Nga ana tjetër, fermat intensive është një "botë artificiale", e krijuar nga njerëzit në valën e nevojave të tyre dhe me karakteristikat e tij strukturore dhe manaxheriale është në vetvete një habitat i veçantë, i cili është larg nga natyra dhe rregullat e saj dhe ku format parazitare mund të mbeten të qëndrueshme për një kohë të gjatë, duke arritur në raste vendimtare, përqëndrime të larta të tyre në krahasim me mjedisin natyror. Edhe pse parazitët mund të shkaktojnë ngordhjen e kafshës, së infektuar kjo zakonisht ndodh rrallë. Më shpesh, ballafaqohemi me pauciparazitoza, të mbetura nga trajtimet metafilaktike, të heshtura dhe me tendenca për tu kronicizuar (Preti e coll, 1989). Keto janë situata që kurrë nuk kanë karakterin shpërthyes dhe dramatik të sëmundjeve infektive, por shkaktojnë ndryshime tipit anatomik dhe fiziologjik të përbujtësit, që ndikojnë në mënyrë të rëndësishme performancën e prodhimit të kafshëve, me ulje të prodhimit dhe humbje ekonomike zakonisht të zbulueshme (Baldelli et al, 1974, Hammer, 1998). Dhe për këtë arsye është e mundur të thuhet se në fushën zooteknike është i vlefshëm ekuacioni i mëposhtëm: "parazitë në fermë = dëm ekonomik", (Martelli, 1988), për të cilën arësye parazitoza duhet të jetë gjithmonë, e megjithatë konsiderohet sëmundjet reale e prodhimeve (Martelli, 1998). Meqenëse është e vështirë që të llogaiten humbjet ekonomike të shkaktuara nga parazitozat, supozohet që humbjet monetare në një ekonomi, të shkaktuara nga parazitozat janë pothuajse 1/5 e humbjeve monetare të përgjithshëme (Martelli, 1988).

27

Kafsha e parazituar është asimptomatike dhe në këtë mënyrë është e shëndetëshme vetëm në dukje. Për këto arësye, në çdo fazë të prodhimit ajo nuk shpreh kapacitetet e saj gjenetike, si ndaj prodhimit, ashtu edhe ndaj rezistencës ndaj infeksioneve, përballë të cilave ajo mund të gjendet. Të gjitha këto çojnë në një dëm të konsiderueshëm zooteknik, i cili si përfundim kthehet ne vlera monetare. Pavarësisht nga shkalla e infestimit, parazitozat e brendëshme shkaktojnë, si në stadin e rritur, si në atë larvar, dëme të përbujtësit që për pasojë shkaktojnë:  Lezione organike traumatike të entiteteve të ndryshme  Shfaqje të fenomeneve toksike, me rëndim të kushteve të tjera patologjike  Induktim të kushteve të stresit, të cilat shfaqen me një predispozicion të madh të përbujtësit ndaj infeksioneve sekondare bakteriale dhe virale  Kompromentim metabolik me humbje të oreksit, shpërblim të keq të ushqimit, ulje të shtesës së peshës, me pasojë uljen drastike të treguesve zooteknikë (Boni, 1984; Martelli, 1998). Sëmundja parazitare shkakton në kafshë një rreth vicioz: ajo shkakton një përkeqësim progresiv të kushteve organike të ppërbujtësit, me përfundim sindroma morboze pak a shumë të rënda (Jenkins et al, 1990). Jo rastësisht, një studiues (Crofton 1971) i përcakton parazitozat si rezultat i bashkëveprimit ekologjik midis dy popullsive (përbujtësit dhe parazitit). Raporti përbujtës-parazit duhet të konsiderohet si një entitet dinamik, i ndjeshëm ndaj ndryshimeve të vazhdueshme, të cilat në kontekstin e një popullsie të kafshëve mund të përshkruhet nga shpërndarja e frekuencave të numrit të parazitëve për përbujtës. Në bazë të atyre çka përmendëm më lart, është e qartë se edhe një numër i vogël i parazitëve, në qoftë se nuk kontrollohen siç duhet nga përbujtësi, mund të jetë në gjendje të shkaktojë dëme të konsiderueshme, (Jenkins et al., 1990). Sëmundjet parazitare të derrit ndryshe nga ato të gjedhit, prej kohësh kanë qenë të lëna pas dore dhe asnjëherë nuk kanë marrë vëmendjen e duhur, as nga bota shkencore, as nga ajo e rritësave të derrave (Poglayen et al., 2007). Kjo situatë ka çuar dhe çon shumë shpesh fermerët e derrave në gabimisht që nuk marrin në konsideratë atë që kushte të tilla nuk ndikojnë në shëndetin dhe rentabilitetin e kafshëve të tyre. Impakti i ngordhjes së kafshës është me të vërtetë në gjendje për të shkundur fermerin, duke lehtësuar marrëdhënien e drejtpërdrejtë midis humbjes ekonomike dhe sëmundjes, e cila për infeksionet parazitare ndonëse mjaft herë endemike ndodh vetëm rrallë (Martelli, 1998). Në kushte të tilla, humbjet monetare “treten me kalimin e kohës duke u kaluar pa u vënë re nga një sy i pakujdesshëm.

28

Punimi me titull “Studimi i disa prej parazitozave kryesore gastro-intestinale të derrave në ekonomitë ekstensive të derrave”, i ndërmarë në kuadër të kësaj doktorature, përbën një kërkim, i cili ka arritur të identifikojë, disa nga parazitozat gastro-intestinale të derrave si dhe të japë për herë të parë në vendin tonë një tabllo të balantidiozes të shkaktuar nga B. coli në derrat e rritjes ekstensive në disa zona të vendit. Studimi eshte koncepptuar i ndare ne dy kapituj dhe dy detyra kryesore.

29

2. Materiali dhe metodat e analizave. Qëllimi i detyrës së parë të studimit ishte përcaktimi i prevalences dhe ngarkeses parazitare në gjithe kategorite e derrave në kushtet e rritjes ekstensive ne tere teritorin e vendit, por vecanerisht ne pjesen veriore ku eshte me se shumti kjo rritje eshte e grupuar. Përvec kampionimit objektivi kryesor i detyrës së parë ishte përcaktimi i prevalencës së infestimit dhe ngarkeses parazitare prej B. coli (zoonoze parazitare) dhe vlerësimi i ngarkesës parazitare në të gjitha kategoritë në varësi të kushteve të mbajtjes së kafshëve, lartësisë gjeografike, kushteve klimaterike dhe kohore. Për këtë qëllim u kampionohen mostra fekale nga kategoritë e dherrave. Mostrat ishin individuale. Ata mbartën të dhënat e plota të individit, u etiketuan dhe ekzaminuan në laborator deri maksimumi 6 orë nga momenti i marrjes. Diagnoza parazitologjike në feçet e derrave u realizua në laboratorin e parazitologjisë së FMV. Mbledhja e kampioneve të feçeve. Marrja dhe ruajtja e feçeve. Krerët nga të cilat u morën mostrat do të identifikohen në mënyrë që të jemi të sigurtë për prejardhjen e materialit që do ti nënshtrohet ekzaminimeve. Materiali fekal pergjithësisht u mor në rektum për të gjitha krerët. Sasia e fekaleve të mostrës duhet të jetë e mjaftueshme për të shmangur gabimet lidhur me shpërndarjen e vezeve në kampionin që do të analizohet. Nga derrat masa fekale ishte 30-50 gram, ndersa nga gicat 20-30 gram. U kontrolluan 28 ferma ose ekonomi te vogla. Fermë u konceptua çdo bashkësi me minimumin 5 krerë. Për identifikimin e parazitëve të rritur u ekzaminuan post mortum gjatë realizimit të studimit në 54 kafshe pergjithesisht të moshes 3-7 muajsh. Në total iu nënështruan diagnozës parazitologjike diferencuese 1566 krerë gjithsej, nga të cilat 1503 me teknikën e sedimentimitm xxx ,e tekniken e notimit dhe 54 mostra fekale post mortum për identifikimin e paraziteve të rritur në zorrë. Në ekzaminimin e derrave të moshës 3-7 muajsh per vleresimet post mortum u kryen ne thertoret e zonave ku u shtri studimi, sepse ishte totalisht e pamundur qe te kryhej ne ekonomite e rritjeve te grupuara ose familjare. Feçe janë marrë nga rektumi i kafshëve duke përdorur një dorezë nje përdorimshe. Mostrat koproskopike (5-20 gr) u mblodhën në qese najloni. Në secilën qese u rregjistrua nje numër për të identifikuar origjinën e çdo mostre. Këto mostra janë transportuar në laborator te mbajtura në temperaturën e ambientit për ekzaminim breda 6 oreve. Në se ekzaminimi koproskopik do te kryhej të nesërmen feçet u mbajtur në 4 o C. Prania makroskopikisht e dukshme e elementeve parazitare u vleresua me sy ose me lupë zmadhuese. Gjatë grumbullimit të mostrave janë regjistruar mosha, gjinia, raca dhe statusi ushqyes i kafshëve.

30

Sedimentimi sasior ishte metodika koproskopike për vlerësimet epidemiologjike dhe përllogaritjen e ngarkesës parazitare. Në muajin maj kryem ekzaminimin e qëngjave të moshës 3-5 muajsh dhe të remontit të lindur në vjeshtën e kaluar me metodën Berman duke kontrolluar gjithë sedimentin. Ky moment është më i miri për të evidentuar, diktiokaulozën (moment optimal), teniazat (moment optimal), strongilidozat pulmonare për qengjat e rinj (moment optimal), strongylidozat e remontit (moment optimal). Studimi u krye në gjithë muajin tetor dhe për qengjat do të shtrihet deri në 20 nëntor. Teknikat e punës. Teknika e sedimentimit (precipitimi). Baza e kësaj teknike bazohet në peshen specifike shumë të ulet të solucioneve të përdorura që lejojnë precipitimin e formave larvare dhe vezëve në fund. Është teknikë e thjeshtë por bashkë me vezët, larvat apo pjesë të parazitëve në fund të enës bien dhe copëza të tjera dhe për këtë arsye nuk është aq e pastër sa teknika e notimit. Kjo menyrë përdoret më tepër për vezët e mëdha, por mund te perdoret dhe per vezë të mesme, por ose duhet zgjatur koha e sedimentimit ose duhet perdorur centrifugimi per te shpejtuar procesin dhe pakesuar kohen. U moren 6 gram feçe derri dhe pas peshimit dhe hidhet në një tas fekalesh. Sipër i shtohet 60100 ml ujë çesme dhe përzihen derisa të homogjenizohet (feçet e forta mund të mbahen paraprakisht disa orë në ujë). Kjo përzierje filtrohet në një filtër ose sitë me pore 250-300 µm dhe mblidhet në një beker deri në 250 ml. Beheri mbushet deri në krye të tij me ujë çesme. Për të ulur presionin sipërfaqesor përdoren disa pika detegjenti. Kështu vezët mund të ndahen nga pjesëzat lehtësisht dhe të precipitohen në fund të enës (Tween 80, Pril). Pas pritjes 15-20 minuta duke e derdhur me kujdes që të mos përzihet 1cm i fundit i bekerit derdhet supernatanti. Ky proces përsëritet 3 /4 here derisa uji që derdhet pastrohet komplet. Pas procesit të fundit të sedimentacionit pa u lëvizur shtresa e poshtme e precipituar, derdhet i gjithë uji i mbetur (supernatanti). Shtresa e precipitateve hidhet në një pllakë petri. Mundet që nga ky sediment pas homogjenizimit të hidhen disa pika në një lamë. Sedimentit në pllakën e petrit apo lamës i shtohet disa pika 1 % e blu metilenit (copëzat e bimëve ngjyrosen ne blu kurse vezët marrin ngjyrat e tyre karakteristike). Më pas vendoset në mikroskop ose sterjomikroskop me ndriçim nga poshtë dhe ekzaminohet me objektiv x10.

31

Foto 8: Teknika e sedimentimit

Teknika Mc master: Kjo metodë është një metodë standarde e përdorur gjeresisht për të përcaktuar numrin e vezëve në feçe. Zhvilluar për herë të parë në laboratorët e Australisë McMaster (Gordon dhe Whitlock, 1939; Whitlock, 1948) kjo metodë ka në thelb përdorjen e solucioneve notuese të ndryshme dhe modifikime dilucionesh të ndryshme (Cringoli ve ark., 2004). Themeli i kësaj metodë është hollimi i mostrës së feçes në solucionin e notimit dhe egzaminimi i përqëndrimit në mikroskop (Dunn, 1978). Në këtë metodë për të realizuar diagnozën dhe përllogaritur ngarkesën parazitare përdoren dy lama numërimi McMaster të ngjitura njera pas tjetrës prej qelqi apo plastike (Fig. 10). Në pjesen e sipërme të lamës gjenden 2 me raste edhe 3 fusha në kuadrate katrore me shenja. Secili prej këtyre katrorëve e ka brinjën 1cm dhe thellësinë 0.15 cm. Për këtë arsye njeri prej kuadrateve të shënuar në lamën e McMaster’it e ka vëllimin 1x1x0.15= 0.15 cm3 ose 0.15 ml. Për këtë metodë përdoren solucione të ndryshme flotacioni dhe solucine që përmbajnë saharozë (pesha specifike e te cilave është mdis 1.200-1.350). Me këtë solucion vezët e nematodëve notojnë mirë në të, kurse për notimin e vezëve të D. dendriticum më i përshtatshëm është solucioni i jodomerkurit të potasit (pesha specifike 1.440) (Cringoli dhe ark., 2004). Megjithatë në aplikimin e kësaj metode në përgjithësi përdoret tretësirë e ngopur kripe dhe për rastet kur në një gram feçe gjenden 50 ose me shume vezë (Kassai, 1999). Feçet e holluara me solucionin e notimit mbushin kuadratet në lamën e McMasterit. Vezët lundrojnë në sipërfaqe kurse pjesëzat e rënda të fekaleve precipitohen në fund. Kjo metodë është e përshtatshme për numërimin e vezëve të nematodëve, larvave të tyre dhe vezët e cestodëve. Pavarësisht se mund të përdoret në përgjithësi nuk është e përshtatshme për vezët e trematodëve (Urquhart ve ark.,1996). Por në se do të përdoren solucione me peshë specifike të lartë mund të numërohen edhe vezët e trematodëve me këtë metodë (Cringoli dhe ark., 2004). Gjithashtu vezët e cestodëve që do

32

numërohen me këtë metodë do mund të numërohen për qëllime diagnostike, sepse duke pasur në konsideratë mënyrën e daljes së tyre në feçe vlerat numerike nuk kanë ndonjë rëndësi sasiore (Kassai, 1999). Në metodat e përdorura me këtë teknikë gjenden si alternative dhe kite komerciale të Mc Master’it (paracaunt-v/g/f kit) (Kassai, 1999).

a = 0.15 ml; a + a1 = 0.3 ml; b = 0.5 ml; b + b1 = 1.0 ml. Figura 9: Lama McMaster (Cringoli dhe ark., 2004). Teknika e shkurtër: Në këtë metodë veprohet si me poshtë (MAFF, 1986). 1. Rreth 45-50 njësi sfera xhami vendosen në një beker ose kavanoz 100 ml. 2. Brenda i shtohet 3 gram feçe (nqs feçet janë diarreike i shtohen 3 lugë sheqeri) dhe 42 ml tretësire kripë e ngopur dhe mbyllet fort me kapak. 3. Përmbajta brenda ne kavanoz tundet mirë deri sa të coptohen të gjitha pjesëzat. 4. Me vonë kjo perzierje filtrohet me një site me rrjetë të imët (gjerësia e poreve 0.15-0.25 mm) në një beker ose enë tjetër. 5. Pjesa e filtruar përzihet mire me nje pipetë paster dhe merret një pjesë, e cila derdhet në njeren prej gropëzave të lamës së Mc Masterit. 6. Pjesa e filtruar përzihet përsëri me një pipetë paster dhe merret një pjesë, e cila hidhet ne gropëzën e dytë të Mc Masterit, të trëtë në rast se ka etj. 7. Lama e Mc Masterit vendoset për tu ekzaminuar në mikroskop. Para se të ekzaminohet pritet 2-3 minuta qe vezët të dalin në sipërfaqe. 8. Me përfundim e kësaj kohe numërohen vezët ose larvat e secilit kuadrat. Ky proces mund të bëhet edhe duke marre 3 gram feçe brenda një ene, i shtohet 42 ml tretësirë kripe e ngopur e cila përzihet për tu homogjenizuar dhe me ndihmen e një filtri filtrohet në një beker ose enë tjetër. Nga filtrati merret me pipetën paster dhe mbushen katrorët e lamës Mc Master. (Urquhart dhe ark.,1996).

33

Figura 10: Teknika e shkurtër Mc Master. Por kur punohet me këtë mënyrë duke qenë se feçeve nuk i bëhet paralarje vëzhgimi mund të jetë i turbullt si pasojë e papastërtive të cilat gjithashtu notojnë. Për të eleminuar këtë artifakt i cili pengon punën realizohet shpëlarja e feçeve nëpërmjet teknikës së gjatë. Teknika e gjatë: Në këtë teknikë përdoret dhe procesi i centrifugimit dhe gjithashtu nuk bëhet paralarja dhe përfitohet një pamje e qartë. Kjo është metoda per numërimin e vezëve dhe veprohet si me poshtë (MAFF, 1986; Kaufmann, 1996; Kassai, 1999). 1. Afersisht 45-50 sfera xhami futen në një enë ose kavanoz 100 ml. 2. Në këtë enë hidhet 3 gram feçe (në se feçet jane diarreike shtohen 3 lugë sheqeri) dhe i shtohet 42 ml tretësirë kripe e ngopur dhe ena mbyllet fort me kapak. 3. Kavanozi tundet derisa feçet të ndahen në copëza të imta. Në këtë etapë mund të mos jetë e nevojshme të përdoreshin sferat e xhamit. Për këtë arsye procesi i homogjenizimit mund të ralizohet në havan. Në të vendosen 3 gram feçe, i hidhet 42 ml tretësirë kripe e ngopur dhe përzihet derisa sa të homogjenizohen. 4. Përzierja e pregatitur filtrohet me një sitë me pore 0.15-0.25 mm në një beker. 5. Nga kjo përzierje me ane të një pipete paster merret dhe hidhet 15 mm në epruvetën e testimit. 6. Epruveta centrifugohet për 2-3 minuta ne shpejtësinë 1500-2000 rrotullime /min. 7. Pas mbarimit të procesit të centrifugimit pa i lëvizur precipitatet në fund të epruvetës, merret i gjithë lëngu i sipërm (supernatanti). 8. Likuidit të marrë i shtohet e njejta sasi tretësirë kripe e ngopur dhe duke e

34

mbyllur me gisht epruveten e kthejmë poshtë-lart 5 -6 herë dhe mundohemi që ta homogjenizojmë. 9. Me anën e pipetës pater përziejmë mirë lëngun dhe tërheqim aq sa nevojitet për të mbushur vetem një anë të lamës Mc Master. 10. Likuidi i ndodhur në epruvetë përzihet përsëri dhe marrim aq sa nevojitet për të mbushur anën tjetër të lamës Mc Master dhe kështu procesi vazhdon deri sa të mbushen gjithë kamerat. 11. Lama Mc Master vendoset në mikroskop dhe pritet 2-3 minuta që vezët të notojnë në sipërfaqe. 12. Pas kësaj kohe numërohen të gjitha larvat dhe vezët qe ndodhen brenda katrorëve.

Përllogaritja e ngarkesës parazitare gjatë punës me teknikën Mc Master: Numri i vezëve të gjetura në secilin prej kuadrateve të lamës mbahet shënim. Në se është numëruar vetëm një katror i lamës Mc Master numri i gjetur shumëzohet me 100, në se janë numëruar të dyja katrorët (kur ka 2) numri i gjetur prej të dy katrorëve shumëzohet me 50. Kur lama ka tre katrorë shuma e gjetur në të tre shumëzohet me 100/3 dhe gjendet numri i vezëve për 1 gram feçe. Në këto metoda të përdorura 3 gr feçe homogjenizohen me 42 ml ujë dhe pas homogjenizimit vëllimi shkon në 45 ml. Prandaj ngarkesa parazitare që ka në 1 gram feçe është gjithshka që do të ketë 15 ml solucion pasi përbërja është homogjenizuar. Vëllimi i një katrori (kamere) të lamës Mc Master (1x1x0.15mm) është 0.15 ml. Për të hedhur tërë ngarkesën parazitare në lamë duhet të hidhnim në të vëllimin e15 ml. Vëllimi i një vëzhgimi është i barabartë me 0.15 ml ose 0.01 gr feçe është analizuar. Pra gjithshka që do gjendej në këtë vëllim (0.15 ml) do të shumëzohet me 100 për të gjetur ngarkesën parazitare për një gram feçe. Nqs do të numërohet në dy katroret e lamës dmth 0.30 ml vëllim dhe gjendet një vezë kjo do të thoshte se në jnjë 1 gram feçe gjenden 50 vezë.

35

Në figuren 11 është dhënë një shembull llogaritje. Sipas kësaj figure në pjesen a janë gjetur 10 vezë, në pjesën b të lamës tërheqim aq sa nevojitet për të mbushur vetem një anë të lamës Mc Master janë gjetur 12 vezë. Po të numërohej vetem pjesa a e lamës atëherë ngarkesa parazitare v/g/f 10 x100=1000, kurse ngarkesa parazitare v/g/f e b-së përllogaritet: 12x100=1200. Nqs përllogariten të dyja kamerat e lamës tërheqim aq sa nevojitet për të mbushur vetem një anë të lamës Mc Master ngarkesa parazitare do të ishte 10+12=22, 22x50=1100 v/g/f.

Figura 12: Numërimi i vezëve në lamën McMaster. Egzaminimi i feçeve u krye kur ato ishin të freskëta. Për këtë qellim ato u morën direkt nga rektumi (Zajac, 1994a; Foreyt, 2001). Feçet u morën dhe mbajtën në kuti plastike, kapaket e te cileve u mbyllën mire (Kaya, 2003). Në tufat ku u morën kampionet nuk ishte kryer dehelmetizioni rutinë i stinës. Ekzaminimet u shtrine ne menyre te rastesishme, por gjate gjithe periudhes kohore te realizimit te studimit. Ekzaminimi post mortum per helmintet e aparatit tretes. Kontrolli i organeve të aparatit tretës: Lidhjet e bëra gjatë autopsisë në vende të ndryshme të tij pengojnë që përmbajtja e brendshme e këtyre pjesëve të përzihet me ezofagun, stomakun, me zorrët e holla dhe zorrët e trasha. Secila pjesë hapen dhe ekzaminohe si organ më vete. Kontrolli i ezofagut: Fillimisht ekzaminohet pjesa e jashtme e organit. Më vonë me anën e një gërshëre ezofagu prihet nga fillimi deri në fund dhe mbeturinat që gjenden aty pastrohen me anën e sipërme të gërshërës. Më vonë kërkohet për parazitët që ndodhen nën mukoza. Kontrolli i stomakut: Në vendin e ligaturave të bera më parë stomaku pritet dhe ndahet nga zorrët dhe hidhet në një enë. Pasi boshatiset ekzaminohet mukozat dhe parazitët qe duken

36

merren dhe mblidhen në një enë. Më vonë shpëlahen me ujë të rrjedhshëm dhe mukozat fërkohen lehtë derisa të lahen. Gjatë këtij operacioni shplahet mirë e gjithë mukoza duke i shpalosur me gishta të gjitha palat e saj. Qëllimi është të shkëputet mukusi dhe helmintët të cilët bien në ujë. Përmbajtja e stomakut dhe uji i shpëlarjes së tij mblidhet bashkë në një enë. Stomaku i hapur dhe i larë futet në një enë me ujë të vaket derisa të rrijë nën ujë dhe lihet 3-4 orë. Gjatë kësaj pritje në një enë përmbajtja dhe uji i shpëlarjes filtrohen në një filtër me pore 75 μm. Pas filtrimit përmbajtjes së filtruar i hidhet ujë i pastër për shpëlarje derisa uji që del nën filtër të mos jetë i turbullt. Feçet lahen dhe qartësohet pamja e parazitëve të filtruar. Pas kalimit të 3-4 orëve të pritura mukoza e stomakut brenda në enë gërvishtet lehtë me gisht. Mukoza mbahet nën çesëm me presion të ulët të ujit dhe lahet ngadalë. Organi veç mukozës nxirret jashtë dhe hidhet. Lëngu i maceracionit i përftuar si u veprua edhe me përmbajtjen e stomakut filtrohet dhe mblidhet në një enë. Më vonë masa e grumbulluar pak nga pak hidhen në pllakën e petrit dhe ekzaminohen në steriomikroskop (Kassai, 1999; MAFF, 1986; Hendrix, 1998). Si alternativë uji i përftuar nga filtrimi i feçeve mund të përdoret edhe me metodën e sedimentimit. Për këtë arsye përmbajtja e përftuar mblidhet në një enë. Shtohet ujë në të njëjtën sasi me atë të feçeve, përzihen mirë dhe lihen 45 minuta që të precipitojnë. Në përfundimin e kohës uji i sipërfaqes derdhet pa u lëvizur precipitatet në fundin e enës. Shtohet përsëri uji i pastër në të njejtën sasi me precipitatet, përzihet dhe lihet përsëri që të precipitojnë. Uji i sipërfaqes derdhet dhe ky proces vazhdon derisa uji të marrë një pamje të qartë dhe të mos ketë më papastërti dhe masa fekale. Përmbajtja e enës ndahet në shumë pjesë duke e hedhur në bekera. Krimbat, edhe më të vegjëlit, duke qenë më të rëndë se uji bien në fund të bekerit. Mbas derdhjes së fundit precipitatet e mbetura në fund mblidhen dhe prej tyre merren pak e nga pak në pllaka petri dhe ekzaminohen në mikroskop. Ky sediment ndahet në pjesë të vogla duke e hedhur në tava prej xhami pak të thella dhe vrojtohet mbi një sfond të zi. Ka rëndësi që përmbajtja e tavës të mos jetë shumë e dendur dhe nëse është e domosdoshme shtohet pak ujë i zakonshëm. Krimbat e mëdhenj dallohen me lehtësi, ndërsa të vegjëlit duken si fije të holla e të vogla me ngjyrë të bardhë në gri në fund të tavës. Krimbat mblidhen me anë të një gjilpëre me bisht të gjatë dhe vendosen në një pllakë petri që përmban solucion fiziologjik (Kassai, 1999; Hendrix, 1998; Toparlak dhe Tüzer, 1994). Kontrolli i zorrëve të holla: Për tu hapur dhe për tu ekzaminuar me lehtësi fillimisht priten dhe pastrohen copat e dhjamit, omemtumit dhe mezenterjumit. Fillimisht zorrët ndahen tërësisht prej mesenterit dhe indit dhjamor të mundshëm. Ndahen zorrët në disa pjesë me anë të

