UNIVERSITETI BUJQËSOR I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE PYJORE DEPARTAMENTI I INDUSTRISË SË DRURIT
DISERTACION PËR MARRJEN E GRADËS SHKENCORE “DOKTOR”
TEMA: “PËRSHTATJA E PROGRAMEVE MËSIMORE NË NIVELET BACHELOR DHE MASTER ME KËRKESAT E TREGUT”
Kandidati: MSc. Ramadan TOPUZI
Udhëheqësi Shkencor: Prof. Asoc. Dr. Arben BEJTJA
________________
_________________
Tiranë, 2017
Përshtatja e programeve mësimore në nivelet Bachelor dhe Master me kërkesat e tregut
Copyright I Ramadan Topuzi 2017
Ramadan TOPUZI
I
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përshtatja e programeve mësimore në nivelet Bachelor dhe Master me kërkesat e tregut
Udhëheqësi i kandidatit MSc. Ramadan Topuzi vërteton se ky është versioni i miratuar i Disertacionit të mëposhtëm.
“PËRSHTATJA E PROGRAMEVE MËSIMORE NË NIVELET BACHELOR DHE MASTER ME KËRKESAT E TREGUT”
Prof. Asoc. Dr. Arben BEJTJA __________________
Ramadan TOPUZI
II
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përshtatja e programeve mësimore në nivelet Bachelor dhe Master me kërkesat e tregut
UNIVERSITETI BUJQËSOR I TIRANËS FAKULTETI I SHKENCAVE PYJORE DEPARTAMENTI I INDUSTRISË SË DRURIT
TEMA: “PËRSHTATJA E PROGRAMEVE MËSIMORE NË NIVELET BACHELOR DHE MASTER ME KËRKESAT E TREGUT”
Mbrohet më datë: __/__/2017, para jurisë
1.___________________________, 2.___________________________, 3.___________________________, 4.___________________________, 5.___________________________,
Kryetar Anëtar (Oponent) Anëtar (Oponent) Anëtar Anëtar
____________ ____________ ____________ ____________ ____________
Tiranë, 2017
Ramadan TOPUZI
III
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përshtatja e programeve mësimore në nivelet Bachelor dhe Master me kërkesat e tregut
MSc. Ramadan TOPUZI
PËRSHTATJA E PROGRAMEVE MËSIMORE NË NIVELET BACHELOR DHE MASTER ME KËRKESAT E TREGUT
Prof. Asoc. Dr. Arben BEJTJA
Ramadan TOPUZI
IV
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përshtatja e programeve mësimore në nivelet Bachelor dhe Master me kërkesat e tregut
PËRSHTATJA E PROGRAMEVE MËSIMORE NË NIVELET BACHELOR DHE MASTER ME KËRKESAT E TREGUT
Përgatitur nga MSc. Ramadan Topuzi
Disertacion i paraqitur në Fakultetin e Shkencave Pyjore, Universiteti Bujqësor i Tiranës, Në përputhje të plotë Me kërkesat Për Gradën “Doktor”
Universiteti Bujqësor i Tiranës Janar, 2017
Ramadan TOPUZI
V
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Mirënjohje
“Mirënjohje/Falënderim” Përfitoj nga rasti për të falënderuar udhëheqësin tim shkencor, Prof. Asoc. Dr. Arben Bejtja, për udhëzimet, inkurajimin, durimin dhe miqësinë e treguar, gjatë gjithë periudhës së studimeve dhe veçanërisht për këtë studim. Ju faleminderit Profesor, ju jam përjetësisht mirënjohës! Mirënjohje për të gjithë pedagogët dhe miqtë e mi që ishin afër meje me këshillat e vlefshme në këtë periudhë. Mirënjohje prindërve të mi, vëllezërve dhe familjes time. Ju faleminderit për mbështetjen!
Ramadan TOPUZI
VI
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Deklaratë mbi origjinalitetin
Deklaratë mbi origjinalitetin Me përgjegjësi të plotë deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur burime të tjerë, përveç atyre të evidentuara nëpërmjet citimeve. Të gjitha të dhënat, tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar prej ndonjë burimi tjetër, duke përfshirë dhe internetin, janë pranuar në mënyrë eksplicite si të tilla. Jam i vetëdijshëm se në rast të mospërputhjeve, Senati i UBT-së është ngarkuar të më revokojë gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi bazën e kësaj teze, në përputhje me “Rregulloren e programeve të studimit të ciklit të tretë (Doktoratë) në UBT”, neni 27, datë 10 Maj 2012.
Ramadan Topuzi ___________________
Tiranë, ___. ___. 2017
Ramadan TOPUZI
VII
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Pëmbajtja
PËRMBAJTJA
E LËNDËS
PËRMBAJTJA...............................................................................................................VIII LISTA E TABELAVE......................................................................................................XI LISTA E FIGURAVE......................................................................................................XV
HYRJE...............................................................................................................................1
KAPITULLI
I
PËRGJITHËSIME PËR ARSIMIN E LARTË 1.1. Arsimi i Lartë në Shqipëri............................................................................3 1.1.1. Misioni i Arsimit të lartë në Shqipëri..........................................................4 1.2. Sisteme të Arsimit të Lartë në botë..............................................................5
KAPITULLI
II
MATERIALI DHE METODA 2.1. Objekti i studimit.....................................................................................13 2.2. Qëllimet dhe objektivat e studimit..........................................................13 2.3. Metodologjia e përdorur për realizimin e temës........................................14 2.4. Zhvillimet europiane mbi Arsimin e Lartë................................................14 2.5. Reforma e Arsimit të Lartë dhe kërkimit shkencor në Shqipëri...............16 2.6. Universiteti Bujqësor i Tiranës dhe Departamenti i Industrisë së Drurit...17 2.6.1. Universiteti Bujqësor i Tiranës..............................................................17 2.6.2. Fakulteti i Shkencave Pyjore....................................................................18 2.6.3. Departamenti i Industrisë së Drurit..........................................................21 2.6.3.1. Diploma e nivelit të Parë...........................................................................22 2.6.3.2. Diploma e nivelit të Dytë..........................................................................23 2.7. Zhvillimi i industrisë së përpunimit të drurit në Shqipëri..........................24 2.7.1. Industria e përpunimit të drurit para viteve ’90........................................24 2.7.2. Industria e përpunimit të drurit mbas viteve ‘90........................................28 2.7.3. Burimet njerëzore dhe tregu i punës.......................................................29 2.8. Evidentimi i subjekteve prodhuese të përpunim drurit në Shqipëri..........29 2.9. Zgjedhja e mënyrës së anketimit dhe hartimi i pyetësorëve...................30 2.9.1. Zgjedhja e mënyrës së anketimit..........................................................30 2.9.2. Hartimi i pyetësorëve.............................................................................31 2.10. Të dhëna për subjektet e anketuara..........................................................32
Ramadan TOPUZI
VIII
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Pëmbajtja
KAPITULLI
III
REZULTATE DHE DISKUTIME 3.1. Nevojat e subjekteve prodhuese për inxhinierë Përpunim Druri................39 3.2. Vlerësimi i kurrikulës mësimore nga subjektet prodhuese.........................42 3.2.1. Vlerësimi i kurrikulës Bachelor.................................................................44 3.2.2. Vlerësimi i kurrikulës Master Shkencor....................................................48 3.2.3. Vlerësimi i kurrikulës Master Profesional.................................................49 3.2.4. Vlerësimi për elementë të formimit inxhinierik........................................52 3.2.5. Vlerësimi i Praktikës Profesionale..........................................................54 3.2.6. Vlerësimi i organizimit të Praktikës Profesionale.....................................55 3.3. Vlerësime të stafit akademik të Departamentit të Industrisë së Drurit..... 66 3.4. Disa mendime të studentëve të nivelit Master...........................................70 3.5. Mendime të personelit të bazës laboratorike.............................................71 3.6. Përpunimi statistikor i të dhënave.............................................................72 3.6.1. Analiza faktoriale.....................................................................................72 3.6.1.1. Analiza faktoriale për nivelin Bachelor....................................................72 3.6.1.2. Analiza faktoriale për nivelin Master Shkencor........................................80 3.6.1.3. Analiza faktoriale për nivelin Master Profesional....................................83 3.6.2. Analiza e korrelacionit..............................................................................85 3.6.2.1. Analiza e korrelacionit për nivelin Bachelor.............................................86 3.6.2.2. Analiza e korrelacionit për nivelin Master Shkencor................................87 3.6.2. 3. Analiza e korrelacionit për nivelin Master Profesional............................87 3.6.3. Analiza e tufave (Cluster Analysis)..........................................................88 3.6.4. Analiza e faktorit kryesor PCA.................................................................92 3.6.5. Studimi i varësisë së variablave..............................................................95 3.6.5.1. Studimi i varësisë së variablave për nivelin Bachelor..............................96 3.6.5.2. Studimi i varësisë së variablave për nivelin Master Shkencor..................96 3.6.5.3. Studimi i varësisë së variablave për nivelin Master Profesional..............97 3.6.6. Analiza e Variancës (ANOVA)..............................................................97 3.7. Nevojat për inxhinierë dhe vlerësimi i kurrikulës nga subjektet e interesuara...............................................................................................107 3.7.1. Lidhja e numrit të fuqisë punëtore me kërkesat për inxhinierë...........107 3.7.2. Nevojat për inxhinierë sipas aktivitetit...................................................107 3.7.3. Kërkesat e bizneseve që duan inxhinierë.................................................108
Ramadan TOPUZI
IX
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Pëmbajtja
KAPITULLI
IV
KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 4.1. Konkluzione..............................................................................................114 4.2. Rekomandime...........................................................................................120 PËRMBLEDHJE..................................................................................................125 SUMMARY.........................................................................................................154 LITERATURA.....................................................................................................183 VEPRIMTARIA SHKENCORE............................................................................185 ANEKS................................................................................................................187
Ramadan TOPUZI
X
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Lista e tabelave
LISTA E TABELAVE Tabela 2.1. Zhvillimi i industrisë së drurit para viteve ‘90...............................27 Tabela 2.2. Subjektet prodhuese të industrisë së përpunimit të drurit....................30 Tabela 2.3. Veprimtaria prodhuese e subjekteve të përpunim drurit..................33 Tabela 2.4. Shpërndarja e subjekteve sipas qyteteve..........................................34 Tabela 2.5. Grupimi i subjekteve prodhuese sipas të punësuarve.........................36 Tabela 2.6. Koefiçientët e nivelit të besimit......................................................37 Tabela 3.1. Të dhëna të përgjithshme të anketimit (Aneks).............................. 187 Tabela 3.2. Punësimi i inxhinierëve të Përpunim Drurit dhe nevojat për inxhinierë.39 Tabela 3.3. Qytete me popullsi mbi 200 000 banorë........................................... 39 Tabela 3.4. Qytete me popullsi mbi 70 000 - 120 000 banorë..............................40 Tabela 3.5. Qytete me popullsi mbi 30 000 - 50 000 banorë................................40 Tabela 3.6. Qytete me popullsi mbi 10 000 - 25 000 banorë................................40 Tabela 3.7. Qytete me popullsi mbi 5 000 – 10 000 banorë.................................40 Tabela 3.8. Profesionet e personave të anketuar në numër dhe përqindje...........42 Tabela 3.9. Rezultatet e anketimit për aftësitë e inxhinierëve sipas njohurive.....43 Tabela 3.10. Vlerësimi kumulativ për aftësitë e inxhinierëve sipas njohurive ......43 Tabela 3.11. Vlerësimi përmbledhës për disa nga aftësitë e inxhinierëve.............44 Tabela 3.12. Vlerësimi për “Lëndë të formimit të përgjithshëm”..........................45 Tabela 3.13. Vlerësimi për “Lëndë inxhinierike bazë”.........................................45 Tabela 3.14. Vlerësimi për “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes”.......................46 Tabela 3.15. Vlerësimi për “Lëndë të tjera” (me zgjedhje)....................................46 Tabela 3.16. Vlerësimi për “Lëndë të formimit profesional”................................47 Tabela 3.17. Vlerësimi për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional”.48 Tabela 3.18. Vlerësimi për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera”.............................48 Tabela 3.19. Vlerësimi për “Lëndë të formimit të përgjithshëm” (Master Profesional).........................................................................49 Tabela 3.20. Vlerësimi për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” (Master Profesional).........................................................................49 Tabela 3.21. Niveli i arsimimit të inxhinierëve i shprehur në numër......................50 Tabela 3.22. Vlerësimi nga të anketuarit për elementë të formimit inxhinierik......53 Tabela 3.23. Përshtatja e inxhinierëve me teknologjitë e reja...............................54 Tabela 3.24. Kohështrirja e Praktikës Profesionale..............................................55 Tabela 3.25. Mënyra e organizimit të Praktikës Profesionale...............................56 Tabela 3.26. Mënyra e zhvillimit të Praktikës Profesionale...................................57 Tabela 3.27. Mënyra e zhvillimit të Diplomës dhe Praktikës Profesionale............57 Tabela 3.28. Rëndësia e njohjes së gjuhëve të huaja..............................................58 Tabela 3.29. Vlerësimi për nivelin Bachelor..........................................................61 Tabela 3.30. Vlerësimi për nivelin Master Shkencor.............................................64 Tabela 3.31. Vlerësimi për nivelin Master Profesional..........................................64 Ramadan TOPUZI
XI
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Lista e tabelave
Tabela 3.32. Statistika përshkruese për “Lëndë të formimit të përgjithshëm”...... 72 Tabela 3.33. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të formimit të përgjithshëm”.. 73 Tabela 3.34. Reliability Statistics për “Lëndë të formimit të përgjithshëm”..........73 Tabela 3.35. Faktor Loadings për “Lëndë të formimit të përgjithshëm”................74 Tabela 3.36. Statistika përshkruese për Lëndë inxhinierike të formimit bazë”......74 Tabela 3.37. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë inxhinierike të formimit bazë”.75 Tabela 3.38. Reliability Statistics për “Lëndë inxhinierike të formimit bazë”.......75 Tabela 3.39. Faktor Loadings për “Lëndë inxhinierike të formimit bazë”.............75 Tabela 3.40. Statistika përshkruese për “Lëndë orientuara ekonomi-biznes”....... 76 Tabela 3.41. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë orientuara ekonomi-biznes”....76 Tabela 3.42. Reliability Statistics për “Lëndë orientuara ekonomi-biznes”..........76 Tabela 3.43. Faktor Loadings për “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes”.............77 Tabela 3.44. Statistika përshkruese për “Lëndë të formimit profesional”..............77 Tabela 3.45. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të formimit profesional”.........78 Tabela 3.46. Reliability Statistics Test për “Lëndë të formimit profesional”........78 Tabela 3.47. Faktor Loadings për “Lëndë të formimit profesional”......................78 Tabela 3.48. Statistika përshkruese për “Lëndë të tjera” (me zgjedhje).................79 Tabela 3.49. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të tjera” (me zgjedhje).............79 Tabela 3.50. Reliability Statistics për “Lëndë të tjera” (me zgjedhje)....................79 Tabela 3.51. Faktor Loadings për “Lëndë të tjera” (me zgjedhje)..........................80 Tabela 3.52. Statistika përshkruese për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional”................................................................................80 Tabela 3.53. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional”................................................................................81 Tabela 3.54. Faktor Loadings për ”Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional”......................................................................................81 Tabela 3.55. Reliability Statistics për ”Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional”......................................................................................81 Tabela 3.56. Statistika përshkruese për Lëndë të formimit profesional dhe të tjera”...82 Tabela 3.57. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë formimit profesional dhe tjera”...82 Tabela 3.58. Reliability Statistics për “Lëndë të formimit profesional dhe të tjera”...82 Tabela 3.59. Faktor Loadings për “Lëndë të formimit profesional dhe të tjera”........ 83 Tabela 3.60. Statistika përshkruese për “Lëndë të formimit profesional”...................83 Tabela 3.61. KMO and Bartlett's Test për “Lëndë të formimit profesional”...............83 Tabela 3.62. Reliability Statistics për “Lëndë të formimit profesional”......................84 Tabela 3.63. Faktor Loadings për “Lëndë të formimit profesional” ...........................84 Tabela 3.64. Statistika përshkruese për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera bazë”.......84 Tabela 3.65. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera bazë”...85 Tabela 3.66. Reliability Statistics për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera bazë”..........85 Tabela 3.67. Faktor Loadings për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera bazë”................85 Tabela 3.68. Rezultatet e korrelacionit për nivelin Bachelor.......................................86 Ramadan TOPUZI
XII
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Lista e tabelave
Tabela 3.69. Rezultatet e korrelacionit për nivelin Master Shkencor........................87 Tabela 3.70. Rezultatet e korrelacionit për nivelin Master Profesional...................87 Tabela 3.71. PCA për “Lëndë të formimit të përgjithshëm” Bachelor...................93 Tabela 3.72. PCA për “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” Bachelor................93 Tabela 3.73. PCA për “Lëndë të formimit profesional” Bachelor.........................94 Tabela 3.74. PCA për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe të tjera” Master Shkencor...........................................................................................94 Tabela 3.75. PCA për “Lëndë të formimit profesional dhe të tjera bazë” Master Shkencor...........................................................................................95 Tabela 3.76. Testi Hi-katror për nivelin Bachelor.................................................95 Tabela 3.77. Testi Hi-katror për nivelin Master Shkencor....................................96 Tabela 3.78. Testi Hi-katror për nivelin Master Profesional..................................97 Tabela 3.79. Mesatarja dhe gabimi standard sipas grupimit të lëndëve..................98 Tabela 3.80. ANOVA për nivelet e studimit (Bachelor, Master Shkencor dhe Master Profesional)..........................................................................98 Tabela 3.81. ANOVA sipas grupimit të lëndëve Bachelor...................................98 Tabela 3.82. ANOVA sipas grupimit të lëndëve Master Shkencor.......................99 Tabela 3.83. ANOVA sipas grupimit të lëndëve Master Profesional...................99 Tabela 3.84. ANOVA sipas grupimit të lëndëve Bachelor dhe Master Shkencor.........................................................................................100 Tabela 3.85. ANOVA sipas grupimit të lëndëve Bachelor dhe Master Profesional.....................................................................................100 Tabela 3.86. ANOVA për nivelet e studimit Bachelor dhe Master Shkencor (brenda çdo profesioni)...................................................................100 Tabela 3.87. ANOVA për nivelet e studimit Bachelor dhe Master Profesional (brenda çdo profesioni).................................................................101 Tabela 3.88. ANOVA për nivelet e studimit Master Shkencor dhe Master Profesional (brenda çdo profesioni)....................................101 Tabela 3.89. ANOVA për grupe lëndësh sipas inxhinierëve të Përpunim Drurit............................................................................................. 101 Tabela 3.90. ANOVA për grupe lëndësh sipas studentëve të Master Përpunim Druri.............................................................................. 102 Tabela 3.91. ANOVA për grupe lëndësh sipas të anketuarve me Arsim të Lartë.102 Tabela 3.92. ANOVA për grupe lëndësh sipas arkitektëve të anketuar..............102 Tabela 3.93. ANOVA për grupe lëndësh sipas ekonomistëve të anketuar...........102 Tabela 3.94. ANOVA për grupe lëndësh sipas të anketuarve me Arsim të Mesëm............................................................................................103 Tabela 3.95. ANOVA për grupe lëndësh, për profesione të ndryshme.............103 Tabela 3.96. ANOVA sipas profesioneve Bachelor..........................................104 Tabela 3.97. ANOVA sipas profesioneve Master Shkencor...............................105 Tabela 3.98. ANOVA sipas profesioneve Master Profesional............................105
Ramadan TOPUZI
XIII
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Lista e tabelave
Tabela 3.99. ANOVA sipas aktivitetit që ushtojnë subjektet prodhuese............106 Tabela 3.100. Nevojat për inxhinierë Përpunim Druri.........................................107 Tabela 3.101. Nevojat për inxhinierë sipas veprimtarisë prodhuese të subjekteve të përpunimit të drurit..................................................................108 Tabela 3.102. Vlerësimi i kurrikulës mësimore nga të anketuarit që kanë inxhinierë të punësuar dhe atyre që kanë nevojë për inxhinierë....109 Tabela 3.103. Vlerësimi i kohëzgjatjes së praktikës profesionale........................111 Tabela 3.104. Organizimi i praktikës profesionale..............................................111 Tabela 3.105. Zhvillimi i praktikës profesionale.................................................111 Tabela 3.106. Vlerësimi mesatar i përgjithshëm i kurrikulës mësimore..............112 Tabela 3.107. Vlerësimi mesatar i moduleve (në rend zbritës) nga subjektet e anketuara (Aneks)..................................................................... 197 Tabela 3.108. Vlerësimi për kohështrirjen e Praktikës Profesionale (Aneks)......199 Tabela 3.109. Mendimet e të anketuarve për njohuritë e inxhinierëve të Përpunim Drurit (Aneks)..............................................................201 Tabela 3.110. Komente, vërejtje, sugjerime të subjekteve të anketuara (Aneks).........................................................................................204 Tabela 3.111. (1/9) Mendime të pedagogëve për kurrikulën mësimore (Aneks).205 Tabela 3.112. Përmbledhje e analizës sipas profesioneve (mesatarja dhe gabimi standard) (Aneks)............................................................ 211 Tabela 3.113. Përmbledhje e analizës sipas profesioneve për çdo modul (mesatarja dhe gabimi standard) (Aneks)..................................... 212 Tabela 3.114. Përmbledhje e analizës sipas aktivitetit (mesatarja dhe gabimi standard) (Aneks)............................................................ 217 Tabela 3.115. Përmbledhje e analizës sipas aktivitetit për çdo modul (mesatarja dhe gabimi standard) (Aneks).................................... 218
Ramadan TOPUZI
XIV
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Lista e figurave
LISTA E FIGURAVE Figura 2.1. Zhvillimi i industrisë së drurit para viteve ‘90.................................27 Figura 2.2. Veprimtaria prodhuese e subjekteve të përpunim drurit..................34 Figura 2.3. Shpërndarja e e subjekteve të industrisë së përpunimin të drurit........35 Figura 2.4. Grupimi i të punësuarve sipas subjekteve prodhuese.........................36 Figura 3.1. Raporti i punësimit dhe nevojat e tregut për inxhinierë përpunim druri...................................................................................................39 Figura 3.2. Shpërndarja gjeografike e inxhinierëve të Përpunim Drurit..............41 Figura 3.3. Profesionet e personave të anketuar në numër dhe përqindje........... 42 Figura 3.4. Vlerësimi me 1 i aftësive të inxhinierëve sipas fushave................... 44 Figura 3.5. Niveli i arsimimit të inxhinierëve i shprehur në numër .....................50 Figura 3.6. Niveli i arsimimit të inxhinierëve i shprehur në përqindje.................50 Figura 3.7. Vlerësimi i arsimimit të inxhinierëve duke grupuar shumë e rëndësishe me e rëndësishme.............................................................51 Figura 3.8. Vlerësimi për nivelin Bachelor...........................................................51 Figura 3.9. Vlerësimi për nivelin Master Shkencor..............................................52 Figura 3.10. Vlerësimi për nivelin Master Profesional..........................................52 Figura 3.11. Vlerësimi me shumë e rëndësishme për rubrikat: ushtrime, detyra dhe projekte kursi .............................................................................53 Figura 3.12. Përshtatja e inxhinierëve me teknologjitë e reja.................................54 Figura 3.13. Kohështrirja e Praktikës Profesionale................................................55 Figura 3.14. Mënyra e organizimit të Praktikës Profesionale.................................56 Figura 3.15. Mënyra e zhvillimit të Praktikës Profesionale...................................57 Figura 3.16. Mënyra e zhvillimit të Diplomës dhe Praktikës Profesionale.............58 Figura 3.17. Rëndësia e njohjes së gjuhëve të huaja...............................................58 Figura 3.18. Analiza e tufave për Lëndë të formimit të përgjithshëm, Bachelor....88 Figura 3.19. Analiza e tufave për Lëndë inxinierike të formimit bazë, Bachelor...88 Figura 3.20. Analiza e tufave për Lëndë të orientuara ekonomi-biznes, Bachelor.89 Figura 3.21. Analiza e tufave për Lëndë të formimit profesional, Bachelor.........89 Figura 3.22. Analiza e tufave për Lëndë të tjera (me zgjedhje), Bachelor.............90 Figura 3.23. Analiza e tufave për Lëndë të formimit të përgjithshëm, Master Shkencor .........................................................................................90 Figura 3.24. Analiza e tufave për Lëndë të formimit profesional, Master Shkencor...........................................................................................91 Figura 3.25. Analiza e tufave për Lëndë të formimit profesional, Master Profesional............................................................................91 Figura 3.26. Analiza e tufave për Lëndë të formimit profesional, dhe të tjera Master Profesional............................................................................92 Figura 3.27. Vlerësimi mesatar i përgjithshëm i kurrikulës mësimore.................112
Ramadan TOPUZI
XV
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Hyrje
HYRJE Fakulteti e kryen misionin e tij përmes formimit që i jep studentit gjatë gjithë procesit mësimor, praktikave, etj., deri në finalizimin me diplomën e inxhinierit, pa mundur të kontrollojë punësimin ose ecurinë e tij. Pikërisht këtu, rinis problemi. Ku do punësohen? Çfarë kërkon tregu? Sa inxhinierë kërkohen? Si do rekrutohen? Etj. Mundësitë e punësimit për inxhinierët e Përpunimit të Drurit janë në institucionet shtetërore dhe në sektorin privat. Në sektorin privat mundësitë janë i punësuar dhe i vetëpunësuar. Mundësitë e punësimit në shtet mbeten të pakta. Praktikisht sektori privat është ai që përbën tregun kryesor të punës për vetë natyrën e profilizuar që ka ky profesion. Për inxhinierët e Përpunim Drurit potenciali kryesor është tregu i brendshëm i punës dhe mundësia kryesore për punësim praktikisht janë subjektet prodhuese private të përpunim drurit/mobileritë (bizneset e krijuara gradualisht mbas viteve ’90). Inxhinierët (qofshin ata të sapodiplomuar) çdo ditë e më tepër po i drejtohen këtij tregu. Ajo që mbetet për t’u parë është se sa të kërkuar janë inxhinierët e Përpunim Drurit në këtë treg. Sa të informuar dhe të formuar janë ata? A është profili i tyre profesional dhe shkencor i duhuri për tu përfshirë në këtë treg? A përshtaten njohuritë që kanë marrë dhe backgroundi i tyre me kushtet aktuale dhe nevojat e tregut të punës? A janë ata inxhinierë në kuptimin e plotë të fjalës (me bagazh teorik dhe aftësi praktike) apo fakulteti është mjaftur me disa parime/koncepte bazë teorike dhe studenti nuk ka arritur ti konkretizojë në rrafshin praktik njohuritë e marra? Janë një mori pikëpyetjesh të cilave iu jep përgjigje vetë tregu i punës i cili funksionon mbi parimet e kërkesë ofertës. Në Departamentin e Industrisë së Drurit të Fakultetetit të Shkencave Pyjore, ndër vite diplomohen një numër i konsiderueshëm i inxhinierëve të Përpunim Drurit. Një pjesë e tyre kontribuojnë në fushën për të cilën kanë kryer studimet. Inxhinierët e Përpunim Drurit rezultojnë të punësuar, në sektorin e prodhimit dhe një pjesë e tyre janë sipërmarrës. Roli rregullator i shtetit nuk ndihet në kuptimin që nuk ndërhyn me rregulla të tilla si p.sh. caktimin e kritereve që ndërmarrjet me një status të caktuar të jenë të detyruara të punësojnë inxhinierë Përpunim Druri për një pëmbushje më të mirë të kritereve. Lidhur me punësimin, del në dukje roli i Departamentit për përgatitjen në mënyrën e duhur të inxhinierëve të Përpunim Drurit për të qenë të pëlqyer nga tregu i punës. Kjo do të krijonte mundësi potenciale punësimi pasi do konturohej profili i inxhinierit që i duhet tregut të punës në evolucion dhe ndryshim të pa ndërprerë.
Ramadan TOPUZI
-1-
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI I
Përgjithësime për Arsimin e Lartë
KAPITULLI
I
PËRGJITHËSIME PËR ARSIMIN E LARTË 1.1. Arsimi i Lartë në Shqipëri.......................................................................3 1.1.1. Misioni i Arsimit të lartë në Shqipëri......................................................4 1.2. Sisteme të Arsimit të Lartë në botë..........................................................5
Ramadan TOPUZI
-2-
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI I
Përgjithësime për Arsimin e Lartë
KAPITULLI I PËRGJITHËSIME PËR ARSIMIN E LARTË 1.1. ARSIMI I LARTË NË SHQIPËRI Fillesat e arsimit shqiptar datojnë që në shekullin XVII 1 . Kështu kujtojmë: Abetarja e parë e gjuhës shqipe, 1844, me titull "Evetar shqip, fort i shkurtër e i përdorshëm", nga Naum Veqilharxhi; Mësonjëtorja e parë shqipe, 1887, Korçë; Mësonjëtorja e parë shqipe në Kosovë, 1889, Prizren; Shkolla e parë shqipe për vajza, 1891, Korçë; Shkolla e parë, ku përgatiteshin mësues (Shkollë e Mesme Pedagogjike), Bukuresht, Rumani, 1892; Në Shqipëri si e tillë shërbeu Normalja e Elbasanit e cila u hap më 1909, etj. Arsimi i Lartë në Shqipëri e ka zanafillën në vitin 1946, me Institutin Pedagogjik 2 vjeçar të Tiranës. Themelimi më 1947 i Institutit të Shkencave, hodhi hapat e parë të shkencës së re shqiptare. Më 1971, në Shqipëri për çdo 10 000 banorë 120 ndiqnin arsimin e lartë2. Pas vitit 1981 kohëzgjatja e studimeve kaloi nga 3 në 4 vjet dhe nga 4 në 4,5 dhe 5 vjet. Gjithashtu u krijua specializimi pasuniversitar 1-3 vjet. Në vitet ’50 përveç hedhjes së bazave të shkollës së lartë, pati edhe një përqendrim të veprimtarisë duke i orientuar universitetet në qendër drejtuese dhe orientuese në shkallë vendi. Rreth 60-80% studionin me bursa shtetërore. Ndërkohë subvencionoheshin nga shteti mensat, shtëpitë e studentëve, bibliotekat dhe praktikat mësimore. Tekstet bliheshin nga studentët nën koston reale të tyre3. Vitet e fundit edukimi universitar ka ndryshuar shumë për shkak të zhvillimit të teknologjisë së informacionit, gjë që ka ndryshuar edhe vetë shoqërinë shqiptare, e cila tashmë është ndërkombëtarizuar në aspektin e marrjes së informacionit. Universiteti është institucion i arsimit të lartë që vepron në fushën e arsimit, kërkimit shkencor, veprimtarive krijuese dhe profesionale. Aktualisht në të gjithë vendin funksionojnë një numër i konsiderueshëm universitetesh dhe shkollash të larta. Rëndësi e veçantë i është kushtuar programeve e kurrikulave të reja mësimore, duke kërkuar afrimin e universiteteve tona me institucionet analoge perëndimore. Po ashtu janë hedhur hapat e parë në sistemin pasuniversitar, duke krijuar qendrat e edukimit në distancë, që funksionojnë pranë Universitetit Politeknik dhe atij të Tiranës. Universiteti i Shkodrës ka funksionuar mbi bazën e një instituti që në vitin 1957 dhe tashmë ka
1
http://www.lchr.org/a/17/76/arsimi.html Fjalor i pedagogjisë, Shefik Osmani, Tiranë 1983. Faqe 40. 3 Arsimi në Shqipëri. Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Enriketa Kambo, Tiranë 2005, 2
Ramadan TOPUZI
-3-
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI I
Përgjithësime për Arsimin e Lartë
6 fakultete me 12 degë të ndryshme. Universitete janë ngritur gjatë viteve të fundit edhe në qytetet Elbasan, Korçë, Gjirokastër, Vlorë dhe Durrës. Arsimi i lartë ofrohet nga institucione të arsimit të lartë, që krijohen, funksionojnë dhe akreditohen në përputhje me “Ligjin për Arsimin e Lartë”. Institucionet e arsimit të lartë janë persona juridikë, publikë ose privatë, të drejtat dhe detyrimet e të cilëve përcaktohen me aktin e krijimit të tyre. Edukimi universitar ka të bëjë kryesisht me kurrikulat që aplikohen, me mënyrën e të menduarit, me mënyrën si trajtohen studentët, me nxitjen e kreativitetit duke i trajnuar ata për jetën profesionale që i pret dhe është pazgjithmërisht pjesë e kërkimit shkencor. Fakulteti është njësi kryesore, që bashkërendon mësimdhënien, kërkimin shkencor dhe zhvillimin kulturor në fusha mësimore-kërkimore të përafërta ose të ndërthurura.
1.1.1.
Misioni i arsimit të lartë në Shqipëri
Sipas ligjit Nr. 4623, dt. 24.12.1969 të Kuvendit Popullor të RPSH “Mbi sistemin e ri arsimor”, detyra e Arsimit të Lartë ka qenë të përgatisë specialistë revolucionarë, të brumosur me frymën proletare, të formuar ideologjikisht e politikisht në nivelin e kërkesave të shkencës e të teknikës moderne dhe të kërkesave të zhvillimit të ekonomisë e të kulturës në vendin tonë, të aftë nga ana teorike e praktike për punë dhe për mbrojtjen e atdheut. Arsimi i Lartë - një nga hallkat e sistemit tonë arsimor i ngritur mbi bazën e arsimit të mesëm, me afat 3 deri në 5 vjet4 jepet në Universitetet dhe në shkollat e tjera të larta, në fakultete me degë e specialitete të ndryshme, kryesisht me profil të gjerë. Sipas ligjit Nr. 80/2015 “Për Arsimin e Lartë dhe Kërkimin Shkencor në Institucionet e Arsimit të Lartë në Republikën e Shqipërisë”, Arsimi i Lartë ka për mision: a) të krijojë, të zhvillojë, të përcjellë dhe të mbrojë dijet përmes mësimdhënies, kërkimit shkencor, si dhe të nxisë e të zhvillojë artet, edukimin fizik dhe sportet; b) të formojë specialistë të lartë dhe të përgatisë shkencëtarë të rinj, në përputhje me prioritetet e zhvillimit të vendit, duke kontribuar në rritjen e standardeve të demokracisë në vend. c) të ofrojë mundësi të barabarta për të përfituar nga arsimi i lartë dhe të mësuarit gjatë të gjithë jetës; ç) të kontribuojë në zhvillimin ekonomik, social dhe kulturor në nivel kombëtar dhe rajonal, si dhe në forcimin e sigurisë publike dhe kombëtare; d) të mbështesë prioritetet strategjike dhe interesat e zhvillimit të vendit; 4
Fjalor i pedagogjisë, Shefik Osmani, Tiranë 1983. Faqe 39.
Ramadan TOPUZI
-4-
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI I
Përgjithësime për Arsimin e Lartë
dh) të integrojë mësimdhënien me kërkimin shkencor; e) të nxisë bashkëpunimin ndërkombëtar në fushën e arsimit të lartë për të lidhur marrëveshje me persona juridikë, publikë dhe privatë, vendas ose të huaj, për zhvillimin e veprimtarive mësimdhënëse, kërkimore-shkencore, kualifikuese, inovative, si edhe veprimtari të tjera të ligjshme.
1.2.
