‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫پاڵنهره كۆمهاڵیهتییهكانى خوێندن الى فێرخوازی زانكۆ‬

‫توێژینهوهیهكی كۆمهاڵیهتی مهیدانییه لهههرێمی كوردستاندا‬ ‫میران محهمهد صاڵح‬

‫زانكۆی سۆران‬

‫‪[email protected]‬‬

‫پوختهی توێژنهوه‪:‬‬ ‫بابهتی پاڵنهره مرۆڤایهتییهكان له بابهته گرنگهكانی زانستی دهروونزانییه و پاڵنهره كۆمهاڵیهتییهكانیش له بابهتهه‬ ‫گرنگهكانی دهروونزانی كۆمهاڵیهتییهه‪ ،‬چونكهه گرنگهی بههو هێهزه نادیهارهی رهفتهار كهه پها بهه بزوێنههر و چهاككی و‬ ‫ههڵچوونهكانی لهگشت قۆناغهكانی ژیانی مرۆڤ بهگشتی و بهتایبهتی فێرخواز دهدات‪.‬‬ ‫ئهم توێژینهوه بهناونیشانی (پاڵنهره كۆمهاڵیهتییهكانی خوێندن كی فێرخوازی كورد ‪ -‬توێژینهوهیهكی كۆمهاڵیهتی‬ ‫مهیدانییه له زانكۆكانی ههرێمی كوردستاندا‪ )-‬ههوڵدهدات بۆ بهدهستهێنانی چهند ئامانجێك‪ ،‬لهوانهش‪:‬‬ ‫‪ - -1‬شارهزابوون له بوونی پاڵنهره كۆمهاڵیهتییهكانی خوێندن كی فێرخوازی كورد له زانكۆكانی ههرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫‪ - 2‬ڕۆڵی خێزان له هاندانی فێرخواز بۆ خوێندن‪.‬‬ ‫‪ - 3‬جیههاوازی لههه پاڵنهههری خوێنههدن بهههپێی گۆڕاوهكههان (رهگهههز‪ ،‬بههاری كۆمهاڵیهههتی‪ ،‬شههوێنی نیشههتهجێبوون‪ ،‬بههاری‬ ‫ئابووری‪ ،‬قهبارهی خێزان‪ ،‬ههڵوێستی سیاسی‪ ،‬بیروڕای فێرخواز)‪.‬‬ ‫ئهم توێژینهوهیه لهسههر (‪ )480‬فێرخهواز لههههر دوو رهگههزی (نێهر و مه )و قۆنهاغی یهكههم و چهوارهم لهه هههردوو‬ ‫پسپۆرێتی زانسته مرۆڤایهتیههكان و زانسهته سروشهتییهكان ئهنجامهدراوە ‪ ،‬لهه (‪)3‬ی كهۆنتری (*) زانكهۆی ككهومی و‬ ‫ئههلی له ههرێمی كوردستان‪ ،‬وهاڵمی پرسیارهكانیان دایهوه‪ ،‬كه له (‪ )43‬بڕگه پێك هاتبوو‪.‬‬ ‫بهاڵم زانكۆی گهشهپێدانی مرۆیی ئههلی له سلێمانی ئامادهنهبوون فێرخوازی لههم توێژینههوه‪ ،‬بهشهدار به ناچهاربوي‬ ‫زانكۆی كۆماری ئههلیمان دیاری كرد‪ .‬جۆری نمونهی توێژینهوهكهش مهبهستداربوو‪ ،‬پرسهیارنامهش ئهامرازی سههرهكی‬ ‫كۆكردنهوهی زانیاریهكانمان بوو‪.‬‬ ‫له كۆتای توێژینهوهكهدا گهیشته چهند ئهنجامێك ئهوانیش‪:‬‬ ‫‪ -1‬پاڵنهری كۆمهاڵیهتی خوێندن لهكی سهرجهم سهمپڵی توێژینهوه ههبوو‪.‬‬ ‫‪ -2‬دهركهوت پاڵنهری كساییكردنهوه به پلهی یهكهم هاتبوو لهنێوان پاڵنهرهكانی تر‪.‬‬ ‫‪ -3‬بوونی پاڵنهر كی فێرخوازی كچ بهرزتر بوو‪ ،‬وهك كی فێرخوازی كوڕ‪.‬‬ ‫‪ -4‬پاڵنهری فێرخواز كی كیهنگرانی پارتێكی رامیاری بهرزتر بوو وهك كی ئهوانهی كیههنگری ههیچ پهارتێكی رامیهاری‬ ‫نهبوون‪.‬‬ ‫‪ -5‬پاڵنهری خوێندن كی فێرخوازی سهڵت بهرزتربوو وهك كی ئهوانی تر‪ .‬كه‬

‫(*) كە بريتييه لەهەر س زانكۆكانى دايك لەهەرێمى كوردستان وەك(زانكۆى سلێمانى)لەشارى سلێمانى‪( ،‬زانكۆى سەككەددي )‬ ‫لەشارى هەولێر‪( ،‬زانكۆى دهۆك) لەشارى دهۆك‪.‬‬ ‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪177‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫‪ -6‬هیچ جیاوازی نهبوو لهنێوان پاڵنهری كۆمهاڵیهتی خوێندن و گۆراوهكانی (ئاستی ئابووری خێزان‪ ،‬قهبارهی خێزان‪،‬‬ ‫جۆری هزر و بۆچوونی فێرخواز‬ ‫پێشهكی‪:‬‬ ‫توێژینههههوهی پاڵنههههره مرۆڤایهتییههههكان بهشهههێوهیهكی گشهههتی لهههه بابهتهههه گرنگههههكانی دهروونزانهههی و پاڵنههههره‬ ‫كۆمهاڵیهتییهكانیش له بابهته گرنگهكانی دهروونزانی كۆمهاڵیهتییه‪ ،‬چونكه گرنگی بهو هێزه نادیارهی رهفتار كه پهااڵ‬ ‫به بزوێنهر و چاككی و ههڵچوونهكانی له گشت قۆناغهكانی ژیانی مرۆڤ دهدات‪.‬‬ ‫هێز و توانا و شارهزایی و كارامهیی و ڕاهێنان و گشت ئهوانههی پهیوهنهدیان بهه بهارودۆ و ژینگههی فێرخوازیههوه‬ ‫ههیه‪ ،‬جا ئهنجامدانی له بواری خوێندن و بهدهستهێنانی ئامانجهكانی نایهنه دی‪ ،‬ئهگهر پاڵنهرێكی بههێزی لهپشتهوه‬ ‫نهبێت‪ ،‬كه پااڵ و هانی فێرخواز بدات‪ ،‬بۆ بهدهستهێنانی بهرزتری نمره لهم بهارهوه هاوكێشههیهك ههیهه‪ ،‬كهه بریتییهه‬ ‫له‪ :‬توانا ‪ +‬پاڵنهر = ئهنجام‪.‬‬ ‫توێژینهوهیهكی زۆر لهسهر بابهتی پاڵنهری خوێندن له قۆناغه جۆراوجۆرهكانی خوێنهدن لهسههر ئاسهتی جیههانی و‬ ‫عهرهبی ئهنجامدراوهو بگره ههندێكیش له سهرتاسهری عێراقیش‪ ،‬بهاڵم له ههرێمی كوردستان وهك توێژهر نهمزانیوه‬ ‫ئهنجامدرابێت‪ ،‬بهتایبهتی لهسهر ئاسهتی پههیمانگا‪ ،‬و زانكۆكهان‪ .‬جها كۆمهڵگههی كهوردی و زانكۆكهانی هههرێم چهنهده‬ ‫پێویستیان بهم جۆره توێژینهوانه ههیه‪ ،‬له پێناو زانینی ئاستی پاڵنهری فێرخواز و پیاوانی دواڕۆژی گهلهكهمان‪.‬‬ ‫ئهم توێژینهوهیه له دوو كیهن پێكهاتووه كیهنی تیۆری و كیهنی مهیدانی‪ ،‬كیهنی تیۆری پێكدێت له بهشی یهكههم‪،‬‬ ‫كه رهههندهكانی توێژینهوه و كێشهه و گرنگهی ئامانجههكان توێژینههوه و ناسهاندنی چههمك و توێژینههوهكانی پێشهوو‪،‬‬ ‫بهشی دووهم ماهیههتی خوێنهدن و گرنگهی خوێنهدنی زانكهۆیی‪ ،‬مێژویهی و خوێنهدن لههزانكۆكانی هههرێمی كوردسهتان‪-‬‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫كیهنی پراكتیكیش بریتییه لهه دوو بههش‪ ،‬بهشهی سهێیهم كهه چوارچێهوهی مهیهدانی توێژینهوهكهیهه‪ ،‬پێكههاتوو لهه‬ ‫كۆمهڵگههه و نموونههه و بوارهكههانی توێژینهههوه ئامرازهكههانی كۆكردنهههوهی زانیههاری و ئههامرازه ئامههاره بهههكارهاتووهكانی‬ ‫توێژینهوه‪ ،‬بهشی چوارهمیش خسهتنهڕوو و شهیكردنهوهی گفتوگهۆی زانیارییههكانی توێژینههوه‪ ،‬ئههنجام و راسهپارده و‬ ‫پێشنیازهكان و دواتریش پوختهی توێژینهوه به زمانهكانی ئینگلیزی و عهرهبی و سهرچاوه و پاشكۆكان‪.‬‬ ‫بهشی یهكهم‪ :‬رهههندهكانی توێژینهوه‪:‬‬ ‫تەوەرى يەكەم‬ ‫‪-1‬كێشهی توێژینهوه‪:‬‬ ‫سههرهڕای ئههو نوێكردنههوه و چاكسهازیانهی كهه خوێنههدنی زانكهۆی بههخۆوه بینیهوێتی و دهیبینه ‪ ،‬تها رادهیهههكی زۆر‬ ‫راوبۆچوونهكان كۆك لهسهر ئهوهی زانكۆ له زۆر واڵتانی جیهان تووشی قهیرانێكی زۆر بهووه‪ ،‬لهسههر وهرگرتنیهان و‬ ‫دابهزینی ئاستی خوێندنی زانكۆ و دووركهوتنهوهی زانكۆ له كۆمهڵگه‪.‬‬ ‫بۆیه كاتێك توێژهر توێژینهوهیهك ئهنجام دهدات چونكه كێشه و دیاردهیههكی سههرنجڕاكێش لههناو كۆمهڵگههدا ههیهه‪،‬‬ ‫لهدوای راپهڕینهكهی ساڵی ‪ 1991‬خهڵكی كوردستان تاكو ئهمڕۆ خهڵكانێكی لهههموو قۆناغهكانی خوێندن زۆر روویان‬ ‫له خوێندن كردووه‪ ،‬بهتایبهتی بۆ بهدهستهێنانی بڕوانامهی زانكهۆ و سههرووتر‪ ،‬جها ئههم زۆر ڕووكردنههش‪ ،‬كاریگههری‬ ‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪178‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫نهرێنی لهسهر ئهم پرۆسهیه ههیه چ لهسهر زۆربوونی خاوهن بڕوانامهی جۆراوجۆر ئاست نزم و چ لهه بێئاگهایی و به‬ ‫سهروبهری و بێپالنی خێزانی كوردی و وهزارهتی پهروهرده و خوێندنی بهااڵی ككومههتی هههرێمی كوردسهتان‪ ،‬چونكهه‬ ‫ئهم ههموو دهرچووانهی دهبێتهه ههۆی دروسهتكردنی لهشهكرێكی خهاوهن بڕوانامههی بێكهار و فشهارێكی كۆمهاڵیههتی و‬ ‫ئابووری زۆر گهوره دهخهنه سههر ككومههت‪ .‬بۆیهه تهوێژهر بهپێویسهتی زانهی لههم توێژینهوهیههدا ئامهاژه بهه هۆكهار و‬ ‫پاڵنهرهكانی پشت خوێندنی زانكۆكان كی فێرخوازی كورد بكات ‪ ،‬چونكه پاڵنهری خوێندن كی فێرخهوازی كهورد زۆر‬ ‫به كهمی دیاره‪ ،‬ئهویش دیاره دڵخۆشكهر نی ‪.‬‬ ‫‪ -2‬گرنگی توێژینهوه‪:‬‬ ‫بابەتى توێژينەوە لەچەند كيەكەوە گرنگى خۆى هەيە‪:‬‬ ‫يەكەم‪ :‬كيەنى تێۆرى‪ :‬پێكدێت لەگرنگدان بەبهابەتى پهاڵنەرى خوێنهدن كى فێرخهوازان لەبەرەو پێشهچوون و گەيشهت‬ ‫بەواڵتانى پێشكەوتوو لەكيەن پەوەردەو فێربوونەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬كيەنههى پراكتيكههى‪ :‬كە لەچەنههد بوارێههك گرنگههى هەيە‪ :‬لەمههانەش گرنگههى سههتراتيژى فێرخههواز لەپرۆسههەى‬ ‫پەروەردەو فێربوون هەروەها ئەو رۆڵەى كە فێرخواز لەدوا رۆژ لەكۆمەڵگا دەگێرێت‪.‬‬ ‫هەروەهها تهوێژەرى ئەم تهوێژينەوەيە چ وەك مههيالك يهان چ وەك مامۆسهتايەكى ميههوان نێهوان (‪ )٤‬زانكهۆى هەرێمههى‬ ‫كوردستان وانەى وتۆتەوە‪ ،‬ئەمە لەكيەكى ديكەوە بۆتە پهاڵنەرێكى ديهكە بهۆ ئەوەى تهوێژينەوەيەكى زانسهتى لەسهەر‬ ‫ئەم بابەتە ئەنجام بدا‪.‬‬ ‫‪ -3‬ئامانجی توێژینهوه‪:‬‬ ‫ئامانجی ئهم توێژینهوهیه‪ ،‬وهاڵمدانهوهی چهند پرسیارێكه‪ ،‬كه بریتی له‪:‬‬ ‫‪ – 1‬دياركردنى ئاستی پاڵنهره كۆمهاڵیهتییهكان كی فێرخوازی زانكۆكانی ههرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫‪ – 2‬دياركردنى ئەو رۆڵەى كە خێزان له پاڵپشتكردن و هاندانی فێرخواز دەيگێرێت بۆ خوێندن‪.‬‬ ‫‪ -- 3‬ئايا جياوازە هەيە لەنێوان ئاستی پاڵنهرهكانی خوێندن كى فێرخوازان‪.‬‬ ‫‪ - 4‬ئایا جیاوازی له پاڵنهری خوێندن بهپێی گۆڕاوهكان ههیه‪( :‬ڕهگهز‪ -‬باری كۆمهاڵیهتی – شوێنی نیشتهجێبوون –‬ ‫باری ئابووری خێزان‪ -‬قهبارهی خێزان‪ -‬ههڵوێستی رامیاری‪ -‬بیروڕای تاك)‪.‬‬ ‫‪ -4‬دەستنيشانكردنى چهمك و زاراوه زانستيەكانى ئەم توێژینهوەيە‪:‬‬ ‫‪ -1‬پاڵنهر‪Motivation :‬‬ ‫پاڵنەر لە بابەتە گرنگەكانەو شايانى تهوێژينەوەو ئاگهاداربوونە‪ ،‬لەبەر ئەو پەيوەنهدييە بەهێهزو گرێهدراوەى كە هەيەتهى‬ ‫لەبەدەستهيێنانى قوتابخانەيى و زانستى كى فێرخوازان لەميانى هێزو كەزو ئارەزوو دەتوانرێهت پێشهبكەوێت هانگهاو‬ ‫بەرەو پێشتر بنێت‪ ،‬تاوەكو زانست و ليێهاتوويى و كارامەيى بەسود بەدەست بهێن ‪ ،‬سەرەڕاى ئەو تهوێژينەوانەى كە‬ ‫لەسەر پاڵنەرى بەدەست هێنان‪ ،‬لەپەنجاكانى سهەدەى رابهردوو دەسهتى پێكهرد بەاڵم هەوڵهو كۆششهى تهوێژەران بهۆ‬ ‫شرۆڤە كردنى پێويستى پاڵنەرى بەدەستهێنان ب پچڕان تاوەكو ئەمڕۆ بەردەوم بوو‪:‬‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪179‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫پاڵنەريش بریتییهه لهه هۆكهارێكی نهاوهكی پهااڵ بهه زینهدهوهرهوه دهنێهت بهۆ ئهنجامهدانی كهارێكی دیهاریكراو‪ ،‬لههپێناو‬ ‫تێركردنی ئهو پاڵنهره(‪ .)١‬هەروەها بریتییه له وروژاندنی چاككی و خستنهژێر و كهۆنتڕۆڵكردن و ئاراسهتهكردنی بههرهو‬ ‫ئامانجێكی دیاریكراو(‪ .)٢‬گۆڕاوێكی گریمانییه‪ ،‬چونكه ناتوانی بهشێوهیهكی راستهوخۆ تێبینی بكهی‪ ،‬بهڵكو دهتهوانی‬ ‫تێبینی ئهنجامهكانی بكهی ‪ ،‬ئههو ئامانجانههش لهكیههن چهندایهتییههوه دهگهۆڕێ (‪ .)٣‬ئامهاژه بهه خولیهای گهیشهت بهه‬ ‫ئامانجێكی دیاریكراو دهكات‪ ،‬ئهم ئامانجهش گهیشتنه به پێویستیهكی ناوهكی یان كهزێكی دهرهكی(‪.)٤‬‬ ‫بەاڵم پێناسەى رێكارى پاڵنەر لەم توێژينەوەيە‪:‬‬ ‫بریتییه لهو كاڵهته ناوهكییهی‪ ،‬كه پااڵ به فێرخوازیهوه دهنێت‪ ،‬بۆ ئهنجامهكانی كارهكانی سهرشانی له قۆناغههكانی‬ ‫خوێندنی زانكۆ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬خوێندن‪Instruction :‬‬

