Het verHaal van de Maori Er was eens een droomland, dat ‘het land van de lange witte wolk’ werd genoemd. Dat land, dat opgediept zou zijn van de bodem van de oceaan, kent als eerste bewoners de Maori die vanuit hun oerland Hawaiki een bijzondere cultuur meebrengen waarin een diepe, spirituele verbondenheid met de natuur en voorvaderen de hoofdrol speelt. Een cultuur die zich niet makkelijk laat kennen, maar die zijn sporen nalaat bij iedereen die ermee in aanraking komt. TEKsT: Marjolein Westerterp. FoToGRaFIE: peter Boshuijzen.

Ze kwamen per kano

welkom welkom Kiaininora, mijn mijn hart hart

De geschiedenis van de Maori begint in het mythische oerland Hawaiki, dat lag in het huidige Frans-Polynesië. Eerder werd natuurlijk de wereld geschapen. Dat gebeurde in minder dan zeven dagen. In den beginne lagen vader Rangi (de hemel) en moeder Papatuanuku (de aarde) innig bijeen, met vier goddelijke kinderen tussen zich in. Tot zij zich losmaakten uit de omarming van hun ouders. Dit zorgde ervoor dat ook hun ouders van elkaar scheidden. Zo kwam er een hemel en een aarde. op die aarde leven de voorvaderen. Nevel, dauw en regen zijn hun tranen om deze scheiding. In het jaar 1000 vertrekt de legendarische Polynesische zeevaarder Kupe uit Hawaiki en landt in Nieuw-Zeeland. Hij wordt later gevolgd door zeven vloten kano’s die de verre, gevaarlijke reis naar het onbekende aanvaarden en de Grote oceaan oversteken. Het land waar ze komen, is volgens de Maori lang daarvoor opgevist uit de diepten van de oceaan door een onverschrokken krijger, Maui. Dat het land zo mooi is geworden, komt door de liefdevolle zorg van de goden. aotearoa wordt de naam, ‘het land van de lange witte wolk’.

De naam van de nieuwe bewoners Tangata Maori, het gewone volk. abel Tasman ontdekt het land in 1642, noemt het Nieuw-Zeeland, maar zet geen voet aan wal. Degenen die dat wel doen, worden aangevallen door woedende Maori, die hun territorium verdedigen.

De oudste bewoners van het jongste land op 6 februari 1840 stichten de Maori en de Pakeha (de blanken of niet-Maori’s) door middel van een verdrag de staat NieuwZeeland. Door de sluipende overmacht van de blanken wordt de oude cultuur van de Maori in de loop van de jaren naar de achtergrond gedrongen. Waarom zouden ze nog jade slijpen of de moko respecteren, de versieringen op de gezichtshuid die aangeven tot welke stam iemand behoort en welke status hij heeft? Het wordt leeg in de marae, het ontmoetingshuis en sociale centrum van het dorp. Gelukkig is er de afgelopen jaren een nieuw bewustzijn ontstaan: de trots om Maori te zijn en te spreken met de spirituele stem van het verleden. Zes Maori vertellen over hun journey, de reis door hun geest en ziel, die hen een nieuw bewustzijn heeft gebracht.

57 VERKENNINGEN

Paora liddell

Haere mai: welkom in het dorp van de stomende aarde Een doordringende zwavelgeur hangt boven Rotorua. overal stijgen rookpluimen op uit de hete, kokende aarde en drijven mee op de wind. In het Maori-dorpje Whakarewarewa ontmoeten we Paora. “Ik heb op mijn lichaam mijn reis door het leven laten aanbrengen. Mijn moko’s vertellen over de geboorte van mijn kinderen, m’n ouders en bijvoorbeeld mijn opleiding. op de achtergrond zie je mijn berg. Net als de Pohutu Geyser is hij heel belangrijk voor mij en mijn voorvaderen.”

Paora kijkt uit over de stomende aarde buiten Rotorua. Onder: de marae, de Maori-ontmoetingsplaats, van Whakarewarewa.