SISTEME TË ARSIMIT TË LARTË NË BOTË
Deri në mesin e viteve 50 duket se dallimet në politikat arsimore në Europë ishin të pakta dhe vetëm më vonë u thelluan. Me përjashtim të Bullgarisë dhe Rumanisë, sistemet e vendeve lindore u bënë më të hapura 5 . Kurse Shqipëria vazhdoi të reformonte shkollën gjithnjë mbi bazën e eksperiencës sovjetike, madje edhe pas prishjes së marrëdhënies me ish BS6. Sot, shumë vende europiane kanë pranuar sistemin e studimeve 3+2 sipas Kartës së Bolonjës. Shumë nga këto vende kanë shkollim parauniversitar prej 13 vjetësh7, pra 1 vit më shumë se sistemi ynë i shkollimit parauniversitar. Disa të tjera si (SHBA, Angli, Australi, Kanada, etj.) zbatojnë sisteme studimi universitare 4-vjeçare. Ekuivalenca e studimeve kërkon jo vetëm plotësimin e minimumit të krediteve-ECTS por edhe arritjen e një niveli cilësor të tyre. Në vijim jepen disa të dhëna për disa universitete: Në Zvicër ka një numër të madh të universiteteve, instituteve teknologjike dhe qendra të tjera të të mësuarit që e bëjnë sistemin arsimor një ndër më të mirët në botë. Arsimi përgjithësisht është pak i kushtueshëm krahasuar me disa shtete që kanë nivel të lartë të edukimit bazuar edhe në standardet që ka Zvicra. Shkollat publike mbështen nga shteti zvicerian. Zvicra ka 12 universitete publike përfshirë edhe dy institute federale të teknologjisë, të cilët renditen ndër më të mirët në rang botëror në inxhinieri8 dhe shkencë. Tetë universitete të shkencave të aplikuara dhe 15 universitete të arsimimit për mësuesi janë jashtë sistemit publik të arsimit. Studentët zakonisht mësojnë në gjuhët vendase (gjermanisht, frëngjisht ose italisht), ndërsa gjuha angleze po bëhet gjithnjë e më e zakonshme në programet universitare. Sistemi universitar në Gjermani i nënshtrohet një ndryshimi të vazhdueshëm dhe reformave të shpeshta 9 . Gjithashtu bazuar në reformat sipas sistemit të Bolonjës është reformuar edhe sistemi i studimeve në Bachelor dhe Master. Kushtet e pranimit përcaktohen nga vetë universitetet dhe ndryshojnë në varësi të Uolltër Lakter. “Evropa në kohën tonë”, Tiranë 1996, f.209. Arsimi në Shqipëri. Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Enriketa Kambo, Tiranë 2005, f 227. 7 Konsultë nacionale me pjesëmarrje ndërkombëtare. Rikonstruksioni Akademik dhe Vlerësimi Institucional i Universitetit Bujqësor të Tiranës, Tetor 2003 faqe 29. 8 http://www.gjiganti.com/emigranti/zvicer/edukimi/sistemi.pdf 9 http://www.studime-ne-gjermani.org/sistemi-i-arsimimit-ne-gjermani/ 5
6
Ramadan TOPUZI
-5-
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI I
Përgjithësime për Arsimin e Lartë
drejtimit të studimit. Në Gjermani ka tri lloje të shkollave të larta dhe universiteteve. Shkolla e lartë e muzikës, artit dhe kinematografisë, ofrojnë shkollim praktik të orientuar në drejtimet artistike përkatëse. Shkollat e larta që kanë për orientim drejtimet sociale dhe shkencore janë të ndërlidhura ngushtë me anën praktike. Kategoria e tretë janë universitetet. Universitetet ofrojnë drejtime të ndryshme studimesh. Të ndryshme janë edhe ndarjet në mes të shkollave të larta private dhe atyre shtetërore. Shkollat e larta shtetërore financohen nga shteti dhe zakonisht nuk kërkojnë pagesa për studime. Në Gjermani numri i shkollave të larta shtetërore është dukshëm më i madh në krahasim me ato private. Arsimimi është i njëjtë dhe mundësia është e njëjtë për të gjithë. Në disa shtete federale janë hequr edhe shpenzimet minimale për studentë. Kryesisht ka ligjërata nga docentët dhe pastaj si shtesë ushtrime dhe prezantime të ndryshme. Megjithatë tentohet që ushtrimet të kenë bazë ligjëratat teorike të cilat do të aplikohen në praktikë. Notat e semestrave të veçantë vendosen nga provimet përfundimtare si dhe nga prezantimet, detyrat dhe projektet praktike. Vlerësimet ndryshojnë varësisht nga drejtimi që studiohet. Praktika është e detyruar dhe realizohet gjatë periudhës së studimeve. Për disa javë apo muaj studentët punojnë tek ndonjë punëdhënës në mënyrë që njohuritë e marra nga teoria dhe studimet t’i aplikojnë në praktikë ku dhe fitojnë një përvojë të domosdoshme. Kjo ndihmon posaçërisht në përcaktimin e profesionit të ardhshëm. Diploma e fituar është e njohur ndërkombëtarisht dhe ka vlerë të veçantë. Arsimimi në shkollat e larta gjermane llogaritet si një ndër më të mirët. Një diplomë Bachelor mund të merret pas gjashtë apo tetë semestrave. Pastaj pas dy deri në katër semestra të tjerë studentët arrijnë tek diploma Master. Për të dy diplomat është i nevojshëm një punim diplome i realizuar si punë për një temë specifike. Në drejtimet si mjekësia, stomatologjia, jurispodenca dhe farmacia si dhe drejtimet për mësuesi është i nevojshëm edhe një provim shtetëror. Pas diplomës së Masterit mund të vazhdohet deri në doktoraturë. Arsimimi universitar në Gjermani ofron një arsimim bazik në aspektin teorik si dhe në aspektin praktik. Pas përfundimit me sukses të studimeve të diplomuarit mund të kenë sukses në drejtim të punësimit. Sistemi universitar francez është i projektuar që të pajisë studentët me një gamë të gjerë të mundësive të studimit. Universitetet franceze mund të jenë lloji më i përshtatshëm për të marrë një formim teorik. Gjithashtu në Francë ekziston mundësia për fitimin e një diplome me një qasje më profesionale. Investimi i kapitalit njerëzor gjen zbatim më shumë se kurrë në rastet kur mbështeten/favorizohen studentët e shkëlqyer/ekselent. Shembull për këtë është Franca, ku në vitet 1950-1980 universitetet patën një mbështetje të gjerë me fonde shtetërore për kërkimin shkencor. Më tej deri në ’90 në kushte të shtrëngesave
Ramadan TOPUZI
-6-
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI I
Përgjithësime për Arsimin e Lartë
buxhetore u tentuan reforma liberalizuase të frymëzuara nga modeli britanik dhe që pati më shumë rezultat në: 1. Konsolidimin e strukturave 2. Në rritjen e cilësisë. Sistemi universitar në Britani. Një fondacion britanik, përmes një programi të quajtur (para-Bachelor)10 zhvillon kurse bazë trajnimi kryesisht për nxënësit e huaj që kanë kaluar nëpër një program mësimor të ndryshëm të sistemit të arsimit për t’i përgatitur për universitet britanike. Kursi ndihmon në përgatitjen e studentëve në një sërë fushash. Të tjerë mund të përshtaten për një fushë të caktuar si p.sh. mjekësi. Ajo garanton kualifikimin e studentëve për të ndjekur me sukses zgjedhjen e tyre. Disa njerëz e dinë se çfarë duan të bëjnë me jetën e tyre, karrierën e tyre në moshë të re ndërkohë që janë në përfundim të shkollës së mesme, ata synojnë një karrierë të caktuar. Për këtë arsye punojnë “herët” drejt qëllimit të tyre për plotësimin e kërkesave për drejtimin e zgjedhur të studimit. Megjithatë, jo të gjithë janë aq me fat. Disave iu ndodh që nuk i plotësojnë kualifikimet e kërkuara, prandaj zgjedhja e tyre duhet të kalojë nëpër një kurs bazë para se të mund të fillojnë studimet. Gjetja e drejtimit të duhur përbën themelin për një karrierë të suksesshme arsimore dhe kërkon shumë hulumtim. Katër nga universitetet e Londrës renditen në 30 më të mirat për 2015-2016 në renditjen e universiteteve11. Kjo do të thotë se Londra ofron më shumë universitete të klasit botëror se çdo qytet tjetër në botë. Në SHBA dhe Kanada, një diplomë universitare është niveli i parë i kualifikimit universitar. Shumica e studentëve i fillojnë studimet e tyre universitare pas shkollës së mesme. Në sistemet universitare amerikane dhe kanadeze, lloji më i zakonshëm i diplomës universitare është një diplomë Bachelor, e cila fitohet pas përfundimit me sukses të studimeve 4-vjeçare (katër vite akademike). Ndërsa një diplomë Master (ndryshe “pasuniversitare”) është një nivel studimi në një shkallë të avancuar. Nivelin Master mund ta ndjekësh mbas diplomimit me një diplomë Bachelor. Nivelet e studimit Master zakonisht zgjasin një deri në dy vjet. Gjithashtu aplikohet edhe një formë tjetër e quajtur “shkallë e dyfishtë”(ose edhe “diplomë e dyfishtë", "shkallë e përbashkët" ose "shkallë e përzier") e cila të lejon të fitosh dy grada12 në të njëjtën kohë. Kjo mund të arrihet në të njëjtin universitet, ose në universitete të ndryshme. Një shkallë e dyfishtë merr më pak kohë për të përfunduar se ajo e studimit veç e veç. Shpesh kemi të kombinuar një program universitar me një program tjetër pasuniversitar. 10
http://www.mastersportal.eu/articles/767/how-to-prepare-for-a-bachelors-abroad-finding-the-best-foundation-programme.html
11
http://www.studylondon.ac.uk/application-advice/university-rankings-explained?gclid=CLuNrajNg8wCFawp0wod8DoO3w
12
http://www.universitiesintheusa.com/degrees-and-programs-in-north-america/bachelor's-degrees
Ramadan TOPUZI
-7-
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI I
Përgjithësime për Arsimin e Lartë
Një diplomë universitare nga një prej universiteteve kanadeze apo amerikane është hapi i parë drejt karrierës së kërkuar. Gama e diplomave Bachelor në Amerikën e Veriut ofron një zgjedhje të gjerë për të gjithë. Ekzistojnë gjithashtu edhe studime 3-vjeçare Bachelor, me shkallë të përshpejtuar. Kurse kryesore të njohura si kurset e “arsimit të përgjithshëm” ose kurse themelore që sigurojë një nivel formimi bazë. Ato përfshijnë module si: Matematikë, shkencat shoqërore, shkencat e natyrës. Për kurse të veçanta për degën e zgjedhur zakonisht fillohet në vitin e tretë. Gjithashtu zgjidhen opsionet e tjera që kanë të bëjnë me specialitetin. Studimet përfshijnë një grup kursesh që fokusohen në një nën-disiplinë të caktuar brenda një fushe të caktuar. Ato mund të jenë të përshtatura për interesa specifike. Disa programe studimi lejojnë të kombinohen studimet me përvojën profesionale. Kjo mund të jetë një përvojë pune e paguar përmes një Programi Bashkëpunimi të Arsimit, ku puna bëhet një pjesë integrale bashkë me shkollimin. Praktikat e paguara mund të ofrojnë përvojë të vlefshme. Përgjithësisht viti i parë i studimeve përfshin njohuri bazë të një game të gjerë të moduleve (formim të përgjithshëm). Merren njohuri thelbësore arsimore duke zgjeruar njohuritë akademike. Gjithashtu merren njohuri fillestare në atë që studenti mendon se do të bëhet programi i tij kryesor i studimit, (fusha që synon). Në vitin e dytë zhvillohen kurse kryesore dhe avancim në nivelin e ardhshëm si dhe kurse paraprake për degën e zgjedhur (nëse është vendosur drejtimi/profili ku studenti do të thellohet). Zhvillohen edhe lëndë me zgjedhje, sidomos ato që i interesojnë studentit. Në vitin e tretë studenti vendos për drejtimin e studimit. Në këtë periudhë kemi fokusim më në thellësi për studimet (njohuri të thelluara) dhe kurse të avancuara për degën e zgjedhur. Viti i katërt përfshin kurse përfundimtare dhe provimet e nevojshme për diplomë Bachelor kanadeze apo amerikane. Pas fitimit të një diplome universitare, një diplomë Master 13 është një mënyrë e shkëlqyer për tu thelluar në një fushë të caktuar dhe i bën studentët më të devotshëm për një punëdhënës potencial. Amerika e Veriut është vend i vlerësuar për arsimimin e lartë në nivelin Master. SHBA dhe Kanada janë të njohura për dhënien e diplomave me një avantazh të madh konkurues në tregun global të punës. Një diplomë Master shpesh është një kërkesë profesionale për një karrierë në inxhinieri apo shkencat shëndetësore. Programet e magjistraturës ndryshojnë në varësi të numrit të krediteve akademike të cilat duhet të plotësohen. Një program 30-kreditesh zakonisht mund të përfundojë në 12 muaj, por për të përfunduar një master zakonisht duhet studiuar për dy vjet. Disa programe specifike profesionale kërkojnë 60 ose më shumë kredite. Studimet universitare Master, zakonisht, janë të përqendruara në një fushë të 13
http://www.universitiesintheusa.com/degrees-and-programs-in-north-america/master's-degrees
Ramadan TOPUZI
-8-
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI I
Përgjithësime për Arsimin e Lartë
veçantë të studimit. Për të fituar një diplomë Master, përveç mësimit në auditore, zakonisht duhet dorëzuar një “tezë”, e cila është një punim/një projekt kërkimor i thelluar. Disa prej programeve më të preferuara përfshijnë: biznes, inxhinieri, menaxhim, turizëm, informatikë, kontabilitet, administrim publik, etj. Masteri në inxhinieri është një ndër gradat më të larta në fushën e inxhinierisë për studentët që zgjedhin të fokusohen në një degë të veçantë të inxhinierisë. Një i diplomuar në inxhinieri është i avantazhuar për një karrierë shumë të paguar profesionale brenda fushës së tij. Studimet bazohen në aplikimin e teknologjisë ekzistuese brenda një fushe të inxhinierisë përmes përdorimit të parimeve themelore inxhinierike dhe aftësive teknike14. Si të tilla janë fokusimi kryesisht në aspektet e shkencave të aplikuara të inxhinierisë ku merren aftësi praktike teknike në përmirësimin e produktit, prodhimit apo ndërtimit. Studimet në inxhinieri i pajisin studentët me aftësi praktike dhe njohuri shkencore. Të kombinuara me njohuritë dhe proceset e lidhura me teknologjinë, programet në inxhinieri dhe fushën e teknologjisë sigurojnë mjetet dhe aftësitë për të manipuluar formën e materialeve dhe për të përmbushur nevojat. Përmes studimeve studentët inkurajohen për të avancuar me aplikime krijuese e shkencore. Në përgjithësi rezultatet për rankimin e universiteteve bazohen në këto pika kryesore: mësimdhënie, hulumtim, transferim të njohurive dhe opinionin ndërkombëtar. Rankimi përjashton universitetet që fokusohen në një qëllim të ngushtë, ose në qoftë se ata nuk prodhojnë një numër të madh të artikujve të kërkimit. Kjo do të thotë se disa më të vogla, që mund të jenë institucione të specializuara nuk përfshihen në këtë renditje edhe nëse ata janë të shkëlqyer në fushën e tyre të studimit dhe konsiderohen shumë nga studentët, akademikët dhe industria. Renditja e Universiteteve fokusohet në katër fusha të gjera të cilat ata mendojnë se janë me interes të veçantë për studentët e ardhshëm: hulumtim, mësimdhënie, punësim dhe marrëdhënie ndërkombëtare. Këto katër fusha kyçe janë vlerësuar duke përdorur gjashtë tregues, duke i dhënë secilit një peshë të caktuar. Megjithatë një universitet mund të jetë i klasit botëror në një fushë të caktuar pavarësisht mospërfshirjes në renditjen e përgjithshme. Në listën e universiteteve më të mira në botë, dominojnë ato nga SHBA-të dhe Britania e Madhe. Por, nuk mungojnë as ato nga Zvicra, Singapori, Japonia, Kina, Gjermania, Brazili apo Koreja e Jugut. Renditja e dhjetë universiteteve më të mira për vitin 201515 është si më poshtë: 1. Harvard University, SHBA
14
http://www.bachelorsportal.eu/disciplines/7/engineering-technology.html
15
http://www.telegrafi.com/keto-jane-100-universitetet-me-te-mira-ne-bote/
Ramadan TOPUZI
-9-
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI I
Përgjithësime për Arsimin e Lartë
2. University of Cambridge, Britani e Madhe 3. University of Oxford, Britani e Madhe 4. Massachusetts Institute of Technology, SHBA 5. Stanford University, SHBA 6. University of California, Berkeley, SHBA 7. Princeton University, SHBA 8. Yale University, SHBA 9. California Institute of Technology, SHBA 10. Columbia University, SHBA Ndërkohë që universitetet e Shqipërisë renditen: Universiteti i New York-ut në Tiranë 16 në vendin e 12357, Akademia Profesionale e Biznesit 13593 dhe Universiteti “Luigj Gurakuqi” 14010. Kjo renditje përfshin rreth 22.000 universitete në botë dhe përcaktimi bëhet bazuar në një metodologji që merr parasysh aktivitetin e universiteteve përmes punimeve shkencore të publikuara në Google Scholar, artikujt e publikuar në revistat shkencore me faktor impakti si dhe popullaritetin e prezencës online. Renditja ka për qëllim të ndihmojë studentët ndërkombëtarë dhe stafin akademik të kuptojnë se sa i njohur është një universitet në një vend të huaj. Sipas rankimit të bërë nga QS (World University/Quacquarelli Symonds “QS”) për universitetet më të mira në botë për vitin 2015, ku përzgjedhja bëhet në bazë të kërkimit shkencor dhe cilësisë së mësimdhënies kryesojnë universitetet nga SHBA dhe ata britanikë të ndjekur nga të tjerë nga vende të Europës dhe Azisë. Rankimi i 10 universiteteve të para (nga 100 që janë listuar) është si më poshtë: 1. Stanford University, SHBA 2. Harvard University, SHBA 3. University of California, SHBA 4. Georgia Institute of Technology, SHBA 5. Imperial College London, Mbretëria e Bashkuar 6. University of Cambridge, Mbretëria e Bashkuar 7. Massachustes Institute of Technology (MIT) SHBA 8. ETH Zurich (Swiss Federal Institute of Technology), Zvicër 9. University of Oxford, Mbretëria e Bashkuar 10. Carnegie Mellon University SHBA Sipas The Times Higher Education në renditjen e universiteteve botërore për vitin 2015-2016 17 ku kritere vlerësimi janë mësimi, kërkimi shkencor, transformimi i njohurive dhe opinioni ndërkombëtar kryesojnë universitetet
16
http://www.nacionalalbania.al/2016/07/ja-10-universitetet-me-te-mira-ne-shqiperi-lista/
17http://timeshighereducation.com/world-university-rankings/2016/world-
ranking#!/page/0/length/25/sort_by/rank_label/sort_order/asc/cols/rank_only
Ramadan TOPUZI
- 10 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI I
Përgjithësime për Arsimin e Lartë
amerikane dhe angleze. Megjithatë krahasur me vitet e tjera universitetet amerikane kanë ardhur në rënie dhe ka një përmirësim të performancës së universiteteve europiane. Renditja për 10 vendet e para është si më poshtë: 1. California Institute of Technology, SHBA 2. University of Oxford, Mbretëria e Bashkuar 3. Stanford University, SHBA 4. University of Cambridge, Mbretëria e Bashkuar 5. Masachusetts Institute of Technology, SHBA 6. Harvard University, SHBA 7. Princeton University, Mbretëria e Bashkuar 8. Imperial College London, Mbretëria e Bashkuar 9. ETH Zurich (Swiss Federal Institute of Technology), Zvicër 10. University of Chicago, SHBA Për sa i përket renditjes për universtetet më të mira ndërkombëtare (ndërkombëtarizimit) për 201618 sipas “Times Higher Education 2015-2016” në krye të listës është Qatar University. Në vendin e dytë University of Luxembourg dhe në të tretin University of Hong Kong. Gjithashtu në 10 vendet e para përfshihen 4 univesitete zviceriane. Kjo listë radhit 200 universitete ndërkombëtare më të mirat dhe merr parasysh përqindjen e stafit ndërkombëtar të secilit institucion, përqindjen e studentëve ndërkombëtarë dhe përqindjen e artikujve shkencorë të botuar me të paktën një bashkë-autor të një vendi tjetër. Në renditjen për 10 universtetet më të mira evropiane19 e cila u realizua për herë të parë në vitin 2004 dhe vlerëson cilësinë e mësimdhënies, hulumtimet, punësimin dhe imazhin ndërkombëtar, 4 universitetet e parë janë ato angleze, Cambridge, Imperial College, University of Oxford, UCL (University College London). Më pas vijë dy universitete zviceriane, ETH Cyrih dhe Ecole Polytechnique Federale de Lausanne (EPFL) një skocez (Universiteti i Edinburgut) dhe një francez Ekole Normale Superiure. Ndërkohë sipas një grupi të madh kërkimor në Spanjë, CSIC (Consejo Superior de Investigaciones Cientificas) i cili publikon çdo vit rankimin e universiteteve më të mira në botë, për 6-mujorin e parë të vitit 201620 universitetet shqiptare renditen si më poshtë: 1. Universiteti Epoka, i 4979-ti 2. Universiteti i Tiranës, i 6262-ti 3. Universiteti Bujqësor i Tiranës, i 6656-ti 4. Universiteti Politeknik i Tiranës, i 7299-ti 5. Qendra e Studimeve Albanologjke, në vendin 8106. 18
http://fakultetet.al/lajme/11022016/universitet-me-te-mira-nderkombetare-per-vitin-2016 http://albinfo.ch/10-universitet-me-te-mira-evropiane/ 20 http://albeu.com/shqiperi/ja-10-universitet-me-te-mira-ne-shqiperi-lista/253843/ 19
Ramadan TOPUZI
- 11 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
KAPITULLI
II
MATERIALI DHE METODA 2.1. Objekti i studimit.....................................................................................13 2.2. Qëllimet dhe objektivat e studimit..........................................................13 2.3. Metodologjia e përdorur për realizimin e temës........................................14 2.4. Zhvillimet europiane mbi Arsimin e Lartë................................................14 2.5. Reforma e Arsimit të Lartë dhe kërkimit shkencor në Shqipëri...............16 2.6. Universiteti Bujqësor i Tiranës dhe Departamenti i Industrisë së Drurit...17 2.6.1. Universiteti Bujqësor i Tiranës..............................................................17 2.6.2. Fakulteti i Shkencave Pyjore....................................................................18 2.6.3. Departamenti i Industrisë së Drurit..........................................................21 2.6.3.1. Diploma e nivelit të Parë...........................................................................22 2.6.3.2. Diploma e nivelit të Dytë..........................................................................23 2.7. Zhvillimi i industrisë së përpunimit të drurit në Shqipëri..........................24 2.7.1. Industria e përpunimit të drurit para viteve ’90........................................24 2.7.2. Industria e përpunimit të drurit mbas viteve ‘90........................................28 2.7.3. Burimet njerëzore dhe tregu i punës.......................................................29 2.8. Evidentimi i subjekteve prodhuese të përpunim drurit në Shqipëri..........29 2.9. Zgjedhja e mënyrës së anketimit dhe hartimi i pyetësorëve...................30 2.9.1. Zgjedhja e mënyrës së anketimit..........................................................30 2.9.2. Hartimi i pyetësorëve.............................................................................31 2.10. Të dhëna për subjektet e anketuara..........................................................32
Ramadan TOPUZI
- 12 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
KAPITULLI II MATERIALI DHE METODA 2.1. OBJEKTI I STUDIMIT Departamenti i Industrisë së Drurit pranë Fakultetit të Shkencave Pyjore, operon në bazë të kurrikulës mësimore, të hartuar nga Stafi Akademik, dhe të miratuar nga Ministria e Arsimit. Nga ana tjetër në vendin tonë ushtrojnë aktivitetin e tyre një numër i konsiderueshëm subjektesh prodhimi të përpunimit të drurit, me një shpërndarje gjeografike në të gjithë territorin. Për këto subjekte nuk ka të dhëna të mjaftueshme për numrin e tyre, vendndodhjen, veprimtarinë prodhuese, të punësuarit dhe nevojat për inxhinierë. Objekt i studimit janë: 1. Subjektet prodhuese kryesore të Industrisë së Përpunimit të Drurit në Shqipëri. 2. Vlerësimi i kurrikulës mësimore nga tregu i punës.
2.2. QËLLIMET DHE OBJEKTIVAT E STUDIMIT Ky studim synon të përmbushë këto objektiva kryesore: • Verifikimi i subjekteve kryesore të përpunimit të drurit në Shqipëri. • Struktura e prodhimit e këtyre subjekteve. • Numri i inxhinierëve të Përpunim Drurit të punësuar në këto subjekte. • Nevojat e tregut për inxhinierë Përpunim Druri dhe cilësitë e tyre. • Profili i inxhinierit të Përpunim Drurit, sipas perceptimit të subjekteve prodhuese. • Krahasimi i kurrikulës mësimore me kërkesat specifike të tregut të punës. • Mendime për përmirësimin e kurrikulës. Duke qenë se një nga objektivat e Arsimit të Lartë, veç të tjerash, është dhe përgatitja e specialistëve, në përshtatje me kërkesat e tregut të punës dhe qëllimi final i këtij studimi është: Të analizojë përshtatshmërinë e programeve mësimore në nivelet Bachelor dhe Master me kërkesat e tregut, duke konsideruar vlerësimet e të gjithë aktorëve në këtë proces.
Ramadan TOPUZI
- 13 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
2.3. METODOLOGJIA E PËRDORUR PËR REALIZIMIN E TEMËS Baza kryesore e këtij studimi është; kontaktimi i drejtpërdrejtë i subjekteve prodhuese, mbledhja e të dhënave nëpërmjet pyetësorëve, me anën e të cilëve, të gjithë subjektet prodhuese shprehin mendimin e tyre, për inxhinierë Përpunim Druri dhe specializimin e tyre. Metodologjia e ndjekur për realizimin e këtij studimi është: • Njohja me sistemin e Arsimit të Lartë në vendin tonë dhe në botë. • Studimi i kurrikulës që përdoret në Departamentin e Industrisë së Drurit dhe evoluimi i saj. • Njohja me zhvillimin e industrisë së përpunimit të drurit në vendin tonë. • Evidentimi i subjekteve kryesore që operojnë në fushën e përpunimit të drurit në Shqipëri. • Përcaktimi i kampionit/mostrës që do të anketohet. • Hartimi i pyetësorëve të nevojshëm me anën e të cilëve, të gjithë të anketuarit japin vlerësimin e tyre lidhur me programin mësimor. • Kontaktimi direkt në terren me drejtues, administratorë biznesesh, inxhinierë, ekonomistë, etj. të subjekteve prodhues. • Plotësimi i pyetësorëve nëpërmjet intervistimit/anketimit ballë për ballë. • Përpunimi dhe analizimi i të dhënave. • Krahasimi i të dhënave dhe interpretimi i rezultateve.
2.4.
ZHVILLIMET EUROPIANE MBI ARSIMIN E LARTË
Procesi i Bolonjës. Falë arritjeve të jashtëzakonshme të viteve të fundit, procesi Europian 21 po bëhet gjithnjë e më tepër një realitet i prekshëm e konkret. Perspektiva e zgjerimit dhe thellimi i marrëdhënieve me vendet e tjera europiane, i ofrojnë një dimension tjetër më të gjerë këtij realiteti. “Europa e Njohurive” vlerësohet tashmë si një faktor i pazëvendësueshëm i zhvillimit social dhe njerëzor dhe në të njëjtën kohë edhe si një komponent i rëndësishëm për konsolidimin dhe zhvillimin e qytetarisë europiane nëpërmjet pajisjes së qytetarëve të saj me njohuritë e nevojshme për të përballuar sfidat e mijëvjeçarit të ri si dhe nëpërmjet ndërgjegjësimit për vlerat dhe trashëgiminë e një hapësire të përbashkët sociale dhe kulturore. Rëndësia e bashkëpunimit arsimor dhe jo-arsimor në zhvillimin dhe fuqizimin e shoqërive të qëndrueshme, paqësore e demokratike vlerësohet nga të gjithë si shumë e rëndësishme, aq më tepër në kontekstin e situatës në Europën Jug-Lindore. Deklarata e Sorbonës e 25 Majit 1998, e cila nënvizon pikërisht këto konsiderata, 21
http://dibmin-fgjm.org/dekbolonja.html
Ramadan TOPUZI
- 14 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
ndërmjet të tjerash thekson edhe rolin qendror të universiteteve në zhvillimin e dimensionit kulturor europian. Në këtë deklaratë theksohet krijimi i hapësirës europiane të arsimit të lartë si një rrugë kyçe për promovimin e mobilitetit dhe punësimit të qytetarëve nga njëra anë dhe për zhvillimin e përgjithshëm të kontinentit nga ana tjetër. Kjo deklaratë është pasuar me Deklaratën e Bolonjës të 19 Qershorit 1999. Objektivat kryesore të Deklaratës së Bolonjës. Adoptimi i një sistemi të gradave shkencore lehtësisht të njohshme dhe të krahasueshme, gjithashtu përmes Suplementit të Diplomës, me qëllim që të nxitet aftësia për punësim e qytetarëve europianë dhe konkurenca ndërkombëtare e sistemit europian të arsimit të lartë. Adoptimi i një sistemi kryesisht të bazuar në dy cikle kryesore, universitare dhe të diplomuar me grada shkencore. Promovimi për në ciklin e dytë do të kërkojë plotësimin e sukseshëm të ciklit të parë të studimeve, që zgjat në një minimum prej tre vjetësh. Diploma që jepet mbas ciklit të parë do të njihet në tregun europian të punës si një nivel i përshtatshëm kualifikimi. Cikli i dytë do të çojë në titullin Master dhe/ose Doktoratë si në shumë vende europiane. Vendosja e sistemit të krediteve- të tilla si sistemi ECTS si një mjet i përshtatshëm për nxitjen e lëvizshmërisë më të gjerë të studentëve. Promovimi i lëvizshmërisë (mobiliteti) duke kapërcyer pengesa drejt të ushtruarit të efektshëm të lëvizjes së lirë, me vëmendje të veçantë ndaj studentëve, mundësive të tyre për studim, trajnim dhe shërbime që lidhen me to. Promovimi i bashkëpunimit europian në sigurimin e cilësisë me synim zhvillimin e kritereve dhe metodologjive krahasuese. Promovimi i dimensioneve të nevojshme europiane në arsimin e lartë, veçanërisht në lidhje me zhvillimin e kurrikulës, bashkëpunimit ndër-institucional, skemave të lëvizshme dhe programeve të integruara të studimit, trajnimit dhe kërkimit. Një tjetër zhvillim ishte takimi i ministrave të Arsimit të Lartë të vendeve pjesëmarrëse në Procesin e Bolonjës, në Londër në vitin 2005.22 Ata synonin të zhvillonin këtë sistem, bazuar në autonominë institucionale, në lirinë akademike, në parimet demokratike dhe mundësitë e barabarta, që lehtësojnë shkëmbimin, rritjen e punësimit, konkurencën, si dhe atraktivitetin në një Europë më të fortë. Ministrat rikonfirmuan angazhimin e tyre për të rritur krahasueshmërinë dhe konkurencën në sistemin e arsimit të lartë, por njëkohësisht edhe respektimin e diversitetit të tyre. Vlerësuan rolin e rëndësishëm të institucioneve të arsimit të lartë në zhvillimin e shoqërive tona, bazuar në traditat e tyre si qendra mësimdhënieje, kërkimi, krijimtarie dhe rolin kyç në përcaktimin dhe transmetimin e vlerave, në bazë të të cilave është ndërtuar shoqëria jonë. Synimi i
22
http://www.fhf.edu.al/bolonja/Komunikate%20e%20Londres.pdf
Ramadan TOPUZI
- 15 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
tyre ishte sigurimi që Institucionet e Arsimit të Lartë të kishin burimet e nevojshme për të vazhduar dhe përmbushur të gjitha qëllimet e tyre: përgatitjen e studentëve si qytetarë aktivë në një shoqëri demokratike, përgatitjen për të ardhmen dhe zhvillimin e tyre intelektual, krijimin dhe ruajtjen e njohurive bazë të avancuara, si dhe nxitjen e kërkimit dhe krijimtarisë. Për sa më sipër Karta e Bolonjës ishte një hap i rëndësishëm pasi veç të tjerave vuri theksin tek akreditimi dhe vlerësimi i cilësisë së universiteteve, duke futur logjikën e tregut sipas së cilës studenti duhet të njihte cilësinë e produktit që i ofrohej, ndërkohë që shteti apo burime të tjera të financimit duhet të vendosnin mbi bazën e performancës së universiteteve.
2.5. REFORMA SHQIPËRI
E
ARSIMIT
TË
LARTË
DHE
KËRKIMIT
SHKENCOR NË
Arsimi i Lartë në Shqipëri ka ndjekur zhvillimet dhe ndryshimet politikoekonomike dhe shoqërore të vendit. Ai operon në bazë të akteve ligjore e nënligjore të miratuara. Ligjet për arsimin e lartë në Shqipëri kanë pësuar ndryshime të vazhdueshme. Kështu përmendim ligjin Nr. 9741 Për Arsimin e Lartë në Republikën e Shqipërisë, datë 21.05.2007 ndryshuar me ligjet Nr. 9832, datë 12.11.2007, Nr. 10307, datë 22.07.2010 dhe së fundi ligji Nr. 80/2015 Për Arsimin e Lartë dhe Kërkimin Shkencor në institucionet e Arsimit të Lartë në Republikën e Shqipërisë. Këto ligje kanë për qëllim të përcaktojnë misionin, objektivat kryesorë të arsimit të lartë dhe të rregullojnë aspekte të krijimit, organizimit, drejtimit, administrimit, financimit dhe sigurimit të cilësisë në institucionet e arsimit të lartë, në përputhje me standardet europiane, si dhe rolin e shtetit e të shoqërisë në arsimin e lartë. Reforma e Arsimit të Lartë dhe kërkimit shkencor në Shqipëri i referohet logjikave të zhvillimeve europiane pasi: 1. Synon që në thelb të vlerësimit të universitetve të vihet cilësia dhe standardet dhe mbi këtë bazë të bëhet “identifikimi” i tyre; 2. Kërkon që akreditimi dhe rankimi të bëhen normë dhe të realizohen periodikisht; 3. Studenti të vihet në qendër të sistemit si “klienti” që duhet të zgjedhë ofertën më të mirë akademike; 4. Universitetet nuk duhet të financohen apriori bazuar vetëm në numrin e studentëve apo pedagogëve, por mbi bazën e treguesve të performancës; 5. Të futet konkurenca transparente në arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor; 6. Shteti t’i orientojë më mirë paratë publike në funksion të prioriteteve të zhvillimit, sektorëve me interes kombëtar dhe mbështetjes sociale;
Ramadan TOPUZI
- 16 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
7. Universitetet të jenë të hapura dhe të “fitojnë” vetë dhe nga burime të tjera financimi; 8. Studentët, shoqëria civile, biznesi, pushteti lokal etj., të kontribuojnë më shumë për ta mbështetur dhe financuar këtë sektor jetik për të ardhmen e kapitalit njerëzor dhe zhvillimit afatgjatë; 9. Universitetet të bëhen më autonome në veprimtarinë dhe zgjedhjet e tyre; 10. Të rritet lidhja e universiteteve me tregun e punës. Ligji më i fundit për Arsimin e Lartë është ligji Nr. 80/2015. Ky ligj ka për qëllimin: a) të përcaktojë rolin e shtetit në arsimin e lartë; b) të përcaktojë misionin, objektivat kryesorë të arsimit të lartë dhe kërkimit shkencor, rregullat e krijimit, organizimit, drejtimit, administrimit, financimit dhe mbylljes të institucioneve të arsimit të lartë; c) të krijojë një sistem të unifikuar të arsimit të lartë, kërkimit shkencor në institucionet e arsimit të lartë, inovacionit bashkëkohor e konkurues në hapësirën europiane të arsimit të lartë; ç) të krijojë mekanizma të qëndrueshëm të sigurimit të cilësisë në institucionet e arsimit të lartë, në përputhje me standardet europiane; d) të vendosë arsimin e lartë mbi baza të qëndrueshme financiare, duke krijuar mundësinë për shfrytëzimin e burimeve të ligjshme të financimit; dh) të garantojë mundësi të barabarta, mbi bazën e meritës, për të gjithë individët që duan të ndjekin studimet në arsimin e lartë; e) të bazojë sistemin e arsimit të lartë mbi parimin e konkurencës së lirë mes institucioneve të arsimit të lartë, personelit akademik dhe studentëve. Për sigurimin e cilësisë në Arsimin e Lartë është hartuar Kodi i Cilësisë. Kodi i Cilësisë së Arsimit të Lartë është dokumenti kryesor për të gjitha proceset dhe procedurat e sigurimit të cilësisë në arsimin e lartë. Ai përcakton standardet shtetërore të cilësisë, të detyrueshme për zbatim prej institucioneve të arsimit të lartë.