‫(گیتس‪ )Gates -‬پێی وایه خوێندن بریتییه له پرۆسههی بهدهسهتهێنانی ئههو رێگایانههی كهه دهبێتهه ههۆی تێركردنهی‬ ‫پاڵنهرهكانمان‪ ،‬یان بمانگهیهنێته ئامانجهكانمان‪ ،‬ئهمانهش ههردهم بهشێوهی چارهسهركردنی گرفتهكان دهبێت(‪..)5‬‬ ‫بهاڵم شاكر مستهفا سهلیم پێیوایه كهخوێندن بریتییه لهو پرۆسه مهبهستدار و رێكخراو و پرۆگرام بهۆ داڕێهژراوهی كهه‬ ‫له قوتابخانه و پهیمانگا و زانكۆكان پهیڕهو دهكرێت(‪ .)6‬بهاڵم (أبهو ودههویو وابهو مثلهی)‪ ،‬پێیهان وایهه كهه خوێنهدن‬ ‫بریتییه لهو چاككییه ئامانجدارانهی كه مهبهستی گۆڕان و گۆڕینه‪ ،‬بهتایبهتی له پرۆسهی پهروهرده و فێركردندا(‪.)7‬‬ ‫بهاڵم پێناسەى رێكارى خوێندن لهم توێژینهوهیهدا بریتییه لهو پرۆسه پهروهردهییه مهبهستدارهی كهه لهرێگههی چهنهد‬ ‫دامهزراوهیهكی دیاریكراو ئهنجام دهدرێت‪ ،‬بهمهبهستی گهشهپێدانی توانها و كارامههیی تهاك (فێرخهواز زانكهۆ) تهاوهكو‬ ‫بتوانێت لهرێگهی بهدهستهێنانی بڕوانامهیهكی زانستی بهشداری لهههڵگرتنی بهرپرسێتی كۆمهڵگه بكات‪.‬‬ ‫‪ -٣‬زانكۆ‪:‬‬ ‫دهزگایهكی خوێندنی بااڵ و توێژینهوه زانستییه‪ ،‬كهه لهه چهنهدی بهواری جۆراوجهۆر نمهرهی ئههكادیمی دهبهخشه (‪.)8‬‬ ‫یاخود دهزگایهكی زانستی ئهكادیمییهه‪ ،‬لهه چوارچێهوهی سیسهتهم و واقعێكهی كۆمهاڵیههتی دیهاریكراودا كهار و ئههركی‬ ‫مهعریفی خۆی ج بهج دهكات‪ ،‬لهم رووهوه زانكۆ بهشهێكه لههو سیسهتهمهی كهه كۆمهڵگهه بههڕێوهی دهبهات‪ ،‬واتهه‬ ‫توخمێكی سهرخانی كۆمهڵگهیه‪ ،‬بۆیه به یاسا و رێسا و كولتوری ئهو سیستهمه كۆمهاڵیهتییهوه پابهنده(‪.)9‬‬ ‫بەاڵم پێناسەى رێكارى زانكهۆ لههم توێژینهوهیههدا بریتییهه لههو دامههزراوه بهرپرسهیارهی‪ ،‬كهه ئامهادهكردنی تاكههكانی‬ ‫كۆمهڵگه دهكهوێته سهرشانی‪ ،‬ئهویش لهڕێگهی پرۆسهیهكی زانستی مههعریفی و ئههكادیمی و بهپابهنهدبوون بهرێسها و‬ ‫یاسا و سیستهمێكی دیاریكراوی كۆمهڵگهه‪ ،‬تهاوهكو بتوانێهت تهاك (فێرخهوازی زانكهۆ) بههو ئاسهته رۆشهنبیرییهی كهه‬ ‫ههیهتی بۆ بهدهستهێنانی بڕوانامه ببات‪.‬‬ ‫‪ -٤‬فێرخواز زانكۆ‪:‬‬ ‫ئهو كهسانهن كهلهقۆناغێكی خوێندنی دیاریكراو دهخوێن (زانكۆ) و پهیڕهوی پڕۆگرامهكانی خوێندنی بااڵ دهكهن‪ ،‬لهو‬ ‫بوارانهی بۆ خۆیان لهرێگهی بهدهستهێنانی نمرهكانی قۆناغی (‪ )12‬وێژهیی و زانستی هههڵیان بهژاردوون‪ ،‬و چهاوهڕێی‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪180‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ئهوهیان ل دهكرێت‪ ،‬كه رۆڵێكی بهاش بگێهڕن و بهرهوپێشهبردن و چارهسههركردنی كێشهه جۆراوجۆرهكهانی كۆمهڵگهه‬ ‫لهدوارۆژدا بكهن‪.‬‬ ‫تەوەرى دووەم‪:‬‬ ‫توێژینهوهكانی پێشوو‪:‬‬ ‫پێويستە لەسەر توێژەر ئاگادارى گشت يان زۆربەى ئەو بابەتانە بێت كە دەيەوێهت تهوێژينەوە لەسهەر ئەنجهام بهدات‪،‬‬ ‫لەرێگاى گەڕانەوە بۆ سەچاوە جۆراو جۆرەكانى لەكتێه و گۆڤهارو تهوێژينەوە زانسهتييەكان‪ ،‬هەروەهها وەك ئاشهكرايە‬ ‫لەرێبازى توێژينەوەى زانستى كە ناكرێت توێژينەوە لەسەر هيچ دياردەيەكى ديايكراو بكەي گەر تأكيد نەبهي لەسهەر‬ ‫ئاستى زانستى ئەو بوارە كە دەبێتە بنەماو لێوەى هەنگاو دەنێ ‪.‬‬ ‫بۆيە زۆربهی ههره زۆری ئهگهر نهڵێی ههر ههمووی‪ ،‬ئهو توێژینهوانههی لهسههر پاڵنههری خوێنهدن ئهنجامهدراون‪،‬‬ ‫لهكیهن توێژهرانی دهروونهی و دهروونزانهی بهوون‪ ،‬بۆیهه ئههو دهرئهنجامانههی كهه پێیگهیشهتوون‪ ،‬مۆرێهك و كراسهێكی‬ ‫دهروونی بۆ دوراون‪ .‬بۆ نموونه‪:‬‬ ‫‪ – ١‬توێژينەوە عێراقيەكان‬ ‫له ساڵی ‪ 1990‬توێژینهوهیهكی لهسههر ئاسهتی پاڵنههری بههئاكام گهیانهدنی خوێنهدنی‬ ‫أ‪(- -‬علی كمد الله كمید)‬ ‫فێرخوازی كۆلێژی پههروهرده لهه زانكۆكهانی عێهراق ئهنجامهدا ‪ ،‬كهه تێیهدا ئامهانجی زانینهی ئاسهتی پاڵنههری بههئاكام‬ ‫گهیاندنی خوێندن كی فێرخوازی كۆلێژی پهروهردهی زانكۆكانی عێراق‪ ،‬ههروهها بۆ زانی جیاوازی له نێوان فێرخوازی‬ ‫كۆلێژهكانی پهروهرده له زانكۆكانی عێراق‪ ،‬دواتر ئایا جیاوازی لهنێوان پاڵنههری ئهنجامهدانی خوێنهدن بههپێی ههنهد‬ ‫گۆڕاو‪ ،‬وهك (پسپۆرێتی‪ -‬رهگهز‪ -‬قۆناغی خوێندن‪ -‬شوێنی ژیان) ههیه‪.‬‬ ‫نموونهی توێژینهوهكه پێك هاتبوو له (فێرخوازی قۆناغی یهكهم و چوارهم) لهه كۆلێژهكهانی پههروهرده لهه زانكۆكهانی‬ ‫(بهغداد و بهسره و سهككهددی ) بۆ ساڵی خوێندنی ‪ ،1990--1989‬چهندهها ئامرازی ئاماری تێهدا بههكارهێنا‪ ،‬وهك‬ ‫(كدانی پێوهری‪ -‬تاقیكردنهوهی تای‪ -‬هاوكۆلگهیی پهیوهستنی بیرسون)‪ .‬له كۆتاییدا گهیشته چهند ئامانجێك‪ ،‬لهوانه‬ ‫ئاستی پاڵنهری بهئاكام گهیاندنی خوێندن فێرخواز له ههر س زانكۆكان باش بوو‪ ،‬ئاستی زانكۆكان لهه پلههی ریهزی‬ ‫یهكهم زانكۆی بهغدا بوو‪ ،‬دواتر زانكۆی بهسره و له كۆتایش زانكۆی سهككهددی ‪.‬‬ ‫ب‪ - -‬ههروهها له ساڵی (‪ ،2011‬سامان عهلی محهمهد)(‪ )11‬توێژینهوهیهكی لهسهر پاڵپشهتیكردنی پاڵنههری خوێنهدن‬ ‫له هزری پهروهردهیی ئیسالمی ئهنجامدا‪ ،‬كه ئامانجی دهرخستنی ناوهرۆكی بواری پهروهردهیی بهشێوهیهكی گشهتی و‬ ‫هزری پهروهردهیی ئیسالمی بهتایبهتی بوو‪ ،‬كهه تێیهدا تیهۆری شهرۆڤهكاری و وهسهفی تێهدا بههكارهێنابوو‪ ،‬لهكۆتاییهدا‬ ‫گهیشته چهند ئهنجامێك‪ ،‬لهوانه هزری پهروهردهیی ئیسالمی گرنگی باشی به پاڵنهرهكانی مرۆڤ بهگشتی و فێرخهواز‬ ‫بهتایبهتی داوه‪.‬‬ ‫ههروهها جهختی لهسهر گرنگی ههردوو جۆری پاڵنهری دهرهكی و ناوهكی كردووه‪ ،‬ههروهها بوونی چهندهها ئایههت و‬ ‫فهرمووده‪ ،‬كه هانی ههڵوێستی سهركهوتنی فێرخوازی له پرۆسهی خوێندن ههیه و داوه‪ ،‬ههروهها هزری پههروهردهیی‬ ‫ئیسالمی گرنگی به جیاوازی تاكایهتی له نێوان فێرخواز داوه‪ ،‬پاڵپشتیكردنی پاڵنهر له ههزری پههروهردهیی ئیسهالمی‬ ‫(‪)10‬‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪181‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫له (اكغرام والتحژیر) پێكهاتبوو ‪ ،‬له كۆتاییشدا گرنگی به بوونی ژینگهیهكی پهروهردهیی فێركاری گونجاو داوه‪ ،‬دوور‬ ‫له گشت شڵهژان و دڵهڕاوك و ههڕهشه لهكیهن هزری پهروهردهیی ئیسالمی‪.‬‬ ‫‪ - ٢‬توێژينەوە عەربيەكان‬ ‫أ‪--‬عهبدولقادر(‪ )12‬له ساڵی (‪)1978‬دا توێژینهوهیهكی لهه سههر پاڵنههری بههئاكام گهیانهدن و پهیوهنهدی بهه ههنهد‬ ‫هۆكاری كهسایهتی و سهركهوتنی ئهكادیمی كی فێرخوازی زانكۆی كوێت ئهنجام داوه‪.‬‬ ‫ئامانجی ئهم توێژینهوه پێكهاتبوو له زانینی ههند پاڵنهری ئهنجامدان كی كوانی زانكۆ لهههردوو رهگهزی نێر و م ‪،‬‬ ‫ههروهها پهیوهندی نێهوان پاڵنههر و دهرچهوونی ئههكادیمی لهه خوێندنهدا‪ ،‬هههروهها بهۆ زانینهی پهیوهنهدی نێهوان ئههم‬ ‫پاڵنهرانه و ههند خهسڵهتی كهسایهتی‪.‬‬ ‫نموونهی توێژینهوهكه له (‪ )228‬فێرخهواز كهوڕ و (‪ )229‬فێرخهواز كهچ پێكههاتبوو‪ .‬لهه كۆتهایی توێژینهوهكهه تهوێژهر‬ ‫گهیشته چهند ئهنجامێك‪ ،‬لهوانه ئاسهتی پاڵنههری ئهنجامهدان بههرزتره كی كهوڕان وهك كی كچهان‪ ،‬هههروهها بهوونی‬ ‫پهیوهندی لهنێوان پاڵنهر و ههند له گۆڕاوی خێزان‪.‬‬ ‫ب ‪ -‬له توێژینهوهی لهسهر پهیوهندی پاڵنهری بههئاكام گهیانهدن و ڕهگههز و ئاسهتی خوێنهدن كی فێرخهوازی زانكهۆی‬ ‫شانشینی سعوودی (فاروق عبدالفتاح موسی)(‪ )13‬ئهنجامی دا‪ ،‬به مهبهستی پهرده ههڵدانهوه لهسههر جیهاوازی نێهوان‬ ‫فێرخوازی كوڕ و كچ له زانكۆكانی‪ ،‬ههروهها جیاوازی لهسهر ئاستی پاڵنهری بهئاكام گهیاندن بهپێی جیاوازی ئاسهتی‬ ‫خوێندنیان له شانشینی سعوودی‪ ،‬كه لهسهر (‪ )225‬فێرخواز كوڕ و (‪ )137‬فێرخواز كهچ لهه قۆناغههكانی (یهكههم و‬ ‫دووهم و سێیهم و چوارهم) ئهنجام درا و تێیدا چهند ئامرازێكی ئاماری تێدا بهكارهێنا‪ ،‬وهك (اكختبار التائی‪ ،‬وتحلیل‬ ‫التبای كختبار اپر المستوی الدراسی)‪ ،‬له دهرئهنجامدا گهیشتمه ئهوهی جیاوازی نێوان فێرخواز كچ و كوڕ له ئاستی‬ ‫پاڵنهری بهئاكام گهیاندن ههیه‪ ،‬ئهویش به پێشكهوتنی كوڕان لهسهر كچان‪.‬‬ ‫‪ -٣‬توێژينەوە بيانيەكان‪:‬‬ ‫لهسهر پاڵنهری بهئاكام گهیانهدن خوێنهدن كی‬ ‫أ ‪ -‬بهاڵم توێژینهوهی ‪Zahm, Garal. PH. D. and Ann 1986‬‬ ‫فێرخوازی خوێندنی دكتۆرا‪.‬‬ ‫توێژهر ئامانجی پێوانهكردنی پاڵنهر بهئاكام گهیاندنی خوێندن كی فێرخوازی دكتۆرای كوڕان و كچهان بهوو‪ .