58 VERKENNINGEN

Hemi Te R akau

Stemmen van het verleden

Aan de westkust van het Zuideiland met uitzicht op de besneeuwde toppen van de Zuidelijke Alpen ligt het stadje Hokitika, ingeklemd tussen bergen en zee, met wetlands en regenwoud, met dramatische wolkenluchten en het gouden licht van de zon. We logeren er bij Hemi en zijn vrouw Pauline op de Awatuna Homestead. Hemi behoort tot een belangrijke Maoristam. Hij vertelt over zijn cultuur. In zijn hand een houten stok.

Greenstone of jade is belangrijk voor de Maori. Hemi bezit een traditioneel slagwapen en een steen die de band tussen zijn kinderen symboliseert.

“Dit is mijn toko toko ofwel talking stick. Hij heeft de snavel van een albatros, met twee rode ogen van een steensoort die uit Frans-Polynesië komt. De stok is altijd bij me als ik buiten het huis ben. Veel handen hebben hem aangeraakt, veel verhalen heeft hij gehoord.” Je hebt alle wijsheid van de Maori, maar je ziet eruit als een Europeaan. Waar kom je vandaan? “Mijn voorouders waren zeevaarders uit Hawaï. Awatuna is het land van mijn ouders en voorouders. Ze liggen begraven op de heuvel hierachter. Ik heb m’n hele leven hier gewoond en hoop dat ook onze kinderen hier zullen blijven.” Het voelt als een plaats van vreugde en rust. “Nu misschien wel, maar een aantal jaar geleden is dit huis tot de grond toe afgebrand. Wij hebben het gelukkig overleefd, maar veel bezittingen zijn verloren gegaan. Op een soort therapeutische basis hebben we het weer helemaal opgebouwd.” Dat is na het verliezen van je kind het ergste wat je kan overkomen, zeggen ze. “Twee jaar later overleed mijn oudste zoon en daarna mijn vader. Ik spreek veel met mijn voorouders, heb contact met de geesten van overledenen. Vroeger 60 VERKENNINGEN

probeerde ik daar mensen mee te helpen, maar na die drie gebeurtenissen begon ik zelf te kantelen, de last was te zwaar. Ik heb staan schreeuwen tegen de berg, tegen de wolken wanneer het genoeg zou zijn. Heel langzaam heb ik weer rust gekregen. Nu ontvangen mijn vrouw Pauline en ik mensen in ons huis. Pauline kookt voor ze en ik vertel verhalen over de cultuur en geschiedenis van de Maori. Omdat wij uit een belangrijke stam komen, heb ik een aantal bijzondere voorwerpen waarvan ik de betekenis uitleg.” Het lijkt me moeilijk om in de andere wereld te kunnen kijken. “Soms is het dat ook. Een tijd geleden verongelukte er vlakbij een groep kinderen, wij moesten ze gaan zoeken. Ik vond in het donker het lichaam van een jongetje dat te pletter was geslagen op de rotsen. Terwijl ik hem oppakte, merkte ik dat zijn geest nog niet weg was. Ik moest hem bevelen te gaan, het leven los te laten, terwijl verderop zijn ouders wachtten.” En die gebroken steen? “Onbewerkte jade. De steen bestaat uit twee helften die naadloos op elkaar aansluiten. Ik heb hem doormidden laten zagen. De ene helft is voor mijn dochter, de andere voor mijn jongste zoon. Het is voor mij een symbool dat ze bij elkaar horen. Ook al nemen ze ieder hun steen mee, ergens op de wereld is hun andere helft, die van twee een maakt. Dat is wat ik ze wil meegeven.” Hebben ze jouw gave geërfd? “Mijn zoon is een oude ziel, die herkende ik bij zijn geboorte. Hoe hij zich zal ontwikkelen, weet ik niet. Ik wens ze vooral rust en harmonie. Ze hoeven mijn weg niet te gaan. Ik ben benieuwd naar jouw weg?” Ik ontmoet de vogels in de tuin, wandel op het strand, kijk naar de golven en voel het zand onder m’n voeten. Luister naar de woorden van de wind en kijk naar de zon die ondergaat in de armen van de zee. Ik probeer de rust te vinden die Hemi en Pauline uitstralen. Hemi: “Je komt als een onbekende en gaat weg als een vriend. Tussen ons ligt de wereld. Maar we zien elkaar terug.”