37

ligaturave dhe priten. Gjatësia e pjesëve do të jetë më e vogël kur përmbajtja është e madhe dhe e kundërta. Çdo pjesë mund të jetë 1-2 metra e gjatë. Pa i hapur pjesët e zorrës shplahen me ujë të zakonshëm. Mirë do të ishte që të futej rubineti i çezmës në pjesën e sipërme të pjesës së zorrës dhe të lëshohej ujë me presion brenda saj. Gjatë kësaj kohe bëhen disa lëvizje të pjesë distale të segmentit të zorrës në drejtim të pjesë proksimale. Uji i shplarjes grumbullohet në një enë dhe pastaj ndahet në disa bekera 1 litroshë. Më tej ndiqet e njëjta procedurë si në rastin e stomakut. Në këtë mënyrë grumbullohet maksimumi i parazitëve, bile edhe ata që qëndrojnë të fiksuar në mukozë me anë të kapsulës gojore. Një pjesë e vogël e krimbave edhe mund të dëmtohen gjatë këtij operacioni, por pjesa më e madhe gjenden të pa prekur. Mbas shplarjes secila pjesë e zorrës hapet me anë të enteretomit dhe vrojtohet pjesa e brendëshme me kujdes në një enë me pak ujë. Në kët mënyrë mund të zbulohen krimba që i kanë rezistuar shplarjes duke qenë të fiksuar në mukozë. Për ti ndarë nga mukoza nuk tërhiqen me pincë por griset mukoza rreth vendfiksimit për të favorizuar shkëputjen. Mbas kësaj mukoza pastrohet me dorë nga mukusi dhe shplahet në ujin e tavës. Në këtë mënyrë shkëputen edhe krimbat e tjerë të vegjël që mund të kenë ngelur në mukus, të cilët grumbullohen me të njëjtën procedurë. Eksperienca ka treguar se në të shumtën e rasteve është e mjaftueshme vetëm shplarja e zorrëve me ujin që rrjedh me forcë nga rubineti. Ka rëndësi që helmintët e pjesëve të ndryshme të zorrëve të grumbullohen në enë të veçanta. Mund të operohet dhe në mënyrë alternative. Mbasi të jetë hapur e gjithë zorra midis 2 gishtave dhe duke hequr dorën tjetër përdridhet. Sipër një ene boshe dhe poshtë një cesme zorra lahet mirë dhe ngadalë. Permbajtjes në enen e hedhur i shtohet uji i larjes së zorreve, përzihen mirë dhe pritet disa orë që të sedimentojë. Përmbajtja dhe uji i përzier filtrohen dhe pjesa e mbetur në filtër hidhet në një enë për tu ekzaminuar. Ndonjëhere dhjamrat e mbledhura mund te vështirësojnë procesin e filtrimit përdoret uji i ngrohte. Zorra e lenë për maceracjon mbas kohes së pritur merret me ane te 2 gishtave dhe i hiqet mukoza, lahet lehtësisht në ujin e çesmes dhe duke u nxjerrë nga ena hidhet. Uji i maceracjonit gjithashtu filtrohet. I njejti proces si në rastin e përmbajtjes së stomakut ose si alternative mund të përdoret metoda e sedimentimit (Kassai, 1999; MAFF, 1986; Hendrix, 1998). Ekzaminimi i cekumit. Ekzaminimi i cekumit bëhet me të njëjtën procedurë si stomaku. Nuk është e domosdoshme të ruhet e gjithë përmbajtja e cekumit por vetëm ajo që është e ngjitur me paretet e tij. Paretet priten ne pjese të vogla të cilat shplahen në një tavë me ujë dhe kontrollohen në se ka krimba të fiksuar në mukozë si p.sh trichure. Kontrolli bëhet duke qënë të zhytura në një shtresë të hollë uji. Uji i grumbulluar ndahet në bekera dhe kontrollohet si në rastin e zorrëve të holla.

38

Kontrolli i zorrëve të trasha: Përmbajtja e zorrës së trashë është më e madhe në sasi dhe më e trashë. Parazitët që vendosen në këtë pjesë janë më të mëdhenj dhe më të lëvizshëm (Oesophagostomum spp.). Disa janë të ngjitur në murin e zorrëve ( Trichuris spp.). Për këtë arsye këta parazitë mund të shihen me sy të lirë. Zorra e trashë pritet si në metodat e përmendura më sipër për pjesët e tjera të aparatit tretës. Përmbajtja grumbullohet në një kovë. Fillimisht shtjellohet koloni dhe ndahet në disa pjesë me ligatura që më pas priten. Shplarja e seciles pjesë bëhet si në rastin e zorrëve të holla me ujin që rrjedh direkt nga çezma. Mbas shplarjes çdo segment hapet dhe kontrollohet për praninë e krimbave. Është mirë të bëhen disa prerje tërthore dhe gjatësore me qëllim që të hapen mirë të gjitha palat e mukozës, sepse atje mund të ketë krimba të fiksuar. Më tej aplikohet e njëjta procedurë si në rastin e zorrëve të holla. Të gjitha mostrat duhet të pajisen me letër-shoqërimin përkatës ku shënohen: lloji i kafshës, mosha, seksi, data e ngordhjes, gjendja e saj e përgjithshme në momentin e ngordhjes ose të sakrifikimit, dhe në se duhet edhe antihelmintikët që mund të jenë përdorur. Si ne feçe ashtu edhe në mukozë parazitët mund të shikohen me sy të lirë por edhe poret e filtrit për filtrimin e përmajtjes së zorrëve të trasha jane me të mëdha 2-3 mm (Kassai, 1999). Ashtu si në zorrët e holla dhe në stomak edhe për zorrët e trasha mund të përdoret metoda e sedimentimit. Objekti i kontrollit në laborator. Në laborator kontrollohen të gjitha enët që përmbajnë pjesë nga fragmenti i tubit digjestiv i zhytur në solucionin konservues nxirret nga ena; pjesa më e madhe e përmbajtjes kullohet mbas një pushimi prej 1/2 ore dhe hidhet, ndërsa pjesa që mbetet ndahet në disa bekera që do të studjohen ashtu si kemi vepruar më lart; segmenti që do të studjohet tërhiqet për të shpalosur palat që formohen gjatë qëndrimit në solucionin konservues dhe shplahet në një tavë, siç kemi vepruar për organet e pakonservuara. Uji i shplarjes do të kontrollohet në një tavë xhami e vendosur mbi një sfod të zi, simbas teknikës që tashmë e kemi përshkruar. Për zbulimin e nematodëve të vegjël që futen në mukozën gastrike dhe intestinale, rekomandohet përdorimi i solucioneve tensioaktive si «tween 80» në solucion ujor 25 %. Ky solucion mund të përdoret për të shpëlarë stomakun e sisorëve. Po kështu rekomandohet tretja artificiale për grumbullimin e helminteve të vegjël. Për 250 gr organ nevojiten pepsinë 6 gr, HCL. i koncentruar 10 cc dhe ujë 600 cc. Tretja artificiale realizohet gjatë një nate në termostat në 37 °C. Pas kësaj vrojtohet me zmadhim të vogël materiali i tretur nga i cili veçohen parazitët. Numërimi i parazitëve të aparatit tretës. Numërimi i helmintëve të aparatit tretës është me interes sidomos kur duam që të

39

kontrollojmë efikasitetin e preparateve antihelmintike. Ky veprim është i lehtë për krimbat e mëdhenjë që duken mirë me sy të lirë, por vështirësohet në rastet e krimbave shumë të vegjël. Për të numëruar krimbat e vegjël veprohet si më poshtë: Segmenti i zorrës që do të kontrollohet kthehet me mukozë nga jashtë dhe vendoset në një pllakë petri që përmban sol. fiziologjik me 1 % HCl, pastaj vendoset në termostat në 45 °c gjatë 5 – 10 minutave. Nën efektin e temperaturës dhe të aciditetit krimbat shkëputen nga mukoza dhe qëndrojnë të lirë në solucion. Për të lehtësuar lokalizimin dhe numërimin e krimbave pllaka e petrit vendoset mbi një sfond të zi. Kjo metodë është e përshtatshme kryesisht për kafshët e vogla. Hollohet përmbajtja e abomazit dhe e zorrëve të holla, veç e veç, ne 500 ose 1000 cc H2O duke e përzier me kujdes. Prej saj merret 10 cc dhe e hedhim në një pllakë petri, të cilëm e vendosum mbi një sfond të zi dhe numërojmë krimbat që mund të gjenden. Bëhen konvertimet dhe llogaritet sasia e krimbave që mund të gjendeshin në abomaz dhe ne zorrë. Për këtë qëllim mund të aplikohet edhe tretja artificiale. Grumbullimi dhe identifikimi i parazitëve të rritur. Në të gjitha rastet dhe në të gjitha llojet e kafshëve, është e domosdoshme që të bëhet autopsia sa më shpejtë që të jetë e mundur mbas vdekjes ose sakrifikimit të kafshës, me qëllim që të evitohen alteracionet post mortum të krimbave, nga të cilët një pjesë janë shumë delikat. Ky rregull ka rëndësi të veçantë për krimbat që parazitojnë në pjesët sekretore të aparatit tretës (në stomak ose në zorrët e holla) të përbujtësit, sepse mund të dëmtohen nga enzimat gastrike ose intestinale. Nëse aparati tretës nuk është ekzaminuar gjatë autopsisë, duhet të merren masa për ta dërguar në laborator me qëllim që të ruhet fauna helmintologjike. Ruajtja në –5°C e traktit gastrointestinal pengon alteracionet e krimbave parazitarë . Krimbat e grumbulluar duhet të futen sa më shpejt në një enë me solucion fiziologjik dhe të shplahen me këtë solucion për ti pastruar nga mbeturinat ushqimore dhe mukusi, të cilat mund të vështirësojnë identifikimin e tyre. Kujdes të veçant duhet të tregojmë për llojet që fiksohen në mukozë me anë të kapsulës gojore, në të cilën akumulohen papastërti të tilla. Mbas pastrimit krimbat futen në një enë ku gjendet solucioni fiksues. Kontrolli i mostrave parazitologjike. Në laborator kontrollohen të gjitha enët që përmbajnë pjesë nga fragmenti i tubit digjestiv i zhytur në solucionin konservues nxirret nga ena; pjesa më e madhe e përmbajtjes kullohet mbas një pushimi prej 1/2 ore dhe hidhet, ndërsa pjesa që mbetet ndahet në disa bekera që do të studjohen ashtu si kemi vepruar më lart; segmenti që do të studjohet tërhiqet për të shpalosur palat që formohen gjatë qëndrimit në solucionin konservues dhe shplahet në një tavë, siç kemi vepruar për organet e pakonservuara. Uji i shplarjes do të kontrollohet në një tavë xhami e vendosur mbi një sfod të zi, simbas teknikës që tashmë e kemi përshkruar. Për

40

zbulimin e nematodëve të vegjël që futen në mukozën gastrike dhe intestinale, rekomandohet përdorimi i solucioneve tensioaktive si «Tween 80» në solucion ujor 25 %. Ky solucion mund të përdoret për të shpëlarë stomakun. Po kështu rekomandohet dhe tretja artificiale. Për 250 gr. organ nevojiten pepsinë 6 gr, HCL i koncentruar 10 cc dhe ujë 600 cc. Tretja artificiale realizohet gjatë një nate në termostat në 3 °C. Mbas kësaj vrojtohet me zmadhim të vogël materiali i tretur nga i cili veçohen parazitët. Bazat diagnostike të parazitizmit helmintik ne derra Pasojat e parazitizmit në derra sot vetëm si përjashtim mund ti konsiderojmë me natyrë patologjike. Në të vërtetë ato ndikojnë mbi rezultatet e fituara nga kafshët, të cilat reduktohen nga prania e parazitëve në ekonomi. Në këto kushte, kur shenjat patologjike mungojnë dhe invazionet parazitare lenë pasoja mbi prodhimin, të cilat shpesh vihen re shumë vonë, baza e diagnozës parazitare për derrat, ashtu si edhe për speciet e tjera qëndron në koproskopinë dhe nekropsinë. Koproskopia Megjithë kufizimet e saj sot kjo metodë konsiderohet bazë për diagnozën parazitologjike dhe për të ndjekur zhvillimin e parazitizmit në një ekonomi. Elementët e informacionit që ajo sjell lejojnë të përcaktohet, në një moment të dhënë, situata parazitare e një tufe dhe vendosja eventuale e veprimit antihelmintik komplementar edhe nëse është përcaktuar më parë programi i ndërhyrjes sistematike. Kjo diagnozë mund të shërbejë gjithashtu për kontrollin e efikasitetit të disa ndërhyrjeve, ose për të eleminuar disa prej tyre. Në një mënyrë të përgjithshme është e domosdoshme të operohet mbi mostra individuale. Ky kusht është vecanerisht i domosdoshëm për dosat dhe harcat. Tek gicat ose derrat e majmërisë mund të kryhet një kampionim nga një kafshë e boksit me kusht që kjo e fundit të jetë përfaqësuese për të tjerat. Megjithatë, kjo mënyrë është fakultative dhe këshillohet të merren disa kampione nga një boks. Interpretimi i koproskopisë është delikat për arësyen e arte fakteve dhe të faktit tjetër që shpesh rezultate pozitive interpretohen vetëm për ato parazitoza të cilat janë të pranishme klinikisht. Nga ana tjetër cdo metodë cilesuese nuk tregon nivelin e vertetë të parazitizmit të pranishëm në ekonomi. Tek kafshët e rritura koproskopia nuk lejon të vlerësohet populacioni parazitar. Kjo vlen për Ascaris që nuk shtrihet me tepër tek dosat se disa qindra vez /gram fekale, cilido qoftë numri i femrave të parazitit të pranishme në ekonomi. Për Oesophagostomum ekziston për dosat jo barsa një korelacion jo linear midis numrit

41

të femrave dhe indeksit të fekonditetit, duke u shoqëruar ky raport me më shumë vezë të prodhuara sesa numri i femrave të pranishme në ekonomi. Në praktikë duhet të kemi parasysh se:  Ascaris nuk duhet të jetë i pranishëm në të gjitha ekonomitë.  Oesophagostomum nuk duhet të tolerohet tek dosat barsa edhe nëse numri i vezëve për gram fekale nuk i kalon 1000 të tilla. Përkundrazi, dosa në pjellje nuk duhet të eleminojë vezë të parazitit. Tek gicat, ashtu si edhe në derrat e majmërisë, pragu mesatar i vezë/gram fekale duhet të jetë 150 dhe kontrolli duhet të kryhet në shkallë ekonomie. Saktësojmë që në disa tufa çrregullimet digjestive të shkaktuara nga OEsophagostomum shpesh manifestohen tek gicat në bashkëveprim me protozoarë, bakterie etj. Janë Oesophagostomum imature të cilët janë në qendër të shkakësisë. Koproskopia në këtë rast duhet të praktikohet në të gjitha kafshët e grupit.  Për parazitët e tjerë (Strongyloides), zakonisht gjenden sasi të vogla të vezëve/gram fekale tek dosat ose gicat. Ky numër i korespondon një popullacioni shumë të vogël parazitësh. Për këto dy helmintë, duhet të kemi një numër më të madh se 5-100.000/vezë gram fekale për të patur shenja klinike. Nekropsia Përfaqëson metodën e vetme të shpejtë dhe të pranueshme me lehtësi nga veterineri. Me anën e saj mund të gjejmë:  stomaku i dosave, të cilat zakonisht mbahen nëpër padoqe, përmban lezione të gastritit difteroid të shkaktuara nga Hyostrongylus. Këto lezione janë lehtësisht të dallueshme me sy të lirë.  në zorrët e holla të gicave të vegjël hasen lezione hemorragjike të mukozës, të shkaktuara nga prania masive e Strongyloideve, të cilat nuk mund të dallohen me sy të lirë.  në kolon dhe cekum mund të kërkojmë lezione nodulare me ngjyrë të zezë, të cilat deshmojnë për një infestim nga format larvare të Oesophagostomum. Format e rritura të Oesophagostomum dhe Trichuris dallohen me lehtësi me sy.  së fundi, mëlçia mund të ekzaminohet për praninë e lezioneve “njollat e qumështit”, të cilat tregojnë për depërtimin së fundi të larvave të Ascaris në organizëm. Parandalimi dhe mjekimi Për të pasur sukses në luftën kundër parazitëve të përmendur më lart duhet të kemi parasysh disa parime bazë:  dosa është shkaktare e parazitizmit në gica.

42

 për të gjitha prodhimet medikamentoze, të rekomanduara për një administrim te vetem, këshillohet të bëhen dy trajtime, me 14-21 ditë interval me të njejtën dozë. Trajtimi i dytë luan një rol të madh për eleminimin e të gjitha formave imature, të cilat janë të pa ndjeshme ndaj trajtimit të parë.  për të qenë plotësisht efikas, trajtimet duhet të kryhen në fund të barsmërisë për dosat dhe në të gjitha rastet, ato të dyta, para pjelljes.  pas trajtimeve duhet të eleminojmë me kujdes fekalet gjatë tre ditëve. Në të vërtetë këto fekale janë një burim i rëndësishëm kontaminimi për kafshët, të cilat do të vijnë më vonë aty.  kur një derrari është e pastër, një dezinfektim i shpejtë me nxehtësi ka efekte shumë të mira ndaj vezëve të Ascaris, të cilat qëndrojnë në plasaritjet dhe zgavrat e dyshemesë. Nëse kafshët në momentin e hyrjes në derrari janë të deparazituara dhe fekalet të eleminuara me kujdes, stallat nuk janë të kontaminuara. Në këtë rast mund të bëhet vetëm një ndërhyrje antiparazitare deri në therje. Përkundrazi, nëse derraria është e kontaminuar nga Ascaris, kafshët të dehelmintizuara në mënyrë korrekte do të infestohen gjatë majmërisë. Dihet që, në kafshët e imunizuara nga kontaktet precedente, reaksionet e mbrojtjes së organizmit amplifikohen dhe lezionet e mëlcisë “njollat e qumeshtit” kanë përmasa të mëdha dhe persistojnë më gjatë . Nëse riinfeksionet nga Ascaris ndodhin gjatë majmërisë ose pak para therjes, “njollat e qumështit” më të dukëshme do të ishin përgjegjëse për sekuestrimet e mëlçisë. Për të shmangur këto probleme, në mungesë të një sterilizimi serioz të lokaleve, duhe të sigurohet një “mbrojtje kimike” e kafshëve. Disa antihelmintikë tregohen shumë efikasë ndaj larvave të stadit të dytë, në momentin e shpërthimit nga vezët në zorrët e holla të derrave. Në këto raste antihelmintiku jepet i përzier me ushqim në përqindje të vogla. Kështu ai do të sigurojë një parandalim të vërtetë të rrezikut duke ndaluar migrimin splanknik të Ascaris.

43

PJESA EKSPERIMENTALE

44

DETYRA E PARË 2. STUDIMI I PRANISË SË B. COLI NË EKONOMITË EKSTENSIVE TË DERRAVE

45

STUDIMI I PRANISË SË B. COLI NË EKONOMITË EKSTENSIVE TË RRITJES SE DERRAVE Balantidium coli (Malmsten, 1857) Stein, 1862 ka përbujtësit kryesore derrat por prej tij preken dhe qentë, macet, brejtësit, majmunët dhe njeriu. Nga studimet e shumta vrehet se paraziti ciliat raportohet në ttërë botën. Zorrët e trasha dhe zorra qorre jane vendlokalizimi i ti keshtu qe koprologjia eshte metoda kryesore e vleresimit te tij. Paraqet në trofozoike dhe formën cistike.Sipërfaqja e trupit te trofozoidit është e mbuluar me cilie, të cilat janë të vendosura në rrjeshta oblik në të gjithë sipërfaqen e qelizës. Forma trofozoike e Balantidium coli ka madhësi 30-150 x 25-120 µ e mbështjellë me cilie, ka 2 bërthama një të madhe vezake dhe një të vogël sferike ose vezake. Goja ose peristoma gjendet në pjesën e përparme dhe vazhdon me një citofaring, në pjesën e pasme gjendet citopixhi. Makronukleusi ka formë veshke, kurse nukleusi ka formë të rrumbullakët. Ka dy vakuola pulsuese, njera e vendosur në fund të trupit, kurse tjetra afër qendrës. Veç këtyre ata kanë disa vakuola tretëse që përmbajnë granula amidoni, fragmente qelizash, bakterie, eritrocite, etj. Amidoni është ushqimi kryesor i B.coli. Forma cistike ka përmasa 40-60 µ është sferike ose rrallëherë vezake dhe ka 2 bërthama, me ngjyrë të verdhë në të gjelbërt dhe me citoplazmë hialine. Membrana e jashtme e cisteve përbëhet nga dy shtresa. Balantidioza është një ciliat që prek kryesisht derrat dhe njerëzit. Shkaktari është Balantidium coli (sin. B.suis). B.coli është shumë i zakonshëm në zorret e kafshëve dhe gjendet në 60 - 100 % të tyre. Ai paraziton edhe në njerëz, në shimpazetë dhe në majmunë. Më rrallë takohet në qentë dhe minj. B.coli riprodhohet kryesisht me anë të shumëzimit aseksual, nëpërmjet ndarjes transversale dyjare, por shpesh shumëzimi aseksual ndërpritet nga shumëzimi seksual (konjugimi). Shumëzimi realizohet në zorrë. Kafshët infestohen duke gëlltitur cistet, të cilët në ujë e ruajnë aftësinë infestuese për disa ditë, ndërsa në tokë me lagështi dhe në feçe ata mbijetojnë për disa javë. Burim për përhapjen e infestimit në njerëz dhe në qentë janë derrat. Zakonisht B.coli jeton duke u ushqyer me substancat organike që gjenden në zorrë. Por në rastet kur paretet intestinale janë të dëmtuara, si psh në infestimet e rënda nga ezofagostomoza, balantidet shumëzohen intesivisht dhe penetrojne në kanalet e gjendrave intestinale duke shkatërruar epitelin. Virulenca e tyre rritet edhe kur derrat ushqehen me racione të pabalancuara, sidomos gjatë mungesave proteinike. Ata, në saj të aftësisë për të prodhuar hyaluronidazë mund të shkaktojnë ulçera të thella në mukozën intestinale, bile ndonjëherë arrijnë edhe të shpojnë plotësisht muret e kolonit. Ata mund të arrijnë në mëlçi ku formojnë abcese, dhe në apendicit

46

duke shkaktuar inflamacionin e tij, apendicitis. Infestimet e rënda manifestohen me enterite dhe disanteri hemoragjike, me dhimbje barku, etj. Kur nuk merren masa për mjekim mund të ketë edhe vdekje. B.coli paraziton edhe në njerëz prandaj balantidoza konsiderohet si zoonozë. Ajo karakterizohet nga prania e ulçerave në formë krateri në mukozën e zorrëvë dhe nga disanteria që është e ngjashme me disanterinë e shkaktuar nga Entamaeba hystolitica, por në rastin e kësaj të fundit sëmundja mer një përhapje shumë të gjerë. Diagnoza vendoset në bazë të shenjave klinike, të ndryshimeve anatomopatologjike që ka pësuar zorra e trashë, por të gjitha këto duhet të plotësohen me të dhënat e diagnozës parazitologjike, dmth me gjetjen e cisteve të B.coli ose të trofozoitëve në feçet e freskëta të derrave të infestuar. Ata dallohen mirë (forma vegjetative = trofozoitët) në feçet e holluara sepse kanë trup të madh dhe janë mjaft të lëvizshëm. Në feçet brumore gjenden vetëm cistet, të cilet dallohen për shkak të madhësisë së tyre. Studimi për praninë e infeksionit nga Balantidium coli (balantidiasis) u krye në derrat e mbareshtimit ekstensiv në veriun e vendit. Kjo per arsëyen e thjeshte te mbareshtrimit te derrave ne keto teritore, ekonomive familjare dhe tradicionalizmit. Ekzaminimet koproskopike u kryen ne derrat prej zonave te Lacit, Shkodres, Lezhes dhe Mamurrasit. U kampionuan mostra fekale dhe për çdo kampion u shenua mosha, gjinia, etj. Ekzaminimi koprologjik u krye me metoden e flotacionit sasior. Metoda e perdorur ishte Mc Master sasiore. Rezultate paraqiten ne tabela dhe grafiket në vijim. Tab. Nr. 1. Rezultatet e B. Coli ne derrat e rrethit te Shkodres B. coli ne derrat e Shkodres Mostra Pozitive Lloji 22 8 Gica deri 3 muajsh 18 6 Gica deri 3-7 muajsh 12 3 Dosa 14 5 Dosa para lindjes 16 6 Dosa ne laktacion 4 0 Harca 86 28 Shuma

% 36.36 33.33 25 35.7 37.5 0 32.56

Ciste.gr 75 124 52 84 64 0 58

Një total prej 86 derrave të ekzaminuar me anë të teknikës Mc Master ne zonen e Shkodres u gjeten te infestuar me B. coli 28 derra ose 32,56%. B. coli ishte më i

47

Fig. Nr. 13. Vlerat e infestimit prej B. Coli ne derrat e fermave ekstensive ne rrethin e shkodres lartë në gicat 0-3 muajsh (36.36%) sesa në gicat e rritur (33.33%). Gjatë këtij studimi, prevalenca më e ulet është vërejtur në meshkuj se sa në derrat femra. Prevalenca më e lartë e B. coli u vu re në muajin shtator-tetor. Cistet për gram fekale ishin mesatarisht të vlerave 60-100 dhe mesatarja e cisteve për gram fekale në zonën e Shkodrës rezultoi 58,0 ± 15.6. Studimi sugjeron se shkalla më e lartë e shfaqjes së B. coli në derrat e moshes së re dhe në dosat në laktacion dëmtojnë shëndetin e njeriut dhe bëhen një problem serioz dhe për shëndetin e njeriut. Kësisoj, derrat e rritjes ekstensive të rrethit të Shkodrës kërkojnë trajtimin dhe kontrollin e kësaj sëmundjeje zoonotike në zonat ku u krye studimi. Ekzaminimet koproskopike treguan qe B.coli te jete pak me prevalent ne derrat e rritjes ekstensive ne zonen e Lacit. Tab. Nr. 2. Rezultatet e B. Coli ne derrat e rrethit te Laçit B. coli ne derrat e Lacit Kategoria Mostra Pozitive nr Gica deri 3 muajsh 16 7 Gica deri 3-7 muajsh 14 5 Dosa 16 6 Dosa para lindjes 18 3 Dosa ne laktacion 12 4 Harca 5 2 Shuma 81 27