2.6. UNIVERSITETI BUJQËSOR INDUSTRISË SË DRURIT 2.6.1.
I
TIRANËS
DHE
DEPARTAMENTI
I
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Universiteti Bujqësor i Tiranës (UBT) është qendra e vetme e edukimit dhe kërkimit për bujqësinë, pyjet dhe veterinarinë në Shqipëri, në nivelet universitar dhe pasuniversitar. UBT është krijuar në 1 Nëtor 1951, si Instituti i Lartë Bujqësor (ILB) me vetëm 43 studentë. Deri në vitin 1990 universiteti23 ishte i organizuar në
23
https://sq.wikipedia.org/wiki/Universiteti_Bujq%C3%ABsor_i_Tiran%C3%ABs
Ramadan TOPUZI
- 17 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
rreth 6 000 studentë e 480 pedagogë. Më 1991 ILB emërtohet Universiteti Bujqësor i Tiranës. Në këtë periudhë, filloi procesi i ristrukturimit të UBT-së sipas standardeve bashkëkohore, me mbështetjen e projekteve: SARA, GTZ, TEMPUS, etj. Në vitin 2003 24 UBT përbëhej nga: Fakulteti i Bujqësisë, Fakulteti i Shkencave Pyjore, Fakulteti i Mjekësisë Veterinare dhe Departamenti Ndërfakultetor i cili funksiononte me statusin e një fakulteti. Pranë UBT kishte edhe njësi të tjera ndihmëse dhe shërbimi. Që nga viti 2005 është i organizuar në 5 fakultete: •
Fakulteti i Ekonomisë dhe Agrobiznesit - FEA, • Fakulteti i Mjekësisë Veterinere - FMV, • Fakulteti i Bujqësisë dhe Mjedisit - FBM, • Fakulteti i Bioteknologjisë dhe Ushqimit - FBU, • Fakulteti i Shkencave Pyjore - FSHP. Për sa i përkiste kurrikulës; modulet e kulturës së përgjithshme në shkollat e larta (pas vitit 1958) si Historia e PK të BS, Historia e PPSH, Materializmi Dialektik e Historik, Ekonomia Politike, Gjuha Ruse, Fizkultura e Mësimi Ushtarak etj., kishin pak dallime në sasinë e orëve krahasimisht me vendet e tjera lindore. Në shkollën sovjetike ato zinin 12-16% të totalit të orëve, në atë çekosllovake 10-13%, dhe në shkollën shqiptare 19-32% në Universitetin Shtetëror të Tiranës dhe 24-26% në Institutin e Lartë Bujqësor25. Ngarkesa e shkollave tona e krahasuar me shkollat e tjera lindore ishte më e lartë. Ato trajtoheshin kryesisht në vitet e para e të dyta, duke u bërë pengesë për përgatitjen teorike e praktike në lëndët e specialitetit në vitet e mëtejshme.
2.6.2.
Fakulteti i shkencave Pyjore
Para viteve ’40-60, për drejtimin e sektorit pyjor, ndiqej praktika e shkollimit të specialistëve jashtë shtetit26, në vendet Perëndimore dhe ato të Lindjes, të cilët së bashku edhe me stafin e teknikëve dhanë ndihmesën e tyre në sektorin pyjor dhe të industrisë së drurit. Krahas kontributit të deri atëhershëm të një numri modest inxhinierësh dhe teknikësh, duhej prania e një mendimi dhe drejtimi më të gjerë tekniko-shkencor, ende të pakët për gamën e gjerë të problemeve në këta sektorë. Me miratimin paraprak prej Ekzekutivit të asaj kohe në Shtator të vitit 1958, një grup pune i përbërë nga specialistë bullgarë dhe shqiptarë, nën drejtimin e Prof. Duhnikov dhe inxhinier Llazar Treskës, hartuan planin mësimor. Mbas planeve
24
Konsultë nacionale me pjesëmarrje ndërkombëtare. Rikonstruksioni Akademik dhe Vlerësimi Institucional i Universitetit Bujqësor të Tiranës, Tetor 2003 faqe 3. 25 Arsimi në Shqipëri. Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Enriketa Kambo, Tiranë 2005,(Referuar AQSh, Fondi 1011, viti 1959, dos. 8, fl 22.) 26 Historiku i Fakultetit të Shkencave Pyjore, Tiranë 2009
Ramadan TOPUZI
- 18 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
mësimore, u formuluan modalitetet organizative dhe u ideua prognoza e zhvillimit afatmesëm të fakultetit. Fakulteti i Pyjeve u hap në shtator 1959, i përfshirë në strukturën organizative të Institutit të Lartë Bujqësor të Tiranës, krahas dy njësive të tjera Universitare, Fakultetit të Agronomisë dhe Veterinarisë të hapura më parë (respektivisht 1951 dhe 1952). Fillimisht në planin mësimor të fakultetit ishin përfshirë 34 lëndë semestrale apo vjetore. Njohuritë kontrolloheshin me provime dhe vlerësoheshin me notë ose me firmë. Lëndët ishin: Matematikë, Gjeometri deskriptive, Rusisht, Marksizëm, Zoologji, Kimi, Lëndë speciale, Mekanikë teorike, Gjeodezi, Dendrologji, Meteorologji, Pedologji, Gjueti, Ksilologji, Materializëm, Shfrytëzim pyjor, Erozion, Mbarështrim pyjor, Transport pyjor, Mobileri, Mbrojtje pyjesh, Ekonomi pyjore, Sharrim druri, Vizatim teknik dhe Fizkulturë. Studimet kishin një kohëzgjatje 4,5 vjeçare, nga të cilat 4 vite mësime teorikopraktike në auditor dhe praktika apo trajnime profesionale në terren, (3-4 javë ishin punë prodhuese) dhe 0,5 vite përgatitje diplome, e cila kryhej pranë një ndërmarrjeje pyjore, përpunim druri apo gjelbërimi. Krahas mësimit dhe punës prodhuese në planet mësimore u përfshi dhe përgatitja fiziko-ushtarake. Mbas vlerësimit pozitiv të të gjitha këtyre, fitohej titulli “Inxhinier Pyjesh” Mundësitë e punësimit ishin; në sektorin e Pyjeve, të Shfrytëzimit Pyjor dhe të Përpunimit të Drurit. Viti Akademik 1963-1964 shënoi mbylljen e një cikli studimesh, me të njëjtin plan mësimor. Në vitin 1969 hapet dega e Përpunimit të Drurit. Në aspektin strukturor synohej përshtatja me njësitë e tjera të Institutit, duke kaluar në forma organizative dhe elementë të rinj didaktikë. Në këtë kohë u rrit numri i studentëve, po bëhej më i plotë dhe cilësor dhe personeli ndihmësmësimor. Një fizionomi më të plotë morën katedrat, ambjentet mësimorelaboratorike, kabinetet etj. Gjithashtu u botuan tekstet e para bazë dhe ndihmës me angazhimin maksimal të pedagogëve. Pas ndryshimeve të viteve ’90 -’91 në jo pak lëndë u bënë ndryshime konceptuale dhe u pasurua përmbajtja e tyre apo u futën lëndë të reja, në përgjigje të këtyre ndryshimeve edhe për formimin universitar. Vlen të përmenden edhe ndryshimet statutore që krijuan kushte për vetëveprim nga universiteti. Në vitin 1992 ekipe të përbashkëta me përfaqësues të fakulteteve të universitetit tonë dhe homologe të universiteteve franceze, italiane, gjermane të angazhuar në projekte të ndryshme; GTZ, TEMPUS, ndihmuan në konkretizimin e programit, me mbështetje me fonde, konsulencë, ndihmesë didaktike, shkencore dhe organizative. Kjo do t’i jepte njësive tona akademike fizionominë dhe tiparet sipas modeleve homologe perëndimore dhe u mundësua në vitin akademik 1993-1994. Tashmë fakulteti u përfshi në një etape të re të ndryshimimeve të vrullshme, ku kërkohej dhe në fushën e edukimit universitar një kthesë rrënjësore në të gjithë komponentët përbërës. I gjithë kompleksi i veprimtarive në fakultet u iniciua dhe Ramadan TOPUZI
- 19 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
u mbështet kryesisht nga qeveria gjermane, më vonë dhe nga projekte të tjera, që u konkretizuan në shtatorin e vitit ’94. Ndryshimet synuan përmirësimin e kurrikulave, duke forcuar së tepërmi mendimin ekonomik si një kërkesë e ekonomisë së tregut, nëpërmjet shtimit të lëndëve me natyrë ekonomike; ristrukturimin organizativ të fakultetit. Në këtë kohë u krijuan njësitë e reja/departamentet. U pajisën më tej laboratorët, atelietë dhe kabinetet me inventare aparaturash, mjetesh, mekanizmash, maketesh, etj. Pra, pati ndryshime thelbësore si në formë dhe në përmbajtje të cilat konsistuan në: • Riformulimin e planeve mësimore në të cilët krahasuar me planet ekzistuese u dallua: • Shtimi i numrit të lëndëve me natyrë ekonomike, si një kërkesë e kushteve të reja që ofronte ekonomia e tregut; • Përfshirja, për herë të parë, e bllokut të lëndëve me zgjedhje, një praktikë e cila rriti interesimin tek studentët për thellim dijesh në profile të ngushta; • Zgjerimi i formave të kontrollit të dijeve, duke zbatuar, krahas provimeve me gojë dhe testimet me shkrim; • Formulimi, (mbështetur dhe përshtatur Ligjit për Arsimin e Lartë, nr.7810 datë 06.04.1994 miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë) i një sërë rregulloresh të reja, për Studimet Universitare dhe Pasuniversitare, funksionimin e njësive të Fakultetit etj. Modifikimi i emrit të Fakultetit në “FAKULTETI I SHKENCAVE PYJORE”, kjo si rrjedhojë e përshtatjes me përmbajtjen dhe gamën e gjerë të moduleve të reja. Fakulteti riorganizohet në dy njësi mësimore bazë, që ishin Departamenti i Pyjeve dhe Departamenti i Industrisë së Drurit – (katedrat e dikurshme). Departamenti i Industrisë së Drurit përbëhej nga: 1. Seksioni i Lëndëve Inxhinierike Bazë 2. Seksioni i Përpunimit të Drurit Viti 2005 shënon vitin e reformimit të kurrikulës së fakultetit në përputhje me parimet e procesit të Bolonjës, për të bërë të mundur përafrimin sa më shpejt të diplomave që ofronte fakulteti me ato të fakulteteve në Europë e më gjerë. Që nga viti 2005 të gjitha programet e studimit që ofron Fakulteti në të tre ciklet e studimit, synojnë t’i përgjigjen kritereve të kërkuara për të lehtësuar krahasimin e tyre me programe të ngjashme universitare brenda e jashtë vendit. Ato synojnë të mundësojnë kështu mobilitetin e studentëve tanë fillimisht gjatë periudhës së studimeve e më pas në kualifikimet e tyre pas diplomimit. Nga viti 2010 studimet e ciklit të tretë pra studimet e Doktoraturës u zhvilluan në kuadrin e Shkollës së Doktoraturës që funksiononin në të dy departamentet në kuadrin e studimeve të rregullta universitare. FSHP ka për vizion të jetë një qendër bashkëkohore moderne e edukimit universitar dhe pasuniversitar, kërkimit shkencor dhe trajnimit në fushën e pyjeve Ramadan TOPUZI
- 20 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
dhe të Industrisë së Drurit dhe pikë referimi për zhvillimin e qëndrueshëm të këtyre burimeve me kontribut të drejtpërdrejtë në zhvillimin e vendit. Misioni i fakultetit është të realizojë edukimin profesional e shkencor të studentëve të tij në nivelin më të lartë cilësor, që u mundëson atyre të përballojnë me sukses nevojat e tregut të punës dhe sfidat e zhvillimit në këta sektorë, përmes programeve të avancuara të arsimimit, trajnimit dhe kërkimit shkencor.
2.6.3.
Departamenti i Industrisë së Drurit
Për herë të parë Dega e Përpunimit të Drurit përmendet në vitin 1969, i cili shënohet si vit ndryshimesh për Fakultetin e Pyjeve. Në këtë kohë bëhet ristrukturimi i planit mësimor ekzistues, duke synuar diplomimin e specialistëve të lartë të pyjeve në tre profile të veçanta, Silvikulturë – Shfrytëzim Pyjesh – Përpunim Druri. Studimet zhvilloheshin me plan të përbashkët mësimor në dy vitet e para dhe ndaheshin sipas profileve në tre vitet e fundit. Përsa i takon kurrikulave mësimore në përgjithësi mund të themi se përjashtuar modulet e orientuara ideologjikisht, pjesa tjetër përbënin një bazë të shëndoshë në formimin inxhinierik sipas nevojave, teknologjisë dhe arritjeve shkencore të kohës. Përveç formimit të përgjithshëm inxhinierët merrnin njohuri profesionale të avancuara bazuar në zhvillimin dhe perspektivën e industrisë së atëhershme. Lëndët që zhvilloheshin në seksionin e Përpunimit të Drurit përfshinin: Kimi inorganike, Matematikë, Fizikë, Gjuhë e huaj, Gjeometri deskriptive, Edukatë fizike, Vizatim teknik e arkitektural, Kimi organike, Studim druri, Rezistencë materiale, Elektroteknikë, TMM dhe Detale makinash, Bazat e shfrytëzimit të pyjeve, Ekonomi-organizimi në ndërmarrjet e përpunim drurit, Prodhimi i lëndës së sharruar, Makineritë dhe instrumentat prerës, Tharje e drurit, Prodhime gjysmë të gatshme, Transport i brendshëm në industrinë e drurit, Materiale ndihmëse për industrinë e drurit, Mobilje dhe prodhime të gatshme dhe Projektim fabrikash për industrinë e drurit. Në vitin Akademik 1977-1978 mbyllet dega e Përpunim Drurit (me gjithë nevojat e ndjeshme që kishte sektori i industrisë së drurit në atë kohë). Mbas viteve ’80 Fakulteti i rikthehet edhe njëherë sistemit të mësimeve me plan mësimor unik dhe përgatitjes së specialisteve të lartë të profilit të Përgjithshëm. Tashmë ishin vetëm dega e Silvikulturës dhe Shfrytëzimit Pyjor, sistem i cili vazhdoi të zbatohej deri në prag të vitit Akademik 1989. Ndërkohë, në sektorin e industrisë së drurit ndihej gjithmonë e më tepër nevoja për specialistë të lartë, duke bërë të mundur që ky shqetësim i sektorëve të prodhimit të reflektohej dhe në memorien e sistemit universitar. Dega e Përpunimit të Drurit u rihap në vitin Akademik 1989-1990 (duke mbartur edhe përvojën e viteve të kaluara) me një plan mësimor të hartuar pas një
Ramadan TOPUZI
- 21 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
pune një-vjeçare. Ai ishte një plan tepër ambicioz, më i plotë dhe fleksibël nga ai i fillim viteve ’70. Plani i ri (tashmë i ndarë nga i profilit të Pyjeve) përfshinte lëndët e mëposhtme: Kimi inorganike, Fizikë, Gjuhë e huaj, Gjeometri deskriptive, Edukatë fizike, Vizatim teknik e arkitektural, Kimi organike, Studim druri, Rezistencë materiale, Mekanike teorike, Ekonomi, Dendrologji-Silvikulturë, Informatikë, Termoteknikë, Elektroteknikë, TMM dhe Detale makinash, Bazat e shfrytëzimit të pyjeve, Makineritë dhe instrumentat prerës, Prodhimi i lëndës së drurit të sharruar, Tharje e drurit, Prodhime gjysmë të gatshme prej druri, Ekonomi-Organizimi në ndërmarrjet e përpunim drurit, Transporti i brendshëm në industrinë e drurit, Materiale ndihmëse për industrinë e drurit, Mobilje dhe prodhime të gatshme, dhe Projektim fabrikash për industrinë e drurit.
2.6.3.1.
Diploma e nivelit të Parë
Edukimi në Nivelin e Parë “Bachelor” në Departamentin e Industrisë së Drurit 27 , në Fakultetin e Shkencave Pyjore synon formimin e specialistëve të fushës së Përpunim Drurit të aftë për t’iu përgjigjur tregut të punës me formulën “të dish të bësh”. Qëllimi është që tu garantohet atyre një nivel profesional i mirë, i besueshëm dhe kompetent, për të përmbushur zgjidhjen teknike të problemeve shumë të shpeshta dhe të shpejta që nxjerr zhvillimi i ekonomisë kombëtare në këtë sektor të rëndësishëm. Studimet në nivelin e parë realizohen me 180 ECTS-kredite dhe kanë një kohështrirje 3-vjeçare. Në përfundim të studimeve mbrohet një temë diplome ose jepet provim formimi dhe lëshohet Diplomë e Nivelit të Parë ose Bachelor. Të diplomuarit në Fakultetin e Shkencave Pyjore, në degën e Përpunim Drurit që mbas mbarimit të nivelit të parë 3-vjeçar të studimeve universitare (Bachelor) të cilët fitojnë titullin Inxhinier Përpunim Druri konsiderohet që janë aftësuar lidhur me: - Organizimin dhe drejtimin teknik të ndërmarrjeve, firmave dhe subjekteve që zhvillojnë aktivitet prodhues dhe tregtues të prodhimeve prej druri dhe derivateve të tij; - Asistencën teknike; - Organizimin dhe drejtimin e trajnimeve profesionale të punëtorëve dhe specialistëve/teknikëve; - Punën në grup apo individualisht; - Hyrjen dhe konkurimin në tregun e punës, privat apo publik. Neni 73 i Ligjit Nr. 80/2015, për programet e ciklit të parë të studimeve përcakton:
27
Historiku i Fakultetit të Shkencave Pyjore, Tiranë 2009
Ramadan TOPUZI
- 22 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
1. Programet e ciklit të parë të studimit, referuar nivelit 6 të Kornizës Shqiptare të Kualifikimeve, organizohen me jo më pak se 180 kredite europiane (ECTS) dhe kohëzgjatja normale e tyre është tri vite akademike. 2. Studentët në programet e ciklit të parë të studimeve diplomohen me provim të përgjithshëm përfundimtar ose punim diplome. Institucionet e arsimit të lartë përcaktojnë në rregulloren e tyre pragun e notës mesatare, që i jep të drejtë studentit të ciklit të parë të diplomohet, duke përgatitur dhe mbrojtur një punim diplome. 3. Në përfundim të programeve të ciklit të parë lëshohet diploma “Bachelor” në fushën e arsimimit të kryer. Gjithashtu në Nenin 74 të po këtij ligji, Pranimi në ciklin e parë të studimeve thuhet: Pranimi në programet e studimit të ciklit të parë është i mundur për çdo kandidat që ka përfunduar me sukses ciklin e arsimit të mesëm dhe që plotëson kriterin e notës mesatare të përcaktuar çdo vit me vendim të Këshillit të Ministrave.
2.6.3.2.
Diploma e nivelit të Dytë
Përgjithësisht në nivelin e dytë të studimeve fakulteti synon përgatitjen e studentëve me nivel më të plotë teorik, të nevojshëm në angazhime dhe zgjidhje problemesh të fushës kërkimore dhe shkencore. Studimet në nivelin e dytë ose Master Shkencor realizohen me 120 ECTS-kredite dhe kanë një kohështrirje 2-vjeçare. Në përfundim të studimeve mbrohet një temë diplome dhe lëshohet Diplomë Master i Shkencave. Të diplomuarit në degën e Përpunim Drurit pranë Fakultetit të Shkencave Pyjore, me përfundimin e studimeve të nivelit të parë 3-vjeçar dhe marrjen e titullit Inxhinier Përpunim Druri-Bachelor konformë kritereve të përcaktuara nga Ligji i Arsimit të Lartë, kanë të drejtën e vazhdimit të studimeve të Nivelit të Dytë për të marrë titullin dhe diplomën përkatëse Inxhinier Përpunim Druri (Master Shkencor). Aktualisht aplikohen studime të nivelit Master Shkencor. Studimet në nivelin e dytë ose master shkencor synojnë aftësimin e studentëve në fusha të tilla si: - Studimin dhe njohjen më të plotë dhe të thelluar të strukturës së drurit, tepër e nevojshme për përpunimin sa më kualitativ të tij. - Organizimin dhe drejtimin shkencor të prodhimit në sektorin kompleks të përpunimit të tij. - Konservimin, ruajtjen dhe mbrojtjen e lëndës së drurit dhe prodhimeve të tij në kushte natyrore dhe mjedisore të ndryshme. - Konservimin dhe restaurimin e veprave të artit prej druri, etj. Njëkohësisht në sajë të nivelit shkencor të njohurive, të shoqëruara me arritjet
Ramadan TOPUZI
- 23 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
bashkëkohore dhe punimit individual të temave studimore, studentët e këtij niveli janë në gjendje: - Të hyjnë në tregun e punës me një bagazh aftësish të punës kërkimoreshkencore, në fusha të ndryshme të përpunimit të drurit. - Të ndërmarrin studime teknike dhe aplikative, të bazuara në metodika shkencore bashkëkohore. - Të hartojnë dhe zbatojnë projekte të niveleve dhe me problematikën e kohës. - Të përzgjedhin dhe tërheqin në angazhimet e punës së tyre kërkimore, ekipe me bashkëpunëtorë të aftë. Neni 75 i Ligjit Nr. 80/2015, për programet e ciklit të dytë të studimeve përcakton: 1. Cikli i dytë i studimeve përfshin programet e studimit “Master i Shkencave”, “Master i arteve” dhe “Master Profesional”, referuar nivelit 7 të Kornizës Shqiptare të Kualifikimeve. 2. Programet e studimit “Master i Shkencave” pajisin të diplomuarit me njohuri të thelluara teorike, si edhe me aftësim për kërkim shkencor në një fushë të caktuar. Këto programe organizohen në: programe që realizohen me jo më pak se 120 kredite formimi në vijim të ciklit të parë dhe me kohëzgjatje normale dy vite akademike; 3. Studimet e ciklit të dytë “Master i Shkencave” përmbyllen me punim diplome dhe në përfundim të tyre lëshohet diplomë “Master i Shkencave” në fushën e arsimimit të kryer. 4. Programet e studimeve “Master Profesional” pajisin të diplomuarit me njohuri të thelluara, profesionale në një fushë të caktuar. Këto programe organizohen me 60 ose 120 kredite dhe kohëzgjatja normale e tyre është një vit ose dy vite akademike. Studimet e ciklit të dytë “Master Profesional” përmbyllen me provim përfundimtar formimi ose punim diplome dhe në përfundim të tyre lëshohet diplomë “Master Profesional” në fushën e arsimimit të kryer.
2.7. 2.7.1.
ZHVILLIMI SHQIPËRI
I
INDUSTRISË
SË
PËRPUNIMIT
TË
DRURIT
NË
Industria e përpunimit të drurit para viteve ‘90
Tradita e popullit tonë në përpunimin e drurit ka evoluar në përshtatje me zhvillimin historik e shoqëror të vendit. Kjo e ka zanafillën e saj para shekullit të XII, ku pati përparime të dukshme në artin e pikturës (në kisha) dhe gdhendjes së drurit. Shenjat e para të përpunimit të drurit datojnë në gjysmën e dytë të shekullit XIX, me ndërtimin sharrave me ujë (fillimisht në Korçë e Kolonjë me pas në Gramsh e Elbasan). Në fillim të shekullit XX u përhapën edhe në krahina të tjera të Shqipërisë, kjo shënoi fillimin e shfrytëzimit të pyjeve në vendin tonë. Por duke qenë se sharrat e ujit kishin problemin që nuk mund të shfrytëzoheshin gjithë vitin Ramadan TOPUZI
- 24 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
filluan të vijnë sharrat mekanike (e para në pyjet e Ishmit, Durrrës). Nga viti 19201935 në Shqipëri ishin disa shoqëri shqiptare dhe të huaja që bënin shfrytëzimin e pyjeve tona. Në vitin 1938 kishte mbi 50 punishte të përpunimit të drurit të ngritura në Tiranë, Durrës, Elbasan, Korçë, Shkodër, Vlorë, Fier, etj. Në sektorin e përpunimit të drurit ishin dy shoqëri italiane që merreshin me prodhimin e materialeve prej druri si dyer, dritare, mobilje e orendi. Gjithashtu ishin ngritur tre punishte të prodhimit të llullave në Shkodër, Tiranë dhe Vlorë. Përsa i përket kuadrit specialist të kësaj industrie nuk kishte asnjë kuadër të mesëm. Mjeshtrit e përpunimit të drurit e trashëguan në breza këtë zanat. Gjatë periudhës së luftës pothuajse gjithçka u dogj dhe u rrënua. Pas çlirimit, u konfiskuan shoqëritë italiane të shfrytëzimit të pyjeve dhe përpunimit të drurit që ndodheshin në vendin tonë. Industria e drurit në Shqipëri hapat e parë i hodhi në vitin 1946 me shtetëzimin e zdrukthtarive duke e kthyer industrinë e drurit në sektor shtetëror. Gjithashtu për administrimin dhe shfrytëzimin e pasurive pyjore dhe prodhimin e lëndës së sharruar, pranë Ministrisë së Bujqësisë dhe Pyjeve u ngrit në po këtë vit Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve dhe sharrave. Në këtë periudhë parimi ishte që sektorët e sharrave të ngriheshin pranë pyjeve duke konsideruar edhe vështirësitë e transportit. Në vitin 1946 filloi prodhimi i traversave të hekurudhës (Elbasan, Krujë, Peshkopi, Kukës dhe Pukë). Gjatë vitit 1947 u punua për rritjen e kapacitetit të prodhimit dhe përmirësimin e teknologjisë. Zdrukthtaria e Tiranës nga një punishte e thjeshtë e një pronari italian u kthye në një fabrikë të prodhimit të mobiljeve. Gjithashtu gjatë vitit ’47 filluan studimet për ndërtimin e një fabrike imprenjimi druri (për shtylla elektrike dhe telefonike) si dhe për ngritjen e një fabrike të kompensatos, rrëshirës, bojërave të vajit, etj. Në vitin 1948 ndërmarrjet kombëtare të sharrave administronin 24 stabilimente të lëndës së sharruar. Në vitin 1949 industria e drurit ishte e përqendruar në 4 ndërmarrje kryesore.28 Zdrukthtaria në Tiranë, sharrat në Tiranë, sharrat në Pukë dhe sharrat në Korçë. Këto ndërmarrje administronin 2 fabrika dhe 25 stabilimente për lëndë të sharruar. Në vitin 1952 u vu në shfrytëzim Kombinati i Drurit “Nako Spiru” në Elbasan, i pari i këtij lloji në vendin tonë fillimisht me fabrikën e kompensatos dhe rimesos, fabrika e staxhionimit dhe imprenjimit të drurit. Më vonë u shtuan fabrika e pllakave të fibrës dhe pllakave të zdrukthit e cila nuk arriti të vihej në funksionim të plotë. Më 1953 filloi nga puna edhe fabrika e tharjes në Fushë-Arrëz. Në 1956 u ngrit në Shkodër fabrika e pllakave të fibrës (e cila shfrytëzonte kryesisht mbeturinat e lëndës së sharruar). Zdrukthtaria në Tiranë (e hapur me 1947) ishte e para që shënoi zhvillim të vrullshëm të industrisë së mobiljeve. Duke prodhuar sipas një planifikimi të ekonomisë ajo prodhonte mobilje për nevoja shtëpiake,
28
40 vjet punë në pyje dhe industrinë e drurit, Irfan Meko
Ramadan TOPUZI
- 25 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
orendi për zyra e shkolla, dyer, dritare, voza, lodra fëmijësh, zgjoje bletësh, etj. Me ndërtimin e reparteve të rinj, me importimin e linjave të reja për lustrimin dhe dhomat e tharjes, kapaciteti i kësaj zdrukthtarie u rrit ndjeshëm. Në vitin 1961 në Kombinatin e Drurit në Elbasan u ngrit fabrika e karrigeve të përkulura dhe në vitin 1973 një tjetër e këtij lloji u ngrit në Pogradec. Në vitin 1975 u ngrit në Kavajë fabrika e karrigeve palosëse. U ngritën dhe zgjeruan, rikonstruktuan por edhe u ndërtuan zdrukthtari jo vetëm në qytetet kryesore por edhe në qytete të tjerë. Gjithashtu u ngritën reparte të punimt të tapicerisë. Në fund të vitit 1975 fabrikat për prodhimin e mobiljeve arritën në 23. Nga viti 1987 u ngrit edhe fabrika e sfungjerit pranë Kombinatit Misto Mame. Gjithashtu prodhohej një numër shumë i madh arka druri (ambalazhi). Në vitin 1972 u prodhuan edhe arka kartoni të valëzuar. Fillimisht në Misto Mame e më pas edhe më tej kishte një repart të posaçëm ku prodhoheshin vozat dhe kadet. Gjthashtu në Shijak kishte një fabrikë ku prodhoheshin karro-qerre dhe karroceri druri për automjetet. Ka ekzistuar gjithashtu fillimisht si punishte (1953) dhe me pas si fabrikë, fabrika e prodhimit të shkrepseve pranë Kombinatit të Drurit Misto Mame në Tiranë. Për sa i takon eksportit; janë eksportuar prodhime prej shqope gjysmë të gatshme. Me ngritjen e fabrikës së llullave (1960) janë eksportuar një numër shumë i madh llullash. Gradualisht u eksportuan edhe; kompensato, rimeso, pllaka fibre, parket, karrige të kurbuara e palosëse, etj. Industria e letrës fillimet i ka në vitin 1955 ku u prodhua karton, në një punishte artizanati në Tiranë më pas në Korçë dhe Elbasan. Viti 1965 shënoi fillimin e industrisë së letrës në vendin tonë me inagurimin e fabrikës se letrës në Shkodër. Në 1966 u ngrit fabrika e letrës në Kavajë e cila plotësonte nevojat për letër shtypshkrimi, etj. Më pas u ndërtua fabrika në Lushnjë (me lëndë të parë kashtë gruri). Në vitin 1972 filloi punë fabrika e kartonit të valëzuar në Misto Mame (e cila përdorte mbeturinat e kartonit, thasët e çimentos dhe mbeturinat e leckave). Në vitin 1978 u ndërtua fabrika e letrës në Lezhë e cila për kohën mund të quhej gjigante e industrisë së letrës, për llojet e letrës që prodhonte si dhe prodhimin e sodës kaustike. Brenda territoreve të fabrikave u ngritën reparte e linja të veçanta që prodhonin celulozë sulfite dhe lignosulfonate. Në 1975 në Kavajë filloi nga puna linja e prodhimit të kartonit që përdorej në industrinë e këpucëve, etj. Pra mund të themi se: përgjithësisht, industria e drurit në Shqipëri ka kaluar në stadet e zhvillimit ekonomiko-shoqëror si të gjithë sektorët e tjerë. Ajo ishte një industri e centralizuar. Megjithëse kishte probleme ekonomike dhe teknologjike, duhet pranuar se ishte një industri e planifikuar në mënyrë të hollësishme. Kishte struktura të ngritura, të mirëmenduara e që funksiononin zinxhir. Kishte kuadro e nëpunës të arsimuar, specialistë inxhiniero-teknik, ekonomistë që planifikonin gjithçka me kujdes. Parimi i punës dhe procesi teknologjik që zbatohej, studiohej edhe në fakultet. Ramadan TOPUZI
- 26 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
Tabela 2. 1. Zhvillimi i Industrisë së Drurit para viteve ‘90 Nr. 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Viti 1947 1949 1952 1955 1955 1961 1965 1966 1966
10
1970
11
1972
12 13 14 15 16 17 18 19 20
1972 1973 1974 1975 1975 Mbas 1975 1975 1978 1987
Emërtimi Zdrukthtaria dhe sharrat në Tiranë Sharrat në Pukë dhe Korçë Kombinati i drurit Nako Spiru, Elbasan Fabrika e tharjes së lëndës së sharruar Fushë-Arrëz Punishtja e parë artizanale e prodhimit të kartonit, Tiranë Fabrika e prodhimit të karrigeve Elbasan Fabrika e prodhimit të letrës në Shkodër Fabrika e prodhimit të letrës në Kavajë Fabrika e prodhimit të letrës Lushnjë (me lëndë I kashtë gruri) Fabrika e prodhimit të kompensatos, rimesos dhe pllakave të zdrukthit (Elbasan) Pranë kombinatit Misto Mame, fabrika e arkave të kartonit të valëzuar (mbeturina letrash dhe leckash) Fabrika e letrës Shkodër Fabrika e prodhimit të karrigeve Pogradec Fabrika e fibrës Fushë-Arrëz Fabrika e prodhimit të karrigeve palolëse Kavajë Zdrukthtari në Shkodër, Durrës, Korçë, Vlorë, etj. Zdrukthtari pothuajse në të gjithë vendin Fabrika e staxhionimit të drurit, Shkodër Fabrika e letrës Lezhë Fabrika e sfungjerit, Misto Mame, Tiranë
Nr. i fabrikave
Industria e përpunimit të drurit para viteve '90 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
46
3
5
1
1
2
1
2
1
Llojet e fabrikave
Figura 2. 1. Zhvilimi i industrisë së drurit para viteve ‘90
Ramadan TOPUZI
- 27 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
2.7.2.
Materiali dhe metoda
Industria e përpunimit të drurit mbas viteve ‘90
Shqipëria trashëgoi një industri të përpunimit të drurit të centralizuar dhe të organizuar në fabrika e kombinate. Një pjesë e saj u privatizua dhe u përshtat gradualisht me ekonominë e tregut dhe vijoi të prodhonte. Një pjesë e inxhinierëve të ish ndërmarrjeve të përpunim drurit dhe më vonë të tjerë të kthyer nga emigracioni me përvojë pune në këtë fushë por edhe të tjerë rishtas, nisën gradualisht aktivitetin e tyre privat. Fillimisht me mjete të thjeshta e makineri të vjetra dhe hapësira të vogla e të sajuara. Gradualisht, me hapjen e tregjeve të reja, fitimin e përvojës dhe akumulimin e kapitaleve, filluan të ndërtojnë reparte me hapësira më të përshtatshme me makineri dhe linja më moderne. Sot ajo është përshtatur në një industri të sipërmarrjes së lirë të organizuar kryesisht në biznese të vogla deri të mesme që prodhojnë dhe tregtojnë mobilje dhe prodhime të tjera druri. Në përgjithësi punohet me porosi. Disa subjekte punojnë edhe për eksport; kryesisht elementë druri masiv (karrige, bishta veglash, fashatura/dekore, etj.) si dhe prodhime të gatshme (karrige, dhoma gjumi, tapiceri). Shumica e subjekteve të përpunimit të drurit ushtrojnë aktivitetin e tyre në qytetet e mëdha. Në këto qytete gjenden edhe subjektet më të fuqishme në treg. Këto subjekte kanë aktivitet prodhues dhe tregëtar të qëndrueshëm. Numri më i madh i tyre është i përqendruar në Tiranë, kryesisht në periferi të qytetit. Shumë aktivitet të subjekteve të përpunim drurit ka edhe në qytetin e Fushë-Krujës. Qytete të tjera ku subjektet e përpunimit të drurit kanë një aktivitet jo të vogël janë: Durrësi, Shkodra, Elbasani, Fieri, Vlora, etj. Përgjithësisht, me ndonjë përjashtim të vogël (si p.sh. Fushë-Kruja) kjo industri është zhvilluar në proporcion me numrin e popullsisë, industrinë dhe zhvillimin e tregut. Sot industria e përpunimit të drurit në vendin tonë ka kaluar nga prodhimi i mobiljeve kryesisht me dru masiv, në prodhimin e tyre me pllaka zdrukthi të melaminuara dhe MDF. Kjo e fundit përbën pjesën më të madhe të industrisë së përpunimit të drurit në Shqipëri. Më pas vijnë subjekte që kryejnë punime të shumëllojshme përfshirë tapicerinë si dhe subjektet që punojnë me dru masiv. Në numër të konsiderueshëm janë edhe subjektet që importojnë dhe tregtojnë mobilje. Kohët e fundit ka një tendencë të zhvillimit të “shërbimeve të ndryshme” kryesisht porosi të vogla ku shërbehet me operacione pune me pllaka zdrukthi, MDF si: prerje, ngjitje në brinjë, frezime, birime, etj. Këtë mënyrë e zgjedhin kategori të caktura të cilat nuk kanë mundësi të investojnë në reparte e makineri. Shpesh nuk kanë qendra pune fikse. Ndryshe këtë kategori mund ta quajmë: “marangozët ambulantë të industrisë së drurit”.
Ramadan TOPUZI
- 28 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
2.7.3.
Materiali dhe metoda
Burimet njerëzore dhe tregu i punës
Burimet njerëzore në tregun e punës së industrisë së përpunimit të drurit në vendin tonë përgjithësisht mund t’i ndajmë në dy kategori kryesore. 1. Personeli drejtues-organizativ (personeli inxhiniero-teknik, arkitektët, ekonomistët, drejtuesit, menaxherët, përgjegjësit dhe shitësit) të cilët merren si me pjesën e menaxhimit, atë teknike, kontratat, marrëdheniet me klientët dhe rregullojnë edhe raportet e hierarkisë në punë. 2. Fuqia punëtore “specialistët”/marangozët/zanatçinjtë, ndihmësit dhe punëtorët të cilët përgjithësisht kryejnë operacione të prodhimit dhe montimit të orendive, mobiljeve si dhe specialistët që mirëmbajnë dhe riparojnë makineritë ose linjat. Kjo varet nga lloji i aktivitetit të subjektit, struktura e prodhimit, mënyra e menaxhimit, etj. Përgjithësisht pronari ose bashkëpronarët janë drejtuesit kryesorë. Në disa raste kjo lidhet me profesionin e pronarit por, më së shumti ndodh sepse aktiviteti (kapaciteti prodhues, të ardhurat) nuk jep mundësi për të paguar drejtues apo administratorë. Nuk mungojnë edhe rastet kur kemi të bëjmë me sipërmarrje ku mënyra e funksionimit dhe menaxhimi (ndonjëherë i çertifikuar me ISO) krijon mundësi për të angazhuar një numër të konsiderueshëm të stafit, inxhiniero-teknik dhe menaxherë me profesione dhe kualifikime të ndryshme. Një zë i fuqishëm në industrinë e përpunimit të drurit sigurisht janë inxhinierët e Përpunim Drurit. Një pjesë e mirë e tyre vijojnë të kontribuojnë në fushën për të cilën edhe kanë kryer studimet. Ata janë ura lidhëse mes fakultetit dhe tregut të punës. Ata kanë marrë njohuritë teorike përmes studimeve dhe i’u bie “përgjegjësia” e përshtatjes së këtyre njohurive me të gjitha kërkesat, specifikat dhe trendet që ka tregu i punës. Të sapodiplomuarit shpesh ballafaqohen me një realitet të tillë ku jo vetëm nuk mund të punësohen si inxhinierë në këtë sektor “për të cilin kanë derdhur djersë” por edhe kur iu ofrohet si mundësi, fillimisht ushtrohen në pozicione pune më të ulëta. Kjo ndoshta nisur nga paragjykimet mbi arsimimin e tyre në përgjithësi apo me arsyetimin e punëdhënësit “je në provë”, ose një i sapodiplomuar nuk mund të jetë një “inxhinier i mirëfilltë” në kuptimin e eksperiencës në punë dhe aftësimit praktik.
