Apuntes de Música
2º ESO (Ed. Galinova)
- Cpi do Toural -
1
O SON O son é a sensación que se produce no noso oído cando percibimos as ondas que emite un corpo en vibración. O son transmítese polo xeral a través do aire e en forma de ondas invisibles. Dependendo do tipo de vibracións que orixinan os sons, clasifícanse en dous grupos: Sons de altura determinada: cando as vibracións son regulares ou periódicas e Ruídos: se as vibracións son irregulares e desordenadas.
AS CALIDADES DO SON Catro son os elementos que serven para diferenciar un son doutro: timbre, altura, duración e intensidade. A ALTURA É a calidade que nos permite distinguir entre sons graves e agudos. Depende do número de vibracións por segundo. Canto maior sexan, mais agudo será o sonido e viceversa. Representación gráfica da altura dun son Para representar a altura dun son, precisamos:
2
A DURACIÓN A duración é a calidades que nos indica a prolongación no tempo. Segundo a súa duración , o son pode ser longo ou breve. Representación gráfica da duración:
3
A INTENSIDADE A intensidade é a calidade que fai a un son máis ou menos forte; é decir, o que chamamos volumen do son.
O TIMBRE O timbre é a calidade que nos permite recoñecer a fonte sonora que producíu o son: un obxecto, un instrumento, a voz… Grazas ao timbre, é posible diferenciar os instrumentos aínda que toquen unha mesma frase musical, recoñecer a voz dun compañeiro sen velo… Inflúen no timbre: - O material do corpo que vibra (unha corda de nylon non soa igual que unha de aceiro ). - O material da caixa de resonancia ( non soa igual unha frauta de madeira que unha de plástico ) - A forma de conseguir a vibración ( o violín pódese tocar cos dedos, en pizzicato, ou co arco, resultando o son completamente diferente )
4
TIPOS DE VOZ O ámbito das voces (altura das notas que pode reproducir, desde a máis grave ata a máis aguda) sérvenos para clasificalas en varios tipos:
AGRUPACIÓNS VOCAIS Do mesmo xeito que fan os instrumentos, as voces combínanse entre si orixinando as seguintes agrupacións: a) Dúo, trío, cuarteto, quintento, etc. como agrupación de dous, tres ou máis solistas vocais, respectivamente. b) Os coros agrupan un número amplo de voces. Os coros poden ser: - De voces iguais, formado por voces exclusivamente masculinas e femininas. - De voces mixtas, formado por catro cordas: sopranos, contraltos, tenores e baixos, pero cun número determinado de cantores. Cando o coro é moi numero recibe o nome de orfeón. - Escolanía, coro de nenos; as súas voces denomínanse “voces brancas”.
INSTRUMENTOS ESCOLARES Chámanse tamén instrumentos Orff, por ser o músico Carl Orff quen ideou un sistema sinxelo para poder utilizalos na escola. Poden ser de altura indeterminada ( non podemos tocar notas) e de altura determinada (podemos tocar melodías). DE ALTURA INDETERMINADA Dependendo do material co que estean construídos, divídense en tres grupos:
5
DE ALTURA DETERMINADA
Tanto os xilófonos coma os metalófonos pódense clasificar en sopranos, contraltos e baixos en función da altura do son. Os carillóns poden ser sopranos ou contraltos.
TEMA 2 O COMPÁS O compás é a agrupación de dous, tres ou catro tempos nos cales o primeiro leva unha maior acentuación. Os compases escríbense no pentagrama separados por liñas verticais chamadas liñas divisorias. Para indicar o final dunha obra , sección ou parte desta utilizaremos a dobre barra.
6
A indicación de compás aparece ao principio do pentagrama, á dereita da clave, e escríbese mediante unha fracción. O numerador indica o número de tempos ou partes de cada compás e o denominador, o tipo de figura que vale un tempo ou parte do compás.
A SÍNCOPA é un son que comenza en parte ou fracción débil dun compás e que se prolonga sobre a seguinte parte ou fracción forte .
A ANACRUSE é unha nota ou grupo de notas que, privadas de acento, dan comenzo a un fragmento musical e preceden ao primeiro tempo forte ou acentuado.