% Ciste.gr 43.75 92 35.7 112 37.5 64 35.7 46 33.33 124 40 34 33.33 68

48

Fig. Nr. 14. Vlerat e infestimit prej B. Coli ne derrat e fermave ekstensive ne rrethin e Kurbinit (Laç) Një total prej 78 derrave të te gjitha kategorive u ekzaminuan koproskopikisht me anë të teknikës Mc Master. Ekzaminimet u kryen ne derrat e rritjeve ekstensive ne rrethin e Kurbinit. Kampionet dhe ekzaminimet per arsye te grumbullimit te derrave u kryen ne zonen e Lacit. Në Laç, në rrethin e Kurbinit u gjetën të infestuar me B. coli 27 derra ose 33.33% te derrave te kontrolluar. Prevalenca është 0.1% më e lartë se në rrethin e Shkodrës, por ngarkesa për ciste është dukshëm më e lartë. B. coli ishte më i lartë në gicat 0-3 muajsh (43.75%) sesa në gicat e rritur (35.7%). Prevalenca më e ulët dhe në zonën e Lacit është vërejtur në meshkuj (pavarësisht se harcat rezultuan pozitive) se sa në derrat femra. Cistet për gram të fekaleve ishin të vlerave 40-130 dhe mesatarja e cisteve për gram të fekaleve në zonen e Lacit rezultoi 68,0 ± 10.2. Një grup tjeter prej 76 mostrash koproskopike prej të gjitha kategorive te derrave u ekzaminuan koproskopikisht me anë të teknikës Mc Master ne derrat e mbareshtimit ekstensiv ne zonën e Lezhës dhe Mamurrasit në rrethin e Kurbinit. Tab. Nr. 3. Rezultatet e B. Coli ne derrat e Lezhes dhe mamurrasit B. coli ne derrat e Lezhe/Marurras Kategoria Mostra Pozitive nr % Gica deri 3 muajsh 23 8 34.8 Gica deri 3-7 muajsh 17 4 23.53 Dosa 14 4 21.42

Ciste.gr 64 58 42

49

Dosa para lindjes Dosa ne laktacion Harca Shuma

11 8 3 76

3 3 1 23

35.7 37.5 33.33 30.26

54 54 24 32

Kampionet dhe ekzaminimet për arësye të grumbullimit të derrave u kryen në këto zona ku nbizotëron mbarështrimi i derrave në kushte familjare. Në Lezhë dhe Mamurras në rrethin e Kurbinit u gjetën të infestuar me B. coli 23 derra, ose 30,26% e derrave të kontrolluar. Prevalenca e infestimit rezultoi më e ulëta nga tërë zonat e përfshira në studim, si nga prevalenca ashtu edhe nga ngarkesa me ciste. Ngarkesa mesatare ne zonen e Lezhe-Mamurras rezultoi 32 ciste per gram fece. B. coli ishte më i lartë në gicat 0-3 muajsh (34.8%) sesa në gicat e rritur (23.53%). Prevalenca më e ulet ne zonen e Lezhe-Mamurras është vërejtur në meshkuj (vetem nje harca rezultoi pozitive). Cistet per gram të fekaleve ishin te vlerave 10-96, por ndjeshem me te uleta se ne zonat e tjera dhe mesatarja e cisteve për gram të fekaleve ne kete zone rezultoi 32 ± 6. Në tabelën në vijim paraqiten të grumbulluara rezultatet e ekzaminimit koproskopik per B. coli në derrat e mbarështimit ekstensiv. Tab. Nr. 4. Rezultatet e B. Coli ne derrat e rritjes ekstensive B. coli ne derrat e rritjes ekstensive Kategoria Mostra Pozitive nr Gica deri 3 muajsh 61 23 Gica deri 3-7 muajsh 49 15 Dosa 42 13 Dosa para lindjes 43 11 Dosa ne laktacion 36 13 Harca 12 3 Shuma 243 78

% 37.7 30.61 30.95 25.58 36.1 21.42 32.09

Ciste.gr 74 86 52 30 62 34 22

Në rrethin e Shkodrës dhe në rrethin e Kurbinit u ekzaminuan gjate viteve 20112014 243 mostra fekale nga derrat e mbareshtimit ekstensiv, përgjithësisht të mbajtura në ekonomitë familjare ose tufa të vogla. Prej B. coli rezultuan të infestuara 78 mostra ose 32.09% e tyre. Sipas kategorive u ekzaminuan 61 mostra nga kategoria e derrave 0-3 muajsh ku rezultuan pozitive 23 krere ose 37.7% e tyre me nje mesatare 74 ciste gram fece.

50

Fig. Nr. 15. Vlerat e infestimit prej B. coli ne derrat e fermave ekstensive U ekzaminuan 49 mostra nga kategoria e derrave 3-7 muajsh ku rezultuan pozitive 15 krere ose 30.61% e tyre me nje mesatare 86 ciste gram fece. U ekzaminuan 42 mostra nga kategoria e paradosa dhe dosa muajsh ku rezultuan pozitive 13 krere ose 30.95% e tyre me nje mesatare 52 ciste per gram fece. U ekzaminuan 43 mostra nga kategoria e dosave para pjelljes ky u gjeten te infestuar me B. coli 11 krere ose 25.58% e tyre me nje mesatare 30 ciste per gram fece. U ekzaminuan 36 mostra nga kategoria e dosave në laktacion ky u gjetën të infestuar me B. coli 13 krere ose 36.1% e tyre me një mesatare 62 ciste për gram fece. B.coli nuk rezultoi ne keto vlera kur nga 12 harca te ekzaminuar u gjet ne vetem 3 ose 21.42% te tyre me mesatarisht 22 ciste per gram fece. Prevalenca dhe ngarkesa parazitare rezultoi te jete me e larte ne rrethin e Shkodres dhe rajonin e nen Skodres dhe ne vijim nga zonat rret Lacit ne rrethin e Kurbinit. Niveli me i ulet i infestimit prej B. coli u vrejt ne zonen e Lezhes dhe te Mamurrasit ne rrethin e Kurbinit. Mendojme qe arsyet kane te bejne me kushtet e mbajtjes se derrave ne kushtet familjare ose ferma te voglem menyren e ushqimit dhe rracat e derrave. Nenkuptohet qe rracat autoktone te derrave jane me rezistente dhe kjo shpjegon deri diku prevalencen me te ulert ne Lezhe dhe Mamurras ku mbareshtron me se shumti keto rraca ose metise te tyre. Megjithate per veshtiresite e marrjes se mostrave numrat mendojme se janeende te vegjel per te bere konkluzione te rendesishme. Mbajtja e derrave ne kushtet familjare ose ferma te vogle e ben shume te veshtire mostrat dhe ekzaminimet voluminozem ku per tu

51

permendur si ne rastin e ekzaminimeve per B. coli, nje rendesi te vecante merr dhe koha e ekzaminimit qe do te varet ndjeshem nga trasporti, konservimimi dhe ruajtja e tyre. Prevalenca infestimit rezultoi me e uleta nga tërë zonat e përfshira në studim si nga prevalenca dhe nga ngarkesa me ciste. Vlerat e përftuara tregojne qe B. coli eshte prezent me vlera qe variojne ndjeshem ndermjet kategorive. Gicat deri ne 7 muajsh dhe dosat laktante vrehet qe jane me te prekurat dhe kjo e ben me te ndjeshe, rriskun e infestimit te kategorive te tjera te derrave dhe pse jo dhe te njetrezve. Kundër balantidiozës së derrave nuk ekziston një terapi specifike, prandaj ndërhyet për të ndaluar diaren dhe për të penguar ifeksionet sekondare. Per kete arsye ne kategorite qe jane me te rrezikuara duhet të përdoren me skema mjekuese tetraciklinë 30 mg/kg në tre vakte për 2-3 ditë rrjesht nga goja. Kjo vlen vecanerisht per gicat dhe dosat para lindjes. Furazolidoni duhet te perdoret 20 mg/kg, 2 herë në ditë gjatë 5 ditëvem ndersa miridazoli 25-40 mg/kg 2 ditë rrjesht. Duhet te sensibilizohen njerezit qe mbajne ne ekonomite e tyre familjare per rrezikun qe u kanoset nga balanditioza dhe masat e higjenes qe duhet te zbatohen per te minimizuar infestimin. Konkluzione të detyrës së parë. B. coli u gjet të jetë i pranishem në të gjitha rajonet e rritjes ekstensive dhe ne te gjitha kategorite e derrave. B. coli u gjet ne 37.7% % te derrave 0-3 muajsh me nje mesatare 74 ciste gram fece. B. coli u gjet ne 30.61% te derrave 3-7 muajsh me nje mesatare 86 ciste per gram feçe. Te gjitha kategorite e dosave rezultuan te infestuara nga B. coli, por me variacione te djeshme ne varesi te gjendjes se tyre fiziologjike dhe kondicionit ushqimir. Dosat dhe paradosat rezultuan me nje prevalence 30.95% dhe mesatare 52 ciste gram fece, dosat gjate barsmerise 25.58% dhe mesatare 30 ciste gram fece dhe dosat laktante ne vlera te larte me 36.1 % dhe mesatarisht 62 ciste gram fece. Prevalenca dhe ngarkesa parazitare rezultoi te jete me e larte ne rrethin e Shkodres dhe rajonin e nen Shkodres dhe ne vijim nga zonat rret Lacit ne rrethin e Kurbinit. Niveli me i ulet i infestimit prej B. coli u vrejt ne zonen e Lezhes dhe te Mamurrasit ne rrethin e Kurbinit dhe arsyet kane te bejne me kushtet e mbajtjes se derrave dhe rracat autoktone dhe metise te tyre qe jane me rezistente. Në prevalencën dhe ngarkesën parazitare te B. coli ne ekonomite e rritjes ekstensive u vërejt që seksi por deri diku dhe mosha te mos kete ndonje ndikim te ndjeshem. Pavaresisht kesaj harca rezultuan shume pak ose aspak te prekur pre B. coli.

52

Megjithë këtë vlerat e përftuar tregojne qe B. coli eshte prezent me vlera qe variojne ndjeshem ndermjet kategorive. Gicat deri ne 7 muajsh dhe dosat laktante vrehet qe jane me te prekurat dhe kjo e ben me te ndjeshe, rriskun e infestimit te kategorive te tjera te derrave dhe pse jo dhe te njetrezve. Per arsye te rezultateve te perftuara, rrisku prej B. coli kërkon sensibilizimin dhe marrjen e masave në mbajtjen pastër dhe në dizinfektimin e rregullt të stallave, si dhe në të ushqyerit racional të derrave, ndërsa profilaksia specifike konsiston në ekzaminimn e shpeshtë të feceve, sidomos në rastet e diareve dhe në trajtimin e krerëve që dalin pozitive. Njerëzit qe mbareshtrojne derra ne ekonomite familjarem ose punonjesit e komplekseve gjysem ektensive duhet të respektojnë normat e higjenës personale, sidomos kjo per rritësit e derrave. Në rastet e çrregullimeve në aparatin tretës duhet të analizohen feçet për praninë e B.coli dhe të meren masa për trajtim të shpejtë te tyre. Nuk ka te dhena te sakta per shkaktari në njerez ne keto rajonem por deri sa shkaktari zoonotik u gjet ne ne keto vlera ne derra nenkuptohet dhe prania e tij dhe në njerëz.

53

DETYRA E DYTË

54

DETYRA E DYTE 3. STUDIMI I PARAZITOZAVE GASTRO-INTESTINALE TË DERRAVE NË EKONOMITË EKSTENSIVE 3.1.

Kërkim mbi praninë e Ascaris suum në derrat e rritjeve ekstensive;

3.2.

Kërkim mbi Trichiuris suis në derrat e rritjeve ekstensive;

3.3.

Kërkim mbi Oesophagostomum spp. në derrat e rritjeve ekstensive;

3.4.

Kërkim mbi Strongyloides ransomi në derrat e rritjeve ekstensive;

3.5.

Kërkim mbi Macracanthorhyncus hirudinaceus në derrat e rritjeve ekstensive;

55

3.1. Kërkim mbi praninë e Ascaris suum në derrat e rritjeve ekstensive Ascaris suum, i njohur ndryshe dhe si askaridi i madh i derrave është një nematod parazitar i cili shkakton askaridozën e derrave, por që mund të infestojë dhe njerëzit. Ascaris suum është i shpërndarë në të gjithë botën dhe mund të arrijë gjatësinë deri në 40 cm. Raportimet tregojnë që Ascaris është i përhapur edhe në vendet e Komunitetit Europian si Gjermani, Angli, Belgjikë, Itali, Francë, etj. Infestimet prej Ascaris suum mjekohen dhe parandalohen me askaricide. Ascaris suum është përfaqësues i familjes Ascarididae, dhe një prej parazitëve më dëmprurës në derra dhe veçanërisht në gica. Cikli i tij biologjik është direkt, por mund të zhvillohet dhe nëpërmjet bujtësve paratenikë. Derrat dhe vecanërisht gicat infestohen L2 nëpërmjet ushqimit ose ujit. Larva nëpërmjet migrimit hepatic kthehet në mëlci në L3 dhe nëpërmjet qarkullimit të gjakut arrin në mëlci dhe zbret në alveola. Ky process njihet si faza e migrimit hepato-trakeal . me gëlltitjen zbret të zorrë ku fiksohet dhe kthehet në nematode të rritur 2 muaj pas infestimit. Paraziti mashkul është 15cm deri 31cm I gjatë dhe 2mm deri 4mm i gjerë. Fundi i tyre është i kthyer dhe përfundon me një bisht të hollë. Kanë spikula të thjeshta 2.0mm deri 3.5mm të gjata. Femrat janë më të mëdha se meshkujt dhe mund të narrijnë gjatësinë 20 deri 49cm dhe me një diametër 3 deri 6mm. pjellin rreth 200,000 vezë në ditë dhe uteresi i tyre mund të ketë deri 27 milionë vezë. Vëzët e fertilizuara përlyejnë ujin dhe ushqimin. Kanë formë eliptike 45 deri 75µm të gjata dhe diametër 35 deri50 µ. Në ambjent kthen në larva invasive dhe infestojnë derrat dhe vecanërisht gicat 0-7 muajsh. Ulja e produktivitetit të derrave është karakteristika kryesore e askaridiozës. shenjat klinike i atribohen numrit të parazitëve të cilët kolonizojnë aparatin tretës dhe karakteristike është bronkopneumonia verminoze e cila është vecanërisht e shprehur serish në gica. Derrat përbëjnë një prej të ardhurave me shumë rëndësi nga blegtoria në Shqipëri. Në Shpipërinë e mesme dhe të jugut përgjithësisht derrat mbahen në kushte gjysem intensive, ndërkohë që në veriun e vendit vazhdon ende rritja ekstensive e derrit, por me një tendencë të mbajtjes në ekonomitë familjare ne rajone te caktuara. 3.1.2. Materiali dhe metoda U ekzaminuan me metodat koproskopike mostrat fekale të marra prej gjithë teritorit të vendit. Në studim u përfshinë 738 derra ngatë cilët 372 në rritje ekstensive dhe 356 mostra nga rritje intesive. Kampionet fekale u morën në mënyrë individuale në dosa, paradosa dhe harca, ndërkohë që mostrat në dy kategoritë e gicave ishin mostra fekale përfaqësuese të padokëve ose stallave. Prej totalit të mostrave të ekzaminuara 120 mostra u përkisnin gicave 0-3 mujsh, 224 gicave 3-7 muajsh, 163 mostra dosave të remontit, 78 dosave një javë para pjelljes, 126 mostrave dosave në 2 javëshin e laktacionit, dhe 27 mostra u morën në harca.

56

Sedimentimi cilësor dhe sasior, teknika e notimit me solucion të ngopur me NaCl e kripës së ZnCl2 ishte metodika koproskopike të përdorur në studim. Për vlerësimin e ngarkësës parazitare u aplikua teknika Mc Master. Kampionet u morën në masën 50 gr për mostrat individuale dhe 150 gr për mostrat kolektive. U trasportuan dhe u ruajtën në kontenjerë dhe përgjithësisht u ekzaminuan Brenda 24 orëve. Në raste kur u nevojit konservimi u vendosën në frigorifer në 4 gradë C. Për herë të parë në Shqipëri arrijmë të përcaktojmë saktë prezencën e A.suum në të gjitha grup kategoritë e derrave. Në rajonin e Gjirokastrës, Korcës, Elbasanit, Lushnjës, Fierit mostrat u morën nga ekonomi të rritjeve ekstensive dhe gjysem ekstensive. Në rajonin e tiranës u morën mostra nga ekonomi të rritjeve intensive dhe ½ intensive. Në rajonin e Lezhës, Pukës dhe Malësisë së Madhe u morën mostra nga ekonomi të rritjeve ekstensive (familjare). Në rajonin e Tiranës dhe Shkodrës u morën mostra nga ekonomi të rritjes intensive dhe ½ intensive. U kryen vëzhgime në thertore dhe për praninë e bronkopneumonive verminoze. U morën dhe u ekzaminuan mostra nga 52 gica nëpër thertore. Diagnoza post mortum u ezaurua në 37 krerë. Ekzaminimet koproskopike dhe ekzamimet pos mortum u kryen në laboratorin e parazitologjisë veterinare në FMV Tiranë. 3.1.3. Rezultatet dhe diskutimi. Rezultatet e vëzhgimeve koproskopike për prezencën dhe vlërësimin e ngarkesës parazitare prej Ascaris suum paraqiten sipas zonave të studimit dhe në mënyrë të detajuar për të gjitha kategoritë e derrave në tabelat në vijim. Tabela nr.5. Vlerat e ekzaminimeve koproskopike ne ekonomitë e rritjeve gjysem intensive. Rajoni

Mostra te ekzaminuara/ngarkesa parazitare Gica 0- 3-7 3 muajsh muajshs

Gjirokastër 8/122

Dosa remonti

Dosa para pjelljes

Dosa laktante

Harca

Mostra të Pozitiviteti ekzaminuara %

5/148

10/230

11/206

6/460

2/120

42

84

Korcë Pogradec

14/112

12/120

10/182

8/140

7/118

3/60

54

76

Elbasan

13/84

12/146

9/272

14/196

15/124

4/40

67

68

Fier

8/24

16/60

10/54

6/78

18/40

2/0

60

18

Lushnjë

8/102

14/132

20/146

9/172

8/220

2/80

61

74

Berat

57 Tiranë

8/96

5/86

12/142

8/104

11/68

2/46

46

62

Shkodër

8/42

6/104

8/130

6/106

12/64

2/12

42

54

Shuma

67/78

70/124

79/180

62/148

77/246

17/64

372

78

Rezultatet treguan qartë që Ascaris suum është shumë frekuent në derrat e rritjes ekstensive te vendit tonë. Ai rezultoi present në tërë teritorin e vendit me variacione të ndjeshme midis kategorive të derrave, rajoneve të ndryshme gjeografike dhe mënyrës së mbarështrimit të derrave. Vrehen variacione rajonale të cilat më shpesh i atribohen kushteve higjeno stanitare në stalla dhe përpikmërisë së kryerjes së skemave dehelmetizuese. Në ekonomitë e rritjeve gjysem intensive rezultati më i lartë i prekjes së ekonomisë rezultoi rajoni i gjirokastrës me prevalencë 84 %. Ndërsa ndër ekonomitë niveli më i ulët u vrejt në rajonin e Fierit me 18 %. Ky rezultat në zonën e Fierit duhet thënë se i përket një ekonomie model me masa shumë të mira higjeno sanitare dhe trajtime shumë të rregullta antihelmintike. Në ekonomitë ekstensive dhe kryesisht ato te vogla familjare, duke përjashtuar kategorinë e harcave vrehet një nivel i konsiderueshëm invazioni prej Ascaris suum. Megjithatë më të rriskuarit konceptohen gicat 3 deri 7 muajsh ku ngarkesa parazitare varion rreth vlerave 120 v/g/f. Kategoria e dosave të remontit pavarësisht se pothuajse përfaqëson një kategori me gicat (mbi 7 muajsh) evidenton që ka një tendencyë të ndjeshme të rritjes së ngarkesës parazitare. Kjo rritje kap vlerat mbi 20 %. Në dosat para pjelljes vrejmë një ngarkesë parazitare rreth 148 v/g/f (minimum 78-maximum 206) dhe kjo është një prej arsyeve kryesore të burimit të infestimit të gicave në cerdhe. Ngarkesa parazitare e kategorisë së dosave në laktacion rezultoi 246 v/g/f (minimum 64-maximum 460). Vrehet një ngarkesë e lartë parazitare e dosave laktante dhe kjo shpjegohen me uljen e kondicionit të tyre gjatë periudhës së qumështit dhe mungesës së kujdesit veterinar dhe zooteknik për këtë kategori. Tabela nr.6. Vlerat e ekzaminimeve koproskopike ne ekonomitë e rritjeve ekstensive. Rajoni

Mostra te ekzaminuara/ngarkesa parazitare

Kategoria

Gica 03 muajshs

Gica 37 muajsh

Dosa remonti

Dosa para pjelljes

Dosa laktante

Harca

Mostra të ekzaminuara

Pozitiviteti %

Tiranë

7/102

24/150

13/192

2/120

6/204

1/82

51

84

58 Shkodër

6/86

32/136

17/180

2/118

8/192

1/128

66

86

Lezhë

14/92

39/206

18/260

4/342

10/324

3/148

88

90

Pukë

15/114

36/260

17/254

5/246

12/364

3/204

88

96

Malësi e Madhe

11/106

23/208

19/246

3/284

13/228

2/182

74

92

Shuma

53/92

154/220

84/252

16/286

49/334

10/142

356

88

Ekzaminimet koproskopike treguan që Ascaris suum të jetë tejet problematik për te gjitha ekonomitë (rritjeve ekstensive dhe ½ intensive). Prevalence në ekonomitë e rritjeve ½ intensive të Tiranës dhe Shkodrës rezultoi respektivisht 84 dhe 86 %. Ngarkesa parazitare më e lartë parazitare dhe një prevalencë e nivelit mbi 90 % në ekonomitë e rritjeve ekstensive në ekonomitë e rritjes ekstensive e cila duhet theksuar që është ende në nivelin e ekonomive familjare dëmton shumë rëndë prodhimtarinë në derra. Në zonën e Pukës, Malësisë së Madhe, por dhe të Lezhës mbarështrimi i derrave vazhdon të ngelet traditë familjare, në një nivel empiric ku ushqimi kryesor i derrave ngelet mbeturinat e familjes dhe pothuajse mungesë të plotë të masave profilaktike dhe mjekuese. Ngarkesa parazitare në disa raste paraqitet e frikshme. Mjafton që të theksojmë që në shumë ekonomi familjare jo rrallë janë gjetur mbi 1200 v/g/f. pothuajse në të gjitha ekonomitë familjare nuk aplikohet dehelmetizimi i dosave para pjelljes. Në të gjitha vendet prodhuese të derrave, si në rritjet industriale ashtu dhe në ato të zakonshme, ky parazit është i përhapur në të gjitha kategoritë e derrave. Patogjeneza dhe lezionet e shkaktuara nga parazitizmi i A. suum mund të përmblidhen në tre pika, të cilat ndjekin anomalitë e shkaktuara nga zhvillimi dhe prania e formave imature në mëlçi dhe mushkëri, nga prania e formave adulte në zorrën e hollë dhe nga të dy fenomenet njëkohësisht: Nekrozë fibroze e melcisë, “njollat e qumështit, e shkaktuar nga larvat migruese. Ato përshkruhen tek derrat e rinj dhe të pa invaduar, pas një infestimi të vetëm, si një përgjigje e inflamacionit jo specifik, që arrin maksimumin në një hark kohor prej 3-5 ditësh. Polinuklearë dhe eozinofilë të shumtë marrin pjesë në trashjen e indit interlobular në vëndet e kalimit të larvave. Kur këto lezione prekin kapsulën e Glisonit ato formojnë “njollat e qumështit” . Dhjetë deri në pesëmbëdhjetë ditë pas infestimit, në momentin kur eozinofilët arrijnë një maksimum në qarkullimin e gjakut, ka një grumbullim të madh të këtyre qelizave në të gjitha septat ndarëse interlobulare.