‬نموونههی‬ ‫توێژینهوهكهشی پێكهاتبوو له (‪ )474‬فێرخواز له ههردوو رهگهزی نێر و م له زانكۆی (سینستی)‪ ،‬تێیدا پرسیارنامه‬ ‫بۆ پێوانهكردنی چهند توخمێكی جیاواز‪ ،‬كه كاریگههرییان لهسههر پاڵنههری بههئاكام گهیانهدن ههیهه؛ لهوانههش كههز و‬ ‫ئارهزووی كاركردنی گران‪ ،‬ههروهها كهز و ئارهزووی كێبڕكه ‪ ،‬هههروهها پرسهیارنامهی (لهیگم بلهوك ) سههبارهت بهه‬ ‫شههێوازی بهههئاكام گهیانههدن‪( ،‬اكختیههار التههائی وتحلیههل التبههای ومربههز كههای) ئههامرازه ئامارییهههكانی تێههدا بهههكارهێنا‪،‬‬ ‫لهئهنجامدا گهیشته ئهوهی كه فێرخوازی خوێدنی دكتۆرا لهه ئاسهتێكی بههرز نههبوون‪ ،‬بههئاكام گهیانهدنی كارهكانیهان‪،‬‬ ‫ههروهها هیچ جیاوازی لهنێوان فێرخوازی كوڕ و فێرخوازی كچ له پاڵنهری بهئاكام گهیاندن بهدهرنهكهوت‪.‬‬ ‫ب‪ -‬ههههروهها ‪ )15( Rindone and Pauline‬لههه سههاڵی (‪ )1984‬توێژینهوهیهههكی سهههبارهت هۆكههاره كاریگهههرهكانی‬ ‫پاڵنهری بهئاكام گهیاندن و ئهنجامدانی خوێندنی فێرخوازه ئهمریكییهكان كه ئامانجی دیاریكردنی هۆكهاره گرنگههكانی‬ ‫پاڵنهری بهئاكام گهیاندن بوو‪ ،‬نموونهكهشی پێكهاتبوو له (‪ )200‬فێرخواز له رهگهزی نێر و م ‪.‬‬ ‫(‪)14‬‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪182‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫لهڕێگهی نموونهیهكی ههرهمهكی له فێرخوازی دهرچووی كۆلێژی (نافهاجو) لهسههر ههنهد گهۆڕاوی خێهزان و توانها و‬ ‫لێهاتووی پهروهردهیی و تایبهتمهندی كۆمهاڵیهتی‪ .‬ئهنجامهكان ئههوهیان دهرخسهت كهه پهیوهندییههكی بهههێز لههنێوان‬ ‫پاڵنهری بهئاكام گهیانهدن و بهارودۆخی كۆمهاڵیههتی و ئهابووری ههیهه‪ ،‬واتها ههرچهنهده داب و نهریتهه كالسهیكییهكان‬ ‫نهگۆڕبوون‪ ،‬ئهوهنده كاریگهری گرنگی دهبێت لهسهر پاڵنهری بهئاكام گهیاندنی خوێندن لهكی فێرخواز‪.‬‬ ‫بەاڵم ئامانجی توێژینهوهكەمان زانینی پاڵنهره كۆمهاڵیهتیهكانی خوێندن كی فێرخوازی كورد له زانكۆكانی ههرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئهنجامهكانی توێژینهوه دهریخست‪ ،‬ئهگهرچی زۆرینهی زۆری فێرخواز لهسهر ههند بڕگهه ههاوڕابوون‪ ،‬كهه‬ ‫به تهواوی ڕازیهمو زۆر ڕازیهم لهسههر بهوونی پاڵنههری خوێنهدن كی فێرخهوازی زانكۆكهانی هههرێمی كوردسهتان‪ ،‬بههاڵم‬ ‫سهبارهت به ههند بڕگهی تر جیاوازی لهنێوان فێرخواز بهدی كرا‪.‬‬ ‫دهرهنجامی ئهم توێژینهوهیه دهریانخست كه لهكیههك هاوشهانی دهرئههنجامی توێژینههوهی (فهاروق عبهدالفتاح موسهی)‬ ‫(ساڵی ‪ )1986‬كه لهسههر فێرخهوازی زانكهۆی شانشهینی سهعودی ئههنجامی دابهوو ‪ ،‬كهه جیهاوازی لههنێوان پاڵنههری‬ ‫فێرخواز كوڕ و كچدا ههیه‪ ،‬بهاڵم لهكیهكی ترهوه جیاوازه‪ ،‬چونكهه پاڵنههری كهوڕ بههرزتره وهك كی كچهان‪ ،‬بههههمان‬ ‫شێوهش پاڵنهر كی كوڕان بهرزتر بهوو وهك كی كچهان‪ ،‬لهه توێژینهوهكههی (عبهدالقادر محمهود) (سهاڵی ‪ )1978‬كهه‬ ‫لهسهر فێرخوازی زانكۆی كوێت ئهنجامی دابوو‪ ،‬بهاڵم هیچ جیاوازییهك لهنێوان پاڵنهر لهنێوان كوڕان و كچان نهبوو له‬ ‫توێژینهوهكهی كه لهسهر فێرخوازی دكتۆرا له زانكۆی (سینستی) لهه سهاڵی ‪ 1987‬لهكیههن ‪Zahm Garal. PH. D‬‬ ‫‪ amd .nn‬ئهنجام درابوو‪.‬‬ ‫بهاڵم نمونهی توێژینهوه ‪ Rindone and Pauline‬بوو كهه لهه سهاڵی ‪ 1988‬لهسههر فێرخهوازی ئههمریكی ئهنجامیهدا‪،‬‬ ‫پهیوهندی بههێز لهنێوان پاڵنهرو بارودۆخی كۆمهاڵیهتی و ئاستی ئابووری ههیهه‪ ،‬بههاڵم توێژینهوهكههمان دهریخسهت‪،‬‬ ‫كه هیچ پهیوهندییهك لهنێوان ئهو گۆڕاوانه و پاڵنهری خوێندن كی فێرخوازی كورد نهبوو‪ ،‬بهاڵم بهشێوهیهكی گشتی‬ ‫كۆكی لهگه دهرئهنجامهكانی توێژینهوهی (علی كمد لله) له ساڵی ‪ 1980‬لهسهر پاڵنههر كی فێرخهوازی زانكۆكهانی‬ ‫عێراق ئهنجامیدا‪ ،‬كه ئاستی پاڵنهری كی فێرخوازی زانكۆكانی عێراقدا ههیه‪ ،‬بهاڵم بهشێوهیهكی جیاواز‪.‬‬ ‫ههروهها توێژهر (سامان عهلی محهمهد) كه لهسهر پاڵپشتیكردنی پاڵنهری خوێندن له هزری پهروهردهی ئیسالمی) له‬ ‫ساڵی ‪ 2011‬ئهنجامیدا‪ ،‬دهركهوت هزری پهروهردهی ئیسالمی گرنگی به هههردوو جهۆری پاڵنههری دهرهكهی و نهاوهكی‬ ‫داوه‪.‬‬ ‫لهكۆتاییدا هیوادارم ئهنجامهكانی ئهم توێژینهوهیه خستنهسهرێكی زانستی نو بێهت بهۆ ئهنجامههكانی توێژینههوهكانی‬ ‫پێشوو لهبواری پاڵنهری خوێندن كی فێرخواز بهگشتیو فێرخوازی كورد بهتایبهتی‪.‬‬ ‫بهشی دووهم‪ :‬پاڵنەرە كۆمەاڵيەتيەكانى خوێندن‬ ‫یهكهم‪ :‬پاڵنەرە كۆمەاڵيەتيەكان(‪:)Sociaty Motivation‬‬ ‫پاڵنهرهكانی مرۆڤ بهشێوهیهكی گشتی دهبنه دوو بهش‪ ،‬بۆماوهیهكان و وهرگیراوهكان‪ ،‬ئهم پاڵنهرانهش زۆر زۆرن‪،‬‬ ‫بهتایبهتی پاڵنهره وهرگیراوهكان‪ ،‬كه مرۆڤ له ژینگههی دهوروبههری خهۆی وهریهدهگرێت و فێهری دهبێهت‪ ،‬لههم جهۆره‬ ‫پاڵنهرانهش پاڵنهره كۆمهاڵیهتییه گشتییهكان‪ ،‬كه له ههموو كۆمهڵگهیهكی مرۆڤایهتی ههیه‪ ،‬وهك پاڵنهری ژیان لهناو‬ ‫كۆمهاڵ و بهرگهنهگرتنی تهنیایی و كساییكردنهوه‪...‬هتد و ههروهها پاڵنهره كۆمهاڵیهتییه شارسهتانییهكان كهه تایبهتهه‬ ‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪183‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫به شارستانییهتێك و له یهكێكی تر نییه و له ژینگهیهكهوه بۆ ژینگهیهكی تر دهگۆڕێت‪ ،‬و ههند كۆمهڵگه پشتگیری‬ ‫گهشهكردنی دهكات و ههندێكی تر پشتگیری ل ناكات(‪.)16‬‬ ‫له پاڵنهره وهرگیراوهكان‪ ،‬كه مرۆڤ له ژینگهی دهوروبهری فێری دهبێت و موڵكی تهنها خۆیهتی و زۆر زهكمهتهه‬ ‫و دهگمهنه دوو كهس له ههموو جیهاندا ههب ‪ ،‬تهنانهت ئهگهر (دووانهش) ب ئهوه ئههم پاڵنهرانهه لههكیان وهك یههك‬ ‫نییه‪ ،‬وهك (سۆز‪ ،‬كهز‪ ،‬ئهارهزوو‪ ،‬ئاسهتی خهۆش و جوان‪...‬هتهد)(‪ .)17‬هههروهها ئههو كاڵهتهه ناوهكییهه كهه پهااڵ بهه‬ ‫فێركارهكهوه دهنێت بۆ ئاگاداربوون له ههڵوێستی فێربوون‪ ،‬و ئهنجامهدان چهاككی راسهتهوخۆ و دروسهت و بههردهوام‪،‬‬ ‫تاوهكو فێربوون وهك ئامانجی فێركار بهدهستدێت(‪ .)18‬كەواتە پاڵنەڕە كۆمەاڵيەتيەكان ئەو كەز ئارەزووانە دەگرێتەوە‬ ‫كە پا يان وا دەكات لەتاك يان خێزان يان كۆمەڵگەى دەوروبەر پا يان هانى فێرخواز بۆ خوێندن لەزانكۆ بدات‪.‬‬ ‫پێوانه و نیشانهی پێشكهوتنی ههر گهل و نهتهوه و كۆمهڵگهیههك گرێهدراوه بهه رێهژهی بهدهسهتهێنانی زانسهت لهه‬ ‫بواره جیاجیاكان‪ .‬توێژینهوهكانی ئهم سااڵنهی دواییه ئهوهیان بهه دهرخسهتووه‪ ،‬كهه خوێنهدن لهه زۆر واڵتهانی جیههان‬ ‫گۆڕانكاری زۆری بهخۆوه بینیوه‪ ،‬ئهویش بههۆی گۆڕانكارییهكانی سهردهم‪.‬‬ ‫پێشكهوتنێكی چهندایهتی و زۆر و بهرهوپیرچوونێكی ب وێنه بۆ تهواوكردنی خوێندنی زانكۆ له بهوار و پسهپۆرێتی‬ ‫جۆراوجۆر لهكیهن فێرخوازهوه روویداوه‪ ،‬كه به هۆیهوه ژمارهیهكی زۆر دهرچووان روویان له بازاڕهكان كردووه‪.‬‬ ‫لێرهدا گرنگی رۆڵی زانكۆ له كۆمهڵگه نوێیهكان له گشت كیهنههكانی هزریهی و پراكتیكهی كۆمهڵگهه دهردهكههوێت‪،‬‬ ‫بهوهی سهنتهری دۆزینهوه و داهێنان و بهشداریكردنه له گهشهپێدانی ئابووری و مرۆیی‪.‬‬ ‫زانكۆ ئهو لووتكهیه‪ ،‬كه ههموو شتهكان له دهوریدا كۆدهبنهوه بۆ بهرژهوهندی شارستانێتی ئاكاری نهتهوهكان‪ ،‬كهه‬ ‫تێیدا فێربوون دهگاتهه مانها قهوواڵ و فراوانهكههی‪ ،‬كهه وهزیفههی زانكهۆ كۆدهبێتهه لهه شارسهتانیهتی عههقاڵ و راهێنهان‬ ‫بهسهركردهكانی كۆمهڵگه دهكات له بهدهستهێنانی هێز و گشتگیری و داهێنانی هزری(‪.)19‬‬ ‫ههروهها ئهمڕۆ دهبینی كە جهخت دەكرێتە سهر ناوهڕۆكی بیرۆكهی زانكۆ(‪.)20‬‬ ‫دووهم‪ :‬پاڵنەرە كۆمەاڵيەتيەكانى خوێندن‪.‬‬ ‫پاڵنەر گرنگيەكي زۆرى لەژيانى مرۆڤدا هەيە‪ ،‬لەبەر ئەوە ههيچ هەڵسهكەوت و بيركهردنەوەو هەڵچوونێهك بەبه پهاڵنەر‬ ‫روونادات‪ ،‬هەر بۆيە هەموو كەسێك پێويستە بۆ ئەوەى لەكارو فەرمانەكانى سەركەوتوو دەبێت شارەزايى لەپاڵنەر‬ ‫هەبێت‪.‬‬ ‫بەشێوەيەكى گشتى لەپێشهەوە باسهمان لەپهاڵنەرە كۆمەاڵيەتييەكهان كهرد‪ ،‬كە مهرۆڤ لەژيهنگەى دەوروبەرى خهۆى‬ ‫وەريههدەگرێت فێههرى دەبێههت ‪ ،‬لەهەمههوو كۆمەڵگههايەك هەيەو هەمههوو مرۆڤههايەتى خههاوەنەيەتى وەك(پههاڵنەرى ژيههان‬ ‫لەناوكۆمەڵگاداو بەرگە نەگرتنى تەنيايى و گۆشەگيرى كسايى كردنەوە(‪..)٢١‬‬ ‫ئەم جۆرە پاڵنەرە دەبێتە (‪ )٣‬جۆر‪( :‬پهاڵنەرە كهۆمەاڵيەتييە گشهتييەكان‪ ،‬پهاڵنەرە كهۆمەاڵيەتييە شارسهتانييەكان و‬ ‫پاڵنەرە كۆمەاڵيەتييە تاكيەكان)‪ ،‬ئەمەى كۆتايى كى ئێمە گرنگە‪ ،‬چهونكە ئەمجهۆرە مهوڵكى تەنهها كەسه و زۆر‬ ‫زەكمەتە(‪ )٢‬كەس لەهەموو جيهاندا هەب ‪ ،‬وەك پاڵنەرى سۆزو ئاستى خۆش هيوايى و كەزو ئهارەزوو‪ ،‬گەيشهمت‬ ‫بەئاوات و هێنانەدى ئامانجەكان لەداهاتوودا لەرێگاى ئەزموون و تێستى تايبەوتيەوە رێژەو بهڕى ئەم پهاڵنەرە كى‬ ‫تاكەكانى كۆمە زيادو كەم دەكات(‪.)٢٢‬‬ ‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪184‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫سەبارەت بەكەكۆمەڵگاى كوردى فێرخوازى كورديش بەتهايبەتى ئەو پهاڵنەرانە بەپێهى هەلهومەر و بهارودۆ كۆمەڵگها‬ ‫بەگشتى و تايبەتى گۆڕنكارى بەسەر بێت‪.