7
SIGNOS DE PROLONGACIÓN A LIGADURA DE UNIÓN é unha liña curva que une as notas de dúas en dúas, sempre que teñan a mesma altura. O resultado é un son cunha duración equivalente á suma dos valores das figuras ligadas.
O PUNTILLO é un signo que se coloca á dereita da figura ou do silencio, e prolonga a súa duración a metade do seu valor.
CALDERÓN
é un signo que prolonga a duración da figura ou do silencio ao que acompaña, detendo o pulso. O tempo de prolongación é a gusto do intérprete.
A ORQUESTRA Unha orquestra é una agrupación instrumental na que os músicos interpretan una partitura seguindo as indicacións dun director. A ORQUESTRA SINFÓNICA Consta de varias seccións: A sección de corda: é a máis numerosa e está composta por violíns primeiros e segundos, violas, violonchelos e contrabaixos. A sección de vento-madeira, integrada por frautas, clarinetes, oboes e fagots. A sección de vento-metal, integrada por trompetas, trompas, trombóns e tuba. A sección de percusión, formada por timbais, bombo, tambor, caixa, látego, pratos, triángulo, gong, xilófono, glockenspiel e campás tubulares. O número de instrumentos é variable. 8
A ORQUESTRA DE CÁMARA Está formada por un grupo reducido de componentes das familias de corda, vento e percusión. A ORQUESTRA DE CORDA Trátase dunha pequena agrupación de instrumentos da familia de corda fretada, incluíndo violíns, violas, violoncellos e contrabaixos. AGRUPACIÓNS DE MÚSICA DE CÁMARA Son conxuntos formados por un grupo reducido de instrumentos. As máis utilizadas polos compositores son: dúos, tríos, cuartetos, quintetos, sextetos… A BANDA DE MÚSICA É una agrupación formada por instrumentos de vento e percusión. Cando una banda de música conta con instrumentos de corda chámase banda sinfónica.
TEMA 3 OS SIGNOS DE REPETICIÓN Son signos que aparecen nas partituras e que serven para abreviar a lonxitude destas. Algúns dos máis utilizados son:
9
NOTAS A CONTRATEMPO Son aquelas notas que soan nos tempos ou fraccións débiles dun compás.
OS INSTRUMENTOS DE CORDA Nos instrumentos de corda o elemento xerador do son é una corda en vibración tensada entre dous puntos.
10
A FAMILIA DE CORDA FRETADA Nos instrumentos de corda, a altura do son depende da lonxitude, do grosor e da tensión das cordas, por iso os instrumentos máis pequenos coma o violín, son máis agudos. Todos teñen 4 cordas, as mesmas partes e aproximadamente a mesma forma. O arco co que se frotan as cordas consiste nunha variña de madeira ao longo da que se dispoñen unhas sedas feitas con crinas de cabalo. A lonxitude do arco é inversamente proporcional ao tamaño do instrumento: o violín ten un arco máis longo e o contrrabaixo máis curto e forte. O VIOLÍN É o máis pequeno da familia e o que ten a tesitura más aguda. A VIOLA É máis grande que o violín e o seu rexistro más grave. O VIOLONCELLO O seu tamaño é aproximadamente o dobre que o do violín. Ten una tesitura máis grave que a viola. O CONTRABAIXO É o máis grande (190 cm) e grave da familia. Acostuma a tocarse en pizzicato na música de jazz.
11
TEMA 4 A FAMILIA DE CORDA PUNTEADA Pertencen a esta familia os instrumentos que fan vibrar as cordas, punteándoas cos dedos ou cunha puga. A GUITARRA CLÁSICA É un instrumento polifónico, pois poden tocarse melodías, punteando as cordas cos dedos, e acordes, pulsando varias cordas á vez. Ten seis cordas. No diapasón, situado sobre o mastro, ten unhas divisións que se chaman trastes que facilitan a localización dos diferentes sons.
A ARPA DE ORQUESTRA Ten 47 cordas de diferente tamaño e grosor que se extenden desde a consola, onde están as caravillas de afinación, ata a caixa de resonancia. Na base ten sete pedais, un por cada nota, que cambian lixeiramente a lonxitude das cordas, modificando o son para conseguir o son bemol, natural ou sostido. Como é un instrumento polifónico, a arpista pode pulsar notas individuais ou pode interpretar unha melodía e tocar un acompañamento ao mesmo .