59

Pas një infestimi të përsëritur vërehet një grumbullim i madh i eozinofilëve në mëlci, pranë lezioneve të shkaktuara nga larvat dhe në të gjitha septat ndarëse interlobulare. Aty mund të vërehen “njollat e qumështit” me format të madh (ato janë të rendit 1 cm) dhe këto lezione të gjeneralizuara shkaktohen nga një mekanizëm i hipersensibilitetit. Lezione po ashtu të rëndësishme hasen në thertore, pas reth 40 ditëve prej infestimit, të cilat janë të tipeve, madhësive dhe formave që u përshkruan më sipër. Lezionet e pneumonisë intersticiale janë në korrelacion të drejtë me numrin e vezëve të gëlltitura dhe kohën e infestimit. Kështu, ato janë të shumta kur numri i vezëve të gëlltitura nga kafshët është i madh dhe invadimi ka ndodhur së fundi. Në raste të tilla manifestohen simptoma respiratore (kollë dhe dispne) me petekie ose hemorragji dhe një grumbullim të polinuklearëve eozinofilë në parenkimë, rrotull larvave. Këto manifestime janë më të theksuara kur infeksionet janë të përziera; Ascaris dhe virusi i gripit, Ascaris dhe Mycoplasma hyopneumoniae, Ascaris dhe Pasteurella multocida. Patologjite dhe lezionet e shkaktuara nga format imature dhe adulte në zorrën e hollë shoqërohen me çrregullime të tretjes, një rritje e ngadaltë, gjendje distrofike dfhe çrregullime nervore. Bllokimi i kanalit koledok shkakton ikter si pasojë e mbajtjes së lëngut biliar. Portatorë të Ascaris, gicat manifestojnë në përgjithësi pak çrregullime të shëndetit, ndërkohe që kanë shtesa peshe të vogla dhe shpërblim të keq të ushqimit sepse migrimi (kalimi i larvave në mëlçi dhe mushkëri), ndikon në shtesën ditore të peshës në masën rreth 25 %. Në përgjithësi kontaminimi nga Ascaris redukton shtesën ditore të peshës 38 % në regjim mangësish ushqimore, ose 33 % në regjim optimal, kur kafshët janë të infektuara edhe nga patogjene te tjere. Ky reduktim është më i vogël kur kafshët janë të prekura vetëm nga Ascaris spp. Ekzaminimi klinik në një kafshë të parazituar mund të jetë univok nëse simptomat janë të ashpra (kollë e fortë tek gicat 2-5 muajsh, distrofi, rakitizëm). Por, tek kafshët e prekura lehtë, vetëm ekzaminimi koproskopik mund të ndihmojë të sigurohet një diagnozë e saktë, sepse infestimi nga Ascaris suum mund të jetë një faktor rëndues i pa neglizhueshëm i afeksionit respirator. Tek derrat e therur nëpër thertore nuk ka asnjë korrelacion midis numrit të parazitëve dhe vezëve të eleminuara. Rezultatet e koproskopisë në përgjithësi duhet të konsiderohen kualitative (cilësore). Në ekonomi, këshillohet të realizohet një numër shumë i madh prelevimesh individuale për të gjykuar për shkallën e infestimit në grupe kafshësh Ekzaminimet post mortum. Ekzaminimet koproskopike treguan që të gjithë derrat e rritjeve ekstensive per te

60

cilet u krisua mundesia e vezhgimit te zorreve. Mostrat u vezhguan ne thertore dhe ne ekonomite e vogla familjare. Ne te gjitha rastet kur u preparuan zorret u be kujdes te grumbulloheshinm diferencoheshin dhe numeroheshin parazitet e rritur Ascaris suum. Shpesh herë ngarkesa parazitare rezultoi e barassvlefshme me rezultatet e përftuara në derrat e ekonomive të rritjeve itensive. Mendojmë që arsyeja ka të bëjë me mos realizimin e skemës dehelmetizuese për derrat dhe kushtet e keqija te mbareshtrimit dhe te ushqyerjes. Diagnoza post mortum u ezaurua në 37 krerë gica në shumicën e rasteve gica 7 muajsh dhe brezi i remontit. Për mostrat u ekzaminua makroskopikisht përmbatja e zorrëve dhe u numëruan L5 të Ascaris sum. 90 % e mostrave rezultuan positive për praninë e Ascaris suum në zorrë. Në 4 ekzemplarë ose afërsisht 10 % të mostrave u numëruan mbi 40 Ascaris suum të rritur në zorrë. 3.1.4. Konkluzione. Ascaris suum rezultoi të ishte prezent në tërë kategoritë e derrave dhe në gjithë teritorin e republikës. rezultatet treguan që ai të jetë helmintë më dëmtues i prodhimtarisë nga derrat. Per here te pare ne Shqiperi percaktohet saktesisht prevalence dhe ngarkesa parazitare e A.suum ndernjet te gjitha kategorive te derrave. Ngarkesa parazitare rezultoi 83 v/g/f ne gicat 0-3 muajsh, 180 v/g/f ne gicat 3-7 muajsh, 210 v/g/f ne kategorine dosa dhe paradosa, 190 v/g/f ne dosat para pjelljes, 284 v/g/f ne dosat gjate laktacionit dhe 90 v/g/f ne harca.duke vleresuar prevalence dhe ngarkesen parazitare mund te konkludojme qe A.suum eshte shkaku kryesor i demtimit te prodhimtarise ne te gjitha kategorite e derrave. Ascaris suum rezultoi të jetë gjerësisht i përhapur në ekonomitë e rritjeve ekstensive dhe ½ intensive. Mungesa e kushteve higjeno sanitare dhe masave profilaktike dehelmetizuese e favorizojnë dukshëm këtë tendencë. Rezultatet treguan që dosat të jenë rezervuari dhe burimi i infestimit. Në kushtet aktuale është e domosdoshme dehelmetizimi i dosave para pjelljes dhe të paktën 3 dehelmetizime për të gjitha kategoritë e rriskuara dhe vecanërisht në ekonomitë e rritjes ekstensive dhe ½ intensive. Edhe në dosat e remontit lind nevoja që të kryhen rutinë 2 dehelmetizime në vit. Ndryshimi i mentalitetit të mbarështrimit të derrave, njohja e rriskut, dhe nevoja e pranisë së veterinerit është e domosdoshme në të gjitha ekonomitë e derrave dhe vecanërisht në ekonomitë e rritjes familjare (veriun e vendit).

61

Në mënyrë të vazhdueshme duhet të monitorohet situate rutinë në të gjtha llojet e ekonomive për prevalencën dhe ngarkesën parazitare të Ascaris suum. Lind e nevojshme që situate të monitorohet dhe pas realizimit të dehelmetizimeve dhe kryerjes së masave profilaktike.

3.2.

Kërkim mbi Trichiuris suis në derrat e rritjeve ekstensive;

Trichuris (Trichocephalus) suis Schrank, 1788. Trikuret jane parazite klasike te kokonit ne derra dhe dallohen morfologjikisht prej karakteristikave morfologjike. Pjesa e përparme e trupit e hollë dhe e gjatë (pjesa ezofagale) dhe pjesa e pasme e shkurtër dhe e gjerë ku gjendet zorra dhe organet gjenitale. Fundi i trupit tek meshkujt është i përdredhur si spirale ndërsa femrat e kanë pjesën e fundi të bishtit lehtësisht të përkulur. Vula gjendet në kufirin midis pjeses ezofagale dhe asaj postezofagale. Janë oviparë, vezët kanë formë limoni, me parete të trasha dhe tapa mukoide në të dy skajet. Femrat janë ootoke ose pronimfotoke. Zakonisht janë parazitë të zorrës qorre. Parazitojne në zorrët e trasha dhe ne menyre specifike ne cekumin dhe kolonin e derrave. Është parazitozë e përhapur në të gjithë botën. Jane parazite te vegjel dhe mashkulli është 30-55 mm i gjatë ndersa femra 35-61 mm. Ka karakteristikat tipike të gjinisë.Nematod i bardhë me epidermë të ravijëzuar. Fundi i mashkullit ka bursë kaudale të ndarë në dy pjesë, dhe pterigat seksuale gjenden vetëm brenda lobit karakteristik të parazitit. Vezët me përmasat 70-80 x 30-42 µ kanë një formë tipike limoni me zgjerime në skaje, me ngjyrë me tendencë gështenjë dhe gjenden në stadin e zigotës kur dalin me feçet e ruminantëve në ambjentin e jashtëm. Cikli biologjik i tyre eshtë i tipit direkt keshtu qe ndikohet ne menyre direkte nga menyra dhe kushtet e mbareshtrimit te derrave. Parazitët e rritur ngulin pjesën e tyre të parë të trupit në mukozën e zorrës qorre dhe pjellin vezë të cilat dalin jashtë me feçe. L1 zhvillohet brenda vezës 10-15 ditë në kushtet e mira të ambjentit dhe temperaturë rreth 30 ° C. Jeton brenda vezës pa flakur epidermën dhe mund të mbijetojë deri në 9 muaj. Shkatërrohet nga thatësia, temperaturat mbi 37 ° C dhe rrezet direkte të diellit vetëm për 15 minuta. Derrat e te gjithe kategorive infestohen me marrjen me ushqimin ose ujin e vezëve të embrionuara dhe L1 del e lirë në fundin e zorrës së hollë dhe ngulet në mukozën e zorrës së trashë dhe zorrës qorre. Largon epidermën e stadit para ardhës dhe i nënështrohet shndrrimit të 2-të rreth 14 ditë pas infestimit. Shndrrimi i 3-të ndodh rreth 30 ditë ndërkohë që i 4

62

ndodh rreth 50 ditë pas infestimit. Paraziti ushqehet dhe rritet 46-93 ditë pas infestimit (prepatent). Kohë zgjatja e prodhimit të vezëve vazhdon 6-18 muaj (patient), po aq sa është dhe jeta e parazitit. Kjo kohe kushtezon raportet e infestimit ndermjet kategorive të derrave. Pra pergjithesisht qe paraziti te behet i afte te prodhoje veze i duhet minimalisht 3 muaj, kështu që natyrshem kategoria e gicave 0-3 muajsh do të rezultojë negative. Trikuriozat në derra jane semundje parazitare tek te cilat klinika kondicionohet nga intesiteti i invazionit. Vetem kur ngarkesa parazitare eshte e larte dhe niveli i invazionit kalon 5% mund te vrehen fenomene klinike. 3.2.1. Materiali dhe metoda Kerkimi per trikuret u shtri ne te tere teritoron e vendit dhe ne te gjitha kategorite e derrave te rritjes ekstensive. Metodat e perdorura per diagnostikimin ishin ato te pershkruara me siper Rezultatet e permbledhura paraqiten te grupuara ne tabele. Tab. 7. Vlerat e infestimit prej T. suis koproskopike ne ekonomitë e rritjeve ekstensive. Gica 0-3 muajsh Rrethi Mostra Pozitive % v.g.f Gjirokaster 36 0.0 0.0 Korce 23 0.0 0.0 Pogradec 16 0.0 0.0 Elbasan 18 0.0 0.0 Fier 42 0.0 0.0 Durres 28 0.0 0.0 Tirane 25 0.0 0.0 Kurbin 38 0.0 0.0 Shkoder 24 0.0 0.0 M.Madhe 16 0.0 0.0 Shuma 266 0.0 0.0

Vlerat e infestimit prej T. suis ne derrat e rritjes ekstensive Gica 3-7 muajsh Dosa, paradosa Dosa laktante Mostra Pozitive% v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f Mostra 22 4.545 24 14 7.142 48 13 7.692 72 6 18 5.555 48 15 0.0 0.0 10 10.0 48 7 20 5.00 72 12 8.333 120 8 12.500 144 8 24 0.0 0.0 15 0.0 0.0 13 7.692 72 7 26 3.846 48 16 6.250 48 11 0.0 0.0 6 32 3.125 70 11 0.0 0.0 14 7.143 96 5 29 0.0 0.0 13 0.0 0.0 17 0.0 0.0 7 24 8.333 86 17 5.882 144 19 5.263 120 8 22 4.545 120 12 0.0 0.0 24 4.167 172 6 17 5.882 120 13 7.692 96 16 12.500 48 5 224 3.571 73.50 138 3.623 91 145 5.517 96.50 64

Harca Pozitive% 0.0 0.0 12.500 0.0 0.0 0.0 0.0 12.500 0.0 0.0 3.125

v.g.f 0.0 0.0 144 0.0 0.0 0.0 0.0 72 0.0 0.0 108

Shuma Mostra Pozitive% 91 3.297 73 2.739 64 6.250 77 1.298 101 1.980 89 2.247 96 0.0 106 3.773 88 2.272 67 4.477 837 2.747

Rezultatet tregojne nje prevalence te ulet ne nivel vendi. Nga 837 mostra te ekzaminuara te cilat perfaqesojne te tera kategorite e derrave ne tere teritorin e vendit vete 2.7% e tyre kane rezultuar kopropozitive per Trichuris suis. Eshte nje vlere relativisht e ulet e cila ne thelb tregon qe derrat e rritjeve ekstensive nuk e vuajne shume kete parazitoze. Interesante nga rezultatet e perftuar eshte mungesa totale e invazionit ne kategorine e gicave 0-3 muajsh. Nëqoftëse do të diskutojmë vlerat e përftuara për këtë, kategori ne rastin e trikuriozes kjo eshte e pritshme. Bile paraprakisht rezultatet priteshin te ishin edhe me te larta. Infestimi parazitar prej

v.g.f 48 48 100 72 48 83 0.0 105.5 146 88 82

63

Fig. 16. Vlerat e infestimit prej T. Suis ne derrat e rritjeve ekstensive trikureve vrehet ne vleren 3.57% vetem ne kategorine e gicave 3-7 muajsh. Per te formuar paraziti adult i afte te prodhoje vezem kerkohet nje kohe qe kjo kategori e perfshin dhe kesisoj kjo kategori te rezultoje kopropozitive. Vleren e konsiderojme te ulet duke gjukuar nga prevalenca e infestimit. Por serish dhe e vleresuar nga ngarkesa paraziare e cila rezultoi mesatarisht 73.5 v/g/f jemi te sigurte qe trichurioza nuk demton direkt produktivitetin ne kete kategori. Vete, e kombinuar me infestime te tjera parazitare ose patogjene te tjere ajo mund te sjelle shqetesime ne kete kategori. I tille eshte rasti i askaridiozes ku u vrejten vlera infestimi shume te larta. Niveli i infestimit prej trichureve ne kategorine e dosave dhe paradosave rezultoi 3.6% dhe ngarkesa parazitare mesatare 91 v/g/fm ne per te patur prevalencen me te larte ne dosat gjate laktacionit (5.5%). Ne dosat e laktacionit per here te pare vrejme vlera te rendit tej 5% te vrejtura vetem per askaridet ose akantocefalet. Ngarkesa mesatare per kete kategori rezultoi 96.5 v/g/f. Vlerat serish i konsiderojme te uleta per te tronditur prodhim, por tani jane vlera qe duhet te mos nenvleresohen. Kjo per arsyen se paraziti ekziston dhe si pasoje e ndryshimeve te cilat jane te pranueshme ne kushtet e rritjes ekstensive mund te behet problematik minimumi per kete kategori. Harcat rezultuan te prekur 3.1%. vlerat e ngarkeses parazitare ishte 108 v/g/f. Vlerat ketu i konsiderojme te uleta sepse numri i ekzaminimeve ka qene i kufizuarm per shkat te numrave te vegjel.

64

Ne rastin e T.suis nuk u vrejten variacione te shprehura ishin me gjeografine e mostrave. Vetem rrethi i Tiranes rezultoi i pa infestuarm nderkohe qe ne te tera zonat e tjera ku u shtri studimi u vrejt pothuajse nje shtrirje e njetrajtshme. Infestimi parazitar prej T. suis rezulton te kete tendence por me i shprehur ne rrethe si Pogradec dhe Gjirokaster. Vlerat dhe variacionet duket se ndikohen ndjeshem nga gjegrafia dhe kushtet e mbareshtrimit dhe vecorite e ciklit biologjik te parazitit. Ne ndryshim nga helmintet e tjere gastrointestinale Trichuris suis eshte me pak i shprehur ne veriun e vendit krahasuar me jugun e vendit. Nuk kemi arritur ende te japim nje perqasje te sakte per kete shtrirje e cila patjeter qe ne thelb mendojme se ka nje problem qe duhet te lidhet me biologjine. Dhe se dyti duhet te lidhet dhe me karakteristikat e rracave autoktone te derrave dhe metiseve te tyre. Duke qene se bëhet fjalë për derrat e rritjeve ekstensive tashme bëhet e qarte se kemi diversitet racor midis derrave që mbarështrohen në veri nga ata që mbareshtrohen në jugun e vendit.Vlerat e trichiuriozes mund të konceptohen relativisht te larta krahasuar me hipostrongilet dhe strongilidet ne derrat e rritjeve ekstensive. Vlerat e gjetura realisht jane me te lartat ne dosat laktante krahasuar me kategorite e derrave. Kuptohet qe kondicioni i tyre dhe renia e imunitetit e favorizojne kete gjendje. Duhet te behet kujdes gjatë periudhës së mëmëzimit, sepse vetem atehere gicat mund te infestohen dhe tabloja klinike e manifestuar me një tabllo klinike enterike, anemi dhe humbje të peshës te shfaqet vetem pas disa muajsh. Kjo nenkupton qe pavaresisht se gicat nuk arrijne te shfaqin pergjithesisht klinikem per kufizimet kohore, invazioni mund te konservohet ne se mund te shprehemi keshtu per tu shfaqur kur te bjere kondicioni ose iminiteti i derrit. Kjo korespodon zakonisht me barsmerine, pjelljen dhe fazen e laktacionit. Nje alternative diagnostike mund te konsiderohet dhe grumbullimi dhe diferencimi i trichureve te rritur ne kolonin e derrave. Perhapja dhe tendenca me e larte e trichuriozes ne dosam nenkupton rritjen e masave qe kane te bejne me kushtet e higjenes dhe ushqimit dhe trajtimit te kategorive te gicave per te mos lejuar rritjen e nivelit te infestimit te kafsheve te rritura. 3.2.2. Konkluzione Nga ekzaminimet koproskopike të shtrira në tërë kategorite e derrave të rritjes ekstensive 2.7% e tyre kane rezultuar kopropozitive për Trichiuris suis. Kategoria e gicave 0-3 muajsh rezultoi negative, ndërkohë që infestimi u vërejt ne 3.57% te gicave 3-7 muajsh. Ngarkesa paraziare e cila rezultoi mesatarisht 73.5 v/g/f nuk demton direkt produktivitetin ne kete kategori, por mund te sjelle shqetesime e kombinuar me patogjene te tjere.

65

Niveli i infestimit prej trichureve ne kategorine e dosave dhe paradosave rezultoi 3.6% dhe ngarkesa parazitare mesatare 91 v/g/f per te patur prevalencen me te larte ne dosat gjate laktacionit (5.5%). Harcat rezultuan te prekur 3.1%. Vlera e ngarkesës parazitare ishte 108 v/g/f. Në rastin e T.suis nuk u vërejtën variacione të shprehura me gjeografine e mostrave. Vetem rrethi i Tiranes rezultoi negativ, nderkohe qe ne te tera zonat e tjera ku u shtri studimi u vrejt pothuajse nje shtrirje e njetrajtshme. Ne ndryshim nga helmintet e tjere gastrointestinale Trichuris suis eshte me pak i shprehur ne veriun e vendit krahasuar me jugun e vendit. Mendojme se lidhet me biologjine e parazitit, kushteve te ambjentit dhe me karakteristikat e rracave autoktone te derrave dhe metiseve te tyre. Per kete arsye eshte i shprehur diversiteti racor midis derrave qe mbareshtrohen ne veri nga ata qe mbareshtrohen ne kushte ekstensive ne jugun e vendit. Vlerat e trichuriozes duhet te monitorohen me kujdes ne dosat laktante sepse ënia e imunitetit dhe infestimet e përziera favorizojnë rritjen e invazionit. Duhet të bëhet kujdes gjatë periudhës së mëmëzimit, sepse invazioni mund të konservohet për tu shfaqur kur të bjere kondicioni ose imuniteti i dosave. Kjo korespodon zakonisht me barsmërine, pjelljen dhe fazën e laktacionit. Një alternative diagnostike mund të konsiderohet grumbullimi dhe diferencimi i trichureve të rritur në koloninë e derrave. 3.3.

Kërkim mbi Oesophagostomum spp. në derrat e rritjeve ekstensive.

Oesophagostomiasis në derra është infestimi i derrave me parazitë të gjinisë Oesophagostomum. Kjo dukuri është e shpërndarë në mbarë botën dhe raportohet në derra dhe ruminantë. Infestioni në derra ndodh në të gjitha grupmoshat, por derrat mbi tre muaj mund të jenë më të ndjeshëm sepse rritet tek ta mundësia e infestimit, që realizohet mes ujit dhe ushqimit. Gjinia Oesophagostomum ka 5 lloje të Oesophagostomum spp. Oesophagostomum dentatum dhe Oesophagostomum quadrispinulatum janë dy specie që janë më prevalentet dhe kanë interes më të madh në derrat në veterinari. Tre specie të tjera janë të takueshme shumë rrallë. Në vendin tonë nuk ka informacion të deritashëm mbi speciet e Oesophagostomum në derra. Oesophagostomum e rritur janë 1-2 cm të gjatë, kanë trup të lakuar dhe janë të bardhë në gri. Cikli i jetës së tyre është i drejtpërdrejtë dhe ka 2 stade jo-parazitare fazat që i paraprijnë fazave parazitare. Vezët janë 40 në 70 mikron, të moruluara dhe me mbështjellë të hollë-granatuare. Duke qenë se vezët janë njëlloj është e pamundur diferencimi i specieve nëpërmjet

66

tyre. Stadet jo-parazitare mund të rezistojnë në kullotat deri tek një vit. L3 merret me ushqim dhe ujë depërton në mukozën e zorrës së trashë, cecum dhe mund të migrojë më rralllë në organe të tjera dhe shndrrohet në L4 për tu kthyer në zorrë pas 6-20 ditëve. Metoda e punës pati si qëllim vlerësimin e nivelit të infestimit të derrave prej Oesophagostomum spp. Kjo u realizua nëpërmjet teknikave koproskopike cilësore. dhe sasiore duke u bazuar në karakteristikat morfologjike të vezëve. Për të bërë dallimin mes llojeve të specieve brenda gjinisë kryem diferencimin mes të 5 fazave të zhvillimit të parazitit. L4 dhe L 5 u grumbulluan në zorrët e derrave të infestuar natyralisht me Oesophagostomum dentatum dhe O. quadrispinulatum. Larvat u grumbulluan nga zorrët e derrave për tu krahasuar morfologjikisht me L4 dhe L 5 të rritura in vivo në kulturat koproskopike laboratorike. Teknika e punës u lehtësua nga kalibrimi i mikroskopit për të realizuar matje të sakta dhe teknikat kompjuterike për të lehtësuar përpunimin e të dhënave. Gjatë realizimit të punës u kryen vëzhgime në derrat në thertore. Kërkimet u drejtuan në gjetjen e formave larvore të parazitit në organë dhe granulat parazitare. L4 u kërkua në nodulet parazitare në zorrë, mesenterim, gjendra limfatike dhe mushkëri. Muri i zorrëve në derrat e parazituar rëndë është i hollë dhe edematos. Në cekum dhe zorrën e trashë nodulat arrijnë deri në 20 mm diametër dhe janë të shpërndara në mukozë dhe submukozë. Në disa raste mund të jenë të dukshme dhe në serosa. Shumica e larvat depërtojnë në bazë të mukozës dhe shkatërrojnë një pjesë të saj. Disa larva depërtojnë shumë më thellë deri në serosa. Larvat në murin e zorrëve stimulojë një reaksion inflamator që shoqërohet me trashje të mukozës dhe trombozë të enëve limfatike. Nodulat fibrotike parazitare të mund të vazhdojnë për disa kohë dhe implikohen me Infeksionet dytësore. L5 si krimb i rritur u grumbullua nga zorrët e derrave. Morfologjia e specieve. Pjesëtarët e kësaj gjinie janë të njohur krimba me gunga për shkak se ata janë të lidhur me formimin e granulave parazitare. Ata janë parazitë të zakonshëm në të imta, derra, primatë dhe brejtës. Speciet e gjinisë janë të një rëndësie të njëjtë për nga patogjeniteti. Speciet

Bujtësit

Vendlokalizimi

Oesophagostomum radiatum

Gjedhë

Zorra e trashë

Oesophagostomum columbianum Oesophagostomum venulosum

Gjedhë Dhen dhe dhi

Zorra e trashë Zorra e trashë

67 Oesophagostomum dentatum

Derra

Koloni distal

Oesophagostomum quadrispinulatum

Derra

Cekumi dhe koloni proksimal

Oesophagostomum radiatum

Oesophagostomum columbianum

Oesophagostomum dentatum

3.3.1. Rezultatet dhe diskutimi. Rezultatet e vëzhgimeve koproskopike për praninë dhe vlerësimin e ngarkesës parazitare nga Oesophagostomum spp. janë grupuar dhe vlerësuar në mënyrë të detajuar sipas grup moshave për të gjitha kategoritë e derrave. Arsyeja kishte të bënte me vlerësimin e ngarkesës parazitare sipas kategorive. Rezultatet treguan qartë se Oesophagostomum spp. është me të vërtetë i shpeshtë në derra. Paraziti rezultoi të jetë i pranishëm në të gjithë territorin e vendit, me variacione të konsiderueshme midis kategorive të derrave, rajoneve të ndryshme gjeografike dhe mënyrave të mbarështimit të derrave. Ka shumë variacione rajonale të cilat shpesh i janë atribuar kushteve higjienike sanitare në stallat dhe efikasitetit të skemave dehelmintizuese. Në ekonomitë e rritjes intensive treguesit e infestimit rezultuan më të ulët, krahasuar me ekonomitë e tjera. Ndërsa në ekonomitë e tjera niveli më i ulët në rajon ishte në Fier me 12 %. Ne duhet të themi se rezultati në Fier impërket një ekonomie të modelit me kushte higjienike të përsosura sanitare dhe trajtime të rregullta antihelmintike. Në ekonomitë intensive, me përjashtim të kategorisë së harçave, ekziston një nivel i konsiderueshëm i infestimit nga Oesophagostomum. Kategoria më e infestuar rezultojnë gicat 3/7 muajsh. Pothuajse në gjithë kategorinë e dosave vërehet një tendencë e rritjes së