‬‬ ‫سەبارەت بەپاڵنەرى خوێندن پێويستە ئاماژە بەو رۆژگارە تا و ناڵەبهارەى كە هەرێمهى كوردسهتان پێيهدا تێپەڕيهوە‬ ‫هەر لەدواى راپەڕينههى (‪)١٩٩١‬وەو تێكچههوونى گشههت يههان زۆربەى دامههو دەزگهها جههۆراو جۆرەكههانى ككههومەت و‬ ‫دواتريش ئابڵۆقەى ئابوورى جيهانى عێراقى لەسەر هەرێمى كوردسهتان‪ ،‬هەروەهها شهەڕى نهاوخۆو پهارچە بهوونى‬ ‫تاك و خاك دامەزراوەكان دوور لەگشت بەرپرسياريەتى ئايينى و نەتەوايەتى و نيشتمانى‪.‬‬ ‫دواتريش پڕۆسەى لەنهاوبردنى رژێمهى بەعهس لە (‪ ،)٢٠٠٣‬گشهت ئەمهانە بهوونە ههۆى گۆڕانكهارى زۆرو گەورە لەههزرو‬ ‫فەلسەفەو داب و نەريت بەهاو ئاكارو كەزو ئارەزوو پاڵنەرەكاني تاكي كورد‪ ،‬لەوانەش پاڵنەرى خوێندن كە بهووە‬ ‫ديلى بەرژەوەندي كەسى كزبى و هەموو شتێك تەنها زانست و پيرۆزى ئايينى نەتەوايەتى نيشتمانى نەبێهت ‪ ،‬تها‬ ‫واى لێهات چەندەها قوتابخانەو پەيمانگاو زانكۆى ئەهلى بكرێتەوە ب گوێدان بەئاستى زانست و زاني ‪.‬‬ ‫ئەگەر بەراوردێك بەپەلەو سەر پێيى بكەي لە سەر پاڵنەرى خوێندن كى فێرخوازى كورد لە پێش سهاڵەكانى(‪)١٩٩٠‬‬ ‫و پههاش سههاڵەكانى (‪ ،)١٩٩٠‬كە چههۆن پاڵنەرەكههان هەر لەنەتەوەيەتههى و نيشههتمانى و ئههايينى و چينههايەتى و‬ ‫رۆشنبيرى و زانستى بەهێز بوون‪ ،‬بەاڵم لەدواى سااڵنى نەوەدەكانەوە تا وەكو ئەمڕۆ چهۆن هەمهوو پاڵنەرێهك هەيە‬ ‫بۆ بەدەستهێنانى بڕوانامە تەنها پاڵنەرى زانست نەبێت‪.‬‬ ‫بێگومان بەرەو پيرچوونى خوێندن بەدەست هێنانى زانست لەبهوارو پسهپۆڕێتى جهۆراو جهۆر‪ ،‬زۆربهوونى دەرچهووان و‬ ‫گەيشتنيان و پڕكردنەوەى بازاڕ كارێكى تەندروستە‪ ،‬چونكە پێوانەو نيشانەى پێشكەوتنى هەر گەل و نەتەوەيەك‬ ‫و كۆمەڵگايەك گرێدراوە بەرێژەى بەدەست هێنانى زانسهت لەبهوارە جياجياكهان‪ ،‬كە ههيچ لەم شهتانە لە پهاڵنەرى‬ ‫خوێندن كى فێرخوازانى كورد لە هەرێمى كوردستان بەدي ناكرێت‬ ‫سێيەم ‪ :‬مێژووی خوێندنی زانكۆ‪:‬‬ ‫ڕێكەوتنێك نييە لەسەر ئەوەى مێژوويى دامەزرانهدنى يەكەم زانكهۆ بهۆ كەى دەگەڕێهتەوە‪ ،‬چهونكە لە سهەرەتادا زانكهۆ‬ ‫بەشههێوەى قوتابخههانە پيشههەييەكان پەيههدا بههوو‪ ،‬بەاڵم پەروەردەناسههان پێيههانوايە (سههالرنو) بە يەكەم زانكههۆدا‬ ‫دادەنريێت و دواتريش زانكۆى(يولونيا)(‪ .)٢٣‬بەاڵم هەند پێيهانوايە كە خوێنهدنى بهااڵ لەسهەردەمە كۆنەكهانەوە لە‬ ‫واڵتى يۆنان پەيدا بووە و پێشهكەوتنى بەخهۆوە بينيهوە و نزيكتهر بهوو لەپيهادە كهردن لە خوێنهدنى بهااڵ سهەدەى‬ ‫ئێستامان(‪.)٢٤‬‬ ‫زانكۆكههان پههێگەى زۆر بەگرنگيههدانى دەوڵەت دەدات بەجيههاوازە هههزرى و ئايههدۆلۆجى و سسههتەمى راميههارييەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫هۆكارەش پاڵى بە توێژەرانەوە ناوە كە بڵێ پێويستە زانكۆ ببنە قەڵغان دژى هەر هێزو دەستێوەردانێكى دەرەكى‬ ‫كە بيەوێت ژيانى كۆمەڵگها له تێهك بهدات‪ ،‬تهاوەكو بتوانێهت بە كهارو فەرمانەكهانى هەڵبسهتێت و ئامانجەكهانى بە‬ ‫باشتري شێوە بپێك (‪.)٢٥‬‬ ‫هەركاتێك خوێندن لەسەر ڕێچكەى خۆى كيدا ‪ ،‬هيچ شتێك بۆ بازاڕ بەرهەم ناهێنێت‪ ،‬كە ناوەڕۆك سەرچاوەى ژيهانە‪،‬‬ ‫تەنها كاديرى توانا سنوردار دڵخۆش بەبڕوانامە بەرهەم دەهێنێت‪.‬‬ ‫بەم جۆرە دەرهاوێشتەى دەبێتە بارگرانيەكى گەورە بۆ دەوڵەت كە ليستى بێكارەكانى پ زياد دەكات(‪.)٢٦‬‬ ‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪185‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫مێژوو فێرمان دەكات‪ ،‬هەر چەندە زانكۆ دووربكەوێتەوە لە مەبەستەى خۆى‪ ،‬كە ئەويش كۆمەڵگەيە‪ ،‬ئەوەندە تووشى‬ ‫گيروگرفتى جۆراو جۆر دەبێت(‪.)٢7‬‬ ‫دەتواني بڵێي ‪ ،‬خوێندن تووشى گرفتى گەورە هاتووە‪ ،‬كە لە چەند تهوخم پێكهدێت لەمهانەش‪ ،‬زۆربهوونى خوێنهدنى‬ ‫گوتهههارى بە بەراورد لەگە خوێنهههدنى پراكتيكهههى پەروەردەيهههى لێههههاتوويى كهههارامەيى‪ ،‬ئەمە بهههووە ههههۆى ئەوەى‬ ‫دەرهاويشههتە ئەركيەكههان و كارگێرييەكههان پههێش پرۆسههەى داهێنههان بكەوێههت‪ ،‬ب هۆيە هەر لە مههاوەيەكى كەم ئەو‬ ‫دەرچوانانەى زانكۆ‪ ،‬كە ككومەت دايمەزرێن دەبنە بەشێك لەو ئامێرە بيرۆكراتيە و ئەو جۆرە سيسهتەمەش زيهاتر‬ ‫دەوڵەت برێوەى دەبات‪ ،‬نەك كۆمەڵگە(‪.)28‬‬ ‫بۆيە پێويستە ب ئاگا نەبي لە راستيەكى گرنگ و جەوهەرى‪ ،‬كە ئەويش پەيدابوونى زانكۆ بۆ خودى خهۆى تەنهانەت‬ ‫زانسههتى نەبههووە بەڵكههو لە پێنههاوكۆمەڵگە بههووە‪ ،‬ئەمەش بەرپرسههێتى راسههتەقينەيى نەتەوايەتههى زانكههۆيە‪،‬بەرامبەر‬ ‫كۆمەڵگە(‪.)29‬‬ ‫سەبارەت بە هەرێمى كوردستانيش‬ ‫زانكههۆ وهك دامهزراوهیهههكی پهههروهردهیی و فێركههردن‪ ،‬دهكرێههت میههری بێههت یههان ئههههلی‪ ،‬ئهههوهی جێههی باسههه زانك هۆ‬ ‫ئههلیهكان تاوهكو دوای راپهڕینی ساڵی (‪ ، )1991‬هیچ زانكۆیهكی ئههلی له ههرێمی كوردستان نهبوو‪ ،‬بگره زانكۆی‬ ‫میریش تهنها یهك زانكۆ ههبوو‪ ،‬ئهویش زانكۆی سلێمانی بوو‪ ،‬كه له ساڵی (‪)1968‬دا دامهزرا (‪.)30‬‬ ‫بهاڵم له ساڵی (‪ )1981‬به فهرمانێكی رامیاری ككومهتی بهغدا‪ ،‬ئهو زانكۆیهی بۆ شاری ههولێر گواسهتهوه ناوهكههی‬ ‫گۆرا بۆ نهاوی (زانكهۆی سههككهددی ) كهه تهاوهكو ئههمڕۆ بهردهوامهه‪ ،‬بههاڵم لهه دوای سهاڵی (‪ )1992‬بهه بڕیهارێكی‬ ‫سهرۆكایهتی ئهنجومهنی وهزیرانی ككومهتی ههرێم‪ ،‬زانكۆی سلێمانی دووباره كرایهوه‪ ،‬له ساڵی ‪ 1992‬زانكۆی دهۆك‬ ‫لهكیهن ككومهتی ههرێمی كوردستان كرایهوه‪ ،‬ئهوهی جێگای باسه تهاوهكو ئههمڕۆ زیهاتر لهه بیسهت زانكهۆی میهری و‬ ‫ئههههلی لههه ههههرێمی كوردسههتاندا ههیههه‪ ،‬وهك (زانكههۆی كۆیههه‪ ،‬ههههولێری پزیشههكی‪ ،‬سههۆران‪ ،‬پۆلیتهههكنیكی ههههولێر‪،‬‬ ‫پۆلیتهكنیكی سلێمانی‪ ،‬پۆلیتهكنیكی دهۆك‪ ،‬گهرمیان‪ ،‬ههڵهبجه‪ ،‬زاخۆ‪ ،‬راپهڕی )‪ ،‬زانكۆ ئههلیهكانیش وهك (زانكهۆی‬ ‫جیهان‪ /‬ههولێر‪ ،‬زانكۆی لوبنانی فهڕهنسهی‪ ،‬زانكهۆ ئیشهیك‪ ،‬زانكۆیحههیات بهۆ زانسهتو تهكنههلۆژیا‪ ،‬زانكهۆی بههیان‪،‬‬ ‫زانكۆی سابیس‪ ،‬زانكۆی كهیات‪ ،‬پهیمانگهی رواندز‪ ،‬پهیمانگای نهوت‪ ،‬زانكۆی ئهمریكی له عێراق‪ /‬سلێمانی‪ ،‬زانكۆی‬ ‫گهشهپێدانی مرۆیی‪ ،‬زانكۆی كۆمهار‪ ،‬زانكهۆی جیههان‪ /‬سهلێمانی‪ ،‬زانكهۆی ئیشهیك‪ /‬لقهی سهلێمانی‪ ،‬زانكهۆی نههورۆز‪،‬‬ ‫زانكۆی ئهمریكی‪ /‬دهۆك‪ ،‬زانكۆی جیهان ‪ /‬دهۆك)(‪.)31‬‬ ‫بهشی سێیهم‪ :‬چوارچێوهی مهیدانی توێژینهوه‪:‬‬ ‫یهكهم‪ :‬میتۆدی توێژینهوه‪:‬‬ ‫لهم توێژینهوهیه ههوڵهدراوه میتهۆدی روپێهوی كۆمهاڵیههتی بهكاربهێنهدرێت‪ ،‬كهه بریتییهه لهه ههوڵهدانێكی رێكخهراو بهۆ‬ ‫دیاركردن و راڤه و شهیكردنهوهی‪ ،‬رهوشهی ئێسهتای سیسهتهمێكی كۆمهاڵیههتی یهاخود گهروو و ژینگهیههكی دیهاریكراو‬ ‫ئهویش به مهبهستی كۆكردنهوهی زانیاری پێویست‪ ،‬كه دهكرێت پۆلی و راڤه و گشهتگیر بكرێهت‪ ،‬و سهوودی زانسهتی‬ ‫لێوهربگیرێت(‪.)32‬‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪186‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫دووهم‪ :‬كۆمهڵگهو نموونهی توێژینهوه‪:‬‬ ‫كۆمهڵگهی توێژینهوه بریتییه له س زانكۆی ككومی و س لهه كهۆنتری زانكهۆ ئههلییههكانی هههرێمی كوردسهتان‪،‬‬ ‫(زانكههۆی سهههككهددی ‪ ،‬زانكههۆ سههلێمانی‪ ،‬زانكههۆ دهههۆك‪ ،‬زانكههۆی جیهههانی ئههههلی لهههههولێر‪ ،‬زانكههۆ كۆمههاری ئههههلی‬ ‫لهسلێمانی‪ ،‬زانكۆی نهورۆزی ئههلی لهدهۆك) ‪.‬‬ ‫نموونهی توێژینهوه بریتییه له فێرخوازی زانكۆی سهككهدی و زانكۆی جیهانی ئهههلی لهه شهاری هههولێر‪ ،‬و زانكهۆی‬ ‫سلێمانی زانكۆی كۆماری ئههلی له شاری سلێمانی‪ ،‬زانكۆی دهۆك و زانكۆی نهورۆزی ئههلی له شاری دهۆك‪ .‬جهۆری‬ ‫نموونهكهش مهبهستداری پشكی له ههر زانكۆیهك دوو بههش (‪ )20‬فێرخهواز لهه بهشهه زانسهتی و (‪ )20‬لهه بهشهه‬ ‫مرۆڤایهتییهكان له ههردوو رهگهزی نێر و مه بهه یهكسهانی لهه قۆناغههكانی یهكههم و چهوارهم‪ ،‬كهه دهكاتهه (‪)480‬‬ ‫فێرخواز وهرگیهراو‪ ،‬دواى مهۆڵەت وەرگهرت لە راگرايەتهى يهان سهەرۆكايەتى ئەو بەشهە زانسهتيانەى كە دەمانويسهت‬ ‫پرسيارنامە بەسەر فێرخوازەكان دابەش بكەي هەوڵماندا لەگە مامۆستا وانەكان بچينە ژوورەوە‪ ،‬باسى توێژينەوەكە‬ ‫بۆ فێرخوازان بكەي ‪ ،‬ئينجا دەستمان كهرد دابەش كردنهى فۆرمەكهان بەيەكسهانى لەنێهوان هەردوو رەگەزى نێهرو مه ‪،‬‬ ‫نموونەى ئەم توێژينەوەش نمهوونەى مەبەسهتدارە (العينه القصدية أو أالحتماليد ‪ ،)Non-Probaility -‬ئەم جهۆرە‬ ‫نمونەيە كەلەهەڵبژاردنيدا كەزى توێژەرو بڕيارە كەسيەكانى بەشدارى تێدا دەكەن‪.‬‬ ‫كۆمەڵگەو نموونەى توێژينەوەى روون دەكاتەوە‬ ‫ز‬

