GIẢI PHÁP KHAI THÁC TIỀM NĂNG VĂN HÓA ĐỂ PHÁT TRIỂN DU LỊCH GIỮA CÁC NƯỚC TRONG KHU VỰC TIỂU VÙNG SÔNG MEKONG Phạm Ngọc Hòa Học viện Chính trị khu vực IV Email: [email protected] Điện thoại: 0918424410 Tóm tắt Sông Mekong được chảy dài qua 6 quốc gia và điểm đến cuối cùng của dòng sông này chính là vùng đồng bằng sông Cửu Long, chính những dòng chảy của sông Mekong đã mang theo những giá trị kinh tế, lịch sử, văn hóa đặc thù cho khu vực này. Nơi đây, có nhiều nhiều tiềm năng để phát triển du lịch nhờ sự đa dạng về văn hóa, phong cảnh đẹp, nhiều kỳ quan di sản thế giới. Bài viết nêu ra sự cần thiết phải liên kết trong phát triển du lịch giữa các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong; từ đó, đưa ra một số giải pháp khai thác tiềm năng văn hóa để phát triển du lịch giữa các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong. Từ khóa: Văn hóa, Tiềm năng văn hóa, Phát triển du lịch, Tiểu vùng sông Mekong Abstract The Mekong River flows through six countries and the final destination is the Mekong Delta, the Mekong's flows have brought economic values, history, culture-specific for this area. Here, there is a lot of potential for tourism development thank to cultural diversity, scenery, World Heritage wonders. The paper mentions the linking need in the development of tourism among the countries in the Mekong sub-region area; aim to offer a number of solutions to exploit the cultural potential, develop tourism among the countries in the Mekong sub-region area. Keywords: Culture, Cultural Potential, Tourism Development, Mekong sub-region area Khi nói đến dòng sông Mekong là nhớ đến nét văn hóa lâu đời của các quốc gia có chung dòng chảy của sông Mekong. Sông Mekong là con sông rất quan trọng nó còn có tên là con sông Cái – sông Mẹ. Dòng chảy của sông Mekong là dòng chảy quốc tế vì chảy qua lãnh thổ của sáu nước, hơn ½ con sông nằm ở cao nguyên Vân Nam và đi xuống cho đến vùng hạ nguồn ở Việt Nam. Nó khởi đầu từ Tây Tạng (Trung Quốc), chảy qua Lào, Myanmar, Thái Lan, Campuchia và đổ ra Biển Đông ở Việt Nam. Biết bao đời nay, dòng Mê Kông hùng vĩ chảy qua 6 quốc gia thuộc khu vực châu Á vẫn luôn chất chứa những bí ẩn mà nhiều thế hệ khát khao 1

khám phá. Với trên 100 dân tộc thiểu sống ở ven sông, nền văn hóa tiểu vùng sông Mekong đã tạo nên những điều kỳ diệu1. Tính theo độ dài thì sông Mekong đứng thứ 12 (thứ 7 tại châu Á), còn tính theo lưu lượng nước, đứng thứ 10 thế giới (lưu lượng nước hàng năm đạt khoảng 475 triệu m3). Có thể nói, tiểu vùng sông Mekong là khu vực địa lý bao gồm các quốc gia nằm trong lưu vực của sông Mekong gồm: Việt Nam, Myanmar, Lào, Thái Lan, Campuchia. Tiểu vùng sông Mekong mở rộng có thêm tỉnh Vân Nam và Quảng Tây (Trung Quốc). Từ năm 1992, với sự giúp đỡ của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), các quốc gia và lãnh thổ nói trên đã cùng tiến hành các chương trình hợp tác về kinh tế, bảo vệ môi trường. Từ lâu, giữa Việt Nam, Lào và Campuchia đã có sự hợp tác khá hiệu quả trong lĩnh vực du lịch. Sự liên kết, hợp tác cùng phát triển của các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong còn có cơ hội phát triển hơn, khi có thêm sự tham gia của Myanmar. Do có một nền văn hóa đặc biệt, cùng với những cư dân sống lâu đời bên hai bờ sông Mekong vĩ đại, khiến tiểu vùng sông Mekong sở hữu tiềm năng du lịch vô cùng phong phú, có thể phát triển các loại hình du lịch như: du lịch văn hóa, du lịch sinh thái, du lịch mạo hiểm. Bên cạnh đó, các quốc gia trong khu vực tiểu vùng sông Mekong đều thụ hưởng nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú và đa dạng: từ những cánh đồng lúa phì nhiêu, nguồn thủy sản phong phú đến những khu dự trữ sinh quyển, khu du lịch sinh thái, các công trình lịch sử kiến trúc, các loại hình nghệ thuật... Hiện nay, trong bối cảnh chịu ảnh hưởng của cuộc suy thoái kinh tế, du lịch tiểu vùng sông Mekong vẫn tăng trưởng mạnh mẽ, khách du lịch quốc tế hằng năm đến tiểu vùng đã tăng gấp hai lần từ khoảng 26 triệu lượt năm 2009 đã tăng lên gần 50 triệu lượt năm 2015 và thu nhập du lịch cũng tăng theo. Sự phân phối khách quốc tế giữa các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong trở nên cân bằng hơn. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đạt được thì du lịch tiểu vùng vẫn còn tồn tại và đứng trước nhiều thách thức như: cơ sở hạ tầng kém phát triển, chưa đồng bộ, trình độ nhân lực du lịch còn thiếu và yếu, số lượng người chưa qua đào tạo cao, trình độ phát triển du lịch chưa cao, cũng như tình trạng xây dựng đập thủy điện đã làm cho tình trạng hạn hán và hạn mặn nghiêm trọng tại các nước như Việt Nam, Campuchia, Thái Lan, điều đó đã là ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của các cư dân nơi đây nói chung và ngành du lịch nói riêng2... Do vậy, để khai thác hết văn hóa nhằm phát triển du lịch, đòi hỏi các nước