Vlechten hoort bij de Maori-traditie. In het midden de marae van Kaikoura en totems van de voorvaderen.

Maurice Manawatu te r a

Verhalen van de berg, rivier, kano en stam Aan de oostkust van het Zuideiland ligt het plaatsje Kaikoura, bekend om zijn grote populatie walvissen en dolfijnen. We ontmoeten er Maurice die ons zal inwijden in de welkomstceremonie van de Maori. “Het belangrijkste in onze cultuur is de welkomstceremonie. Eerst leggen we een speer voor je neer om te zien wat je bedoelingen zijn, dan zingen de vrouwen een welkomstlied. Het bijzondere is dat elke generatie een nieuw couplet toevoegt. Dan stellen we ons aan je voor. Whakapapa, waar kom ik vandaan? Wij noemen niet alleen onze naam, maar uit respect voor de natuur en onze voorvaderen vertellen we welke berg, rivier of zee, welke stam en dus welke kano en welke speciale voorvader ons hebben gemaakt tot wie we zijn. Om de ontmoeting te bevestigen, doen we de hongi, waarbij je twee keer achter elkaar je neus tegen de neus van de ander drukt, terwijl je elkaar in de ogen kijkt en elkaars hand vasthoudt. Deze kus gaat terug naar de schepping, waarbij hemel en aarde met elkaar verbonden waren. Met de kus delen we het leven. We doen het twee keer omdat we bij de eerste jou verwelkomen en bij de tweede onze voorvaderen. Daarna ben je welkom in mijn huis en bied ik je iets te eten aan. Ik geef je uit respect en verbondenheid een Maorinaam: Rima, degene die zorgt voor de mensen in haar omgeving. Familie is het meest belangrijke in ons leven. 35 jaar geleden was mijn vader hier stamhoofd. Hij probeerde voor ons het land terug te krijgen dat in 1840 aan de blanken was verkocht. Niet met oorlog, maar met vrede. Hij heeft hier een steen laten maken: Ho hou te rongo, verenig in vrede, waarmee hij een brug wilde slaan tussen de Maori en Nieuw-Zeelanders.”

62 VERKENNINGEN

MatHew Hunt

Legende van Rotorua

“Middenin het meer bij Rotorua op het Noordeiland ligt het prachtige eilandje Mokoia. Ik kijk er vaak naar en moet dan denken aan een van de mooiste Maoriverhalen. Een ontroerend liefdesverhaal: vroeger leefde in Rotorua een prachtig meisje, dochter van een belangrijk stamhoofd. Veel mannen dongen naar haar hand, maar niemand was volgens de familie goed genoeg. op Mokoia Island woonde een familie met drie zonen. De twee oudste broers hadden al vergeefs om de hand van het meisje gevraagd. De jongste was erg knap en ook hij was onder de indruk van haar. Tijdens een stambijeenkomst in Rotorua zag het meisje de knappe jongeman en werd verliefd. Ze vonden elkaar bij elke bijeenkomst nog leuker, maar konden geen woord met elkaar wisselen en kenden elkaars gevoelens niet. De jongen speelde elke avond droevige liedjes op zijn fluit. De tonen dreven over het meer naar het meisje dat brandde van verlangen naar de knappe jongen. op een avond besloot ze naar Mokoia te zwemmen, geleid door de tonen van de muziek. Bibberend arriveerde ze en haastte zich naar een van de warme bronnen. Ze realiseerde zich dat ze naakt was en zo niet naar de jongen toe kon. Maar door een toeval ging de jongen juist die avond water halen bij de bron en zag het meisje. Hij nam haar mee naar huis, waar ze samen de nacht doorbrachten. De jongen versliep zich en werd betrapt door zijn moeder. De eilanders vreesden de woede van de stam van het meisje. Die gaven echter hun zegen en zo werden land en eiland met elkaar verbonden in liefde.”