A FAMILIA DA CORDA PERCUTIDA Os instrumentos pertencentes a este grupo producen o son ao golpear ou percutir as cordas a través de láminas metálicas 12
(clavicordio) ou martelos de feltro (piano) que se poñen en movemento ao premer as teclas cos dedos. O PIANO Neste intrumento polifónico cando se pulsa una tecla ponse en marcha un delicado dispositivo que lanza un martelo de feltro sobre a corda facéndoa soar. Os pianos adoitan ter 88 teclas e dous ou tres pedais.
OS INTERVALOS Chamamos intervalo á distancia que hai entre una nota e outra. Clasifícanse da seguinte maneira: - segundo a distancia ( de 2º, 3º, 4º, ... etc) - en melódicos ou harmónicos - ascendentes e descendentes - consonantes e disonantes.
13
TEMA 5 A ALTURA DO SON A distancia entre dous obxectos mídese en metros, centímetros, etc.; pero para medir a distancia que hai entre dous sons distintos, usamos tons e semitóns (ou medios tons). Na escala que xa coñeces, os semitóns están localizados entre as notas: MI-FA e SI-DO. Entre as restantes notas a distancia que hai é de un ton.
Todas as teclas brancas, agás ás pertencentes ás notas mi-fa e sido, teñen entre sí unha tecla negra. Esta tecla negra produce un son intermedio en altura entre as brancas contiguas. Aí é onde están localizados ou semitóns.
AS ALTERACIÓNS Son signos empregados para modificar a altura das notas.
14
TIPOS DE ALTERACIÓNS - ALTERACIÓNS PROPIAS: son aquelas que aparecen colocadas ao principio do pentagrama entre a clave e o compás. Afectan durante toda a partitura ás notas señaladas, independentemente da octava na que se encontre a nota afectada. É dicir, se a nota alterada é un fa, todas as notas que se chamen fa estarán alteradas. - ALTERACIÓNS ACCIDENTAIS: son aquelas que aparecen escritas diante das notas. Afectan a todas as notas de igual nome e son que aparezan dentro do mesmo compás e tamén cando van ligadas ao compás seguinte.
No pasaxe anterior hai dúas alteracións propias: o fa e o do. As notas afectadas están sinaladas cun círculo. Fíxate no segundo compás no que o segundo sol tamén está alterado por estar todavía no mesmo compás. Non obstante, o sol do tercer compás é natural. (Chámanse notas naturais ás que no están alteradas).
OS INSTRUMENTOS DE VENTO Nos instrumentos de vento, o son prodúcese pola vibración dunha columna de aire no interior do tubo do instrumento. A altura do son depende da lonxitude da columna de aire e do grosor do tubo: a maior lonxitude e grosor, o son é máis grave; con menos lonxitude e grosor, o son é máis agudo.
15
A FAMILIA DE VENTO MADEIRA - CON BISEL: A frauta
Frauta doce ou de pico
Pícolo/ frauta traveseira
- CON LINGÜETA SIMPLE: O saxofón e o clarinete. Teñen unha cana (lingüeta) fina e flexible que vibra pola acción do sopro e fíxase na embocadura mediante una abrazadeira.
Lingüeta simple
Clarinete
Saxofón
- CON LINGÜETA DOBRE: O son prodúcese pola vibración de dúas lingüetas ou canas: o óboe, o corno inglés, o fagot e o contrafagot.
16
FAMILIA DO VENTO METAL Producen o son mediante a vibración dos labios máis ou menos tensos do instrumentista. Ao igual que na familia de vento-madeira, os instrumentos que teñen os os tubos mais longos son os máis graves da familia e viceversa. Son os seguintes:
VENTO MECÁNICO Pertencen a este grupo os instrumentos de vento que teñen foles e que, para producir o son, impulsan o aire de forma mecánica facendo vibrar a columna de aire dentro dos tubos (caso do órgano), ou ben unas lingüetas, coma no caso do acordeón.
ÓRGANO
ACORDEÓN 17
INSTRUMENTOS DE PERCUSIÓN
Percusión Indeterminada:
Percusión Determinada:
18
