“Tornado outbreak” van 1 oktober 2006

Karim Hamid

Met dank aan L. Delobbe, D. Dehenauw, L. Debontridder, Skystef, K. Holvoet en J. Nemeghaire,

1

Inleiding In een dynamisch actieve omgeving trokken tijdens de namiddag en avond van 1 oktober 2006 verschillende supercells over ons land en enkele buurlanden. Daarbij werden enkele tornado’s waargenomen en gefotografeerd. Lokaal werd er veel schade aangericht. Meestal is het achteraf moeilijk uit te maken of het al dan niet om een tornado ging, maar in dit geval stelde dit probleem zich niet. Voorbeschouwingen Lange tijd werd aangenomen dat de supercell een typisch fenomeen was dat voorkomt in de Verenigde Staten van Amerika. Ook de daarbij horende tornado’s waren iets waar wij ons geen zorgen over hoefden te maken. Het is inderdaad waar dat supercells en zware tornado’s frequenter voorkomen in sommige andere streken van de wereld en dat ze bij ons ook niet zo zwaar uitpakken. De klimatologische omstandigheden en geografie van Europa is nu eenmaal niet zo gunstig als bijv. in delen van de VS. Maar het besef groeit dat we het voorkomen van windhozen1 en supercells in Europa lang hebben onderschat. Bovendien dienen we de cijfers elders ter wereld te relativeren. Een doorsnee jaar telt in de USA zo’n 1.000 tornado’s, maar daarvan zijn ca. 83% van de categorie F0. Uiteindelijk blijkt dat maar liefst 98% van alle tornado’s in de USA een intensiteit heeft lager dan F3. Bovendien dienen we de geografische uitgestrektheid niet uit het oog te verliezen en zouden we voor een eerlijk vergelijk al de hozen (van F0 tot F5) van Europa en een deel van West-Rusland moeten optellen maar helaas zijn daar nauwelijks cijfers over. Het is overigens leuk om weten dat er in het Verenigd Koninkrijk meer tornado’s voorkomen per vierkante meter dan waar ook ter wereld (NOAA, 2006). Wel worden hier waarschijnlijk ook de waterhozen meegeteld en gaat het meestal om F0 en F1-gevallen. Sinds de komst van gedetailleerde RADAR-beelden in ons land worden steeds meer supercellpatronen herkend boven ons grondgebied. Bovendien zorgt het internet en de diverse fora ervoor dat informatie daaromtrent razendsnel wordt verspreid en uitgewisseld. Er gaat de laatste jaren nauwelijks een windhoos voorbij zonder dat ze door mensen is gefotografeerd. Niettemin komen supercells enkele tot ontwikkeling wanneer de omstandigheden daarvoor gunstig zijn. Onderzoek wijst uit dat de aanwezigheid van een jetstreak van cruciaal belang is, samen met een portie onstabiliteit en een voldoende grote windruiming in de onderste niveaus van de atmosfeer. In zo’n 98% van de gevallen2 met een windhoos in ons land bevond ons land zich in de onmiddellijke nabijheid van een jet(streak). In slechts 2.4% van de gevallen was de straalstroom ver van ons verwijderd. In 52% van de gevallen bevonden we ons in de linker uitgang van een jetstreak. Ook lijkt er een verband te bestaan tussen de situatie op de hoogtekaarten (500 hPa). In ruim 33% van alle tornado-cases was er sprake van een ULL ter hoogte van Ierland of de Golf van Biskaje. In 23% van de gevallen was er op zijn minst sprake van een duidelijke trog over West-Europa en in 29% van de gevallen was de stroming zonaal. Ook de maandelijkse distributie is interessant. Terwijl het Belgische zomerseizoen gemiddeld loopt van mei tot september kunnen we het tornado-seizoen afbakenen tussen de maanden juni en oktober. Een duidelijke piek tekent zich af in augustus (25% of een kwart van alle gevallen) maar ook september (12%) en oktober (10%) zijn nog goed vertegenwoordigd2. 1 2

De term ‘windhoos’ en ‘tornado’ wordt hier door elkaar gebruikt gezien het over hetzelfde fenomeen gaat Eigen onderzoek, op basis van 42 tornado-cases tussen 1980 en 2006.