1

Vũ Tuyết Loan (2011), Nét đẹp của văn hóa tiểu vùng sông Mê Kông, Hồ sơ Sự kiện (Chuyên san của Tạp chí Cộng sản), Số 188 (07-10-2011), tr.32. 2 Kim Thoa (2016), Khô hạn tại các nước dọc sông Mekong, Báo Tuổi trẻ, Số 85/2016, ngày 02-4-2016, tr. 19.

2

trong khu vực tiểu vùng sông Mekong cần phải đẩy mạnh đầu tư cơ sở hạ tầng tại các điểm du lịch, tăng cường các nguồn lực, tiêu chuẩn dịch vụ du lịch, cải tiến về thủ tục nhập cảnh, đặc biệt là cần phải chủ động liên kết với nhau trong hoạt động quảng bá du lịch, cũng như các nước nằm trong Ủy ban Liên hiệp Ủy hội sông Mekong cần hành động mạnh mẽ hơn trong việc loại bỏ các đập thủy điện, trả lại dòng chảy cho sông Mekong, nhằm thu hút nhiều hơn khách tham quan đến với khu vực này. Có như vậy, vị thế tiểu vùng sông Mekong sẽ ngày càng được khẳng định trên bản đồ du lịch của khu vực và thế giới. 1. Sự cần thiết phải liên kết trong phát triển du lịch giữa các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong Các quốc gia Đông Nam Á gồm: Việt Nam, Myanmar, Lào, Thái Lan và Campuchia có lịch sử hình thành và phát triển lâu đời. Đây được xem là một trong những cái nôi hình thành nền văn minh nhân loại. Chính các giá trị văn hóa đã trở thành nền tảng tinh thần và động lực để các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong xây dựng và phát triển đất nước. Đối với hoạt động du lịch, văn hóa có vai trò đặc biệt quan trọng, quyết định sự hình thành sản phẩm du lịch. Văn hóa là kho tư liệu chứa đựng các giá trị lịch sử văn hóa, lịch sử cách mạng, các thành tựu văn hóa của dân tộc, của các cộng đồng dân cư, còn sản phẩm văn hóa là những giá trị văn hóa đã được quy hoạch, thiết kế, quảng bá để khai thác vào trong hoạt động du lịch. Trong những năm qua, cùng với các sản phẩm du lịch khác, du lịch văn hóa đã trở thành một sản phẩm du lịch hấp dẫn thu hút đông đảo du khách đến với các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong với nhiều tour du lịch hấp dẫn đã được hình thành. Tuy nhiên, điều dễ nhận thấy là sản phẩm du lịch ở các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong còn quá đơn điệu, nhiều sản phẩm na ná nhau, chưa tạo được thương hiệu mạnh mang tầm thế giới. Giữa các quốc gia, vùng miền, công ty du lịch còn hoạt động riêng lẻ, chưa có sự liên kết, chưa tạo được tiếng nói chung trong hoạt động du lịch. Nhìn lại năm qua, doanh thu dịch vụ du lịch của các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong đạt gần 30 tỷ USD. Con số này còn tăng cao hơn nữa, nếu các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong tăng cường liên kết, khai thác tốt tiềm năng du lịch của mỗi nước, đồng thời tạo ra không gian du lịch sống động hơn với nhiều sản phẩm dùng chung, tạo nên thương hiệu “Du lịch Mekong”, hình thành nên một điểm hấp dẫn trên bản đồ khu vực và thế giới. Bên cạnh đó, sự hợp tác trong tiểu vùng sông Mekong mở rộng sẽ là cầu nối tiếp thị điểm đến, kết nối sản phẩm, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường, đặc biệt là trực tiếp bảo vệ dòng sông Mekong, yếu tố chính tạo nên không gian văn hóa trong du lịch của cả vùng. 3

