K a m i l a Wojdyło Institute of Psychology U n i v e r s i t y of Gdańsk Aleksandra Lewandowska-Walter Institute of Psychology U n i v e r s i t y of Gdańsk Paweł J u r e k Institute of Psychology U n i v e r s i t y of Gdańsk

Workaholism and competencies

emotional

1

ABSTRACT This veloped

study, by

u s i n g t h e P o l i s h v e r s i o n o f t h e W o r k A d d i c t i o n R i s k T e s t de¬

Robinson

affect

regulation

have

a

(1999),

and

g e n e r a l l y low

petences.

Workaholics

examines

emotional

the

abilities.

relationships It is

l e v e l of self-regulation (N

=

59)

of w o r k a h o l i s m

suggested,

of emotions

and non-workaholics

(N

to

that workaholics

and =

e m o t i o n a l com¬ 56)

were

compa¬

r e d a s t o t h e i r affect r e g u l a t i o n l e v e l i n s i t u a t i o n s o f f a i l u r e a n d s i t u a t i o n s of performing enjoyable activities, gence

level.

The

hypothesis

and as to their general emotional intelli¬

regarding negative

a h o l i s m a n d s e l f - r e g u l a t o r y a b i l i t i e s both i n engaged

in

enjoyable

workaholics T h e y have emotions

activities

was

relationship

between work-

situations of failure and of being

confirmed.

When

faced

with

failure,

s h o w l a c k o f a b i l i t y t o "get a w a y " from u n p l e a s a n t e x p e r i e n c e s .

also

difficulties

with

while

performing

enjoyable

r e m a i n i n g active activities.

and m a i n t a i n i n g positive Differences

between

work¬

a h o l i c s a n d n o n - w o r k a h o l i c s r e g a r d i n g e m o t i o n a l i n t e l l i g e n c e t u r n e d out s t a ¬ tistically irrelevant. management

practices

T h o s e r e s u l t s a r e d i s c u s s e d i n the context o f p e r s o n n e l in

organizations.

The

conclusions

may

find

their

Acknowledgements: Studies p a r t l y financed by U n i v e r s i t y of Gdańsk g r a n t BW: 7400-5-0452-7. Correspondence s h o u l d be addressed to K a m i l a Wojdyło, U n i v e r s i t y of Gdańsk, Bażyńskiego 4, 80-952 Gdańsk, e - m a i l : [email protected].

322

K a m i l a Wojdyło Instytut

Psychologii

U n i w e r s y t e t Gdański

Aleksandra Instytut

Lewandowska-Walter

Psychologii

U n i w e r s y t e t Gdański

Paweł J u r e k Instytut

Psychologii

U n i w e r s y t e t Gdański

Pracoholizm a kompetencje emocjonalne 1

ABSTRAKT W n i n i e j s z y m rozdziale zaprezentowano w y n i k i badań n a d związkiem pomiędzy p r a c o h o l i z m e m a zdolnościami r e g u l a c j i emocji oraz inteligencją emocjonalną. W b a d a n i u zastosowano polską wersję k w e s t i o n a r i u s z a W A R T (Work Addiction Risk Test) Robinsona (1999). Sformułowano hipotezy, że pracoholicy charakteryzują się generalnie niższym poziomem r e g u l a c j i emocji oraz sprawności emocjonalnych. Porównano pracoholików (N = 59) i osoby nie będące p r a c o h o l i k a m i (N = 56) pod względem p o z i o m u k o n t r o l i emocji w sytuacjach porażki oraz w sytuacjach w y k o n y w a n i a czynności p r z y j e m n y c h , a także pod względem ogólnego p o z i o m u i n t e l i g e n c j i emocjonalnej. W y n i k i badań potwierdziły sformułowane h i p o t e z y o n e g a t y w n e j r e l a c j i pomiędzy p r a c o h o l i z m e m a zdolnościami s a m o r e g u l a c j i zarówno w s y t u a c j i porażki, j a k i zaangażowania w czynności p r z y j e m n e . W k o n f r o n t a c j i z porażkami pracoholicy wykazują niższe, w porównaniu do niepracoholików, zdolności d y s t a n s o w a n i a się od n i e p r z y j e m n y c h doświadczeń. Pracoholicy przejawiają również wyższy poziom trudności w p o d t r z y m y w a n i u aktywności oraz u t r z y ­ m y w a n i u p o z y t y w n y c h emocji w sytuacjach w y k o n y w a n i a czynności przy¬ j e m n y c h . H i p o t e z a o różnicy pomiędzy p r a c o h o l i k a m i i n i e p r a c o h o l i k a m i

B a d a n i a częściowo f i n a n s o w a n e z g r a n t u U n i w e r s y t e t u Gdańskiego B W : 7400-5-0452-7.

323

E m p i r i c a l aspects

of the psychology..

- 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

applications in diagnosis, early detection, as w e l l as p l a n n i n g actions to pre­ vent w o r k a h o l i s m problem from deepening. K e y w o r d s : w o r k a h o l i s m , w o r k addiction, emotional competences, action orientation

Introduction The t e r m workaholism was created t h r o u g h analogy w i t h the t e r m "alco¬ h o l i s m " , i n d i c a t i n g an addictive nature of the phenomenon: extreme com¬ pulsion-based need/drive to w o r k (uncontrollable need to w o r k w i t h o u t rest/ stopping), w h i c h hinders the i n d i v i d u a l s physical and m e n t a l h e a l t h and social f u n c t i o n i n g (Oates, 1971). Most of researches stress the core charac¬ t e r i s t i c of w o r k a h o l i s m — strong w o r k drive, defining the phenomenon as a disorder — "the compulsion or the uncontrollable need to w o r k incessantly" (Oates, 1971; Ng, Sorensen & Feldman, 2007; Shimazu, Bakker & Demerouti, 2009; Spence & Robbins, 1992), t h a t includes work-obsession, characterised by self-imposing of very h i g h standards, an i n a b i l i t y to regulate w o r k i n g habits and neglecting other life activities ( K i l l i n g e r , 1991; N a u g h t o n , 1987; Oates, 1971; Poppelreuter, 1997; Robinson, 1998; Schwarz, 1982; Schaufeli, Shimazu & T a n s , 2009, Wojdyło, 2007, 2010a, 2010b). It is noteworthy, t h a t defining w o r k a h o l i s m in destructive terms is not commonly shared. There are s t i l l some authors, who argued t h a t workahol i s m may be defined only as a positive phenomenon. An addiction to w o r k is described as a satisfying style of w o r k i n g and l i v i n g , i n d i c a t i n g t h a t workaholics are people who love w o r k , are healthy, happy, satisfied w i t h t h e i r lifestyle and productive (Cantarow, 1979; Machlowitz, 1980; K o r n , P r a t t & L a m b r o u , 1987; Sprankle & Ebel, 1987). The existing discrepancies in the way of defining w o r k a h o l i s m constitute a serious obstacle in conducting research and systemising knowledge. P o s t u l a t i n g t h a t w o r k a h o l i s m may appear in a positive form is h i g h l y controversial because it implies a paradoxical form of a "healthy addiction". Research results provide support, t h a t the essence of w o r k a h o l i s m is speci¬ fic compulsion-based w o r k i n g style and not the number of w o r k i n g hours (Burke & Koksal, 2002; M c m i l l a n , Brady, O'Driscoll & M a r s h , 2002; K a n a i , Wakabayashi & F l i n g , 1996; Russo & Waters, 2006). Researches on w o r k a h o l i s m lack e m p i r i c a l data, concerning p a r t i c u l a r l y the regulatory mechanisms of the syndrome w h i c h could provide guidelines to create prevention and t r e a t m e n t programs for addicted to w o r k . There is a growing number of research r e p o r t i n g t h a t w o r k a h o l i s m is r e l a t e d to poorer emotional well-being (Andreassen, U r s i n & E r i k s e n , 2007; B u r k e

324

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

w poziomie i n t e l i g e n c j i emocjonalnej nie potwierdziła się. U z y s k a n e w prze¬ p r o w a d z o n y c h b a d a n i a c h w y n i k i omówiono w kontekście p r a k t y k i zarzą¬ dzana ludźmi w organizacjach. W n i o s k i badawcze mogą znaleźć zastosowa­ nie w diagnostyce, p r e w e n c j i , j a k i p l a n o w a n i u działań przeciwdziałających p r o b l e m o w i pracoholizmu. Słowa k l u c z o w e : pracoholizm, uzależnienie od pracy, kompetencje emocjo¬ n a l n e , o r i e n t a c j a na działanie

Wprowadzenie Pojęcie p r a c o h o l i z m u stworzono przez analogię do t e r m i n u a l k o h o l i z m , wskazując na uzależnieniowy c h a r a k t e r z j a w i s k a : silną, kompulsyjną/niekontrolowaną potrzebę p r a c y bez p r z e r w y , wpływającą n e g a t y w n i e na zdro¬ w i e fizyczne i psychiczne oraz społeczne f u n k c j o n o w a n i e j e d n o s t k i (Oates, 1971). W i e l u badaczy d e f i n i u j e to z j a w i s k o j a k o zaburzenie — „przymus l u b n i e k o n t r o l o w a n a potrzeba n i e u s t a n n e j p r a c y " (Oates, 1971; N g , Sorensen, F e l d m a n , 2007; S h i m a z u , B a k k e r , D e m e r o u t i , 2009; Spence, Robbins, 1992), obejmujące obsesję pracy, s t a w i a n i e sobie bardzo w y s o k i c h standardów, nie¬ zdolność do r e g u l o w a n i a nawyków związanych z pracą, z a n i e d b y w a n i e i n ¬ n y c h (pozazawodowych) aktywności życiowych ( K i l l i n g e r , 1991; N a u g h t o n , 1987; Oates, 1971; Poppelreuter, 1997; Robinson, 1998; Schwarz, 1982; Schauf e l i , S h i m a z u , T a r i s , 2009; Wojdyło, 2007, 2010a, 2010b). Należy j e d n a k zauważyć, że d e f i n i o w a n i e p r a c o h o l i z m u w k a t e g o r i a c h d e s t r u k t y w n y c h nie j e s t powszechnie podzielane. Niektórzy a u t o r z y okre¬ ślają p r a c o h o l i z m j a k o z j a w i s k o p o z y t y w n e . Uzależnienie od p r a c y u j m u j e się j a k o dający satysfakcję s t y l p r a c y i życia, wskazując, że pracoholicy to osoby, które kochają pracę, są zdrowe, szczęśliwe, zadowolone ze swojego s t y l u życia i produktywne (Cantarow, 1979; Machlowitz, 1980; K o r n , P r a t t , L a m b r o u , 1987; S p r a n k l e , E b e l , 1987). Istniejące rozbieżności w sposobie d e f i n i o w a n i a p r a c o h o l i z m u stanowią poważną przeszkodę w p r o w a d z e n i u badań i s y s t e m a t y z o w a n i u wiedzy. Postulowanie, że p r a c o h o l i z m może występować w p o z y t y w n e j f o r m i e j e s t wysoce k o n t r o w e r s y j n e , bo i m p l i k u j e paradoksalną postać „zdrowego uza¬ leżnienia". W y n i k i badań dostarczają poparcia d l a tezy, że istotą pracoholi¬ z m u j e s t określony, o p a r t y n a p r z y m u s i e s t y l pracy lecz nie liczba godzin p r a c y (Burkę, K o k s a l , 2002; M c M i l l a n , B r a d y , O ' D r i s c o l l , M a r s h , 2002; K a n a i , W a k a b a y a s h i , F l i n g , 1996; Russo, W a t e r s , 2006). W l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u b r a k u j e d a n y c h e m p i r y c z n y c h dotyczących w szczególności mechanizmów r e g u l a c y j n y c h s y n d r o m u , które mogłyby dostarczyć podstaw do t w o r z e n i a programów p r e w e n c j i i leczenia l u d z i

325

E m p i r i c a l aspects

of the psychology..

- 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

& M a t t h i e s e n , 2004; Spence & Robbins, 1992). Therefore, we assume t h a t emotional regulatory mechanism is c r u c i a l for r e g u l a t i n g w o r k addiction. Thus, in the c u r r e n t study we focused on the relationship between workaholism and emotional competences. There are many investigations i n d i c a t i n g t h a t workaholics may have diffi¬ culties regarding the a b i l i t y to regulate emotions, and t h a t obsessive w o r k i n g can be a strategy to regulate emotional states (to reduce negative emotions and psycho-physical exhaustion). For example, B u r k e (2000b) found, t h a t workaholics have need to "prove" themselves t h r o u g h achievements and ta¬ k i n g r i s k s , w h i c h is connected w i t h a fear of being judged as an unsuccessful and worthless person. Studies conducted by B u r k e (2004) confirmed, t h a t low self-esteem may be one of the most i m p o r t a n t markers of w o r k a h o l i s m . Consistent w i t h these findings many authors indicate, t h a t low self-esteem, can be i m p o r t a n t reason for w o r k a h o l i s m (e.g. Ng et a l , 2007). Other studies showed t h a t higher level of w o r k addiction was associated w i t h negative emotions (e.g. anxiety) (Burke & M a t t h i e s e n , 2004) and ener¬ getic arousal (Wojdyło, 2005a). According to experimental data, people ad¬ dicted to w o r k experience h i g h stress, tension, uneasiness and h i g h level of s i t u a t i o n a l anxiety in task s i t u a t i o n s . Workaholics experience also h i g h dispositional anxiety — they are often absorbed by u n i m p o r t a n t obsessive thoughts, they w o r r y about u n i m p o r t a n t t h i n g s , they suffer badly when disappointed, they experience greater u n c e r t a i n t y t h a n non-workaholics when acting under t h e i r own responsibility, they have d i f f i c u l t i e s w i t h m a i n t a i n i n g m e n t a l distance to acquired experiences, failures, they expe¬ rience loneliness, feeling of being t h r e a t e n e d and isolated in the w o r l d (Wojdyło, 2010). The researches regarding the conception of personality antecedents of w o r k a h o l i s m (Wojdyło, 2005a, 2007) indicate t h a t workaholic achievement o r i e n t a t i o n involves both the drive to a t t a i n desirable states (showing per¬ sonal competence) and the w i s h to avoid undesirable ones (revealing own incompetence). The detected regulatory mechanism of workaholic persona¬ l i t y allows the conclusion t h a t workaholics have difficulties in r e g u l a t i n g negative emotions (especially fear of f a i l u r e ) . Thus, the i n t e n s i f i c a t i o n of w o r k persistence depends on the i n t e n s i t y of the fear of f a i l u r e : the greater the fear of f a i l u r e the stronger the w o r k obsession. Studies of Poppelreuter (1996) revealed t h a t workaholics have difficul¬ ties w i t h m a k i n g use of free-time, r e l a x a t i o n and r e l i e v i n g the tension. They organize and experience t h e i r free time in a different way t h a n non-workaho¬ lics ( d u r i n g t h e i r free t i m e , they r e m a i n focused on t h e i r w o r k ; they have the need to control, p l a n and s t r u c t u r e , as w e l l as problems w i t h "going o f f ) .