2

maandelijkse distributie (%) van het aantal tornadogevallen op basis van 42 cases (1980-2006) 30 25 20 15 10 5 0

24 19

17 12

7,1

4,8

0

0

2,3

jan feb maa apr mei jun

10 2,3 2,3

jul aug sep okt nov dec

Interessante vaststellingen kunnen worden gemaakt wanneer we gevallen met en zonder windhoos met elkaar vergelijken. We namen daartoe 42 gevallen3 waarvan geweten is dat er in ons land een windhoos voorkwam (of dat daartoe aanwijzingen voor zijn) en 37 gevallen met hevig onweer maar zonder gekende hoosverschijnselen. Van beide gevallen werden hieronder een gemiddelde gereconstrueerd4, daaronder de afwijking van dat gemiddelde met de klimatologie.

Gemiddelde wind op 200 hPa op basis van 42 cases met windhoos

Gemiddelde wind op 200 hPa op basis van 37 cases zonder windhoos

Anomalie t.o.v de klimatologie van de wind op 200 hPa op basis van 42 cases met windhoos

Anomalie t.o.v de klimatologie van de wind op 200 hPa op basis van 37 cases zonder windhoos

3 4

Periode 1980-2006 op basis van de Klimatologische dienst van het KMI en eigen opzoekwerk. Op basis van NCEP/NCAR (http://www.cdc.noaa.gov/Composites/Day/)

3

Na het uitmiddelen van de data blijkt dat we in tornado-cases een duidelijke jetstreak terugvinden in onze onmiddellijke omgeving, waarbij ons land zich bevindt in het uitgangsgebied. De gemiddelde sterkte van de jetstreak blijkt zo’n 26 m/s te bedragen. In het geval zonder windhozen is van een duidelijke jetstreak geen sprake en de hoogste winden op 200 hPa komen dan niet hoger uit dan 10 m/s. Wanneer we deze data vergelijken met de klimatologische normalen op dit niveau, dan springt in het eerste geval de hogere wind op 200 hPa duidelijk naar voor (zo’n 17 m/s hoger dan normaal boven ons land). In het tweede geval is er vreemd genoeg ook sprake van een anomalie van 15 m/s, terwijl hier geen hoge windsnelheden voorkwamen. De reden daartoe moet gezocht worden in het feit dat er veel meer cases met tornado voorkwamen buiten de periode juni-augustus, en buiten deze periode stijgt het klimatologische gemiddelde windsnelheid in de hoogte. In de gevallen zonder windhoos hebben we meer te maken met zomersituaties binnen het echte zomerseizoen waarbij het klimatologische gemiddelde van de bovenwinden erg laag ligt. Vandaar dat de absoluut lagere windsnelheden daar toch een anomalie aangeven die gelijkaardig is als in het geval met tornado’s. M.a.w, in de gevallen met tornado is de absolute wind op 200 hPa duidelijk hoger dan in de gevallen zonder en tekent zich een duidelijke jetstreak af in onze nabije omgeving. Echter, in beide gevallen (en dus in alle gevallen met onweer) is er sprake van een positieve anomalie van de wind op 200 hPa t.o.v het klimatologisch gemiddelde dat voor die periode geldt. Hetzelfde kunnen we doen voor het isohypsenpatroon op 500 hPa, op basis van dezelfde datareeks als hierboven.

Gemiddelde hoogte 500 hPa op basis van 42 cases met windhoos

Gemiddelde hoogte 500 hPa op basis van 37 cases zonder windhoos

Anomalie t.o.v de klimatologie van de hoogte op 500 hPa op basis van 42 cases met windhoos

Anomalie t.o.v de klimatologie van de hoogte op 500 hPa op basis van 37 cases zonder windhoos