Bước sang năm 2016 - đây được xem là năm làm việc đầu tiên của Cộng đồng ASEAN. Việc ra đời Cộng đồng ASEAN đang đặt ra cho các nước thành viên nhiều cơ hội và thách thức. Nếu các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong không liên kết, không hợp tác với nhau trong hoạt động du lịch, thì sẽ tự bó buộc trong không gian văn hóa du lịch chật hẹp ở nước mình. Và để nắm bắt cơ hội, mở rộng hợp tác du lịch giữa các nước tiểu vùng sông Mekong, trong những năm qua, Bộ trưởng du lịch 4 nước gồm: Việt Nam, Myanmar, Lào, Campuchia đã gặp gỡ để cùng nhau trao đổi, nắm bắt về hiện trạng, nhu cầu, giải pháp để thúc đẩy đầu tư hạ tầng nhằm tăng cường liên kết phát triển du lịch giữa các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong. Đó là những dấu hiệu đáng mừng, báo hiệu một thời khắc mới trong hoạt động liên kết phát triển du lịch giữa các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong. 2. Một số giải pháp khai thác nhằm tiềm năng văn hóa để phát triển du lịch giữa các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong Muốn khai thác giá trị văn hóa để phát triển du lịch một cách hiệu quả, bền vững, cũng như trong công tác bảo tồn, tôn tạo, xây dựng và phát triển văn hóa, trước hết, các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong cần phải tích cực tuyên truyền, quảng bá văn hóa đặc sắc và thế mạnh về du lịch của mình, quảng bá những nét văn hóa tương đồng đặc sắc và tiềm năng du lịch của các quốc gia khác trong vùng, tạo ra sức mạnh chung, có sức lan tỏa mạnh mẽ thu hút du khách khát khao khám phá. Thứ hai, căn cứ những đặc điểm chung về văn hóa của các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong để tạo dựng thương hiệu mạnh về du lịch văn hóa đủ sức cạnh tranh với các khu vực khác trên thế giới; nghiên cứu, lồng ghép các tour du lịch chung của khu vực trên nguyên tắc tôn trọng định hướng du lịch quốc gia của mỗi nước, song có sự điều chỉnh nhằm hạn chế sự trùng lắp về sản phẩm du lịch; khai thác có hiệu quả nhất những giá trị văn hóa đặc sắc của mỗi quốc gia trong vùng. Thứ ba, liên tục sáng tạo đa dạng hóa sản phẩm du lịch văn hóa nhằm tạo thêm sự lựa chọn cho du khách, kết hợp du lịch văn hóa với du lịch sinh thái, du lịch nghỉ dưỡng, du lịch mua sắm. Kết hợp hài hòa giữa du lịch lễ hội với du lịch tâm linh – tín ngưỡng; du lịch khám phá di sản văn hóa, kết hợp du lịch hoài niệm, hồi tưởng; du lịch văn hóa gắn với du lịch thể thao, nghỉ dưỡng biển, ẩm thực... Thứ tư, liên tục có sự phối hợp đồng bộ trong vấn đề tạo ra sản phẩm chung cũng như việc nghiên cứu đổi mới sản phẩm văn hóa – du lịch. Tăng cường liên kết cơ quan quản lý du lịch quốc gia, các cơ quan xúc tiến du lịch, các công ty lữ hành của các nước tiểu vùng sông 4

Mekong, trong đó, phải đảm bảo sự ổn định của hệ thống dịch vụ sử dụng, cũng như mức giá cạnh tranh so với các điểm đến khác. Thứ năm, các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong cần có những chính sách, những giải pháp để nhân dân được trực tiếp tham gia vào hoạt động du lịch văn hóa nhằm tạo ra môi trường du lịch - văn hóa cộng đồng phát triển bền vững; khuyến khích cộng đồng dân cư tham gia bảo vệ, giữ gìn bản sắc văn hóa độc đáo của mình; khai thác hiệu quả giá trị văn hóa truyền thống mỗi tộc người, mỗi cộng đồng để phát triển du lịch, nhằm đem lại lợi ích chung, trong đó họ được quyền chia sẻ lợi ích một cách chính đáng. 3. Kết luận Như vậy, để khai thác tiềm năng văn hóa nhằm phát triển du lịch ở các nước trong khu vực tiểu vùng sông Mekong, đòi hỏi các nước phải có sự liên kết, hợp tác chặt chẽ với nhau. Trong quá trình khai thác các giá trị văn hóa phục vụ mục đích du lịch cần phải chú trọng công tác bảo tồn các giá trị văn hóa đang bị mai một, biến dạng so với nguyên bản, bị thương mại hóa. Đồng thời, cần có kế hoạch đầu tư trở lại để bảo tồn và phát triển văn hóa, làm cho văn hóa được phát triển và thăng hoa.

5