2.8. EVIDENTIMI I SUBJEKTEVE PRODHUESE TË PËRPUNIMIT TË DRURIT Një nga çështjet kryesore të studimit ka qenë evidentimi i subjekteve prodhuese që operojnë në të gjithë vendin. Për këtë janë kërkuar zyrtarisht informacione nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve dhe INSTAT. Gjithashtu është kërkuar informacion dhe nga Shoqata e Përpunuesve të Drurit.
Ramadan TOPUZI
- 29 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
Nga përgjigjet e institucioneve shtetërore rezulton: A. Sipas Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve, në Shqipëri deri në vitin 2015 rezultojnë 760 subjekte të regjistruara me rreth 1960 të punësuar (numri i punonjësve që paguajnë kontribute). Nga të cilat kanë paraqitur kërkesë për çregjistrim 190 subjekte. Tatimet i grupojnë subjektet në: 1. Subjekte të “sharrimit, përpunimit dhe staxhionimit të drurit” 2. Fabrikimi i artikujve të tjerë me dru, (artikuj kuzhine, masure, peshtafe, etj). 3. Fabrikimi i artikujve në dru që përdoren në ndërtim (trarë, dritare, dyer, etj.) B. Ndërkohë sipas informacionit zyrtar të INSTAT janë 1482 ndërmarrje të ndara si më poshtë: 1. Prodhimi i drurit dhe produkteve prej druri dhe dushku, përveç mobiljeve; prodhimin e artikujve (582) 2. Prodhimi i mobiljeve të kuzhinës (205) 3. Prodhimi i mobiljeve të tjera (695) Në tabelën 2.2 jepen subjektet prodhuese sipas informacionit të grumbulluar. Tabela 2.2. Subjektet prodhuese të industrisë së përpunimit të drurit Nr. 1 2 3
Burimi i informacionit Sipas Drejtorisë së Përgjithshme të Tatimeve Sipas Institutit të Statistikave (INSTAT) Sipas Shoqatës së Përpunim Drurit
Subjekte gjithsej 760 1482 Reth 900
2.9. ZGJEDHJA E MËNYRËS SË ANKETIMIT DHE HARTIMI I PYETËSORËVE 2.9.1.
Zgjedhja e mënyrës së anketimit
Zgjedhja e kampionit ose e mostrës do të thotë zgjedhja e disa rasteve nga një grup i madh rastesh të mundshme. 29 Në vija të përgjithshme, dy janë mënyrat kryesore për zgjedhjen e mostrës ose të kampionimit: 1. Duke zgjedhur një kampion probabilitar (kampion i rastësishëm dhe kampion i rastësishëm i shtresëzuar). 2. Duke zgjedhur një kampion të qëllimshëm (kampion i qëllimshëm dhe kampion teorik). Ka edhe lloje të tjera kampionimi si: kampion me kuotë dhe kampion i volitshëm/ortek. Kampion probabilitar: - që mund të provohet se është shumë përfaqësues i të gjithë popullatës, ose i të gjitha rasteve potenciale në bazë të kritereve domethënëse. Kampion i qëllimshëm: - kampion rastesh të zgjedhura që i jep më shumë mundësi hulumtuesit ta eksplorojë pyetjen hulumtuese në mënyrë të thelluar.
29
Metodat e hulumtimit, Bob Matthews dhe Liz Ross (Universiteti i Birminghamit), faqe 153
Ramadan TOPUZI
- 30 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
Kampion teorik: - Kampion rastesh që i jep më shumë mundësi hulumtuesit të eksplorojë ide teorike. Zgjedhja e kampionit varet nga të dhënat që do mblidhen, natyra e pyetjes dhe nëse do mblidhen të dhëna sasiore apo cilësore (ose të dyja). Pavarësisht se këto janë dy qasje të ndryshme, mund të ndodhë të përdoret një përzierje e tyre sidomos nëse përdoret një përzierje e metodave në mbledhjen e të dhënave. Për rastin tonë të studimit i jemi referuar kampionimit të qëllimshëm i cili së bashku me kampionimin teorik janë qasje të kampionimit jo-probabilitar dhe kjo është bërë qëllimisht. Kjo qasje lidhet me studime të thellura, ku modelet e hulumtimit mbështeten në zgjedhjen e të dhënave cilësore dhe mbështeten në eksplorimin e përvojave dhe perceptimeve.30 Rastet lidhen drejtpërdrejt me fushën e interesit të studiuesit dhe pyetjet e hulumtimit dhe i mundësojnë atij studimin e temës në thellësi. Arsyet e zgjedhjes së kampionimit të qëllimshëm (qasje jo-probabilitare) janë për vetë specifikën e studimit: Duke qenë se studimi në thelbin e vet, ka të bëjë me përshtatjen e programeve mësimore me tregun e punës na duhej të anketonim personat e duhur nga biznesi. Thënë ndryshe dikush i arsimuar e me njohuri dhe që ushtron aktivitet prodhues në këtë fushë. Dikush që të bënte lidhjen midis njohurive teorike të shkollës dhe konkretizimit të tyre në praktikë. Për këto arsye dhe të tjera kemi synuar të anketojmë subjektet prodhuese dhe tregëtuese me peshë në treg. Një sipërmarrës që prodhon ose tregton mobilje ose të dyja bashkë është praktikisht në tregun e punës dhe ka informacion rreth tij. Lidhur me atë që mund të quhet si anshmëri e kampionit, nga të gjithë “grupet e interesit”, në këtë studim “janë përjashtuar nga anketimi” ato që ne i quajmë zdrukthtaritë e vogla, biznese shumë të vogla (një i punësuar/marangoz dhe rrallë dy, dy ose tre familjarë, etj.) Përveç këtyre arsyetimeve, mendohet se shumica e këtyre subjekteve janë të pa regjistruara dhe nuk pranojnë të anketohen. Në kushtet e një informacioni paraprak mjaft të ndryshëm është përdorur dhe “kampioni ortek” që njihet si një teknikë kampionimi ku anëtarëve të kampionit fillestar (në rastin tonë një i anketuar i gatshëm për tu përgjigjur dhe i informuar rreth qëllimit tonë të studimit) u kërkohet të identifikojnë persona të tjerë me të njëjtat karakteristika si ata.
2.9.2.
Hartimi i pyetësorëve
Për mbledhjen e të dhënave u hartuan tre tipe pyetësorësh. Pyetësori i parë (TA) është një pyetësor i strukturuar për këtë qëllim ku: (pyetjet
30
Metodat e hulumtimit, Bob Matthews dhe Liz Ross (Universiteti i Birminghamit), faqe 167
Ramadan TOPUZI
- 31 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
janë të njëjta për çdo pjesëmarrës dhe ka një grup të përbashkët përgjigjesh për çdo pyetje) por në të përfshihen edhe pyetje të hapura (lejojnë të anketuarin t’i përgjigjet pyetjes në mënyrën e tij. Pyetësori përmban pyetje rreth aktivitetit të subjektit, numrit të të punësuarve, nevojave për inxhinierë Përpunim Druri dhe kërkesave ndaj tyre. Në pyetësor është përfshirë e gjithë kurrikula e Departamentit të Industrisë së Drurit e të dy niveleve të studimit, Bachelor dhe Master. Një pjesë e pyetësorit trajton Praktikën Profesionale të studentëve, kohëzgjatjen dhe mënyrën e zhvillimit të saj. Renditja e pyetjeve fillon me pyetje të përgjithshme, vijon me pyetjet specifike për kurrikulën dhe mbyllet me pyetje të hapura për të vlerësuar kështu opinionet e të anketuarve. Pyetësori i përafrohet një formati që mundëson krijimin e një profili të inxhinierit sa më afër kërkesave të tregut të punës. Me një model të përafërt pyetësori (TC) janë anketuar disa studentë të Masterit Shkencor të vitit akademik 2015-2016 dhe Personeli i Bazës Laboratorike të Departamentit të Industrisë së Drurit (duke mos përfshirë pjesën e parë të pyetësorit, rreth “aktivitetit të subjektit”). Të dhënat e mbledhura me anë të këtyre pyetësorëve, janë hedhur në një database (EXCEL) për tu analizuar më tej dhe për të përmbushur edhe objektivat e studimit. Për të pasuruar informacionin e mbledhur dhe për të ballafaquar mendimet kemi kryer anketime edhe me stafin akademik të fakultetit. Konkretisht janë anketur pedagogët e Departamentit të Industrisë së Drurit (në Shkurt, 2016). Anketimet me pedagogët janë kryer për të marrë nga ata mendime të vyera bazuar në përvojën e tyre. Pyetësori drejtuar pedagogëve (TB) u mendua të ishte me pyetje të hapura. Për të tre modelet e pyetësorëve është ruajtur anonimati duke i shënuar me kode identifikimi (A001, B001 dhe C001) konformë rregullave të gjithë pranuara ose kritereve të anketimit, (Pyetësorët dhe çështjet etike) 31 . Në modelin (TA) të pyetësorit arsyeja e emrit në fund të pyetësorit lidhet me faktin se kemi dashur të identifikojmë profesionin/nivelin arsimor të të anketuarit. Por emrat nuk publikohen. Modelet e pyetësorëve tregohen në aneks (faqe 192 - 196).
2.10. TË DHËNA PËR SUBJEKTET E ANKETUARA Për kryerjen e anketimeve fillimisht janë përzgjedhur rastësisht disa subjekte të përpunim drurit në zonat e Tiranës, Kamzës dhe Fushë Krujës. Anketimet e para kishin për qëllim edhe testimin e vetë pyetësorit, për të parë si komportohen të anketuarit me pyetjet e bëra. Më tej, pas konkludimit se pyetësori ishte “i duhuri” është vijuar me anketime të tjera. Janë anketuar kryesisht bizneset e njohura për të cilët edhe identifikimi ka qenë më i lehtë. Konkretisht jemi paraqitur pranë 31
Metodat e hulumtimit, Bob Matthews dhe Liz Ross (Universiteti i Birminghamit), faqe 206
Ramadan TOPUZI
- 32 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
subjekteve prodhuese ose tregtuese fillimisht me informacionin paraprak (për secilën zonë) duke u orientuar nga emërtime tregtare (tabela dhe mjete të tjera identifikuese) dhe më tej duke pyetur personat e anketuar për të tjerë që ushtrojnë një aktivitet në këtë fushë, (Metoda e kampionimit ortek). Nuk janë konsideruar; biznese familjare ose reparte shumë të vogla. Pas sqarimit se kush ishte qëllimi i studimit “shtrimit të problemit” personi ftohej të plotësonte pyetësorin në prezencën tonë duke e asistuar dhe sqaruar për ndonjë pyetje të mundshme. Pas plotësimit dhe nënshkrimit duke e falënderuar, në disa raste i kërkohej sugjerim për të tjerë subjekte. Janë kontaktuar shumica e bizneseve që ushtrojnë aktivitet në fushën e prodhimit dhe tregtimit të mobiljeve dhe artikujve të tjerë prej druri në të gjithë Shqipërinë. Por sigurisht, që jo të gjithë kanë pranuar të plotësojnë pyetësorët e përdorur për këtë qëllim. Me gjithë këmbënguljen tonë për çdo rast dhe sqarimin se studimi ka të bëjë me kurrikulën mësimore, ka qenë i pamundur anketimi i të gjithë të kontaktuarve. Mendojmë se ngurrimi i kësaj kategorie për plotësimin e pyetësorëve ka të bëjë me mungesën e dokumentacionit dhe regjistrimin e këtyre bizneseve në organet përkatëse. Ka patur edhe raste kur personat e kontaktuar nuk kishin problem identifikimin por thjeshtë nuk shfaqnin interes. Nisur nga numri i subjekteve të verifikuar (906), përzgjedhjes së atyre më me peshë në treg dhe mundësisë potenciale që kanë për punësimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit, janë kryer 263 anketime. Për të krijuar një tablo më të qartë për subjektet e anketuara (aktivitetin, të punësuarit dhe nevojat) shërben tabela 3.1 (faqe 187, Aneks) Në tabelën 2.3 dhe figurën 2.2 tregohet shpërndarja e subjekteve sipas qyteteve. Në tabelën 2.4 dhe figurën 2.3 janë grupuar subjektet e anketuar sipas veprimtarisë së tyre. Ndërsa në tabelën 2.5 jepet grupimi i subjekteve prodhues sipas të punësuarve. Tabela 2.3. Veprimtaria prodhuese e subjekteve të përpunimit të drurit Nr. 1 2 3 4 5 6 7 8
Veprimtaria prodhuese e subjekteve sipas aktivitetit Punime me pllaka zdrukthi dhe MDF (gjysëm të gatshme) Punime me pllaka zdrukthi, MDF dhe dru masiv Punime me dru masiv Punime me porosi (të shumëllojshme) Mobilje të ndryshme dhe TAPICERI Shfrytëzim dhe përpunim i lëndës drusore (gatera) Prodhim dhe tregtim mobiljesh të ndryshme Shërbime të ndryshme TOTALI
Ramadan TOPUZI
- 33 -
Numri i subjekteve
Përqindja e subjekteve
44
16.7
47 24 48 56 6 33 5 263
17.9 9.1 18.3 21.3 2.3 12.5 1.9 100.0
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
60 50 40 30 20 10 0
25.0
15.0 10.0
Përqindja
20.0
5.0
Nr. i subjekteve sipas aktivitetit
Shërbime të ndryshme
Prodhim dhe tregtim mobiljesh të ndryshme
Shfrytëzim dhe përpunim i lëndës drusore (gaterra)
Mobilje të ndryshme dhe TAPICERI
Punime me porosi (të shumëllojshme)
Punime me dru masiv
Punime me pllaka zdrukthi, MDF dhe dru masiv
0.0
Punime me pllaka zdrukthi dhe MDF (gjysëm të gatshme)
Numri
Veprimtaria prodhuese e subjekteve
% e subjekteve sipas aktivitetit
Figura 2.2. Veprimtaria prodhuese e subjekteve të përpunimit të drurit Tabela 2.4. Shpërndarja e subjekteve sipas qyteteve Nr.
Qyteti
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Bajram Curri Pukë Fushë-Arrëz Krumë Kukës Shkodër Koplik Velipojë Lezhë Rrëshen Rrubik Peshkopi Bulqizë Burrel Klos Laç Milot Mamurras Krujë Fushë-Krujë Tiranë Vorë Kamëz Durrës Shkozet Shijak Sukth Elbasan Kavajë Lushnjë
Ramadan TOPUZI
Subjekte të identifikuara
3 3 2 2 20 44 4 2 35 6 2 16 4 11 2 5 2 3 22 60 123 8 25 57 8 7 8 54 32 30
Anketime të kryera
1 1 1 1 4 9 1 1 6 2 1 4 0 5 0 1 0 0 29 7 66 2 9 8 4 2 2 14 5 8
Nr.
Qyteti
Subjekte të identifikuara
Anketime të kryera
31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59
Divjakë Fier Ballsh Patos Roskovec Vlorë Himarë Orikum Rrogozhinë Peqin Cërrik Gramsh Librazhd Përrenjas Pogradec Korçë Bilisht Kolonjë Berat Ura Vajgurore Skrapar Poliçan Përmet Tepelenë Memaliaj Gjirokastër Delvinë Sarandë Ksamil TOTALI
7 38 6 7 3 30 3 5 5 5 4 6 7 7 15 33 5 12 23 9 4 3 10 5 2 20 6 21 5 906
4 9 1 1 0 7 1 2 1 0 0 2 3 1 3 7 0 5 8 1 1 0 2 1 1 3 0 4 1 263
- 34 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
Malësi
e 2
4
3 Tropojë 1
Madhe
1 Has
46
10
2 Pukë
Shkodër
2
4 Kukës
5
6
20
Lezhë
3 Rrëshen 8
16
4 Peshkopi
35
1 Kurbin 10 5 Burrel 80 36 Krujë 82 Durrës
13
Bulqizë 4
156
Tiranë 77
16
14
Kavajë 37
6
Peqin5
4 Libazhd
Elbasan
Lushnjë 37
14
58
15
12 1 Kuçovë 9 2 Gramsh 10
Fier
8
48
26
1 10 Vlorë 48
Subjekte të identifikuara në terren Anketime të kryera
7
6
Berat
4
1 Skrapar
6 Ballsh
3 Pogradec
Korçë
5
33
Devoll
2
7
5
Tepelenë
Përmet
2
10
Ersekë 12
Gjirokastër 20 Delvinë 6
3
5 Sarandë 26
Figura 2.3. Shpërndarja e subjekteve të industrisë së përpunimit të drurit
Ramadan TOPUZI
- 35 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
Tabela 2.5. Grupimi i subjekteve prodhuese sipas të punësuarve Grupimi i subjekteve sipas të punësuarve Nr. i të punësuarve Nr. i subjekteve % e subjekteve për subjekt sipas grupimit sipas grupimit 3 deri 5 96 36.5 6 deri 8 60 22.81 9 deri 15 66 25.1 16 deri 20 15 5.7 21 deri 30 11 4.18 31 deri 40 6 2.28 41 deri 50 4 1.52 51 deri 60 3 1.14 71 deri 80 1 0.38 Mbi 100 1 0.38
120
40.0 35.0 30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0
Nr. i subjekteve
100 96 80
66
60
60 40
15
20
11
6
4
3
1
1
mbi 100
71 deri 80
51 deri 60
41 deri 50
31 deri 40
21 deri 30
16 deri 20
9 deri15
6 deri 8
3 deri 5
0
% e subjekteve
Grupimi i të punësuarve sipas subjekteve
Numri i të punësuarve
Nr.
%
Figura 2.4. Grupimi i të punësuarve sipas subjekteve prodhues
Siç shihet edhe më sipër numri më i madh i subjekteve ka të punësuar 3 deri 5 persona rreth 36%. Me 6 deri 8 persona janë 22% e sujekteve dhe me 9 deri 15 janë 25% e tyre. Subjektet me mbi 20 të punësuar përbëjnë rreth 10% të totalit. Për të verifikuar nëse numri i anketimeve të kryera përbën një kampion përfaqësues u bë llogaritja e madhësisë së mostrës. Numri i mostrave të nevojshme për anketim (duke njohur popullatën) mund të gjendet me formulën e mëposhtme: 𝑧 2 .𝑝.(1−𝑝) 𝑧 2 .𝑝.(1−𝑝)
Mm
=
𝑒2
: 1+ (
𝑒2 . 𝑁
)
Ku: Z = vlera e koefiçientit të besueshmërisë, (konkretisht, për saktësi 95%, gjejmë në
Ramadan TOPUZI
- 36 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI II
Materiali dhe metoda
tabelë z = 1,96)32 p = 0,5 përdoret për madhësinë e nevojshme të mostrës, N = madhësia e popullatës (konkretisht 906), e = intervali i besimit, i shprehur në decimale (p.sh. 0,05 = ±5%) Në tabelën 2.3. jepen koefiçientët e nivelit të besimit Tabela 2.6. Koefiçientët e nivelit të besimit Saktësia 80% 85% 90% 95% 99%
Kofiçienti Z 1,28 1,44 1,65 1,96 2,58
Meqenëse kishim planifikuar edhe anketimin e studentëve te nivelit Master dhe personelin e bazës laboratorike rezulton që shifra e 263 subjekteve të anketuar është e mjaftueshme për të realizuar një kampion përfaqësues.
32
https://www.surveymonkey.com/mp/sample-size-calculator/
Ramadan TOPUZI
- 37 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
KAPITULLI
III
REZULTATE DHE DISKUTIME 3.1. Nevojat e subjekteve prodhuese për inxhinierë Përpunim Druri...............39 3.2. Vlerësimi i kurrikulës mësimore nga subjektet prodhuese........................42 3.2.1. Vlerësimi i kurrikulës Bachelor.................................................................44 3.2.2. Vlerësimi i kurrikulës Master Shkencor....................................................48 3.2.3. Vlerësimi i kurrikulës Master Profesional.................................................49 3.2.4. Vlerësimi për elementë të formimit inxhinierik.........................................52 3.2.5. Vlerësimi i Praktikës Profesionale..........................................................54 3.2.6. Vlerësimi i organizimit të Praktikës Profesionale.....................................55 3.3. Vlerësime të stafit akademik të Departamentit të Industrisë së Drurit..... 66 3.4. Disa mendime të studentëve të nivelit Master...........................................70 3.5. Mendime të personelit të bazës laboratorike.............................................71 3.6. Përpunimi statistikor i të dhënave.............................................................72 3.6.1. Analiza faktoriale.....................................................................................72 3.6.1.1. Analiza faktoriale për nivelin Bachelor....................................................72 3.6.1.2. Analiza faktoriale për nivelin Master Shkencor........................................80 3.6.1.3. Analiza faktoriale për nivelin Master Profesional....................................83 3.6.2. Analiza e korrelacionit..............................................................................85 3.6.2.1. Analiza e korrelacionit për nivelin Bachelor.............................................86 3.6.2.2. Analiza e korrelacionit për nivelin Master Shkencor................................87 3.6.2. 3. Analiza e korrelacionit për nivelin Master Profesional............................87 3.6.3. Analiza e tufave (Cluster Analysis)..........................................................88 3.6.4. Analiza e faktorit kryesor PCA.................................................................92 3.6.5. Studimi i varësisë së variablave..............................................................95 3.6.5.1. Studimi i varësisë së variablave për nivelin Bachelor..............................96 3.6.5.2. Studimi i varësisë së variablave për nivelin Master Shkencor..................96 3.6.5.3. Studimi i varësisë së variablave për nivelin Master Profesional..............97 3.6.6. Analiza e Variancës (ANOVA).............................................................97 3.7. Nevojat për inxhinierë dhe vlerësimi i kurrikulës nga subjektet e interesuara...............................................................................................107 3.7.1. Lidhja e numrit të fuqisë punëtore me kërkesat për inxhinierë...........107 3.7.2. Nevojat për inxhinierë sipas aktivitetit...................................................107 3.7.3. Kërkesat e bizneseve që duan inxhinierë.................................................108
Ramadan TOPUZI
- 38 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
KAPITULLI III REZULTATE DHE DISKUTIME 3.1. NEVOJAT DRURI
E SUBJEKTEVE PRODHUESE PËR INXHINIERË
PËRPUNIM
Sipas tabelës 3.1 (faqe 187, Aneks) inxhinierët e Përpunim Drurit janë të punësuar kryesisht në bizneset e mëdha. Nga anketimet rezultojnë 94 biznese që shprehen se kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri (figura 3.1). Të dhëna të punësimit dhe nevojat e tregut për inxhinierë Përpunim Druri 2961
2886
263 Subjekte të anketuara
Gjithsej të punësuar
Specialistë Punëtorë
75
94
Inxhinierë të punësuar
Nevojat për Inxhinierë
Figura 3.1. Raporti i punësimit dhe nevojat e tregut për inxhinierë Përpunim Druri
Të dhënat e punësimit dhe nevojat për inxhinierë Përpunim Druri sipas qyteteve jepen në tabelat 3.2 deri në 3.7. Në pjesën më të madhe të vendit tonë nuk ka inxhinierë të punësuar. Duke konsideruar që disa nga bizneset kanë më shumë se një inxhinier të punësuar, rezulton që rreth 75% e tyre nuk kanë inxhinierë Përpunim Druri. Sipas qyteteve rezulton që inxhinierët e Përpunim Drurit janë të punësuar kryesisht në qytetet e mëdha. Tabela 3.2. Punësimi i inxhinierëve të Përpunim Drurit dhe nevojat për inxhinierë Gjithsej në Shqipëri Inxhinierë Përpunim Druri të punësuar 75
Nevojat për inxhinierë Përpunim Druri 94
Tabela 3.3. Qytete me popullsi mbi 200 000 banorë Qyteti/Të Punësuar dhe Nevojat Të punësuar dhe Nevojat Inxhinierë të punësuar Nevojat për inxhinierë
Ramadan TOPUZI
- 39 -
Tiranë
Durrës
Nr. 38 16
Nr. 6 4
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.4. Qytete me popullsi 70 000 - 120 000 banorë33 Qyteti/Të Punësuar dhe Nevojat Inxhinierë të punësuar Nevojat për inxhinierë
Vlorë
Elbasan
Shkodër
Berat
Fier
Korçë
2 3
3 4
2 3
3 3
2 3
1 3
Tabela 3.5. Qytete me popullsi 30 000 - 50 000 banorë Qyteti/Të Punësuar dhe Nevojat Inxhinierë të punësuar Nevojat për inxhinierë
Lushnjë
Pogradec
Kavajë
Kamëz
0 3
0 3
1 3
3 6
Tabela 3.6. Qytete me popullsi 10 000 - 25 000 banorë Qyteti/ Inxhinierë
Gjirokastër
Fushë Krujë
Sarandë
Kukës
Shijak
Lezhë
Patos
Peshkopi
Krujë
Të punësuar Nevojat
0 2
5 11
1 2
0 3
1 2
1 5
0 1
0 2
2 4
Tabela 3.7. Qytete me popullsi 5 000 - 10 000 banorë Qyteti/ Inxhinierë
Punësuar Nevojat
Rrëshen
Gramsh
Tepelenë
Librazhd
B. Curr
Përrenjas
Krumë
Ersekë
0 1
2 0
0 1
0 1
0 1
0 1
0 1
0 1
Sipas tabelave më sipër rezulton se pothuajse gjysma ose rreth 50% e bizneseve ndodhen në Tiranë. Ndërkaq në Durrës janë 8%, në Elbasan, Berat, Kamëz nga 4%, Shkodër, Fier, Vlorë me nga 2.7%. Përjashtim në këtë rast është Fushë-Kruja ku gjenden një numër i madh subjektesh të industrisë së përpunimit të drurit dhe ku janë rreth 7% e inxhinierëve. Për sa i përket nevojave për inxhinierë Përpunim Druri rezulton që kërkesa ka në të gjithë Shqipërinë. Përsëri rreth 17% e nevojave janë në Tiranë, 12% në FushëKrujë, 6% në Kamëz dhe 5% në Lezhë. Në qytete si; Elbasani, Kruja, Durrësi nevojat janë 4%. Qytete të tjera (Shkodër, Kukës, Lushnjë, Pogradec, Berat, Vlorë, Fier, Korçë, Kavajë) rezultojnë me nga 3% të nevojave. Nevojat më të dukshme janë në Tiranë, Fushë-Krujë dhe Kamëz. Kjo tregon edhe për një lloj tendence të zhvillimit të kësaj industrie.
33
http://www.wikiwand.com/sq/Qytetet_e_Shqip%C3%ABris%C3%AB#/Lista_e_qyteteve_sipas_popullsis.C3.AB
Ramadan TOPUZI
- 40 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
M. e 0
Tropojë
Madhe
2
0
Shkodër
Has 0 Pukë 1
Lezhë 0
Kukës 0 0
Rrëshen
Laç 0
Peshkopi
Burrel
Krujë 5
0
1
Bulqizë
6
0
Durrës
Tiranë
38
Kavajë 1
0
Peqin 0
Elbasan
Lushnjë
Librazhd
2
0 Kuçovë Gramsh 1 Fier 2
2 Berat
1 Vlorë
Pogradec 0
0 Ballsh
1
Korçë 1
Çorovodë
Tepelenë 0
Devoll 0
Ersekë Përmet 0
0
Gjirokastër 0 Delvinë 0
Sarandë 1
Figura 3.2. Shpërndarja gjeografike e inxhinierëve të Përpunim Drurit
Në shkallë vendi janë anketuar 263 subjekte që prodhojnë dhe tregtojnë mobilje. Pëveç tyre, anketime janë kryer edhe me pedagogë të Departamentit të Industrisë së Drurit, personel të Bazës Laboratorike dhe studentë të Departamentit të Industrisë së Drurit në Master Shkencor, gjithsej 283 anketime. Në tabelën 3.8. jepen profesionet e personave të anketuar.
Ramadan TOPUZI
- 41 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.8. Profesionet e personave të anketuar në numër dhe përqindje Nr. 1 2 3 4 5 6 7
Profesionet e të anketuarve
Nr. i të anketuarve
% e të anketuarve
13
4.59
51
18.02
8 6 34
2.83 2.12 12.01
52 119
18.37 42.05 100.0
Pedagogë të Departamentit të Industrisë së Drurit Inxhinierë Përpunim Druri, Personeli i Bazës Laboratorike Studentë Përpunim Druri, Master, Ish studentë (të pa diplomuar) Arkitektë Arsimi i Lartë Ekonomik Arsimi i Lartë, Të tjerë (Inxhinierë, Juristë, Ushtarakë, Akademia e Arteve, Shkenca Sociale) Arsimi i Mesëm (pa specifikuar) TOTALI
283
18.37
18.02
Nr. i të anketuarve
A. Mesëm
A.L.Të tjerë
2.12
A. L.Ekonomik
2.83
Arkitektë
4.59
Stud. P. Druri,
12.01
45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
Përqindja
42.05
Inxhinirë P. Druri
280 260 240 220 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0
Pedag. Dep.Ind. Drurit
Numri
Profesionet e të anketuarve
% e të anketuarve
Figura 3.3. Profesionet e personave të anketuar në numër dhe përqindje
3.2. VLERËSIMI I KURRIKULËS MËSIMORE NGA SUBJEKTET PRODHUESE Inxhinierët e Përpunim Drurit që diplomohen në Departamentin Industrisë së Drurit marrin njohuri të fushave të ndryshme profesionale dhe shkencore. Për të nxjerrë rezultatet është bërë grupimi i njohurive sipas fushave. Disa nga komponentët që konturojnë profilin e inxhinierit si profesion dhe që e kompletojnë figurën e tij, veç të tjerave janë: -
Njohuri të formimit profesional; Njohuri projektuese dhe shkencore; Njohuri menaxhuese dhe organizative; Njohuri mbi teknologjitë e reja; Njohuri mbi fushën e biznesit, tregut dhe marketingut;
Ramadan TOPUZI
- 42 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
-
Rezultate dhe diskutime
Njohuri të formimit të përgjithshëm, etj.
Nisur nga kjo është menduar të vlerësohet se sa peshë duhet të ketë çdonjëra nga këto fusha sipas mendimit të të anketuarve. Kjo është realizuar duke kërkuar nga të anketuarit që çështjet e parashtruara ti vlerësojnë me numra sipas rëndësisë nga numri 1 në 6, ku 1 është shkalla më e lartë e vlerësimit dhe 6 më e ulëta. Tabela 3.9. Rezultatet e anketimit për aftësitë e inxhinierëve sipas njohurive Vlerësimi nga 1 deri në 6
Aftësi profesionale
Kulturë të përgjithshme
Vler. me 1 Vler. me 2 Vler.me 3 Vler.me 4 Vler.me 5 Vler.me 6 TOTALI
191 44 13 9 7 6 270
7 28 38 36 44 117 270
Aftësi menaxhuese
22 46 53 51 57 42 270
Njohuri biznesi (TregMarketing)
8 20 37 74 73 58 270
Njohuri mbi teknologjitë e reja
21 46 69 48 45 41 270
Aftësi projektese, Studime shkencore
37 68 54 37 27 47 270
Shënim: Në tabelën e mësipërme janë marrë në konsideratë dhe mendimet e studentëve të Masterit dhe personelit të bazës laboratorike. Tabela 3.10. Vlerësimi kumulativ për aftësitë e inxhinierëve sipas njohurive Vlerësimi me 1
Vlera kumulative
Vlerësimi në %
% kumulative
191
191
66.783
66.783
Aftësi projekutese, Studime shkencore
37
228
12.937
79.72
Aftësi menaxhuese
22
250
7.692
87.412
Njohuri mbi teknologjitë e reja
21
271
7.342
94.754
8 7 286
279 286 286
2.797 2.447 99.998
97.551 99.998 99.998
Aftësitë e inxhinierëve
Aftësi profesionale
Njohuri biznesi (Treg-Marketing) Kulturë të përgjithshme TOTALI
Shënim: Në mjaft raste ka vlerësim me 1 për më shumë se një fushë. Nga tabela 3.10 vihet re se aftësitë profesionale dhe aftësitë projektuese zënë afër 80% të vlerësimit të përgjithshëm me 1.
Ramadan TOPUZI
- 43 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Kulturë të përgjithshme
Njohuri biznesi (Treg-Marketing)
Njohuri mbi teknologjitë e reja
Aftësi menaxhuese
Aftësi projektese, Studime shkencore
Vlerësimi në %
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
270 240 210 180 150 120 90 60 30 0
Aftësi profesionale
Vlerësimi në Nr.
Paraqitja me anë të Grafikut PARETO
Figura 3.4. Vlerësimi me 1 i aftësive të inxhinierëve sipas fushave
Në tabelën Nr. 3.11 jepet renditja sipas rëndësisë që kanë komponentët e formimit inxhinierik, gjithnjë sipas rezultateve të anketimit. Komponenti më i rëndësishëm rezulton aftësi profesionale e ndjekur nga aftësi projektuese dhe studime shkencore, më pas njohuri mbi teknologjitë e reja e me radhë deri tek e fundit kulturë e përgjithshme. Ky përfundim është rrjedhojë e analizës së bërë ku shumatorja më e vogël është edhe vlerësimi më i lartë. Kujtojmë këtu se vlerësimi është bërë në rend rritës nga numri më i vogël tek më i madhi, ku vlera më e vogël përkon me rëndësinë më të madhe. Tabela 3.11. Vlerësimi përmbledhës për disa nga aftësitë e inxhinierëve Nr. 1 2 3 4 5 6
3.2.1.
Aftësitë e inxhinierëve Aftësi profesionale Aftësi projektuese, Studime shkencore Njohuri mbi teknologjitë e reja Aftësi menaxhuese Njohuri biznesi (Treg-Marketing) Kulturë të përgjithshme
Vlerësimi 1 - 6 Totali i pikëve 424 1 867 2 959 3 983 4 1123 5 1223 6
Vlerësimi i kurrikulës BACHELOR
Për lëndët mësimore të anketuarve ju është kërkuar të jepnin mendimin e tyre nëpërmjet vlerësimit me; 5 pikë (shumë e rëndësishme) 4 pikë (e rëndësishme), 3 pikë (pak e rëndësishme) dhe 1 pikë (pa rëndësi). Për lehtësi llogaritjeje është konsideruar vlerësimi me pikë.
Ramadan TOPUZI
- 44 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Në tabelat që vijojnë pasqyrohen në mënyrë të përmbledhur vlerësimet për çdo modul, totali i pikëve dhe mesatarja aritmetike. Tabela 3.12. Vlerësimi për “Lëndë të formimit të përgjithshëm” Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Matematikë Elem. Stat. Vlerësimi në % Informatikë Vlerësimi në % Fizikë Vlerësimi në % Kimi e Përgj. Inorgan. Vlerësimi në % Kimi Organike Vlerësimi në % Kimi Druri Vlerësimi në % Gjuhë e Huaj Vlerësimi në %
135 50 71 26 41 15 33 12 27 1 132 48.9 103 38
90 33.3 116 43 81 30 80 29.6 93 34.4 90 33.3 93 35
34 12.6 79 29.3 93 34.4 104 38.5 98 36.3 44 16.3 56 2
11 4.1 4 1.5 55 20.4 53 19.6 52 19.3 4 1.5 17 6
1148
4.251
1060
3.925
863
3.196
850
3.148
853
3.159
1156
4.281
1072
3.97
Siç shihet edhe në tabelën 3.12 për “Lëndë të formimit të përgjithshëm” vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Matematikë me elementë të statistikës” për të cilën rreth 50% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme në formimin e inxhinierëve. Tabela 3.13. Vlerësimi për “Lëndë inxhinierike bazë” Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Gjeometri Deskriptive Vlerësimi në % Vizatim Industrial Vlerësimi në % Mekanikë Teorike Vlerësimi në % Detalet e Makinave Vlerësimi në % Rezistencë Materiale Vlerësimi në % Termoteknikë Vlerësimi në % Elektroteknikë Vlerësimi në % Bazat e Automatizimit Vlerësimi në % AutoCAD Vlerësimi në %
133 49.3 208 77 42 16 65 24.1 85 31.5 37 13.7 48 17.8 63 23.3 175 64.8
105 38.9 47 17.4 127 47 119 44.1 121 44.8 103 38.1 109 40 114 42.2 75 27.8
26 9.6 13 4.8 84 31.1 69 25.6 50 18.5 102 37.8 87 32.2 78 28.9 10 3.7
6 2.2 2 1 17 6.3 17 6.3 14 5.2 28 10.4 26 10 15 5.6 10 3.7
1169
4.329
1269
4.7
987
3.655
1025
3.796
1073
3.974
931
3.448
963
3.566
1013
3.765
1215
4.5
Në tabelën 3.13 për “Lëndë inxhinierike bazë” bie në sy vlerësimi shumë i lartë për lëndën “Vizatim industrial” për të cilën 77% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme.