Oude Maori met alle traditionele versieringen.

Gordon toi Hatfield

Meester van de moko

Gordon Toi Hatfield studeerde houtsnijkunst aan de Maori arts and Crafts academy in Rotorua. Zijn kunstwerken zijn, behalve in zijn achtertuin, te zien in Londen, Glasgow en in Nieuw-Zeeland. In de jaren negentig stapt hij over van houtbewerken naar lichaamsversieringen. Hij heeft een belangrijke expositie in Nederland gehad en werkt veel samen met Henk schiffmacher en fotografe Patricia steur. samen maakten zij het boek Dedicated By Blood. Gordon werkt vanuit zijn studio in Mangere Bridge in auckland. op de tafel ligt een neef die een moko krijgt die bijna zijn hele lichaam bedekt. We voelen ons bevoorrecht dat we toestemming krijgen om aanwezig te zijn. Normaal mag eerst de familie het zien, nu valt ons die eer te beurt. “Ik maak nu een moko voor mijn neef. onze gemeenschappelijke reis duurt vier dagen, waarin ik de tekening plaats. Je moet heel goed mentaal voorbereid zijn om dit te ondergaan. Vroeger deed ik het in etappes, nu gaan we door tot het klaar is. Veel van mijn familieleden dragen mijn moko’s. op de begrafenis van mijn oma zag ik overal mijn inkt! De belangstelling voor de moko gaat hand in hand met de wederopstanding van de trots van de Maori op hun cultuur. Het dragen van een moko is geen rebellie, maar een viering, een eerbetoon aan wie we zijn. Meestal worden moko’s op het lichaam (bovenbenen, buik, rug en billen - bodysuits) gedragen, maar leiders en eerstgeborenen in een belangrijke familie of iemand die respect heeft verdiend met het doorgeven van kunst, verhalen of muziek mag een moko in het gezicht, een facial, dragen. De facial is daarmee een statussymbool geworden. Een moko is strikt persoonlijk, als de tijd voortschrijdt, evolueert het verhaal van de drager ook. Met de eerste moko is zijn reis nog maar net begonnen. De moko die ik nu maak komt bij elkaar op de buik, waar ook het leven ontstaat en waar lichaam en geest samensmelten.” op je kaartje staat He tohu o te wa. Wat betekent dat? “Het teken van de tijd. Toen ik m’n bedrijf oprichtte in 1994,

Gordon Toi Hatfield, zijn familie en het kunstwerk, de bodysuit, dat hij bij zijn neef plaatst.

werd de moko bekender, dus voor mij weerspiegelt die naam de wedergeboorte van de Maoricultuur. als moderne Maori leven we in twee werelden, die van nu en die van de tradities. Ik vind het belangrijk dat we leven naar de toekomst, zonder het verleden te vergeten. Het dragen van een moko op je gezicht of lichaam is een constante herinnering aan waar we vandaan komen. Voor mij is het net zo goed een symbool voor Nieuw-Zeeland als de kiwi.” Wat betekent moko? “Reflectie. Een moko is geen einde, maar het begin van je reis. Het ontvangen is niet het moeilijkste, maar het naleven van je beloftes, daar gaat het om. Hij staat voor geloof, bloed, afstamming, cultuur. Vroeger werd een moko steeds aangevuld. Elke nieuwe lijn symboliseerde een belangrijke verandering in het leven van de drager.” Wat is de achterliggende gedachte van je boek, Dedicated By Blood? “Breng de moko thuis bij de Maori. Patricia steur en ik werken nu aan een tweede boek. En ik lanceer begin 2009 een kledinglijn. Let op mij!” In de gewijde stilte die volgt klinkt alleen het geluid van de elektrische naald die de moko in het lichaam van neef brandt.

nGaHiHi o te r a Bidois

New age strijder

Middenin Rotorua hebben we een ontmoeting met Ngahihi, de enige man met een ta moko die we tijdens de reis ontmoeten.

De ta moko van Ngahihi beschrijft zijn leven en zijn afkomst.