68

ngarkesës parazitare. Kjo rritje shkon deri në 20 %. Në dosa para pjelljes dhe në laktacion u vrejt një ngarkesë parazitare prej 98 v/ g/f (minimumi 24-maksimale 126) dhe kjo është një nga arsyet kryesore të burimit infektimit të gicave dhe mjedisit. U gjet një ngarkesë ë lartë parazite për dosa laktacionit dhe kjo shpjegon me uljen e kondicionit të së tyre gjatë laktacionit dhe mungesa e kujdesit veterinar dhe zooteknik për këtë kategori. Ekzaminimet koproscopike treguan se është me të vërtetë problematike infestimi nga Oesophagostomum për ekonomitë e rritjes së derrave. Prevalenca në ekonomitë e ½ rritjes intensive në Tiranë, Gjirokastër dhe Shkodër rezultoi respektivisht më e lartë dhe kjo arsyetohet më kushtet e mbajtjes së derrave. Ngarkesa më e lartë parazitare dhe prevalenca e nivelit mbi 40% në ekonomitë e rritjes së gjerë, e cila është ende në nivelin e familjeve të rëndë dëmton produktivitetin derrit. Në rajonin e Pukës, Malësisë së Madhe, por edhe në Lezhë mbarështimin e derrave mbetet ende një traditë e familjes, në një nivel empirike, ku ushqimi kryesor për derrat janë mbeturinat ei familjes dhe ku pothuajse mungojnë masat e mjekimit. Në disa raste ngarkesës parazitare është e frikshme dhe pati vlera 200- 300 v / g / f. Duhet theksuar që poliparazitizmi ishte problematik në derra. Në shumë ekonomi dhe individë u vrejt infestimi prej strongilatëve, askarideve, akantocefalëve dhe oesofagostomum. Objekti tjetër i punës ishte diferencimi i lloje të specieve brenda gjinisë. Nga 5 llojet të cilët takohen më shpesh bazuar në karakteristikat morfologjike të L3, L4, L5 në derrat e vendit tonë identifikuam veç 2 spedie. Ato ishin dentatum në kontrollin post mortum në shumicën e rasteve rezultuan të ishin Oesophagostomum quadrispinulatum dhe O. dentatum. Granulat parazitare të Oesophagostomum në pjesën proksimale të kolonit. Gjatë matjeve adultët rezultuan 7-15mm të gjatë. Kullotat janë rezervuari për transmetimin e mëvonshëm të infeksionit në derra. Mënyra më e mirë për të kontrolluar oesophagostomiasis në derra sidomos në sistemin ekstensiv dhe 1/2 ekstensiv është trajtimi i të gjithë derrave para se të shkojnë në kullotë. Infeksionet e rënda mund të shkaktojë ngadalësim të ndjeshëm të rritjes. Dëmtimet në zorrë mund të jenë të rënda gjatë infestimeve masive kur një numër i madh i L3 infestojnë mukozën. Këto specie parazitësh janë shkaktare të nodulave në paretet e cekumit, kolonit dhe tashmë dihet që Oe. quadrispinulatum provokon formimin e nodulave më të mëdha, të cilat persistojnë për një kohë më të gjatë se ato të shkaktuara nga O. dentatum (x7,10,11, 19). Efektet direkte të infestimit nga Oesophagostomum i atribuohen larvave në situatë intranodulare, të cilat shkaktojnë dobësim dhe diarre subakute ose kronike tek kafshët. Po kështu, janë përshkruar raste të ralla të komplikimit të tyre me forma të enteritit nekrotik apo të salmonelozës kronike. Në infestimet eksperimentale me një infestim të vetëm, ngarkesat parazitare mesatare ose të vogla, tek derrat e majmërisë, shoqërohen me ulje të prodhimit prej tyre. Tek

69

dosat ky fenomen shoqërohet me pakësimin e numrit të gicave të lindur, ulje të peshës së dosës në fund të laktacionit edhe pse konsumi i ushqimit rritet. Tek dosat në fund të laktacionit, të prekura natyralisht nga Oesophagostomum spp., trajtimet antihelmintike efikase lejojnë reduktimin e numrit të vezëve të eleminuara nga dosat, rritje të numrit të gicave të lindur të gjallë dhe përmirësim të rezultateve të marra nga gicat. Ekzaminimi makroskopik lejon të diagnostikohen vetëm format e rritura që parazitojnë në lumenin e cekumit dhe kolonit. Vezët e Oesophagostomum, të cilat dallohen me vështirësi prej atyre të Hyostrongylus, të cilët mund të gjenden njëkohësisht tek dosat, duhet të diagnostikohen me teknikën e koproskopi-kulturës. Ky ekzaminim lejon të dallohen larvat L3 për të dy parazitët dhe përqindja e larvave të sejcilit parazit na lejon të vendosim diagnozën e saktë për parazitozën, e cila ka shkaktuar sëmundjen tek dosat. Për të vendosur një diagnozë të infestimit të shkaktuar nga Oesophagostomum spp, këshillohet që të ekzaminohen individualisht një numër i madh kafshësh që kanë jetuar në të njëjtat mjedise dhe janë ushqyer me të njëjtin ushqim. Disa prej tyre, të cilat kanë një koproskopi pozitive por pa shënja klinike shërbejnë si indikatorë për kafshët e tjera të grupit, koproskopia e të cilave është negative dhe që paraqesin shenja klinike të shkaktuara nga larvat e Oesophagostomus. Është interesant fakti, që tek derrat e sakrifikuar në thertore ekziston një korrelacion midis numrit të parazitëve dhe vezëve të tyre për gram fekale (84,19, 18, 59). 3.3.2. Përfundime  Oesophagostomum rezulton të jetë i pranishëm në të gjitha kategoritë e rritjes ekstensive te derrave dhe në të gjithë territorin e republikës.  Kopropozitive për Oesophagostomum spp. u gjetën 102 mostra nga 398 të kontrolluara me koproskopi ose 34,23% e totalit të mostrave fekale të kontrolluatra.  Vezët u diferencuan nga vezët e akarinëve dhe nga vezët e Strongyloididae spp. U bë kontrolli në 42 mostra nga gicat post mortem dhe u kërkua për praninë e parazitëve të rritur në traktin gastro-intestinal.  Rezultatet treguan se ai ishte më pak frekuent ne derrat e moshës deri 3 muaj dhe kjo shpjegohet me biologjinë e parazitit.  Rezultatet treguan se dosat ishin një nga rezervuarët më të mëdhenj për parazitin dhe burimi kryesor i infestimit në ekonomitë e rritjes së derrave.  Ndryshimi i mentalitetit të mbarështimit të derrave, njohja e rrezikut dhe

70

nevoja për praninë e veterinerit me skemat profilaktike dhe dehelmintizuese është i domosdoshëm në të gjitha ekonomitë e derrit, sidomos në ekonomitë shtëpiake (në veri të vendit).  Situata rutinë duhet të monitorohet vazhdimisht në të gjitha llojet e ekonomive për prevalencën dhe ngarkesës parazitare e Oesophagostomum.  Është e nevojshme për të monitoruar situatën edhe pas dehelmintizimeve rutinë dhe ndërmarrjen e masave profilaktike.  Nga 5 specie të Oesophagostomum diferencuam 2 specie të parazitit, Oesophagostomum dentatum dhe Oesophagostomum quadrispinulatum dhe krahasuam shpërndarjen e llojeve në infestimet nga vetëm një lloj dhe infestimet e përziera. Oesophagostomum quadrispinulatum u gjet më anteriorisht në zorrë krahasuar me Oesophagostomum dentatum në rastin e infestimeve të përziera.  Ne derrat e ekzaminuar në infestimet e rënda u gjendën në disa raste disa mijëra larva infektive të Oesophagostomum dentatum (L3). Në derrat deri në 5 javë pavarësisht infestimit, numri i parazitëve adultë të O. dentatum në zorrë ishte i ulët.

3.4.

Kërkim mbi Strongyloides ransomi në derrat e rritjeve ekstensive

Strongyloides ransomi eshtë një parazit që haset rastësisht në ekonomitë e derrave, kur rregullat klasike të higjienës nuk respektohen, ose kur prodhimi i vazhdueshëm nuk lejon që të kryhet boshatisja sanitare. Ai është i pranishëm në shumë vende të Europësm nderkohe qe nuk kemi informacion te detajuar per nivelin e infestimit prej tij ne vendin tone. Strongyloides ransomi është një nematod i vogël, i cili shpesh nuk duket me sy të lirë, por kerkohet te dallohet ne vezhgimet post mortum gjatë ekzaminimit mikroskopik të kruarjeve te mukozës. Vetëm femra është parazit i zorrës së hollë dhe ka një gjatësi prej 3-5 mm. Rezultatet e ekzaminimit koproskopik ne ekonomite e rritjes ekstensive te derrave dhe atyre qe mbareshtrohen ne ekonomi familjare per te gjithe teritorin e vendin paraqiten te grumbulluara dhe te detajuara ne tabele. Tab. 8. Vlerat e infestimit prej S. ransomi ne ekonomitë e rritjeve ekstensive

71

Rrethi Gjirokaster Korce Pogradec Elbasan Fier Durres Tirane Kurbin Shkoder M.Madhe Shuma

Vlerat e infestimit prej S. ransomi ne derrat e rritjes ekstensive Gica 0-3 muajsh Gica 3-7 muajsh Dosa, paradosa Dosa laktante Harca Mostra Pozitive % v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f Mostra Pozitive% 36 0.0 0.0 22 4.545 64 14 7.142 96 13 0.769 64 6 0.0 23 0.0 0.0 18 0.0 0.0 15 0.0 0.0 10 0.0 0.0 7 0.0 16 0.0 0.0 20 0.0 0.0 12 0.0 0.0 8 12.500 104 8 0.0 18 0.0 0.0 24 0.0 0.0 15 0.0 0.0 13 0.0 0.0 7 0.0 42 0.0 0.0 26 3.846 48 16 6.250 48 11 0.0 0.0 6 0.0 28 0.0 0.0 32 0.0 0.0 11 0.0 0.0 14 7.143 104 5 0.0 25 0.0 0.0 29 0.0 0.0 13 0.0 0.0 17 0.0 0.0 7 0.0 38 0.0 0.0 24 8.333 56 17 5.882 128 19 5.263 128 8 0.0 24 0.0 0.0 22 4.545 52 12 0.0 0.0 24 4.167 160 6 16.666 16 0.0 0.0 17 5.882 128 13 7.962 104 16 12.500 64 5 20.00 266 0.0 0.0 224 2.678 58 138 2.898 94 145 4.138 104 64 3.125

Shuma v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f 0.0 91 3.297 75 0.0 73 0.0 0.0 0.0 64 1.562 104 0.0 77 0.0 0.0 0.0 101 1.980 48 0.0 89 1.123 104 0.0 96 0.0 0.0 0.0 106 3.773 104.5 128 88 3.409 113 64 67 7.462 72 96 837 2. 508 88.5

Rezultatet tregojne nje prevalence te ulet ne nivel vendi. Nga 837 mostra te ekzaminuara te cilat perfaqesojne te tera kategorite e derrave ne tere teritorin e vendit vete 2.5% e tyre kane rezultuar kopropozitive per Strongyloides ransomi. Eshte nje vlere relativisht e ulet e cila ne thelb tregon qe derrat e rritjeve ekstensive nuk e vuajne shume kete parazitoze. Interesante nga rezultatet e perftuar eshte mungesa totale e invazionit ne kategorine e gicave 0-3 muajsh. Infestimi parazitar vrehet ne vleren 2.7% vetem ne kategorine e gicave 3-7 muajshm rreth 2.9% ne kategorine e dosave dhe paradosavem per te patur prevalencen me te larte ne dosat gjate laktacionit (4.1%). Harcat rezultuan te prekur 3.1%. vlerat e ngarkeses parazitare variuan midis 48-160 v/g/f. U vrejten variacione te cilat me te shprehura ishin me gjeografine e mostrave. Rrethe si Korca, Tirana, Elbasani rezultuan totalisht te paprekura prej Strongyloides ransomi. Infestimi parazitar rezultoi me i shprehur ne rrethe si Malesi e Madhe 7.5%, Kurbin 3.8%, Shkoder 3.4%. ne jugun e vendit Strongyloides ransomi u has ne rrethin e Gjirokastres ne 3.3%. vlerat dhe variacionet duket se ndikohen ndjeshem nga gjegrafiam kushtet e mbareshtrimit dhe vecorite e ciklit biologjik te parazitit. Shume larva migratore prej femrat me partenogjenezë futen tek kafsha receptive (gicat e vegjël) me rrugë perkutane. Më vonë ato hyjnë në qarkullimin e gjakut dhe mbërrijnë në mushkëri dhe nga mukusi trakeal, rigëlltiten dhe përfundojnë zhvillimin e tyre në femra të ritura në mukozën e zorrës së hollë. Faza e brendëshme, gjatë së cilës larvat infestuese L3 penetrojnë tek një kafshë imune, ose më pak e ndjeshme (p.sh. dosat) dhe vendosen në indin dhjamor të nënlëkurës, në vecanti në indin dhjamor të gjendrës së gjirit. Gjatë pjelljes, larvat L3 përqëndrohen në kulloshtër dhe infestojnë gicat pirës që në orët e

72

para të jetës së tyre. Tek këta të fundit, strogyloidoza mund të shfaqet që në ditën e 4 pas lindjes. Pra e vetmja mundesi e infestimit te gicave te vegjel eshte nepermjet dosave qumeshtore dhe per nivelin e ulet te infestimit duket qe nuk ndodh ne derrat e rritjes ekstensive. Vlerat e gjetura realisht jane me te lartat ne dosat e qumeshtit krahasuar me kategorite e derravem por gjithsesi ngelen te uleta per te shkaktuar tronditje te prodhimit. Megjithate duhet bere kujdes se nje grup i madh parazitesh Strongyloides ransomi mund te gjenden si L3 ose si larva ne procesin e migrimit. Kjo nenkupton qe duhet te kryhen disa vleresime te nje pas njeshme dhe kombinime te ekzaminimeve koproskopike (jo gjithmone gjenden veze)m ,e vezhgimet ne mushkerim rrjedhjeve nazale dhe ekzaminimeve post mortum per te vleresuar parazitet e rritur femra ne zorre. Duhet te behet kujdes gjatë periudhës së mëmëzimitm sepse vetem atehere gicat manifestojnë një tabllo klinike shumë të qartë me simptoma respiratore, enterike, anemi dhe humbje të peshës. Kjo nenkupton nganjëherë prekjen nga diarrea hemorragjike te nje grupi gicash dhe ngordhje te hershme. Nje alternative diagnostike jane ezionet mund të hasen në pikën e depërtimit të larvave në lëkurë (dermatit me petekie), në mushkëri (mikrohemorragji dhe petekie) dhe në mukozën e duodenit dhe jejunit enterit hemorragjik).

Fig. 17. Vlerat e infestimit prej S. ransomi ne derrat e rritjeve ekstensive

73

Pavaresisht interesit te madh per te vezhguar lezione te tilla, teknikisht rezultoi e pamundur edhe per arsye te negativitetit pothuajse te gjithe kategorive te gicave. Hasja e invayionit per here te pare vetem ne kategorine e gicave 3-7 muajsh tregon qe infestimi vjen vetem nga mjedisi me ushqim, uje ose larva invazive. Kjo nenkupton rritjen e masave qe kane te bejne me kushtet e higjenesm ushqimit dhe trajtimit te kategorive te derrave. 3.4.1. Konkluzione. Strongyloides ransomi nuk rezultoi te jete problematik ne derrat e ekonomive ekstensive ne vendin tone. Vetem 2.5% nga 837 mostra te ekzaminuara rezultuan kopropozitive per Strongyloides ransomi. Eshte nje vlere relativisht e ulet e cila ne thelb tregon qe derrat e rritjeve ekstensive nuk e vuajne shume kete parazitoze. E papritur ishte mungesa totale e invazionit ne kategorine e gicave 0-3 muajsh. Infestimi parazitar vrehet ne vleren 2.7% vetem ne kategorine e gicave 3-7 muajsh, 2.9% ne kategorine e dosave dhe paradosave dhe 4.1% ne dosat gjate laktacionit Harcat rezultuan te prekur 3.1%. Vlerat e ngarkeses parazitare variuan midis 48160 v/g/f. Infestimi parazitar rezultoi me i shprehur ne rrethe si Malesi e Madhe 7.5%, Kurbin 3.8%, Shkoder 3.4% dhe ne jugun e vendit Strongyloides ransomi u has ne rrethin e Gjirokastres ne 3.3%. Vlerat dhe variacionet duket se ndikohen ndjeshem nga gjegrafia, kushtet e mbareshtrimit dhe vecorite e ciklit biologjik te parazitit. Strongyloides ransomi mund te gjenden si L3 ose si larva ne procesin e migrimit. Kjo nenkupton qe duhet te kryhen disa vleresime te nje pas njeshme dhe kombinime te ekzaminimeve koproskopike (jo gjithmone gjenden veze)m ,e vezhgimet ne mushkerim rrjedhjeve nazale dhe ekzaminimeve post mortum per te vleresuar parazitet e rritur femra ne zorre. Duhet te behet kujdes gjatë periudhës së mëmëzimit, sepse vetem atehere gicat manifestojnë një tabllo klinike shumë të qartë me simptoma respiratore, enterike, anemi dhe humbje të peshës. Kjo nenkupton nganjëherë prekjen nga diarrea hemorragjike te nje grupi gicash dhe ngordhje te hershme. Hasja e invazionit per here te pare vetem ne kategorine e gicave 3-7 muajsh tregon qe infestimi vjen vetem nga mjedisi me ushqim, uje ose larva invazive. Kjo nenkupton rritjen e masave qe kane te bejne me kushtet e higjenesm ushqimit dhe trajtimit te kategorive te derrave. Vlerat e infestimit nuk nenkuptojne lenien ne harrese te ketij infestimi parazitar. Kontrolle periodike me kombinime

74

teknikash dhe kontrolli i rrjedhjeve nazale tek gicat e vegjel duhet te jene programet e vleresimit te ketij paraziti. 3.5.

Hyostrongiloza e shkaktuar nga Hyostrongylus rubidus

Hyostrongylus rubidus eshte nje parazit qa dalengadale po e humbet interesin ne ekonomite e rritjes intesive te derrave. Paraziti interesin me te madh e ka per kategorite e derrave qe intereson me shume. Keto kategori jane dosat dhe paradosat. Tek dosat barsa dhe në veçanti tek ato të rritura në kushte ekstensive vazhdon akoma të ekzistojë, ndërsa tek ato të rritjeve industriale është në rrugën e zhdukjes, çka konfirmohet në thertore, ku prania e tij është fare e rastësishme. Tab. 8. Vlerat e infestimit prej H. rubidus në ekonomitë e rritjeve ekstensive

Rrethi Gjirokaster Korce Pogradec Elbasan Fier Durres Tirane Kurbin Shkoder M.Madhe Shuma

Vlerat e infestimit prej H. rubidus ne derrat e rritjes ekstensive Gica 0-3 muajsh Gica 3-7 muajsh Dosa, paradosa Dosa laktante Harca Mostra Pozitive % v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f Mostra Pozitive% 36 0.0 0.0 22 0.0 0.0 14 0.0 0.0 13 0.769 64 6 0.0 23 0.0 0.0 18 0.0 0.0 15 0.0 0.0 10 0.0 0.0 7 0.0 16 0.0 0.0 20 0.0 0.0 12 0.0 0.0 8 0.0 0.0 8 0.0 18 0.0 0.0 24 0.0 0.0 15 0.0 0.0 13 0.0 0.0 7 0.0 42 0.0 0.0 0.0 0.0 48 16 6.250 64 11 0.0 0.0 6 0.0 28 0.0 0.0 32 0.0 0.0 11 0.0 0.0 14 7.143 160 5 0.0 25 0.0 0.0 29 0.0 0.0 13 0.0 0.0 17 0.0 0.0 7 0.0 38 0.0 0.0 24 4.167 160 17 5.882 64 19 5.263 128 8 0.0 24 0.0 0.0 22 4.545 128 12 0.0 0.0 24 4.167 192 6 0.0 16 0.0 0.0 17 5.882 128 13 7.692 128 16 0.0 0.0 5 0.0 266 0.0 0.0 224 1.339 139 138 2.173 85 145 2.069 160 64 0.0

Shuma v.g.f Mostra Pozitive% 0.0 91 1.099 0.0 73 0.0 0.0 64 0.0 0.0 77 0.0 0.0 101 0.99 0.0 89 1.123 0.0 96 0.0 0.0 106 1.886 0.0 88 2.273 0.0 67 2.985 0.0 837 1.075

v.g.f 64 0.0 0.0 0.0 64 160 0.0 96 160 128 112

Edhe ky studim pothuajse konfirmoi kete setence. Hyostrogylus rubidus është takuar shume pak ne derrat e rritjes ekstensive ne vendin tone. Përbujtësit e këtij paraziti janë derrat dhe vecanerisht derrat ne rritjen ekstensivem por shume rralle mund te gjendet dhe ne brejtes. Per kete arsye mund te konkludojme qe ne kushtet e nje invazioni kaq te ulet brejtesit te ngelen rezervuari ne natyre. Ne studimin tone nuk hasem rast te infestimit prej Hyostrongylus rubidus ne kategorine e derrave 03 muajsh. Naturshem kjo shpjegohet me biologjine e parazitit. Infestimi ndodh nga gëlltitija e larvave L3. Periudha prepatente është rreth 3 javë. Hipobioza e larvave L4 mund të vërehet gjatë ifestrimeve të përsëritura, ose të shkaktohet nga ndërrimi i stinëve dhe observohet në individët më të vjetër. Per arsye te kohes qe nevojitet këto larva hipobiotike mund të rizgjohen nga barsmëria apo nga faza e

75

parë e laktacionit, duke u shoqëruar me një rritje të numrit të vezëve në feçe. Kesisoj e vetmja kategori qe rezultoi pozitive nga gicat ishin ata 3-7 muajsh. Niveli i infestimit prej Hyostrongylus rubidus ne kete kategori rezultoi 1.3% me mesatarisht 139 v/g/f per kafshet pozitive. Vlerat rezultuan te uleta sepse sëmundja është e kufizuar vetëm në ato individë që mbarështohen në kullotë, apo në ato raste kur si shtresë përdoret kashta. Stadet larvare me jetë të lirë janë shumë të ndjeshme nga tharja dhe temperaturat e ulta. Derrat e rritur shpesh herë shërbejnë si rezervuar i infestimit ne tufat e ekonomive te vogla te derrave. Infestimet e lehta shpesh janë asimptomatike. Infestimet masive mund të shkaktojnë mungesë oreksi, vjellje, anemi, keqësim të kushteve të përgjithëshme fizike dhe humbje të peshës. Sindromi diarreik mund të mungojë. Ky parazit mund të jetë i gastriteve kronike, në veçanti në paradosa dhe dosa (Taylor e coll, 2007). Ne dosa dhe paradosa niveli i infestimit prej Hyostrongylus rubidus rezultoi 2.1% me mesatarisht 85 v/g/f. Kategoria e dosave ne laktacion rezultoi pothuajse ne keto vlera (2%)m por ngarkesa parazitare ishte me e larta e vrejtur me 160 v/g/f. Duke qenë se simptomat shpesh mungojnë, konferma për sëmundjen kryhet nga kontrolli koprologjik për kërkimin e vezëve. Përveç kësaj mund të kërkohet koprokultura për diferencimin e larvave të Hyostrongylus nga larvat e Oesophagostomum. Në nekropsi, krimba të vegjël të kuqërremtë mund të observohen në eksudatin e pranishëm në sipërfaqen e mukozës. Të tjerë krimba, me lokalizim gastrik, spiruridet, janë më të mëdhenj (13 mm). Variacionet ndermjet kategorive te dosave jane te pandjeshme dhe ne se vrehen I atribohen vlerave te ulta te infestimit. Rezultatet e studimit tregojne qe paraziti ka nje nivel infestimi shume te ulet. Ai intereson vetem kategorine e dosave. Variacionet shpjegohen me kushtet e higjenes dhe te ushqyerit ne ekonomite e rritjeve ekstensive. Tronditja e kondicionit te dosave (ne barrem para pjelljes apo laktacion), por dhe te paradosave, mund te ndryshoje vlerat e L3 migratore dhe ksesisoj dhe vlerat e infestimit. Pervec kesaj prania e brejtesve e cila eshte karakteristike ne ekonomite e rritjeve ekstensive (jo vetem) mund te ndrushoje raportet e prevalences dhe ngarkeses parazitare te Hyostrongylus rubidus. Ne kushtet e vlerave te uleta te gjetura vetem kur hyostrongiloza diagnsotikohet, në veçanti në fermat e riprodhimit, bëhet e domosdoshme mbështetja me terapi mbi bazën e substancave benzimidazole modern, ose të përdorimit të lactonëve makrociklikë, të aftë të veprojnë mbi larvat hipobiotike. Hyostrongylus rubidus ka variacione te cilat i atribohen klimës, gjeografise, te ushqyerit te cilat jane shume te ndryshueshme vecanerisht per derrat e rritjeve ekstensive dhe familjare. Duhet të përdoret rotacioni i kullotavem rritja e kushteve te higjenes dhe ushqimit dhe eleminimi i derrave nga lokalet ose mjediset ku

76

mbahen derrat. Kur njera nga keto calon do te nevojiten dy trajtime profilaktike me interval 3-4 javë. Trajtimi i dosave përpara pjelljes do te ishte i domosdoshem ne keto kushte. 3.5.1. Konkluzione. Studimi konfirmoi ate qe Hyostrongylus rubidus eshte nje parazit qa dalengadale po e humbet interesin dhe ne ekonomite e rritjes ekstesive te derrave. Interesi per kete parazitoze do te ngelet per dosat barsa dhe ato ne laktacion të rritura në kushte ekstensive. Hyostrogylus rubidus është takuar shume pak ne derrat e rritjes ekstensive ne vendin tone dhe ne kushtet e nje invazioni kaq te ulet brejtesit ngelen rezervuari kryesor ne natyre. Kategoria e derrave 0-3 muajsh rezultoi negative per Hyostrongylus rubidus. Gicat 3-7 muajsh rezultuan 1.3% me mesatarisht 139 v/g/f per kafshet pozitive. Vlerat rezultuan te uleta sepse vetem derrat e rritur shërbejnë si rezervuar i infestimit ne tufat e ekonomive te vogla te derrave. Ne dosa dhe paradosa niveli i infestimit prej Hyostrongylus rubidus rezultoi 2.1% me mesatarisht 85 v/g/f. Kategoria e dosave ne laktacion rezultoi pothuajse ne keto vlera (2%)m por ngarkesa parazitare ishte me e larta e vrejtur me 160 v/g/f. Rezultatet e studimit tregojne qe paraziti ka nje nivel infestimi shume te ulet. Ai intereson vetem kategorine e dosave. Variacionet shpjegohen me kushtet e higjenes dhe te ushqyerit ne ekonomite e rritjeve ekstensive. Prania e brejtesve e cila eshte karakteristike ne ekonomite e rritjeve ekstensive (jo vetem) mund te ndryshoje raportet e prevalences dhe ngarkeses parazitare te Hyostrongylus rubidus. Hyostrongylus rubidus ka variacione te cilat i atribohen klimës, gjeografise, te ushqyerit te cilat jane shume te ndryshueshme vecanerisht per derrat e rritjes ekstensive. Duhet të përdoret rotacioni i kullotavem rritja e kushteve te higjenes dhe ushqimit dhe eleminimi i derrave nga lokalet ose mjediset ku mbahen derrat. 3.6.