326

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

uzależnionych od pracy. Coraz większa liczba badań pokazuje, że pracoho¬ l i z m wiąże się z g o r s z y m f u n k c j o n o w a n i e m e m o c j o n a l n y m ( A n d r e a s s e n U r s i n , E r i k s e n , 2007; Burkę, M a t t h i e s e n , 2004; Spence, Robbins, 1992). W związku z powyższym zakładamy, że m e c h a n i z m r e g u l a c j i emocji może mieć szczególne znaczenie w w y z n a c z a n i u i p o d t r z y m y w a n i u procesu uza¬ leżnienia od pracy. W n i n i e j s z y c h b a d a n i a c h , k o n c e n t r u j e m y się na r e l a c j i pomiędzy pracoholizmem a k o m p e t e n c j a m i e m o c j o n a l n y m i . Wiele badań w s k a z u j e , że pracoholicy mogą mieć trudności w zakresie r e g u l o w a n i a emocji, a obsesyjne n a s t a w i e n i e wobec p r a c y może być stra¬ tegią r e g u l a c j i stanów emocjonalnych (ukierunkowaną na zmniejszenie ne¬ g a t y w n y c h emocji i psychofizycznego w y c z e r p a n i a ) . Na przykład, Burkę (2000b) wykazał, że pracoholicy mają potrzebę p o t w i e r d z e n i a własnej war¬ tości poprzez osiągnięcia i podejmowanie r y z y k a , co w y n i k a z obawy p r z e d b y c i e m o c e n i a n y m j a k o osoba nie odnosząca sukcesu i bezwartościowa. W y n i k i badań p r z e p r o w a d z o n y c h przez Burkę (2004) potwierdzają, że n i s k a samoocena może być j e d n y m z najważniejszych wskaźników p r a c o h o l i z m u . Zgodnie z t y m i u s t a l e n i a m i w i e l u autorów w n i o s k u j e , ż e n i s k i e poczucie własnej wartości może być ważną przyczyną uzależnienia od p r a c y (np. Ng i i n . , 2007). We i n n y c h badaniach stwierdzono, że wyższy poziom uzależnienia od pracy wiąże się z n e g a t y w n y m i emocjami, t a k i m i j a k lęk (Burkę, M a t t h i e s e n , 2004), a także pobudzeniem e n e r g e t y c z n y m (Wojdyło, 2005a). Z danych ekspery¬ m e n t a l n y c h w y n i k a , że osoby uzależnione od p r a c y w s y t u a c j i zadaniowej przeżywają z d e n e r w o w a n i e , napięcie, niepokój, w y s o k i poziom lęku s y t u ¬ acyjnego. Pracoholicy ujawniają też w y s o k i lęk dyspozycyjny — często zaab¬ s o r b o w a n i są dręczącymi i c h nieważnymi myślami, zamartwiają się o rzeczy mało ważne, d o t k l i w i e przeżywają rozczarowania, w wyższym s t o p n i u niż n i e p r a c o h o l i c y doświadczają niepewności w działaniu na własną odpowie¬ dzialność, mają trudności w u t r z y m y w a n i u d y s t a n s u psychicznego wobec n a b y t y c h doświadczeń, niepowodzeń, doświadczają poczucia o s a m o t n i e n i a , zagrożenia i obcości w otaczającym i c h świecie (Wojdyło, 2010). Według k o n c e p c j i osobowościowych uwarunkowań p r a c o h o l i z m u treść i k i e r u n e k zachowania pracoholicznego wyznaczają dwie kategorie celów zwią¬ zanych z osiągnięciami, f u n k c j o n a l n i e powiązane: cele dokonań u k i e r u n k o ¬ w a n i e na dążenie ( w y k a z a n i e własnych k o m p e t e n c j i ) oraz cele dokonań u k i e ­ r u n k o w a n e na u n i k a n i e (zapobieganie u j a w n i a n i u własnej niekompetencji) (Wojdyło, 2005a, 2007). Z badań własnych (Wojdyło, 2005a) w y n i k a , że nasi¬ lenie uporczywości p r a c y zależy od wielkości lęku p r z e d n i e p o w o d z e n i e m : im wyższa j e s t obawa p r z e d porażką, t y m s i l n i e j s z a obsesja pracy. B a d a n i a P o p p e l r e u t e r a (1996) wskazują, że pracoholicy mają trudności z k o r z y s t a n i e m z czasu wolnego, relaksacją, u z y s k a n i e m odprężenia. Pracoh o l i c y o d m i e n n i e od niepracoholików organizują i przeżywają czas w o l n y

327

E m p i r i c a l aspects

of the psychology..

- 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

The present study is p a r t of a larger research project on w o r k a h o l i s m personality d e t e r m i n a n t s , b u i l t on previous works (Wojdyło, 2005a, 2005b, 2006, 2007) and extends these works to discover new areas (the r e l a t i o n s h i p between w o r k a h o l i s m and emotional a b i l i t i e s ) . According to the action con­ t r o l conception, proposed by K u h l (1984, 1985, 1994a, Marsza!-Wiśniewska, 2002), there are two m a i n types of situations r e l a t e d w i t h emotional compe¬ tences w h i c h r e q u i r e the use of emotional a b i l i t i e s : situations ofexperien¬ cing failure, unpleasant experiences ( r e q u i r i n g an a b i l i t y to reduce the ne¬ gative affect) (failure-related action orientation, AOF), and situations of performing voluntary pleasant and/or interesting actions (requiring to sustain the positive affect, enabling f u l l involvement i n i n t e r e s t i n g actions) (performance-related action-orientation, AOP). An emotional a b i l i t i e s ' deficit, on the other h a n d , is revealed in situations of f a i l u r e and of p e r f o r m i n g satisfying actions t h r o u g h two types of behaviour: a) inability to influence negative emotions with volitional control, being absorbed w i t h t h i n k i n g about the experienced f a i l u r e s , i n a b i l i t y t o stop t h i n ¬ k i n g about f a i l u r e (shortly after it took place), i n a b i l i t y to focus one's atten¬ t i o n on a new action, and b) inconstancy: i n a b i l i t y to sustain a positive affect and to become involved in the performed enjoyable action, quick abando¬ n i n g or a b o r t i n g of the conducted action, in order to do something else. A c t i o n - o r i e n t a t i o n is defined as a metastatic mode of c o n t r o l , w h i c h faci¬ l i t a t e s the enactment of change-oriented i n t e n t i o n s , as the a b i l i t y to exert v o l i t i o n a l control over one's feelings ( K u h l , 1984; Koole, K u h l , J o s t m a n n & Vohs, 2003) — to reduce negative affect and to m a i n t a i n positive affect. S t a t e - o r i e n t a t i o n is defined as a catastatic mode of control w h i c h i n h i b i t s the enactment of change-oriented i n t e n t i o n s , as the i n a b i l i t y to exert v o l i ¬ t i o n a l control over one's feelings. According to K u h l ' s conception of action c o n t r o l , state and change o r i e n t a t i o n constitute two types of factors w h i c h have a negative influence over action c o n t r o l as they h i n d e r the r e a l i s a t i o n of a given i n t e n t i o n . An u n d e r - a c t i v i t y of the action i n i t i a t i n g system rela¬ ted to state o r i e n t a t i o n causes d i f f i c u l t y in " g e t t i n g away f r o m f a i l u r e s " , in situations after a f a i l u r e . However, o v e r - a c t i v i t y of the action i n i t i a t i n g system, in the case of change o r i e n t a t i o n , causes the i n a b i l i t y to continue an action, w h i c h is enjoyable for the i n d i v i d u a l . Based on the w o r k compulsion and a h i g h negative emotions (especially h i g h fear of f a i l u r e ) , t h a t characterize workaholics, it is here assumed, t h a t i n s i t u a t i o n s o f f a i l u r e and s i t u a t i o n s o f p e r f o r m i n g v o l i t i o n a l enjoyable activities (e.g. w a t c h i n g a f i l m , being on holiday, being in a r e l a t i o n ) the w o r k - a d d i c t e d display deficit of emotional a b i l i t i e s — being absorbed in f a i l u r e and an i n a b i l i t y to "become engrossed" in enjoyable a c t i v i t i e s . In other w o r d s , i t i s assumed, t h a t the h i g h e r the l e v e l o f w o r k a h o l i s m ,

328

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

(w

czasie

wolnym

pozostają

potrzeba kontroli, Prezentowane w g r a m u badawczego

skoncentrowani

planowania, niniejszym nad

na

struktury, artykule

pracy,

charakteryzuje

problemy z

„wyłączeniem

b a d a n i e j e s t częścią większego

osobowościowymi w y z n a c z n i k a m i

ich

się"). pro­

pracoholizmu i

na­

wiązuje do wcześniejszych badań (Wojdyło, 2 0 0 5 a , 2 0 0 5 b , 2 0 0 6 , 2 0 0 7 ) , r o z ¬ szerzając j e a

o

nowe

sprawnościami

obszary

działania K u h l a (1984, wyróżnić i

dwa rodzaje

wymagających

eksploracji

emocjonalnymi).

Na

1985,

(relacje

podstawie

pomiędzy

analizy

pracoholizmem

koncepcji

1994a, Marszał-Wiśniewska,

s y t u a c j i związanych z

wykorzystania

sprawności

kontroli

2002) można

kompetencjami emocjonalnymi emocjonalnych

przez

podmiot:

sytuacje doznawania niepowodzenia, przykrych doświadczeń (wymagające zdolności do redukcji negatywnego afektu) (failure-related action orienta­ tion, AOF) oraz sytuacje wykonywania dobrowolnych czynności przyjem­ nych

i/lub

interesujących

pozytywnego,

(wymagające

umożliwiających

(performance-related

łania Deficyt

sprawności

zdolności

pełne

do

action-orientation,

emocjonalnych

podtrzymywania

zaangażowanie

z

w

afektu

interesujące

dzia­

AOP).

kolei,

przejawia

się

w

sytuacjach

porażki i w y k o n y w a n i a czynności s a t y s f a k c j o n u j ą c y c h w dwóch p r z e c i w s t a w ­ nych

do wyżej w y m i e n i o n y c h r o d z a j a c h zachowań,

odpowiednio:

a)

niezdol­

ności do wywierania wpływu na emocje negatywne za pomocą wolicjonalnej kontroli,

zaabsorbowania

myśleniem

o

doznanych

niepowodzeniach,

brakiem

umiejętności z a p r z e s t a n i a m y ś l e n i a o n i e p o w o d z e n i u ( w krótkim c z a s i e p o jego

wystąpieniu),

ności

i b)

brakiem

zmiennością:

umiejętności

niezdolności

koncentracji

uwagi

na

nowej

czyn¬

do p o d t r z y m y w a n i a a f e k t u p o z y t y w n e g o

i z a a n g a ż o w a n i a w w y k o n y w a n a czynność p r z y j e m n ą , s z y b k i m p o r z u c a n i e m w y k o n y w a n e j czynności l u b j e j p r z e r y w a n i e m w c e l u zajęcia się czymś i n n y m . Orientacja

na

działanie j e s t

ułatwiający

przekształcenie

zdolność

świadomej

do

wpływu i

kontroli

zmiany w

emocji w

2003).

w a w c z y tryb

kontroli,

oraz j a k o

promujący

celową

(Kuhl,

tryb

aktywność

celu zmniejszenia

u t r z y m a n i a wpływu p o z y t y w n e g o

m a n n , Vohs, łanie

definiowana jako

intencji

ich

1984; K o o l e ,

kontroli, oraz j a k o

negatywnego Kuhl,

Jost-

O r i e n t a c j a na s t a n j e s t z kolei d e f i n i o w a n a j a k o zacho¬ który h a m u j e

niezdolność

przekształcanie

do w o l i c j o n a l n e j

cepcją k o n t r o l i działania K u h l a ,

intencji

kontroli emocji.

zmiany w Zgodnie z

dzia¬ kon¬

o r i e n t a c j a na s t a n oraz o r i e n t a c j a na zmien¬

ność s t a n o w i ą d w a r o d z a j e c z y n n i k ó w , które m a j ą n e g a t y w n y w p ł y w n a kontrolę działania, ponieważ utrudniają realizację i n t e n c j i . Niedoczynność s y s t e m u i n i c j o w a n i a działania związana z

orientacją n a s t a n p o w o d u j e t r u d ¬

ności w d y s t a n s o w a n i u się o d n i e p o w o d z e ń w s y t u a c j a c h d o ś w i a d c z a n i a p o ­ rażki.

Z kolei

nadaktywność

s y s t e m u inicjującego

działanie

w

przypadku

o r i e n t a c j i n a z m i e n n o ś c i , p o w o d u j e niezdolność d o k o n t y n u o w a n i a działania, które j e s t d l a o s o b y p r z y j e m n e .

329

E m p i r i c a l aspects of the psychology.. - 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

the lower the a b i l i t y to regulate negative emotions in s i t u a t i o n s of f a i l u r e and to regulate positive emotions d u r i n g enjoyable a c t i v i t i e s . Based on the f i n d i n g s , t h a t workaholics have h i g h negative emotions and h i g h fear of f a i l u r e , it is here assumed also, t h a t the addicted to w o r k are characterised by generally low level of emotional intelligence (deficit of know¬ ledge of emotions, i n a b i l i t y to recognise and steer one's personal and other people's emotions). The s t r u c t u r e of the t h e o r e t i c a l model w h i c h is the subject of t h i s study (systematic f o r m u l a t i o n of the r a t i o n a l l e a d i n g to the assumed hypotheses) is presented in figure 1. SITUATIONS RELATED WITH EMOTIONAL COMPETENCES

Q O

<

failure, unpleasant experiences

performing of enjoyable activities

AFFECT REGULATION

Action orientation

ability to "get away"

ability to "become engrossed"

AFFECT REGULATION DEFICIT

State/change orientation

being absorbed

change

AOF Scale

AOP Scale

Figure 1 . S t r u c t u r e o f t h e t h e o r e t i c a l m o d e l , a s t h e b a s i s o f t h e a s s u m e d h y p o t h e s e s .

The f o l l o w i n g hypotheses were f o r m u l a t e d : H I : Workaholics, compared t o non-workaholics, are characterised b y lower negative affect r e g u l a t i o n (the a b i l i t y to reduce negative affect), m a n i fested t h r o u g h becoming absorbed in f a i l u r e and unpleasant experiences; H2:

Workaholics, compared to non-workaholics, show lower positive affect r e g u l a t i o n (the a b i l i t y t o m a i n t a i n positive affect), i n the s i t u a t i o n o f p e r f o r m i n g v o l i t i o n a l enjoyable a c t i v i t i e s ;

H3:

Workaholics are characterised by lower level of emotional intelligence t h a n non-workaholics.