“Mijn persoonlijke reis begint in 1987. Ik zit op een hotelkamer in Christchurch en eet een hamburger. Waarom? omdat ik het restauranteten zat ben. Ik doe een managementcursus voor de multinational waar ik voor werk. Ik vertel over wat ik bereikt wil hebben als ik 30 ben en realiseer me dat ik al m’n doelen bereikt heb en ik ben pas 26. Een huis, marketingopleiding, geld op de bank, mooie vrouw, een nog mooiere auto en een goede baan. Negen maanden later ben ik werkeloos, is de auto verkocht, en studeer ik samen met m’n vrouw Maori. Wat gebeurde er? Ik zat in een vergadering waarin iemand vertelt dat het erg moeilijk is om Maori-leiders te vinden. Hij zei: ‘Maori zijn goed opgeleid, krijgen goede banen, veel geld, mooie auto’s, werken voor multinationals en trouwen blanke vrouwen. Ik noem ze mellowpufs; koekjes met een buitenkant van chocola en een vulling van zachte witte marshmellow. Zo kijk ik er naar: zwart aan de buitenkant, wit van binnen.’ Ik realiseerde me dat ik dat ook was geworden en begon te huilen. Ik kon niet meer stoppen, want ik realiseerde me dat ook ik m’n rug naar m’n familie en afkomst had gekeerd. M’n vrouw vroeg wat er aan de hand was en ik vertelde haar: ‘Ik weet niet wie ik ben, ik weet niet wat mijn cultuur is. Ik heb alles bereikt wat ik wilde bereiken en ik ben een marshmellow geworden.’

Ze zei tegen me: ‘Je hebt mij gevolgd in mijn wereld, nu volg ik jou.’ We hebben nu samen een bedrijf waarin we de Maoricultuur uitdragen. om dat te doen, heb ik de facial, de ta moko laten zetten. Daarmee laat ik zien wie ik ben, waar ik vandaan kom en wat ik vertegenwoordig. Het ontwikkelen van de moko heeft acht jaar geduurd, van het bedenken tot het zetten. Dat was mijn reis. Ik moest om te beginnen toestemming vragen aan vijf personen: mijn grootmoeder, vader, m’n vrouw en mijn twee kinderen. Mijn vader is erg trots: ik ben zijn oudste zoon en hij is blij dat ik terugkeer naar mijn cultuur. M’n oma zei: ‘No way, je bent veel te mooi.’ Nu begrijp ik dat er nog gebieden waren die ik moest ontwikkelen voor ik dit geschenk mocht ontvangen. Ik ben de enige in mijn stam die een facial heeft. Ik zie het niet als een verdienste, maar als een eer. Voor ze overleed, gaf mijn grootmoeder me toestemming. Ze vond dat ik er klaar voor was. Mijn moko vertegenwoordigt alle facetten van leiderschap, het belang van luisteren, observeren, denken en spreken als een leider. op mijn kin vind je het symbool van de haai, die erg belangrijk is voor onze stam. De haai heeft de kano van onze stam gered en veilig naar Nieuw-Zeeland gebracht. op mijn voorhoofd heb ik niets laten doen, voor mij staat dat voor nederigheid. Ik ben christen en mijn voorhoofd heb ik bewaard voor God. Hij kan neerdalen naar het onderste gedeelte dat staat voor wat ík ben. Ik kan opstijgen naar het goddelijke en bij mijn ogen ontmoeten mijn God en ik elkaar. De vraag die ik altijd krijg is: ‘oeh, dat deed zeker wel pijn…’ En ja, dat deed het. Ik kan alleen zeggen: ja, het deed pijn, maar ik ben er ook trots op. Dichterbij de pijn die een vrouw heeft bij het krijgen van een kind kun je niet komen. Ik schrijf nu een boek: het nieuwe gezicht van leiderschap. Mijn boodschap is: we zijn nog steeds strijders, maar we strijden voor vrede. Ik gebruik mijn gezicht om de Maoricultuur uit te dragen en daar ben ik trots op.”

Ook kennismaken met de Maoricultuur? Kijk op pagina 160 of op www.felderhof-magazine.nl