‫ناوى زانكۆ‬

‫ژ‪ .‬فۆرمى كۆليژ زانستە‬ ‫مرۆڤايەتييەكان‬

‫‪١‬‬

‫زانكۆى سەككەدي‬

‫‪)%8.33.33( 40‬‬

‫ژ‪ .‬فۆرمى كۆليژ زانستە‬ ‫سروشتييەكان‬ ‫‪)%8.33.33( 40‬‬

‫‪)%16.66.66( 80‬‬

‫‪٢‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫‪٤‬‬

‫زانكۆى جيهانى ئەهلى‬ ‫زانكۆى سلێمانى‬ ‫زانكۆى كۆمارى ئەهلى‬

‫‪)%8.33.33( 40‬‬

‫‪)%8.33.33( 40‬‬

‫‪)%16.66.66( 80‬‬

‫‪)%8.33.33( 40‬‬ ‫‪)%8.33.33( 40‬‬

‫‪)%8.33.33( 40‬‬ ‫‪)%8.33.33( 40‬‬

‫‪)%16.66.66( 80‬‬ ‫‪)%16.66.66( 80‬‬

‫‪٥‬‬ ‫‪٦‬‬

‫زانكۆى دهۆك‬ ‫زانكۆى نەورۆزى ئەهلى‬

‫‪)%8.33.33( 40‬‬ ‫‪)%8.33.33( 40‬‬

‫‪)%8.33.33( 40‬‬ ‫‪)%8.33.33( 40‬‬ ‫‪%100‬‬

‫‪)%16.66.66( 80‬‬ ‫‪)%16.66.66( 80‬‬

‫كۆى گشتى‬

‫كۆى گشتى‬

‫سێیهم‪ :‬بوارهكانی توێژینهوه‪:‬‬ ‫شوێنی ئهم توێژینهوهیه (‪ )3‬زانكۆ ككهومی و (‪ )3‬زانكهۆی ئههلییهه لهه هههرێمی كوردسهتان‪ -‬عێهراق‪ ،‬بههاڵم كیههنی‬ ‫مرۆیی پێكهاتووه له فێرخوازی بهشه زانستی و مرۆڤایهتییهكانی قۆناغهكانی یهكهم و چوارهم(*) بهۆ سهاڵی خوێنهدنی‬ ‫(‪ ،)2015-2014‬كاتی پێویستی بۆ ئهنجامدانی ئهم توێژینهوه له سههرهتای سهاڵی خوێنهدنی‪ 2014 /10/10‬تهاوهكو‬ ‫‪ 2015/4/10‬بهردهوام بوو‪.‬‬ ‫(*) بەو پێيەى فێرخوازانى قۆناغى يەكەم لەژينگەيەكى جياواز هاتوونەتە ژينگەيەكى ديكە پڕن لەهێزو تواناو هيهواو ئهاوات و پهاڵنەرى‬ ‫بەهێزيان هەيە بۆ بەبەديهێنانى دوا رۆژێكى پڕشنگدار لەكيەكى ديكەوە فێرخوازانى قۆناغى چوارەم بەهەمان مەبەست بەاڵم بەشێوەيەكى‬ ‫ديكە دوا قۆناغيانە بۆ بەدەست هێنان و دابي كردنى دواڕۆژێكى پڕشنگدار كەئەويش پێويستى بە پاڵنەرى بەهێزە‪.‬‬ ‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪187‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫چوارهم ‪ :‬ئامرازهكانی كۆكردنهوهی زانیاری‪:‬‬ ‫ئامرازهكههانی كۆكردنهههوهی زانیههاری پێكهههاتبوو لههه پرسههیارنامه‪ ،‬كههه لهڕێگهههی فههۆرمێكی (پرسههیارنامهی پهههیپێبردن‪-‬‬ ‫اسدتالعی ) كههه پێكهههاتبوو لههه چهنههد پرسههیارێك ئاراسههتهی چهنههد فێرخههواز و مامۆسههتایان كههرا‪ ،‬پاشههان فههۆرمێكی‬ ‫ئامادهكراو چهند پسپۆرێك(**) له بوارهكانی دهروونزانهی و كۆمهڵناسهی تێبینهی خۆیهان لهسههر نووسهی و راسهتگۆیی‬ ‫ئامرازهكهش (‪ )%87.8‬بوو‪ ،‬بهاڵم بۆ دهرهێنانی جێگری ئامرازهى توێژينەوە نموونهیههكی (‪ )10‬كهسهیمان وهرگهرت‪،‬‬ ‫لەهەردوو رەگەزى نێهههرو مههه پرسهههيارنامەكانمان بەسهههەريان دابەش كهههرد‪ ،‬دواى تێپەڕبهههوونى (‪ )14‬رۆژ دووبهههاره‬ ‫پرسههیارنامهكانمههان بهسهههر هەمههان (‪ )١٠‬كەسههەى پێشههوو دابەش كههردەوە‪ ،‬زانياريەكانمههان ريێكخسههت و لەكۆتاييهدا‪،‬‬ ‫جێگیری ئامرازهكهش (‪ )%92‬دەرچوو ‪.‬‬ ‫پێنجهم‪ :‬ئامرازه ئامارییهكان بهكارهاتووهكانی توێژینهوه‬ ‫له رێگهی بهرنامهی كۆمپیوتهری(الحقيب االحص ائيه ) (‪)SPSS‬وه ههوڵهدرا كهاری ئامارییههكانی ئههم توێژینهوهیهه‬ ‫ئهنجام بدرێت‪.‬‬ ‫بهشی چوارهم‪ :‬خستنهڕوو و شیكردنهوهی زانیاریهكانی توێژینهوه‬ ‫یهكهم‪ :‬شرۆڤهكردنی زانیارییهكان‬ ‫ئامانجی یهكهم‪ :‬بۆ شارهزابوون له بوونی پاڵنهری خوێندن كی فێرخوازی زانكۆكهانی هههرێمی كوردسهتان‪ ،‬و لههپێناو‬ ‫دڵنیابوون لهم كیهنهه‪ ،‬ههڵسهای بهه شهرۆڤهكردنی داتاكهانی فێرخهواز سههبارهت بهه وهاڵمدانههوهی بڕگههكانی پرسهیار‬ ‫نامهكه‪ ،‬ههوڵدراوه كه ناوهندی ژمێرهی سهنگكراو بزاندرێت‪ ،‬گشت كیهنهكانی بڕگهكان لهیهكتر جیاوازبوون‪.‬‬ ‫لهدهرئهنجامی شرۆڤهكردنی ئاماری دهركهوت پاڵنهری سهرهكی كهپلهی یهكهمی هێناوه لهنێوان پاڵنهرهكان (پاڵنهری‬ ‫كساییكردنهوه) بوو كه به ڕێژهی (‪ )3.188‬بهوو‪ ،‬دواتهر پاڵنههری نیشهتمانی كهه بهه ڕێهژهی (‪ )2.663‬بهوو‪ ،‬بهپلههی‬ ‫سێیهمیش پاڵنهری كهسێتی هاتبوو بهڕێژهی (‪ )2.585‬بوو‪ ،‬بهه پلههی چهوارهمیش پاڵنههری خێزانهی كهه بهه ڕێهژهی‬ ‫(‪ )2.164‬بههوو‪ ،‬بهههاڵم پاڵنهههری كۆمهاڵیهههتی لههه كۆتههایی گشههت پاڵنهههرهكانی خوێنههدن هههاتبوو بههه ڕێههژهی (‪.)1.593‬‬ ‫دهرئهنجامهكان دهریخست كهه پاڵنههری خوێنهدن كی گشهت ئهنهدامانی سههمپلی توێژینهوهكهه ههریههك بهشهێوهیهك‬ ‫ههبووه‪ ،‬بهاڵم ههرچۆنێك بێت فێرخوازی زانكۆكانی ههرێم بههۆی پاڵنهرهوه روویان لهزانكۆكان كردووه‪.‬‬

‫(**) و‪.‬ی‪.‬د‪ .‬ئازاد عهلی ئیسماعیل – زانكۆی كۆیه‪ ،‬بهشی دهروونزانی‪.‬‬ ‫ و‪.‬ی‪.‬د‪.‬بهدرخان مستهفا – زانكۆی كۆیه‪ ،‬بهشی دهروون زانی‪.‬‬‫ و‪.‬ی‪.‬د‪ .‬عهبدوڵاڵ خورشید عهبدوڵاڵ – زانكۆی سهككهددی ‪ ،‬بهشی كۆمهڵناسی‬‫ و‪.‬ی‪.‬د‪ .‬محمد كسی شوانی – زانكۆی سهككهددی ‪ ،‬بهشی كۆمهڵناسی‪.‬‬‫ و‪.‬ی‪.‬د‪ .‬كاوه عهلی – زانكۆی كۆیه‪ ،‬بهشی دهروونزانی‪.‬‬‫ و‪.‬ی‪.‬د‪ .‬دكوهر مستهفا محمد– زانكۆی سهككهددی ‪ ،‬كۆلێژی هونهره جوانهكان‪.‬‬‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪188‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫خشتهی ژماری (‪: )1‬ناوهندی ژمێرهی سهنگكرا و پاڵنهری خوێندن كی فێرخوازی زانكۆكان روون دهكاتهوه‪.‬‬ ‫پاڵنهری خوێندن‬

‫ژماره‬

‫نزمتری نمره‬

‫بهرزتری نمره‬

‫ناوهندی ژمێرهی‬ ‫سهنگكراو‬

‫رێزبهندی‬

‫پاڵنهری خێزان‬ ‫پاڵنهری كسایی كردنهوه‬ ‫پاڵنهری كۆمهاڵیهتی‬

‫‪480‬‬

‫‪14‬‬

‫‪42‬‬

‫‪2.164‬‬

‫‪4‬‬

‫‪480‬‬ ‫‪480‬‬ ‫‪480‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪26‬‬

‫‪21‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪60‬‬

‫‪3.187‬‬ ‫‪1.593‬‬ ‫‪2.585‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪480‬‬

‫‪6‬‬

‫‪16‬‬

‫‪2.663‬‬

‫‪2‬‬

‫پاڵنهری كهسی‬ ‫پاڵنهری نیشتمانی‬

‫بهاڵم پاڵنهری كساییكردنهوه زیاتر هۆكار و پاڵنهری خوێندنی فێرخواز زانكۆكانی ههرێمی كوردستان بوو‪ ،‬ئهویش بهۆ‬ ‫زاڵبوونی دیاردهی كساییكردنهوه له كۆمهڵگهی كوردی دهگهڕێتهوه‪ ،‬كه گشت بوارهكهانی ژیهانی تاكههكانی گرتۆتههوه‪،‬‬ ‫دواتر پاڵنهری نیشتمانی‪ ،‬ئهویش ئهو راستییه دهگهیهن خاك و نیشتمان و نهتهوه چهند كی زۆرنهی تاكی كهوردی‬ ‫پیرۆزه ‪ ،‬لهبهر ئهو ههموو نههامهتیهی كه بهسهر گهل و نیشتمانی كورد هاتبوو و هاتووه‪ ،‬كاریگهری لهسهر پاڵنهری‬ ‫كوانی كورد كردووه‪ ،‬دوتر بێگومان ههند تهاكی كۆمهڵگهه هههن‪ ،‬كههوا پاڵنههری كهسهێتی لهه پشهتهوهی خوێنهدنیان‬ ‫بووه‪.‬‬ ‫ئامانجی دووهم‪ :‬بۆ شارهزابوون له جیاوازی ئاماژهدار لهه نێهوان هههردوو رهگههز سههبارهت بهه پاڵنههری خوێنهدن كی‬ ‫فێرخوازی زانكۆكانی ههرێمی كوردسهتان لههپێناو دڵنیهابوون لهه بهوونی جیهاوازی نێهوان هههردوو رهگههز لهه پاڵنههری‬ ‫خوێنههدن‪ ،‬ههڵسههای بههه شههرۆڤهكردنی داتهها ئامارییههه بهههكارهاتووهكان لهرێگهههی (تاقیكردنهههوهی (‪)T‬بههۆ دوو گههۆڕاوی‬ ‫سهربهخۆ)‪ ،‬دهركهوت‪ ،‬كه ناوهندی گشتی نمرهكانی فێرخوازی كوڕان یهكسانه به (‪ )100.6‬نمره و به كدانی پێوهری‬ ‫(‪ )15.203‬نمره‪ ،‬بهاڵم ناوهندی نمرهكانی فێرخوازه كچههكان یهكسهان بهوو بهه (‪)105.2‬و نمهره بهه كدانهی پێهوهری‬ ‫(‪ )14.333‬نمره دهركهوت كه بههای (‪ )T‬بهدهستهێندراو یهكسانه به (‪ ،)3.417‬به بهراورد به بههای (‪ )T‬خشهتهی‬ ‫(‪ )1.980‬به ئاستی ئاماژه (‪ )0.05‬و نمرهی ئهازادی (‪ ،)478‬دهركههوت‪ ،‬كهه بهههای (‪ )T‬بهدهسهتهێنراو لهه بهههای‬ ‫خشتهی (‪)T‬گهورهتره‪ ،‬واتهبوونی جیاوازی‪ -‬ئاماژهدار له نێوان ناوهندی نمرهی ههردوو كۆمهه لهه پاڵنههری خوێنهدن‬ ‫ههیه و له بهرژهوهندی كۆمهڵی فێرخوازی كچهكان بووه‪.‬‬ ‫خشتهی ژماره (‪ :)2‬ئهنجامی تاقیكردنهوهی (‪ )t‬بوونی جیاوازی لهنێوان ناوهندی نمرهكانی فێرخوازی كوڕان و كچان پاڵنهری خوێندن‬ ‫ڕوون دهكاتهوه‪:‬‬ ‫كۆی گشتی‬

‫قهبارهی‬ ‫نموونه‬

‫ناوهندی‬ ‫ژمێرهی‬

‫كدانی پێوهری‬

‫نمرهی ئازادی‬

‫فێرخواز كچان‬ ‫فێرخواز كوڕان‬

‫‪240‬‬ ‫‪240‬‬

‫‪100.6‬‬ ‫‪105.2‬‬

‫‪15.203‬‬ ‫‪14.333‬‬

‫‪478‬‬

‫بههای ‪t‬‬ ‫بهدهستهێنراو‬

‫خشتهی‬

‫‪3.417‬‬

‫‪1.980‬‬

‫ئاستی‬ ‫ئاماژهدار‬ ‫‪0.05‬‬ ‫ئاماژهدار‬

‫ئهم جیاوازییه له پاڵنهری خوێندن كه كی فێرخوازی كچان بهرزتره به بهروارد لهگهاڵ فێرخوازی كهوڕان‪ ،‬دهگهڕێتههوه‬ ‫بۆ سروشتی رهگهزی م ‪ ،‬كه زیاتر لهكیهنی كساییكردنهوهیان تێدا بهدی دهكرێت‪ ،‬ههروهها لهكیههكی تهرهوهش بهۆ‬ ‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪189‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫زیاتر گۆشهگیریان دهگهڕێتهوه‪ ،‬پاڵنهری خوێندن دهبێته هۆكارێهك بهۆ رزگاربوونیهان لهه دابهو نههریتی كۆمههڵگا‪ ،‬بهه‬ ‫بهراورد كردنی لهگهاڵ ڕهگهزی نێر‪ ،‬كه زیاتر له ههموو كیهنهكانی ژیان ئهازادتره‪ ،‬لهوانهه جۆرێهك بهههۆی كێبڕكێهی چ‬ ‫لهنێوان خزمهان بێهت یهان خێزانههكان‪ ،‬هههروهها بهۆ هههوڵی زیهاتر بهاوان لهنههێشهتنی جیهاوازی نێهوان رهگههزهكان‬ ‫دهگهڕێتهوه یان بۆ كهزو ئهارهزووی كچهان بهۆ ئههوهی بتهوان وهك هاوسه و خهزمو هاورێكانیهان خهاوهن پیشههو‬ ‫بڕوانامه ب ‪ ،‬یان بۆ ئهوهی وهك كهسهێكی كواز دهرنهكههو لهكۆمههڵگا‪ ،‬یهان بهۆ ئههوهی ببێتهه خهاوهن داههاتێكی‬ ‫سهربهخۆیو بتوان زیاتر مافهكانی خۆی دهستهبهر بكات‪.‬‬ ‫ئامانجی سێیهم‪ :‬بۆ شارهزابوون له بوونی جیاوازی له پاڵنهری خوێندن كی فێرخوازی زانكۆ‪ ،‬بهپێی گۆڕدراوی بهاری‬ ‫كۆمهاڵیهتی‪ ،‬لهپێناو دڵنیابوون لهسهر بوونی جیاوازی‪ ،‬توێژهر سهمپڵی توێژینهوهكهی دابهشی سهر س جۆری بهاری‬ ‫كۆمهاڵیهتی كرد (سهڵت‪ ،‬خێزاندار‪ ،‬تاك مردوو یان جیابوونههوه)‪ ،‬لهڕێگههی شهرۆڤهكردنی جیهاوازی تهاكی‪ ،‬دهركههوت‬ ‫جیاوازی له پاڵنهری خوێندن بهپێی باری كۆمهاڵیههتی لهه نێهوان سهامپڵهكه ههیهه‪ ،‬جیاوازیهكههش بهۆ گروپهی سههڵت‬ ‫دهگهڕێتهوه‪ ،‬كه بههای (‪ )F‬ی بهدهستهێنراو (‪ )10.842‬گهورهتره له بههای (‪ )F‬خشهتهی كهه (‪ )3.10‬یهه‪ ،‬بههپێی‬ ‫ئاسههتی ئامههاژه (‪ )0.05‬و نمههرهی ئههازادی (‪ .)477.2‬چونكههه ناوهنههدی ژمێریههاری لههه گروپهههكانی دیكههه بهههرزتر بههوو‪،‬‬ ‫هۆكارهكهش بۆ ئهوه دهگهڕێتهوه كه سهڵت كات و كهز و هیوا و ئاواتی زیاتره له گروپهكانی تهر لهكیههكی تهرهوهش‬ ‫هیچ بارگرانییهكی چ كۆمهاڵیهتی چ ئابووری نهكهتۆتهه سهرشهان‪ ،‬هههروهها تهمههنی زۆر لههبارتره تهاوهكو پاڵنههری ك‬ ‫درووست بێت و سهرهتای ژیانی پراكتیكی و ئهكادیمی لهبهردهمییاندا وااڵتره‪ ،‬ههروهها زۆرێك لهه سههڵتهكان وای بهۆ‬ ‫دهچ كهلهگهاڵ ئهركی خێزانداری بهرپرسێتیهكهیان دهست پ دهكاتو كاتی كهمتری دهبێت بۆ خوێندنو بهدهسهت‬ ‫هێنانی بروانامه یان بۆ پێگهیاندنی كهسایهتی خۆییو ب بڕوانامهیی نهبێته خاڵێكی كواز تێیدا‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫خشتهی ژماره (‪: )3‬دهرئهنجامی شرۆڤهكردنی جیاوازی دوانهی بۆ بوونی پاڵنهری خوێندن به پێی گۆڕاوی باری كۆمهاڵیهتی روون‬ ‫دهكاتهوه‪.‬‬ ‫بههای ‪F‬‬ ‫بههای ‪F‬‬ ‫ناوهندی‬ ‫كۆی‬ ‫سهرچاوهی‬ ‫ئاستی ئاماژهدار‬ ‫نمرهی ئازادی‬ ‫خشتهیی‬ ‫بهدهستهێنراو‬ ‫چوارگۆشهكان‬ ‫چوارگۆشهكان‬ ‫جیاوازی‬ ‫‪0.05‬‬ ‫نێوان گروپهكان‬ ‫ناو گروپهكان‬ ‫كۆی گشتی‬

‫‪4647.8‬‬

‫‪2‬‬

‫‪2323.9‬‬

‫‪102243.1‬‬ ‫‪106890.9‬‬

‫‪477‬‬ ‫‪479‬‬

‫‪214.3‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪10.842‬‬

‫‪3.010‬‬

‫ئاماژهدار‬

‫ئامانجی چوارهم‪ :‬بۆ شارهزابوون له بوونی جیاوازی له پاڵنهری خوێندن كی فێرخوازی زانكۆ بهپێی گهۆڕاوی شهوێنی‬ ‫نیشتهج بوونی ‪ ،‬له پێناو دڵنیابوون لهسهر بوونی جیاوازی‪ ،‬سهمپڵی توێژینهوهكه دابهشی سههر چهوار گهروو كهرا‪،‬‬ ‫گروپی یهكهم پێك هاتبوون لهو فێرخوازهی كه نیشتهجێی ناوهندی شارن‪ ،‬گروپی دووهم نیشهتهجێی قههزان‪ ،‬گروپهی‬ ‫سێیهم نیشتهجێی ناكیهن‪ ،‬و گروپی كۆتایش نیشتهجێی گوندبوون‪ ،‬دوای بهراوردكردنی نێهوان گروپههكان دهركههوت‪،‬‬ ‫كه جیاوازی بهپێی گۆڕاوی نیشتهج بوون لهه نێهوان سهامپڵهكه ههیهه كهه جیاوازیهكههش بهۆ فێرخهوازی نیشهتهجێی‬ ‫ناوشار دهگهڕێتهوه‪ ،‬چونكهه شهار بهه ههۆی گههورهیی و پێشهكهوتنی ئهابووری و زانسهتی و رۆشهنبیری پیشهسهازی و‬ ‫بازرگانی‪...‬هتد‪ ،‬زۆرتر یارمهتیدهره‪ ،‬كه كوان كهز و هیوا و ئاوات و پاڵنهری بهرزتریان لهوانی لهك درووست بێت‪ ،‬كه‬ ‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪190‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫بههای (‪ )F‬ی بهدهستهێنراو یهكسان بوو به (‪ )28.223‬كه گهورهتر بهوو لهه بهههای (‪ )F‬ی خشهتهی كهه (‪)2.620‬‬ ‫بوو لهسهر ئاستی ئاماژه (‪ )0.05‬و نمرهی ئازادی (‪. )476.3‬‬ ‫خشتهی ژماره (‪: )4‬دهرئهنجامی شرۆڤهی جیاوازی دوانهیی بۆ بوونی پاڵنهری خوێندن بهپێی گۆڕاوی نیشتهج بوون رووندهكاتهوه‪.‬‬ ‫سهرچاوهی جیاوازی‬ ‫نێوان گروپهكان‬ ‫ناو گروپهكان‬ ‫كۆی گشتی‬