Ramadan TOPUZI
- 45 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.14. Vlerësimi për “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Mikro Mak. Ekonomi Vlerësimi në % Hyrje në Ekonomi Vlerësimi në % Administr. Biznesi Vlerësimi në % Financë Kontabilitet Vlerësimi në % Njohuri mbi të Drejtën Vlerësimi në % Treg Mar. Prod. Drus. Vlerësimi në % Organizim Dre. Prodh. Vlerësimi në % Cilësia e Prodhimeve Vlerësimi në % Komunikim Biznesi Vlerësimi në % Shkenca e Punës Vlerësimi në %
33 12.2 33 12.2 85 31.5 61 22.6 47 17.4 103 38.1 154 57 161 59.6 89 33 43 15.9
100 37 105 38.9 121 44.8 116 43 110 40.7 117 43.3 89 33 88 32.6 104 38.5 116 4
103 38.1 100 37 52 19.3 77 28.5 89 33 43 15.9 21 7.8 15 5.6 68 25.2 88 32.6
32 11.9 32 11.9 12 4.4 16 5.9 16 5.9 7 2.6 6 2.2 6 2.2 9 3.3 23 8.5
906
3.355
906
3.355
1077
3.988
1016
3.762
958
3.548
1119
4.144
1183
4.381
1208
4.474
1074
3.977
966
3.577
Tabela 3.15. Vlerësimi për “Lëndë të tjera” (lëndë me zgjedhje) Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Materialet Ndihmëse Vlerësimi në % Historia e Mobiljeve Vlerësimi në % Shfrytëzimi i Pyjeve Vlerësimi në % Dendrokronologji Vlerësimi në % Remonti Mak. P. Dru Vlerësimi në % Prodhimi i Letrës Vlerësimi në % Insekte Kërpu. Ksilof. Vlerësimi në % Menaxhimi Karrierës Vlerësimi në % Administrimi Publik Vlerësimi në % Edukim Fizik Vlerësimi në % Prodhime Spec. Druri Vlerësimi në %
53 19.6 40 14.8 61 22.6 30 11.1 69 25.6 35 13 38 14.1 25 9.3 20 7.4 11 4.1 93 34.4
124 45.9 96 35.8 100 37 85 31.5 122 45.2 85 31.5 86 31.9 77 28.5 65 24.1 31 11.5 112 41.5
82 30.4 95 35.2 78 28.9 103 38.1 66 24.4 78 28.9 97 35.9 111 41.1 117 43.3 115 42.6 51 18.9
11 4.1 39 14.4 31 11.5 52 19.3 13 4.8 72 26.7 49 18.1 57 21.1 68 25.2 113 41.9 14 5.2
1018
3.77
908
3.362
970
3.592
851
3.151
1044
3.866
821
3.04
874
3.237
823
3.048
779
2.885
637
2.359
1080
4
Në tabelën 3.14 për “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Cilësia e prodhimeve” për të cilën rreth 60% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme.
Ramadan TOPUZI
- 46 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Në tabelën 3.15 vihet re se vlerësimi më i lartë për këtë grupim është dhënë për lëndën “Prodhime speciale druri” të cilën rreth 34% e të anketuarve e mendojnë shumë të rëndësishme. Tabela 3.16. Vlerësimi për “Lëndë të formimit profesional” Titulli i Modulit
Njohuri mbi Pyllin Vlerësimi në % Studim Druri Vlerësimi në % Struktura e Drurëve Kryesorë Vlerësimi në % Lëndë e Sharruar Vlerësimi në % Mbrojtja e Drurit Vlerësimi në % Tharje Druri Vlerësimi në % Ngjitja, Lustrimi Drurit Vlerësimi në % Përpunimi Sipërfaqësor i Drurit Vlerësimi në % Instrumentat Prerës Vlerësimi në % Makinat dhe Përpunimi Mekanik i Drurit Vlerësimi në % Gjysëm Fabrikate prej Druri Vlerësimi në % Prodhime të Gatshme Druri Vlerësimi në % Makinat (CNC) Vlerësimi në % Transporti Brendshëm Vlerësimi në % Mbrojtja e Mjedisit Vlerësimi në % Sigurimi Teknik Vlerësimi në %
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
73 27 132 48.9
117 43.3 108 40
63 31 27 10
17 6.3 3 1.1
1039
3.848
1176
4.355
113 41.9 120 44.4 145 53.7 180 66.7 173 64.1
107 39.6 110 40.7 90 33.3 65 24.1 79 27
46 17 34 12.6 31 11.5 21 7.8 18 6.7
4 1.5 6 2.2 4 1.5 4 1.5 0 0
1135
4.203
1148
4251
1227
4.544
1235
4.574
1230
4.555
153 57 135 50
88 33 100 36
27 10 37 14
2 1 2 1
1200
4.444
1171
4.337
140 51.9
98 36.3
29 10.7
3 1.1
1182
4.377
123 46
111 41
31 11
5 2
1157
4.285
122 45.2 118 43.7 70 26 82 30 148 55
103 38.1 116 43 118 43.7 117 43 92 34
37 13.7 31 11.5 66 24.4 62 23 28 10
8 3 5 2 16 5.9 9 3 2 1
1141
4.225
1152
4.266
1036
3.837
1073
3.974
1194
4.422
Nga tabela 3.16 vihet re se vlerësimi më i lartë për këtë grupim është dhënë për lëndën “Tharje druri” për të cilën rreth 67% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme.
Ramadan TOPUZI
- 47 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
3.2.2.
Rezultate dhe diskutime
Vlerësimi i kurrikulës MASTER SHKENCOR
Tabela 3.17. Vlerësimi për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Matematikë e Aplikuar Vlerësimi në % Impiantet Industriale Vlerësimi në % CIM Vlerësimi në % Menaxhimi Buri. Njerëz. Vlerësimi në % Treg. Mark. Ndërkombët. Vlerësimi në % Automatizimi i Prodhimit Vlerësimi në % Menaxhimi i Cilësisë Vlerësimi në Gjuhë e Huaj (e dytë) Vlerësimi në %
68 25.2 65 24.1% 80 29.6 55 20.4 73 27 107 39.6 138 51.1 51 18.9
134 49.6 112 41.5% 103 38.1 116 43 116 43 101 37.4 114 42.2 130 48.1
59 21.9 84 31.1% 75 27.8 84 31.1 72 26.7 58 21.5 16 5.9 68 25.2
9 3.3 9 3.3% 12 4.4 15 5.6 9 3.3 4 1.5 2 0.7 21 7.8
1062
3.933
1034
3.829
1049
3.885
1006
3.725
1054
3.903
1117
4.137
1196
4.429
1000
3.703
Nga tabela 3.17 vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Menaxhimi i cilësisë” për të cilën rreth 51% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme. Tabela 3.18. Vlerësimi për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rënd. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Studim Druri (Thellim) Vlerësimi në % Teoria e Prerjes së Drurit Vlerësimi në % Teori Ngjitje Lustrimi Vlerësimi në % Konstruksione Druri Vlerësimi në % Projektimi i Linjave Vlerësimi në % Dizajni i Mobiljeve Vlerësimi në % Cikli i Jetës Vlerësimi në % Modelet e Prerjes Vlerësimi në % Studim Tematik Vlerësimi në % Kons. Restaur.Vepra Arti Vlerësimi në % Biomasa Lignocelulozike Vlerësimi në %
88 32.6 97 35.9 131 48.5 119 44.1 112 41.5 185 68.5 72 26.7 109 40.4 60 22.2 51 18.9 30 11
125 46.3 128 47.4 111 41.1 105 38.9 105 38.9 69 25.6 118 43.7 109 40.4 132 48.9 87 32.2 93 34.4
54 20 43 15.9 27 10 42 15.6 40 14.8 12 4.4 70 25.9 46 17 61 22.6 101 37.4 108 40
3 1.1 2 0.7 1 0.4 4 1.5 13 4.8 4 1.5 10 3.7 6 2.2 17 6.3 31 11.5 39 14.4
1105
4.092
1128
4.177
1181
4.374
1145
4.24
1113
4.122
1241
4.596
1052
3.896
1125
4.166
1028
3.807
937
3.47
885
3.277
Ramadan TOPUZI
- 48 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Në tabelën 3.18 për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Dizajni i mobiljeve” për të cilën rreth 68% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme.
3.2.3.
Vlerësimi i kurrikulës MASTER PROFESIONAL
Tabela 3.19. Vlerësimi për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” Titulli i Modulit
Sh. rëndë. 5 pikë
E rëndësi. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Drurët Kryes. Industrial Vlerësimi në % Arkitektura e Interierit Vlerësimi në % Dizajni i Mobiljeve Vlerësimi në % Kons. Resta.Vepra Arti Vlerësimi në % Teknikat e Ngjitjes Vlerësimi në % Konstruks. Arkitekton. Vlerësimi në %
102 37.8 162 60 196 72.6 64 23.7 113 41.9 91 33.7
132 48.9 90 33.3 66 24.4 101 37.4 111 41.1 113 41.9
33 12.2 16 5.9 8 3 86 31.9 44 16.3 56 20.7
3 1.1 2 0.7 0 0 19 7 2 0.7 10 3.7
1140
4.222
1220
4.518
1268
4.696
1001
3.707
1143
4.233
1085
4.018
Nga tabela 3.19 për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë përsëri për lëndën “Dizajni i mobiljeve” për të cilën rreth 72% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme. Tabela 3.20. Vlerësimi për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” Titulli i Modulit
Sh. rëndë. 5 pikë
E rëndësi. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Menaxhimi i Cilësisë Vlerësimi në % Teknika. Përp.Mekanik Vlerësimi në % CAD-CAM Vlerësimi në % Histori Mobiljesh Vlerësimi në % Ndriçimi Interier Ekster. Vlerësimi në % Përdorimi Drur. Fasada Vlerësimi në % Anglisht Vlerësimi në %
150 55.6 111 41.1 97 35.9 38 14.1 46 17 85 31.5 89 33
109 40.4 115 42.6 105 38.9 92 34.1 99 36.7 99 36.7 138 51.1
11 4.1 43 15.9 60 22.2 111 41.1 100 37 74 27.4% 37 13.7
0 0 1 0.4 8 3 29 10.7 25 9.3 12 4.4 6 2.2
1219
4.514
1145
4.24
1093
4.048
920
3.407
951
3.522
1055
3.907
1114
4.125
Në tabelën 3.20 për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” vihet re se vlerësimi më i lartë shkon përsëri për lëndën “Menaxhimi i cilësisë në Master Profesional.” për të cilën rreth 55% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme.
Ramadan TOPUZI
- 49 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Formimi i inxhinierëve përveç të tjerave është i kushtëzuar edhe nga niveli i studimeve që kanë kryer. Perceptimi i të anketuarve për nivelet e studimit jepet në tabelën 3.21 dhe figurën 3.5. Tabela 3.21. Niveli i arsimimit të inxhinierëve i shprehur në numër Niveli i arsimimit të inxhinierëve
Shumë e rëndësishme
E rëndësishme
Pak e rëndësishme
Pa rëndësi
Totali i të anketuarve
38 120 177
81 129 72
114 21 19
37 0 2
270 270 270
Bachelor Master Profesional Master Shkencor
Numri
Niveli i arsimimit të inxhinierëve i shprehur në Nr. 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0
177 129
120
114 81
72
38
37 21
19 0
Shumë e rëndësishme
Bachelor
E rëndësishme
Master Profesional
Pak e rëndësishme
2
Pa rëndësi
Master Shkencor
Figura 3.5. Niveli i arsimimit të inxhinierëve i shprehur në numër
Përqindja
Niveli i arsimimit të inxhinierëve i shprehur në % 65.6
70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0
47.8
44.4 30
42.2 26.7
14.1 7.8
13.7 7 0
Shumë e rëndësishme
Bachelor
E rëndësishme
Master Profesional
Pak e rëndësishme
0.7
Pa rëndësi
Master Shkencor
Figura 3.6. Niveli i arsimimit të inxhinierëve i shprehur në përqindje
Lidhur me nivelin Bachelor rreth 42% e të anketuarve mendojnë që ky nivel është pak i rëndësishëm për biznesin e tyre. Ndërsa 30% e tyre shprehen për i rëndësishëm. Rreth 14% mendojnë se ky nivel është shumë i rëndësishëm dhe po kaq mendojnë që është i pa rëndësishëm. Kjo nënkupton që inxhinierët që kanë
Ramadan TOPUZI
- 50 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
kryer këtë nivel të studimeve shihen me rezerva nga tregu i punës. Tregu nuk është plotësisht i gatshëm të pranojë “inxhinierë 3-vjeçarë”. Bie në sy vlerësimi më i lartë për nivelin Master Shkencor për të cilin rreth 65% e të anketuarve janë shprehur se është shumë i rëndësishëm në formimin e inxhinierëve. Por, po të grupojmë vlerësimet shumë e rëndësishme dhe e rëndësishme, rezulton që vlerësimi është i përafërt edhe për Masterin Profesional i cili ende nuk është aplikuar. Me këtë mënyrë arsyetimi, ky i fundit vlerësohet nga i rëndësishëm në shumë i rëndësishëm nga 92% e të anketuarve (figura 3.10). Gjithashtu edhe Masteri Shkencor vlerësohet nga i rëndësishëm në shumë i rëndësishëm nga 93% e të anketuarve. Ndërkohë që niveli Bachelor vlerësohet nga pak i rëndësishëm në i rëndësishëm nga 72% e të anketuarve.
Numri
Vlerësimi i arsimimit të inxhinierëve 300 250 200 150 100 50 0
249
249
151 119 21 Bachelor
21
Master Profesional Master Shkencor
Shumë e rëndësishme dhe E rëndësishme Pak e rëndësishme dhe Pa rëndësi
Figura 3.7. Vlerësimi i arsimimit të inxhinierëve; duke grupuar përgjigjet “shumë e rëndësishme me e rëndësishme” dhe “pak e rëndësishme me pa rëndësi”
Vlerësimi për nivelin Bachelor 200
55.9 151
40.0
119
30.0 20.0
50
Përqindja
Numri
100
50.0
44.1
150
60.0
10.0
0
0.0 Shumë e rëndësishme + E rëndësishme
Pak e rëndësishme + Pa rëndësi
Nr.
%
Figura 3.8. Vlerësimi për nivelin Bachelor
Ramadan TOPUZI
- 51 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
300 250
92.2 249
Numri
200 150 100 50
7.8 21
0 Shumë e rëndësishme + E rëndësishme
100.0 90.0 80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0
Përqindja
Vlerësimi për nivein Master Shkencor
Pak e rëndësishme + Pa rëndësi
Nr.
%
Figura 3.9. Vlerësimi për nivelin Master Shkencor
300 250
92.2 249
Numri
200 150 100 50 21
0 Shumë e rëndësishme + E rëndësishme
7.8
100.0 90.0 80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0
Përqindja
Vlerësimi për nivelin Master Profesional
Pak e rëndësishme + Pa rëndësi
Nr.
%
Figura 3.10. Vlerësimi për nivelin Master Profesional
3.2.4.
Vlerësimi për “Elementë të formimit inxhinierik”
Në Departamentin e Industrisë së Drurit përveç moduleve që kanë të bëjnë me aspektin teorik, programi mësimor përfshin edhe rubrikat: - Ushtrime, Detyra Kursi dhe Projekte Kursi; - Orë Praktike ose Ekskursione në terren; - Praktikë Profesionale; - Punimi i Diplomës. Elementët e mësipërm konsiderohen si komponentë të formimit universitar (inxhinierik) dhe përbëjnë një pjesë të rëndësishme të programit mësimor në nivelet Bachelor dhe Master.
Ramadan TOPUZI
- 52 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Ne kemi kërkuar një mendim nga të anketuarit, lidhur me rëndësinë që kanë secili prej këtyre komponentëve në formimin profesional dhe shkencor të inxhinierëve të Përpunim Drurit. Vlerësimi për çdo komponent është kërkuar me fjalë: Shumë e rëndësishme, E rëndësishme, Pak e rëndësishme dhe Pa rëndësi. Në mënyrë të përmbledhur rezultatet jepen në tabelën e mëposhtme. Tabela 3.22. Vlerësimi nga të Anketuarit, për “Elementë të formimit inxhinierik” Elementë të formimit inxhinierik
Vlerësimi Shumë e rëndësishme E rëndësishme Pak e rëndësishme Pa rëndësi TOTALI
Ushtrime, Detyra Kursi, Projekte Kursi
Nr. 135 113 18 4 270
Orë Praktike ose Ekskursione në terren
% 50.00 41.85 6.67 1.48 100.00
Nr. 160 92 14 4 270
% 59.26 34.07 5.19 1.48 100.00
Praktikë Profesionale
Nr. 238 30 1 1 270
% 88.15 11.11 0.37 0.37 100.00
Punimi i Diplomës
Nr. 116 100 42 12 270
% 42.96 37.04 15.56 4.44 100.00
Nga tabela vihet re se më shumë vlerësohet praktika profesionale dhe më pas renditen orët praktike, ushtrimet, detyrat e kursit dhe punimi i diplomës.
238
Vlerësimi në numër
250
88.15
200 160 150
135
59.26 50.00
116
42.96
100 50 0 Ushtrime, Detyra Orë Praktike ose Kursi, Projekte Kursi Ekskursione në terren
Praktikë Profesionale Nr.
100.00 90.00 80.00 70.00 60.00 50.00 40.00 30.00 20.00 10.00 0.00
Vlerësimi në përqindje
Vlerësimi "shumë e rëndësishme" për rubrikat; Ushtrime, detyra & projekte kursi, orë praktike & ekskursione, praktika profesionale dhe punimi i diplomës.
Punimi i Diplomës
%
Figura 3.11. Vlerësimi me shumë e rëndësishme për rubrikat: ushtrime, detyra dhe projekte kursi
Për sa i përket përshtatjes së inxhinierëve të Përpunim Drurit me teknologjitë e reja që përdoren vlerësimet jepen në tabelën 3.23.
Ramadan TOPUZI
- 53 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.23. Përshtatja e inxhinierëve me teknologjitë e reja Vlerësimi
Po
Jo
Pjesërisht
Nuk e di
Numri i përgjigjeve Të shprehura në %
108 40
30 11.11
121 44.81
10 3.7
Sipas tabelës 3.23 vihet re se afër 55% e të anketuarve shprehen se inxhinierët e Përpunim Drurit nuk përshtaten si duhet me teknologjitë e reja.
140
44.8
120
Numri
100
40.0
121
108
80 60 40
11.5 31
20
3.7 10
0 Po
Jo
Pjesërisht Nr.
50.0 45.0 40.0 35.0 30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0
Përqindja
Përshtatja e inxhinierëve me teknologjitë e reja
Nuk e di
%
Figura 3.12. Përshtatja e inxhinierëve me teknologjitë e reja
3.2.5.
Vlerësimi i Praktikës Profesionale
Për Praktikën Profesionale të studentëve kemi kërkuar nga të anketuarit një vlerësim për kohëzgjatjen e saj, për mënyrën e organizimit por edhe ku është më mirë të realizohet. Për të dhënë një ide më të qartë përmes pyetjes, është saktësuar se praktika zhvillohet për një periudhë 10 javore. Në tabelën 3.108 (faqe 201, Aneks) jepen përgjigjet e marra për kohëzgjatjen e saj. Referuar anketimeve rezulton se vetëm 40% e mendojnë pozitivisht. Duke analizur më në hollësi se kush janë të anketuarit që mendojnë negativisht rezulton që 30% e tyre janë inxhinierë Përpunim Druri dhe mbi 20% të tjerë janë me arsim të lartë. Në këndvështrimin tonë të dyja këto kategori janë konsideruar me një nivel besimi të lartë. Megjithatë kjo nuk përjashton mendimet e atyre me arsim të mesëm. Shumica e të anketuarve mendojnë se Praktika Profesionale është shumë e rëndësishme në konkretizimin e njohurive të marra nga studentët. Ata gjykojnë se praktika duhet të ketë një kohëzgjatje më të madhe se ajo 10 javore që aktualisht është parashikuar dhe zbatohet në programin mësimor. Rreth 50% e të anketuarve janë të mendimit se praktika duhet të jetë mbi 6 muaj. Të anketuar të tjerë shkojnë
Ramadan TOPUZI
- 54 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
më tej dhe shprehen për 12 muaj. Disa nga të anketuarit nisur edhe nga përvoja personale shprehen se në degë të tilla teknike, programi mësimor duhet të jetë 50% njohuri dhe koncepte teorike dhe 50% ushtrim në punë praktike, pra konkretizim dhe zbatim i njohurive të marra. Tabela 3.24. Kohështrirja e Praktikës Profesionale. Kohështrirja e Praktikës Profesionale Periudha kohore Numri i përgjigjeve Të shprehura në %
10 -14 javë 32 11.85
3-5 muaj 102 37.77
Mbi 6 muaj 110 40.74
Mbi 12 muaj 26 9.62
120 37.8
100
110
40.7
102
Numri
80 60 40 20
11.9
9.6
32
26
0 10 -14 javë
3-5 muaj
Mbi 6 muaj
Nr.
45.0 40.0 35.0 30.0 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 0.0
Përqindja
Kohështrirja e Praktikës Profesionale
Mbi 12 muaj
%
Figura 3.13. Kohështrirja e Praktikës Profesionale
3.2.6.
Vlerësimi i organizimit të Praktikës Profesionale
Për sa i takon mënyrës së organizimit të Praktikës Profesionale u shtrua pyetja se si mund të jetë më rezultative duke dhënë edhe disa sqarime. Një nga mundësitë është përmes punësimit me pagesë, d.m.th. që studenti të punësohet ose të paguhet për punën e kryer. Një punë e paguar është më motivuese se një punë e pa paguar. Përgjithësisht janë një kategori jo e vogël e atyre të cilët mendojnë se studenti duhet të jetë i interesuar dhe motivuar për sa i përket studimeve dhe për më tepër konkretizimit të njohurive në praktikë, për të qenë nesër një profesionist në fushën ku ka zgjedhur të studiojë. Por ka mendime të cilat shkojnë kundër idesë së pagesës me arsyetimin që studenti po mëson, unë po e ndihmoj, po i krijoj mundësinë të ushtrohet, të përdorë makineritë, teknologjinë, etj. Problemi tjetër i shtruar i takon mënyrës së organizimit të Praktikës Profesionale. Praktika Profesionale duhet të zhvillohet në grupe studentësh, apo në
Ramadan TOPUZI
- 55 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
mënyrë individuale? Në kuptimin që: studentët mësojnë/përvetësojnë më shumë kur ushtrohen individualisht apo mbizotëron parimi i të mësuarit në grup. Tabela e mëposhtme jep në mënyrë të përmbledhur rezultatet për opsionet e shtruara. Tabela 3.25. Mënyra e organizimit të Praktikës Profesionale. Mënyra e organizimit të Praktikës Profesionale Nëpërmjet punësimit me pagesë
Nëpërmjet punësimit pa pagesë
E organizuar në mënyrë individuale
E organizuar në grup studentësh
197 72.96
73 27.03
131 48.52
139 51.48
Nr. i përgjigjeve Të shprehura në %
73.0
250
Numri
200
197
51.5
48.5
150 131
27.0
100
139
73
50 0 Nëpërmjet punësimit me pagesë
Nëpërmjet punësimit pa pagesë
80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0
Përqindja
Mënyra e organizimit të Praktikës Profesionale
E organizuar në E organizuar në mënyrë individuale grup studentësh Nr.
%
Figura 3.14. Mënyra e organizimit të Praktikës Profesionale
Grafiku tregon qartë një vlerësim më të lartë për zhvillimin e praktikës përmes punësimit. Kjo vlerësohet si më rezultative për studentin. Të anketuarit ka patur raste që janë shprehur se në këtë mënyrë studenti bëhet më i përgjegjshëm edhe në përdorimin e makinerive dhe lëndëve të para. Për sa më sipër kemi analizuar mundësinë reale të pranimit të studentëve nga subjektet prodhuese që janë shprehur pozitivisht. Nga rreth 190 të anketuar që janë shprehur se praktika është më mirë përmes punësimit me pagesë, janë mbi 50 biznese që kanë mundësi reale për këtë problem. Ata janë të gatshëm ti punësojnë ose ti paguajnë studentët për punën e kryer dhe njëherësh studentët nga ana e tyre përmbushin edhe detyrimin për praktikën. Sigurisht pagesa supozohet të jetë simbolike dhe në funksion të prodhimit, pozicionit të punës dhe performancës. Për mënyrën e organizimit në grupe studentësh apo në mënyrë individuale anketimi nuk ka një konkluzion të qartë pasi përgjigjet janë shumë të përafërta. Pra, ata mendojnë se nuk është faktor me ndikim të ndjeshëm. Ramadan TOPUZI
- 56 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Për sa i përket pozicionit se ku duhet të zhvillohet Praktika Profesionale mendimet e të anketuarve janë shprehur në tabelën 3.26. Tabela 3.26. Mënyra e zhvillimit të Praktikës Profesionale Ku mund të zhvillohet Praktika Profesionale
Nr. i përgjigjeve Të shprehura në %
Në prodhim
Në marrëdhënie me klientin
Në projektim
Në të gjitha bashkë
106 39.25
7 2.59
13 4.81
154 57.03
180 160 140 120 100 80 60 40 20 0
57.0
60.0 50.0
154 39.3
40.0
106
30.0 20.0 7
Në prodhim
13
2.6
Përqindja
Numri
Ku mund të zhvillohet Praktika Profesionale
10.0
4.8
0.0
Në marrëdhënie me klientin
Në projektim
Nr.
Në të gjitha bashkë
%
Figura 3.15. Mënyra e zhvillimit të Praktikës Profesionale.
Siç shihet në tabelën 3.26 janë rreth 39% e të anketuarve që mendojnë se praktika profesionale duhet të zhvillohet në prodhim. Ndërkohë që shumica ose 57% e tyre mendojnë se praktika profesionale e studentëve duhet zhvilluar në të gjitha mënyrat e parashtruara. Lidhur me zhvillimin e praktikës profesionale dhe punimit të diplomës të anketuarit kanë dhënë këto mendime: Tabela 3.27. Mënyra e zhvillimit të diplomës dhe praktikës profesionale Mënyra e zhvillimit të diplomës dhe praktikës profesionale Numri i përgjigjeve Të shprehura në %
Bashkë 178 65.92
Të ndara 88 32.59
Nuk e di 4 1.48
Rreth 66% e të anketuarve shprehen se praktika profesionale dhe diploma duhet të zhvillohen njëkohësisht. Kjo mund të rrisë përgjegjshmërinë e studentit dhe lidhjen e teorisë me praktikën.
Ramadan TOPUZI
- 57 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.28. Rëndësia e njohjes së gjuhëve të huaja Rëndësia e njohjes së gjuhëve të huaja për inxhinierët Shumë e E Pak e rëndësishme rëndësishme rëndësishme Pa rëndësi Nr.i përgjigjeve 87 155 24 3 Të shprehura në % 32.22 57.4 8.88 1.11
65.9
200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0
70.0 60.0
178
50.0 40.0
32.6
30.0 88
Përqindja
Numri
Punimi i Diplomës dhe Praktika Profesionale
20.0 4
10.0
1.5
0.0 Bashkë
Të ndara Nr.
Nuk e di
%
Figura 3.16. Mënyra zhvillimit të diplomës dhe praktikës profesionale
180 160 140 120 100 80 60 40 20 0
70.0 57.4
60.0
155
50.0 40.0
32.2
30.0
87
20.0
8.9
Shumë e rëndësishme
E rëndësishme Nr.
1.1
24
3
Pak e rëndësishme
Pa rëndësi
Përqindja
Numri
Rëndësia e njohjes së gjuhëve të huaja për inxhinierët
10.0 0.0
%
Figura 3.17. Rëndësia e njohjes së gjuhëve të huaja
Gjuhët e huaja nga rreth 90% e të anketuarve vlerësohen të rëndësishme dhe shumë të rëndësishme. Për pyetjen: Çfarë duhet të dijë një inxhinier Përpunim Druri ka qëndrime të ndryshme. Pjesa më e madhe e të anketuarve nuk kanë preferuar të japin mendim Ramadan TOPUZI
- 58 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
të shprehur me fjalë. Ata e kanë anashkaluar duke gjykuar se e kanë dhënë mendimin e tyre në pyetjet e tjera, d.m.th. përmes pyetjeve për kurrikulën mësimore. Përgjigjet e pjesës që janë shprehur për këtë pyetje janë të larmishme. Të grupuara sipas fushave jepen më poshtë. • Një inxhinier Përpunim Druri duhet të jetë i aftë profesionalisht, që sipas mendimit të 39% të anketuarve do të thotë: - duhet të njohë drurin dhe materialet e tjera me bazë druri, vetitë fizikomekanike të tij; - makineritë dhe linjat e përpunimit mekanik të drurit që përdoren në Shqipëri; - strukturën e prodhimimit, organizimin dhe drejtimin e tij; - njohjen dhe mbikëqyrjen e projekteve, preventivimin dhe kostot, etj. • Një inxhinier Përpunim Druri duhet të ketë aftësi projektuese, (arkitekturë dhe dizajn) që sipas mendimit të 20% të anketuarve do të thotë: - të njohë mirë fushën e projektimit në përgjithësi; - të jetë i aftë në konceptimin dhe dizajnin e mobiljeve dhe orendive; - të ideojë/projektojë ose skicojë larmishmëri të tyre. • Një inxhinier Përpunim Druri duhet të jetë më i përgatitur nga ana praktike (më shumë praktikë), që sipas mendimit të 11% të anketuarve do të thotë: - nuk janë të aftë nga ana praktike ose nuk kanë njohuritë e duhura aplikative; - duhet të ketë më shumë praktikë profesionale në kurrikulat mësimore; - duhet të kenë eksperienca edhe nga vende të tjera; - ka edhe sugjerime mbi ndarjen teori-praktikë, 50% teori dhe 50% praktikë; • Një inxhinier Përpunim Druri duhet të njohë programet komjuterike, që sipas mendimit të 10% të anketuarve do të thotë: - të njohë mirë programet komjuterike microsoft office; - të njohë kryesisht: CAD, CIM, 3D Max, etj. • Një inxhinier Përpunim Druri duhet të njohë teknologjitë e reja, që sipas mendimit të 10% të anketuarve do të thotë: - të njohë linjat e reja/moderne teknologjike; - të njohë makineritë me komandim numerik; • Një inxhinier Përpunim Druri gjithmonë sipas mendimit të 4% të anketuarve duhet të ketë aftësi komunikuese, ku përfshihen: - komunikimi në grup; - dhe komunikimi me klientin;
Ramadan TOPUZI
- 59 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Pjesa tjetër e të anketuarve që kanë preferuar të shprehen për këtë pyetje kanë dhënë mendime të ndryshme si: njohje të gjuhëve të huaja rreth 3% dhe nuk janë të përgatitur si duhet 3%. Rezerva për formimin e inxhinierëve të anketuarit kanë shprehur edhe në forma të tjera si p.sh. për njohjen e teknologjive të reja. Mendimet e të anketuarve janë pasqyruar në tabelën 3.109 (faqe 203, Aneks). Në tabelat në vijim (3.29 deri 3.31) janë dhënë përgjigjet e të anketuarve për të gjitha modulet, bazuar në vlerësimet; pa rëndësi, pak e rëndësishme, e rëndësishme dhe shumë e rëndësishme. Në tabelat jepen frekuenca, përqindja dhe përqindja kumulative e vlerësimeve për të gjithë kurrikulën mësimore.