330

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

Uwzględniając wewnętrzny p r z y m u s w y k o n y w a n i a p r a c y oraz w y s o k i poziom n e g a t y w n y c h emocji (szczególnie w y s o k i lęk p r z e d porażką), które charakteryzują pracoholików, można założyć, że w sytuacjach porażki oraz w y k o n y w a n i a p r z y j e m n y c h czynności (np. oglądanie f i l m u , pobyt n a w a k a ¬ cjach, relacje z i n n y m i ) , osoby uzależnione od pracy wykazują deficyt kom¬ p e t e n c j i emocjonalnych — zaabsorbowanie niepowodzeniem i b r a k umiejęt¬ ności „zanurzenia się" w czynnościach p r z y j e m n y c h . I n n y m i słowy, można przyjąć, ż e i m wyższy poziom p r a c o h o l i z m u , t y m niższa zdolność r e g u l a c j i n e g a t y w n y c h emocji w sytuacjach porażki oraz r e g u l a c j i emocji pozytyw¬ n y c h w sytuacjach w y k o n y w a n i a d o b r o w o l n y c h czynności p r z y j e m n y c h . N a p o d s t a w i e wyników badań pokazujących, że p r a c o h o l i c y odczuwają s i l n e n e g a t y w n e emocje i w y s o k i poziom lęku p r z e d porażką, zakładamy również, że osoby uzależnione od p r a c y cechuje n i s k i poziom i n t e l i g e n c j i emocjonal¬ nej (deficyt w zakresie w i e d z y o emocjach, zdolności do r o z p o z n a w a n i a i kie¬ r o w a n i a emocjami o s o b i s t y m i i emocjami i n n y c h osób). Strukturę m o d e l u teoretycznego, będącego p r z e d m i o t e m e k s p l o r a c j i ( s y s t e m a t y c z n e ujęcie przesłanek prowadzących do przyjętych h i p o t e z ) przedstawia r y c i n a 1. SYTUACJE ZWIĄZANE Z KOMPETENCJAMI EMOCJONALNYMI

I AFFECT REGULATION DEFICYT REGULACJI EMOCJI

niepowodzenie, przykre doświadczenia

wykonywanie czynności przyjemnych

oríentacja na działanie

umiejętność „oderwania się"

umiejętność „zatopienia się"

orientacja na stan/zmienność

z aab sorbowanie

zmienność

Skala AOF

Skala AOP

O

ft Rye. 1. S t r u k t u r a m o d e l u t e o r e t y c z n e g o , będącego podstawą przyjętych h i p o t e z .

Sformułowano następujące h i p o t e z y : H I : Pracoholików w porównaniu z n i e p r a c o h o l i k a m i cechuje niższy poziom zdolności do r e g u l a c j i n e g a t y w n y c h emocji, (the ability to reduce negative

331

E m p i r i c a l aspects of the psychology.. - 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

Method Respondents The study i n v o l v e d 211 students of U n i v e r s i t y of Gdańsk and Gdynia M a r i t i m e Academy; aged between 18 and 32 (M = 20.659; SD = 2.06); 111 women and 100 m e n ; 202 respondents w i t h secondary education and 9 w i t h h i g h e r education (three students were independent w o r k e r s and 6 were w h i t e - c o l l a r w o r k e r s w i t h o u t executive positions).

Measures 1. In order to measure w o r k a h o l i s m , Robinson and P h i l i p s ' W o r k A d d i c t i o n Risk Test (WART), in a Polish version adapted by Wojdyło (2005b) (Cronbach's alpha = 0.87) for group studies, was used. The method measures b e h a v i o u r a l , cognitive and emotional reactions w h i c h c o n s t i t u t e w o r k ­ aholism syndrome. The questionnaire comprises of 25 statements asses¬ sed on a 4-degree frequency scale, w i t h answer categories r a n g i n g f r o m "almost never" to "almost always." The scale ranges f r o m 25 to 100 po¬ i n t s . H i g h r e s u l t (67-100) is an i n d i c a t o r of a h i g h degree of addiction, m e d i u m r e s u l t (57-66) — of a moderate degree of addiction. Low r e s u l t — between 25-56 points — i n d i c a t e d no addiction and low r i s k of w o r k a h o ­ l i s m . The Polish a d a p t a t i o n of the WART measures the f o l l o w i n g 5 di¬ mensions of w o r k a h o l i s m : W o r k Obsession/Compulsion, E m o t i o n a l Arou¬ sal/Perfectionism, Work Overload, Outcome O r i e n t a t i o n and Self-Esteem. The comparative groups of workaholics and non-workaholics were de¬ r i v e d on the basis of the general WART questionnaire r e s u l t and i t s q u a r t i l e values (N = 211). Q u a r t i l e s were derived separately for women (N = 111) and for men (N = 100), due to s t a t i s t i c a l l y s i g n i f i c a n t differen¬ ces on the w o r k a h o l i s m level between the groups (on average 56.66; SD = 0.90; N = 111 for the group of women, in r e l a t i o n to 52.55; SD = 0.9; N = 100 for the group of men; F ( 1 . 2 0 9 ) = 9.846, p < 0.002) (quartiles for the group of women equalled: 50 and 63, for the group of m e n : 45 and 58). The w o r k a h o l i c group (N = 59) comprised of 33 women and 26 men who received the highest scores in the WART questionnaire (M = 67.07; SD = 5.34; r e s u l t range for the group of women — 63 to 80 points, for the group of men — 58 to 79 points). The non-workaholic group (N = 56) com¬ p r i s e d of 29 women and 27 men w i t h the lowest scores in the WART questionnaire (M = 44.05; SD = 4.37; r e s u l t range for the group of women — 33 to 50 points, for the group of men —34 to 45).

332

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

affect) przejawiający się w z a a b s o r b o w a n i u d o z n a n y m niepowodze­ n i e m , p r z y k r y m i doświadczeniami; H 2 : Pracoholicy wykazują niższy niż n i e p r a c o h o l i c y poziom zdolności do r e g u l a c j i pozytywnych emocji (the ability to maintain positive affect) w s y t u a c j i w y k o n y w a n i a dobrowolnych czynności p r z y j e m n y c h ; H 3 : Pracoholików cechuje niższy w porównaniu z n i e p r a c o h o l i k a m i poziom i n t e l i g e n c j i emocjonalnej.

Metoda Osoby b a d a n e W b a d a n i a c h wzięło udział 2 1 1 studentów ( U n i w e r s y t e t u Gdańskiego i A k a d e m i i Morskiej w Gdyni) w w i e k u od 18 do 32 l a t (M = 20,659; SD = 2,06); 111 k o b i e t i 100 mężczyzn; 202 osoby z wykształceniem średnim i 9 z w y k ¬ ształceniem wyższym (3 studentów było p r a c o w n i k a m i s a m o d z i e l n y m i , a 6 — p r a c o w n i k a m i umysłowymi bez f u n k c j i kierowniczej).

Pomiar zmiennych 1. Do p o m i a r u pracoholizmu użyto K w e s t i o n a r i u s z P o m i a r u Pracoholizmu W A R T Robinsona i P h i l i p s a , w p o l s k i e j a d a p t a c j i do badań g r u p o w y c h Wojdyło (2005b) ( a l f a Cronbacha = 0,87). Narzędzie m i e r z y reakcje beha¬ w i o r a l n e , poznawcze i emocjonalne, które uważa się za konstytuujące s y n d r o m p r a c o h o l i z m u . K w e s t i o n a r i u s z składa się z 25 stwierdzeń oce¬ n i a n y c h na 4-stopniowej s k a l i częstotliwości z k a t e g o r i a m i odpowiedzi od „prawie n i g d y " do „prawie zawsze". Rozpiętość s k a l i w y n o s i od 25 do 100 punktów. W y n i k w y s o k i (67-100) j e s t wskaźnikiem uzależnienia w stop­ n i u w y s o k i m , w y n i k średni (57-66) — uzależnienia w s t o p n i u u m i a r k o w a ¬ n y m . Wskaźnikiem b r a k u uzależnienia oraz s t o p n i a r y z y k a pracoholi¬ z m u j e s t w y n i k n i s k i z przedziału 25-56 p k t . P o l s k a a d a p t a c j a W A R T m i e r z y 5 następujących wymiarów p r a c o h o l i z m u : Obsesja P r a c y / K o m p u l s j a , E m o c j o n a l n e P o b u d z e n i e / P e r f e k c j o n i z m , Przeciążenie Pracą, O r i e n t a c j a na W y n i k , Poczucie Własnej Wartości. G r u p y porównawcze pracoholików i niepracoholików wyodrębniono na p o d s t a w i e ogólnego w y n i k u w k w e s t i o n a r i u s z u WART, w oparciu o wartości k w a r t y l o w e (N = 211). K w a r t y l e wyróżniono oddzielnie d l a k o b i e t (N = 111) i mężczyzn (N = 100), ze względu na i s t o t n e s t a t y s t y c z n i e różnice między g r u p a m i w poziomie p r a c o h o l i z m u (średnio 56,66; SD = 0,90; N ważnych = 111, w g r u p i e k o b i e t wobec 52,55; SD = 0,9; N ważnych = 100, w g r u p i e m꿬 czyzn; F ( 1 , 209) = 9,846, p < 0,002) ( k w a r t y l e d l a g r u p y k o b i e t wynosiły:

333

E m p i r i c a l aspects of t h e psychology..

-

8.

Workaholism

and

e m o t i o n a l competencies

2. Affect regulatory abilities in situations of f a i l u r e and in situations of per­ f o r m i n g enjoyable activities were measured using K u h l ' s Action Control Scale (ACS-90), in a P o l i s h v e r s i o n by Marszał-Wiśniewska (2002). Two scales were used in t h i s study: A O F ( f a i l u r e - r e l a t e d action o r i e n t a t i o n vs. preoccupation); AOP (performance-related action o r i e n t a t i o n vs. vola¬ t i l i t y ) . Each subscale consists of 12 items w i t h a l t e r n a t i v e answers (A and B ) , i n d i c a t i n g respectively action o r i e n t a t i o n (1 point) and state o r change o r i e n t a t i o n , accordingly i n t h e case o f t h e A O F a n d A O P scale (0 points). Action o r i e n t a t i o n in each sub-scale may reach a value of 1 to 12. The higher the score, the higher the action o r i e n t a t i o n and, at the same t i m e , the lower the state o r i e n t a t i o n . The r e l i a b i l i t y coefficients for the sub-scales (calculated according Kuder-Richardson F o r m u l a 20) equal 0.79 (AOF) and 0.69 (AOP). 3. In order to measure emotional intelligence Schutte's I N T E E m o t i o n a l Intelligence Questionnaire in a Polish version by Ciechanowicz, Jawo¬ rowska and Matczak (2001) was used. The tool consists of 33 statements concerning, among others, the capabilities and abilities to cope w i t h fee¬ l i n g s , or directly coping strategies, or coping w i t h other people's reactions w h i c h indicate t h a t the subject has remedial a b i l i t i e s . T h i r t e e n items concern perception, assessment and expression of emotions, 10 items — emotion r e g u l a t i o n and the f i n a l 10 items — using emotions in t h i n k i n g and acting. Respondents indicated t h e i r agreement w i t h each i t e m on a five-point scale (from 1= strongly disagree to 5 = strongly agree).

Results Descriptive statistics Table 1 presents the means, standard deviations and intercorrelations among study measures. F i r s t , the five dimensions of w o r k a h o l i s m were s i g n i f i c a n t l y and positively i n t e r c o r r e l a t e d . Second, the correlation between acting scales (AOF and AOP) was s t a t i s t i c a l l y i n s i g n i f i c a n t , w h i c h is consi¬ stent w i t h the theoretical assumptions ( K u h l , 1994b). T h i r d , the two action o r i e n t a t i o n measurements were significantly negatively correlated w i t h the general result for w o r k a h o l i s m and three dimensions of w o r k a h o l i s m : Work Obsession, Arousal/Perfectionism and Overload. In a d d i t i o n , s t a t i s t i c a l l y significant negative r e l a t i o n was found between both action o r i e n t a t i o n in situations of p e r f o r m i n g enjoyable actions and Outcome O r i e n t a t i o n , and between action o r i e n t a t i o n in situations of f a i l u r e and Self-Esteem related w i t h work.

334

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

50 i 63, d l a g r u p y mężczyzn: 45 i 58). Grupę pracoholików (N = 59) utwo¬ rzyły 33 kobiety i 26 mężczyzn z najwyższymi w y n i k a m i w k w e s t i o n a r i u ¬ szu W A R T (M = 67,07; SD = 5,34; rozpiętość wyników w g r u p i e k o b i e t wynosiła od 63 do 80 p k t . , w g r u p i e mężczyzn — od 58 do 79 p k t ) . Do g r u p y niepracoholików (N = 56) weszło 29 k o b i e t i 27 mężczyzn z najniższymi w y n i k a m i w k w e s t i o n a r i u s z u W A R T (M = 44,05; SD = 4,37; rozpiętość wyników w g r u p i e k o b i e t wynosiła od 33 do 50 punktów, w g r u p i e m꿬 czyzn — od 34 do 45). 2. Zdolności r e g u l a c j i emocji w s y t u a c j a c h niepowodzeń oraz s y t u a c j a c h w y k o n y w a n i a czynności p r z y j e m n y c h mierzono z zastosowaniem S k a l i K o n t r o l i Działania K u h l a (ACS-90), w polskiej adaptacji Marszał-Wiśniewskiej (2002). W badaniach wykorzystano dwie skale: o r i e n t a c j i na działanie w s y t u a c j i porażki A O F (failure-related action orientation vs. preoccupa¬ tion) oraz o r i e n t a c j i na działanie w s y t u a c j a c h w y k o n y w a n i a czynności przyjemnych AOP (performance-related action orientation vs. volatility). Każdą z podskal t w o r z y 12 pozycji z a l t e r n a t y w n y m i odpowiedziami (A i B), wskazującymi odpowiednio orientację na działanie (1 p u n k t ) i orientację na stan w p r z y p a d k u s k a l i AOF lub zmienność — w p r z y p a d k u s k a l i AOP (0 punktów). O r i e n t a c j a na działanie w każdej p o d s k a l i może osiągać wartość od 1 do 12. Im wyższy w y n i k , t y m wyższa o r i e n t a c j a na działanie i jednocześnie niższa o r i e n t a c j a na s t a n (vs zmienność). Współczynniki rzetelności dla p o d s k a l (obliczane według w z o r u 20 K u d e r a - R i c h a r d s o n a ) wynoszą 0,79 (AOF) i 0,69 (AOP). 3. Do p o m i a r u i n t e l i g e n c j i emocjonalnej zastosowano Kwestionariusz I n t e ­ l i g e n c j i Emocjonalnej I N T E Schutte'go i i n . , w polskiej a d a p t a c j i Ciecha­ nowicz, J a w o r o w s k i e j i M a t c z a k (2001). Narzędzie składa się z 33 s t w i e r ­ dzeń dotyczących m . i n . zdolności i umiejętności w r a d z e n i u sobie z uczu­ c i a m i lub bezpośrednio s t r a t e g i i radzenia sobie czy r e a k c j i i n n y c h l u d z i , będących wskaźnikiem posiadania przez p o d m i o t umiejętności zaradczych. Trzynaście pozycji dotyczy spostrzegania, oceny i e k s p r e s j i emocji, 10 po­ z y c j i — r e g u l a c j i emocji i 10 pozycji — w y k o r z y s t y w a n i a emocji w myśleniu i działaniu. Respondenci o c e n i a l i na i l e zgadzają się z d a n y m stwierdze¬ n i e m na pięciostopniowej s k a l i (od 1 = zdecydowanie nie zgadzam się do 5 = zdecydowanie zgadzam się).