4

Ook hier spiegelen zich enkele opmerkelijke zaken af. Eerst en vooral is in het geval met tornado’s de gradiënt van het isohypsenpatroon op 500 hPa veel groter dan in het andere geval. Dat hoeft ons niet te verbazen, rekening houdende met de uiteenzetting van hierboven. Er is in het eerste geval ook sprake van een trog met troglijn ergens ter hoogte van Ierland (in veel van de individuele gevallen was er geen sprake van een trog, maar van een duidelijk ULL, maar deze zijn hier uiteraard afgevlakt door de uitmiddeling). Ons land bevindt zich op deze kaart in een zwak diffluente trog. In de gevallen zonder tornado ligt de situatie helemaal anders. Hier tekent zich opnieuw het feit af dat veel van die gevallen zich meer voordoen in zomerse ‘warm-weer-situaties’. Er is dan duidelijk sprake van een rug boven Centraal- en Oost-Europa en een trog boven de Britse-Eilanden, West-Frankrijk en onze streken. We herkennen hierin overduidelijk de situaties die horen bij het einde van een warmweerperiode, waarbij de rug-as geleidelijk naar het oosten verschuift en een trog opschuift naar onze streken. Uit de kaartjes kan ook nog worden opgemaakt dat de gemiddelde windrichting op 500 hPa in het eerste geval zuid-zuidwest is, en in het tweede geval meer zuidelijk is. Ook hier is de anomalie weergegeven. De negatieve anomalie van de trog is in de gevallen met tornado’s meer uitgesproken (-100 m i.p.v –60 m) en bovendien bevindt het centrum ervan zich in het eerste geval nabij Ierland, terwijl dit in het geval zonder tornado’s nabij La Coruna is. De rug is ook minder uitgesproken (+60 i.p.v +100 m), en ook de positie van de anomalie is totaal verschillend. Bovenstaande bevestigt wat in het begin van de voorbeschouwingen werd vermeld en bevestigt ook de subjectieve ervaring daaromtrent. Gevallen met tornado’s ontstaan gemiddeld gezien dus duidelijk in een andere weerconfiguratie op de weerkaarten dan in situaties zonder. Dit leidt tot de belangrijke conclusie dat dergelijke situaties min of meer vooraf te herkennen zijn. Het is echter niet zo dat windhozen te voorspellen zijn, maar wel de situaties die gunstig zijn voor hun ontstaan. Deze resultaten worden ook bevestigd door verschillende studies. In een recente studie (Rose et al. 2004)5 werd een gelijkaardig onderzoek uitgevoerd op basis van 281 gevallen met een tornado (min. F1). Daar wordt geconcludeerd dat in 97% van de gevallen de tornado voorkwam in de onmiddellijke omgeving van een jet(streak). In 94% van de gevallen ontstond de tornado in het in- of uitgangsgebied van een jetstreak, met een duidelijke voorkeur voor het uitgangsgebied, en meer specifiek voor de linkeruitgang. Dit wordt mede verklaard door het feit dat in veel gevallen de jetstreak cyclonaal gekromd was en in dergelijke gevallen zijn de meeste stijgbewegingen te verwachten in het linker uitgangsgebied. Synoptische omkadering van de weersituatie op 1 oktober 2006 De hoogtekaart (500 hPa) van 12z toont een trog boven de Britse Eilanden met ULL ter hoogte van Ierland en een rug boven Zuid-Europa tot over Oost-Europa. Tussen het ULL en de rug bevindt zich een sterke gradiënt. Dit leidde tot de ontwikkeling van een krachtige jetstreak met winden rond 60 m/s op 200 hPa. De jetstreak bevond zich rond de middag over het noordwesten van Frankrijk met de linker uitgang in de onmiddellijke nabijheid van de Lage Landen. Aan de grond vinden we een lagedrukgebied terug onder het ULL ter hoogte van Ierland. Daarmee verbonden, trekken enkele storingen over West-Europa. Een laatste storing (occlusie) trekt tijdens de

5

http://mtarchive.geol.iastate.edu/2005/stuff/TORNADO%20STREAK%20PAPER.pdf#search=%22JET-STREAK%2BTORNADOES%22

5

voormiddag en middag van west naar oost over ons land en daarachter stroomt onstabiele lucht ons land binnen, afkomstig uit het Noorden van Frankrijk.

grondanalyse van 12z (UK Met Office)

Hoogtekaart op 500 hPa (analyse GFS - www.wetter3.de)

PVA op 500 hPa om 12z (analyse GFS - www.wetter3.de)

PV op 300 hPa (analyse BOLAM - http://www.meteoliguria.it)

WV-beeld (MSG) van 12z (bron: http://www.sat.dundee.ac.uk)

6

Onderstaande ETA-kaartjes tonen de windsnelheid op 300 hPa. Ze geven duidelijk de positie van de straalstroom en jetstreak weer en wij bevinden ons gans de periode in de onmiddellijke nabijheid van de linker uitgang, maar tegelijkertijd ook zeer dicht bij de jet-as.