‫كۆی‬ ‫چوارگۆشهكان‬

‫نمرهی ئازادی‬

‫ناوهندی‬ ‫چوارگۆشهكان‬

‫بههای ‪F‬‬ ‫بهدهستهێنراو‬

‫‪16142.2‬‬ ‫‪90748.7‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪476‬‬

‫‪5380.7‬‬ ‫‪190.6‬‬

‫‪28.223‬‬

‫‪106890.9‬‬

‫‪479‬‬

‫بههای ‪F‬‬ ‫خشتهیی‬ ‫‪2.620‬‬

‫ئاستی ئاماژهدار‬ ‫‪0.05‬‬ ‫ئاماژهدار‬

‫ئامانجی كهوتهم‪ :‬بهۆ شهارهزابوون لهه بهوونی جیهاوازی نێهوان پاڵنههری خوێنهدن بههپێی گهۆڕاوی كیههنگیری رامیهاری‬ ‫فێرخوازی كوڕان و كچان له زانكۆكانی ههرێم‪ ،‬بۆ دڵنیهابوون لهه بهوونی جیهاوازی نێهوان سهامپڵی توێژینههوه لهكیههن‬ ‫پاڵنهری خوێندنه بهپێی كیهنگیری رامیاری ‪ ،‬دوای شرۆڤهكردنی داتاكان لهرێگههی بههكارهێنان (تاقیكردنههوهی ‪ t‬بهۆ‬ ‫دوو گۆڕاوی سهربهخۆ)‪ ،‬دهركهوت‪ ،‬كه ناوهندی گشتی نمرهكان بهۆ ئهوانههی كیههنگیری ڕامیاریهان ههیهه یهكسهانه بهه‬ ‫(‪ )104.4‬نمره به كدانی پێوهری (‪ )15.19‬نمره‪ ،‬بهاڵم ناوهندی نمرهكانی ئهوانهی هیچ كیهگریهكی رامیاریان نههبوو‪،‬‬ ‫یهكسانه به (‪ )97.2‬نمره بهكدانی پێوهری یهكسان بوو به (‪ )12.35‬نمره‪ ،‬دهركهوت كه بههای (‪)t‬بهدهستهێنراو لهه‬ ‫بههای خشتهی (‪ )t‬گهورهتره ‪ ،‬كهواته جیاوازی لهنێوان ناوهندی گشتی نمرهكانی هههردوو گهروو ههیهه لهه پاڵنههری‬ ‫خوێندن كه له بهرژهوهندی گروپی كیهنگرانی رامیاری تهواوبووه‪.‬‬ ‫لهوانه بۆ داخوازی كزب لهئهندامهكانی بۆ ئهوهی بڕوانامهی جهۆراو جهۆر بهدهسهت بهێهن ‪ ،‬یهان ئهوكزبانهه وا خۆیهان‬ ‫پیشان بدهن كه كزبێكی رۆشنبیرنو خاوهن ئهنهدامی پلههدارو بڕوانامههدارن یهان بهۆ پێداویسهتی كهزب بهۆ شهوێنگهو‬ ‫فهرمانگا كارگێرییهكان لهكاتی دابهشكردنی پۆستهكان لههنێوان كزبههكان‪ ،‬یهان بهۆ ئاگهاداربوونی ئهنهدامانی كزبههكان‬ ‫لهگۆڕانكارییه سیاسیو ئابوورییو رۆشهنبیریی دهگرێێتههوه‪ ،‬یهان بهۆ گرنگیهدانی زیهاتری كزبههكان بهكهسهانی خهاوهن‬ ‫بڕوانامه یان بۆ ب بهش بوونی زۆرێك لهسهركردهكانی كزبهكان لهبڕونامهی بهرز كه ئهمه كاری كردۆتهسهریان تهاكو‬ ‫داوا لهكهههسوكارو ئهنههدامانی كزبهكهههیان بكهههن بههۆ بهدهسههتهێنانی بروانامهههی بهههرز لهههم ههلههه دێرینهههی كهههبۆیان‬ ‫ههڵكهوتووه لهم كاتهدا‪.‬‬ ‫لهكیهكی ئهم جیاوازییه لهنێوان گروپهكان دهگهڕێتهوه بۆ جۆری سیستهمی سیاسیو چۆنیههتی مامهڵههكردنی لهگههاڵ‬ ‫گشت هاواڵتیانی كۆمهڵگا‪ ،‬كه چۆن لههمیانی تێپههڕبوونی زیهاتر لهه (‪ )20‬سها لههدوای راپههڕینی سهاڵی ‪ 1991‬لهه‬ ‫ههرێمی كوردسهتان‪ ،‬دهركههوت كهه چهۆن پارتهه سیاسهییهكان‪ ،‬لههم ههرێمهه جیهاوازی لهه بهواری رهخسهاندن بهۆ‬ ‫كیهنگرانی خۆیان دهكهن‪ ،‬ئهم جیاوازییه كردنهش كاریگهری راستهوخۆ بووه‪ ،‬لهسهر گشهت پاڵنههرهكانی دیكههی‬ ‫تاكی كورد بهتایبهتی پاڵنهری خوێندن‪.‬‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪191‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫خشتهی (‪: )5‬ئهنجامی تاقیكردنهوهی (‪ )t‬بوونی جیاوازی له نێوان پاڵنهری خوێندن بهپێی كیهنگیری رامیاری دهردهخات‪.‬‬ ‫كۆی گشتی‬ ‫كیهنگرم‬ ‫كیهنگرنیم‬

‫قهبارهی‬ ‫نموونه‬

‫ناوهندی‬ ‫ژمێرهی‬

‫كدانی پێوهری‬

‫نمرهی ئازادی‬

‫‪384‬‬

‫‪104.4‬‬

‫‪15.19‬‬

‫‪478‬‬

‫‪96‬‬

‫‪97.2‬‬

‫‪1235‬‬

‫بههای ‪t‬‬ ‫بهدهستهێنراو‬

‫خشتهی‬

‫‪4.304‬‬

‫‪1.980‬‬

‫ئاستی‬ ‫ئاماژهدار‬ ‫‪0.05‬‬ ‫ئاماژهدار‬

‫ئامانجهكانی پێنجهم و شهشهم و ههشتهم‪ :‬جیاوازی له پاڵنهری خوێندن كی فێرخوازی زانكۆكانی ههرێمی كوردستان‬ ‫بهپێی گۆڕاوهكانی (ئاستی ئابووری خێزان‪ ،‬قهبارهی خێزان‪ ،‬جۆری هزرو بۆچوونی) دوای ئهنجام دانی بههراوردكردنی‬ ‫نێوان گروپهكان لهرێگهی بهكارهێنانی شرۆڤهی جیاوازییهكی وهك ئامرازێكی ئامهاری بهۆ روونكردنههوهی ئامانجههكان‪،‬‬ ‫دهركهوت كه بههای (‪)F‬ی بهدهستهێنراو له بههای (‪)F‬ی خشتهی بچوكتره‪ ،‬كهواته جیاوازی پاڵنهری خوێندن بهپێی‬ ‫ئهو گۆڕاوانه نهبووه‪.‬‬ ‫خشتهی ژماره (‪ )8 ،7 ،6‬ئهم راستیه روون دهكاتهوه‪.‬‬ ‫خشتهی ژماره (‪: )6‬ئەنجامى تاقيكردنەوەى(‪ )f‬بوونى جياوازى لەنێوان پاڵنەرى خوێندن بهپێی گۆڕاوی ئاستی ئابووری خێزان روون‬ ‫دهكاتهوه‬ ‫بههای ‪F‬‬ ‫بههای ‪F‬‬ ‫ناوهندی‬ ‫كۆی‬ ‫ئاستی ئاماژهدار‬ ‫نمرهی ئازادی‬ ‫سهرچاوهی جیاوازی‬ ‫خشتهیی‬ ‫بهدهستهێنراو‬ ‫چوارگۆشهكان‬ ‫چوارگۆشهكان‬ ‫‪0.05‬‬ ‫نێوان گروپهكان‬ ‫ناو گروپهكان‬

‫‪364.7‬‬

‫‪2‬‬

‫‪182.3‬‬

‫‪106526.2‬‬

‫‪477‬‬

‫‪223.3‬‬

‫كۆی گشتی‬

‫‪106890.9‬‬

‫‪479‬‬

‫‪-‬‬

‫‪0.817‬‬

‫‪3.010‬‬

‫ئاماژهدارنییه‬

‫خشتهی ژماره (‪: )7‬ئەنجامى تاقيكردنەوەى(‪ )f‬بوونى جياوازى لەنێوان پاڵنەرى خوێندن بهپێی گۆڕاوی قهبارهی خێزان روون‬ ‫دهكاتهوه‪.‬‬ ‫بههای ‪F‬‬ ‫بههای ‪F‬‬ ‫ناوهندی‬ ‫كۆی‬ ‫ئاستی ئاماژهدار‬ ‫نمرهی ئازادی‬ ‫سهرچاوهی جیاوازی‬ ‫خشتهیی‬ ‫بهدهستهێنراو‬ ‫چوارگۆشهكان‬ ‫چوارگۆشهكان‬ ‫‪0.05‬‬ ‫نێوان گروپهكان‬ ‫ناو گروپهكان‬ ‫كۆی گشتی‬

‫‪504.7‬‬

‫‪2‬‬

‫‪252.3‬‬

‫‪106386.2‬‬ ‫‪106890.9‬‬

‫‪477‬‬ ‫‪479‬‬

‫‪223.3‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪1.132‬‬

‫‪3.010‬‬

‫ئاماژهدار نییه‬

‫خشتهی ژماره (‪ :)8‬ئەنجامى تاقيكردنەوەى(‪ )f‬بوونى جياوازى لەنێوان پاڵنەرى خوێندن بهپێی گۆڕاوی جۆری هزری رامیاری روون‬ ‫دهكاتهوه‪.‬‬ ‫بههای ‪F‬‬ ‫بههای ‪F‬‬ ‫ناوهندی‬ ‫كۆی‬ ‫ئاستی ئاماژهدار‬ ‫نمرهی ئازادی‬ ‫سهرچاوهی جیاوازی‬ ‫خشتهیی‬ ‫بهدهستهێنراو‬ ‫چوارگۆشهكان‬ ‫چوارگۆشهكان‬ ‫‪0.05‬‬ ‫نێوان گروپهكان‬ ‫‪0.731‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1046‬‬ ‫ئاماژهدار نییه‬ ‫ناو گروپهكان‬ ‫‪3.010‬‬ ‫‪0.003‬‬ ‫‪224.08‬‬ ‫‪477‬‬ ‫‪106889.5‬‬ ‫كۆی گشتی‬

‫‪106890.9‬‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪479‬‬

‫‬‫‪[email protected]‬‬

‫‪192‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫دووهم‪ :‬ئهنجام و راسپاردەو پێشنيازەكانى توێژينەوە‪:‬‬ ‫‪ -1‬ئهنجامی توێژینهوه دهری خست‪ ،‬كه زۆرینهی سهمپڵی توێژینهوهكه‪ ،‬پاڵنهری خوێندنیان ك ههبووه‪.‬‬ ‫‪ -2‬له ئهنجامی توێژینهوه‪ ،‬دهركهوت كه پاڵنهری كسایی كردنههوه بهه پلههی یهكههم و پاڵنههری نیشهتمانی بهه پلههی‬ ‫دووهم و پاڵنهری كهسێتی به پلهی سێیهم و پاڵنهری خێزانی به پلهی چوارهم و پاڵنهری كۆمهاڵیههتی كی سههمپڵی‬ ‫توێژینهوهكه به كۆتایی هاتبوون‪.‬‬ ‫‪ -3‬دهركهوت پاڵنهری خوێندن كی رهگهزی فێرخواز كچان بهرزتر بوو وهك كی فێرخوازی كوڕان‪.‬‬ ‫‪ -4‬ئهنجامی توێژنهوه دهریخست كه پاڵنهری خوێندن كی گروپی سهڵتی سهمپڵی توێژینهوهكه بههرزتر بهوو وهك كی‬ ‫گروپی خێزاندار و تاك مردوو و جیابوونهوه سهمپڵهكه‪.‬‬ ‫‪ -5‬هههروهها توێژینههوه دهریخسهت پاڵنهههری خوێنهدن كی كیههنگرانی پههارتێكی رامیهاری بههرزتره‪ ،‬وهك كی ئهوانهههی‬ ‫كیهنگری هیچ پارتێكی رامیاری ناكهن‪ ،‬له سهمپڵی توێژینهوه‪.‬‬ ‫‪ -6‬ئهنجامی توێژینهوه دهریخست كهوا پاڵنهری خوێندن كی سامپڵی نیشتهجێی ناو شار لهوانی تر بهرزتره‪.‬‬