Wyniki S t a t y s t y k i opisowe W t a b e l i 1 p r z e d s t a w i o n o średnie, o d c h y l e n i a s t a n d a r d o w e i korelacje między b a d a n y m i z m i e n n y m i . Po pierwsze, stwierdzono i s t o t n i e statystyczny

335

E m p i r i c a l aspects

Table 1 Means, (N=191)

of the psychology..

standard

Variables

deviations

M

SD

2

1. W o r k a h o l i s m

54,69

9,73

78**

2. Obsession

12,60

3,86

3. A r o u s a l / Perfectionism

16,63

3,92

4. Overload

9,04

2,46

5. Outcome Orientation

8,10

1,52

6.

8,31

1,88

124,26

12,62

Self-esteem/work

7. E m o t i o n a l Intelligence 8. A c t i o n o r i e n t a t i o n / failure

4,29

2,78

9. A c t i o n o r i e n t a t i o n / performance

8,74

2,19

- 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

and

intercorrelations

3

4

5

74**

4

2

*

among

*

*

-

5

2

*

6 *

*

study

7

.61**

-.09

45***

-.14*

.21**

8

-.10

22**

-

measures

2

9

*

9 *

-.20** 30***

.08

27***

*

-.23** -.17*

-.18*

-.18*

22**

-.03

-.06

-.23**

-

-.10

-.16*

-.12

-

.15*

-

Affect r e g u l a t i o n a n d e m o t i o n a l i n t e l l i g e n c e a m o n g w o r k a h o l i c s and non-workaholics Table 2 shows the comparison of workaholics and non-workaholics on the three measures. The data provide support for hypotheses H I and H 2 . Workaholics t e n d to score s i g n i f i c a n t l y lower t h a n non-workaholics on two measures: acting o r i e n t a t i o n i n situations o f f a i l u r e and a c t i n g o r i e n t a t i o n i n s i t u a t i o n s o f p e r f o r m i n g enjoyable a c t i v i t i e s . Table 2 Mean values (and standard deviations) aholic and non-workaholic groups

of the

measured

variables

in

work¬

F/H

P <

5.13 (2.94) /55/

F (1,108) = 9.12

.004

7.69 ( 2 . 3 8 ) /59/

9.09 (2.02) /55/

H (1,114) = 11.05

.001

122.86(12.12) /59/

124.55(12.02) /56/

F (1,113) == .56

.455

P H (SD)

N P H (SD)

/N/

/N/

Action orientation /failure

3.49 ( 2 . 7 4 ) /55/

Action orientation /pleasure Emotional intelligence

.07

-

Note: #p < 0,10, *p < 0,05, **p < 0,01, ***p < 0,001

Variables

.13#

336

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

p o z y t y w n y związek między pięcioma w y m i a r a m i p r a c o h o l i z m u . P o d r u g i e , k o r e l a c j a między s k a l a m i działania ( A O F i A O P ) była n i e i s t o t n a statystycz¬ nie, co j e s t zgodne z założeniami t e o r e t y c z n y m i ( K u h l , 1994b). Po trzecie, d w a rodzaje o r i e n t a c j i n a działanie były i s t o t n i e s t a t y s t y c z n i e n e g a t y w n i e skorelowane z ogólnym w y n i k i e m p r a c o h o l i z m u oraz t r z e m a w y m i a r a m i pracoholizmu: obsesją pracy, pobudzeniem i przeciążeniem. Poza t y m , stwier¬ dzono i s t o t n y s t a t y s t y c z n i e u j e m n y związek między orientacją na działanie w s y t u a c j a c h w y k o n y w a n i a czynności p r z y j e m n y c h a orientacją na w y n i k oraz orientacją na działanie w s y t u a c j a c h niepowodzenia a poczuciem war¬ tości związanym z pracą. Tabela 1

Wartości średnich,

Zmienne

M

odchylenia standardowe

SD

2

3 0,76**

1. Pracoholizm

54,69

9,73

0,78**

2. Obsesja

12,60

3,86

-

3. Pobudzenie/ perfekcjonizm

16,63

3,92

4. Przeciążenie

9,04

2,46

5. Orientacja na w y n i k

8,10

1,52

6. Poczucie wartości/praca

8,31

1,88

124,26

12,62

8. Orientacja na dzia­ łanie/niepowodzenie

4,29

2,78

9. Orientacja na dzia­ łanie/przyjemność

8,74

2,19

7. Inteligencja emocjonalna

oraz korelacje

4

5

6

7

8

0,52***

0,61**

-0,10

-0,29***

0,22**

0 44***

-0,09

-0,20**

0 42***

0,45***

0,28***

-0,14*

-0,30*** -0,17*

-

0,21**

0,38***

0,08

-

0,22** -

0,74**

0,31*** 0,54*** -

między zmiennymi

9

-0,23**

-0,18*

-0,18*

-0,03

-0,06

-0,23**

-0,10

-0,16*

-0,12

-

0,15*

0,13#

-

0,07 -

#p < 0,10, *p < 0,05, **p < 0 , 0 1 , ***p < 0,001

Zdolność regulacji emocji a inteligencja emocjonalna pracoholików i niepracoholików W t a b e l i 2 p r z e d s t a w i o n o porównanie pracoholików i niepracoholików w z a k r e s i e t r z e c h b a d a n y c h z m i e n n y c h . U z y s k a n e w y n i k i potwierdziły hipotezy HI oraz H 2 . W grupie pracoholików otrzymano w y n i k i i s t o t n i e sta¬ t y s t y c z n i e niższe niż w g r u p i e niepracoholików na dwóch s k a l a c h : o r i e n t a ¬ cja na działanie w s y t u a c j i porażki oraz o r i e n t a c j a na działanie podczas w y k o n y w a n i a p r z y j e m n y c h czynności.

337

E m p i r i c a l aspects of t h e psychology.. - 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

Women a n d men differed in a s t a t i s t i c a l l y s i g n i f i c a n t manner to the disadvantage o f the former, r e g a r d i n g action o r i e n t a t i o n i n s i t u a t i o n s o f f a i l u r e (F ( 1 . 2 0 2 ) = 8.35, p < 0 . 0 0 5 , M = 3.80,

SD = 2 . 5 5 ; M = 4 . 9 1 ,

SD = 2.93) ( i n t h e

AOP scale differences between men and women were not s t a t i s t i c a l l y s i g n i f i cant: F ( 1 . 2 0 6 ) = 0 . 7 7 , p = 0 . 3 8 3 ; women: M = 8.80, SD = 2 . 0 3 ; men: M = 8 . 5 3 , SD = 2 . 4 0 ) . So the i n t e n s i t y l e v e l of t h i s v a r i a b l e was a d d i t i o n a l l y checked i n the w o r k a h o l i c a n d non-workaholic group r e g a r d i n g gender. B o t h women workaholics a n d men workaholics showed lower level of action o r i e n t a t i o n i n s i t u a t i o n s o f f a i l u r e , i n comparison t o women a n d men non-workaholics respectively (F ( 1 . 5 8 ) = 5.48; p < 0 . 0 2 3 , M = 3.16, SD = 2.50, M = 4 . 6 9 , SD = 2.55 - for women and F ( 1 . 4 8 ) = 3.59, p < 0 . 0 6 5 , M = 3.92, SD = 3.02; M = 5 . 6 1 , SD = 3 . 3 0 — for men). Therefore, the t r e n d concerning the low level of action o r i e n t a t i o n among workaholics d i d not depend on gender. No c o n f i r m a t i o n was obtained for hypothesis 3: there were no s t a t i s t i c a l l y s i g n i f i c a n t differences between workaholics a n d non-workaholics r e g a r d i n g e m o t i o n a l i n t e l l i g e n c e . The e m o t i o n a l i n t e l l i g e n c e l e v e l among men a n d women was also comparable (F ( 1 . 2 0 9 ) = 0 . 5 3 ; n . i . , M = 1 2 4 . 5 6 , SD = 1 2 . 7 5 , N = 1 1 1 - for women; M = 1 2 3 . 2 7 , SD = 1 2 . 8 2 , N = 1 0 0 - for men).

Discussion Research r e s u l t s (Table 1 a n d 2) p r o v i d e d evidence of the r e l a t i o n s h i p between the level of w o r k a h o l i s m a n d the a b i l i t y to affect r e g u l a t i o n b o t h in s i t u a t i o n s o f f a i l u r e a n d i n p e r f o r m i n g enjoyable actions. F i r s t , the two measures ( f a i l u r e - r e l a t e d action o r i e n t a t i o n a n d performance-related action o r i e n t a t i o n ) were s i g n i f i c a n t l y n e g a t i v e l y correlated w i t h the t o t a l score of w o r k a h o l i s m . Second, comparisons of workaholics a n d non-workaholics showed s i g n i f i c a n t effects on two measures. I n d i v i d u a l s w i t h h i g h w o r k a h o l i s m , after experiencing f a i l u r e , are more "preoccupied" w i t h f a i l u r e t h a n non-workaholics a n d f i n d i t more d i f f i c u l t t o u n d e r t a k e other a c t i v i t i e s . In s i t u a t i o n of a large f a i l u r e (repeated loss, v e r y bad w o r k r e s u l t s or mistakes made) workaholics are more absorbed w i t h t h i n k i n g about the experienced f a i l u r e t h a n non-workaholics. I n d i v i d u a l s w i t h h i g h w o r k a h o l i s m show weaker tendency to forget about f a i l u r e a n d to u n d e r t a k e new tasks w h e n faced w i t h f a i l u r e s i n m a t t e r s i m p o r t a n t t o t h e m (they p u t a l o t of effort i n t o ) . W o r k a h o l i s m t h u s , emerges as w o r k behaviour in response to low a b i l i t i e s in the scope of " g e t t i n g away" f r o m the experien¬ ced f a i l u r e s , b o t h cognitive (ceasing to t h i n k about f a i l u r e , focusing one's a t t e n t i o n on a new a c t i v i t y ) a n d e m o t i o n a l (ceasing to go t h r o u g h about the negative emotions connected w i t h the f a i l u r e ) , as w e l l as lower coping capa¬ b i l i t i e s on a b e h a v i o u r a l l e v e l ( u n d e r t a k i n g other a c t i v i t i e s or c o n t i n u i n g

338

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

Tabela 2

Wartości średnich (i odchyleń standardowych) mierzonych zmiennych pach pracoholików i niepracoholików Zmienne

P H (SD)

NPH(SD)

/N/

/N/

O r i e n t a c j a n a działanie/ niepowodzenie

3,49 ( 2 , 7 4 ) /55/

O r i e n t a c j a n a działanie/ przyjemność Inteligencja emocjonalna

w gru­

F/H

P <

5,13 ( 2 , 9 4 ) /55/

F (1,108) = 9,12

0,004

7,69 ( 2 , 3 8 ) /59/

9,09 ( 2 , 0 2 ) /55/

H (1,114) = 11,05

0,001

122,86(12,12) /59/

124,55 (12,02) /56/

F (1,113) = 0,56

0,455

K o b i e t y w porównaniu z mężczyznami różniły się i s t o t n i e s t a t y s t y c z n i e wyższym n a s i l e n i e m o r i e n t a c j i na działanie w s y t u a c j a c h niepowodzenia (F (1,202) = 8,35, p < 0,005, M = 3,80, SD = 2,55; M = 4 , 9 1 , SD = 2,93) (w s k a l i A O P różnice między M i K nie były i s t o t n e s t a t y s t y c z n i e : F ( 1 , 206) = 0,77, p = 0,383; kobiety: M = 8,80, SD = 2,03; mężczyźni: M = 8,53, SD = 2,40). W związku z powyższym, sprawdzono dodatkowo poziom natężenia t e j zmien¬ nej w g r u p i e pracoholików i niepracoholików w obrębie płci. Zarówno k o b i e t y pracoholiczki, j a k i mężczyźni pracoholicy w y k a z y w a l i niższy poziom orien¬ t a c j i na działanie w s y t u a c j a c h niepowodzenia w porównaniu odpowiednio z k o b i e t a m i nieuzależnionymi od p r a c y i mężczyznami n i e p r a c o h o l i k a m i (F (1,58) = 5,48; p < 0,023, M = 3,16, SD = 2,50, M = 4,69, SD = 2,55 - d l a k o b i e t i F (1,48 ) = 3,59, p < 0,065, M = 3,92, SD = 3,02; M = 5,61, SD = 3,30 — dla mężczyzn). Zatem t r e n d dotyczący niskiego poziomu o r i e n t a c j i na dzia¬ łanie u pracoholików był niezależny od płci. N i e uzyskano p o t w i e r d z e n i a h i p o t e z y 3: pracoholicy nie różnili się i s t o t ­ nie s t a t y s t y c z n i e od niepracoholików w zakresie i n t e l i g e n c j i emocjonalnej. Poziom i n t e l i g e n c j i emocjonalnej u k o b i e t i mężczyzn był porównywalny (F (1,209) = 0,53; n . i . , M = 124,56, SD = 12,75, N = 1 1 1 - d l a k o b i e t ; M = 123,27, SD = 12,82, N = 100 - d l a mężczyzn).