300 hPa wind ETA om 12z (init: 00z) ©KMI

300 hPa wind ETA om 15z (init: 00z) ©KMI

Het waterdampbeeld geeft een idee van de positie van de straalstroom. De jet-as komt overeen met de sterkste gradiënt van de grijswaarden en bevindt zich hier m.a.w over de kusten van NW-Frankrijk. Dit komt perfect overeen met wat het model ons toont. Vooral het noordelijke deel van het land bevindt zich in het uitgangsgebied met op het WV-beeld een donkere kleur (en hogere PV-waarden wat op de BOLAM-kaart mooi te zien is).

Atmosferische opbouw en detail-analyse Bekijken we de oorsprong van de luchtmassa die ons tijdens de namiddag bereikt, dan stellen we vast dat deze afkomstig is vanuit Ile-de-France (N-Frankrijk). De hoogtepeiling van 12z uit Parijs geeft een onstabiele opbouw weer met een statische onstabiliteit rond 360 J/kg (ML50-Cape). De ML50-LI schommelt rond –1.5 K. De +3h-voorspelling van ETA toont een gelijkaardig beeld met ook over ons een gelijkaardige opbouw. De voorspelde peiling geeft wel een hogere statische onstabiliteit aan maar, maar dat komt omdat hier wordt gewerkt met een parcel-lifting vanaf 1000 hPa (SBCAPE). De waargenomen soundings die we hier publiceren, tonen de CAPE op basis van de gemiddelde temperatuur in de onderste 500 m (of dus of onderste 50 hPa of ML50-CAPE). De laatste levert meestal een lagere CAPE op, alsook een hogere LI. Hier schommelt

7

Traject dat de oorsprong van de luchtmassa in ons land weergeeft omstreeks 16z. boven Brussel (T-bron is T-6h). https://www.arl.noaa.gov

de SB-CAPE rond 1100 J/kg. De SB-LI bedraagt zo’n –3 K. Een overzicht van een ganse reeks parameters is opgenomen in de annex. We hebben dus te maken met een vrij marginale tot matige statische onstabiliteit. Naast de statische stabiliteit is het vooral de dynamische stabiliteit die van belang is. M.a.w., hoe verliep de stroming in de atmosfeer waarin de buien zich ontwikkelden. Hier doen we opnieuw beroep op de verschillende soundings en voorspelde ETA-kaarten.

waargenomen peiling van 12z (Parijs) http://weather.uwyo.edu/

voorspelde ETA-peiling voor Ukkel van 12z (init: 00z) ©KMI

Wanneer we het verticaal windprofiel van naderbij bestuderen, blijkt deze gunstig te zijn voor de ontwikkeling van supercells en windhozen. Eerst en vooral is er een diepe windshear (windverschil 1000-300 hPa van zo’n 40 m/s). Op 250 hPa waait een wind van zo’n 50 m/s. Verderop in Frankrijk (in de kern van de jetstreak bereikt de wind waarden tot zo’n 65 m/s). Wat van nog groter belang is, is de low-level-shear. Tussen 0 en 1 km bedraagt de windtoename zo’n 12 m/s. Volgens een recente studie6 (Groenemeijer, 2005) bedraagt de gemiddelde 0-1 km-windshear (mediaan) bij F1-tornado’s 9 m/s en bij F2-tornado’s 20.1 m/s. De 0-6 km shear bedroeg zo’n 28 m/s. Volgens de studie bevindt de mediaan zich bij F1-tornado’s bij 15 m/s en bij F2-tornado’s bij 27 m/s. De storm Relative Helicity (SRH) dan. Op basis van de sounding te Parijs bekomen we een SRH (0-3 km) van ruim 210 m²/s². Dit is een hoge waarde. De mediaan bevindt zich volgens de studie voor F1tornado’s bij 105 m²/s² en voor F2-tornado’s bij 210 m²/s². Het hodogram toont min of meer een profiel horende bij supercell-situaties, behalve dat in de onderste luchtlagen niet erg veel windruiming plaatsvindt. In een geïdealiseerd hodogram begint de curve eerder in het 2de kwadrant, hier is gans de curve gesitueerd in het 1ste kwadrant. De resultaten van het ETA-model zijn vrij spectaculair. Om 12z toont het model over het grootste deel van het land waarden boven 150 m²/s². In het zuidwesten loopt dat al snel op tot boven 250 m²/s² met een maximum van 400 m²/s². In de loop van de namiddag schuift het maximum op naar het noordoosten en tegen 15z zien we over het noordoosten waarden tot 6