Kërkim mbi Macracanthorhyncus hirudinaceus ekstensive

në derrat e rritjeve

3.6.1. Materiali dhe metoda Në studim u përfshinë 81 derra në rritje ekstensive në Skuraj-Lezhë (Shqipëri). Prej tyre 20 mostra u përkisnin gicave 0-3 mujash, 22 gicave 3-7 muajsh, 13 mostra dosave të remontit, 8 mostra dosave një javë para pjelljes, 6 mostra dosave në 2 javëshin e laktacionit, dhe 2 mostra u morën në harca. Sedimentimi cilësor

77

dhe sasior ishte metodika koproskopike e përdorur në studim. Diagnoza ambjentale u ezaurua për vlerësimin e bujtësit të ndërmjetëm. Për herë të parë në Shqipëri në derrat në Skuraj raportojmë prezencën e Macracanthorhyncus hirudinaceus në të gjitha grup moshat e derrave. Ngarkesa parazitare mesatare rezultoi 83 v/g/f në gicat 0-3 mujash, 180 v/g/f në gicat 3-7 muajsh, 210 v/g/f në dosat e remontit, 190 v/g/f në dosat para pjelljes, 284 v/g/f në nëlaktacion dhe 90 v/g/f në harca. Duke vlerësuar treguesit e redimentit dhe ngarkesën parazitare për parazitë të tjerë, konkludojmë që Macracanthorhyncus hirudinaceus është shkaktari kryesor i hiporendimentit në zonë dhe në derrat e rritjes ekstensive. Kontrolle periodike të fecece dhe të paktën 3 dehelmentizime në vit do të mbanin nën kontroll infestimet dhe dëmtimet në kushtet e ekonomive ekstensive të rritjes së derrave. Mostrat u grumbulluan prej të gjitha grup moshave të derrave në zonën e Skuraj në Lezhe. U perzgjodh pikeresht vleresimi ne kete rajon duke ditur vecoritë e mbarështimit të derrave mostrat u morën prej derrave të rritjes ekstensive në tufat e vogla në familjet e banorëve të këtyre zonave dhe prezences te bollshe te bujtesve te ndermjetem shume karakteristike per kete rajon. Mostrat ishin individuale dhe u morën direct në rektum. Mostrat fekale ju nënështrun ekzaminimit koproskopik brenda ditës së kampionimit. Rezultuan të prekura të gjitha grupmoshat. Metoda e përdorur ishte sendimentimi cilësor dhe sasior. Për vecoritë e biologjisë së Macracanthorhyncus hirudinaceus u tregua kujdes dhe për bujtësit e ndërmjetëm. pas vëzhgimeve të kujdesshmu u përcaktua që koleopterët koprofagë të llojeve Scrabeus spp., Melolontha spp., të ishin shumë të pranishëm në këtë zonë. Këta kolepterë derrat i merrnin me ushqimin e tyre. Tab. 9. Vlerat e infestimit prej M. hirudinaceus në ekonomitë e rritjeve ekstensive Nr

Grupmosha

1

Gica 0mujash

2

Gica 3mujash

3

Dosa remonti

4

Dosa

Nr krerëve

Niveli i infestimit

Ngarkesa parazitare nvgf

Ngarkesa parazitare mesatare

Pesha e gjallë mesatare kg

3 20

50%

0-200

83

15,7

7 22

92%

50-480

180

34,3

96%

70-620

210

85,7

100 %

40-1200

190

91,1

13

para 8

78 pjelljes 5

Dosa në 6 laktacion

100 %

240-880

284

89,6

6

Harca

50 %

20-160

90

112.4

2

3.6.2. Diskutim Vlerat e përftuara duke i krahasuar me të dhënat e literaturës lidhen me vecoritë e rritjes ekstensive të derrave në zonë. Arsye tjetër për të cilën jemi të bindur tashmë janë vecoritë e ciklit biologjik të parazitit. Përbujtësit ndërmjetës janë koleopterët koprofagë të llojeve Scrabeus spp., Melolontha spp., Phyllophaga spp., Cetonia spp., Cotinus spp., etj. disa prej të cilëve u evidentuan në zonë. Mungesa e kushteve higjeno sanitare dhe të ushquerit në shumicën e rasteve në tokë favorizojnë infestimin. Vezët e embrionuara merren nga përbujtësi ndërmjetës duke ruajtur mundësinë infestuese për disa vjet tek duke e bërë më të vështirë crrënjosjen e sëmundjes. Përvec kësaj në mëmyrë të vazhdueshme ekziston rreziku i përhapjes në sipërfaqe gjithmonë e më të gjera. Format pronimfa të koleopterëve koprofagë marrin me ushqimin e tyre vezët. Në zorrët e tyre çlirohet i lirë aklanti i cili ka 4 gjemba të mëdhenj në skoleks dhe gjithë pjesën tjetër të trupit mbushur me gjemba të vegjël. Akanti hyn në indet e pronimfës dhe shndrrohet në proakantielë. 3-12 ditë pas infestimit në varësi të kushteve të mjedisit dhe të jetës së përbujtësit ndërmjetës proakantela shndrrohet në akantelë me përmasa 3,5-4,5 mm. Akantela incistohet në indet e koleopterëve dhe mund të jetojë atje 1-2 vjet aq sa është dhe jeta e insektit. Përbujtësit përfundimtarë infestohen me marrjen në ushqimin ose ujin e tyre të përbujtësit ndërmjetës të infestuar me akantela. Në zorrët e holla akantela del e lirë fut thellë në mukozën e zorrëve pjesën e akantocefalit të pajisur me gremça dhe rritet 2-3 muaj pas infestimit (prepatent) dhe femra parazite prodhon afërsisht 25 000 vezë/ditë për 10-24 muaj (patient) aq sa zgjat dhe jeta e parazitit. Kjo rritje e shpejtë e akantocefalit shpjegon kopropozitiviten e gjetur dhe në gicat 2-3 muajsh. Vezët të cilat u gjetën për herë të parë në vendin tonë u tipizuan në bazë të karakteristikave të tyre, u morën foto dixhitale autentike dhe u përcaktua ngarkesa parazitare me teknikën e sedimentimit sasior. Rezultoi shumë interesante prezenca e Macracanthorhyncus hirudinaceus në të gjitha grupmoshat dhe diferencat rezultuan vetëm në ngarkesën parazitare. Sipas informacioneve që morëm në zonë në derra mungonin totalisht kontrollet parazitologjike dhe pothuajse mungonin

79

dehelmetizimet. Përvec kësaj kushtet e rritjes dhe mbarështimit nuk ofronin masat higjeno sanitare të nevojshme. Këto mangësi pasqyroheshin drejtëpërdrejt në treguesit e rritjes dhe produktivitetit. Duke vlerësuar direkt në ambjentin e studimit treguesit e rritjes dhe efikasitetin e mbarështimit sidomos në gicat e 2 kategorive 0-3 muajsh dhe 3-7 muajsh, duke vlerësuar dhe ndikimin prej parazitët e tjerë mund të shprehemi të sigurtë se Macracanthorhyncus hirudinaceus është shkaku kryesor i hiporendimentit të vrejtur në derrat e zonës. Ky hiporendiment ishte tejet i shprehur në shtesën e peshës në gica. Për këtë do të mjaftonte të theksonim që gicat e moshës 2-3 muajsh peshonin mesatarisht 15, 7 kg dhe kategoria e gicave 3-7 muajsh peshonte mesatarisht 34,3 kg. 3.6.3. Konkluzione. Macracanthorhyncus hirudinaceus u evidentua të jetë helmint i përhapur gjerësisht në derra në rritje ekstensive në Shqipëri. Për herë të parë në vendin tonë raportohet në derra ky helmint përfaqësues i Acanthocephala. Ngarkesa parazitare e niveleve 20-250 vezë për gram fece evidenton që ky akantocefal të jetë një prej shkaqeve të dëmtimit të prodhimtarisë në derra. Arsyeja e evidentimit të tij në ekonomitë e rritjes ekstensive arsyetohet me biologjinë e helmintit dhe kushtet e trajtimit dhe të të ushqyerit të derrave në kushtet ekstensive të mbarështimit të tyre. Për të parandaluar përhapjen dhe për të minimizuar infestimin duhen kontrolle parazitologjike të vazhdueshme dhe për derrat e kësaj zone të paktën 3 dehelmentizime në vi 4. Vlerat e infestimit te perzier ne derrat e rritjes ekstensive. Në vendin tonë dhe kryesisht në veriun e vendit mbizotëron rritja ekstensive e tyre. A.suum dhe Macracanthorhyncus hirudinaceus rezultuan të ishin parazitët më dëmprurës në derra në Shqipëri, në ekonomitë e rritjes ekstensive. A.suum u vrejt në pothuajse në 100 % të gicave me një ngarkesë të lartë parazitare në disa raste mbi 1200 v/g/f. 60 % e dosave para pjelljes rezultuan të infestuara prej A.suum. Macracanthorhyncus hirudinaceus u vrejt në rreth 50 % të derrave me një mesatare infestimi 90 v/g/f. 40 % e kampioneve prej ekonomive individuale rezultuan pozitive për strongilatët gastrointestinalë dhe 31 % e tyre rezultoi pozitive për strongilatët bronkopulmonarë (Metastrongylus apri). U vëzhgun cistet e Balantidium coli në 5-35 % të mostrave të ekzaminuara. U vrejtën oocistet e Issospora spp. në 10-20 % të mostrave të ekzaminuara. Treguesit e

80

hiporendimentit në derrat e rritjes ekstensive të cilët përfaqësojnë rreth 60 % të derrave që mbarështrohen në Shqipëri kanë si shkak mos pasjen e kushteve të mira të mbarështrimit dhe mungesën e skemave dehelmentizuese. Poliparazitizmi u pa të ishte tejet evident në derrat e rritjes ekstensive. Në shumicën dërmuese të rasteve përfaqësohej prej A.suum, Macracanthorhyncus hirudinaceus, Oesophagostomum spp. dhe Balantidium coli. Në shumë zona të pjesës më të madhe të veriut të Shqipërisë është traditë mbarështrimi i derrit në ekonomi familjare ose tufa të vogla ½ intensive. Në shumë raste pothuajse vrehet një bashkëjetesë dhe me njerëzit. Rracat e mbarështuara përfaqësojnë derra të kryqëzuar ku jo rrallë vrehet re prania e gjakut të derrit të egër. Sipas të dhënave në këtë pjesë të vendit mbarështrohen rreth 60 % (180 000 krerë) e totalit të derrave të republikës. Në zona të caktuara vreher re një tendencë e kalimit në ekonomitë intensive. Produktet e derrarrisë në këtë rajon të vendit në shumicën e rasteve përdoren brenda familjes së rritësit dhe vetëm një % e vogël e totalit tregtohet. Në përgjithësi nuk ka kontroll të rregullt veterinar dhe vecanërish evidente kjo në ekonomitë familjare. Përgjithësisht mungojnë skemat antihelmintike dhe strategjitë e luftimit të sëmundjeve parazitare. Mungesa e kushteve higjeno-sanitare favorizojnë biologjinë e parazitëve. Në kushtet e një bashkëjetese me derrat ekziston mundësia e trasmentimit të zoonozave parazitare. Veriu i Shqipërisë paraqet variacione të gjeografisë dhe klimës. lartësia mbi nivelin e detit është me shumë variacione. Ka zona si ultësira e Lezhës nën nivelin e detit dhe derrat kultivohen dhe në alpet e Shqipërisë në lartësi 1500-2000 m.. 4.2. Materiali dhe metoda Materiali u përfaqësua nga fece, mushkëri dhe organe të brendshme dhe vecanërisht aparati tretës. Fecet u grumbulluan dhe ekzaminuaun në mënyrë të vazhdueshme gjatë një viti (2010-2015). Në rastet kur u mundësua ato u morën në mënyrë individuale në rectum dhe sidomos për kategoritë e larta. Por shpesh mostrat ishin mostra kolektive dhe sidomos në tufat e gicave u morën në stallat ose padokët, por pa u përuler me parazitët e tokës. Mostrat u transportuan në laboratorin e parazitologjisë veterinare në FMV Tiranë. Atje në shumicën e rasteve u ekzaminuan brenda 24 orëve, por kur u nevojit u bë ruajtja në temp 4 gradë C. Në gicat 0-3 muajsh u morën mostra në hundë. U bënë në bashkëpunim me veterinerët vëzhgime pos mortum dhe vecanërisht në ekonomitë e rritjeve ½ intensive. Shumë vëzhgime post mortum u kryen në thertore. 4.3. Rezultatet e ekzaminimeve. Derrat u raportuan si të infestuar në rastet kur u tipizua qartë dhe të paktën një vezë, oocist, cist, trofozoitë ose larvë invasive u gjet në shtrishen mikroskopike,

81

lamën McMaster ose pllakën e Petrit. Prevalenva për kategoritë e derrave u përllogarit nga numri i derrave të infestuar në raport me numrin e mostrave prej derrave të kontrolluar dhe u shpreh në përqindje. Përpunimi statistikor duke përdorur x2-test with SPSS Statistical Software version 10.01, për të përcaktuar diferencat në prevalencën midis grupeve të derrave e cila statistikisht ishte e vlerësueshme. 4.4. Rezultatet Në total 470 mostra fekale të derrave të 2 sekseve të ndarë në 5 kategori moshore në Shkodër (ultësirë), Lezhë, Pukë dhe Malësi e Madhe u kampionuan dhe ekzaminuan. Rezultatet paraqiten në tabelat dhe grafikët sipas zonave të studimit.

Lloji i parazitit 11

Dosa para pjelljes Dosa (E-+) dhe parados Gica a(E-+)03 muajsh Gica (E-+) mbi 3 muajsh Harca (E-+) (E-+)

Mostra te ekzami nuara Mostra (total) pozitive

(total) Prevale nca % Ngarke sa parazit are

Tab. 10. rezultatet e ekzaminimit koproskopik në derra në zonën e Lezhës.

16-12

24-18

62-50

40-20

6-2

148

102

69

M. hirudinaceus

16-8

24-20

62-40

40-40

6-0

148

108

73

Bronkopneumoni verminoze Strongilatë gastrointestinalë Strongilatë bronkopulmonarë Balantidium coli Issospora spp.

0-0

5-1

24-20

32-14

0-0

61

35

57

600 v/g/f 140 v/g/f -

16-4

24-18

62-0

40-14

6-4

148

38

26

40 v/g/f

16-15

24-16

62-0

40-36

6-0

148

67

45

12 l/g/f

16-1 16-0

24-2 24-1

62-4 62-8

40-6 40-2

6-0 6-0

148 148

13 11

9 8

L 3 invazive

16-1

24-6

62-0

40-2

6-1

148

10

8

3 cist/f 5 oocist g//f 2 l/f

Lloji i parazitit Ascaris suum M. hirudinaceus Bronkopneumoni

Dosa para pjelljes Dosa (E-+) dhe parados Gica a(E-+)03 muajsh Gica (E-+) mbi 3 muajsh Harca (E-+) (E-+) Mostra te ekzami Mostra nuara pozitive (total) (total) Prevale nca % Ngarke sa parazit are

Tab.11. Rezultatet e ekzaminimit koproskopik në derra në zonën e Shkodrës (nën Shkodrës).

8-4 8-0 0-0

16-16 16-2 0-0

38-36 38-4 61-24

26-18 26-8 78-60

8-1 8-1 0-0

96 96 139

65 15 84

68 16 60

920 v/g/f 32 v/g/f -

82 verminoze Strongilatë gastrointestinalë Strongilatë bronkopulmonarë Balantidium coli Issospora spp. L 3 invazive

8-1

16-4

38-0

26-6

8-0

96

11

11

20 v/g/f

8-0

16-0

38-2

26-4

8-0

96

6

6

4 l/g/f

8-0 8-0

16-1 16-2

38-1 38-2

26-4 26-4

8-0 8-0

96 96

6 8

6 8

8-0

16-1

38-0

26-2

8-0

96

3

3

3 cist g//f 2 oocistg//f 1 l//gf

Dosa dhe paradosa(E-+)

Gica 0-3 muajsh (E-+)

Gica mbi 3 muajsh(E-+)

Harca (E-+)

Mostra te ekzaminuara (total) Mostra pozitive (total) Prevalenca %

Ascaris suum

12-8

20-12

38-32

16-14

4-3

90

67

74

M. hirudinaceus

12-0

20-0

38-24

16-6

4-0

90

30

33

Bronkopneumoni verminoze Strongilatë gastrointestinalë Strongilatë bronkopulmonarë Balantidium coli

0-0

0-0

6-1

12-2

0-0

18

3

17

12-6

20-5

38-0

16-8

4-1

90

20

22

12-0

20-0

38-0

16-6

4-0

90

6

7

12-0

20-0

38-2

16-8

4-0

90

10

11

Issospora spp.

12-0

20-0

38-0

16-10

4-1

90

11

12

L 3 invazive

12-0

20-0

38-2

16-8

4-3

90

3

3

Lloji i parazitit

Ngarkesa parazitare

Dosa para pjelljes (E-+)

Tabela 12. Rezultatet e ekzaminimit koproskopik në derra në zonën e Pukës.

1100 v/g/f 86 v/g/f 22 v/g/f 6 l/g/f 6 cist g /f 6 cist g /f 18 l/g/f

Lloji i parazitit

Dosa para pjelljes (E-+) Dosa dhe paradosa( E-+) Gica 0-3 muajsh (E-+) Gica mbi 3 muajsh(E+) Harca (E+) Mostra te ekzaminua ra (total) Mostra pozitive (total) Prevalenc a% Ngarkesa parazitare

Tabela 13. Rezultatet e ekzaminimit koproskopik në derra në zonën e Malësisë së Madhe.

Ascaris suum

24-20

18-12

44-40

52-52

8-2

136

124

91

1200

83

M. hirudinaceus

24-22

18-16

44-12

52-46

8-6

136

102

75

Bronkopneumoni verminoze Strongilatë gastrointestinalë Strongilatë bronkopulmonarë Balantidium coli

0-0

12-3

8-0

26-25

0-0

46

28

61

24-22

18-16

44-12

52-30

8-0

136

80

59

24-22

18-18

44-0

52-40

8-6

136

86

63

24-8

18-6

44-0

52-4

8-2

136

20

15

Issospora spp.

24-4

18-3

44-2

52-9

8-0

136

18

13

L 3 invazive

24-4

18-6

44-6

52-12

8-7

136

35

26

v/g/f 120 v/g/f 56 v/g/f 12 l/g/f 12 cist/f 20 oocist g//f 6 l/g/f

Vezët e Ascaris u vrejtën në dosat para pjelljes por dhe në gicat 8–10 javësh (Nansen and Roepstorff, 1999) më shumë se në kategoritë e tjera te derrave. Ngarkesa parazitare mesatare rezultoi e lartë dhe konkretisht 600 v/g/f në rajonin e Lezhës, 920 v/g/f në zonën e nën Shkodrës, 1100 v/g/ në zonën e Pukës dhe 1200 v/g/f në Malësinë e Madhe. U gjetën larva migratore të Ascaris suum shumë shpesh në rrjedhjet e hundëve sidomos në goicat 0-3 muajsh. Pneumoni verminoze prej Ascaris suum u vrejtën përjashtuar dosat dhe harcat në tërë zonën e studimit. Një prevalencë e tillë e lartë dhe një ngarkesë e tillë e lartë parazitare prej Ascaris suum është pasojë e moskryerjes së dehelmetizimeve dhe vecanërisht dehelmetizimit rutinë në dosat 1-2 javë para pjelljes. Macracanthorhyncus hirudinaceus u vërejt në tërë zonën e studimit. Macracanthorhyncus hirudinaceus ishte evident në të gjitha kategoritë e derrave në zonën e Lezhës duke përjashtuar vetëm harcat në një prevalencë 73 % me një mesatare të numrit të vezëve 140 g/f. Në zonën e nën Shkodrës rezultoi një nivel më i ulët infestimi (16 %) me një mesatare të numrit të vezëve prej 32 g/f. Mendojmë se kjo influencohet nga kushtet më të mira higjeno sanitare të mbarështimit të derrave në këtë zonë dhe nga prania e ekonomive ½ intesive të mbarështimit. Në zonën e Pukës vrejtëm një prevalencë 33 % me një ngarkesë parazitare prej 86 v/gf. Mungesa e theksuar e masave higjenike, përlyerjes së ushqimeve prej koleopterëve shpjegon prevalencën 75 % dhe ngarkesën parazitare 120 v/g/f në Malësinë e Madhe. Në strongilatët gastrointestinalë kemi përfshirë 4 specie të cilat i vrejtëm ne derra vecanerisht në kategoritë e mëdha në tërë zonën e studimit. Sipas Lin et al., vezët e strongylideve në derra më shpesh përfshijnë vezët e Oesophagostomum dentatum ose Oesophagostomum quadrispinulatum dhe më rallë vezët e

84

Hyostrongylus rubidus dhe Trichostrongylus axei, të cilat në vlera që mendojmë se nuk influencojmë në treguesit ekonomikë i hasëm në studimin tonë. Kjo e arsyetuar me te dhënat e literatureës të cilët tregojnë për rrisk ekonomik kur Oesophagostomum spp., varion në vlerat 50 % , T. suis, 40-50 %, B. coli dhe coccidia 50-55 % (e.g. Boes et al., 2000;Jing et al., 2002; Qian and Xu, 2003;Wan et al., 2002;Zhou et al., 2001). Për këtë arsye e konsideruam të ulët dhe pa rrisk prevalencën e infestimit prej strongilatëve gastro-intestinalë aq më shumë kur bëhet fjalë për ekonomi të rritjeve ekstensive. Kjo ishte arsyeja që strongilatët gastrointestinalë i vlërësuam të njëtrajtshëm me Oesophagostomum spp.. Mendojmë se prevalenca (%) e Trichuris suis, Isospora suis dhe Balantidium coli në studimin tonë duke pasur në konsideratë kushtet e rritjes ekstensive ti quajmë në nivele të pranueshme. Interesante në studim paraqitet prevalence e lartë dhe ngarkesa parazitare e Metastrongylus apri. U vrejt një nivel i lartë në tërë zonën e studimit dhe mendojmë që arsyeja ka të bëjë me stimulimin e biologjisë së parazitit. Në 2 mostra fekale në Pukë dhe në një mostër fekale në Lezhë evidentuam në feçe vezët e Fasciola hepatica. Megjithatë duke vlerësuar ngarkesën e ulët parazitare e quajtëm rastësi (njihet që Fasciola hepatica paraziton rrallë në derra) dhe kjo është arsyeja që Fasciola hepatica së bashku me Trichuris suis nuk janë paraqitur në tabelat përmbledhëse të rezyltateve. Studimi tregoi që Ascaris suum të ishte paraziti më i përhapur dhe më dëmprurës në ekonomitë e rritjes ekstensive të derrave. Një prelalencë mesatare 75 % e totalit të krerëve të përfshira në studim dhe pothuajse 100 % të gicave, me një ngarkesë shumë të lartë parazitare rreth 1000 v/g/f (jo rrallë 1400-2200 v/g/f) me rriskun e zoonozës parazitare tregon për emergjencën e masave dehelmetizuese. Macracanthorhyncus hirudinaceus u vrejt në rreth 50 % të derrave me një mesatare infestimi 90 v/g/f. Prezenca në këto nivele e këtij akantocefali që në zona të vecanta arrinte në 75 % dhe ngarkesë parazitare 150 v/g/f përvec ndërhyrjeve dehelmentizuese kërkon dhe një ndryshim rrënjësor të masave higjeno-sanitare dhe ndërhyrje ambjentale. 40 % e kampioneve prej ekonomive individuale rezultuan pozitive për strongilatët gastrointestinalë dhe 31 % e tyre rezultoi pozitive për strongilatët bronkopulmonarë (Metastrongylus apri). Pavarësisht vlerave që duken të mëdha dehelmetizimi do të zgjidhte problemet prej tyre që pavarësisht vlerave në dukje alarmante, duke pasur parasysh regjimin e rritjes së derrave mund të quhen vlera të pranueshme. U vëzhgun cistet e Balantidium coli në 8 % të mostrave të ekzaminuara. U vrejtën oocistet e Issospora spp. në 10 % të mostrave të ekzaminuara. Prezenca e Trichuris suis dhe Fasciola hepatica ishte në vlera të pakonsiderueshme.

85

Poliparazitizmi u pa të ishte evident në ekonomitë e rritjeve ekstensive dhe ½ intensive të derrave. Duke vlerësuar speciet e parazitëve në një individ në shumicën e rasteve u pa të përfaqësohej prej A.suum, Macracanthorhyncus hirudinaceus, Oesophagostomum spp. dhe Metastrongylus apri Rezultatet treguan qe infestimet parazitare janë shumë të rëndësishme në ekonomitë e rritjes entensive të derrave. Kësisoj përgjegjësimi i mbarështruesve, teknikëve dhe veterinerëve, për masat higjeno-sanitare dhe kryerjen e rregullt të dehelmetizimeve mund ta vendosin në parametra të pranueshëm nivelin e parazitizmit. Mjekimi i menjëhershëm i ekonomive është detyrë immediate dhe përtej kësaj duhen realizuar kontrolle të herë pas hershme laboratorike për të vlerësuar efikasitetin dhe kontrolluar nivelin e parazitizmit.