Dyskusja Zgodnie z p r z e w i d y w a n i a m i , r e z u l t a t y badawcze (tabele 1 i 2) dostarczyły dowodów na zależność między poziomem p r a c o h o l i z m u a zdolnościami r e g u ­ l a c j i emocji, zarówno w sytuacjach niepowodzeń, j a k i wykonywania czynno­ ści przyjemnych. Po pierwsze, w y n i k i w zakresie obu skal o r i e n t a c j i na dzia­ łanie ( A O F i AOP) były i s t o t n i e u j e m n i e skorelowane z ogólnym w y n i k i e m

339

E m p i r i c a l aspects of the psychology.. - 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

the p l a n n e d a c t i v i t i e s ) . The low negative affect r e g u l a t i o n competences are best reflected in feelings of arousal and a tendency towards perfection (Table 1). We can t h u s , conclude t h a t p a r t i c u l a r l y h i g h arousal and ten¬ dencies towards perfection are factors i n t e r f e r i n g in emotional coping of work-aholics i n s i t u a t i o n s o f f a i l u r e . Research results showed, t h a t i n d i v i d u a l s w i t h h i g h w o r k a h o l i s m f i n d i t d i f f i c u l t to "immerse i n " a c t i v i t i e s , w h i c h are a source of pleasure. W h i l e p e r f o r m i n g v o l i t i o n a l enjoyable and/or i n t e r e s t i n g activities workaholics show smaller i n v o l v e m e n t i n the performed a c t i v i t y , i n r e l a t i o n t o non-workaho¬ lics. When p e r f o r m i n g enjoyable a c t i v i t i e s workaholics t h i n k of other tasks more often t h a n non-workaholics. Workaholics, to a greater degree t h a n n o n workaholics, consider a c t i v i t i e s b r i n g i n g pleasure f r o m the p o i n t of view of t h e i r w o r t h and sense. Workaholics people, as opposed to non-workaholics, show boredom after a short period of p e r f o r m i n g an enjoyable a c t i v i t y ; they discard or abort it faster t h a n non-workaholics, or u s u a l l y prefer to do some¬ t h i n g else at the same t i m e . This is best reflected in w o r k a h o l i c s ' feelings of being d r i v e n to w o r k and outcome o r i e n t a t i o n (Table 1). Therefore, the greater the w o r k compulsion and outcome o r i e n t a t i o n , the lower the level of a b i l i t y to get pleasure f r o m a c t i v i t i e s w h i c h are a source of enjoyment and to continue p e r f o r m i n g such a c t i v i t i e s . The p a t t e r n of negative correlations between w o r k a h o l i s m and regula¬ t i o n in s i t u a t i o n s of f a i l u r e and p e r f o r m i n g enjoyable a c t i v i t i e s are consis¬ t e n t w i t h the p r e l i m i n a r y results w h i c h indicate t h a t w o r k a h o l i s m i s asso¬ ciated negatively w i t h emotional s e l f - d e t e r m i n a t i o n (Wojdyło, 2005a) and t h a t w o r k a h o l i c s are c h a r a c t e r i s e d b y h i g h negative and low p o s i t i v e emotions ( B u r k e & M a t t h i e s e n , 2004). Generally speaking, several p r a c t i c a l aspects of the research in an orga¬ n i z a t i o n a l context can be i n d i c a t e d . F i r s t , the obtained results (the r e l a shionship between low affect r e g u l a t i o n competences and h i g h w o r k a h o l i s m ) may be h e l p f u l in e x p l a i n i n g the reasons for lower efficiency of workaholics and confusion about t h e i r usefulness at w o r k (Ross & K r u k o w s k i , 2003; C h a m b e r l i n & Zhang, 2009). It can be assumed t h a t a deficit of emotional competencies by workaholics can be the reason for t h e i r low efficiency. M a n y researches indicate the importance of emotional competence for the perfor¬ mance of employees. For example, the research conducted by O f f e r m a n n and co workers (Offermann, Bailey, Vasilopoulos, Seal & Sass, 2004), confir¬ med association of emotional competence w i t h i n d i v i d u a l and t e a m effecti¬ veness. E m o t i o n a l competences are p o s i t i v e l y associated w i t h proactive behaviours, and proactive behaviours are p o s i t i v e l y associated w i t h b o t h task effectiveness and social i n t e g r a t i o n ( K i m , Cable, K i m & Wang, 2009). I n t u r n , team leader's emotional competence i s s i g n i f i c a n t l y r e l a t e d t o the

340

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

w

zakresie

pracoholizmu.

Po

drugie,

porównanie

pracoholików

i

niepracoho-

lików w y k a z a ł o z n a c z ą c e różnice w p o z i o m i e t y c h z m i e n n y c h . Pracoholicy,

po

doznanym

niepowodzeniu,

są

w

większym

stopniu

niż

n i e p r a c o h o l i c y „pochłonięci" porażką i t r u d n i e j i m podjąć inną aktywność. W

sytuacji

dużego

niepowodzenia

(wielokrotnej

przegranej,

p o m y ś l n y c h w y n i k ó w p r a c y l u b popełnionych b ł ę d ó w ) ,

całkowicie

nie­

pracoholicy bardziej

niż n i e p r a c o h o l i c y z a a b s o r b o w a n i s ą m y ś l e n i e m o d o z n a n e j porażce. O s o b y z w y s o k i m p o z i o m e m p r a c o h o l i z m u w y k a z u j ą m n i e j s z ą tendencję

do zapo­

m i n a n i a o porażce i p o d e j m o w a n i a n o w y c h działań w o b l i c z u n i e p o w o d z e ń w

sprawach

W

obliczu

dla

tych

nich

wyników

ważnych

(takich,

pracoholizm j a w i

w

które

włożyli

się

jako

wzorzec

wiele

wysiłku).

zachowań

zwią­

z a n y c h z pracą w o d p o w i e d z i n a n i s k i e umiejętności w z a k r e s i e „oderwania się" o d d o z n a n y c h niepowodzeń: zarówno p o z n a w c z e g o ( z a p r z e s t a n i a myśle­ n i a o porażce, k o n c e n t r a c j i u w a g i n a n o w e j czynności), j a k i e m o c j o n a l n e g o ( z a p r z e s t a n i a p r z e ż y w a n i a z w i ą z a n y c h z nią n e g a t y w n y c h e m o c j i ) , a t a k ż e niższych

zdolności

zaradczych

na

poziomie

zachowania

(podjęcie

innych

czyn­

ności l u b k o n t y n u a c j a czynności z a m i e r z o n y c h ) . J a k w s k a z u j ą u z y s k a n e wyniki,

n i s k i e zdolności r e g u l a c j i e m o c j i n e g a t y w n y c h

ciedlane

na w y m i a r a c h

(tabela

1).

są najlepiej

pracoholicznego pobudzenia i tendencji

odzwier¬

do perfekcji

M o ż n a z a t e m w n i o s k o w a ć , ż e w szczególności w y s o k i e p o b u d z e ­

n i e i t e n d e n c j e d o p e r f e k c j i s ą c z y n n i k a m i zakłócającymi zaradczość e m o c j o ­ nalną pracoholików w s y t u a c j a c h niepowodzeń. Rezultaty badawcze

pokazały,

że

osobom

z

wysokim

poziomem

pracoholi¬

z m u s p r a w i a trudność „zatopienie się" w czynnościach będących źródłem przyjemności. i/lub

P o d c z a s w y k o n y w a n i a d o b r o w o l n y c h czynności p r z y j e m n y c h

interesujących

pracoholicy

w

porównaniu

z

niepracoholikami:

wyka¬

zują m n i e j s z e z a a b s o r b o w a n i e w y k o n y w a n y m zajęciem. Częściej niż n i e p r a coholicy

myślą

o

innych

zadaniach

podczas

wykonywania

czynności

przy¬

j e m n y c h . Działania, będące źródłem przyjemności p r a c o h o l i c y b a r d z i e j

niż

n i e p r a c o h o l i c y rozpatrują p o d względem wartości, s e n s u . P r a c o h o l i c y , w p r z e ­ ciwieństwie d o niepracoholików, wykazują z n u d z e n i e p o krótkim c z a s i e w y ¬ konywania

czynności

przyjemnej,

szybciej

niż

niepracoholicy

porzucają ją,

p r z e r y w a j ą l u b częściej preferują j e d n o c z e s n e z a j m o w a n i e się c z y m ś i n n y m . J a k wskazuj ą w y n i k i na n a j s i l n i e j

badań,

tendencja orientacji

n a zmienność j e s t związa­

z p r z y m u s e m p r a c y i orientacją n a w y n i k ( t a b e l a

wyższy j e s t p r z y m u s

pracy

i

orientacja

na

wynik,

tym

1).

Zatem,

niższy p o z i o m

im

umie¬

jętności c z e r p a n i a przyjemności z czynności, będących źródłem z a d o w o l e n i a i k o n t y n u o w a n i a t e g o r o d z a j u działań. W z o r c e n e g a t y w n y c h z w i ą z k ó w pomiędzy p r a c o h o l i z m e m a d w o m a r o d z a ¬ j a m i zdolności r e g u l a c j i

emocji (w

sytuacjach

niepowodzenia i podczas wyko¬

n y w a n i a c i e k a w y c h i p r z y j e m n y c h czynności)

s ą z g o d n e z wcześniejszymi

w y n i k a m i b a d a ń , które w s k a z u j ą , ż e u z a l e ż n i e n i e o d p r a c y j e s t n e g a t y w n i e

341

E m p i r i c a l aspects

of the psychology..

- 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

presence of group norms on the teams they lead, and group norms are r e l a ­ ted to team performance (Koman & Wolff, 2008). Second, obtained results appear to be i m p o r t a n t in the practice of h u m a n resource management. Workaholics — especially in the early phase of w o r k aholism, w h i c h is characterized by strong engagement and w o r k commit¬ ment (Wojdyło, 2010) — are perceived as h i g h l y valuable and m o t i v a t e d em¬ ployees. Workaholic behaviors are often reinforced by superiors and negative w o r k h a b i t s (such as o v e r - o p t i m a l c o m m i t m e n t and intensive, compulsive w o r k style) go unnoticed and are not i d e n t i f i e d w i t h the danger of workahol i s m aggravation. If employers were aware of the negative consequences of w o r k a h o l i s m to the f u n c t i o n i n g of companies and deficits in emotional compe¬ tence in people addicted to w o r k , t h i s knowledge could be used in designing methods for prevention of w o r k a h o l i s m . The obtained results of the study (low emotional a b i l i t i e s by workaholics in the case of f a i l u r e ) i n d i c a t e d t h a t in order to avoid w o r k a h o l i s m aggrava¬ t i o n i n organizations, i t i s w o r t h p l a n n i n g actions oriented a t the develop¬ ment of emotional competencies w i t h i n the scope of coping w i t h f a i l u r e s . One of the solutions is to provide employees w i t h comprehensive and cur¬ r e n t feedback on b o t h t h e i r successes, as w e l l as t h e i r f a i l u r e s . This r e s u l t can be achieved t h r o u g h w o r k a p p r a i s a l systems, as w e l l as m o n i t o r i n g and coaching. The a i m of those actions is to reinforce employees' self-efficacy and t h e i r belief in t h e i r own competencies — based on a balanced feedback w h i c h includes both the strengths and weaknesses of the i n d i v i d u a l ' s func¬ t i o n i n g in the organization. S u p p l e m e n t i n g these activities may be impro¬ vement in the s k i l l s of employees' perceiving t h e i r own mistakes f r o m the distance by analysing the reasons and consequences of t h e i r failures (Bailey, 2007). A d d i t i o n a l l y , m a k i n g the employees aware of not h a v i n g influence on m a n y factors, w h i c h determine a f a i l u r e in task r e a l i s a t i o n , may improve t h e i r self-esteem, self-confidence, and emotional coping. I n order t o avoid w o r k a h o l i s m aggravation i n organizations, i t i s w o r t h p l a n n i n g actions oriented also at the development of emotional competen¬ cies w i t h i n the scope of coping w i t h positive emotions. Based on the results r e g a r d i n g low a b i l i t i e s to m a i n t a i n positive emotions by workaholics, it can b e concluded i n the context o f o r g a n i z a t i o n t h a t deficits i n r e g u l a t i o n of positive emotions impede workaholics' regeneration and increase r i s k of emotional exhaustion (Schaufeli, Baker, v a n der H e i j d e n & P r i n s , 2009). D i f f i c u l t i e s i n the a b i l i t y t o regenerate a t w o r k constitute problems i n rela¬ x i n g d u r i n g activities unrelated to w o r k (Iso-Ahola & Weissinger, 1990; Brady, Vodanovich & Rotunda, 2008). The way to prevent inefficient energy mana¬ gement is the i m p l e m e n t a t i o n of a w o r k - l i f e balance programme in organi¬ z a t i o n (see, e.g. Todd, 2004). The idea b e h i n d w o r k - l i f e balance programmes

342

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

skorelowane z emocjonalną autodeterminacją (Wojdyło, 2005a) a pracohol i c y charakteryzują się w y s o k i m poziomem emocji n e g a t y w n y c h oraz n i s k i m poziomem emocji p o z y t y w n y c h (Burkę, M a t t h i e s e n , 2004). G e n e r a l n i e rzecz biorąc, można wskazać k i l k a aspektów wartości a p l i k a ¬ cyjnej p r z e p r o w a d z o n y c h badań w kontekście o r g a n i z a c y j n y m . Po pierwsze, uzyskane r e z u l t a t y (negatywny związek między zdolnościami r e g u l a c j i emocji i p r a c o h o l i z m e m ) mogą pośrednio wyjaśniać p r z y c z y n y n i s k i e j skuteczności pracoholików i niejasności dotyczące i c h przydatności w p r a c y (Ross, K r u ¬ k o w s k i , 2003; C h a m b e r l i n , Z h a n g , 2009). Można przypuszczać, że powodem n i s k i e j efektywności p r a c y u pracoholików może być deficyt k o m p e t e n c j i emocjonalnych. L i c z n e b a d a n i a wskazują b o w i e m na znaczenie k o m p e t e n c j i emocjonalnych d l a wydajności pracy. N a przykład, w y n i k i badań p r z e p r o ­ wadzone przez Offermanna i współpracowników (Offermann, Bailey, Vasilopoulos, Seal, Sass, 2004) pokazują, że sprawności emocjonalne są związane z indywidualną i zespołową efektywnością. Poziom k o m p e t e n c j i emocjonal¬ n y c h j e s t p o z y t y w n i e s k o r e l o w a n y z z a c h o w a n i a m i p r o a k t y w n y m i , t e zaś wiążą się z wyższą efektywnością i integracją społeczną ( K i m , Cable, K i m , W a n g , 2009). Z k o l e i kompetencje emocjonalne l i d e r a zespołu są i s t o t n i e powiązane z obecnością właściwych n o r m g r u p o w y c h , które to skorelowane są z w y n i k a m i tego zespołu ( K o m a n , Wolff, 2008). Po d r u g i e , uzyskane w y n i k i mogą mieć wartość aplikacyjną w zakresie p r a k t y k i zarządzania zasobami l u d z k i m i . Pracoholicy — zwłaszcza w począt­ kowej fazie p r a c o h o l i z m u , która c h a r a k t e r y z u j e się s i l n y m zaangażowaniem i przywiązaniem do p r a c y (Wojdyło, 2010) p o s t r z e g a n i są j a k o osoby bardzo z m o t y w o w a n e i cenne d l a o r g a n i z a c j i . Z a c h o w a n i a pracoholiczne są często w z m a c n i a n e przez przełożonych, a n e g a t y w n e n a w y k i ( t a k i e j a k : „ponado p t y m a l n e " zaangażowanie i i n t e n s y w n y , k o m p u l s y j n y s t y l pracy) są niezauważane i nie utożsamiane z niebezpieczeństwem n a s i l e n i a się pra¬ c o h o l i z m u . Jeśli pracodawcy będą świadomi n e g a t y w n y c h k o n s e k w e n c j i p r a c o h o l i z m u d l a f u n k c j o n o w a n i a f i r m i deficytów w zakresie k o m p e t e n c j i emocjonalnych u osób uzależnionych od pracy, w i e d z a ta może być w y k o r z y ¬ stana w p r o j e k t o w a n i u metod zapobiegania pracoholizmowi. U z y s k a n e r e z u l t a t y badań ( n i s k i e kompetencje emocjonalne p r a c o h o l i ków w s y t u a c j a c h niepowodzeń) pokazały, że w celu z m n i e j s z e n i a r y z y k a p r a c o h o l i z m u w organizacjach, w a r t o planować działania u k i e r u n k o w a n e na rozwój k o m p e t e n c j i emocjonalnych w zakresie r a d z e n i a sobie z niepowo¬ d z e n i a m i . J e d n y m ze sposobów może być dostarczenie p r a c o w n i k o m kom¬ p l e k s o w y c h i bieżących i n f o r m a c j i z w r o t n y c h dotyczących zarówno sukce¬ sów, j a k i porażek. E f e k t t e n można osiągnąć za pośrednictwem s p r a w n y c h systemów oceny okresowej pracowników, j a k również poprzez m o n i t o r i n g i coaching. Celem t y c h zabiegów j e s t w z m o c n i e n i e u pracowników poczucia własnej skuteczności w o p a r c i u o zrównoważoną informację zwrotną, c z y l i