http://www.estofex.org/files/scriptie.pdf

8

550 m²/s². Dit zijn extreem hoge waarden7. Natuurlijk moet de positie op de kaarten en de exacte waarde met voorzichtigheid worden benaderd maar het zijn duidelijke indicaties. Aangenomen wordt dat de kans op supercells toeneemt vanaf een SRH boven 150 m²/s². Bij nog hogere waarden, vooral boven 350 m²/s² stijgen de kansen snel. Hieronder (kaart rechts onder) is ook de Bulk Richardson number shear weergegeven8, waarbij waarden tot 70 m²/s² (even later tot 80)

SRH om 12z van het ETA-model (init: 00z) ©KMI

SRH om 15z van het ETA-model (init: 00z) ©KMI

0-1 km windshear van ETA om 18z (init: 12z) ©KMI

Bulk Richardson number shear van ETA omstreeks 15z (init: 12z) ©KMI

7

Hoge waarden (tot >500 m²/s²) worden regelmatig gehaald nabij fronten en bij depressiekernen, maar in ‘air-mass-storm’situaties (zoals hier) blijft de SRH (0-3 km) meestal onder 100 m²/s². 8 Dit is de noemer uit de BRN-Index en wordt berekent als: 2*(vectoriële wind op 6 km – vectoriële wind op 0 km)²

9

worden weergegeven. Aangenomen wordt dat de kans op supercells toeneemt bij waarden boven 40 à 45 m²/s². Uit de Nederlandse studie blijkt ook dat de statische onstabiliteit niet bijzonder groot is bij belangrijke hoossituaties. Voor F2-hozen ligt de mediaan bij 94 J/kg (ml50-CAPE) en +0.5 K (ml50-CAPE). Dit zijn dus alles behalve hoge waarden, wat des te meer aantoont dat het hier vooral gaat om dynamische factoren. Al deze cijfers tonen aan dat er van deze potentieel gevaarlijke situatie (op basis van al deze ‘verwachte’ parameters van de modellen) vooraf indicaties waren, ten gunste van de weersvoorspellingen.

STP-parameter en enkele windshear-gegevens bertekent door GFS voor de periode van 15z (Lightningwizard.com)

Hodogram van Trappes, 01-10 om 12z (Lightningwizard.com)

10

Patronen op de RADAR-beelden Op 1 oktober 2006 waren enkele niet alledaagse patronen te zien. Eerst en vooral tonen de RADARbeelden ons enkele gevallen van “storm-splitting”. In deze gevallen splitst de updraft-kolom in twee delen waarbij twee nieuwe updrafts ontstaan. Beide gaan vervolgens hun eigen weg en volgen een divergerend traject. Afhankelijk van de windopbouw in de omgeving zal de rechtse, dan wel de linkse cel zich verder ontwikkelen waarbij de andere cel dan snel uitsterft. In andere gevallen blijven beide cellen min of meer even actief. In dit geval hadden we te maken met een min of meer unidirectioneel windprofiel met evenwel een sterke windtoename. Volgens de literatuur (o.a Weisman en Klempt, 1986) bevordert dit storm-splitting en aangezien de stormvector zich rechts van het hodogram bevond, zou de rechter cel zich het sterkst moeten ontwikkelen. Ook is de snelheid van de rechtse cel (de zogenaamde “right-mover”) dan een stuk lager dan de linkse en ook lager dan de stuursnelheid op basis van het windprofiel). In ons geval wordt deze theorie bevestigd. Wie goed naar onderstaande gevallen kijkt, zal snel inzien dat de right-mover trager beweegt dan de linkse cel.