Ramadan TOPUZI
- 60 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.29. Vlerësimi për nivelin Bachelor Modulet Vlerësimi Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme
Ramadan TOPUZI
Matematikë me elementë të statistikës Frekuenca Përqindja % kumulative 11 4,1 4,1 34 12,6 16,7 90 33,3 50,0 135 50,0 100,0 Kimi e përgjithshme dhe inorganike 53 19,6 19,6 104 38,5 58,1 80 29,6 87,8 33 12,2 100,0 Gjuhë e huaj 17 6,3 6,3 56 20,7 27,1 93 34,4 61,7 103 38,1 100,0 Mekanikë teorike 17 6,3 6,3 69 25,6 31,9 119 44,1 75,9 65 24,1 100,0 Termoteknikë 28 10,4 10,4 102 37,8 48,1 103 38,1 86,3 37 13,7 100,0 AutoCAD 10 3,7 3,7 10 3,7 7,4 75 27,8 35,2 175 64,8 100,0
Informatikë Frekuenca Përqindja % kumulative 4 1,5 1,5 79 29,3 30,7 116 43,0 73,7 71 26,3 100,0 Kimi organike 52 19,3 19,3 98 36,3 55,6 93 34,4 90,0 27 10,0 100,0 Gjeometri deskriptive 6 2,2 2,2 26 9,6 11,9 105 38,9 50,7 133 49,3 100,0 Detalet e makinave 17 6,3 6,3 84 31,1 37,4 127 44,7 84,4 42 15,6 100,0 Elektroteknikë 26 9,6 9,6 87 32,2 41,9 109 40,4 82,2 48 17,8 100,0 Njohuri mbi pyllin 17 6,3 6,3 63 23,3 29,6 117 43,3 73,0 73 27,0 100,0
- 61 -
Fizikë Frekuenca Përqindja % kumulative 55 20,4 20,4 93 34,4 54,8 81 30,0 84,8 41 15,2 100,0 Kimi druri 4 1,5 1,5 44 16,3 17,8 90 33,3 51,1 132 48,9 100,0 Vizatim industrial 2 0,7 0,7 13 4,8 5,6 47 17,4 23,0 208 77,0 100,0 Rezistencë materiale 14 5,2 5,2 50 18,5 23,7 121 44,7 68,4 85 31,2 100,0 Bazat e automatizimit 15 5,6 5,6 78 28,9 34,4 114 42,2 76,7 63 23,3 100,0 Studim druri 3 1,1 1,1 27 10,0 11,1 108 40,0 51,1 132 48,9 100,0
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.29. (Vazhdim) Modulet Vlerësimi Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme
Ramadan TOPUZI
Struktura e drurëve kryesorë Frekuenca Përqindja % kumulative 4 1,5 1,5 46 17,0 18,5 107 39,6 58,1 113 41,9 100,0 Tharje druri 4 1,5 1,5 21 7,8 9,3 65 24,1 33,3 180 66,7 100,0 Instrumentat prerës 3 1,1 1,1 32 11,9 13,0 100 37,0 50,0 135 50,0 100,0 Prodhime të gatshme druri 8 3,0 3,0 37 13,7 16,7 103 38,1 54,8 122 45,2 100,0 Mbrojtja e mjedisit në industrinë e drurit 10 3,7 3,7 55 20,4 24,1 121 44,8 68,9 84 31,1 100,0 Hyrje në ekonomi 32 11,9 11,9 100 37,0 48,9 105 38,8 87,8 33 12,2 100,0
Lëndë e sharruar Frekuenca Përqindja % kumulative 6 2,2 2,2 34 12,6 14,8 110 40,7 55,6 120 44,4 100,0 Ngjitja dhe lustrimi i drurit 0 0 0 18 6,7 6,7 79 29,3 33,3 173 64,1 100,0 Makinat dhe përpunimi mekanik i drurit 3 1,1 1,1 29 10,7 11,9 98 36,3 48,1 140 51,9 100,0 Makinat me komandim numerik (CNC) 5 1,9 1,9 31 11,5 13,3 116 43,0 56,3 118 43,7 100,0 Sigurimi teknik 2 0,7 0,7 19 7,0 7,8 95 35,2 43,0 154 57,0 100,0 Administrim biznesi 12 4,4 4,4 52 19,3 23,7 121 44,8 68,5 85 31,5 100,0
- 62 -
Mbrojtja e drurit Frekuenca Përqindja % kumulative 4 1,5 1,5 31 11,5 13,0 90 33,3 46,3 145 53,7 100,0 Përpunimi sipërfaqësor i drurit 2 0,7 0,7 28 10,4 11,2 88 32,6 43,9 151 55,9 99,6 Gjysëm fabrikatet prej druri 6 2,2 2,2 28 10,4 12,6 88 41,1 53,7 111 45,9 99,6 Transporti i brendshëm në ind. e drurit 16 5,9 5,9 66 24,4 30,4 118 43,7 74,1 70 25,9 100,0 Mikro-ekonomi dhe Makro-ekonomi 32 11,9 11,9 103 38,1 50,0 100 37,0 87,0 35 13,0 100,0 Financë dhe kontabilitet 16 5,9 5,9 77 28,5 34,4 116 43 77,4 61 22,6 100,0
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.29. (Vazhdim) Modulet Vlerësimi Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme
Ramadan TOPUZI
Njohuri mbi të drejtën Frekuenca Përqindja % kumulative 14 8,9 8,9 89 33,0 41,9 110 40,7 82,6 47 17,4 100,0 Cilësia e prodhimeve 6 2,2 2,2 15 5,6 7,8 88 32,6 40,4 161 59,6 100,0 Materialet ndihmëse 11 4,1 4,1 82 30,4 34,4 124 45,9 80,4 53 19,6 100,0 Dendrokronologji 52 19,3 19,3 103 38,1 57,4 85 31,5 88,9 30 11,1 100,0 Insektet dhe kërpudhat ksilofage 49 18,1 18,1 97 35,9 54,1 86 31,9 85,9 38 14,1 100,0 Edukim fizik 68 25,2 25,2 117 43,3 68,5 65 24,1 92,6 20 7,4 100,0
Tregu dhe marketingu i prod. drusore Frekuenca Përqindja % kumulative 7 2,6 2,6 43 15,9 18,5 117 43,3 61,9 103 38,1 100,0 Komunikim biznesi 9 3,3 3,3 68 25,2 28,5 104 38,5 67,0 89 33,0 100,0 Historia e mobiljeve 39 14,4 14,4 85 35,2 49,6 96 35,6 85,2 40 14,8 100,0 Remonti i makinave të përpunim drurit 13 4,8 4,8 66 24,4 29,2 122 45,2 77,4 69 25,6 100,0 Menaxhimi i karrierës 57 21,1 21,1 111 41,1 62,2 77 28,5 90,7 25 9,3 100,0 Prodhime speciale druri 14 5,2 5,2 51 18,9 24,1 112 41,5 65,6 93 34,4 100,0
- 63 -
Organizimi dhe drejtimi i prodhimit Frekuenca Përqindja % kumulative 6 2,2 2,2 21 7,8 10,0 89 33,0 43,0 154 57,0 100,0 Shkenca e punës 23 8,5 8,5 88 32,6 41,1 116 43,0 84,1 43 15,9 100,0 Shfrytëzimi i pyjeve 31 11,5 11,5 78 28,9 40,4 100 37,0 77,4 61 22,6 100,0 Prodhimi i letrës 72 26,7 26,7 78 28,9 55,6 85 31,5 87,0 35 13,0 100,0 Administrim publik 68 25,2 25,2 117 43,3 68,5 65 24,1 92,6 20 7,4 100,0
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.30. Vlerësimi për nivelin Master Shkencor Modulet Vlerësimi Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme
Ramadan TOPUZI
Matematikë e aplikuar Frekuenca Përqindja % kumulative 9 3,3 3,3 59 21,9 25,2 134 49,6 74,8 68 25,2 100,0 Menaxhimi i burimeve njerëzore 15 5,6 5,6 84 31,1 36,7 116 43,0 79,6 55 20,4 100,0 Menaxhimi i cilësisë 2 0,7 0,7 16 5,9 6,7 114 42,2 48,9 138 51,1 100,0 Teoria e prerjes së drurit 2 0,7 0,7 43 15,9 16,7 128 47,4 64,1 97 35,9 100,0 Projektimi i linjave 13 4,8 4,8 40 14,8 19,6 105 38,9 58,5 112 41,5 100,0 Modelet e prerjes 6 2,2 2,2 46 17,0 19,3 109 40,4 59,6 109 40,4 100,0
Impiantet industriale Frekuenca Përqindja % kumulative 9 3,3 3,3 84 31,1 34,4 112 41,5 75,9 65 24,1 100,0 Tregu dhe marketingu ndërkombëtar 9 3,3 3,3 72 26,7 30,0 116 43,0 73,0 73 27,0 100,0 Gjuhë e huaj (e dytë) 21 7,8 7,8 68 25,2 33,0 130 48,1 81,1 51 18,9 100,0 Teoria e ngjitjes dhe lustrimit të drurit 1 0,4 0,4 27 10,0 10,4 111 41,1 51,5 131 48,5 100,0 Dizajni i mobiljeve 4 1,5 1,5 12 4,4 5,9 69 25,6 31,5 185 68,5 100,0 Konservimi, restaurimi i veprave të artit 31 11,5 11,5 101 37,4 48,9 87 32,2 81,1 51 18,9 100,0
- 64 -
CIM (Procese pro. të drejt. me kompjut.) Frekuenca Përqindja % kumulative 12 4,4 4,4 75 27,8 32,2 103 38,1 70,4 80 29,6 100,0 Automatizimi i prodhimit 4 1,5 4 58 21,5 58 101 37,4 101 107 39,6 107 Studim druri (thellim) 3 1,1 1,1 54 20,0 21,1 125 46,3 67,4 88 32,6 100,0 Vlerësimi për Konstruksione druri 4 1,5 1,5 42 15,6 17,0 105 38,9 55,9 119 44,1 100,0 Cikli i jetës së prodhimeve prej druri 10 3,7 3,7 70 25,9 29,6 118 43,7 73,3 72 26,7 100,0 Biomasa lignocelulozike 39 14,5 14,5 108 40,1 54,6 93 34,6 89,2 30 10,8 100,0
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.31. Vlerësimi për nivelin Master Profesional Modulet Vlerësimi Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme Modulet Pa rëndësi Pak e rëndësishme E rëndësishme Shumë e rëndësishme
Ramadan TOPUZI
Drurët kryesorë industrial Frekuenca Përqindja % kumulative 3 1,1 1,1 33 12,2 13,3 132 48,9 62,2 102 37,8 100,0 Restaurimi i veprave të artit prej druri 19 7,0 7,0 86 31,9 38,9 101 37,4 76,3 64 23,7 100,0 Menaxhimi i cilësisë 0 0,0 0,0 11 4,1 4,1 109 40,4 44,4 150 55,6 100,0 Histori mobiljesh 29 10,7 10,7 111 41,1 51,9 92 34,1 85,9 38 14,1 100,0 Anglisht 12 4,4 4,4 74 27,4 31,9 99 36,7 68,5 85 31,5 100,0
Arkitektura e interierit Frekuenca Përqindja % kumulative 2 0,7 0,7 16 5,9 6,6 90 33,3 39.9 162 60,0 100,0 Teknikat e ngjitjes së drurit 2 0,7 0,7 44 16,3 17,0 111 41,1 58,1 113 41,9 100,0 Teknikat e përpunim. mekanik të drurit 1 0,4 0,4 43 15,9 16,3 115 42,6 58,9 111 41,1 100,0 Ndriçimi në interier dhe eksterier 25 9,3 9,3 100 37,0 46,3 99 36,7 83,0 46 17,0 100,0
- 65 -
Dizajni i mobiljeve Frekuenca Përqindja % kumulative 0 0,0 0,0 8 3,0 3,0 66 24,4 27,4 196 72,6 100,0 Konstruksione arkitektonike 10 3,7 3,7 56 20,7 24,4 113 41,9 66,3 91 33,7 100,0 CAD-CAM 8 3,0 3,0 60 22,2 25,2 105 38,9 64,1 97 35,9 100,0 Përdorimi i drurit në fasada 6 2,2 2,2 37 13,7 15,9 138 51,1 67,0 89 33,0 100,0
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
3.3. VLERËSIME TË STAFIT AKADEMIK TË DEPARTAMENTIT TË INDUSTRISË SË DRURIT Për sa i përket formimit të përgjithshëm të inxhinierëve, mendimet e pedagogëve të Departamentit të Industrisë së Drurit, mund të përmblidhen në tre grupe kryesore. A. Pedagogë që shprehen se kjo kurrikul jo vetëm i plotëson nevojat e studentëve në këtë drejtim por i tejkalon ato, pra është më shumë se sa nevojitet realisht për një inxhinier Përpunim Druri. Ka patur vlerësime të dhëna edhe në përqindje (120%). Ka arsyetime se ngarkesa e madhe e lëndëve të formimit të përgjithshëm ka ndikuar në “dëm” të lëndëve profesionale. Pra ka nevojë për përmirësim. E shprehur në përqindje 23% e tyre shprehen se janë më shumë se nevojiten. B. Pedagogë që shprehen se kjo pjesë e kurrikulës është e mjaftueshme dhe është vërtet ajo që duhet. Ky grupim përbën pjesën më të madhe të përgjigjeve dhe konvergon në mendimin e përgjithshëm pozitiv se lëndët e këtij profili dhe formimi i studentëve në këtë drejtim përshtatet me nevojat e tregut. Ka mendime që shkojnë dhe më tej duke theksuar se kjo pjesë e kurrikulës është e krahasueshme me degë të njëjta në vende të tjera. Pra janë 61% e pedagogëve që mendojnë se kjo pjesë e kurrikulës është në rregull. C. Pedagogë që shprehen se kjo pjesë e kurrikulës nuk është e mjaftueshme rrjedhimisht nuk i përshtatet nevojave dhe kërkesave të tregut të punës. Mungon lidhja e njohurive të përgjithshme që merren me përdorimin e tyre në aspektin profesional. Janë 16% që mendojnë se kurrikula ka nevojë për përmirësim. Për sa i përket formimit shkencor të inxhinierëve, mendimet grupohen si më poshtë: A. Janë rreth 30% e pedagogëve që shprehen se kurrikula është e mjaftueshme. Trajtohen tema, metoda shkencore si në vendet e tjera. Ka edhe mendime që shkojnë kundër kësaj ideje duke nënkuptuar dëmtimin e formimit profesional. B. Një pjesë tjetër e pedagogëve (23%) mendojnë se kjo pjesë e kurrikulës deri diku përmbushet, por ka nevojë për përmirësime. Sipas tyre studenti duhet të thellohet më tej me iniciativën e tij nisur me mendimin se sot mundësitë e informacionit janë të shumta. Varet nga dëshira dhe vullneti i studentit. C. Pjesa më e madhe e pedagogëve të anketuar gjykojnë se formimi shkencor mund përmbushet duke u shtrirë në të dy nivelet e studimit, Bachelor dhe Master Shkencor. Gjithashtu 40% e tyre mendojnë se kurrikula përsa i takon formimit shkencor duhet ti shërbejë kërkesave të tregut. Mungon tërheqja e studentëve ndaj niveleve të sotme të kërkimit shkencor dhe pa mbështetur me pajisje laboratorike kërkimi shkencor mbetet brenda një diapazoni shumë të ngushtë vlerësimi të vetive fizike të drurit (7%).
Ramadan TOPUZI
- 66 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Lidhur me pyetjen për kurrikulën mësimore për sa i përket teknologjive të reja, mendimet grupohen si më poshtë: A. Përgjigjet për këtë pyetje variojnë nga nuk i përshtatet, në duhet përmirësuar deri në përgjithësisht po. Pjesa më e madhe e të anketuarve (40%) mendojnë se njohuritë për këtë fushë duhen përditësuar, pasi teknologjia avancon shpejt dhe se kurrikula ka nevojë për përmirësim. B. Rreth 30% e të anketuarve mendojnë se kurrikula për këtë pjesë është e pamjaftueshme dhe po kaq mendojnë të kundërtën, pra 30% shprehen se përgjithësisht i përgjigjet por mund të bëhet edhe më mirë. Ka edhe zëra që thonë se trajtohen teknologji të vjetruara, se njohuritë që merren në disa module janë relativisht të tejkaluara. C. Përgjithësisht pranohet se teknologjitë e reja zënë pak hapësirë ose nuk janë aq sa duhet në kurrikulën mësimore. Sugjerohet bashkëpunim me ndërmarrjet e industrisë së drurit. Për sa i përket teknologjisë CNC dhe sistemeve CAD, CAM, CIM, mendimet grupohen si më poshtë: A. Të anketuarit mendojnë se në këtë pjesë të kurikulës ka nevojë për përmirësim, nevojitet shtimi i peshës në kurrikul për këto module. Shumica e pedagogëve mendojnë se njohuritë e marra në këtë fushë janë të pamjaftueshme. Dikush mendon se më shumë se kurrikula, duhet një organizim praktik i vetë moduleve. B. Shumica bien dakort se janë teknologji të nevojshme në kompletimin e profilit të inxhinierit dhe se duhen konsideruar tepër. Rëndësi kryesore i kushtohet bazës laboratorike dhe shprehen se implementimi i tyre duhet të ketë zbatim praktik. Shteti duhet ti marrë më seriozisht dhe të përmbushë kërkesat e bëra nga ana e pedagogëve për këtë problem. Ka patur edhe përgjigje të shprehura në përqindje (35-45%) si dhe mendime se këto teknologji janë përfshirë mirë në kurrikul. Sugjerohet rikonceptimi i përmbajtjes së tyre në kurrikul. Për sa i përket formimit profesional, mendimet grupohen si më poshtë: A. Përgjithësisht mbizotëron mendimi se për këtë pjesë të kurrikulës problemi kryesor qëndron në zhvillimin e praktikave profesionale, për të konkretizuar njohuritë e marra. Rreth 30% e të anketuarve mendojnë se kurrikula është e plotë në këtë drejtim, bile trajton edhe probleme të “hershme”. Pra mendojnë se kurrikula aktuale përgjithsisht plotëson njohuritë rreth formimit profesional. B. Një pjesë tjetër e pedagogëve rreth 40% mendojnë se kurrikula është deri diku, e mjaftueshme në këtë drejtim. Ka disa që shprehen se duhet të plotësohet më tej me lëndë të tjera të formimit profesional. Vlerësohet afërsisht 80% e plotësuar.
Ramadan TOPUZI
- 67 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
C. Nuk mungojnë mendimet se kurrikula është e mangët lidhur me formimin profesional të inxhinierëve (30% e të anketuarve). Ata janë të mendimit se është e rëndësishme që në disa lëndë të ndryshohet përmbajtja e njohurive duke ju përshtatur realitetit të tregut të punës dhe zhvillimit teknologjik. Del gjithashtu në pah se duhet të ketë një korrelacion të fortë pozitiv të aftësimit shkencor me formimin e domosdoshëm profesional. Për sa i përket aftësimit menaxhues/oranizativ/drejtues, mendimet grupohen si më poshtë: A. Për këtë pjesë të kurrikulës ka mendime ekstremisht kontradiktore nga pedagog që e vlerëson më shumë se sa nevojitet (140%) tek pedagog që mendon se kjo pjesë e kurrikulës duhet të përbëjë rrerh 10-15% të peshës së të gjithë kurrikulës dhe se ajo në fakt përbën vetëm 5% të saj. B. Mbi 40% e të anketuarve mendojnë se kurrikula është e mjaftueshme në këtë drejtim, megjithëse nuk e përjashtojnë mundësinë e përmirësimit të saj. Rreth 25% e të anketuarve mendojnë se është e plotë ose aq sa i nevojitet një inxhinieri të Përpunim Drurit. C. Ka rezerva se si trajtohen marrëdhëniet kontraktore dhe baza ligjore e veprimtarisë prodhuese. Ceket gjithashtu edhe niveli i studentëve që ngre pikëpyetje të shumta për dobësitë e tyre në disa fusha dhe për më tepër nuk janë të motivuar sa duhet. Gjithashtu thuhet se mund të futen elementë të rinj në përshtatje me tregun duke i konsideruar njohuritë nga kjo fushë e studimeve si thelbësore në formimin profesional. Për lëndët arkitektonike dhe aftësitë projektuese, mendimet grupohen si më poshtë: A. Pjesa më e madhe e pedagogëve të anketuar mendojnë se kjo pjesë e kurrikulës nuk i përmbush kërkesat e tregut ndaj inxhinierëve të Përpunim Drurit. Janë rreth 60% e pedagogëve që shprehen se kjo kurrikul nuk është e plotë. Trishtues është fakti i pranimit nga ana e pedagogëve të anketuar që studentët nuk dijnë të ideojnë dhe të projektojnë. B. Sipas 30% të pedagogëve, kjo mund të plotësohet duke përfshirë lëndë të kësaj fushe edhe në nivelin Bachelor, pasi deri tani këto lëndë trajtohen vetëm në Master. C. Ata që shprehen se kjo pjesë e kurrikulës është deri diku e mjaftueshme përbëjnë rreth 20%. Është për tu nënvizuar fakti se mbi 80% e pedagogëve të anketuar gjykojnë se duhet bërë më tepër në këtë drejtim. Duhet plotësuar kurrikula me disiplina të reja të kësaj fushe dhe duhen thelluar njohuritë e marra në disa të tjera aktuale. Lidhur me lëndët arkitektonike (shprehet dikush) sot kërkesa e tregut plotësohet vetëm në kontekstin e projektimeve të brendshme, mungon aftësimi i
Ramadan TOPUZI
- 68 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
inxhinierit të Përpunim Drurit lidhur me projektimet në eksterier për të mos folur pastaj për restaurime të interierit dhe eksterierit e detaje të tjera. Lidhur me pyetjen për profilin e inxhinierit që përgatitet me këtë kurrikul, mendimet grupohen si më poshtë: A. Pedagogë që mendojnë se inxhinietët e Përpunim Drurit që diplomohen në Departamentin e Industrisë së Drurit fatkeqësisht nuk janë të orientuar si duhet drejt tregut aktual të punës. B. Mendimet, shpjegimet dhe argumentet variojnë nga ato që pranojnë mungesën e përditësimit të njohurive sipas teknologjive të reja, tek mungesa e aftësisë profesionale, larg asaj që i nevojitet strukturës së përpunimit të drurit në vendin tonë, deri tek studenti është “i humbur” në tregun aktual të punës dhe mendimet, që studentët vijnë të dobët nga shkolla e mesme, dhe se studentët kanë mungesa të njohurive në drejtimet mekanike, elektrike/elektronike dhe problemeve të makinerive nëpër ndërmarrje. C. Një pjesë e mirë e të anketuarve shprehen se përgatiten inxhinierë me formim rreth teknologjisë së drurit dhe se duhet përshtatur drejt një formimi me njohuri nga fusha e dizajnit dhe arkitekturës për vetë trendin e zhvillimit të kësaj industrie dhe për ta bërë më atraktive për studentët në të ardhmen. Nuk mungojnë zëra që shprehen se profili i inxhinierit vazhdon të orientohet rreth industrisë së viteve ’90. Shumica e të anketuarve mendojnë se kurrikula duhet orientuar drejt tregut të punës dhe aktualja nuk është ajo e duhura. Duhet orientuar drejt teknologjive të reja bashkëkohore dhe drejt një kurrikule fleksibile për krijimin e një profili të ri të inxhinierit të Përpunim Drurit të së ardhmes. Përmes pyetjes së fundit të pyetësorit; komente, vërejtje, sugjerime kemi synuar të marrim opinione rreth të gjithë kësaj tematike për të paraqitur deri diku të plotë mendimin aktual të pedagogëve të Departamentit të Industrisë së Drurit dhe për të kompletuar kontributin tonë modest në pasqyrimin e realitetit dhe tendencat drejt së ardhmes. Përgjithësisht ju jemi përmbajtur përgjigjeve me fjalët e pedagogëve për të mos dalë nga konteksti të cilin ata i kanë trajtuar. Përgjigjet vijnë në formë përgjithësimesh, rekomandimesh, propozimesh, etj. Theksohet përmirësimi i kurrikulës duke hequr nga kurrikula lëndë joprofesionale dhe duke shtuar të tjera të reja teknologjike dhe të dizajnit. Shtimin e laboratorëve dhe ushtrimeve duke e balancuar në 50% në lëndët profesionale. Vlerësimin real të kurrikulës aktuale dhe hapjen e Masterit Profesional. Studentë më të përgatitur (nga arsimi i mesëm, nota mesatare mbi 7), paracaktimi i kuotave të pranimit për degët e tjera. Orientimi i kurrikulës drejt kërkesave të tregut (siç është dizajni i interierit) Ndryshimi i programit të studimit, rritja e cilësisë dhe bërja e diplomës atraktive. Ramadan TOPUZI
- 69 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Përditësimi i kurrikulës me të rejat e shkencës dhe teknologjisë dhe më shumë vëmendje lidhjeve të Departamentit me biznesin. Rivlerësimi i disa lëndëve inxhinierike bazë (me vetëm dy kapituj) për ti ngushtuar. Rreth 20% e të anketuarve nuk kanë preferuar të përgjigjen për këtë pikë (nuk kanë patur gjë për të shtuar). Për të gjitha përgjigjet e dhëna vlen të konsiderohet konteksti në të cilin është kuptuar dhe trajtuar pyetja.
3.4.
DISA MENDIME TË STUDENTËVE TË NIVELIT MASTER
Për të dhënë një tablo më të qartë lidhur me qëllimin e studimit janë kryer anketime edhe me disa studentë të nivelit Master të Departamentit të Industrisë së Drurit. Duke analizuar përgjigjet e dhëna rezulton si më poshtë: Lidhur me aftësitë që duhet të kenë inxhinierët e Përpunim Drurit, 66% e studentëve të anketuar shprehen për aftësitë profesionale. Rreth 33% shprehen se inxhinierët duhet të kenë aftësi projektuese dhe shkencore. Vlerësohen gjithashtu edhe njohuritë mbi teknologjitë e reja. Për sa i takon kurrikulës mësimore, vlerësimi mesatar për lëndët e formimit të përgjithshëm është 4.18 ose pak më i lartë se vlerësimi i dhënë nga të anketuarit e tjerë. Për lëndët e formimit të përgjithshëm përsëri vlerësimi është i përafërt. Për lëndët me zgjedhje rezultati është afër vlerësimit mesatar të të gjithë anketimit. Për lëndët e formimit profesional vlerësimi është dukshëm më i lartë (4.06 mesatarja përgjithshme e vlerësimit dhe 4.72 mesatarja e vlerësimit nga studentët e nivelit Master). Përgjithësisht studentët e nivelit Master e kanë vlerësuar kurrikulën e Bachelor më lart se mesatarja e përgjithshme e vlerësimit nga të anketuarit. Për kurrikulën e Masterit Shkencor vlerësimi është më i lartë për të dy grupimet e lëndëve (të formimit të përgjithshëm dhe specialitetit). Mesatarja e përgjithshme e vlerësimit nga të anketuarit 3.95. Mesatarja e vlerësimit nga studentët e nivelit Master 4.51. Përgjithësisht vlerësim të njëjtë kanë dhënë edhe për kurrikulën e Masterit Profesional. Mesatarja e përgjithshme e vlerësimit nga të anketuarit 4.06. Mesatarja e vlerësimit nga studentët e nivelit Master 4.56. Për të dy nivelet master, duhet nënvizuar vlerësimi maksimal për lëndët që kanë të bëjnë me dizajnin dhe arkitekturën. Lidhur me vlerësimin për nivelin arsimor të inxhinierëve më lart vlerësohet Masteri Shkencor dhe pak më poshtë Masteri Profesional. Praktika profesionale e studentëve vlerësohet maksimalisht nga gjithë të anketuarit. Po kështu vlerësohen edhe ekskusionet në terren dhe ushtrimet, detyrat si dhe projektet e kursit. Më pak vlerësohet punimi i diplomës.
Ramadan TOPUZI
- 70 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Rreth 66% e studentëve të anketuar mendojnë se inxhinierët i përshaten pjesërisht teknologjive të reja. Lidhur me njohjen e gjuhëve të huaja studentët mendojnë se është shumë e rëndësishme në formimin e inxhinierëve. Studentët e anketuar mendojnë se kohëzgjatja 10-javore e praktikës profesionale është e mjaftueshme. Ata shprehen se praktika profesionale duhet të zhvillohet përmes punësimit me pagesë. Gjithashtu ata mendojnë se praktika duhet zhvilluar si në prodhim, në projektim edhe në marrëdhënie me klientin, pra në të gjitha bashkë.
3.5.
MENDIME TË PERSONELIT TË BAZËS LABORATORIKE
Në anketimet me personelin e bazës laboratorike bie në sy vlerësimi me më pak pikë për nivelin Bachelor. Rreth 75% e të anketuarve e vlerësojnë nga pa rëndësi në pak e rëndësishme. Përjashtim bëjnë lëndët Vizaim industrial, Gjeometri deskriptive, AutoCAD dhe Kimi druri të cilat vlerësohen të rëndësishme dhe shumë rëndësishme. Lëndët e formimit profesional përgjithësisht vlerësohen më lart se gruplëndët e tjera. Për kurrikulën e Masterit Shkencor dhe Masterit Profesional vlerësimi është më i lartë për të dy grupimet e lëndëve (të formimit të përgjithshëm dhe specialitetit) të cilat vlerësohen të rëndësishme dhe shumë rëndësishme. Bie në sy vlerësimi maksimal për lëndët e specialitetit dhe sidomos lëndët që kanë të bëjnë me dizajnin dhe arkitekturën. Ushtrime, detyra dhe projekte kursi, ekskursione në terren dhe punimi i diplomës vlerësohen si shumë të rëndësishme. Për sa i përket njohjes së gjuhëve të huaja shprehen së është e rëndësishme në formimin e inxhinierëve. Lidhur me teknologjitë e reja, të anketuarit mendojnë se inxhinierët janë pjesërisht të kualifikuar. Ata shprehen se tekologjitë e reja janë domosdoshmëri. Personeli i bazës laboratorike mendon se duhet bërë më shumë lidhur me paktikën profesionale. Ata mendojnë se praktika duhet zhvilluar përmes punësimit me pagesë. Studentët duhet të ushtrohen si në prodhim, në projektim, në marrëdhënie me klientin, pra në të gjitha bashkë. Punimi i diplomës dhe praktika duhen zhvilluar njëkohësisht.
Ramadan TOPUZI
- 71 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
3.6.
Rezultate dhe diskutime
PËRPUNIMI STATISTIKOR I TË DHËNAVE
Në vijim është bërë analizë statistikore e të dhënave të anketimit, për të dy nivelet e studimit. Analiza konsiston në: 1. 2. 3. 4.
Analiza faktoriale34 Analiza e korrelacionit Studimi i varësisë së variablave (Hi-katror) ANOVA
3.6.1.
Analiza faktoriale
Për të vlerësuar saktësinë dhe zbatueshmërinë e të dhënave të marra duhet një vlerësim i shumëfishtë35(Field 2005). Besueshmëria e shkallës është matur përmes testit alfa nëpërmjet vlefshmërisë statistikore Cronbach. Analiza faktoriale është përdorur për reduktimin e të dhënave dhe përgjithësimet. Për çdo elemenet të modelit të ndërtuar janë përllogaritur elementët e vlefshmërisë dhe më pas është bërë analiza e mëtejshme për të vërtetuar apo hedhur poshtë hipotezat e ngritura në studimin tonë. Rezultati i parë i analizës faktoriale është tabela e të dhënave përshkruese lidhur me të gjithë variablat në studim. Statistikat përshkruese të përfshira janë: mesatarja, gabimi standard dhe shmangia standarde.
3.6.1.1. Analiza faktoriale për nivelin Bachelor Analiza faktoriale ka si output të parë statistika përshkruese (deskriptive) lidhur me të gjithë variablat në studim. Në tabelën e mëposhtme jepen të dhënat për Lëndët e formimit të përgjithshëm. Në këto tabela janë shtuar dhe të dhënat për variancën dhe koefiçientin e variacionit. Tabela 3.32. Statistika përshkruese për “Lëndë të formimit të përgjithshëm” Moduli Matematikë me elementë të statistikës Informatikë Fizikë Kimi e përgjithshme Kimi organike Kimi druri Gjuhë e huaj
34 35
Mesatarja
Gabimi standard
Shmangia standarde
Varianca
Koefiçienti Variacionit
4.2481
0.0587
0.9648
0.9308
22.71
3.9222 3.1889 3.1333 3.1444 4.2778 3.9876
0.0502 0.0788 0.076 0.0745 0.0512 0.0512
0.8256 1.2954 1.2483 1.2245 0.8408 1.0108
0.6817 1.6779 1.5584 1.4995 0.7069 1.3006
21.05 40.62 39.84 38.94 19.65 32.27
http://www.statisticshell.com/docs/factor.pdf Field, A.P(2005). Discovering statistics using SPSS(2nd edition),London Sage.
Ramadan TOPUZI
- 72 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Për sa i takon “lëndëve të formimit të përgjithshëm” në nivelin e studimeve Bachelor, variabli i cili ka mesataren më të ulët në analizën faktoriale është “Kimi e përgjithshme dhe inorganike” (mesatarja 3.13) kundrejt variablit i cili ka mesataren më të lartë “Kimi druri” (mesatarja 4.27) Tabela e dytë që është rezultati i analizës faktoriale është tabela e KMO dhe Bartlett’s test. Statistika KMO mat qëndrueshmërië e kampionit (e cila përcakton nëse përgjigjet e marra janë të qëndrueshme ose jo). Kjo vlerë statistikisht duhet të jetë më e madhe se 0.5 që të mund të vazhdohet me analiza të mëtejshme. Kaiser (1974)36 rekomandon se vlera minimale e KMO duhet të jetë 0.5, vlerat nga 0.70.8 konsiderohen të pranueshme dhe mbi 0.9 konsiderohen shumë të pranueshme (më bindëse). Në tabelën 3.33 vërejmë se për variablin ”Lëndët e formimit të përgjithshëm” në Bachelor, statsistika KMO është 0.673, pra një vlerë e pranueshme. Tabela 3.33. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të formimit të përgjithshëm” Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity
df
.673 317.596 21
Sig.
.000
Bartlett’s test është një tregues i fortësisë së lidhjeve të variblave në studim. Nëse vlera është më e vogël se 0.05 atëherë mund të konkludojmë që matrica e variablave në studim ka në rreshtin e mesit të gjithë variablat 1 dhe në pjesët e tjera zero. Analiza faktor në SPSS nxjerr rezulate edhe në lidhje me: • Testin Cronbach Alpha që është një test statistkor që tregon besueshmërinë e variablit të përftuar. Ai tregon sa ngushtësisht lidhen pyetjet në grup. Vlera e këtij testi duhet të jetë më e madhe se 0.6 në mënyrë që analizat e mëtejshme të kenë kuptim. • Faktor Loadings- tregon kontributin e një faktori të një ndryshoreje në analizën faktoriale. Faktori që cilësohet si variabli i lëndëve të formimit të përgjithshëm përbëhet nga 7 variabla. Tabela 3.34. Reliability Statistics për “Lëndë të formimit të përgjithshëm” Kronbach's Alpha
Numri i rasteve
.615
7
36
Cerny, C.A., & Kaiser, H.F. (1977). A study of a measure of sampling adequacy for factor-analytic correlation matrices. Multivariate Behavioral Research, 12(1), 43-47.
Ramadan TOPUZI
- 73 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Nga analiza e të dhënave rezulton se statistika Cronbach Alpa është 0.615, që është një besueshmëri e lartë e masës së variablit të përftuar. Të gjithë variablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj mbahen në model. Tabela 3.35. Faktor Loadings për “Lëndë të formimit të përgjithshëm” Modulet
Faktor Loadings
Matematikë me elementë të statistikës Informatikë Fizikë Kimi e përgjithshme dhe inorganike Kimi organike Kimi druri Gjuhë e huaj
.664 .615 .608 .703 .721 .603 .641
Siç shihet në tabelën 3.35 asnjë nga elementët në studim nuk është fshirë nga modeli. Prandaj variabli “Lëndë të formimit të përgjithshëm” është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm lidhur me kurrikulën mësimore për formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Rezultati i parë i analizës faktoriale për lëndët inxhinierike të formimit bazë është tabela e të dhënave përshkruese në lidhje me të gjithë variablat në studim. Tabela 3.36. Statistika përshkruese për “Lëndë inxhinierike të formimit bazë” Moduli
Mesatarja
Gjeometri deskriptive Vizatim industrial Mekanikë teorike Detalet e makinave Rezistencë materiale Termoteknikë Elektroteknikë Bazat e automatizimit AutoCAD
4.337 4.7037 3.6519 3.7889 3.9704 3.4407 3.5593 3.7815 4.5037
Gabimi standard 0.0501 0.0383 0.0583 0.0618 0.06 0.066 0.066 0.0603 0.0534
Shmangia standarde 0.8233 0.6286 0.9588 1.0147 0.9865 1.0848 1.0848 0.9909 0.8783
Varianca 0.6778 0.3952 0.9192 1.0296 0.9731 1.1768 1.1768 0.9818 0.7714
KoefiçientiV ariacionit 18.98 13.36 26.25 26.78 24.85 31.53 30.48 26.2 19.5
Variablat për “Lëndë inxhinierike të formimit bazë” kanë një mesatare më të lartë krahasuar me “Lëndë të formimit të përgjithshëm”. Variabli i cili ka mesataren më të ulët në analizën faktoriale në këtë rast është “Termoteknika” (3.44) kundrejt variablit i cili ka mesataren më të lartë “Vizatim industrial” (4.70), që pothuajse të gjithë të anketuarit e mendojnë si një nga modulet shumë të rëndësishme në formimin bazë të inxhinierëve të Përpunim Drurit. Në tabelën 3.37 vërejmë se për variablin “Lëndë inxhinierike të formimit bazë” në Bachelor, statsistika KMO është 0.844 pra një vlerë e pranueshme.
Ramadan TOPUZI
- 74 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.37. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë inxhinierike të formimit bazë” Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity
.844 701.055
df
36
Sig.
.000
Fortësia e lidhjes së variablave (Bartlett’s test) për këtë rast është më e vogël se 0.05 dhe mund të konkludojmë që matrica e variablave në studim ka në rreshtin e mesit të gjithë variablat 1 dhe në pjesët e tjera zero. Faktori që cilësohet si variabli i lëndëve inxhinierike të formimit bazë përbëhet nga 9 variabla. Nga të dhënat tona rezulton se vlera Cronbach Alpha është 0.822, e cila tregon një besueshmëri të lartë të masës së variablit të përftuar. Tabela 3.38. Reliability Statistics për “Lëndë inxhinierike të formimit bazë” Cronbach's Alpha
Numri i rasteve
.822
9
Të gjithë variablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj mbahen në model. Tabela 3.39. Faktor Loadings për “Lëndë inxhinierike të formimit bazë” Modulet
Faktor Loadings
Gjeometri deskriptive Vizatim industrial Mekanikë teorike Detalet e makinave Rezistencë materiale Termoteknikë Elektroteknikë Bazat e automatizimit AutoCAD
.815 .822 .804 .794 .793 .794 .791 .793 .826
Siç shihet në tabelën 3.39 asnjë nga elementët në studim nuk është fshirë nga modeli. Prandaj variabli “Lëndë inxhinierike të formimit bazë” është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm lidhur me kurrikulën mësimore për formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Në tabelën 3.40 jepen të dhëna përshkruese për Lëndët e orientuara ekonomibiznes.
Ramadan TOPUZI
- 75 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.40. Statistika përshkruese për “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” Moduli Mikro-ekonomi dhe makroekonomi Hyrje në ekonomi Administrim biznesi Financë dhe kontabilitet Njohuri mbi të drjetën Tregu dhe marketingu i produkteve drusore Organizimi dhe drejtimi i prodhimit Cilësia e prodhimeve Komunikim biznesi Shkenca e punës
Mesatarja
Gabimi standard
Shmangia standarde
Varianca
Koefiçienti Variacionit
3.39
0.0675
1.1089
1.2297
32.62
3.4037 3.9889 3.7704 3.5889
0.0671 0.0581 0.0609 0.0653
1.1025 0.9543 1.0014 1.0724
1.2156 0.9107 1.0028 1.1501
32.39 23.92 26.56 29.88
4.1519
0.0531
0.8725
0.7612
21.01
4.4296
0.0498
0.8184
0.6698
18.48
4.4778 3.9889 3.5815
0.0483 0.0574 0.0632
0.7935 0.9425 1.0378
0.6296 0.8884 1.077
17.72 23.63 28.98
Variabli që rezulton me mesataren më të ulët është “Mikro-makro-ekonomi” (3.39) kundrejt variablit i cili ka mesataren më të lartë “Cilësia e prodhimeve” (4.47), që pothuajse të gjithë të anketuarit e mendojnë si një nga modulet shumë të rëndësishëm në formimin bazë të inxhinierëve të Përpunim Drurit. Në tabelën 3.41 vërejmë se për variablin ”Lëndët e orientuara ekonomi-biznes” në Bachelor, statsistika KMO është 0.829 (vlerë e pranueshme). Tabela 3.41. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity
Df
.829 953.790 45
Sig.