343

E m p i r i c a l aspects of the psychology.. - 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

is e n a b l i n g employees to allocate t i m e for w o r k and p r i v a t e l i f e in a way w h i c h reflects the importance of b o t h . I n t e r e s t i n g l y , emotional intelligence was u n r e l a t e d to the t o t a l score of w o r k a h o l i s m b u t it was found to be associated negatively w i t h Arousal/Per¬ fectionism. I n t e r - g r o u p analyses on items level in the I N T E scale indicate t h a t workaholics value feelings in life less t h a n non-workaholics ("Feelings are the most important things in life": F (1.109) = 4.81; p < 0.031; M = 3.76, SD = 1.06, M = 4.17, SD = 0.89), they cope worse w i t h r e g u l a t i n g emotions ('When I experience positive feelings I know what to do to make them last long": F (1.109) = 6.69, p <0.011; M = 2.96, SD = 0.97; M = 3.43, SD = 0.93, "I congratulate others when they do something well", F (1.109) = 3.65, p < 0.059; M = 4.14, SD = 0.96; M = 4.45, SD = 0.75). The acquired data also i n d i c a t e d t h a t people addicted to w o r k experience greater fear of f a i l u r e and show greater tendency for r e s i g n a t i o n w h e n faced w i t h d i f f i c u l t tasks, as opposed to non-workaholics ("When I am faced with a difficult task I give up because I believe that I will f a i i / ' H (1.115) = 7.29; p < 0.007; M = 3.41, SD = 1.26; M = 4.07; SD = 0.89). Considering t h a t there is r e l a t i o n between w o r k a h o l i s m and low affect r e g u l a t i o n i n s i t u a t i o n s o f f a i l u r e and i n s i t u a t i o n s o f p e r f o r m i n g enjoyable tasks, it is s u r p r i s i n g t h a t there is no r e l a t i o n between w o r k a h o l i s m and general emotional intelligence. I t i s n o t e w o r t h y t h a t , i n general, the analysis of results on an i t e m level in the I N T E scale is d i f f i c u l t because the method's s t r u c t u r e description does not include i n f o r m a t i o n w h a t emotional competence dimensions are described by the p a r t i c u l a r items of the I N T E (perception, assessment and expression of emotions, emotion r e g u l a t i o n and the use of emotions in t h i n k i n g and acting) (Ciechanowicz, Jaworowska & Matczak, 2001). T a k i n g i n t o consideration t h a t , a p a r t f r o m the emotionr e g u l a t i o n the I N T E scale measures also two other emotional competence dimensions described above, it is possible to e x p l a i n a lack of cohesion of the results of workaholics and non-workaholics r e g a r d i n g the I N T E and ACS scales. The revealed r e s u l t s — lack of s t a t i s t i c a l l y s i g n i f i c a n t differences between w o r k a h o l i c s and non-workaholics r e g a r d i n g the general r e s u l t in the I N T E scale — may be i n t e r p r e t e d in r e l a t i o n to a c e r t a i n domain of emotional a b i l i t i e s among workaholics — perception, assessment, expression of emotions, and the use of emotions in t h i n k i n g and a c t i n g ("When I expe¬ rience feelings, I become aware of them," "I realise what I am saying to others without the aid of words"). Thus, it is l i k e l y t h a t a comparable r e s u l t in the w o r k a h o l i c and non-workaholic group r e g a r d i n g the I N T E scale is a r e s u l t of a c e r t a i n domain of emotional competences among workaholics. T h i s conclusion is suggested by h i g h e r r e s u l t s obtained by workaholics on the i t e m "It is enough for me to look at another person to know what

344

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

taką, która obejmuje zarówno mocne i słabe s t r o n y f u n k c j o n o w a n i a j e d n o s t k i w o r g a n i z a c j i . Uzupełnieniem t y c h działań może być doskonalenie pracow¬ ników w z a k r e s i e umiejętności zdystansowanego p o s t r z e g a n i a własnych błędów i porażek poprzez analizę i c h p r z y c z y n oraz skutków ( B a i l e y 2007). D o d a t k o w o , uświadamianie p r a c o w n i k o m , że często nie mają wpływu na w i e l e czynników decydujących o n i e p o w o d z e n i u w z a k r e s i e osiągnięcia wyznaczonych celów, może poprawić i c h samoocenę, pewność siebie i z a r a d czość emocjonalną. W celu z m n i e j s z e n i a r y z y k a p r a c o h o l i z m u w organizacjach, w a r t o rów¬ nież planować działania u k i e r u n k o w a n e na rozwój k o m p e t e n c j i emocjonal¬ n y c h w zakresie r a d z e n i a sobie z e m o c j a m i p o z y t y w n y m i . R e z u l t a t y badaw¬ cze dotyczące n i s k i c h zdolności do p o d t r z y m y w a n i a p o z y t y w n y c h e m o c j i u pracoholików, w kontekście o r g a n i z a c y j n y m mogą stanowić przesłankę do w n i o s k o w a n i a , że d e f i c y t y w r e g u l a c j i emocji p o z y t y w n y c h utrudniają regenerację i zwiększają zagrożenie w y c z e r p a n i e m e m o c j o n a l n y m pracoholików (Schaufeli, B a k e r , v a n der H e i j d e n , P r i n s , 2009). Konsekwencją t r u d ¬ ności w zdolnościach do r e g e n e r a c j i w p r a c y są p r o b l e m y w r e l a k s o w a n i u się podczas czynności niezwiązanych w pracą (Iso-Ahola, Weissinger, 1990; B r a d y Vodanovich, R o t u n d a , 2008). Sposobem zapobiegania n i e e f e k t y w n e m u za¬ rządzaniu energią j e s t wdrażanie w organizacjach programów u k i e r u n k o ­ w a n y c h n a u t r z y m y w a n i e równowagi pomiędzy f u n k c j o n o w a n i e m zawodo­ w y m a życiem p r y w a t n y m osób z a t r u d n i o n y c h (work-life balance program­ me) (zob. n p . Todd, 2004). Ideą tego t y p u programów j e s t stworzenie t a k i c h warunków w y k o n y w a n i a obowiązków służbowych, które umożliwiają pra¬ c o w n i k o m podział czasu na pracę i życie p r y w a t n e , w sposób podkreślający znaczenie obu t y c h sfer. Co ciekawe, i n t e l i g e n c j a emocjonalna nie była związana i s t o t n i e staty¬ stycznie z ogólnym w y n i k i e m p r a c o h o l i z m u , ale korelowała n e g a t y w n i e z w y m i a r e m pobudzenie emocjonalne/ p e r f e k c j o n i z m . Z a n a l i z międzygrupowych na poziomie pozycji w s k a l i I N T E w y n i k a , że pracoholicy w niższym s t o p n i u niż n i e p r a c o h o l i c y cenią uczucia w życiu (Uczucia są najważniejszą rzeczą w życiu: F (1,109) = 4 , 8 1 ; p < 0 , 0 3 1 ; M = 3,76, SD = 1,06, M = 4,17, SD = 0,89), gorzej radzą sobie z regulacją emocji (Gdy przeżywam pozyty­ wne uczucia, wiem jak sprawić, by długo trwały: F (1,109) = 6,69, p < 0 , 0 1 1 ;

M = 2,96, SD = 0,97; M = 3,43, SD = 0,93, Gratuluję innym, gdy zrobią coś dobrze, F ( 1 , 109) = 3,65, p < 0,059; M = 4,14, SD = 0,96; M = 4,45, SD = 0,75). U z y s k a n e dane wskazały też, że osoby uzależnione od p r a c y w obliczu zadań t r u d n y c h przeżywają większe, w porównaniu z n i e p r a c o h o l i k a m i , obawy o niepowodzenie i wykazują większą tendencję do r e z y g n a c j i (Gdy staję wobec

jakiegoś trudnego zadania, poddaję się, ponieważ sądzę,

że poniosę porażkę,

H (1,115) = 7,29; p < 0,007; M = 3,41, SD = 1,26; M = 4,07; SD = 0,89).

345

E m p i r i c a l aspects

of the psychology..

- 8. W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

she/he feels" (M = 3.60, SD = 0.86; M = 3.28; SD = 0.84, F (1.109) = 3.94, p < 0.05), as w e l l as by a low c o r r e l a t i o n between emotional intelligence and action o r i e n t a t i o n (Table 1). In conclusion, the conducted studies i n d i c a t e d two issues. The obtained results allow assuming t h a t workaholics are characterised by a low level of emotional a b i l i t i e s r e g a r d i n g emotion r e g u l a t i o n : d o w n r e g u l a t i n g the nega¬ t i v e affect (self-relaxation) in situations of f a i l u r e and s u s t a i n i n g positive feelings in s i t u a t i o n s of p e r f o r m i n g enjoyable a c t i v i t i e s . However, the issue of the t o t a l emotional intelligence (comprising other areas t h a n emotion r e g u l a t i o n ) by w o r k addicted, remains unresolved. Assumptions concerning the differences in types of emotional competences among workaholics require v e r i f i c a t i o n , u s i n g different measurement scales t h a n I N T E , w h i c h concern emotional a b i l i t y . At the end, the present studies focused on p e r s o n a l i t y factors w i t h the f u l l awareness t h a t the model is not complete. It is w o r t h to consider not only the i n d i v i d u a l b u t also the f a m i l y and the o r g a n i z a t i o n a l antecedents o f w o r k a h o l i s m i n f u t u r e studies. T h i s seems p a r t i c u l a r l y i m p o r t a n t i n the context of c r e a t i n g more effective p r e v e n t i o n and t h e r a p y programs for people addicted to w o r k .

References A n d r e a s s e n , C . S . , U r s i n , H . & E r i k s e n , H . R . (2007). T h e r e l a t i o n s h i p b e t w e e n s t r o n g m o t i v a t i o n to w o r k , „ w o r k a h o l i s m , " a n d h e a l t h .

Psychology and Health,

22,625-629.

B a i l e y , R . ( 2 0 0 7 ) . Zarządzanie stresem. Zbiór technik i narzędzi dla doradców oraz prowadzących

szkolenia.

Warszawa:

Wolters

Kluwer

Polska

- ABC.

B r a d y , B . R . , V o d a n o v i c h , S . J . & R o t u n d a , R . (2008). T h e i m p a c t o f w o r k a h o l i s m o n w o r k - f a m i l y c o n f l i c t , job s a t i s f a c t i o n , a n d p e r c e p t i o n o f l e i s u r e a c t i v i t i e s .

Psychologist-Manager

Journal,

11,

241-263.

B u r k e , R . J . (2000a). W o r k a h o l i s m i n o r g a n i z a t i o n s : P s y c h o l o g i c a l a n d p h y s i c a l w e l l being consequences.

Stress Medicine,

16,

11-16.

B u r k e , R . J . (2000b). W o r k a h o l i s m i n o r g a n i z a t i o n s : T h e r o l e o f p e r s o n a l b e l i e f s a n d fears.

Anxiety,

Stress

and

Coping,

13,

53-64.

B u r k e , R . J . (2001). W o r k a h o l i s m c o m p o n e n t s , j o b s a t i s f a c t i o n a n d c a r e e r p r o g r e s s .

Journal

of Applied

Social Psychology,

31

346

(11),

2339-2356.

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

W obliczu związku pracoholizmu z n i s k i m i zdolnościami do r e g u l a c j i a f e k t u w sytuacjach niepowodzeń i w y k o n y w a n i a czynności p r z y j e m n y c h , r e z u l t a ­ t e m zaskakującym j e s t b r a k związku między p r a c o h o l i z m e m a ogólną i n t e l i ¬ gencją emocjonalną. Należy j e d n a k zauważyć, że g e n e r a l n i e , a n a l i z a w y n i ¬ ków na poziomie pozycji w s k a l i I N T E jest u t r u d n i o n a w związku z t y m , że w opisie s t r u k t u r y narzędzia nie uwzględniono i n f o r m a c j i dotyczącej p r z y ­ należności poszczególnych pozycji do wymiarów k o m p e t e n c j i emocjonalnych, będących p r z e d m i o t e m p o m i a r u (spostrzegania, oceny i e k s p r e s j i emocji, r e g u l a c j i emocji oraz w y k o r z y s t y w a n i a emocji w myśleniu i działaniu) (Cie­ chanowicz, J a w o r o w s k a i M a t c z a k , 2001). Biorąc pod uwagę, że s k a l a I N T E m i e r z y poza samoregulacją emocji, t r z y i n n e wyżej w y m i e n i o n e w y m i a r y k o m p e t e n c j i emocjonalnych, n a s u w a się możliwe wyjaśnienie b r a k u spójno­ ści wyników u pracoholików i niepracoholików w zakresie s k a l i I N T E i s k a l i k o n t r o l i działania ACS. Uzyskane r e z u l t a t y — b r a k i s t o t n y c h statystycznie różnic między p r a c o h o l i k a m i i n i e p r a c o h o l i k a m i w zakresie w y n i k u ogólnego w s k a l i I N T E — można prawdopodobnie interpretować w odniesieniu do pew­ nego z a k r e s u zdolności emocjonalnych pracoholików — spostrzegania, oceny i e k s p r e s j i emocji oraz w y k o r z y s t y w a n i a emocji w myśleniu i działaniu (Gdy

przeżywam jakieś uczucia,

uświadamiam je sobie, Zdaję sobie sprawę z tego,

co mówię innym bez pomocy słów). N i e w y k l u c z o n e więc, że porównywalny w y n i k w grupie pracoholików i niepracoholików w zakresie s k a l i I N T E jest r e z u l t a t e m pewnego z a k r e s u k o m p e t e n c j i emocjonalnych u pracoholików. Sugestią, skłaniającą do powyższych wniosków są wyższe w y n i k i u pracoholików niż niepracoholików w o d p o w i e d z i na pozycję: Wystarczy mi popatrzeć

na człowieka, by wiedzieć, co czuje (M = 3,60, SD = 0,86; M = 3,28; SD = 0,84, F ( 1 , 109) = 3,94, p < 0,05), j a k również n i s k a k o r e l a c j a między inteligencją emocjonalną a orientacją na działanie (tabela 1). Podsumowując, przeprowadzone badanie pozwoliło na u j a w n i e n i e dwóch k w e s t i i . Uzyskane w y n i k i pozwalają przypuszczać, że pracoholicy odznaczają się n i s k i m poziomem zdolności w zakresie r e g u l a c j i emocji, przejawiają¬ c y m się trudnościami w r e d u k c j i n e g a t y w n y c h emocji w s y t u a c j a c h porażki i podtrzymywaniu pozytywnych emocji w trakcie wykonywania ciekawych i p r z y j e m n y c h działań. Z k o l e i , w zakresie ogólnej i n t e l i g e n c j i emocjonalnej (obejmującej również i n n e , poza regulacją emocji, obszary k o m p e t e n c j i emocjonalnych), w y n i k i uzyskane przez pracoholików nie dostarczają jed¬ noznacznych ustaleń. Przypuszczenia, dotyczące różnic w zakresie rodza¬ jów k o m p e t e n c j i emocjonalnych wśród pracoholików wymagają w e r y f i k a c j i z zastosowaniem i n n y c h niż k w e s t i o n a r i u s z I N T E narzędzi diagnostycznych. Na koniec w a r t o podkreślić, że obecne b a d a n i a koncentrowały się na oso¬ bowościowych u w a r u n k o w a n i a c h p r a c o h o l i z m u z pełną świadomością, że t e s t o w a n y m o d e l nie j e s t k o m p l e t n y . W przyszłych b a d a n i a c h w a r t o wziąć pod uwagę nie t y l k o i n d y w i d u a l n e , ale także r o d z i n n e oraz organizacyjne

347

E m p i r i c a l aspects o f t h e psychology.. - 8 . W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

B u r k e , R. Reports,

J.