Twee gevallen van storm-splitting over ons land en Nederland (omstreeks 14z Een ander geval van storm-splitting over het noordwesten van starttijd) ©KMI Frankrijk. (omstreeks 15.30z starttijd) ©KMI

Schematische voorstelling van storm-splitting (Weisman en Klempt, 1986)

11

Naast deze duidelijke gevallen van storm-splitting toonden sommige supercells enkele mooie signaturen van de erbij horende rotatie. Doordat de RADAR enkele beperkingen heeft (velocity folding, afstand tot het object, hoogte van de detectie) is het niet altijd eenvoudig deze rotatie (mesocyclone) vast te leggen op de dopplerbeelden. Naast deze aanwijzingen op het dopplerbeeld zijn er echter ook op de gewone reflectiviteitsbeelden duidelijke aanwijzingen van een roterende updraft, nl de zgn. “hook-echoes”. Op onderstaand beeld zijn enkele van de supercells uitgezet in stappen van 30 min. Op die manier kunnen we de cellen volgen van bron (Noord-Frankrijk) tot in Duitsland. Onderweg zijn soms hook-echoes te zien. Merk op dat deze twee windhoosproducerende supercells meer dan 5 uur (!) in leven bleven. Op basis van het RADAR-beeld 16.05z kom ik aan een totaal van minstens 11 supercells die rond dat tijdstip gelijktijdig actief waren in en nabij ons land. Nu is het zo dat, eenmaal de omstandigheden daartoe zeer gunstig zijn, het normaal is dat meerdere cellen tot supercell worden gevormd. Ze ondervinden immers allen een gelijkaardige “streamwise vorticity”. Niettemin levert het toch een uniek plaatje op! Ik hield hierbij enkel rekening met de levensduur en het uitzicht van de cellen en dus niet altijd met de aanwezigheid van rotatie, welke een supercell per definitie moet ondervinden.

Bewerkt RADAR-beeld met de twee voornaamste supercells. Begin- en eindtijd staan vermeld met daartussen beelden om de 30 min. De paarse pijlen tonen de streken waar een windhoos voorkwam. ©KMI

12

Genummerd zijn alle cellen die de karakteristieken vertonen van supercells (op basis van ofwel vorm ofwel lange levensduur) ©KMI

De 24 uur accumulatie toont duidelijk het traject van enkele cellen. Vooral de cel die de tornado van Petit-Roeulx produceerde is te volgen van Frankrijk tot in Duitsland. ©KMI

13

Lemon en Doswell (1979)

Bovenstaande schema’s geven een supercell weer zoals die er in het ideale geval uitziet op de RADAR. De linkse afbeelding geeft eveneens de belangrijkste stromingen weer. De normale plaats voor de ontwikkeling van de mesocyclone (en eventueel bijhorende tornado) is in het zuidoostelijke kwadrant, op de plaats waar de hook-echo zich bevindt. De hook-echo zelf is immers een resultaat van de reeds bestaande rotatie, want de hook op de RADAR is niks anders dan de neerslag die zich omheen de updraft (en mesocyclone) krult. Deze schema’s geven de situatie weer voor een ‘klassieke supercell’, maar op basis van de foto’s bestaat het vermoeden dat er tussen de cellen ook LP-supercells zaten en daar is de situatie zoals hierboven geschetst enigszins anders. Een zeer uitgebreide uiteenzetting over supercells en bijhorende stromingen kan gevonden worden in de referentielijst achteraan. In wat volgt geven we de belangrijkste supercells weer op de RADAR-beelden, met telkens de combinatie van reflectiviteit en dopplerbeeld.