86

5. PERFUNDIME TE PERGJITHESHME  B. coli u gjet te jete i pranishen ne te gjitha rajonet e rritjes intesive dhe ne te gjitha kategorite e derrave. B. coli u gjet ne 37.7% % te derrave 0-3 muajsh me nje mesatare 74 ciste gram fece. B. coli u gjet ne 30.61% te derrave 3-7 muajsh me nje mesatare 86 ciste gram fece.  Te gjitha kategorite e dosave rezultuan te infestuara nga B. coli, por me variacione te djeshme ne varesi te gjendjes se tyre fiziologjike dhe kondicionit ushqimir.  Dosat dhe paradosat rezultuan me nje prevalence 30.95% dhe mesatare 52 ciste gram fece, dosat gjate barsmerise 25.58% dhe mesatare 30 ciste gram fece dhe dosat laktante ne vlera te larte me 36.1 % dhe mesatarisht 62 ciste gram fece.  Prevalenca dhe ngarkesa parazitare rezultoi te jete me e larte ne rrethin e Shkodres dhe rajonin e nen Shkodres dhe ne vijim nga zonat rret Lacit ne rrethin e Kurbinit. Niveli me i ulet i infestimit prej B. coli u vrejt ne zonen e Lezhes dhe te Mamurrasit ne rrethin e Kurbinit dhe arsyet kane te bejne me kushtet e mbajtjes se derrave dhe rracat autoktone dhe metise te tyre qe jane me rezistente.  Ne prevalencen dhe ngarkesen parazitare te B. coli ne ekonomite e rritjes ekstensive u vrejt qe seksi por deri diku dhe mosha te mos kete ndonje ndikim te ndjeshe. Pavaresisht kesaj harca rezultuan shume pak ose aspak te prekur pre B. coli.  Megjithe kete vlerat e perftuar tregojne qe B. coli eshte prezent me vlera qe variojne ndjeshem ndermjet kategorive. Gicat deri ne 7 muajsh dhe dosat laktante vrehet qe jane me te prekurat dhe kjo e ben me te ndjeshe, rriskun e infestimit te kategorive te tjera te derrave dhe pse jo dhe te njetrezve.  Per arsye te rezultateve te perftuara, rrisku prej B. coli kerkon sensibilizimin dhe marrjen e masave në mbajtjen pastër dhe në dizinfektimin e rregullt të stallave, si dhe në të ushqyerit racional të derrave, ndërsa profilaksia specifike konsiston në ekzaminimn e shpeshtë të feceve, sidomos në rastet e diareve dhe në trajtimin e krerëve që dalin pozitive. Njerëzit qe

87

mbareshtrojne derra ne ekonomite familjarem ose punonjesit e komplekseve gjysem ektensive duhet të respektojnë normat e higjenës personale, sidomos kjo per rritësit e derrave. Në rastet e çrregullimeve në aparatin tretës duhet të analizohen feçet për praninë e B.coli dhe të meren masa për trajtim të shpejtë te tyre. Nuk ka te dhena te sakta per shkaktari në njerez ne keto rajonem por deri sa shkaktari zoonotik u gjet ne ne keto vlera ne derra nenkuptohet dhe prania e tij dhe në njerëz.  Ascaris suum rezultoi të ishte prezent në tërë kategoritë e derrave dhe në gjithë teritorin e republikës. Rezultatet treguan që ai të jetë helminti më dëmtues i prodhimtarisë nga derrat.  Per here te pare ne Shqiperi percaktohet saktesisht prevalence dhe ngarkesa parazitare e A.suum ndernjet te gjitha kategorive te derrave. Ngarkesa parazitare rezultoi 83 v/g/f ne gicat 0-3 muajsh, 180 v/g/f ne gicat 3-7 muajsh, 210 v/g/f ne kategorine dosa dhe paradosa, 190 v/g/f ne dosat para pjelljes, 284 v/g/f ne dosat gjate laktacionit dhe 90 v/g/f ne harca.duke vleresuar prevalence dhe ngarkesen parazitare mund te konkludojme qe A.suum eshte shkaku kryesor i demtimit te prodhimtarise ne te gjitha kategorite e derrave.  Ascaris suum rezultoi të jetë gjerësisht i përhapur në ekonomitë e rritjeve ekstensive dhe ½ intensive. Mungesa e kushteve higjeno sanitare dhe masave profilaktike dehelmetizuese e favorizojnë dukshëm këtë tendencë.  Rezultatet treguan që dosat të jenë rezervuari dhe burimi i infestimit. Në kushtet aktuale është e domosdoshme dehelmetizimi i dosave para pjelljes dhe të paktën 3 dehelmetizime për të gjitha kategoritë e rriskuara dhe vecanërisht në ekonomitë e rritjes ekstensive dhe ½ intensive. Edhe në dosat e remontit lind nevoja që të kryhen rutinë 2 dehelmetizime në vit.  Ndryshimi i mentalitetit të mbarështrimit të derrave, njohja e rriskut, dhe nevoja e pranisë së veterinerit është e domosdoshme në të gjitha ekonomitë e derrave dhe vecanërisht në ekonomitë e rritjes familjare (veriun e vendit).  Në mënyrë të vazhdueshme duhet të monitorohet situate rutinë në të gjtha llojet e ekonomive për prevalencën dhe ngarkesën parazitare të Ascaris suum. Lind e nevojshme që situate të monitorohet dhe pas realizimit të dehelmetizimeve dhe kryerjes së masave profilaktike.

88

 Nga ekzaminimet koproskopike te shtrira ne tere kategorite e derrave te rritjes ekstensive 2.7% e tyre kane rezultuar kopropozitive per Trichuris suis.  Kategoria e gicave 0-3 muajsh rezultoi negative nderkohe qe infestimi u vrehet ne 3.57% te gicave 3-7 muajsh. Ngarkesa paraziare e cila rezultoi mesatarisht 73.5 v/g/f nuk demton direkt produktivitetin ne kete kategori, por mund te sjelle shqetesime e kombinuar me patogjene te tjere.  Niveli i infestimit prej trichureve ne kategorine e dosave dhe paradosave rezultoi 3.6% dhe ngarkesa parazitare mesatare 91 v/g/fm ne per te patur prevalencen me te larte ne dosat gjate laktacionit (5.5%). Harcat rezultuan te prekur 3.1%. vlerat e ngarkeses parazitare ishte 108 v/g/f.  Ne rastin e T.suis nuk u vrejten variacione te shprehura ishin me gjeografine e mostrave. Vetem rrethi i Tiranes rezultoi negativ, nderkohe qe ne te tera zonat e tjera ku u shtri studimi u vrejt pothuajse nje shtrirje e njetrajtshme. Ne ndryshim nga helmintet e tjere gastrointestinale Trichuris suis eshte me pak i shprehur ne veriun e vendit krahasuar me jugun e vendit. Mendojme se lidhet me biologjine e parazitit, kushteve te ambjentit dhe me karakteristikat e rracave autoktone te derrave dhe metiseve te tyre. Per kete arsye eshte i shprehur diversiteti racor midis derrave qe mbareshtrohen ne veri nga ata qe mbareshtrohen ne kushte ekstensive ne jugun e vendit.  Vlerat e trichuriozes duhet te monitorohen me kujdes ne dosat laktantem sepse renia e imunitetit dhe infestimet e perziera e favorizojne rritjen e invazionit.  Duhet te behet kujdes gjatë periudhës së mëmëzimit, sepse invazioni mund te konservohet per tu shfaqur kur te bjere kondicioni ose iminiteti i derrit. Kjo korespodon zakonisht me barsmerine, pjelljen dhe fazen e laktacionit. Nje alternative diagnostike mund te konsiderohet dhe grumbullimi dhe diferencimi i trichureve te rritur ne kolonin e derrave.  Oesophagostomum rezulton të jetë i pranishëm në të gjitha kategoritë e rritjes ekstensive te derrave dhe në të gjithë territorin e republikës.  Kopropozitive për Oesophagostomum spp. u gjetën 102 mostra nga 398 të kontrolluara me koproskopi ose 34,23% e totalit të mostrave fekale të kontrolluatra.  Vezët u diferencuan nga vezët e akarinëve dhe nga vezët e Strongyloididae

89

spp. U bë kontrolli në 42 mostra nga gicat post mortem dhe u kërkua për praninë e parazitëve të rritur në traktin gastro-intestinal.  Rezultatet treguan se ai ishte më pak frekuent ne derrat e moshës deri 3 muaj dhe kjo shpjegohet me biologjinë e parazitit.  Rezultatet treguan se dosat ishin një nga rezervuarët më të mëdhenj për parazitin dhe burimi kryesor i infestimit në ekonomitë e rritjes së derrave.  Ndryshimi i mentalitetit të mbarështimit të derrave, njohja e rrezikut dhe nevoja për praninë e veterinerit me skemat profilaktike dhe dehelmentizuese është i domosdoshëm në të gjitha ekonomitë e derrit, sidomos në ekonomitë shtëpiake (në veri të vendit).  Situata rutinë duhet të monitorohet vazhdimisht në të gjitha llojet e ekonomive për prevalencën dhe ngarkesës parazitare e Oesophagostomum. Është e nevojshme për të monitoruar situatën edhe pas dehelmintizimeve rutinë dhe ndërmarrjen e masave profilaktike.  Nga 5 specie të Oesophagostomum diferencuam 2 specie të parazitit, Oesophagostomum dentatum dhe Oesophagostomum quadrispinulatum dhe krahasuam shpërndarjen e llojeve në infestimet nga vetëm një lloj dhe infestimet e përziera. Oesophagostomum quadrispinulatum u gjet më anteriorisht në zorrë krahasuar me Oesophagostomum dentatum në rastin e infestimeve të përziera.  Ne derrat e ekzaminuar në infestimet e rënda u gjendën në disa raste disa mijëra larva infektive të Oesophagostomum dentatum (L3). Në derrat deri në 5 javë pavarësisht infestimit, numri i parazitëve adultë të O. dentatum në zorrë ishte i ulët.  Strongyloides ransomi nuk rezultoi te jete problematik ne derrat e ekonomive ekstensive ne vendin tone.  Vetem 2.5% nga 837 mostra te ekzaminuara rezultuan kopropozitive per Strongyloides ransomi. Eshte nje vlere relativisht e ulet e cila ne thelb tregon qe derrat e rritjeve ekstensive nuk e vuajne shume kete parazitoze.  E papritur ishte mungesa totale e invazionit ne kategorine e gicave 0-3 muajsh. Infestimi parazitar vrehet ne vleren 2.7% vetem ne kategorine e gicave 3-7 muajsh, 2.9% ne kategorine e dosave dhe paradosave dhe 4.1% ne dosat gjate laktacionit Harcat rezultuan te prekur 3.1%. Vlerat e ngarkeses parazitare variuan midis 48-160 v/g/f.

90

 Infestimi parazitar rezultoi me i shprehur ne rrethe si Malesi e Madhe 7.5%, Kurbin 3.8%, Shkoder 3.4% dhe ne jugun e vendit Strongyloides ransomi u has ne rrethin e Gjirokastres ne 3.3%.  Vlerat dhe variacionet duket se ndikohen ndjeshem nga gjegrafia, kushtet e mbareshtrimit dhe vecorite e ciklit biologjik te parazitit. Strongyloides ransomi mund te gjenden si L3 ose si larva ne procesin e migrimit. Kjo nenkupton qe duhet te kryhen disa vleresime te nje pas njeshme dhe kombinime te ekzaminimeve koproskopike (jo gjithmone gjenden veze)m ,e vezhgimet ne mushkerim rrjedhjeve nazale dhe ekzaminimeve post mortum per te vleresuar parazitet e rritur femra ne zorre.  Duhet te behet kujdes gjatë periudhës së mëmëzimit, sepse vetem atehere gicat manifestojnë një tabllo klinike shumë të qartë me simptoma respiratore, enterike, anemi dhe humbje të peshës. Kjo nenkupton nganjëherë prekjen nga diarrea hemorragjike te nje grupi gicash dhe ngordhje te hershme.  Hasja e invazionit per here te pare vetem ne kategorine e gicave 3-7 muajsh tregon qe infestimi vjen vetem nga mjedisi me ushqim, uje ose larva invazive. Kjo nenkupton rritjen e masave qe kane te bejne me kushtet e higjenesm ushqimit dhe trajtimit te kategorive te derrave. Vlerat e infestimit nuk nenkuptojne lenien ne harrese te ketij infestimi parazitar. Kontrolle periodikem kombinime teknikash dhe kontrolli i rrjedhjeve nazale tek gicat e vegjel duhet te jene programet e vleresimit te ketij paraziti.  Macracanthorhyncus hirudinaceus u evidentua të jetë helmint i përhapur gjerësisht në derra në rritje ekstensive në Shqipëri. Për herë të parë në vendin tonë raportohet në derra ky helmint përfaqësues i Acanthocephala.  Ngarkesa parazitare e niveleve 20-250 vezë për gram fece evidenton që ky akantocefal të jetë një prej shkaqeve të dëmtimit të prodhimtarisë në derra.  Arsyeja e evidentimit të tij në ekonomitë e rritjes ekstensive arsyetohet me biologjinë e helmintit dhe kushtet e trajtimit dhe të të ushqyerit të derrave në kushtet ekstensive të mbarështimit të tyre.  Për të parandaluar përhapjen dhe për të minimizuar infestimin duhen kontrolle parazitologjike të vazhdueshme dhe për derrat e kësaj zone të paktën 3 dehelmentizime në vit.

91

6. SUMMARY

"STUDY OF THE MAIN GASTRO-INTESTINAL PARASITOSIS OF PIGS IN EXTENSIVE BREEDING FARMS IN SEVERAL AREAS OF THE COUNTRY"

SUMMARY OF DISERTATION FOR OBTAING THE “DOCTOR SCIENTIST DEGRE

92

6.1. AIM OF THE STUDY AND ITS IMPORTANCE. Gastrointestinal parasites of pigs, still represent a limiting factor for livestock production, classified among the massive disturbances that may adversely affect the production of pigs and pig farms. Large roundworm of pigs, threadworm (Strongyloides ransomi), ankylosomatics and coxidides, etc., constitute a real obstacle to full expression of production capacities of pig farms. Losses that gastrointestinal parasites cause in pig breeding farms are great, but the nature of these parasites is the difficulty in calculating the economic damage caused by them. It is imperative that practitioners belonging to pig breeding, on the one hand, farmers and composite food manufacturers, and on the other hand veterinarians and technicians, be well informed on the incidence of parasitism and its influence on the profitability of farms, in order to adopt appropriate measures to curb the harmful effects that flow from it. In our country today, in general, there is a tendency of quantitative and qualitative growth of pigs. In our country today, in general, there is a tendency for quantitative and qualitative growth of pig breeding. In many areas of the country there is an increase in the number of farms, while in certain areas there is a tendency of transition to intensive economies. Growing products in intensive growth farms pass through the regular production and control chain. In extensive growth farms, in most cases, the products are used for the needs of the farmer's family and only a small percentage of the market is marketed . In general there is no regular veterinary control and this is particularly evident in family farms. Generally, there are no antihelmic schemes and anti-parasitic fighting strategies. Lack of hygienic sanitary conditions suited to the family farms of pigs favors the biology of parasites. Albania has a Mediterranean climate but presents geographic and climatic variations. This climate type favors the development of different parasites affecting pigs. Thus, based on the arguments cited above, the study aims to clarify the situation regarding some gastro-intestinal parasitosis of pigs in extensive and domestic pig farms in several domestic economies. The results to be obtained from this study will be provided to the veterinary service to create the map of the parasites in question in order to take measures to control and prevent them.

93

7.

OBJECTIVES OF THE STUDY

7.1.

Investigation breeding pigs.

7.2.

Study of the presence of some gastrointestinal parasites of pigs in extensive swine farms. Investigation on the presence of Ascaris suum in extensive breeding pigs; Investigation on the presence of Trichiuris suis in extensive breeding pigs; Investigation on the presence of Oesophagostomum spp. in extensive breeding pigs; Investigation on the presence of Strongyloides ransomi in extensive breeding pigs; Investigation on the presence of Hyostrongylus rubidus in extensive breeding pigs;

    

on the presence of Balantidium coli

in extensive

94

7.1.

THE FIRST OBJECTIVE

INVESTIGATION ON THE PRESENCE OF BALANTIDIUM COLI IN EXTENSIVE BREEDING PIGS. The study was conducted for the presence of Balantidium coli (balantidiasis) in extensive breeding pig farms in the north of the country. 7.1.2. Material and methods Study for the presence of Balantidium coli (balantidiasis) infection was carried out in extensive breeding pigs in the north of the country. Coproskopic examinations were performed in pigs from the areas of Lac, Shkodra, Lezha and Mamurras. Fecal samples were sampled and for each sample were recorded age, gender, etc. The koprological examination was performed with the quantitative flotation method. The results are presented in the following tables and graphs.

B. coli in pigs of Laci area Category

Samples

Positive

%

Cyst.gr

Piglets up to 3 months

16

7

43.75

92

Piglets 3-7 months

14

5

35.7

112

Sow

16

6

37.5

64

Sows before calving

18

3

35.7

46

Sows in lactation

12

4

33.33

124

Boars

5

2

40

34

Sums

81

27

33.33

68

B. coli in pigs of Shkodra area Category

Sample

Positive

%

Cyst.gr

Piglets up to 3 months

22

8

36.36

75

Piglets 3-7 months

18

6

33.33

124

Sow

12

3

25

52

Sows before calving

14

5

35.7

84

Sows in lactation

16

6

37.5

64

Boars

4

0

0

0

Sums

86

28

32.56

58

A total of 86 pigs examined using McMaster technique in the Shkodra area were found infested with B. coli 28 pigs or 32.56%. The highest percentage was in piglets 0-3 months (36,36%). In piglets 3-7 months resulted 33,33%. The highest

95

prevalence of B. coli infestation was observed in September-October. Cysts per gram of faeces were on average 60-100 and the average cysts per gram of faeces in the Shkodra area resulted 58.0 ± 15.6. Coproscopic examinations showed that B.coli is slightly more prevalent in extensive breeding pigs in the Laçi area. In Laç, in the district of Kurbini were found infested with B. coli 27 pigs or 33.33% of the examined pigs. The prevalence of infestation is 0.1% higher than in the district of Shkodra, but the load on the cyst is significantly higher. Infestations with B. coli was higher in piglets 0-3 months (43.75%) than in piglets (35.7%). B. coli in pigs of Lezhe/Mamurras areas Category

Samples

Positive

%

Cyst.gr

Piglets up to 3 months

23

8

34.8

64

Piglets 3-7 months

17

4

23.53

58

Sows

14

4

21.42

42

Sows before calving

11

3

35.7

54

Sows in lactation

8

3

37.5

54

Boars

3

1

33.33

24

Sums

76

23

30.26

32

In Lezha and Mamurras areas, in the district of Kurbin, were found infested with B. coli 23 pigs or 30.26% of the controlled pigs. The prevalence of infestation was lowest among all the areas included in the study, both prevalence and cystic load. The following table presents the results of the B. coli coproscopic examination in extensive breeding pigs.

B. coli in pigs in extensive breeding Category

Samples

Positive

%

Cyst.gr

Piglets up to 3 months

61

23

37.7

74

Piglets 3-7 months

49

15

30.61

86

Sow

42

13

30.95

52

Sows before calving

43

11

25.58

30

Sows in lactation

36

13

36.1

62

Boars

12

3

21.42

34

Sums

243

78

32.09

22

The values obtained show that B. coli is present with values that vary considerably between the categories. In the prevalence and parasitic load of B. coli in extensive breeding farms, sex and age did not have any significant impact. 7.1.3.

Conclusions

96

B. coli were found to be present in all areas of extensive breeding and in all categories of pigs. B. coli were found in 37.7% of pigs 0-3 months with an average of 74 cysts per gram of feces. B. coli were found at 30.61% of pigs 3-7 months with an average of 86 cysts per grams of feces. The prevalence of B. coli infestation in sows was 30.95% and mean 52 cysts per grams of feces, bats at 25.58% and mean 30 cysts per grams of feces and in lactating cows at high values with 36.1% and on average 62 cysts per grams feces.

97

7.2. 7.3.     

7.3.1.

THE SECOND OBJECTIVE STUDY OF THE PRESENCE OF SOME GASTROINTESTINAL PARASITES OF PIGS IN EXTENSIVE SWINE FARMS Investigation on the presence of Ascaris suum in extensive breeding pigs; Investigation on the presence of Trichiuris suis in extensive breeding pigs; Investigation on the presence of Oesophagostomum spp. in extensive breeding pigs; Investigation on the presence of Strongyloides ransomi in extensive breeding pigs; Investigation on the presence of Hyostrongylus rubidus in extensive breeding pigs; INVESTIGATION ON THE PRESENCE OF ASCARIS SUUM IN EXTENSIVE BREEDING PIGS.

7.3.1.1.

Materials and methods

The study included 738 pigs of which 372 heads of extensive breeding farms and 356 samples from intensive livestock farms. Out of the total of the samples examined, 120 samples were collected from 0-3 months old pigs, 224 samples from pigs of 3 to 7 months, 163 samples for sows of renovation, 78 samples from sows a week before calving, 126 samples from sows a 2 weeks of lactation, and 27 samples were collected from the boars. The samples collected as above were analyzed by the quantitative and qualitative coproskopic method. The results of the coproskopic observations for the presence and the assessment of the parasitic load from Ascaris suum are presented according to study areas and in detail for all categories of pigs in the following tables: Area

Examined samples /parasitic load Piglets up to 3 months

Piglets 37 months

Sows

Sows before calving

Sows in lactation

Boars

Samples

Positivity %

Gjirokastër

8/122

5/148

10/230

11/206

6/460

2/120

42

84

Korcë Pogradec

14/112

12/120

10/182

8/140

7/118

3/60

54

76

Elbasan

13/84

12/146

9/272

14/196

15/124

4/40

67

68

8/24

16/60

10/54

6/78

18/40

2/0

60

18

Berat Fier

98 Lushnjë

8/102

14/132

20/146

9/172

8/220

2/80

61

74

Tiranë

8/96

5/86

12/142

8/104

11/68

2/46

46

62

Shkodër

8/42

6/104

8/130

6/106

12/64

2/12

42

54

Sums

67/78

70/124

79/180

62/148

77/246

17/64

372

78

The results clearly showed that Ascaris suum is more frequent in extensive breeding pigs of our country. It resulted present in the entire territory of the country with significant variations between pig categories, different geographical areas and breeding mode of pigs. The highest prevalence of A. suum infestation was in the pigs of semi-intensive breeding farms in the Gjirokastra region. In intensive pig breeding farms the lowest level of infestation by A.suum was observed in the Fier region by 18%. In extensive breeding swine farms and in small family farms, excluding the category of Boars noticed a considerable extent the invasion of Ascaris suum. See the table below: Area

Examined samples /parasitic load Piglets up to 3 months

Piglets 3-7 months

Tiranë

7/102

24/150

13/192

2/120

6/204

1/82

51

84

Shkodër

6/86

32/136

17/180

2/118

8/192

1/128

66

86

Lezhë

14/92

39/206

18/260

4/342

10/324

3/148

88

90

Pukë

15/114

36/260

17/254

5/246

12/364

3/204

88

96

11/106

23/208

19/246

3/284

13/228

2/182

74

92

53/92

154/220

84/252

16/286

49/334

10/142

356

88

Malësi Madhe

e

Sums

7.3.1.2.

Sows

Sows before calving

Sows in lactation

Boars

Samples

Positivity %

CONCLUSIONS

Ascaris suum was present in all categories of pigs and throughout the country. The parasitic load resulted in 83 e /g/ f in pigs 0-3 months, 180 e/ g/ f, in pigs 3-7 months, 210 e /g / f, in sows category, 190 e /g /f, 284 e / g / f l in lactation sows and 90 e /g / f, in boars. Ascaris suum resulted to be widely spread in extensive and ½ intensive breeding farms. The results showed that sows are the reservoir and the source of infestation. 7.4.

RESEARCH ON TRICHIURIS SUIS IN EXTENSIVE BREEDING PIG’S FARMS

99

7.4.1.

Material and methods

The investigation into Trichiuris suis was spread throughout the country's territory and in all categories of extensive breeding pig’s farm. The results obtained are present in the table below: Gica 0-3 muajsh Rrethi Mostra Pozitive % v.g.f Gjirokaster 36 0.0 0.0 Korce 23 0.0 0.0 Pogradec 16 0.0 0.0 Elbasan 18 0.0 0.0 Fier 42 0.0 0.0 Durres 28 0.0 0.0 Tirane 25 0.0 0.0 Kurbin 38 0.0 0.0 Shkoder 24 0.0 0.0 M.Madhe 16 0.0 0.0 Shuma 266 0.0 0.0

Vlerat e infestimit prej T. suis ne derrat e rritjes ekstensive Gica 3-7 muajsh Dosa, paradosa Dosa laktante Mostra Pozitive% v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f Mostra Pozitive% v.g.f Mostra 22 4.545 24 14 7.142 48 13 7.692 72 6 18 5.555 48 15 0.0 0.0 10 10.0 48 7 20 5.00 72 12 8.333 120 8 12.500 144 8 24 0.0 0.0 15 0.0 0.0 13 7.692 72 7 26 3.846 48 16 6.250 48 11 0.0 0.0 6 32 3.125 70 11 0.0 0.0 14 7.143 96 5 29 0.0 0.0 13 0.0 0.0 17 0.0 0.0 7 24 8.333 86 17 5.882 144 19 5.263 120 8 22 4.545 120 12 0.0 0.0 24 4.167 172 6 17 5.882 120 13 7.692 96 16 12.500 48 5 224 3.571 73.50 138 3.623 91 145 5.517 96.50 64

Harca Pozitive% 0.0 0.0 12.500 0.0 0.0 0.0 0.0 12.500 0.0 0.0 3.125

v.g.f 0.0 0.0 144 0.0 0.0 0.0 0.0 72 0.0 0.0 108

Shuma Mostra Pozitive% 91 3.297 73 2.739 64 6.250 77 1.298 101 1.980 89 2.247 96 0.0 106 3.773 88 2.272 67 4.477 837 2.747

v.g.f 48 48 100 72 48 83 0.0 105.5 146 88 82

The results show a low prevalence at the country level. Of the 837 samples examined, which represent all categories of pigs in the entire territory of the country, only 2.7% of them have been copropositive for Trichiuris suis. If we discuss the values obtained for this category, in the case of Trichiuriosis this is expected. Prevalence of Trichiuris infestation can be relatively high compared to prevalence of hypostrongles and strongyloides infestations in extensive breeding pig’s farms. 7.4.2 CONCLUSIONS From coproskopic examinations extended to all categories of extensive breeding pigs, 2.7% of them have been found to be copropositive to Trichiuris suis. The category of piglets 0-3 months resulted negative to T. suis infestation. In the category of piglets 3-7 months the prevalence of infestation by T. suis was 3.57%. Trichiuriosis values should be carefully monitored in lactating sowss because immune deficiency and mixed infestations favor the invasion. 7.5.

RESEARCH ON OESOPHAGOSTOMUM SPP IN EXTENSIVE BREEDING PIGS.

Oesophagostomiasis in pigs is the infestation of Oesophagostomum parasites. Infestioni in pigs occurs in all age groups but the pigs than three months can be more sensitive because they rise to the possibility of infestation which takes place between water and food. 7.5.1.

Material and methods

100

The working method aimed at assessing the level of infestation of pigs from Oesophagostomum spp. This objective was accomplished through quality coproskopic techniques. 7.5.2.