(2004). W o r k a h o l i s m ,

94,

Psychological

s e l f - e s t e e m a n d m o t i v e s for money.

457-463.

B u r k e , R . J . & K o k s a l , H . (2002). W o r k a h o l i s m a m o n g a s a m p l e o f T u r k i s h m a n a ­ gers

and

professionals:

An

exploratory

Psychological Reports,

study.

91,

60-68.

B u r k e , R . J . & M a t t h i e s e n , S . B . (2004). S h o r t c o m m u n i c a t i o n : w o r k a h o l i s m a m o n g Norwegian journalists:

antecedents

Stress and Health,

and consequences.

20,

301-308. C a n t a r o w , E.

Mother Jones,

(1979). W o m a n w o r k a h o l i c s .

Cherrington, D. J . (1980).

The work ethic:

6,

56.

Working values that work. N e w Y o r k :

Amacom. Ciechanowicz, cji

A.,

Jaworowska,

emocjonalnej INTE.

A.

Podręcznik.

&

Matczak,

Warszawa:

A.

Kwestionariusz

(2001).

Pracownia

Testów

inteligen­

Psychologicz¬

n y c h Polskiego T o w a r z y s t w a Psychologicznego. C h a m b e r l i n , C. M.

Journal

& Z h a n g , N . (2009). W o r k a h o l i s m , h e a l t h , a n d s e l f - a c c e p t a n c e .

of Counseling & Development,

87,

159-169.

F r y , L . W . & C o h e n , M . P . (2009). S p i r i t u a l l e a d e r s h i p a s a p a r a d i g m for o r g a n i z a t i o ¬ nal transformation of Business Ethics,

84

and

r e c o v e r y from e x t e n d e d w o r k h o u r s

(January,

Supp

2),

Journal

cultures.

265-278.

I s o - A h o l a , S . E . & W e i s s i n g e r , E . (1990). P e r c e p t i o n s o f boredom i n l e i s u r e : C o n c e p ¬ tualization,

reliability,

of Leisure Research,

22,

a n d v a l i d i t y o f the

Leisure

Journal

Boredom Scale.

1-17.

K a n a i , A., W a k a b a y a s h i , M.

& F l i n g , S.

(1996). W o r k a h o l i s m a m o n g e m p l o y e e s i n

J a p a n e s e c o r p o r a t i o n s : A n e x a m i n a t i o n b a s e d o n the J a p a n e s e v e r s i o n o f the Workaholism Killinger,

B.

Japanese

Scales.

Workaholics:

(1991).

Psychological The

Research,

respectable Addicts.

38(4), New

192-203. York:

Simone

and

Schuster. Killinger, B.

Research

(2006).

T h e w o r k a h o l i c b r e a k d o w n s y n d r o m e . I n R . J . B u r k e (ed.),

companion

to

working time

and

work addiction

(pp.

61-88).

North-

hampton, MA: E l g a r . K i m , T . , C a b l e , D . M . , K i m , S . & W a n g , J . (2009). E m o t i o n a l competence a n d w o r k p e r f o r m a n c e : T h e m e d i a t i n g effect o f p r o a c t i v i t y a n d the m o d e r a t i n g effect o f job Journal

autonomy. K o m a n , E.

of Organizational

& Wolff, S . B .

Behavior,

30(7),

983-1000.

(2008). E m o t i o n a l i n t e l l i g e n c e c o m p e t e n c i e s i n the t e a m

a n d t e a m l e a d e r : A m u l t i - l e v e l e x a m i n a t i o n o f the i m p a c t o f e m o t i o n a l i n t e l l i ¬ gence

on

team

performance.

Journal

of Management Development,

27(1),

55-75.

K o o l e , S . L . , K u h l , J . , J o s t m a n n , N . B . & V o h s , K . D . (2003). O n the H i d d e n B e n e f i t s of State Orientation: S k i l l s ? In A. regulating

the

C a n P e o p l e P r o s p e r w i t h o u t E f f i c i e n t Affect R e g u l a t i o n

Tesser, J. Woods self:

& D. A.

A psychological perspective.

348

S t a p e l (eds.), London:

On

Taylor

building, &

defending and

Francis.

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

d e t e r m i n a n t y p r a c o h o l i z m u . W y d a j e się t o szczególnie w a ż n e w k o n t e k ś c i e tworzenia i

bardziej

terapeutycznego

skutecznych wspierania

programów

osób

zapobiegania

uzależnionych

od

pracoholizmowi

pracy.

Bibliografia A n d r e a s s e n , C . S . , U r s i n , H . , E r i k s e n , H . R . (2007). T h e r e l a t i o n s h i p b e t w e e n s t r o n g motivation

to

work,

„workaholism,"

and

Psychology

health.

and

Health,

22,

625-629.

B a i l e y , R. ( 2 0 0 7 ) . Zarządzanie stresem. Zbiór technik i narzędzi dla doradców oraz prowadzących

szkolenia.

Warszawa:

Wolters

Kluwer

Polska

- ABC.

B r a d y , B . R . , V o d a n o v i c h , S . J . , R o t u n d a , R . (2008). T h e i m p a c t o f w o r k a h o l i s m o n w o r k - f a m i l y c o n f l i c t , job s a t i s f a c t i o n , a n d p e r c e p t i o n o f l e i s u r e a c t i v i t i e s .

Psychologist-Manager Journal,

11, 2 4 1 - 2 6 3 .

B u r k e , R . J . (2000a). W o r k a h o l i s m i n o r g a n i z a t i o n s : P s y c h o l o g i c a l a n d p h y s i c a l w e l l Stress

being consequences.

Medicine,

16,

11-16.

B u r k e , R . J . (2000b). W o r k a h o l i s m i n o r g a n i z a t i o n s : T h e role o f p e r s o n a l beliefs a n d Anxiety,

fears.

Stress

and

Coping,

13,

53-64.

B u r k e , R . J . (2001). W o r k a h o l i s m c o m p o n e n t s , job s a t i s f a c t i o n a n d c a r e e r p r o g r e s s .

Journal of Applied Social Psychology, 3 1 ( 1 1 ) , 2 3 3 9 - 2 3 5 6 . Burke,

R.

J.

Reports,

(2004). W o r k a h o l i s m ,

self-esteem a n d motives

for money.

Psychological

94,457-463.

B u r k e , R . J . , K o k s a l , H . (2002). W o r k a h o l i s m a m o n g a s a m p l e o f T u r k i s h m a n a g e r s and

professionals:

An

exploratory

study.

Psychological Reports,

91,

60-68.

B u r k e , R . J . , M a t t h i e s e n , S . B . (2004). S h o r t c o m m u n i c a t i o n : w o r k a h o l i s m a m o n g Nor­ wegian journalists: Cantarow,

E.

(1979).

antecedents

and

consequences.

Woman workaholics.

Mother Jones,

Stress and Health, 6,

20,301-308.

56.

C h e r r i n g t o n , D . J . ( 1 9 8 0 ) . The work ethic: Working values that work. N e w Y o r k : Amacom. Ciechanowicz, emocjonalnej

A.,

INTE.

Jaworowska, Podręcznik.

A.,

Matczak,

Warszawa:

A.

Pracownia

(2001). Testów

Kwestionańuszinteligencji Psychologicznych

Polskiego T o w a r z y s t w a Psychologicznego. C h a m b e r l i n , C.

M., Z h a n g , N .

(2009). W o r k a h o l i s m , h e a l t h , a n d s e l f - a c c e p t a n c e .

Journal of Counseling & Development, 8 7 , 1 5 9 - 1 6 9 .

349

E m p i r i c a l aspects o f t h e psychology.. - 8 . W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

Korn,

E.

R.,

Pratt,

G.

J.

&

Lambrou,

P.

T.

strategy for releasing your business potential.

(1987).

Hyper-performances:

The AIM.

New York: Wiley.

K u h l , J . (1984). V o l i t i o n a l a s p e c t s o f a c h i e v e m e n t m o t i v a t i o n a n d l e a r n e d h e l p l e s s ­ ness:

T o w a r d a comprehensive theory of action control.

Progress mic

in

expenmentalpersonalisty

research

(pp.

In B. A.

99-171).

New

M a h e r (eds.),

York:

Acade­

Press.

K u h l , J.

(1985). V o l i t i o n a l m e d i a t o r sof cognition - b e h a v i o r c o n s i s t e n c y :

Self-regu¬

l a t o r y p r o c e s s e s a n d a c t i o n v e r s u s state o r i e n t a t i o n . I n J . K u h l & J . B e c k m a n n Action

(eds.),

control:

From

cognition

to

behavior

(pp.

101-128).

Berlin:

Sprin-

ger-Verlag. K u h l , J . (1994a). A t h e o r y o f a c t i o n a n d state o r i e n t a t i o n s . I n J . K u h l & J . B e c k -

Volition and Personality. Action

mann (eds.), Góttigen: K u h l , J.

Hogrefe (1994b).

&

Huber

Action versus

state o r i e n t a t i o n :

Action Control Scale (ACS-90). Personality.

Action

versus state ońentation (pp.

9-46).

Publishers.

In J.

versus state ońentation

P s y c h o m e t r i c p r o p e r t i e s o f the

K u h l & J.

(pp.

47-59).

B e c k m a n n (eds.), Góttigen:

Hogrefe

Volition and &

Huber

Publishers. L i a n g , Y.

& C h u , C.

inducements:

(2009).

Personality traits and personal and organizational

Antecedents

of w o r k a h o l i s m .

Social Behavior and Personality,

37,

645-660. M a c h l o w i t z , M . (1980). W o r k a h o l i c s : L i v i n g w i t h t h e m , w o r k i n g w i t h t h e m . R e a d i n g , MA:

Addison

Wesley.

Marszał-Wiśniewska,

M.

(2002).

Studia Psychologiczne, Mc L e a n , A.

(1979).

Adaptacja

40,

s k a l i kontroli

działania J . K u h l a

(ACS-90).

77-106.

Work stress.

Reading: Addison-Wesley.

M c M i l l a n , L . H . W., B r a d y , E . C , O ' D r i s c o l l , M . P . & M a r s h , N . V . (2002). A m u l t i f a ceted v a l i d a t i o n s t u d y of S p e n c e a n d R o b b i n s ' w o r k a h o l i s m battery. Journal of

Occupational

and

Organizational

Psychology,

75,

357-368.

N a u g h t o n , T . J . (1987). A c o n c e p t u a l v i e w o f w o r k a h o l i s m a n d i m p l i c a t i o n s for c a r e e r counseling

and

Career Development

research.

Ng, T . W . H . , S o r e n s e n , K . L . & F e l d m a n , D . C .

Quanerly,

35,

180-187.

(2007). D i m e n s i o n s , a n t e c e d e n t s ,

a n d c o n s e q u e n c e s of w o r k a h o l i s m : a c o n c e p t u a l i n t e g r a t i o n a n d e x t e n s i o n .

nal

of Organizational Behavior,

O a t e s , W.

(1971).

Confession

28,

of a

Jour¬

111-136.

workaholic.

New York:

Abingdon.

O f f e r m a n n , L . R., B a i l e y , J . R., V a s i l o p o u l o s , N . L . , S e a l , C . & S a s s , M . (2004). T h e R e l a t i v e C o n t r i b u t i o n of E m o t i o n a l Competence and Cognitive Ability to I n d i v i ¬ dual

and

Team

Performance.

Human

350

Performance,

17(2),

219-243.

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

F r y , L . W., C o h e n , M . P . (2009). S p i r i t u a l l e a d e r s h i p a s a p a r a d i g m for o r g a n i z a t i o ¬ nal transformation of Business Ethics,

84

and

r e c o v e r y from e x t e n d e d w o r k h o u r s

(January,

Supp

2),

cultures.

Journal

265-278.

I s o - A h o l a , S . E . , Weissinger, E . (1990). P e r c e p t i o n s o f boredom i n l e i s u r e : C o n c e p t u a l i ¬ zation,

reliability,

Research,

22,

a n d v a l i d i t y o f the

Leisure

Boredom Scale.

Journal o f Leisure

1-17.

K a n a i , A., W a k a b a y a s h i ,

M.,

Fling,

S.

(1996). W o r k a h o l i s m a m o n g employees i n

J a p a n e s e c o r p o r a t i o n s : A n e x a m i n a t i o n b a s e d o n the J a p a n e s e v e r s i o n o f the Workaholism Killinger,

B.

Japanese

Scales.

Workaholics:

(1991).

Psychological The

Research,

38(4),

respectable Addicts.

New

192-203. York:

Simone

and

Schuster. Killinger, B.

Research

(2006).

The workaholic breakdown syndrome. I n R . J .

companion

to

working

time

and

work

addiction

(pp.

B u r k e (ed.),

61-88).

North-

hampton, MA: E l g a r . K i m , T . , C a b l e , D . M., K i m , S . , W a n g , J .

(2009).