14

Reflectiviteitsbeeld van 16.25z nabij Brussel ©KMI

Doppler-beeld van 16.10z nabij Brussel ©KMI

Reflectiviteitsbeeld van 16.35z nabij Antwerpen ©KMI

Doppler-beeld van 16.35z nabij Antwerpen ©KMI

Reflectiviteitsbeeld van 14.40z nabij Brugge ©KMI

Doppler-beeld van 14.35z nabij Brugge ©KMI

15

Reflectiviteitsbeeld van 17.15z nabij Gent ©KMI

Doppler-beeld van 17.15z nabij Gent ©KMI

Reflectiviteitsbeeld van 15.40z tussen Gent en Antwerpen ©KMI

Doppler-beeld van 15.40z tussen Gent en Antwerpen ©KMI

Reflectiviteitsbeeld van 16.10z tussen Brugge en Gent ©KMI

Doppler-beeld van 16.10z tussen Brugge en Gent ©KMI

16

Doppler-beeld van 16.05z boven Antwerpen ©KMI

Reflectiviteitsbeeld van 16.05z boven Antwerpen ©KMI

Visuele waarnemingen Anders dan gewoonlijk bestaat er van deze situatie veel beeldmateriaal. De supercells waren veelal zeer fotogeniek en de soms brede opklaringen zorgden ervoor dat de massieve supercells van ver te bewonderen waren. Het valt eveneens op dat de toppen van de Cb’s dikwijls geen aambeeld vertoonden, maar wel was er vaak sprake van spectaculaire “Pileus’-wolken boven de wolkentorens. Hieronder enkele voorbeelden daarvan.

Foto genomen omstreeks 16z vanuit Ellezelles richting oost ,waarschijnlijk de onweercel bij Petit-Roeulx (foto Karim Hamid).

Foto genomen omstreeks 17z van de wegtrekkende supercell ten zuiden van Brussel (foto: Karel Holvoet).

Op onderstaande afbeeldingen een overzicht van de meest interessante foto’s van de wolkenstructuren. Ook vergelijken we eens her RADAR-beeld met de visuele NOAA-satellietopname. Ook op de satellietbeelden is het uiterlijk van supercells min of meer te herkennen.

17

Supercell van Petit-Roeulx omstreeks 16.56z (foto: Skystef - http://www.skystef.be/20061001.htm)

Supercell boven Ursel (tussen Gent en Brugge), zie ook RADARbeeld elders in deze publicatie) omstreeks 16z (foto: Lode Verhelst bron: weerwoord.be)

Supercell van Duffel omstreeks http://www.skystef.be/20061001.htm)

Bijhorend RADAR-beeld 15.50z ©KMI

Uitvergroting van bovenstaand satellietbeeld (http://saturn.unibe.ch)

18

16.14z

(foto:

Skystef

-

De foto hierna toont een prachtige supercell boven Zeeland omstreeks 18z. Let op de verticale en vrij smalle updraftkolom met soort wall-cloud onderaan. Hier is geen hoosverschijnsel waargenomen maar de wallcloud geeft toch een vrij sterke rotatie aan van de updraftkollom. Deze cel heeft het uitzicht van een zgn. LP-supercell, een type dat weinig neerslag produceert. Daardoor zijn al de structuren veel beter te zien dan in het geval van een klassieke- of HP-supercell.

Supercell boven Zeeland omstreeks 18z. (foto: Vloemans Mark).

Hoosverschijnselen en aangerichte schade Van de windhoos in Duffel is geen beeldmateriaal bekend maar er zijn sterke aanwijzingen (o.a getuigen) dat het hier wel degelijk om een windhoos ging. Dezelfde cel veroorzaakte ook in het Nederlandse Bergeijk een hoos. Aan de hand van de schade en foto’s gaat het KNMI ervan uit dat het ook hier om een tornado ging. Van de windhoos in Petit-Roeulx zijn wel prachtige opnames gemaakt, zowel op foto als op video. Dit is lang niet altijd het geval en dit was de unieke gelegenheid om een goed zicht te hebben op hoe windhozen er bij ons uitzien en hoe zij zich ontwikkelen onder een mesocyclone. Hieronder volgt een zeer summiere selectie uit een grote verzameling foto’s die ons ter

19

beschikking stonden. Een eerste beeld toont ons de supercel van dichtbij met de updraftkolom die laag boven de horizon hangt en pas daarachter de downdraft (met regenscherm). De groene letters geven de positie aan op de RADAR op de inzetfoto.