.000
Fortësia e lidhjes së variablave (Bartlett’s test) për këtë rast është më e vogël se 0.05 dhe mund të konkludojmë që matrica e variablave në studim ka në rreshtin e mesit të gjithë variablat 1 dhe në pjesët e tjera zero. Faktori që cilësohet si variabli ”Lëndë inxhinierike të formimit bazë” përbëhet nga 10 variabla. Vlera Cronbach Alpha është 0.847 dhe tregon një besueshmëri të lartë të masës së variablit të përftuar. Tabela 3.42. Reliability Statistics për “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” Cronbach's Alpha
Numri i rasteve
.847
10
Të gjithë variablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj mbahen në model. Ramadan TOPUZI
- 76 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.43. Faktor Loadings për “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” Modulet Mikro-ekonomi dhe makro-ekonomi Hyrje në ekonomi Administrim biznesi Financë dhe kontabilitet Njohuri mbi drjetën Tregu dhe marketing i produkteve drusore Organizimi dhe drejtimi i prodhimit Cilësia e prodhimeve Komunikim biznesi Shkenca e punës
Faktor Loadings .833 .825 .830 .826 .832 .831 .839 .834 .830 .846
Siç shihet në tabelën 3.43 asnjë nga elementët në studim nuk është fshirë nga modeli. Prandaj variabli “Lëndë të orientuara ekonomi biznes” është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm lidhur me kurrikulën mësimore për formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Nga të dhënat e tabelës 3.44 vërehet se përveç dy variablave “Njohuri mbi pyllin” dhe “Transporti i brendshëm në industrinë e drurit” që kanë një mesatare nën 4, variabalat e tjerë kanë një mesatare më të madhe se 4. Pra, këto module sipas të anketuarve vlerësohen nga të rëndësishme deri në shumë të rëndësishme. Tabela 3.44. Statistika përshkruese për “Lëndë të formimit profesional” Moduli Njohuri mbi pyllin Studim druri Struktura e drurëve kryesorë Lëndë e sharruar Mbrojtja e drurit Tharje druri Ngjitja dhe lustrimi i drurit Përpunimi sipërfaqësor i drurit Instrumentat prerës Makinat dhe përpunimi mekanik i drurit Gjysëm fabrikatet prej druri Prodhime të gatshme druri Makina me komandim numerik Transporti i brendshëm në indust. e drurit Mbrojtja e mjedisit në industrinë e drurit Sigurimi teknik
Mesatarja 3.8481 4.3741 4.2185 4.2667 4.3852 4.5667 4.5815 4.4444 4.3667 4.3815 4.3037 4.2259 4.2852 3.837 4.0074 4.4926
Gabimi standard 0.0626 0.0441 0.0501 0.051 0.0487 0.0443 0.0371 0.0446 0.0467 0.0466 0.0499 0.0544 0.0485 0.0615 0.0563 0.0416
Shmangia Koefiçienti Varianca standarde Variacionit 1.028 1.0586 26.74 .754 0.525 16.56 .828 0.677 19.5 .845 0.7019 19.64 .801 0.6392 18.23 .766 0.529 15.93 .610 0.3707 13.29 .735 0.5378 16.5 .777 0.59 17.59 .767 0.5863 17.48 .829 0.6732 19.06 .901 0.8001 21.17 .804 0.6358 18.61 1.011 1.0217 26.34 .926 0.855 23.07 .695 0.4665 15.2
Variabli me mesataren më të ulët rezulton “Transporti i brendshëm në industrinë e drurit” (3.84) kundrejt variablit me mesataren më të lartë “Ngjitja dhe lustrimi i drurit” (4.58), që pothuajse të gjithë të anketuarit e mendojnë si një nga modulet shumë të rëndësishëm në formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Në tabelën 3.45 vërejmë se për variablin Lëndët e specialitetit në Bachelor, statsistika KMO është 0.857 pra një vlerë e pranueshme.
Ramadan TOPUZI
- 77 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.45. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të formimit profesional” Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity
.857 1848.136
df
120
Sig.
.000
Faktori që cilësohet si variabli ”Lëndë të specialitetit” përbëhet nga 16 variabla. Vlera Cronbach Alpha është 0.876 dhe tregon një besueshmëri të lartë të masës së variablit të përftuar. Tabela 3.46. Reliability Statistics Test për “Lëndë të formimit profesional” Cronbach's Alpha
Numri i rasteve
.876
16
Të gjithë variablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj mbahen në model. Tabela 3.47. Faktor Loadings për “Lëndë të formimit profesional” Modulet Njohuri mbi pyllin Studim druri Struktura e drurëve kryesorë Lëndë e sharruar Mbrojtja e drurit Tharje druri Ngjitja dhe lustrimi i drurit Përpunimi sipërfaqësor i drurit Instrumentat prerës Makinat dhe përpunimi mekanik i drurit Gjysëm fabrikatet prej druri Prodhime të gatshme druri Makina me komandim numerik Transporti i brendshëm në industrinë e drurit Mbrojtja e mjedisit në industrinë e drurit Sigurimi teknik
Faktor Loadings .645 .661 .699 .658 .620 .611 .637 .663 .715 .684 .747 .717 .632 .607 .734 .617
Siç shihet në tabelën 3.47 asnjë nga elementët në studim nuk është fshirë nga modeli. Prandaj variabli “Lëndë të formimit profesional” është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm lidhur me kurrikulën mësimore për formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Në tabelën 3.48 jepen të dhëna përshkruese për Lëndë të tjera (me zgjedhje).
Ramadan TOPUZI
- 78 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.48. Statistika përshkruese për “Lëndë të tjera” (me zgjedhje) Moduli
Mesatarja
Materialet ndihmëse Historia e mobilieve Shfrytëzimi i pyjeve Dendrokronologji Remonti i maki. përp. drurit Prodhimi i letrës Insektet, kërpudh. ksilofage Menaxhimi i karrierës Administrim publik Edukim fizik Prodhime speciale druri
3.7704 3.363 3.5926 3.1519 3.8667 3.0333 3.237 3.0407 2.8778 2.3593 4.00
Gabimi standard 0.055 0.072 0.0717 0.0748 0.0583 0.0837 0.0759 0.0743 0.075 0.0757 0.061
Shmangia standarde 0.9039 1.1829 1.1778 1.2297 0.9586 1.3752 1.2478 1.2203 1.233 1.2438 1.0019
Varianca 0.817 1.3994 1.3873 1.5122 0.919 1.8911 1.557 1.489 1.5203 1.547 1.0037
Koefiçienti Variacionit 23.97 35.18 32.79 39.02 24.79 45.34 38.55 40.13 42.85 52.72 25.05
Nga të dhënat e tabelës 3.49 vërehet se këto lëndë sipas të anketuarve janë më pak të rëndësishmet. Përveç lëndës “Prodhime speciale druri”, të gjitha lëndët e tjera janë vlerësuar si pak të rëndësishme ose pa rëndësi. Variabli me mesataren më të ulët rezulton “Edukimi fizik” (2.36) kundrejt variablit me mesataren më të lartë “Prodhime speciale druri” (4), që pothuajse të gjithë të anketuarit e mendojnë si një nga modulet e rëndësishëm në formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Në tabelën e mëposhtme vërejmë se për variablin ”Lëndë të tjera” (me zgjedhje) në Bachelor, statsistika KMO është 0.835 pra një vlerë e pranueshme. Tabela 3.49. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të tjera” (me zgjedhje) Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity
df
.835 816.721 55
Sig.
.000
Fortësia e lidhjes së variablave (Bartlett’s test) për këtë rast është më e vogël se 0.05 dhe mund të konkludojmë që matrica e variablave në studim ka në rreshtin e mesit të gjithë variablat 1 dhe në pjesët e tjera zero. Faktori që cilësohet si variabli i lëndëve të tjera (me zgjedhje) përbëhet nga 11 variabla. Vlera Cronbach Alpha është 0.831 dhe tregon një besueshmëri të lartë të masës së variablit të përftuar. Tabela 3.50. Reliability Statistics për “Lëndë të tjera” (me zgjedhje) Cronbach's Alpha
Numri i rasteve
.831
11
Të gjithë variablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj mbahen në model. Ramadan TOPUZI
- 79 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.51. Faktor Loadings për “Lëndë të tjera” (me zgjedhje) Modulet
Faktor Loadings
Materialet ndihmëse Historia e mobilieve Shfrytëzimi i pyjeve Dendrokronologji Remonti i makinave të përpunim drurit Prodhimi i letrës Insektet dhe kërpudhat ksilofage Menaxhimi i karrieres Administrim publik Edukim fizik Prodhime speciale druri
.628 .610 .680 .672 .695 .659 .600 .642 .703 .601 .694
Siç shihet në tabelën 3.51 asnjë nga elementët në studim nuk është fshirë nga modeli. Prandaj variabli “Lëndë të tjera” është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm lidhur me kurrikulën mësimore për formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit.
3.6.1.2.
Analiza faktoriale për nivelin Master Shkencor
Analiza faktoriale është përdorur edhe për Masterin Shkencor dhe ka si output të parë statistika përshkruese (deskriptive) lidhur me të gjithë variablat në studim. Në tabelën e mëposhtme jepen këto të dhëna për Lëndët e formimit të përgjithshëm dhe profesional. Tabela 3.52. Statistika përshkruese për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” Moduli Matematikë e aplikuar Impiantet industriale CIM Menaxhimi i burimeve njerëzore Tregu dhe marketingu ndërkombëtar Automatizimi i prodhimit Menaxhimi i cilësisë Gjuhë e huaj (e dytë)
3.9333 3.8296 3.8852
Gabimi standard 0.0534 0.0553 0.0598
Shmangia standarde 0.8768 0.9088 0.9821
3.7259
0.0591
3.9037 4.137 4.4296 3.7037
Mesatarja
0.7688 0.8259 0.9645
Koefiçienti Variacionit 22.29 23.73 25.28
0.9712
0.9432
26.07
0.0555
0.9115
0.8308
23.35
0.0519 0.041 0.0626
0.8534 0.6739 1.028
0.7284 0.4541 1.0569
20.63 15.21 27.76
Varianca
Variabli me mesataren më të ulët rezulton “Gjuha e huaj (e dytë)” me një mesatare prej 3.70 kundrejt variablit me mesataren më të lartë “Menaxhimi i cilësisë” me një mesatare prej 4.42. Sipas të anketuarve kjo lëndë është e rëndësishme në formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Për variablin lëndët e formimit të përgjithshëm dhe profesional në Master Shkencor, statsistika KMO është 0.693 dhe është një vlerë e pranueshme.
Ramadan TOPUZI
- 80 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.53. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity
.693 378.114
df
28
Sig.
.000
Fortësia e lidhjes së variablave (Bartlett’s test) për këtë rast është më e vogël se 0.05 dhe mund të konkludojmë që matrica e variablave në studim ka në rreshtin e mesit të gjithë variablat 1 dhe në pjesët e tjera zero. Faktori që cilësohet si variabli i ”Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” përbëhet nga 11 variabla. Vlera Cronbach Alpha është 0.688 dhe tregon një besueshmëri të lartë të masës së variablit të përftuar. Tabela 3.54. Faktor Loadings për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” Cronbach's Alpha
Numri i rasteve
.688
8
Të gjithë variablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj mbahen në model. Tabela 3.55. Reliability Statistics për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” Modulet Matematikë e aplikuar Impiantet industriale CIM Menaxhimi i burimeve njerëzore Tregu dhe marketingu ndërkombëtar Automatizimi i prodhimit Menaxhimi i cilësisë Gjuhë e huaj (e dytë)
Faktor Loadings .626 .759 .692 .640 .650 .630 .679 .615
Siç shihet në tabelën 3.55 asnjë nga elementët në studim nuk është fshirë nga modeli. Prandaj variabli “Lëndë të formimit të përgjithshëm” është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm lidhur me kurrikulën e Masterit Shkencor për formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Si për nivelin Bachelor edhe për Masterin Shkencor, lidhur me “Lëndët e formimit profesional” të anketuarit mendojnë se janë më të rëndësishmet. Variabli me mesataren më të ulët rezulton “Biomasa lignocelulozike” me mesatare 3.26 kundrejt variablit me mesataren më të lartë “Dizajni i mobiljeve” me mesatare 4.59. Shumica e të anketuarve mendojnë se kjo lëndë është shumë e rëndësishme.
Ramadan TOPUZI
- 81 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.56. Statistika përshkruese për “Lëndë të formimit profesional dhe të tjera” Moduli
Mesatarja
Studim druri (thellim) Teoria e prerjes së drurit Teoria e ngjitjes dhe lustrimit të drurit Konstruksione druri Projektimi i linjave Dizajni i mobiljeve Cikli i jetës së prodhimeve prej druri Modelet e prerjes Studim tematik Konservimi dhe restaurimi i veprave të artit prej druri Biomasa lignocelulozike
4.0852 4.1741 4.3704 4.237 4.1259 4.5926 3.8889 4.1704 3.8045 3.4778 3.263
Gabimi standard 0.0482 0.0456 0.0421 0.0502 0.0603 0.0435 0.0573 0.0528 0.0607 0.0694 0.0695
Shmangia standarde 0.7927 0.7488 0.6924 0.8244 0.9901 0.7141 0.9419 0.8669 0.9902 1.1396 1.1412
Për variablin lëndët e formimit të përgjithshëm në Master Shkencor, statsistika KMO është 0.857 dhe është një vlerë e pranueshme. Tabela 3.57. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të formimit profesional dhe të tjera” Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity
df
.857 1024.664 55
Sig.
.000
Fortësia e lidhjes së variablave (Bartlett’s test) për këtë rast është më e vogël se 0.05 dhe mund të konkludojmë që matrica e variablave në studim ka në rreshtin e mesit të gjithë variablat 1 dhe në pjesët e tjera zero. Faktori që cilësohet si variabli ”Lëndë të formimit profesional dhe të tjera” përbëhet nga 12 variabla. Vlera Cronbach Alpha është 0.855 dhe tregon një besueshmëri të lartë të masës së variablit të përftuar. Tab. 3.58. Reliability Statistics për “Lëndë të formimit profesional dhe të tjera” Cronbach's Alpha
Numri i rasteve
.855
11
Të gjithë variablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj mbahen në model. Siç tregohet në tabelën 3.59 asnjë nga elementët në studim nuk është fshirë nga modeli. Prandaj variabli “Lëndë të formimit profesional dhe të tjera” është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm lidhur me kurrikulën e Master Shkencor për formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit.
Ramadan TOPUZI
- 82 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.59. Faktor Loadings për “Lëndë të formimit profesional dhe të tjera” Modulet Faktor Loadings Studim druri (thellim) .688 Teoria e prerjes së drurit .754 Teoria e ngjitjes dhe lustrimit të drurit .655 Konstruksione druri .671 Projektimi i linjave .697 Dizajni i mobiljeve .722 Cikli i jetës së prodhimeve prej druri .639 Modelet e prerjes .628 Studim tematik .609 Konservimi dhe restaurimi veprave të artit .675 prej druri Biomasa lignocelulozike .787
3.6.1.3.
Analiza faktoriale për nivelin Master Profesional
Analiza faktoriale është përdorur gjithashtu edhe për Masterin Profesional dhe ka si output të parë statistika përshkruese (deskriptive) lidhur me të gjithë variablat në studim. Në tabelën që vijon jepen të dhënat (statistika përshkruese) për Lëndë të formimit profesional. Tabela 3.60. Statistika përshkruese për “Lëndë të formimit profesional”
4.2222 4.5185 4.6963
Gabimi standard 0.0452 0.0412 0.0317
Shmangia standarde 0.7434 0.6773 0.5213
3.7074
0.064
4.2333 4.0185
0.047 0.0571
Moduli
Mesatarja
Drurët kryesorë industrial Arkitektura e interierit Dizajni i mobiljeve Restaurimi i veprave të artit prej druri Teknikat e ngjitjes së drurit Konstruksione arkitektonike
0.5527 0.4588 0.2717
Koefiçienti Variacionit 17.61 14.99 11.1
1.0523
1.1074
28.38
0.772 0.9385
0.5959 0.8807
18.24 23.35
Varianca
Variabli me mesataren më të ulët rezulton “Restaurimi i veprave të artit prej druri” me mesatare 3.70 kundrejt variablit me mesataren më të lartë “Dizajni i mobiljeve” me mesatare 4.70. Shumica e të anketuarve mendojnë se kjo lëndë është shumë e rëndësishme. Për variablin lëndë të formimit profesional vlera KMO është 0.598 dhe është një vlerë e pranueshme. Tabela 3.61. KMO and Bartlett's Test për “Lëndë të formimit profesional” Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity
df
302.272 15
Sig.
Ramadan TOPUZI
.598
.000
- 83 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Fortësia e lidhjes së variblave (Bartlett’s test) për këtë rast është më e vogël se 0.05 dhe mund të konkludojmë që matrica e variablave në studim ka në rreshtin e mesit të gjithë variablat 1 dhe në pjesët e tjera zero. Faktori që cilësohet si variabli ”Lëndë formimit të përgjithshëm” përbëhet nga 6 variabla. Vlera Cronbach Alpha është 0.763 dhe tregon një besueshmëri të lartë të masës së variablit të përftuar. Tabela 3.62. Reliability Statistics për “Lëndë të formimit profesional” Cronbach's Alpha
Numri i rasteve
.763
6
Të gjithë variablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj mbahen në model. Tabela 3.63. Faktor Loadings për “Lëndë të formimit profesional” Modulet Drurët kryesorë industrial Arkitektura e interierit Dizajni i mobiljeve Restaurimi i veprave të artit prej druri Teknikat e ngjitjes së drurit Konstruksione arkitektonike
Faktor Loadings .677 .734 .624 .654 .681 .601
Siç shihet në tabelën 3.63 asnjë nga elementët në studim nuk është fshirë nga modeli. Prandaj variabli “Lëndë të formimit profesional” është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm lidhur me kurrikulën mësimore për formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Në tabelën 3.64 variabli me mesataren më të ulët rezulton “Histori mobiljesh” me mesatare 3.40 kundrejt variablit me mesataren më të lartë Menaxhimi i cilësisë me mesatare prej 4.51. Shumica e të anketuarve mendojnë se kjo lëndë është shumë e rëndësishme. Tabela 3.64. Statistika përshkruese për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera bazë”
4.5148
Gabimi standard 0.0351
Shmangia standarde 0.5766
0.3325
Koefiçienti Variacionit 12.77
4.2407
0.045
0.7401
0.5478
17.45
4.0481 3.4074
0.0561 0.0659
0.9214 1.0824
0.849 1.1717
22.76 31.77
3.5222
0.0653
1.0724
1.1501
30.45
3.9074 4.1259
0.0604 0.0492
0.9919 0.8082
0.984 0.6532
25.39 19.59
Moduli
Mesatarja
Menaxhimi i cilësisë Teknikat përpunimit mekanik të drurit CAD-CAM Histori mobiljesh Ndriçimi në interier dhe eksterier Përdorimi i drurit në fasada Anglisht
Ramadan TOPUZI
- 84 -
Varianca
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Për variablin lëndë të specialitetit dhe të tjera vlera KMO është 0.793 dhe është një vlerë e pranueshme. Fortësia e lidhjes së variablave (Bartlett’s test) për këtë rast është më e vogël se 0.05 dhe mund të konkludojmë që matrica e variablave në studim ka në rreshtin e mesit të gjithë variablat 1 dhe në pjesët e tjera zero. Tabela 3.65. KMO dhe Bartlett's Test për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera bazë” Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. Approx. Chi-Square Bartlett's Test of Sphericity
.793 419.764
df
21
Sig.
.000
Faktori që cilësohet si variabli lëndë të specialitetit dhe të tjera përbëhet nga 7 variabla. Vlera Cronbach Alpha është 0.828 dhe tregon një besueshmëri të lartë të masës së variablit të përftuar. Tabela 3.66. Reliability Statistics për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera bazë” Cronbach's Alpha
Numri i rasteve
.828
7
Të gjithë variablat e këtij faktori kanë një loading faktor më të madh se 0.6 dhe prandaj mbahen në model. Tabela 3.67. Faktor Loadings për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera bazë” Modulet Faktor Loadings Menaxhimi i cilësisë .630 Teknikat përpunimit mekanik të drurit .655 CAD-CAM .634 Histori mobiljesh .648 Ndriçimi në interior dhe eksterier .648 Përdorimi i drurit në fasada .659 Anglisht .700
Siç shihet në tabelën 3.67 asnjë nga elementët në studim nuk është fshirë nga modeli. Prandaj variabli “Lëndë të specialitetit dhe të tjera bazë” është gjetur të jetë i besueshëm dhe i vlefshëm lidhur me kurrikulën mësimore për formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit.
3.6.2.
Analiza e korrelacionit
Analizat e korrelacionit ndihmojnë vlerësimin sasior të një lidhje lineare midis dy variablave. Analizat gjenerojnë një koefiçient korrelacioni r, që tregon nëse lidhja është lineare, sa e fuqishme është ajo dhe nëse korrelacioni është pozitiv ose negativ. Përdoret kur kemi çifte të dhënash numerike dhe kur dëshirojmë një matje statistikore për të parë se sa mirë një vijë përshtatet me të dhënat.
Ramadan TOPUZI
- 85 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Analiza e korrelacionit 37 (David R. Anderson, Dennis J. Sweeney, 2008) përdoret në rastet kur nuk jemi të interesuar aq për ekauacionin që lidh 2 apo më shumë variabla, por për matjen e shkallës së fortësisë së lidhjes midis tyre.
3.6.2.1. Analiza e korrelacionit për nivelin Bachelor H2o: Lëndët e formimit të përgjithshëm, lëndët inxhinierike të formimit bazë, lëndët e orientuara ekonomi-biznes, lëndët e specialitetit dhe lëndë të tjera në nivelin Bachelor nuk kanë një ndikim statistikisht të rëndësishëm në formimin profesional të inxhinerëve të Përpunim Drurit. H2a: Lëndët e formimit të përgjithshëm, lëndët inxhinierike të formimit bazë, lëndët e orientuara ekonomi-biznes, lëndët e specialitetit dhe lëndë të tjera në nivelin Bachelor kanë një ndikim statistikisht të rëndësishëm në formimin profesional të inxhinierëve të Përpunim Drurit. Për të parë fortësinë e lidhjes midis këtyre dy elementëve është përdorur analiza e korrelacionit. Matja e korrelacionit midis variablave bëhet secili nga grup lëndët me variablin e krijuar Bachelor. Rezultatet e SPSS për nivelin Bachelor janë si më poshtë: Tabela 3.68. Rezultatet e korrelacionit për nivelin Bachelor Niveli Bachelor Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N
L. F. L.I.F.bazë L.O.E.biznes L.specialitetit L.të tjera përgjithshëm Bachelor Bachelor Bachelor Bachelor Bachelor ** ** ** ** .651 .617 .700 .755 .655** .000 .000 .000 .000 .000 270 270 270 270 270
Referuar tabelës 3.68 të gjitha grupimet e lëndëve kanë lidhje statistikisht të fortë në formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit në nivelin Bachelor. Të gjithë korrelacionet dalin me vlera të larta dhe domethënëse. Nëse rendisim grupimet e lëndëve pët të treguar se cili grupim ka ndikimin më të madh do të kemi: 1. Lëndët e specialitetit r=0.755 2. Lëndët e orientuara ekonomi-biznes r=0.700 3. Lëndët e tjera (me zgjedhje) r=0.655 4. Lëndët e formimit të përgjithshëm r=0.651 5. Lëndët inxhinierike të formimit bazë r=0.617 Për “Lëndë të specialitetit” kemi vlerën më të lartë me një ndikim pozitiv r = 0.755 me nivel sigurie <0.0001. Sipas të anketuarve ky grupim lëndësh është më i rëndësishmi në formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit.
37
Anderson, R. D., & Sweeney, D.J. (2008). Statistics for Business and Economics. Tenth Edition.
Ramadan TOPUZI
- 86 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
3.6.2.2.
Analiza e korrelacionit për nivelin Master Shkencor
H2o: Lëndët e formimit të përgjithshëm dhe lëndët e specialitetit në nivelin Master Shkencor nuk kanë një ndikim statistikisht të rëndësishëm në formimin profesional të inxhinierëve të Përpunim Drurit. H2a: Lëndët e formimit të përgjithshëm dhe lëndët e specialitetit në nivelin Master Shkencor kanë një ndikim statistikisht të rëndësishëm në formimin profesional të inxhinierëve të Përpunim Drurit. Matja e korrelacionit midis variablave bëhet secili nga grup lëndët me variablin e krijuar Master Shkencor. Rezultatet e SPSS për nivelin Master Shkencor janë si më poshtë: Tabela 3.69. Rezultatet e korrelacionit për nivelin Master Shkencor Lëndë të formimit të përgjithshëm .868** .000 270
Master Shkencor Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N
Lëndë të specialitetit .900** .000 270
Referuar tabelës 3.69 të dy grupimet e lëndëve kanë lidhje statistikisht të rëndësishme në formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit në nivelin Master Shkencor. Edhe në këtë rast, për “Lëndë të specialitetit” kemi vlerën më të lartë me një ndikim pozitiv r = 0.900 me nivel sigurie <0.0001.
3.6.2.3.
Analiza e korrelacionit për nivelin Master Profesional
Matja e korrelacionit midis variblave bëhet secili nga grup lëndët me variablin e krijuar Master Profesional. Rezultatet e SPSS për nivelin Master Profesional janë si më poshtë: Tabela 3.70. Rezultatet e korrelacionit për nivelin Master Profesional Master Shkencor Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N
Lëndë të formimit të përgjithshëm .900** .000 270
Lëndë të specialitetit .924** .000 270
Referuar tabelës 3.70 të dy grupimet e lëndëve kanë lidhje statistikisht të rëndësishme në formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit në nivelin Master Profesional. Edhe në këtë rast, për “Lëndë të specialitetit” kemi vlerën më të lartë me një ndikim pozitiv r = 0.924 me nivel sigurie <0.0001.
Ramadan TOPUZI
- 87 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Analiza e tufave (Cluster Analysis)
3.6.3.
Në vijim është bërë analiza e tufave (Cluster Analysis). Përmes kësaj analize bëhet grupimi i vlerave sipas ngashmërisë. Për rastin konkret vlerësimet e të anketuarve analizohen duke dhënë grupime ose tufa të lëndëve sipas ngjashmërisë. Grafiku i mëposhtëm tregon ngjashmërinë për lëndë të formimit të përgjithshëm. Dendrogram W ard Linkage, Correlation Coefficient Distance
Similarity
29.73
53.15
76.58
100.00
ik at em t Ma
ë
me
t en m Ele
ë
të
i at St
ikë at rm o f In
zi Fi
ie Kim
kë
me sh it h j rg Pë
e dh
n ga or In
ike an rg iO m Ki
ri ru iD m i K
Variables
Figura 3.18. Analiza e tufave për Lëndë të formimit të përgjithshëm, Bachelor
Në figurën 3.18 dallohen dy grupe lëndësh që sipas vlerësimit të anketuarve grupohen në dy tufa. Njëra tufë përfshin; “Matematikë, informatikë dhe fizikë” dhe tufa tjetër; “Kimi e përgjithshme, kimi organike dhe kimi druri”. Me të njëjtën logjikë është vijuar edhe me grupimet e tjera të lëndëve për nivelin Bachelor. Dendrogram Ward Linkage, Correlation Coefficient Distance 41.44
Similarity
60.96
80.48
100.00
e Gj
e ial t iv tr rip us k d s In De im ri at et z i V om
CA to Au
D
ikë an ek M
ik or Te
e
te le ta e D
v ina ak M
e
z is Re
ë nc te
le ria te a M
it kë kë im ni ni t iz ek ek a t t o m ro to rm kt Te Au Ele e t za Ba
Variables
Figura 3.19. Analiza e tufave për Lëndë inxhinierike të formimit bazë, Bachelor
Ramadan TOPUZI
- 88 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Për rastin e lëndëve inxhinierike bazë kemi dy grupime kryesore. Njëri grup përfshin kryesisht lëndët që kanë të bëjnë me grafikën inxhinierike (Gjeometri deskriptive, Vizatim industrial dhe AutoCAD). Grupi tjetër përfshin dy tufa të tjera të lëndëve inxhinierike bazë.
Dendrogram Ward Linkage, Correlation Coefficient Distance
Similarity
45.24
63.49
81.75
100.00
ikr M
o
o Ek
e dh mi o n
o kr Ma
i om on k E
i i it n e e i) et es dh kt om es të lit ev om ro ej bi du iz n on zn i r a B on k o iP him B t D r i g E i d n r P m i o i të iki t im (E në Ko Pr rim bi ej s e gu un e rje is t m Dr në im dh t in ia r o u in e e s Hy u ë K P k m lë dh e nc oh ar Ci Ad a Nj M mi na e nc Fi iz i h e n k d a u Sh rg eg O Tr
Variables
Figura 3.20. Analiza e tufave për Lëndët e orientuara ekonomi-Biznes, Bachelor
Për rastin e lëndëve të orientuara ekonomi-biznes kemi dy grupime. Ndërkohë njëri grup ndahet në dy tufa dhe vetë tufa në dy të tjera.
Dendrogram Ward Linkage, Correlation Coefficient Distance
Similarity
33.75
55.83
77.92
100.00
i i i i i i) s rë ar rit rit t ri us (C l in ur ur nik ik ur ur m rë ru Dru so us ik Dr Dr nd Dr Dr Py rru e nji ek P re an e D I d i a T k j er e i i e m y n b r j i e e i r h i ë I t r r r m p S n K a a o im im hm Nu i m t ud iM m e tp m it në gur nt tr ts ës ur S ve (I Th nim at e hë dë it rë lu s aq is me Ga dim Si oh r s u n f j L k u d u i u r d p r N r të e ë n Lë je Dr br an Dr st e re M Pë e dh i Sip m e In Fa im e a a iB ae a ko j h r h j m i m t t i i t j d u d ë e j r n jt o kt oj at ys Ng rp u po bro Pr tm br ru Gj M ns kin na St M i Pë a a k M a Tr M
Variables
Figura 3.21. Analiza e tufave për Lëndët e formimit profesional, Bachelor
Ramadan TOPUZI
- 89 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Lëndët e formimit profesional grupohen në disa tufa dhe sipas ngjashmërisë kemi lëndët që trajtojnë mikro dhe makroskopinë e drurit (një tufë), “Lëndë e sharruar dhe Mbrojtje druri” tufa tjetër, “Tharje druri, Ngjitja dhe lustrimi i drurit dhe Përpunimi sipërfaqësor i drurit” një tufë tjetër e kështu me radhë. Përgjithësisht këto lëndë kanë një vlerësim të përafërt. Dendrogram W ard Linkage, Correlation Coefficient Distance
Similarity
44.32
62.88
81.44
100.00
i s e ik m ia lik ës ve ur ve ag rë ës ni gj F iz je er ub of Dr ilje et pu hm b o lo sil rri r e iP i l Py im iL o ë i n K a k d a i m i i P i o t K u M N r im a kr ec im ii e st Ed të let ro dh dh im ia Sp ëz in i ia ve ro m or e yt nd pu xh er t a r P r d e m f a t s in A D a hi Kë Hi en Sh M ak e od M M dh Pr ii t t e on kt m se Re In
Variables
Figura 3.22. Analiza e tufave për Lëndë të tjera (me zgjedhje), Bachelor
Për rastin e lëndëve me zgjedhje kemi dy grupime dhe ku njëri grup përbëhet nga dy tufa për të cilat të anketuarit kanë dhënë vlerësim të përafërt.
Dendrogram Ward Linkage, Correlation Coefficient Distance
Similarity
40.17
60.11
80.06
100.00
t ) e it ë le tu re hj të ia bë sis ej zo him tr m jid lë dy Dr rë us ko od Ci e e Zg ë r r ( j i ( d ë i N r it iP In aj m e im Nd ua mi hi et Hu ev lik dh iz i gu ax e nt p o m t i a r n n i a A r ë P pi m et e Me Bu uh e Im rk to ii Gj es ikë Au im Ma oç at r h e (P em ax dh at M en u M M CI eg r T
Variables
Figura 3.23. Analiza e tufave për Lëndë të formimit të përgjithshëm, Master Shkencor
Ramadan TOPUZI
- 90 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Lëndët e formimit të përgjithëm të nivelit Master Shkencor grupohen në dy tufa “Matematikë e aplikuar, Impiantet industriale dhe CIM” njëra tufë dhe tufa tjetër “Menaxhimi i burimeve njerëzore, Tregu dhe marketingu, Automatizimi i prodhimit, Menaxhimi i cilësisë dhe Gjuha e huaj”. Dendrogram Ward Linkage, Correlation Coefficient Distance
Similarity
41.33
60.89
80.44
100.00
i i ) s it e ej rit ur ve t ik ike je lim ur rim av pr ru Dr el st ilj e er ma loz Dr nj i e h e u b iD l L v Pr lu T ë o Te n L i ( e m e s i e o i i i M c s im im he ur im ur ks ii et no rje kt dh ud ta jn el Dr ru sd Lig re je ro St es st m je iz a od P o P i t R a n i r i D M s j e P a ud Ko i& ës ia Ng St om im e et or Bi rv ia iJ Te e r i l o k ns Ci Te Ko
Variables
Figura 3.24. Analiza e tufave për Lëndë të formimit profesional, Master Shkencor
Lëndët e formimit profesional të Masterit Shkencor përsëri grupohen në dy tufa “Studim druri, Teoria e prerjes së drurit, Teoria e ngjitjes dhe lustrimit të drurit, Impiantet industriale dhe CIM” njëra tufë dhe tufa tjetër “Projektimi i linjave, Dizajni i mobiljeve, Modelet e prerjes, Studim tematik, Konservimi dhe restaurimi i veprave të artit prej druri si dhe Biomasa lignocelulozike”. Dendrogram Ward Linkage, Correlation Coefficient Distance
Similarity
46.88
64.58
82.29
100.00
ë or es ry K ët ur Dr
I
t us nd
l ria
te ka ni k Te
ë ss je j it g N
R
it ur Dr
t es
ii rim au
e av pr e V
të
Ar
t it
n
tr ns Ko
uk
ne sio
k Ar
kt it e
ike on
Ar
k
a ur kt it e
e
rit rie te In
i jn za Di
ilje ob iM
ve
Variables
Figura 3.25. Analiza e tufave për Lëndët e formimit profesional, Master Profesional
Ramadan TOPUZI
- 91 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Siç duket edhe nga grafiku lëndët e formimit profesional në Master Profesional grupohen në dy tufa “Drurët kryesorë industrial, Teoria e ngjitjes, Restaurimi i veprave të artit dhe Konstruksione arkitektonike” njëra tufë, “Arkitektura e interierit dhe Dizajni i mobiljeve” tufa tjetër, gjithmonë sipas vlerësimit të të anketuarve.
Dendrogram Ward Linkage, Correlation Coefficient Distance
Similarity
49.52
66.34
83.17
100.00
h ax en M
i im
t ik an k e M it nim u rp Pë
ë sis ilë C i
te ika kn e T
C
A -C AD
i riç Nd
M
në mi
In
he rd rie e t
er st Ek
r Pë
i rim do
rit ru iD
në
da sa Fa st Hi
or
sh ilje ob iM
t ish gl n A
Variables
Figura 3.26. Analiza e tufave për Lëndët e formimit profesional dhe të tjera, M. P.
Siç duket edhe nga grafiku për këtë grup lëndësh në Master Profesional vërehet vetëm lënda Anglisht më vete dhe një tufë me të gjitha lëndët e tjera.
3.6.4.
Analiza e faktorit kryesor PCA
Analiza e faktorit kryesor PCA (Principlal Component Factor Analysis of the Correlation Matrix) është një metodë matematikore38 që përdoret për reduktimin e një numri të madh variablash në një numër më të vogël që konsiderohen si komponentë kryesorë. Përmes kësaj analize tregohet se cili nga faktorët që analizohen ka ndikim më të madh në përqindjen e variancës. Në tabelat (3.71 deri 3.75) tregohen; Varianca, % e Variancës dhe faktorët ndikues sipas grupimit të lëndëve.