‫راسپاردهو پێشنیاز‬

‫لهكۆتاییداو بهپێی ئهنجامی ئهو توێژینهوهیه‪ ،‬توێژهر ههند راسپاردهو پێشنیاز پێشكهش دهكهات بهمهبهسهتی سهوود‬ ‫وهرگرت لێیان‪ ،‬لهوانهش ههوڵبدرێت ككومههتی هههرێمی كوردسهتان لههرێگای پرۆژهیههكی سهتراتیژی درێژخایههن كهار‬ ‫لهسهر درووست بهوونی پاڵنههری جۆراوجهۆر كی فێرخهوازی قوتابخانههكان پههیرهو بكهات‪ ،‬كهه ئهمههش دهبێتهه ههۆی‬ ‫درووستبوون و كامڵبوونی پاڵنهر لهدواڕۆژدا كی فێرخوازی كورد له زانكۆكان‪.‬‬ ‫ كههار لهسهههر پاڵپشههتیكردنی بههوونی پاڵنهههر بكرێههت ههههر لههه سهههرهتای پرۆسهههی خوێندنهههوه لههه ڕێگهههی فهههرمان و‬‫دیاریكردنی بڕێكی بهرچاو پاڵنهری ماددی و مهعنهوی بۆ فێرخواز‪.‬‬ ‫ ههههو بههدرێت ككومهههتی ههههرێمی كوردسههتان زیههاتر چاوپۆشههی لههه هۆكههاری كیهههنگیری رامیههاری لهههنێوان فێرخههواز‬‫بهتایبهتی فێرخوازی ماستهرو دكتۆرا بكات‪.‬‬ ‫ ههوڵبدرێت كهناڵی تری جۆراوجۆر و مام ناوهندی له بههردهم كوان و فێرخهوازی زانكهۆ بكرێهت‪ ،‬بهۆ ئههوهی نههوهی‬‫زیاتر پاڵنهری خوێندنیان لهك دروست بێت‪ ،‬وێڕای ئهم راسپاردانه‪.‬‬ ‫توێژهر پێشنیاز دهكات‪ ،‬كه توێژهرانی دیكه له بواره جۆراوجۆرهكان و له پارچهكانی دیكهی كوردستان لههم جهۆرهو‬ ‫هاوشێوهی توێژینهوه ئهنجام بدهن‪.‬‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪193‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫ملخص البحث‪:‬‬ ‫یعتبددر م ض د ع الدديوا ا االاندداای مددا الم ض د یا المهم د دي یلددا الددكما أمددا أن الدديوا ا اال تمایی د مددا‬ ‫االاندااي الدذی یدي ا‬ ‫الم ض یا المهم ي یلا الكما اال تمدایي واهمیتده ظهدر دي القد ة الخمید للندل‬ ‫بالكشاطا واالامعاال االاناای بشكل یام ي میا مراحل حیاة االانان‪ ،‬وليی الالعب بشكل خاص‪.‬‬ ‫هيف هذه اليراس الم س مە بدد (اليا ا اال تمایی لتعلیا ليی طعب الك رد‪ -‬دراسد ا تمایيد ميياايد دي‬ ‫امعا اقليا أ ردستان) ال عرف یل ‪:‬‬ ‫‪ --1‬التعرف یل اليوا ا اال تمایی للتعلا ليی الالعب الك رد ي امعا اقلیا أ ردستان‪.‬‬ ‫‪ -2‬التعرف یل دور العائل ي ر ا دوا ا التعلیا ليی ابكائه ي اقلیا أ ردستان‪.‬‬ ‫‪ -3‬هددل هكددا ددر) (دا ) بددیا المتلیددرا (اللددكا‪ ،‬والحال د اال تمایی د ‪ ،‬ومحددل النددكا‪ ،‬والحال د االقتصددادی ‪،‬‬ ‫وحلا العائل ‪ ،‬والم قف النیاس ‪ ،‬وا لاها ه المكری ) ودوا ا التعلا؟‬ ‫بالكنب لعیك وملتما البحث قي اشتر د هدذا البحدث (‪ )480‬طالبدا وطالبد دي سد مدا أقديم اللامعدا‬ ‫الحك می واالهلی ‪ ،‬ما االختصاصا االاناای والالبیعی ‪ ،‬ي اقلیا أ ردستان ‪.‬‬ ‫واستخيم الباحث ییك قصيی ي دراسته‪ ،‬وایتمي یل المكهج التاریخ والمنح اال تمای والمقارن وأااد‬ ‫إستماره االستبیان أداة رئینی للما بیااا البحث‪.‬‬ ‫صل اليراس ال یية اتائج اهمها‪:‬‬ ‫و الكهای‬ ‫‪ -1‬أان هكا دوا ا اال تمایی للتعلا ليی میا ییك البحث‪.‬‬ ‫‪ -2‬اظهر الكتائج ان دا ا التقلیي ما بیا میا اليوا ا اال تمایی االخری قي أخذ المر ب االول ‪.‬‬ ‫‪ -3‬بیك اتائج البحث بدان هكدا در) دا بدیا متلیدر اللدكا والديا ا اال تمدای للتعلدیا وأدان ذلد لصدالح‬ ‫الالالبا ‪.‬‬ ‫‪ -4‬اوضح اتائج البحث بأن هكا ر) دا بدیا متلیدر الم قدف النیاسد والديا ا اال تمدایي للتعلدیا وأدان‬ ‫ذل لصالح مكتم االحزاب النیاسی ‪.‬‬ ‫‪ -5‬أظهر اتائج البحث بان هكا ر) دا بیا متلیر الحال اال تمایی وأان ذل لصالح العزاب مقارا بمدا‬ ‫أان ليی الملم یا االخری‪.‬‬ ‫‪ -6‬بیكد اتددائج البحدث یدديم و د د ددر) دا بددیا الدديا ا اال تمددای للتعلددیا والمتلییددرا (الحالد االقتصددادی ‪،‬‬ ‫وحلا العائل ‪ ،‬واال لاها المكری لعیك البحث)‪.‬‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪194‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

Journal of Garmian University

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

Research Summary It is the subject of humanitarian motives of the important topics in psychology and the social motives of important issues in the social psychology and its importance appears in the hidden power of the behavior that drives the activities and emotions humanity in general at all stages of human life and students in particular. This study aims to identify: 1- Identify the social motivation to learn the Kurdish students at universities in the province of Kurdistan. 2-.To identifies the role of the family in raising the education of his sons motives in the province of Kurdistan. 3- Is there a difference (D) between variables (sex, marital status, place of residence, economic status, family size, and the political situation, the intellectual and trends) and motives of learning? For a sample, and the research community have participated in this research (480) students in six of the oldest government and private universities, of humanity and the natural terms of reference, in the province of Kurdistan. The researcher used a sample deliberate in his study, and relied on the social and historical approach and comparative survey questionnaire and was a key tool for collecting research data. In the end, the study reached several conclusions, including: 1- There was a social motivation to learn of all the research sample. 2- The results showed that defended the tradition of all the other social motives have taken first place. 3- The results showed that there is a significant difference between the variable sex and social motivation for education and that was for the benefit of the students. 4- Find explained that there is a significant difference between the political and social situation variable and motivation for education results and that was for the benefit of affiliated political parties. 5- Find showed that the results of D. There is a difference between marital status variable and that was for the benefit of singles Lima was compared with the other groups. 6- Search Results showed a lack of significant difference between the social motivation for education and Almtgierat (economic situation, and the size of the family, and intellectual trends for the research sample.

195

[email protected]

Vol.1 No.10 (2016)

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫هوامش‬ ‫‪-١‬را ح‪ ،‬أحمي یز‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫‪ ،‬اص‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫یلا الكما‪ ،‬دار المعارف‪ ،1985 ،‬ص‪.315‬‬

‫‪ -2‬اسعي‪ ،‬رز)‪ ،‬م س ی یلا الكما‪ ،‬بیرو ‪ ،1977 ،‬ص‪.69‬‬ ‫‪ -3‬اسماییل‪ ،‬أزاد یل ‪ ،‬دهربارهی دهرووازاا گشت ‪ ،‬چ‪ ،1‬بهبێ ش ێك چاپ‪ ،2007 ،‬ص‪87.‬‬ ‫‪ -4‬یيس‪( ،‬یبيالرحما) ‪ -‬قالام ‪( ،‬ی سف) ‪ ،‬یلا الكما العالا‪ ،‬االردن‪ ،‬دار المكره ‪ ،2002‬ص‪182.‬‬ ‫‪ -5‬زیيان‪ ،‬محمي مصالم ‪ ،‬اظریا التلیا و البیقا ها الترب ی ‪ ،‬ية‪ :‬الشرو) للكشر والت زیا‪ ،‬والالبای ‪،1982‬ص‪24.‬‬ ‫‪ -6‬سلیا‪ ،‬شاأر مصالم ‪ ،‬قام س االاتروب ل یا‪ ،‬ط‪ ،1‬امع الك ی ‪ ،1981 ،‬ص‪293.‬‬ ‫‪ -7‬أب د وده د یج (أب د مثل د )‪ ،‬مددروان (سددمیر)‪ ،‬المدديخل الد یلددا الددكما الترب د ی‪ ،‬یمددان‪ :‬دار الیددازوری العلمید للكشددر‬ ‫والت زیا‪ ،2004 ،‬ص‪169.‬‬ ‫‪8- - http: www.unisanel unisa.edu. aumaslersludy (5-3-2015) tim: 10: pm.‬‬ ‫‪-٩‬ه میران‪ ،‬رشاد‪ ،‬چهاي بابه ێك ئێتكۆ‪ -‬أۆمهاڵیه ‪ ،‬چاپخااهی خاڵ‪ ،‬دهۆ ‪.٤٥ ،2010‬‬ ‫‪ -١٠‬حمیي‪ ،‬یل حمي الله‪ ،‬منت ی دا ا االالاز اليراسي لاللبد ألیدا التربید باللامعدا العراقید ‪ ،‬رسدال ما ندتیر‪،‬‬ ‫ألی التربی ‪ -‬امع صع ح اليیا‪ ،‬ییر المكش رة‪.1990 ،‬‬ ‫‪ -١١‬محمي‪ ،‬سامان یل ‪ ،‬لریدز دا عید التعلدیا دي المكدر التربد ي اإلسدعم ‪ ،‬رسدال ما ندتیر‪ ،‬امعد اللكدان‪ ،‬ألید‬ ‫االداب والعل م االاناای ‪ ،‬قنا التربی االسعمی ‪ ،‬لبكان‪ ،‬ییر مكش ره‪.2012 ،‬‬ ‫‪ -١٢‬یبيالقادر‪ ،‬محم د‪ ،‬واقا االالاز ویعقتها ببعض ی امل الشخصی والكلا ح االأادیمي یا طدعب امعد الك ید ‪،‬‬ ‫ملل دراسا الخلیج واللزیرة العربی ‪ ،‬العيد الرابا العشر‪.1978،‬‬ ‫‪ -١٣‬م س ‪ ،‬ارو) یبيالمتا ح‪ ،‬یعق اليا ا االالازي باللكا والمنت ی اليراس لالعب اللامع المملك العربی‬ ‫النع دی ‪ ،‬الملل الترب ی ‪ ،‬العيد الحادی یشر‪.1986 ،‬‬ ‫‪14- Zahm, Garal 2 H.D. Achievement motivation in doctoral students” Diss- ertation abstracte‬‬ ‫‪vol.47 no.21 July 1986.‬‬ ‫‪15- Rindone, Pauline “Factors affecting achievement motivation and acdemican achievement of‬‬ ‫‪native American students” the annual meeting of American education research Association 1984.‬‬

‫‪-١٦‬ه قهرهچه اا ‪ .‬أهریا‪ ،‬شهریف ‪ ،‬دەرووازااى گشتى‪ ،‬چ‪ ،3‬چاپخااهی دیعن‪ ،‬ههولێر‪.٨٤ -٨٣ ،2011 ،‬‬ ‫‪ -١٧‬را ح‪ ،‬أحمي یز ‪ ،‬اص یلا الكما‪ ،‬دار المعارف‪ ،1985 ،‬ص‪.١١٥‬‬ ‫‪ -١٨‬الزی د‪ ،‬اادر هم ‪ ،‬التعلا والتعلیا الصحمي‪ ،‬یمان‪ :‬دار المكر‪ ،1999 ،‬ص‪.٤٦‬‬ ‫‪-١٩‬شا ‪ ،‬مایكل‪ ،‬المهيدا الياخلی والخار ی للامعد القدرن الحدادی والعشدریا‪ - ،‬هكدي مصدالم ‪ -‬یدالا المكدر‪-‬‬ ‫المللي ‪ -24‬العيدان (‪ ،1995 ،)2-1‬ص ‪.٦٧ -٣٥‬‬ ‫‪-٢٠‬محم د‪ ،‬ی سف‪ ،‬سیي ‪ ،‬رٶیه يیية لتال یر التعلیا اللامعي‪ ،‬اليار المصری اللبكاای ‪ ،‬القاهرة‪ ،2009 ،‬ص‪.٢٢‬‬ ‫‪ ٢١‬دد ر ح‪ ،‬أحمي یز ‪ ،‬اص یلا الكما‪ ،‬دار المعارف‪ ،1985 ،‬ص‪.١١٥‬‬ ‫‪ ٢٢‬دد قهرهچه اا ‪ .‬أهریا‪ ،‬شهریف ‪ ،‬دەرووازااى گشتى‪ ،‬چ‪ ،3‬چاپخااهی دیعن‪ ،‬ههولێر‪ ،2011 ،‬ل‪97‬‬ ‫‪ ٢٣‬دد س‪ .‬هد دد هاسككر‪ :‬اشأة اللامعا ي العص ر ال سالى‪ ، ،‬زةف انيا ة سف‪ ،‬االسككيرة ‪ ،‬مؤسن الشدباب‬ ‫اللامع ‪ ،1984 ،‬ل‪146‬‬ ‫‪24 Clark, higher Edu eation: the Aneient World, condon, Routeede & Kegan, 1971, p:10‬‬ ‫‪٢٥‬دد خضر‪ ،‬یبيالعزةز اللرةب‪ ،‬اللامع والنلال ‪ ،‬اليار العالمي للكشروالت زةا‪ ،‬ط‪ ،2005 ،1‬ص‪145.‬‬ ‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪196‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫التليير‪ ،‬بي‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫الحكمد ‪ ،‬قندا اليراسدا‬

‫اال تمایيد ‪،‬‬

‫‪ 26‬دد حمزة أرةا محمي‪ ،‬الكظام التعليمي ي العرا) ال اقا ومتاللبا‬ ‫بلياد‪ ،2011 ،‬ص‪.4‬‬ ‫‪ 27‬دد محم د‪ ،‬ی سف‪ ،‬سیي ‪ ،‬رٶیه يیية لتال یر التعلیا اللامعي‪ ،‬اليار المصری اللبكاای ‪ ،‬القاهرة‪ ،2009 ،‬ص‪23‬‬ ‫‪ 28‬دد حم زة أرةا محمي‪ ،‬الكظام التعليمي ي العرا) ال اقا ومتاللبا التليير‪ ،‬بي الحكمد ‪ ،‬قندا اليراسدا اال تمایيد ‪،‬‬ ‫بلياد‪ ،2011 ،‬ص‪5.‬‬ ‫‪ 29‬دد زیت ن‪ ،‬یایش محم د‪ ،‬أسالیب التيریا اللامعي‪ ،‬االردن‪ :‬دار الشرو)‪ ،‬للكشر والت زیا‪ ،1995 ،‬ص‪٢٢.‬‬ ‫‪ 30‬دد م س ی وةكيبييةا ‪2016/4/18‬‬ ‫‪ 31‬دددد وهزاره د خ ێكدديا بددااڵ و ێ یكددهوهی زاانددت ‪،‬حك مه هددهرێم أ رسددتان‪-‬یێرا)‪،‬سدداڵ خ ێكدديا ‪-2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪ 32‬دد المضلي‪ ،‬یبيالحمادی‪ .‬اص البحث‪ ،‬دار المٶرخ العرب ‪ ،‬بیرو ‪ ،1992، ،‬ص‪.٥١‬‬

‫سهرچاوهكان‬

‫‪ -1‬را ح‪ ،‬أحمي یز ‪ ،‬اص یلا الكما‪ ،‬دار المعارف‪.1985 ،‬‬ ‫‪ -2‬یيس‪( ،‬یبيالرحما) ‪ -‬قالام ‪( ،‬ی سف) ‪ ،‬یلا الكما العالا‪ ،‬االردن‪ ،‬دار المكره ‪..2002‬‬ ‫‪ -3‬زیيان‪ ،‬محمي مصالم ‪ ،‬اظریا التلیا و البیقا ها الترب ی ‪ ،‬ية‪ :‬الشرو) للكشر والت زیا‪ ،‬والالبای ‪.1982‬‬ ‫‪ -٤‬سلیا‪ ،‬شاأر مصالم ‪ ،‬قام س االاتروب ل یا‪ ،‬ط‪ ،1‬امع الك ی ‪.1981 ،‬‬ ‫‪ -٥‬أبد ودهد یج (أب د مثلد )‪ ،‬مددروان (سددمیر)‪ ،‬المدديخل الد یلددا الددكما التربد ی‪ ،‬یمددان‪ :‬دار الیددازوری العلمید للكشددر‬ ‫والت زیا‪.2004 ،‬‬ ‫‪ -٦‬میران‪ ،‬رشاد‪ ،‬چهاي بابه ێك ئێتكۆ‪ -‬أۆمهاڵیه ‪ ،‬چاپخااهی خاڵ‪ ،‬دهۆ ‪.2010‬‬ ‫‪ -٧‬الزبیيی‪ -‬صبا ح حنا‪ ،‬أحي مهما االستاذ اللامعي العربي‪ ،‬بحث مقيم ال مدٶ مر وزارة التعلدیا العدال والبحدث‬ ‫العلمي (النابا) اال ا) المنتقبلی للتعلیا العالي ي العرا)‪ -‬اربیل‪.2004 ،‬‬ ‫‪ -٨‬یبيالقادر‪ ،‬محم د‪ ،‬واقا االالاز ویعقتها ببعض ی امل الشخصی والكلدا ح االأدادیمي یدا طدعب امعد الك ید ‪،‬‬ ‫ملل دراسا الخلیج واللزیرة العربی ‪ ،‬العيد الرابا العشر‪.1978،‬‬ ‫‪ -9‬م سد ‪ ،‬ددارو) یبدديالمتا ح‪ ،‬یعق د الدديا ا االالددازي بدداللكا والمنددت ی اليراس د لال دعب اللامع د المملكد العربید‬ ‫النع دی ‪ ،‬الملل الترب ی ‪ ،‬العيد الحادی یشر‪.1986 ،‬‬ ‫‪ -10‬حمیي‪ ،‬یل حمي الله‪ ،‬منت ی دا ا االالداز اليراسدي لاللبد ألیدا التربید باللامعدا العراقید ‪ ،‬رسدال ما ندتیر‪،‬‬ ‫ألی التربی ‪ -‬امع صع ح اليیا‪ ،‬ییر المكش رة‪.1990 ،‬‬ ‫‪ -11‬محمي‪ ،‬سامان یل ‪ ،‬لریدز دا عید التعلدیا دي المكدر التربد ي اإلسدعم ‪ ،‬رسدال ما ندتیر‪ ،‬امعد اللكدان‪ ،‬ألید‬ ‫االداب والعل م االاناای ‪ ،‬قنا التربی االسعمی ‪ ،‬لبكان‪ ،‬ییر مكش ره‪.2012 ،‬‬ ‫‪ -12‬زیت ن‪ ،‬یایش محم د‪ ،‬أسالیب التيریا اللامعي‪ ،‬االردن‪ :‬دار الشرو)‪ ،‬للكشر والت زیا‪.1995 ،‬‬ ‫‪ -13‬شا ‪ ،‬مایكل‪ ،‬المهيدا الياخلی والخار ی للامع القرن الحادی والعشدریا‪ - ،‬هكدي مصدالم ‪ -‬یدالا المكدر‪-‬‬ ‫المللي ‪ -24‬العيدان (‪.1995 ،)2-1‬‬ ‫‪ -14‬المضلي‪ ،‬یبيالحمادی‪ .‬اص البحث‪ ،‬دار المٶرخ العرب ‪ ،‬بیرو ‪.1992، ،‬‬ ‫‪ -15‬وهزاره خ ێكيا بااڵ و ێ یكهوهی زاانت ‪ ،‬حك مه هدهرێم أ رسدتان‪ -‬یێدرا)‪ ،‬سداڵ خ ێكديا ‪-2014‬‬ ‫‪.2015‬‬ ‫‪ -16‬الزی د‪ ،‬اادر هم ‪ ،‬التعلا والتعلیا الصحمي‪ ،‬یمان‪ :‬دار المكر‪.1999 ،‬‬ ‫‪ -17‬اسعي‪ ،‬رز)‪ ،‬م س ی یلا الكما‪ ،‬بیرو ‪.1977 ،‬‬ ‫‪ -18‬اسماییل‪ ،‬أزاد یل ‪ ،‬دهربارهی دهرووازاا گشت ‪ ،‬چ‪ ،1‬بهبێ ش ێك چاپ‪.2007 ،‬‬ ‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪197‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫‪ -19‬محم د‪ ،‬ی سف‪ ،‬سیي ‪ ،‬رٶیه يیية لتال یر التعلیا اللامعي‪ ،‬اليار المصری اللبكاای ‪ ،‬القاهرة‪.2009 ،‬‬ ‫‪ -20‬قهرهچه اا ‪ .‬أهریا‪ ،‬شهریف ‪ ،‬دەرووازااى گشتى‪ ،‬چ‪ ،3‬چاپخااهی دیعن‪ ،‬ههولێر‪. 2011 ،‬‬ ‫‪ -21‬م س ی وةكيبييةا ‪. 2016/4/18‬‬ ‫‪22- Zahm, Garal 2 H.D. Achievement motivation in doctoral students” Diss- ertation abstracte‬‬ ‫‪vol.47 no.21 July 1986.‬‬ ‫‪23- Rindone, Pauline “Factors affecting achievement motivation and acdemican achievement of‬‬ ‫‪native American students” the annual meeting of American education research Association 1984.‬‬ ‫‪24- http: www.unisanel unisa.edu. aumaslersludy (5-3-2015) tim: 10: pm.‬‬ ‫پاشكۆى (‪)١‬‬ ‫بۆ چوونى پسپۆران سەبارەت بەراستگۆيى ئامرازى پێوانەكردنى برگەكانى فۆرمى راپرسيەكە دەخاتە روو‬ ‫ز‬