Hieronder is de evolutie van de eigenlijke windhoos weergegeven (foto’s: Karel Holvoet), van “tubastadium” tot zgn. “koord-stadium”. Wie goed oplet, zal in de basis van de slurf zelfs irisaties waarnemen, een duidelijke aanwijzing dat de slurf niet uit stof maar wel uit gecondenseerde waterdamp bestaat. Pas op het einde is er duidelijk sprake van een stof- en puinwolk onderin de slurf.

20

Hieronder is nog een algemeen beeld weergegeven van de hoos onder de supercell met pas helemaal rechts de regen. Tenslotte geven we hieronder ook nog enkele beelden afkomstig van videomateriaal waarbij de hoos vanuit een andere invalshoek werd gefilmd.

21

Bron: Rtbf

Bron: Rtbf

Bron: Rtbf

22

Er werd zeer lokaal zware schade aangericht door de hoos. Enkele boerderijen bevonden zich vlak op het traject van de hoos. De heer Karel Holvoet heeft heel wat foto’s genomen uit dit gebied waarvan hierna een beperkte selectie.

23

24

25

26

Hagel te Berendrecht (foto: Lars Smets - bron: weerwoord.be)

Haasdonk namiddag (foto: Antoine Lenjou – bron: weerwoord.be)

Conclusies Deze situatie bevestigt wat de laatste jaren meer en meer werd vermoed, namelijk dat windhozen en supercells meer voorkomen dan werd gedacht. Deze situatie drukt ons ook op de feiten dat serieuze uitbraken zoals we die kennen in de USA ook hier mogelijk zijn, zij het veel minder frequent en met tornado’s die niet heviger zijn dan F3. In dit geval viel de schade landelijk nog erg goed mee maar men kan zich de vraag stellen wat er gebeurd zou zijn, trokken deze hozen over drukker bevolkte streken. Een herhaling van Oostmalle en l’Eglise was zeker niet ondenkbaar. Positief is dat blijkt dat de voorwaarden die gunstig zijn voor hozen en supercells min of meer bekend zijn en dus tot op zekere hoogte voorspelbaar zijn. Wanneer dergelijke patronen zich afspiegelen op de weerkaarten moet dan ook een belletje rinkelen, voorzichtigheid is dan steeds geboden, wat de modellen ons ook voorschotelen! Het zou zeer de moeite waard zijn om verdere studie uit te voeren over deze thematiek, zodat meer ervaring en knowhow ontstaat in ons land. Referenties Over onweer in ons land zijn reeds enkele publicaties verschenen. De eest recente zijn te downloaden op het net: http://www.meteo.be/nederlands/index.php?doc=PubDld&ref_no=rmi_pub-2003014 http://www.meteo.be/nederlands/index.php?doc=PubDld&ref_no=rmi_pub-2003015

Een diepgravende publicatie over de meest belangrijke onweersbuien in ons land binnen de periode 1980 – 2003 is te vinden op: http://users.fulladsl.be/spb4195/onweer2.pdf

Hieronder nog enkele referenties en achtergrondinformatie. http://www.met.tamu.edu/class/atmo352/ http://users.fulladsl.be/spb4195/cursus.htm http://mtarchive.geol.iastate.edu/2005/stuff/TORNADO%20STREAK%20PAPER.pdf#search=%22JETSTREAK%2BTORNADOES%22

http://webserv.chatsystems.com/~doswell/publications/Synoptics_Chapter.pdf#search=%22severe%20 %20%22jet%20streak%22%20filetype%3Apdf%22

27

ANNEX Hieronder het schadespoor nabij Petit-Roeulx opgetekend door Karel Holvoet.

Schadespoor (met dank aan K. Holvoet)

28

De belangrijkste parameters, afkomstig van de souding (Parcel op basis van onderste 50hpa-laag).

(Lightningwizard.com)

29