E m o t i o n a l competence a n d w o r k

p e r f o r m a n c e : T h e m e d i a t i n g effect of p r o a c t i v i t y a n d the m o d e r a t i n g effect of job Journal

autonomy.

of Organizational

Behavior,

30(7),

983-1000.

K o m a n , E . , Wolff, S . B . (2008). E m o t i o n a l i n t e l l i g e n c e c o m p e t e n c i e s i n the t e a m a n d team leader: A multi-level examination on

team

Journal

performance.

of the i m p a c t of e m o t i o n a l i n t e l l i g e n c e

of Management

Development,

27(1),

55-75.

Koole, S . L . , K u h l , J . , J o s t m a n n , N . B . , V o h s , K . D . (2003). O n the H i d d e n B e n e f i t s o f S t a t e O r i e n t a t i o n : C a n People P r o s p e r w i t h o u t E f f i c i e n t Affect R e g u l a t i o n S k i l l s ? In: ting

A.

Tesser,

the

Korn, E.

self: R.,

strategy for

J.

Woods,

D.

A.

Stapel

A psychological perspective.

Pratt,

G.

J . ,

releasing your

Lambrou,

On

(eds.),

London: P.

T.

business potential.

building,

Taylor (1987).

New

&

defending and regula­

Francis.

Hyper-performances:

York:

The A I M .

Wiley.

K u h l , J . (1984). V o l i t i o n a l aspects o f a c h i e v e m e n t motivation a n d l e a r n e d h e l p l e s s n e s s : I n : B . A . M a h e r (eds.), Progress

T o w a r d a c o m p r e h e n s i v e t h e o r y o f a c t i o n control. in

expenmentalpersonality

K u h l , J.

research

(pp.

99-171).

New

York:

Academic

Press.

(1985). V o l i t i o n a l m e d i a t o r sof cognition - b e h a v i o r c o n s i s t e n c y : Self-regula¬

tory p r o c e s s e s a n d a c t i o n v e r s u s state o r i e n t a t i o n . I n : J . K u h l , J . B e c k m a n n (eds.),

Action

control:

From

cognition

to

behavior (pp.

101-128).

Berlin:

Springer-

Verlag. K u h l , J . (1994a). A t h e o r y o f a c t i o n a n d state o r i e n t a t i o n s . I n J . K u h l , J . B e c k m a n n

(eds.),

Volition

and Personality.

Action

versus

state

ońentation

(pp.

9-46).

Gótti-

gen: Hogrefe & H u b e r P u b l i s h e r s . K u h l , J.

(1994b).

A c t i o n v e r s u s state

o r i e n t a t i o n : P s y c h o m e t r i c p r o p e r t i e s o f the

A c t i o n C o n t r o l S c a l e ( A C S - 9 0 ) . In J . K u h l , J . B e c k m a n n (eds.), sonality.

Action

versus

state

ońentation

(pp.

Publishers.

351

47-59).

Góttigen:

Volition and Per­

Hogrefe

&

Huber

E m p i r i c a l aspects o f t h e psychology.. - 8 . W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l competencies

Poppelreuter, S. (1996). Arbeitssucht - Integrative Analyse bisheńger Forschungsansatze undErgebnisse einer empińschen UntersuchungzurSymptomatik. Bonn/ Witterschlick: Poppelreuter,

S.

Robinson, B.

E.

Wehle. Arbeitssucht.

(1997).

Weinheim:

Work addiction.

(1989).

Psychologie

Verlags

Union.

Deerfield B e a c h , F L : H e a l t h Communica¬

tions. Robinson,

B.

E.

(1998).

Chained

to

the

desk.

New Y o r k

and

London:

New Y o r k

University Press. Robinson, B. E. measure

(1999). T h e W o r k A d d i c t i o n R i s k T e s t : D e v e l o p m e n t o f a t e n t a t i v e Perceptual

of w o r k a h o l i s m .

and Motor

Skills,

88,

199-210.

R o s s , S . R . & K r u k o w s k i , R . A . (2003). T h e i m p o s t e r p h e n o m e n o n a n d m a l a d a p t i v e personality:

Type

and

trait

Personality

characteristics.

and Individual Differen­

ces, 3 4 , 4 7 7 - 4 8 4 . Russo, J. A.

& Waters, L.

E.

(2006). W o r k a h o l i c w o r k e r type differences i n w o r k -

f a m i l y conflict: T h e m o d e r a t i n g role o f s u p e r v i s o r s u p p o r t a n d flexible w o r k sche¬ Career

duling.

Development

International,

11(5),

418-439.

S c h a u f e l i , W . B . , B a k k e r , A . B . , v a n der H e i j d e n , F . M . & P r i n s , J . T . (2009). W o r k a h o l i s m among m e d i c a l residents: and

compulsively

that

I t i s the c o m b i n a t i o n o f w o r k i n g e x c e s s i v e l y International

counts.

Journal

of Stress

Management,

16,

249-272. S c h a u f e l i , W . B . , B a k k e r , A . B . , v a n der H e i j d e n , F . M . & P r i n s , J . T . (2009). W o r k a h o l i s m , b u r n o u t a n d w e l l - b e i n g a m o n g j u n i o r doctors: role

Work

conflict.

& Stress,

23,

T h e m e d i a t i n g role o f

155-172.

S c h a u f e l i , B . W., S h i m a z u , A . , & T a r i s , T . W . (2009). B e i n g d r i v i n g t o w o r k e x c e s s i ¬ v e l y h a r d . T h e e v a l u a t i o n o f a two-factor m e a s u r e o f w o r k a h o l i s m i n the Nether¬ lands

and

Schwarz,

H.

Cross-Cultural

Japan. S.

(1982).

Management Review,

S h i m a z u , A., B a k k e r , A. intimate

partner:

Occupational Health, Spence, J.

involvement

43, as

320-348. obsession-compulsion.

Academy o f

429-432. B.

& D e m e r o u t i , E.

a test

51,

of the

(2009).

H o w job d e m a n d s affect the

s p i l l o v e r - c r o s s o v e r m o d e l in J a p a n .

Journal of

239-248.

& R o b b i n s , A . (1992). W o r k a h o l i s m : D e f i n i t i o n , m e a s u r e m e n t a n d p r e l i ¬

minary Sprankle,

Job

7,

Research,

results. J.

K.

&

Journal Ebel,

of Personality Assessment,

H.

(1987).

The

58,

160-178.

workaholic syndrome.

New Y o r k :

Walker

Publishing.

Todd,

S.

(2004).

Improving

Work-Life Balance -

What Are

Other Countries Doing?,

L a b o u r P r o g r a m , H u m a n Resources and S k i l l s Development C a n a d a .

352

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

L i a n g , Y., C h u , C. inducements:

(2009).

Personality traits and personal and organizational

Antecedents

of w o r k a h o l i s m .

Social Behavior and Personality,

37,

645-660. M a c h l o w i t z , M . (1980). W o r k a h o l i c s : L i v i n g w i t h t h e m , w o r k i n g w i t h t h e m . R e a d i n g , MA:

A d d i s o n Wesley.

Marszał-Wiśniewska,

M.

(2002).

Studia Psychologiczne, Mc L e a n , A.

Adaptacja

40,

kontroli

działania J . K u h l a ( A C S - 9 0 ) .

77-106.

Work stress.

(1979).

skali

Reading: Addison-Wesley.

M c M i l l a n , L . H.W., B r a d y , E . C , O ' D r i s c o l l , M . P , M a r s h , N . V . (2002). A m u l t i f a c e ted v a l i d a t i o n s t u d y of S p e n c e a n d R o b b i n s ' w o r k a h o l i s m b a t t e r y . Journal of

Occupational

and

Organizational Psychology,

75,

357-368.

N a u g h t o n , T . J . (1987). A c o n c e p t u a l v i e w o f w o r k a h o l i s m a n d i m p l i c a t i o n s for c a r e e r counseling

and

Career Development

research.

Quarterly,

35,

180-187.

Ng, T . W . H . , S o r e n s e n , K . L . , F e l d m a n , D . C . (2007). D i m e n s i o n s , a n t e c e d e n t s , a n d consequences

of w o r k a h o l i s m :

of Organizational Behavior, O a t e s , W.

Confession

(1971).

a conceptual integration

28,

111-136.

of a

workaholic.

New York:

and

Journal

extension.

Abingdon.

O f f e r m a n n , L . R., B a i l e y , J . R., V a s i l o p o u l o s , N . L . , S e a l , C , S a s s , M . (2004). T h e Relative C o n t r i b u t i o n of E m o t i o n a l Competence and Cognitive A b i l i t y to I n d i v i ¬ dual

and

Team

Human

Performance.

Performance,

17(2),

219-243.

Poppelreuter, S. (1996). Arbeitssucht - Integrative Analyse bisheńger Forschungsansatze und Ergebnisse einer empirischen Untersuchung zur Symptomatik. Bonn/Witterschlick:

Wehle.

(1997).

Arbeitssucht.

Poppelreuter,

S.

Weinheim:

Robinson, B.

E.

(1989).

E.

(1998).

Chained t o

(1999).

The Work Addiction R i s k Test: Development of a tentative

Work addiction.

Psychologie

Verlags

Union.

Deerfield B e a c h , F L : H e a l t h Communica¬

tions. Robinson, B.

the desk.

New Y o r k a n d L o n d o n : New Y o r k Uni¬

versity Press. Robinson, B. measure Ross, S.

E.

Perceptual

of w o r k a h o l i s m .

R., K r u k o w s k i , R . A .

personality:

Type

and

(2003).

trait

and Motor

Skills,

88,

199-210.

The imposter phenomenon and maladaptive

characteristics.

Personality

and Individual

Differen¬

ces, 34, 4 7 7 - 4 8 4 . R u s s o , J . A . , W a t e r s , L . E . (2006). W o r k a h o l i c w o r k e r type differences i n w o r k - f a m i l y conflict: ling.

T h e m o d e r a t i n g role Career Development

o f s u p e r v i s o r s u p p o r t a n d flexible w o r k s c h e d u ¬

International,

11(5),

353

418-439.

E m p i r i c a l aspects o f t h e p s y c h o l o g y . . - 8 . W o r k a h o l i s m a n d e m o t i o n a l c o m p e t e n c i e s

Wojdyło,

K.

Pracoholizm.

(2005a).

Niektóre

wyznaczniki

uporczywości

działania.

U n p u b l i s h e d d i s s e r t a t i o n . Szkoła Wyższa P s y c h o l o g i i Społecznej, W a r s z a w a . Wojdyło, K . (2005b). K w e s t i o n a r i u s z P r a c o h o l i z m u ( W A R T ) - a d a p t a c j a narzędzia i

wstępna

analiza

własności

psychometrycznych.

Nowiny Psychologiczne,

4,

71-84. Wojdyło, K. (2006). Osobowość p r a c o h o l i c z n a : właściwości i m e c h a n i z m y r e g u l a c y j n e .

Nowiny Psychologiczne,

2,

23-36.

W o j d y ł o , K . ( 2 0 0 7 ) . K o n c e p c j a osobowościowych w y z n a c z n i k ó w p r a c o h o l i z m u : Weryfikacja Wojdyło, two

K.

założeń (2010a).

w

korelacyjnym

Pracoholizm.

modelu.

Studia Psychologiczne,

Perspektywa poznawcza.

Warszawa:

45,

53-65.

Wydawnic­

Difin.

W o j d y ł o , K . ( 2 0 1 0 b ) . F u n k c j o n o w a n i e pracoholików w s y t u a c j i z a d a n i o w e j . Przegląd psychologiczny,

53,1,75-98.

354

E m p i r y c z n e oblicza psychologii... - 8. P r a c o h o l i z m a kompetencje emocjonalne

S c h a u f e l i , W . B . , B a k k e r , A . B . , v a n der H e i j d e n , F . M., P r i n s , J . T . (2009). W o r k a h o l i s m among medical and

residents:

compulsively

that

I t i s the

combination

International

counts.

of w o r k i n g excessively

Journal

of Stress Management,

16,

249-272. S c h a u f e l i , W . B . , B a k k e r , A . B . , v a n der H e i j d e n , F . M., P r i n s , J . T . (2009). W o r k a h o l i s m , b u r n o u t a n d w e l l - b e i n g a m o n g j u n i o r doctors: Work

conflict.

&

Stress,

23,

T h e m e d i a t i n g role o f role

155-172.

S c h a u f e l i , B . W., S h i m a z u , A., & T a r i s , T . W . (2009). B e i n g d r i v i n g t o w o r k excessi¬ v e l y h a r d . T h e e v a l u a t i o n o f a two-factor m e a s u r e o f w o r k a h o l i s m i n the Nether¬ lands

and

Schwarz,

H.

Cross-Cultural

Japan. S.

(1982).

Management Review,

Job

7,

Research,

43,

involvement

320-348.

as

Academy

obsession-compulsion.

of

429-432.

S h i m a z u , A . , B a k k e r , A . B . , D e m e r o u t i , E . (2009). H o w job d e m a n d s affect the i n t i ¬ mate

partner:

a test of the

pational Health,

51,

Journal of Occu¬

s p i l l o v e r - c r o s s o v e r model in J a p a n .

239-248.

S p e n c e , J . , R o b b i n s , A . (1992). W o r k a h o l i s m : D e f i n i t i o n , m e a s u r e m e n t a n d p r e l i m i ¬ nary

Journal

results.

Sprankle,

J.

K.,

of Personality Assessment,

Ebel,

H.

(1987).

The

58,

workaholic

160-178. syndrome.

New

York:

Walker

Publishing.

Todd,

S.

Improving Work-Life Balance -

(2004).

What Are

Other Countńes Doing?,

L a b o u r P r o g r a m , H u m a n Resources and S k i l l s Development C a n a d a .

Wojdyło,

K.

Wojdyło,

K.

Pracoholizm.

(2005a).

Unpublished

dissertation.

(2005b).

Niektóre

Szkoła Wyższa

Kwestionariusz

wyznaczniki

Psychologii

Pracoholizmu

i wstępna a n a l i z a własności p s y c h o m e t r y c z n y c h .

uporczywości

Społecznej,

(WART)

-

działania.

Warszawa.

adaptacja

Nowiny Psychologiczne,

narzędzia 4, 71-84.

Wojdyło, K . (2006). Osobowość p r a c o h o l i c z n a : właściwości i m e c h a n i z m y r e g u l a c y j n e .

Nowiny Psychologiczne, Wojdyło, K .

(2007).

Weryfikacja Wojdyło, two

K.

2,

23-36.

K o n c e p c j a osobowościowych wyznaczników p r a c o h o l i z m u :

założeń (2010a).

w

korelacyjnym

Pracoholizm.

modelu.

Studia Psychologiczne,

Perspektywa poznawcza.

Warszawa:

45,

53-65.

Wydawnic­

Difin.

Wojdyło, K. ( 2 0 1 0 b ) . F u n k c j o n o w a n i e pracoholików w s y t u a c j i z a d a n i o w e j . Przegląd psychologiczny,

53,1,75-98.

355