‫ناوى پسپۆران‬

‫ناوى زانكۆ‬

‫پرسيارە‬ ‫گونجاوەكان‬

‫پرسيارە‬ ‫نەگونجاوەكان‬

‫‪١‬‬

‫پ‪.‬ى‪.‬د‪ .‬ئازاد عەلى‬

‫زانكۆى كۆيە‬

‫‪٤٤‬‬

‫‪٠‬‬

‫‪٢‬‬

‫پ‪.‬ى‪.‬د‪ .‬بدرخان مستەفا‬

‫زانكۆى كۆيە‬

‫‪٣٩‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪٣‬‬

‫پ‪.‬ى‪.‬د‪ .‬عبدهللا خورشيد‬

‫زانكۆى‬ ‫سەالحەدين‬

‫‪٤٤‬‬

‫‪٠‬‬

‫‪٤‬‬

‫پ‪.‬ى‪.‬د‪ .‬محمد شواني‬

‫زانكۆى‬ ‫سەالحەدين‬

‫‪٤٠‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪٤٤ ،٤٢ ،١٤ ،١٣‬‬

‫‪٥‬‬

‫پ‪.‬ى‪.‬د‪ .‬كاوە عەلى‬

‫زانكۆى كۆيە‬

‫‪٢٦‬‬

‫‪١٨‬‬

‫‪،٢٠ ،١٩ ،١٥ ،١١ ، ٨‬‬ ‫‪،٢٦ ،٢٥ ،٢٤ ،٢٢ ،٢١‬‬ ‫‪،٣٤ ،٣٢ ،٣٠ ،٢٨ ،٢٧‬‬ ‫‪40 ،٣٦ ،٣٥‬‬

‫‪٦‬‬

‫د‪ .‬دالوەر مستەفا‬

‫زانكۆى‬ ‫سەالحەدين‬

‫‪٣٩‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪٣١ ،١٨ ،١٦ ،١٢ ،٧‬‬

‫‪232‬‬

‫‪32‬‬

‫‪%٨٧.8‬‬

‫‪٧‬‬

‫ناوى برگەكان‬

‫‪١٨ ،١٧ ،٨ ،٥ ،٢‬‬

‫كۆى برگەكانى هەر پرسيارنامەيەك= ‪٤٤‬‬ ‫ژمارەى پسپۆران (‪)٦‬‬ ‫‪ ٢٦٤ = ٦X ٤٤‬كۆى گشتى بڕگەكان‬ ‫‪ ٢٣٢ =٣٢ -٢٦٤‬كۆى بڕگە گونجاوەكان‬ ‫‪٢٣٢‬‬ ‫‪ %٨٧.٨ =١٠٠ X‬راستگۆيى ئامرازەكە‬ ‫‪٢٦٤‬‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪198‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫پاشكۆى (‪)٢‬‬ ‫تاقيكردنەوەى جێگيرى پێوەر بۆ فۆرمى راپرسى دەخاتە ڕوو‬ ‫ز‬

‫س‪١‬‬

‫ص‪٢‬‬

‫ريزبەندى‬ ‫(س)‬

‫ريزبەندى‬ ‫(ص)‬

‫(ق) ريزبەندى (س) – ريزبەندى‬ ‫(ص)‬

‫(ق)‬

‫‪١‬‬

‫‪١١١‬‬

‫‪112‬‬

‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪١٠٦‬‬

‫‪108‬‬

‫‪6.5‬‬

‫‪5‬‬

‫‪1.5‬‬

‫‪3‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪١٢٤‬‬

‫‪113‬‬

‫‪3‬‬

‫‪3‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪١١٦‬‬

‫‪107‬‬

‫‪4‬‬

‫‪6‬‬

‫‪٢-‬‬

‫‪4‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪١0٢‬‬

‫‪105‬‬

‫‪7‬‬

‫‪8‬‬

‫‪١-‬‬

‫‪1‬‬

‫‪٦‬‬

‫‪100‬‬

‫‪98‬‬

‫‪8‬‬

‫‪10‬‬

‫‪٢-‬‬

‫‪4‬‬

‫‪٧‬‬

‫‪٩١‬‬

‫‪104‬‬

‫‪9‬‬

‫‪9‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪٨‬‬

‫‪130‬‬

‫‪129‬‬

‫‪1‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪٩‬‬

‫‪125‬‬

‫‪115‬‬

‫‪2‬‬

‫‪2‬‬

‫‪0‬‬

‫‪0‬‬

‫‪١٠‬‬

‫‪106‬‬

‫‪106‬‬

‫‪6.5‬‬

‫‪7‬‬

‫‪0.5 -‬‬

‫‪0.25‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪13.25‬‬

‫‪ X ٦‬مج ق‪٢‬‬ ‫ر= ‪- ١‬‬

‫‪١٣.25 X ٦‬‬

‫‪79.5‬‬

‫=‪١‬‬ ‫ن (ن‪)١ -٢‬‬

‫=‬

‫‪)١ -٢ ١٠( ١٠‬‬

‫= ‪%80‬‬

‫‪990‬‬

‫‪ %٩٢ = %٨٠ -١‬جێگيرى پێوەر‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪199‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫وهزارهتی خوێندنی بااڵو توێژینهوهی زانستی‬ ‫زانكۆی سۆران‬ ‫فاكهلتی پهروهرده‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫پاشكۆى (‪)٣‬‬

‫پرسیار نامه‬

‫ساڵو فێرخواز بهڕێز‪...............‬‬ ‫ئهم فۆرمهی لهبهر دهستتدایه‪ ،‬توێژینهوهیهكی زانسهتییه بهه ناونیشهانی ((پاڵنههره كۆمهاڵیهتیههكانی خوێنهدن كی‬ ‫فێرخوازی كورد ه توێژنیهوهیهكی مهیدانییه له زانكۆكانی ههرێمی كوردستان ))‪ ،‬جا هاوكاریكردنت بهه پڕكردنههوهی‬ ‫ئهم فۆرمه به ڕێكوپێكی ‪ ،‬وا دهكات كێشهكانت جهوانتر بخرێتهه بههرچاو و بههرچاو ڕوونیشهه بهۆ تهوێژهر‪ ،‬تهاوهكو‬ ‫باشتر له كێشهكانی تۆی فێرخواز بكات ‪.‬‬ ‫لهگه ئهوپهڕی رێزمدا‪.‬‬ ‫تێبینی‪-1:‬پێویست ناكات ناوی خۆت بنووسی‪.‬‬ ‫‪-2‬وهاڵمهكانت به نیشانی (√) دابن ‪.‬‬ ‫‪-3‬ئهم زانیاریانه تهنها بۆ مهبهستی زانستی بهكاردێت‪.‬‬ ‫یهكهم‪ :‬زانیارییه گشتییهكان‬ ‫بهش‪ .................. :‬قۆناغی‪...................:‬‬ ‫زانههكۆ‪ ..................:‬فاكهلتی‪..................:‬‬ ‫م‬ ‫نێر‬ ‫‪ -1‬رهگهز‪:‬‬ ‫جۆری دیكه‬ ‫خێزاندار‬ ‫سهڵت‬ ‫‪-2‬باری كۆمهاڵیهتی‪:‬‬ ‫گوند‬ ‫شارۆچكه شارهد‬ ‫‪ -2‬شوێنی نیشتهج بوون‪ :‬پارێزگا‬ ‫زۆر خراو‬ ‫خراو‬ ‫مامناوهند‬ ‫باش‬ ‫‪ -4‬باری ئابووری خێزان‪ :‬زۆر باش‬ ‫‪ -10‬بهسهرهوهوه‬ ‫‪9 -8‬‬ ‫‪7-6‬‬ ‫‪5-4‬‬ ‫‪ -5‬قهبارهی خێزان ‪3 -2 :‬‬ ‫كزبی نیم‬ ‫‪ -6‬ههڵوێستی سیاسی ‪ :‬كزبیم‬ ‫هیچ كامیات نییه‪.‬‬ ‫ئایینییه‬ ‫عیلمانیه‬ ‫‪-7‬بۆچوونی سیاسی‪ :‬نهتهوایهتییه‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪200‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫دووهم زانیارییه تایبهتییهكان‬ ‫ز‬

‫برگهكان‬

‫‪.1‬‬

‫خێزانهكهم هانی دهدام بۆ خوێندن‬

‫‪.2‬‬

‫هههههموو ئهندامههههكانی خێزانهكههههم خهههاوهن‬ ‫بڕوانامهی بهرزن‬

‫‪.3‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی وهك باوك و دایكهم به‬ ‫بڕوانامه نهبم‬

‫‪.4‬‬

‫دهخهههوێنم‪ ،‬بهههۆ ئههههوهی خێزانهكههههم لهههه‬ ‫بارودۆخێكی خراو رزگار كهم‬

‫‪.5‬‬ ‫‪.6‬‬ ‫‪.7‬‬

‫بهتهههههههههههواوی لهسههههرم جههه‬ ‫لهسههههرم جههه بهج دهبێت‬ ‫بهج دهبێت‬

‫مامناوهنهههههههههد لهسههههرم جههه‬ ‫لهسههههرم جههه بهج نابێت‬ ‫بهج دهبێت‬

‫بهتهههههههههههواوی‬ ‫لهسههههرم جههه‬ ‫بهج نابێت‬

‫ههموو هاروێكانم دهخوێن‬ ‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی دوا رۆژێكهی روون بهۆ‬ ‫منداڵهكانم دابی بكهم‬ ‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی خێزان پێك بهێنم‬

‫‪.8‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬له ژێرفشاری ماڵهوه‬

‫‪.9‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬لهبهر قسه و قسهلۆكی خهڵكی‬

‫‪.10‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬تهنها بۆ خۆدهرخست‬

‫‪.11‬‬

‫چونكه خوێندن پێویستیهكی كۆمهڵگهیه‬

‫‪.12‬‬

‫دهخهههوێنم‪ ،‬بهههۆ ئههههوهی خزمههههتی گههههل و‬ ‫نیشتمان بكهم‬

‫‪.13‬‬

‫دهخههوێنم‪ ،‬بههۆ ئهههوهی خزمهههتی مرۆڤایهههتی‬ ‫بكهم‬

‫‪.14‬‬

‫كهسانێك هانیاندام كه بخوێنم‬

‫‪.15‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬چونكه دوژمنهی گهلهكههم پێهی‬ ‫ناخۆشه بخوێنم‬

‫‪.16‬‬

‫دهخههههوێنم‪ ،‬بههههۆ ئهههههوهی دژی گهنههههدهڵی‬ ‫بوهستمهوه‬

‫‪.17‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی ببمه كهسێكی سهركرده‬

‫‪.18‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی خهڵكی وشیار كهمهوه‬

‫‪.19‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی له كۆمهڵگه دوا نهكهوم‬

‫‪.20‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬چونكه تاكی رۆشهنبیر كۆمهڵگههی‬ ‫رۆشنبیر بهدی دههێن‬

‫‪.21‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی لهه كلتهوری گههكنی تهر‬ ‫شارهزابم‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫‪201‬‬

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

‫‪Journal of Garmian University‬‬

‫‪.22‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی گهلهكهم له نهنهخۆشهی‬ ‫نهزانی ڕزگاركهم‬

‫‪.23‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی له ههڵهی گهسانی تر‬ ‫ئاگاداربم‬

‫‪.24‬‬

‫دهخهههههوێنم‪ ،‬لهبههههههر بهههههوونی ملمالنێهههههی‬ ‫كۆمهاڵیهتی‬

‫‪.25‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬چونكهه كۆمهڵگهه لهه پێشهكهوتنی‬ ‫بهردهوام دایه‬

‫‪.26‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬له ڕقی كهسانێكی تر‬

‫‪.27‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بهۆ ئههوهی خێزانێكهی تهندروسهت‬ ‫پێك بێنم‬

‫‪.28‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بهۆ ئههوهی لهه ئاینهدهدا رۆڵههكانم‬ ‫باش پهروهرده بكهم‬

‫‪.29‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بهۆ ئههوهی ببمهه بهاوكو دایكێكهی‬ ‫باش‬

‫‪.30‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی پاداشتی دایكو بهاوكم‬ ‫بدهنهوه‬

‫‪.31‬‬

‫دهخههههوێنم‪ ،‬بههههۆ ئهههههوهی پلهههههی كزبههههی‬ ‫بهدهستبهێنم‬

‫‪.32‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬تهنها بۆ چاولێكهرییه‬

‫‪.33‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی لهماڵهوه رزگارم بێت‬

‫‪.34‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی لهكهسانی تر جیاوازبم‬

‫‪.35‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی بگهم بهكهسانی ناودار‬

‫‪.36‬‬

‫دهخههوێنم‪ ،‬بههۆ بهدهسههتهێنانی نههاو بههانگێكی‬ ‫باش‬

‫‪.37‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ بهدهستهێنانی رێزی خهڵكی‬

‫‪.38‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بهۆ بهدهسهتهێنانی خۆشهویسهتی‬ ‫دهوروبهرم‬

‫‪.39‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بهۆ بهدهسهتهێنانی خۆشهویسهتی‬ ‫دایك و باوكم‬

‫‪.40‬‬

‫دهخههوێنم‪ ،‬بههۆ ئهههوهی تووشههی گیروفتههی‬ ‫كۆمهاڵیهتی نهبم‬

‫‪.41‬‬

‫دهخههوێنم‪ ،‬بههۆ بهدهسههتهێنانی ئهههو شههتهی‬ ‫بهلێنینیان پ داوم‬

‫‪.42‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی جێگای باوكم بگرمهوه‬

‫‪.43‬‬

‫دهخوێنم‪ ،‬بۆ ئهوهی لهههنهدێك كههس نزیهك‬ ‫ببمهوه‬

‫)‪Vol.1 No.10 (2016‬‬

‫‪[email protected]‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

‫‪202‬‬

‫مجلة جامعة كرميان‬

203

Journal of Garmian University

[email protected]

‫طؤظاري زانكؤي طةرميان‬

Vol.1 No.10 (2016)