Results and discussion

The results of the coproskopic observations for the presence and evaluation of the parasitic load from Oesophagostomum spp were grouped and assessed in detail by age group for all categories of pigs. The results clearly showed that Oesophagostomum spp is really common in pigs. The parasite resulted to be present throughout the country, with significant variations between pig categories, different geographical regions and breeding modes of pigs. In intensive breeding farms, infestation rates were lower compared to other farms. Category of piglets 37 months resulted category most affected by this parasite. In sows before farrowing and lactation was observed them in a parasitic load of 98 e/g/f. 7.5.3. CONCLUSIONS Oesophagostomum appears to be present in all categories of extensive swine farms and throughout the republic's territory. Copropositivity for Oesophagostomum spp were found 102 samples of 398 controlled by coproskopic or 34.23% of total fecal controled samples. The results showed that he was less frequent in pigs up to 3 months old and this is explained by parasite biology. The routine situation should be constantly monitored in all types of economies for the prevalence and parasitic load of Oesophagostomum. 8.       

GENERAL CONCLUSIONS B. coli was found to be present in all intensive growth regions and in all categories of pigs Ascaris suum resulted to be present in all categories of pigs and throughout the territory of the republic From coproskopic examinations extended to all categories of extensive growth pigs 2.7% of them have been positive for Trichuris suis Oesophagostomum appears to be present in all categories of extensive swine growth and throughout the territory of the republic The Strongyloides ransomi did not prove to be problematic in the pigs of extensive economies in our country Macracanthorhyncus hirudinaceus was found to be the widespread parasite in extensive growing pigs in Albania Oesophagostomum appears to be present in all categories of extensive swine growth and throughout the territory of the republic

101

9.

LITERATURA

"Macracanthorhynchus hirudinaceus (Pallas, 1781)". Encyclopedia of Life,

available from "http://www.eol.org/pages/404600". Accessed 19 Apr 2010. (1999). The morphogenesis of Ascaris suum to the infective third-stage larvae within the egg. Journal of Parasitology 85, 616–622. A Roepstorff & K.D.Murrell. Dan.Cen.for exp.paras.,vet. And agric.univer.Bulouwsvej 13,DK-1870 Frederiksberg C,Copenhagen,Denmark (Received 31 May 1996;accepted 13 Januery 1997 ) A Roepstorff (1) & K.D.Murrell (1,2). Transmission dynamics of oesophagostomum dentatum and hyostrongilus rubidus in outdoor pigs. Dan.Cen.for exp.paras.,vet. And agric.univer.Bulouwsvej 13,DK1870Frederiksberg C,Copenhagen,Denmark (1) A.Roepstorff and K.Murrell.Danish centre for experimental Parasitology,Royal Veterinary and Agricultural University,Bulowsvej 13, DK-1870Frederiksberg C,Copenhagen,Denmark. -Transmisions Dynamics of Helminth Parasites of Pigs on Continuous Pasture:Ascaris Suum and Trichuris suis-.(Received 31 May 1996,accepted 13 January 1997) A.Roepstorff,H.Bjorn,P.Nansen,E.H.Barnes and Agricultural Unniversity,Bolowsvej 13,DK-1870Frederiksberg C,Copenhagen,Denmark Experimental Oesophagostomum dentatum.Infection in the pigs.-(Received 6 September 1995;accepted 15 December 1995) A.Roepstorff,H.Bjorn,P.Nansen,E:H:Barnes and C.M.Christensen.Danish centre for ecperimental Parasitology,royal veterinary and agricultural university,Bulowsevej 13,DK-1870 Frederiksberg C,Copenhagen,Denmark. (Received 6 September 1995; Andersen, S., Jørgensen, R. J., Nansen, P. and Nielsen, K. (1973). Experimental Ascaris suum infections in piglets. Acta Pathologica et Microbiologica Scandinavica B 81, 650–656. Anderson R,C, Chabaud A,G,and Willmot S.(Editors) (1974)CIH Keys to the Nematode Parasites of Vertebrates.Farnham Royal Bucks England ,Commonwealth Agricultural Argenzio RA, Moon HW, Kemeny LJ, Whipp SC. Colonic compensation in transmissible gastroenteritis of swine. Gastroenterology. 1984 Jun;86(6):1501– 1509.

102

B.S.Gill,J.Sinkth,Amrit Rai,BalwinderSing Gill,Surinder Sinkth Khehra.Punjab Agricultural University,Ludhiana 141001,India.-Eficacy of ivermectin against mangeand gastro-intestinal nematodes of pigs and goats.-(Indian journal of Parasitology,1990,14”1” 93-98) Bath D.;R.Alva-Vades,etc.MSD Research Laboratories,GermanyUnited States,United Kingdom,Spain-The efficacy of ivermectin in feed against endo and ectoparasites of pigs. (Proc.15symposium of Scandinavian society for parasitilogy, Uppsala,Sweden,4-5OCT.1991,vol 1.) Beltsville agric.research center,Arsueda,Beltsville,Maryland,20705,U:S:A. Bennett D.G.1975-External parasites in diseases of swineIowa state Unuversity Press Ames Iowa USA.Dunne H.W. and Lenan A.D-(.Edit.4 edition 1975,pp.767779) Bernardo, T. M., Dohoo, I. R. and Donald, A. (1990). Effect of ascariasis and respiratory diseases on growth rates in swine. Canadian Journal of Veterinary Research 54, 278–284. Boes, J., Coates, S., Medley, G. F., Varady, M., Eriksen, L., Roepstorff, A. and Nansen, P. (1999). Exposure of sows to Ascaris suum influences worm burden distributions in experimentally infected suckling piglets. Parasitology 119, 509– 520. Boes, J., Willingham III, A.L., Shi, F.H., Hu, X.G., Eriksen, L., Nansen, P., Stewart, T.B., 2000. Prevalence and distribution of pig helminthes in the Dongting Lake Region (Hunan Province) Brusca, R., G. Brusca. 2003. Invertebrates. Sunderland, Massachusetts: Sinauer Associates, Inc.. Bureau. C.Bauer,S.Gerwert.Inst.of paras.Justus Liebig University,Rudolf-Bucchein-Strasse 2,D-35392 Giessen,Germany.(Characeristics of flubendazole resistant isolate of Oe.Dentatum from Germany)(Veterinary Parasitology 103 (2002) 89-97 Calvin W, et al: Epidemiology in Veterinary Practice, 2000 Carstensen L, Vaarst M, Roepstorff A, 2002. Helminth infections in Danish organic swine herds. Vet Parasitol, 106: 253-264. Carstensen, L., Vaarst, M. and Roepstorff, A. (2002). Helminth infections in Danish organic swine herds. Veterinary Parasitology 106, 253–264.

103

Chitwood ,B,G,and Chitwood ,M,B,(1973):An Introducion to Nematology .Babylon, N,Y,Chitwood;Reprinted with revisions in 1974 by university Par Pres,BaltimoreYorke Christensen CM, Barnes EH, Nansen P, Roepstorff A, Slotved HC. Experimental Oesophagostomum dentatum infection in the pig: worm populations resulting from single infections with three doses of larvae. Int J Parasitol. 1995 Dec;25(12):1491– 1498. Coates, S. (2000). Modelling the population dynamics of Ascaris suum in pigs. Ph.D. thesis, Danish Centre for Experimental Parasitology, Copenhagen, Denmark and the University of Warwick, Coventry, UK. Crompton, D., B. Nickol. 1985. Biology of the Acanthocephala. Cambridge: Cambridge University Press. D.Bath,J.M.Preston-Efficacy of ivermectin against somatic S.ransomi larvae(Veterinary Record -1985-116,366-367) D.J.Burden and S.B.Kendall Cenral Veterinay Laboratory,Ministry of Agriculture,Weibridge.-The biology of Hyostrongilus Rubidus.-(J.Com.Path.1973, vol.83) D.J.Burden and S.B.Kendall.Central veterinary laboratory,minietry of agriculture, Weybridge.(The biology of H.rubidus V.Daily infections in young pigs)(J.Com.Path.1973.vol.83.) D.J.Burden,J.D.J.Harding and S.B.Kendall. Centall veterinary laboratory,ministry of agriculture, Weybridge.(The biology of hyostrongilus rubidus.Effectof host age on a primary infection) (J.Comp.Path.1970.Vol.80.) D.Wallace,J.Hostle,etc.Merch Research Laboratories,Rahway,NJ,USA;University of Missouri College of vet.Med.Columbia,MO,USA;Merck AgVet,Rahway,NJ.USA-Efficacy and safety of ivomec premic in adult swine.(Precad.14IPVS Congress,Bologna,Italy,7-10 July 1996) De-Le-Muela N, Hernandez-De-Lujan S, Ferre I, 2001. Helminths of wild boar in Spain. Wild Dis, 37: 840-843. Devera R, Requena I, Velasquez V, Castillo H, Guevara R, De Sousa M, Marin C, Silva M, 1999. Balantidiasis in a rural community from Bolivar State, Venezuela. Bol Chil Parasitol, 54: 7-12. Dodd. D. C. (1960) New Zeland.Vet.J.8,100

104

Dunagan, T., D. Miller. 1987. A model of the cerebral ganglion in Macracanthorhynchus hirudinaceus. Journal of Parasitology, 73: 853-855. Dunn.A,M, Veterinary Helminthology London William Heineman Medical Books L.t.d.,1969. Dunn.A.M.,Jacobs D.E.,1966-Record of pig helminths in Great Britan and Denmark.-(Vet.Med.,79,156.) Eichhorn L, Zimmermann W, Gottstein B, Frey CF, Doherr MG, Zeeh F (2008). Gastrointestinal parasites in Swiss pig farms- An explorative overview. Proc. Int. pig Vet. Soc. Cong. Durban South Afr. PP. 4.013. Eijck IAJM, Borgsteede FHM (2005). A survey of gastrointestinal pig parasites on free-range, organic and conventional pig farms in the Netherland. Vet. Res. Com., 29 (5):407-414. Enerbäck L. Mast cells in rat gastrointestinal mucosa. I. Effects of fixation. Acta Pathol Microbiol Scand. 1966;66(3):289–302. Eriksen L Lind, P Nansen, P Roepstorff, A and Urban J. (1992 a). Resistance to Ascaris suum in parasite naı¨ve and naturally exposed growers, finishers and sows. Veterinary Parasitology 41, 137–149. Eriksen, L., Nansen, P., Roepstorff, A., Lind, P. and Nilsson, O. (1992 b). Response to repeated inoculations with Ascaris suum eggs in pigs during the fattening period. I. Studies on worm population kinetics. Parasitology Research 78, 241–246. Garcia LS, Brunckner DA, 1993. Diagnostic Medical Parasitology. Second edition. ASM, Washington, D.C. p.49. Geenen, P. L., Bresciani, J., Boes, J., Pedersen, A., Eriksen, L., Fagerholm, H.-P. and Nansen, P. H.Neill Becker ,DVM,MS-Efficacy of injectable ivermectin against natural infections of Stephanurus dentatus in swine-(Am J Vet Res,Vol 47,No.7,July 1986) Hale OM, Stewart TB (1987). Average feed and maintenance cost due to worm damage. “Cost per pig: feed maintenance. Agripractice. Intervet. 2011. Www, intervetusa.com. Inatomi Y, Murakami T, Tokunaga M, Ishiwata K, NawaY, Uchino M, 1999. Encephalopathy caused by visceral larva migrans due to Ascaris suum. J Neurol Sci, 1;164:195-9.

105

J.Boes,H-C.Slotved,K.D.Murrell,L.Eriksen,A.Roepstoff,P.Nansen,and N.Agergaard,Danish centr for experimental parasitology Royall veterinary and agricultural universityDyrlaegevej 100,DK-1870 Frederiksberg C,Denmark. (Alternative migration of A.Suum in the pig) (J.Parasitol.88(1)2002,pp.180-183 & American society of parasitologists 2002) J.Boes,L.Erikson and P.Nansen.Danish centre for experimental parasitology,royal veterinary and agricultural university,Bulowsvej 13,1870 Frederiksberg C,Denmark(Parassitologia 38,1996 ,vol.3 N.1-2) J.Boes,L.Erikson and P.Nansen.Danish centre for experimental parasitology,royal veterinary and agricultural university,Bulowsvej 13,1870 Frederiksberg C, Denmark(Embryonation and infectivity ofA.Suum eggs isolated from worms expelled by pigs treated with albendasole pyrantel pamoate ,ivermectin or piperasine dihydrochloride) (Veterinary Parasitology 75; 1998; 181-190) J.Boes,S.Coates,G.F.Medley,M.Varady,L.Eriksen,A.Roepstorff and P.Nansen. Danish centre for experimental parasitology,royal veterinary and agricultural university,Bulowsvej 13,1870 Frederiksberg C,Denmark(Exposure of sows to A.Suum influences worm burden distributions in experimentally infected suckling piglets) (Received 9 April1999;revised 3 June 1999; accepted 3 June 1999) Joachim, A., Du¨lmer, N., Daugschies, A., Roepstorff, A., 2001. Occurrence of helminthes in pig fattening units with different management systems in Northern Germany. Vet. Parasitol. 96, 135–146. Jolie, R., Ba¨ckstro¨m, L., Pinckney, R. and Olson, L. (1998). Ascarid infection and respiratory health in feeder pigs raised on pasture or in confinement. Swine Health and Production 6, 115–120. Jungersen, G. (2002). Immunity and immune responses to Ascaris suum in pigs. In The Geohelminths : Ascaris, Trichuris and Hookworm (ed. Holland, C. V. and Kennedy, M. W.), pp. 105–124. Kluwer Academic Publishers. Boston, Dordrecht, London. Kakihara D, Yoshimitsu K, Ishigami K, Irie H, Aibe H, Tajima T, Shinozaki K, Nishie A, Nakayama T, Hayashida K, Nakamuta M, Nawata H, Honda H, 2004. Liver lesions of visceral larva migrans due to Ascaris suum infection: CT findings. Abdom Imaging, 29: 598-602.

106

Kelley, G. W. and Nayak, D. P. (1964). Acquired immunity to migrating larvae of Ascaris suum induced in pigs by repeated oral inoculations of infective eggs. Journal of Parasitology 50, 499–503. L.Eriksen,A.Roepstorff,P.Nansen-Prevalence and control of helminth infections in pigs under different management systems-(Proceedings of the 14 IPVS Congress,Bologna,Italy,7-10 July 1996 M.Bonneau,J.P.Bidanel.IRNA Station de Recherchers Porcines ,35590 SaintGilles.(Dossier :Le augmentation de la prolificite des truies :acquis,progres envisageables et consequences) (INRA Prod.Anim. 1998,11 ;-3- ;211-256 Mansfield LS, Urban JF., Jr The pathogenesis of necrotic proliferative colitis in swine is linked to whipworm induced suppression of mucosal immunity to resident bacteria. Vet Immunol Immunopathol. 1996 Mar;50(1-2):1–17. Marlene D, Drag, DV,MS; Sara E Gree, MS; Russell A Howser ,BS;Dennis H. Wallace,DVM; James L.PhD; Ruth A. Barrick, MA.(Efficacy of an in-feed formulation of ivermectin against somatic larvae of S.Ransomi in pregnant swine) (AJVR,Vol.59,No. 3,March 1998) Martin LJ, Gibbs HC, Pullin JW (1974). Gastrointestinal parasites of Swine in Quebec. 1. An incidence survey. Can. Vet. J. 15(3): 72-76. Meissonnier E, Destombes T, Kanora A, Lequeut G (2008). Preliminary results of a survey on Oesophagostomiasis in French breeding units. 20TH Int. pig Vet. Soc. Cong.Durban Abstract, PP.19-10. Mejer, H., Wendt, S., Thomsen, L. E., Roepstorff, A. and Hindsbo, O. (2000). Nose-rings and transmission of helminth parasites in outdoor pigs. Acta Veterinaria Scandinavica 41, 153–165. Moore, J. 1984. Parasites that change the behavior of their host. Scientific American, 250: 108-114. Morris RG, Jordan HE, Luce WG, Coburn TC, Maxwell CV, 1984. Prevalence of gastrointestinal parasitism in Oklahoma swine. Am Vet Res, 45: 2421-2423. Nansen, P., Roepstorff, A., 1999. Parasitic helminths of the pig: factors influencing transmission and infection levels. Int. J. Parasitol. 29, 877–891. Napravnik J, Berka T, 2002. Cause and effect of ascariosis in pig herds. Helminthologia, 39: 171-183.

107

Nejsum P, Parker ED Jr., Frydenberg J, Roepstorff A, Boes J, Haque R, Astrup I, Prag J, Sørensen UBS, 2005. Ascariasis is a zoonosis in Denmark. J Clin Microbiol, 43(3): 1142-1148. Nsoso SJ, Mosala KP, Ndebele RT, Ramabu SS, 2000. The prevalence of internal and external parasites in pigs of different ages and sexes in Southeast District, Bostwana. Onderstepoort J Vet Res, 67: 217-220. Permin, A., Yelifari, L., Bloch, P., Steenhard, N., Hansen, N.P., Nansen, P., 1999. Parasites in cross-bred pigs in the Upper East Region of Ghana. Vet. Parasitol. 87, 63–71. O.Vanparijs,L.Hermans,R.Marsboom (Efficacy of flubendazole against gasrointestinal and lung nematodes in pigs) (Veterinary Record ;1998;123,337339) of the People’s Republic of China. J. Helminthol. 74, 45–52. Oksanen, A., Eriksen, L., Roepstorff, A., Ilsøe, B., Nansen, P. and Lind, P. (1990). Embryonation and infectivity of Ascaris suum eggs. A comparison of eggs collected from worm uteri with eggs isolated from pig faeces. Acta Veterinaria Scandinavica 31, 393–398. Oxford,BlackwellScientiic Publications,1965. P.Mornet,J.Tournut,B.Toma. Le porg et ses maladies. (1982) Poulin, R., S. Morand. 2000. Testes size, body size and male-male competition in Acanthocephalan parasites. Journal of Zoology, 250: 551-558. Qian, X.Z., Xu, Q.Q., 2003. Investigation on the prevalence of coccidia in pigs in the City of Taizhou, Jiangsu Province, Rajkhova S.;Zeliang,A.K.;Bujarbaruah,K.M.-Efficacy of levamisole and albendazole against naturally acquired gastrointestinal nematodiasis of pigs.(http://www.dialogweb.com/cgi/document?Key=2-50-8468922&docFormat (full&f...22.04.2005) Roberto Garcia,DVM,MSc (Pharmacokinetics of Ivermectin and Doramectin in Pigs) (TSB96-0004 March,1996) Roberts, L., J. Janovy Jr.. 1996. Foundations of Parasitology,sixth edition. Boston: Mcgraw-Hill Companies,Inc.. Roberts, Larry S.; Janovy, John Jr. Foundations of Parasitology, Seventh Edition. United States: McGraw-Hill, 2005

108

Roberts, Larry S.; Janovy, John Jr. Foundations of Parasitology, Seventh Edition. United States: McGraw-Hill, 2005 Roberts, Larry S.; Janovy, John Jr. Foundations of Parasitology, Seventh Edition. United States: Roepstorff, A. (2003). Ascaris suum in pigs : population biology and epidemiology. Doctorate thesis, the Royal Veterinary and Agricultural University, Copenhagen, Denmark. Roepstorff, A. and Murrell, K. D. (1997). Transmission dynamics of helminth parasites of pigs on continuous pasture : Ascaris suum and Trichuris suis. International Journal for Parasitology 27, 563–572. Roepstorff, A. and Nansen, P. (1994). Epidemiology and control of helminth infections in pigs under intensive and non-intensive production systems. Veterinary Parasitology 54, 69–85. Roepstorff, A. and Nansen, P. (1998). The Epidemiology, Diagnosis and Control of Helminth Parasites of McGraw-Hill, 2005 James A. Phills et al., Pulmonary Infiltrates, Asthma and Eosinophilia due to Ascaris suum Infestation in Man, New England Journal of Medicine 286, 965-970 (1972) PMID 5062734 Roepstorff, A., Jørgensen, R. J., Nansen, P., Henriksen, S. Aa., Skovgaard Pedersen, J. and Andreasen, M. (1992). Parasitter hos økologiske svin (Parasites in organic swine). Project report, financed by the Danish Ministry of Agriculture. Landsudvalget for svin, Danske slagterier, Copenhagen. Roepstorff, A., Nilsson, O., Oksanen, A., Gjerde, B., Richter, S.H., O¨rtenberg, E., Christensson, D., Martinsson, K.B., Bartlett, P.C., Nansen, P., Eriksen, L., Helle, O., Nikander, S., Larsen, K., 1998. Intestinal parasites in swine in the Nordic countries: prevalence and geographical distribution. Vet. Parasitol. 76, 305–319. Ruitenberg EJ, Elgersma A. Absence of intestinal mast cell response in congenitally athymic mice during Trichinella spiralis infection. Nature. 1976 Nov 18;264(5583):258–260. Salifu DA, Manga TB, Onyali IO (1990). A survey of gastrointestinal parasites in pigs of the Plateau and Rivers state, Nigeria. Rev, Elev. Med. Vet. Pays. Trop. 43(2): 193-196. Sangeeta K, Prasad KD, Singh S (2002). Study on some factors influencing the incidence of GIT parasitism in pigs. Ind.J.Ani. Hlth., 44: 77-80.

109

Slotved, H.-C., Barnes, E. H., Eriksen, L., Roepstorff, A., Nansen, P. and Bjørn, H. (1997). Use of an agar-gel technique for large-scale application to recover Ascaris suum larvae from intestinal contents of pigs. Acta Veterinaria Scandinavica 38, 207–212. Soulsby,E,J,L,Textbook o Veterinary Clinical Parasitology,Volume 1,Helminths. Stankiewicz, M. and Froe, D. L. (1995). Unabbreviated Ascaris suum immunizing infections of piglets lead to immunosuppression and increased numbers of intestinal parasites. Acta Parasitologica 40, 152–155. Stankiewicz, M., Jonas, W. and Froe, D. L. (1992). Patent infections of Ascaris suum in pigs: effect of previous exposure to multiple, high doses of eggs and various treatment regimens. International Journal for Parasitology 22, 597–601. Steenhard, N. R. (2003). Concurrent infection with intestinal worms and bacteria in man and domestic animals – epidemiological studies in children in Guinea-Bissau and experimental model studies in pigs. Ph.D. thesis, the Royal Veterinary and Agricultural University, Copenhagen, Denmark. Stockdale PH. Necrotic enteritis of pigs causedby Oesophagostomum spp. Br Vet J. 1970 Oct;126(10):526–530.

infection

with

Swai ES, Kaanya EJ, Mshanga DA, Mbise EN (2010). Asurvey ongastrointestinal Parasites of non-descript dogs in and around Arusha Municipality, Tanzania. Int. J. Ani. Vet. Advan., 3(2): 63-67. Swine. A FAO Handbook. FAO, Rome, Italy. Tamboura HH, Banga-mboko H, Maes O, Youssao I, Traore A, Bayala B, Dembele MA (2006). Prevalence of common gastrointestinal nematode parasites in scavenging pigs of different age and sexes in Eastern centre province, Burkina Faso, Open access, 73 (1). Trott DJ, Huxtable CR, Hampson DJ. Experimental infection of newly weaned pigs with human and porcine strains of Serpulina pilosicoli. Infect Immun. 1996 Nov;64(11):4648–4654. Thrusfeild MV (2005). Veterinary epidermiology. 3rd edition. Blackwell science Oxford, London PP 234-238. Urban, J. F., Alizadeh, H. and Romanowski, R. D. (1988). Ascaris suum: development of intestinal immunity to infective second-stage larvae in swine. Experimental Parasitology 66, 66–77.

110

Urquhart GM, Armour J, Dunn JL, Jennings FW (1998). Veterinary parasitology. Blackwell Science Limited pp 53-55. Urquhart GMJ, Armar JL, Duncan JM, Dunn JL, Jennings JW (1987). Veterinary Parasitology. 3rd Edn, Longman scientist and Technical, Brunt mill, Harlow, UL, PP:238. Van Cleave, H. 1953. Acanthocephala of North American mammals. University of Illinois Press, Urbana: Illinois Biological Monographs. Wade,W.F., Gaafar, S.M., 1991. Common laboratory procedures for diagnosing parasitism. In: Colville, J. (Ed.), Diagnostic Parasitology for Veterinary Technicians. American Veterinary Publications Inc., St. Louis, pp. 7–50. Weng YB, Hu VJ, Li Y, Li BS, Lin RQ, Xie DIX, Gasser RB, Zhu XQ. (2005). Survey of intestinal parasites in pigs from intensive farms in Guangdong province, People’s Republic of China. Vet. Parasitol. 127 (3-4): 333-336. Y.B. Weng et al. / Veterinary Parasitology 127 (2005) 333–336. Tain, L, et al. "Altered Host Behavior and Brain Serotonergic Activity Caused by Acanthocephalans; Evidence for Specificity." The Royal Society, 2006. Datta S, Chowdhury MK, Siddiqui MAR and Karim MJ (2004). A retrospective study on the prevalence of parasitic infection in ruminants in selected areas of Bangladesh. Bangladesh Veterinary Journal, 38:25-33. San Francisco, California, USA. Clinical Microbiology Reviews, 21 (4): 626–663. Hayriye K, Özden B, Kemal M and Atilla I (2009). Investigation of intestinal parasites in pig feces that are also human pathogens. Türkiye Parazitoloji. Dergisi, 33(3): 218-221. Mercy A, Chaneet G and Emms Y (1989). Survey of internal parasites in Western Australian pig herds. Australian Veterinary Journal, 66(1): 4-6. Permin A, Yelifari L, Bloch P, Steenhard N, Hansen NP and Nansen P. (1999). Parasites in cross-bred pigs in the Upper East region of Ghana. Veterinary Parasitology, 87(1):63-71. Polinas L, Cocco G, Tanda B, Basciu M, Sanna Coccone GN, Marrosu R, Pipia AP, Nieddu MS, Garippa G and Scala A (2006). Gastro-intestinal parasites of pigs a copromicroscopical investigation in Sardinia. Parasitologia, 48 (14): 313-314. Samad MA (1996). Balantidiasis. Pashu Palon O Chikitsavidya (Animal Husbandry and Medicine). Lyric- Epic Prokasoni, Mymensingh, 1:765-767.

111

Schlesseman GV (1946) Case-control studies. 1st edition, Oxford University press, New York, pp. 174-177. Solaymani-Mohammadi S, Rezaian M, Hooshyar H, Mowlavi1 GR, Babaei Z and Anwar M.A (2004). Intestinal protozoa in wild Boars (Sus scrofa) in western Iran. Journal of Wildlife Diseases, 40 (4): 801-803. Soulsby EJL (1982). Helminths, Arthropod and Protozoa of Domesticated Animals. 7th edition, Bailliere Tindal and Cassell Ltd., London, pp. 757-759.

112