38
ftp://statgen.ncsu.edu/pub/thorne/molevoclass/AtchleyOct19.pdf
Ramadan TOPUZI
- 92 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.71. PCA për “Lëndë të formimit të përgjithshëm” Bachelor Rotated Varimax Variabli Matematikë Informatikë Fizikë Kimi e përgjithshme Kimi organike Kimi druri Varianca % Variancës
Factor Rotation Faktor1 -0.033 0.038 0.138 0.71 0.759 0.855 1.8331 0.306
Variabli Matematikë Informatikë Fizikë Kimi e përgjithshme Kimi organike Kimi druri
Loadings and Communalities Faktor2 Faktor3 Kumulative -0.073 0.9 0.817 -0.542 0.556 0.604 -0.831 0.155 0.733 -0.451 -0.11 0.72 -0.383 -0.1 0.733 0.21 0.133 0.793 1.3838 1.1834 4.4003 0.733 0.231 0.197
Faktor1 0.054 -0.073 -0.135 0.31 0.361 0.619
Faktor2 0.196 -0.321 -0.68 -0.245 -0.165 0.482
Faktor3 0.825 0.365 -0.091 -0.164 -0.129 0.282
Tabela 3.72. PCA për “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” Bachelor Rotated Varimax Variabli Mikro Ekonomi Hyrje në ekonomi Administrim biznesi Financë-Kontabilitet Njohuri mbi të drejtën Tregu dhe Marketingu Organizim, drejtim prodh Cilësia e prodhimeve Mikro Ekonomi Varianca % Variancës
Factor Rotation Faktor1 0.749 0.742 0.663 0.732 0.69 0.406 0.075 0.12 0.749 2.9752 0.298
Variabli Mikro Ekonomi Hyrje në ekonomi Administrim biznesi Financë-Kontabilitet Njohuri mbi të drejtën Tregu dhe Marketingu Organizim, drejtim prodh Cilësia e prodhimeve Komunikim biznesi Shkenca e punës
Ramadan TOPUZI
Loadings and Communalities Faktor2 Faktor3 Kumulative -0.018 0.3 0.651 0.06 0.369 0.69 0.416 -0.146 0.634 0.306 -0.031 0.63 0.178 0.127 0.524 0.673 0 0.617 0.842 0.153 0.737 0.742 0.413 0.735 -0.018 0.3 0.651 2.2064 1.2773 6.4588 0.646 0.221 0.128
Faktor1 0.31 0.276 0.255 0.291 0.27 0.048 -0.178 -0.182 0.065 -0.128
- 93 -
Faktor2 -0.246 -0.209 0.161 0.047 -0.064 0.352 0.501 0.366 0.066 -0.083
Faktor3 0.176 0.23 -0.369 -0.238 -0.037 -0.23 -0.05 0.233 0.217 0.772
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.73. PCA për “Lëndë të formimit profesional” Bachelor Rotated Varimax Variabli Njohuri mbi pyllin Studim druri Struktura e dr kryesorë Lëndë e sharruar Mbrojtja drurit Tharje druri Ngjitja dhe lustrimi Përpunimi sipërfaqësor Instrumentat prerës Makinat dhe përp. mekanik Gjysëm fabrikatet Varianca % e variancës
Factor Rotation Faktor1 0.093 0.16 0.173 0.444 0.654 0.619 0.676 0.678 0.718 0.672 0.159 3.5334 0.221
Variabli Njohuri mbi pyllin Studim druri Struktura e dr kryesorë Lëndë e sharruar Mbrojtja drurit Tharje druri Ngjitja dhe lustrimi Përpunimi sipërfaqësor Instrumentat prerës Makinat dhe përp. mekanik Gjysëm fabrikatet Prodhime të gatshme Makinat me kom. numerik Transporti i brendshëm Mbrojtja e mjedisit Sigurimi teknik
Loadings and Communalities Faktor2 Faktor3 Kumulative 0.678 0.298 0.557 0.785 0.062 0.646 0.76 0.254 0.672 0.52 0.158 0.492 0.198 0.161 0.493 0.474 -0.027 0.608 0.376 0.039 0.600 0.401 0.106 0.632 -0.075 0.352 0.645 -0.109 0.41 0.632 0.136 0.824 0.723 2.9752 2.6307 9.1392 0.571 0.186 0.164
Faktor1 -0.153 -0.101 -0.124 0.072 0.238 0.197 0.233 0.216 0.291 0.266 -0.103 -0.183 -0.016 -0.021 0.036 0.14
Faktor2 0.295 0.366 0.326 0.156 -0.056 0.119 0.048 0.052 -0.235 -0.25 -0.066 0.06 -0.092 0.019 0.107 0.014
Faktor3 0.062 -0.093 0.013 -0.058 -0.054 -0.186 -0.148 -0.115 0.073 0.118 0.407 0.358 0.305 0.23 0.032 -0.019
Tabela 3.74. PCA për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe të tjera” Master Shkencor Rotated Varimax Variabli Matematikë e aplikuar Impiantet industriale CIM Menaxh. bur. njerëzore Tregu dhe marketingu Automatizimi prodhimit Menaxhimi i cilësisë Gjuhë e huaj Varianca % Variancës
Ramadan TOPUZI
Factor Rotation Faktor1 -0.186 0.232 0.481 0.271 0.595 0.785 0.777 0.018 1.9676 0.246
Loadings and Communalities Faktor2 Faktor3 Kumulative -0.705 0.292 0.617 -0.858 -0.016 0.791 -0.57 0.012 0.556 -0.072 0.705 0.576 0.078 0.451 0.563 -0.164 0.048 0.646 -0.071 0.158 0.634 -0.12 0.696 0.499 1.6163 1.2973 4.8812 0.61 0.202 0.162
- 94 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.75. PCA për “Lëndë të formimit profesional dhe të tjera bazë” Master Shkencor Rotated Varimax Variabli Menaxhimi i cilësisë Teknikat e përp. mek. dru. CAD-CAM Histori mobiljesh Ndriçimi në interier Përdorimi drurit në fasada Anglisht Varianca % Variancës
3.6.5.
Factor Rotation Faktor1 0.85 0.79 0.472 0.085 0.201 0.565 0.052 1.9382 0.277
Loadings and Communalities Faktor2 Faktor3 Kumulative -0.025 0.108 0.734 -0.269 0.008 0.696 -0.508 0.23 0.534 -0.721 0.177 0.558 -0.843 0.019 0.751 -0.489 -0.135 0.577 -0.14 0.956 0.937 1.8199 1.0297 4.7877 0.684 0.26 0.147
Studimi i varësisë së variablave
Në këtë analizë jemi fokusuar nëse ka dallime midis grupimeve të lëndëve në nivelin Bachelor, Master Shkencor dhe Master Profesional. Për realizimin e kësaj analize është përdorur testi statistikor Hi-katror, i cili tregon pavarësinë e variablave me njëri-tjetrin dhe njihet ndryshe si testi Hi-katror i lidhjes. Ky test statistikor zbulon nëse ka lidhje (varësi) midis dy variablave. Për të realizuar analizën nëpërmjet testit Hi-katror duhet që të dhënat të plotësojnë disa kritetere: • Variblat që studiohen të jenë në shkallë matje kategorike; • Të kenë të paktën 2 kategori (shkalla e matjes për pjesën më të madhe të pyetjes është në 4 kategori: shumë e rëndësishme, e rëndësishme, pak e rëndësishme, pa rëndësi) • Një individ për një pyetje të klasifikohet vetëm në një kategori Të dhënat e studimit i përmbushin kriteret e mësipërme, prandaj në vijim do të shihet nëse ka ndonjë dallim statistikisht të rëndësishëm përsa i përket perceptimit të të anketuarve në lidhje me rëndësinë e kurrikulave mësimore (në nivelet Bachelor, Master Shkencor dhe Master Profesional) në rastet kur ka inxhinierë Përpunim Druri të punësuar. Hipotezat për të vërtetuar ose hedhur poshtë analizën e mësipërme janë: Ho1: Nuk ka dallim të rëndësishëm statistikor në lidhje me rëndësinë e kurrikulës mësimore (Bachelor) sipas subjekteve që kanë inxhinierë Përpunim Druri. Ha1: Ka një dallim të rëndësishëm statistikor në lidhje me rëndësinë e kurrikulës mësimore (Bachelor) sipas subjekteve që kanë inxhinierë Përpunim Druri.
Ramadan TOPUZI
- 95 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
3.6.5.1.
Rezultate dhe diskutime
Studimi i varësisë së variablave për nivelin Bachelor
Rezultatet e SPSS për nivelin Bachelor janë: Tabela 3.76. Testi Hi-katror për nivelin Bachelor Value
df
Asymp. Sig. (2-sided) .252 .256
Pearson Chi-Square 5.386a 4 Likelihood Ratio 5.321 4 Linear-by-Linear .011 1 .916 Association N of Valid Cases 270 a. 4 cells (44.4%) have expected count less than 5. The minimum expected count is .29.
Madhësia e kampionit (270 të anketuar) është e mjaftueshme për të bërë testin statistikor, pasi minimumi duhet të jetë afërsisht 29 të anketuar për të parë dallimet midis variablave. Nga tabela 3.76 shohim se vlera e Pearson Chi-Square = 5.368, p=0.252, pra p > 0.05. Kjo tregon se nuk ka dallime të konsiderueshme në perceptimin për nivelin Bachelor nëse i anketuari ka ose jo inxhinier Përpunim Druri të punësuar, pra hipoteza Ho qëndron.
3.6.5.2.
Studimi i varësisë së variablave për nivelin Master Shkencor
Hipotezat për të vertetuar ose hedhur poshtë analizën e mësipërme janë: Ho1: Nuk ka dallim të rëndësishëm statistikor në lidhje me rëndësinë e kurrikulës mësimore (Master Shkencor) sipas subjekteve që kanë inxhinierë Përpunim Druri. Ha1: Ka një dallim të rëndësishëm statistikor në lidhje me rëndësinë e kurrikulës mësimore (Master Shkencor) sipas subjekteve që kanë inxhinierë Përpunim Druri. Rezultatet e SPSS për nivelin Master Shkencor janë: Tabela 3.77. Testi Hi-katror për nivelin Master Shkencor Value
df
Asymp. Sig. (2-sided) .023 .007
Pearson Chi-Square 11.370a 4 Likelihood Ratio 14.120 4 Linear-by-Linear .491 1 .483 Association N of Valid Cases 270 a. 4 cells (44.4%) have expected count less than 5. The minimum expected count is .18.
Ramadan TOPUZI
- 96 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Madhësia e kampionit (270 të anketuar) është e mjaftueshme për të bërë testin statiskor, pasi minimumi duhet të jetë afërsisht 18 të anketuar për të parë nëse ka dallime midis variablave. Nga tabela 3.77 shohim se vlera e Pearson Chi-Square = 11.370, p=0.023, pra p < 0.05. Kjo tregon se ka dallime të konsiderueshme në perceptimin për nivelin Master Shkencor nëse i anketuari ka inxhinier Përpunim Druri të punësuar, pra hipoteza Ho hidhet poshtë.
3.6.5.3.
Studimi i varësisë së variablave për nivelin Master Profesional
Hipotezat për të vërtetuar ose hedhur poshtë analizën e mësipërme janë: Ho1: Nuk ka dallim të rëndësishëm statistikor në lidhje me rëndësinë e kurrikulës mësimore (Master Profesional) sipas subjekteve që kanë inxhinierë Përpunim Druri. Ha1: Ka një dallim të rëndësishëm statistikor në lidhje me rëndësinë e kurrikulës mësimore (Master Profesional) sipas subjekteve që kanë inxhinierë Përpunim Druri. Të dhënat e SPSS për nivelin Master Profesional janë: Tabela 3.78. Testi Hi-katror për nivelin Master Profesional Value
df
Asymp. Sig. (2-sided) .245 .092
Pearson Chi-Square 5.438a 4 Likelihood Ratio 7.989 4 Linear-by-Linear .239 1 .625 Association N of Valid Cases 270 a. 5 cells (55.6%) have expected count less than 5. The minimum expected count is .10.
Madhësia e kampionit (270 të anketuar) është e mjaftueshme për të bërë testin statistikor, pasi minimumi duhet të jetë afërsisht 18 të anketuar për të parë dallimet midis variablave. Nga tabela e mësipërme shohim se vlera e Pearson Chi-Square = 5.348, p=0.245, pra p > 0.05. Kjo tregon se nuk ka dallime të konsiderueshme në perceptimin për nivelin Master Profesional nëse i anketuari ka ose jo inxhinier Përpunim Druri të punësuar, pra hipoteza Ho qëndron.
3.6.6. Analiza e Variancës (ANOVA) Analiza që vijon, konsiston në analizën e variancës (ANOVA) e cila ka të bëjë me krahasimin e dy mesatareve dhe bazohet në vlerësime të variancës së popullatave të pavarura. Kjo analizë është bërë për nivelet e studimit, sipas grupimit të lëndëve, sipas profesioneve të anketuarve, sipas aktivitetit të subjekteve
Ramadan TOPUZI
- 97 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
prodhues, etj. Në tabelat që vijojnë jepen krahasime të ndryshme ku kemi konsideruar vetëm vlerat domethënëse dhe jepen vetëm kolonat me vlerat e F-së dhe P-së. F - është një vlerësim i variancës së ndryshoreve bazuar në ndryshueshmërinë që ekziston ndërmjet mesatareve të secilës ndryshore. Sa më e madhe vlera e F më të ndryshme janë vlerat dhe më domethënës rezultati. P - niveli i sigurisë, i cili është statistikisht domethënës kur vlera e tij është; P ≤ 0.05, që nënkupton se 95% e vlerave bien brenda shpërndarjes normale. Tabela 3.79. Mesatarja dhe gabimi standard sipas grupimit të lëndëve Niveli i studimit BACHELOR BACHELOR BACHELOR BACHELOR BACHELOR MASTER SHKENCOR MASTER SHKENCOR M. PROFESIONAL M. PROFESIONAL
Grupimi i lëndëve sipas ngjashmërisë Lëndë të formimit të përgjithshëm Lëndë inxhinierike të formimit bazë Lëndë të orientuara ekonomi-biznes Lëndë të tjera ose me zgjedhje Lëndë të specialitetit/profesionale L. F. të përgjithshëm dhe profesional Lëndë të specialitetit dhe të tjera Lëndë të formimit profesional Lëndë inxhinierike të formimit bazë
Mesatarja 3.61 3.96 3.84 3.23 4.22 3.83 4.06 4.26 3.96
Gabimi standard 0.46 0.06 0.06 0.06 0.03 0.06 0.05 0.05 0.06
Tabela 3.80. ANOVA për nivelet e studimit (Bachelor, Master Shkencor dhe Master Profesional) Nivelet e studimit që krahasohen Bachelor me Master Shkencor Bachelor me Master Profesional Master Shkencor me Master Profesional
F 38.96 106.66 24.69
P-value <0.0001 <0.0001 <0.0001
Në tabelën 3.80 jepet ANOVA për nivelet e studimit Bachelor dhe Master. Përveç vlerave domethënëse bie në sy ndryshueshmëria e madhe e vlerësimit midis Bachelor-it dhe Masterit Profesional. Tabela 3.81. ANOVA sipas grupimit të lëndëve Bachelor Grupet e lëndëve që krahasohen Lëndë të for. Përgj. me Lëndë inxhinierike të formimit bazë Lëndë të for. Përgj me Lëndë të orientuara ekonomi-biznes Lëndë të for. Përgj me Lëndë të formimit profesional Lëndë të formimit përgjithshëm me Lëndë me zgjedhje Lëndë inxhinierike të formimit bazë me Lëndë të orientuara ekonomi-biznes L. inxhinierike të formimit bazë me L. të formimit profesional Lëndë inxhinierike të formimit bazë me Lëndë me zgjedhje L. të orientuara ekonomi-biznes me L. të formimit profesional Lëndë të orientuara ekonomi-biznes me Lëndë me zgjedhje Lëndë të formimit profesional me Lëndë me zgjedhje
Ramadan TOPUZI
- 98 -
Niveli i studimeve Bachelor Bachelor Bachelor Bachelor
F
P-value
64.01 28.94 490.28 122.59
<0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001
Bachelor
10.14
<0.0001
Bachelor Bachelor Bachelor Bachelor Bachelor
184.37 446.43 323.42 352.27 1612.69
<0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Në tabelën 3.81 në krahasimin sipas grupimit të lëndëve për nivele studimi të ndryshme (sipas ndrarjes së paraqitur në pyetësor, ku lëndët janë grupuar sipas ngjashmërisë për fushat e studimit) ndryshueshmëria më e madhe rezulton midis “Lëndë me zgjedhje” në nivelin Bachelor me “Lëndë të formimit profesional” në nivelin e supozuar Master Profesional. Ndryshim domethënës referuar vlerësimit mesatar dhe gabimit standard (tabela 3.79) Bachelor, lëndë me zgjedhje (Mes. = 3.23, G. St. = 0.06) Master Profesional, Lëndë të formimit profesional (Mes. = 4.26, G. St. = 0.05). Tabela 3.82. ANOVA sipas grupimit të lëndëve Master Shkencor Grupet e lëndëve që krahasohen Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional me Lëndë të specialitetit
Niveli i studimeve Master Shkencor
F
P-value
11.46
0.0007
Shembull: Master Shkencor Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional Master Shkencor Lëndë të specialitetit Source of variation df SS MS F Among groups 1 10.67525 10.67525 11.46396 Within groups 5444 5069.456 0.931201 Total 5445 5080.131
P-value 0.000715
Në nivelin Master Shkencor rezultati është domethënës midis lëndëve të formimit të përgjithshëm dhe professional (Mes. = 3.83, G. St. = 0.06) dhe atyre të specialitetit (Mes. = 4.06, G. St. = 0.05), (tabela 3.79). Në këtë nivel studimi janë vetëm këto dy grupime, ku F = 11.46 dhe P = 0.0007 (tabela 3.82). Tabela 3.83. ANOVA sipas grupimit të lëndëve Master Profesional Grupet e lëndëve që krahasohen Lëndë të formimit profesional me Lëndë inxhinierike të formimit bazë
Niveli i studimeve Master Profesional
F
P-value
72.53
<0.0001
Në nivelin Master Profesional rezultati është domethënës midis lëndëve të formimit profesional (Mes. = 4.26, G. St. = 0.05) dhe atyre inxhinierike bazë (Mes. = 3.96, G. St. = 0.06), (tabela 3.79) Edhe për këtë nivel studimi janë vetëm dy grupime, ku F = 72.53 dhe P < 0.0001 (tabela 3.83). Në krahasimin sipas grupimeve të lëndëve për nivelet e studimit Bachelor me Master Shkencor (tabela 3.84) ndryshueshmëria më e madhe e vlerave është midis “lëndë me zgjedhje” në nivelin Bachelor (Mes. = 3.23, G. St. = 0.06 ) me “lëndë të specialitetit” në Master Shkencor (Mes. = 4.06, G. St. = 0.05), ku F = 604.35 dhe P < 0.0001 (tabela 3.84).
Ramadan TOPUZI
- 99 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.84. ANOVA sipas grupimit të lëndëve Bachelor dhe Master Shkencor Grupet e lëndëve që krahasohen Bachelor, L. F. përgjithshëm me M.SH. Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional Bachelor, Lëndë të formimit përgjithshëm me Master Shkencor Lëndë të specialitetit Bachelor, Lëndë të orientuara ekonomi-biznes me Master Shkencor Lëndë të specialitetit Bachelor, L. F. profesional me Master Shkencor Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional Bachelor, Lëndë të formimit profesional me Master Shkencor Lëndë të specialitetit Bachelor, Lëndë me zgjedhje me Master Shkencor Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional Bachelor, Lëndë me zgjedhje me Master Shkencor Lëndë të specialitetit
Niveli i studimeve Bachelor dhe Master Shkencor Bachelor dhe Master Shkencor Bachelor dhe Master Shkencor Bachelor dhe Master Shkencor Bachelor dhe Master Shkencor Bachelor dhe Master Shkencor Bachelor dhe Master Shkencor
F
P-value
50.11
<0.0001
102.92
<0.0001
26.91
<0.0001
258.64
<0.0001
156.98
<0.0001
421.65
<0.0001
604.35
<0.0001
Tabela 3.85. ANOVA sipas grupimit të lëndëve Bachelor dhe Master Profesional Grupet e lëndëve që krahasohen Bachelor, Lëndë të formimit përgjithshëm me Master Profesional Lëndë të formimit profesional Bachelor, Lëndë të formimit përgjithshëm me M. Profesional Lëndë inxhinierike të formimit bazë Bachelor, Lëndë inxhinierike të formimit bazë me Master Profesional Lëndë të formimit profesional Bachelor, Lëndë të orientuara ekonomi-biznes me Master Profesional Lëndë të formimit profesional Bachelor, Lëndë të orientuara ekonomi-biznes me M. Profesional Lëndë inxhinierike të formimit bazë Bachelor, Lëndë të formimit profesional me Master Profesional Lëndë të formimit profesional Bachelor, Lëndë të formimit profesional me M.Profesional Lëndë inxhinierike të formimit bazë Bachelor, Lëndë me zgjedhje me Master Profesional Lëndë të formimit profesional Bachelor, Lëndë me zgjedhje me Master Profesional Lëndë inxhinierike të formimit bazë
Niveli i studimeve Bachelor dhe M. Profesional Bachelor dhe M. Profesional Bachelor dhe M. Profesional Bachelor dhe M. Profesional Bachelor dhe M. Profesional Bachelor dhe M. Profesional Bachelor dhe M. Profesional Bachelor dhe M. Profesional Bachelor dhe M. Profesional
F
P-value
224.75
<0.0001
57.27
<0.0001
70.81
<0.0001
132.43
<0.0001
8.46
0.003
4.74
0.029
172.22
<0.0001
711.58
<0.0001
386.82
<0.0001
Në krahasimin për nivelet e studimit Bachelor me Master Profesional përsëri ndryshueshmëria më e madhe e vlerave rezulton midis “lëndë me zgjedhje” në nivelin Bachelor (Mes. = 3.23, G. St. = 0.06 ) me “lëndë të formimit profesional” në Master Profesional, ku F = 711.58 dhe P < 0.0001 (tabela 3.84). Tabela 3.86. ANOVA për nivelet e studimit Bachelor dhe Master Shkencor (brenda çdo profesioni) Nivelet e studimeve që krahasohen Bachelor me Master Shkencor Bachelor me Master Shkencor Bachelor me Master Shkencor Bachelor me Master Shkencor Bachelor me Master Shkencor
Ramadan TOPUZI
Profesioni Inxhinierë Përpunim Druri Studentë Master Arsimi i Lartë Ekonomistë Arsimi i Mesëm
- 100 -
F 38.96 12.72 4.73 6.72 8.98
P-value <0.0001 0.0003 0.029 0.009 0.002
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Në krahasimin për nivelet e studimit Bacelor me Master Shkencor rezultati është më domethënës sipas mendimit të inxhinierëve të Përpunim Drurit. Tabela 3.87. ANOVA për nivelet e studimit Bachelor dhe Master Profesional (brenda çdo profesioni) Nivelet e studimeve që krahasohen Bachelor me Master Profesional Bachelor me Master Profesional Bachelor me Master Profesional Bachelor me Master Profesional Bachelor me Master Profesional
Profesioni Inxhinierë Përpunim Druri Studentë Master Arsimi i Lartë Ekonomistë Arsimi i Mesëm
F 38.15 14.85 8.64 30.31 32.74
P-value <0.0001 0.0001 0.003 <0.0001 <0.0001
Në krahasimin e Bachelor me Master Profesional përsëri ndryshueshmëria më e madhe e vlerave është sipas mendimit të inxhinierëve të Përpunim Drurit. Tabela 3.88. ANOVA për nivelet e studimit M. Shkencor dhe Master Profesional (brenda çdo profesioni) Nivelet e studimeve që krahasohen Master Shkencor me Master Profesional Master Shkencor me Master Profesional Master Shkencor me Master Profesional
Profesioni Inxhinierë Përpunim Druri Ekonomistë Arsimi i Mesëm
F 6.33 9.72 9.92
P-value 0.011 0.001 0.001
Në krahasimin e Bachelor me Master Shkencor ndryshueshmëria më e madhe e vlerave rezulton sipas mendimit të të anketuarve me arsim të mesëm. Krahasimi për grupe lëndësh për çdo profesion Shembull: Lëndë të formimit përgjithshëm Lëndë inxhinierike të formimit bazë Source of variation df Among groups 1 Within groups 813 Total 814
SS 21.40743 1174.475 1195.882
MS 21.40743 1.444618
F 14.81875
P-value 0.000128
Tabela 3.89. ANOVA për grupe lëndësh sipas inxhinierëve të P. Drurit Grupet e lëndëve që krahasohen L. F. përgjithshëm me L. inxhinierike të formimit bazë L. F. përgjithshëm me L.orientuara ekonomi-biznes L. F. përgjithshëm me Lëndë të formimit profesional Lëndë të formimit përgjithshëm me Lëndë me zgjedhje L. I. të formimit bazë me Lëndë ekonomi-biznes L. I. të formimit bazë me Lëndë të formimit profesional L. inxhinierike të formimit bazë me Lëndë me zgjedhje L. Ekonomi-biznes me Lëndë të formimit profesional L. të orientuara ekonomi-biznes me Lëndë me zgjedhje Lëndë të formimit profesional me Lëndë me zgjedhje
Ramadan TOPUZI
- 101 -
Profesioni Ing. Përpunim Druri Ing. Përpunim Druri Ing. Përpunim Druri Ing. Përpunim Druri Ing. Përpunim Druri Ing. Përpunim Druri Ing. Përpunim Druri Ing. Përpunim Druri Ing. Përpunim Druri Ing. Përpunim Druri
F 14.81 9.17 104.80 5.95 63.70 33.36 48.79 63.70 39.36 223.69
P-value 0.0001 0.002 <0.0001 0.014 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Në krahasimin për çdo profesion sipas mendimit të inxhinierëve të Përpunim Drurit ndryshueshmëria më e madhe e vlerave rezulton midis “lëndë të formimit profesional” me “lëndë me zgjedhje”. Tabela 3.90. ANOVA për grupe lëndësh sipas studentëve të Master P. Druri Grupet e lëndëve që krahasohen
Profesioni
F
P-value
L. formimit përgjithshëm me Lëndë Ekonomi-biznes L. F. përgjithshëm me Lëdë të formimit profesional L. I. të formimit bazë me L. të formimit profesional L. inxhinier. të formimit bazë me Lëndë me zgjedhje L. Ekonomi-biznes me L. të formimit profesional Lëndë ekonomi-biznes me Lëndë me zgjedhje L. të formimit profesional me Lëndë me zgjedhje
Studentë Master Studentë Master Studentë Master Studentë Master Studentë Master Studentë Master Studentë Master
4.25 32.34 27.05 5.38 12.31 9.09 50.69
0.041 <0.0001 <0.0001 0.021 0.0005 0.002 <0.0001
Sipas mendimit të studentëve të Përpunim Drurit ndryshueshmëria më e madhe e vlerave rezulton përsëri midis “lëndë të formimit profesional” me “lëndë me zgjedhje”. Tabela 3.91. ANOVA për grupe lëndësh sipas të anketuarve me Arsim të Lartë Grupet e lëndëve që krahasohen L.F. përgjithshëm me Lëndë të formimit profesional Lëndë të formimit përgjithshëm me Lëndë me zgjedhje L. I. formimit bazë me Lëndë të formimit profesional L. inxhinierike të formimit bazë me Lëndë me zgjedhje L. Ekonomi-biznes me Lëndë të formimit profesional Lëndë Ekonomi-biznes me Lëndë me zgjedhje Lëndë të formimit profesional me Lëndë me zgjedhje
Profesioni A. i Lartë A. i Lartë A. i Lartë A. i Lartë A. i Lartë A. i Lartë A. i Lartë
F 65.70 25.04 59.57 43.46 65.60 50.50 280.29
P-value <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001
Tabela 3.92. ANOVA për grupe lëndësh sipas arkitektëve të anketuar Grupet e lëndëve që krahasohen L. formimit përgjithshëm me Lëndë të formimit profesional Lëndë të formimit përgjithshëm me Lëndë me zgjedhje Lëndë inxhinierike të formimit bazë me Lëndë me zgjedhje Lëndë Ekonomi-biznes me Lëndë të formimit profesional Lëndë të formimit profesional me Lëndë me zgjedhje
Profesioni
F
P-value
Arkitektë Arkitektë Arkitektë Arkitektë Arkitektë
9.15 4.36 22.85 19.74 39.25
0.002 0.039 <0.0001 <0.0001 <0.0001
Tabela 3.93. ANOVA për grupe lëndësh sipas ekonomistëve të anketuar Grupet e lëndëve që krahasohen L. F. përgjithshëm me L. inxhinierike të formimit bazë L. formimit të përgjithshëm me Lëndë Ekonomi-biznes L. formimit të përgjithshëm me L.formimit profesional Lëndë të formimit përgjithshëm me Lëndë me zgjedhje L: I. F. bazë me Lëndë të orientuara ekonomi-biznes L. I. të formimit bazë me Lëndë të formimit profesional L. inxhinierike të formimit bazë me Lëndë me zgjedhje L. Ekonomi-biznes me Lëndë të formimit profesional L. oreientuara ekonomi-biznes me Lëndë me zgjedhje Lëndë të formimit profesional me Lëndë me zgjedhje
Ramadan TOPUZI
- 102 -
Profesioni Ekonomistë Ekonomistë Ekonomistë Ekonomistë Ekonomistë Ekonomistë Ekonomistë Ekonomistë Ekonomistë Ekonomistë
F 21.32 5.15 62.14 7.34 6.58 7.40 68.89 33.27 32.32 164.70
P-value <0.0001 0.023 <0.0001 0.006 0.010 0.006 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.94. ANOVA për grupe lëndësh sipas të anketuarve me Arsim të Mesëm Grupet e lëndëve që krahasohen
Profesioni
L. F. përgjithshëm me L. inxhinierike të formimit bazë L. F. përgjithshëm me L. orientuara ekonomi-biznes L. F. përgjithshëm me Lëndë të formimit profesional Lëndë të formimit përgjithshëm me Lëndë me zgjedhje L. F. formimit bazë me L. orientuara ekonomi-biznes L. I. formimit bazë me Lëndë të formimit profesional L. inxhinierike të formimit bazë me Lëndë me zgjedhje L. Ekonomi-biznes me Lëndë të formimit profesional L. orientuara ekonomi-biznes me Lëndë me zgjedhje Lëndë të formimit profesional me Lëndë me zgjedhje
A. i Mesëm A. i Mesëm A. i Mesëm A. i Mesëm A. i Mesëm A. i Mesëm A. i Mesëm A. i Mesëm A. i Mesëm A. i Mesëm
F
P-value
33.92 15.89 232.39 98.73 4.47 81.92 294.75 138.97 244.06 908.27
<0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 0.034 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001
Në krahasimin për çdo profesion pavarësisht formimit profesional rezulton që ndryshueshmëria më e madhe e vlerave është kur krahasohen “lëndë të formimit profesional” me “lëndë me zgjedhje”. Tabela 3.95. ANOVA për grupe lëndësh, për profesione të ndryshme Grupet e lëndëve që krahasohen
Profesioni
F
P-value
L.të formimit përgjithshëm me L.të specialitetit L. të formimit përgjithshëm me L. të specialitetit Lëndë F. profesional me L. I. të formimit bazë Lëndë F. profesional me L. I. të formimit bazë Lëndë F. profesional me L. I. të formimit bazë Lëndë F. profesional me L. I. të formimit bazë Lëndë F. profesional me L. I. të formimit bazë
Studentë Master Ekonomistë Ing. Përpunim Druri Studentë Master Arsimi i Lartë Ekonomistë Arsimi i Mesëm
5.50 7.51 8.39 8.32 5.88 10.69 47.47
0.020 0.006 0.003 0.004 0.015 0.001 <0.0001
Në krahasimin për profesione të ndryshme, rezulton që ndryshueshmëria më e madhe e vlerave është kur krahasohen lëndët e formimit profesional me lëndët inxhinierike të formimit bazë. Ky rezultat është më i dukshëm sipas mendimit të anketuarve me arsim të mesëm. Referuar tabelës 3.79 mesatarja e përgjithshme për lëndët e formimit profesional është 4.22 dhe për lëndët inxhinierike të formimit bazë është 3.96, ku F = 47.47 dhe P < 0.0001 (tabela 3.95). Bazuar në vlerësimin e ndarë sipas profesioneve gjejmë që të anketuarit me arsim të mesëm (që përbëjnë një përqindje të konsiderueshme të totalit të anketuarve) lëndët e formimit profesional mesatarisht i kanë vlerësuar 4.28 (ose nga të rëndësishme në shumë të rëndësishme) dhe lëndët inxhinierike të formimit bazë më pak, respektivisht 3.98. Pra sipas mendimit të anketuarve me arsim të mesëm, rëndësi më të madhe kanë lëndët e formimit profesional ose lëndët e zanatit.
Ramadan TOPUZI
- 103 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Krahasimi sipas profesioneve Tabela 3.96. ANOVA sipas profesioneve Bachelor Krahasimi sipas profesioneve Studentë Master me Ekonomistë Arkitektë me Ekonomistë Arsimi i Lartë me Ekonomistë Ekonomistë me Arsimi i Mesëm Inxhinierë Përpunim Druri me Arkitektë Studentë Master me Arsimi i Lartë Inxhinierë P. Druri me Arsimi i Lartë Arsimi i Lartë me Arkitektë Arsimi i Lartë me Ekonomistë Arsimi i Lartë me Arsimi i Mesëm Arkitektë me Ekonomistë Inxhinierë P. Druri me Studentë Master Studentë Master me Arsimi i Lartë Studentë Master me Arkitektë Studentë Master me Ekonomistë Studentë Master me Arsimi i Mesëm Arsimi i Lartë me Arkitektë Inxhinierë P. Druri me Arsimi i Lartë Studentë Master me Ekonomistë Inxhinierë P. Druri me Arkitektë Studentë Master me Arkitektë Studentë Master me Arsimi i Lartë Studentë Master me Ekonomistë Studentë Master me Arsimi i Mesëm Arkitektë me Ekonomistë Ekonomistë me Arsimi i Mesëm Inxhinierë P. Druri me Studentë Master Inxhinierë P. Druri me Ekonomistë Inxhinierë P. Druri me Arsimi i Mesëm Studentë Master me Ekonomistë Studentë Master me Arsimi i Mesëm Studentë Master me Arsimi i Lartë Arsimi i Lartë me Arsimi i Mesëm Arkitektë me Ekonomistë Arkitektë me Arsimi i Mesëm
Grupimi i lëndëve L. F. të përgjithshëm L. F. të përgjithshëm L. F. të përgjithshëm L. F. të përgjithshëm L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L. Ekonomi-Biznes L. Ekonomi-Biznes L. Ekonomi-Biznes L. Ekonomi-Biznes L. Ekonomi-Biznes L. Ekonomi-Biznes L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional Lëndë me zgjedhje Lëndë me zgjedhje Lëndë me zgjedhje Lëndë me zgjedhje Lëndë me zgjedhje Lëndë me zgjedhje Lëndë me zgjedhje Lëndë me zgjedhje Lëndë me zgjedhje
F 5.02 5.15 4.94 4.97 4.63 7.25 5.87 11.31 4.17 7.72 5.82 10.07 14.44 9.49 14.18 12.63 10.77 4.93 9.31 14.21 7.92 27.89 26.96 26.43 5.00 5.05 6.27 8.43 21.36 16.32 22.22 12.80 7.91 5.67 7.93
P-value 0.025 0.023 0.026 0.025 0.031 0.007 0.015 0.0008 0.041 0.005 0.016 0.001 0.0001 0.002 0.0001 0.0003 0.001 0.026 0.002 0.0001 0.005 <0.0001 <0.0001 <0.0001 0.025 0.024 0.012 0.003 <0.0001 <0.0001 <0.0001 0.0003 0.004 0.017 0.004
Shembull: Bachelor, Lëndë inxhinierike të formimit bazë Inxhinier Përpunim Druri dhe Arsimi i Lartë Source of variation df SS Among groups 1 7.654659 Within groups 925 1204.613 Total 926 1212.268
MS 7.654659 1.302284
F 5.877871
P-value 0.015523
Në krahasimin sipas profesioneve të anketuarve në nivelin Bachelor, për lëndët e formimit të përgjithshëm rezulton që ndryshueshmëria më e madhe e vlerave është kur krahasohen vlerësimet e dhëna midis “arkitektëve dhe ekonomistëve”. Për lëndët inxhinierike të formimit bazë rezultati më domethënës është midis “të anketuarve me arsim të lartë dhe arkitektëve”. Për lëndët ekonomi-biznes kemi
Ramadan TOPUZI
- 104 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
rezultatin më domethënës midis “studentëve të nivelit Master dhe arkitektëve”. Për lëndët e formimit profesional kemi krahasimin midis “studentëve të nivelit Master dhe të anketuarve me arsim të lartë”. Për lëndët me zgjedhje kemi krahasimin midis “studentëve të nivelit Master” dhe të anketuarëve me “arsim të mesëm”. Tabela 3.97. ANOVA sipas profesioneve Master Shkencor Krahasimi sipas profesioneve Ing. P. Druri me Studentë Master Ing. P. Druri me Arsimi i Lartë Ing. P. Druri me Ekonomistë Ing. P. Druri me Arsimi i Mesëm Studentë Master me Ekonomistë Studentë Master me Arsimi i Mesëm Ing. P. Druri me Studentë Master Ing. P. Druri me Arsimi i Lartë Ing. P. Druri me Ekonomistë Studentë Master me Arsimi i Lartë Studentë Master me Arsimi i Mesëm Studentë Master me Ekonomistë
Grupimi i lëndëve L.F.Përgj. dhe profesional L.F.Përgj. dhe profesional L.F.Përgj. dhe profesional L.F.Përgj. dhe profesional L.F.Përgj. dhe profesional L.F.Përgj. dhe profesional Lëndë të specialitetit Lëndë të specialitetit Lëndë të specialitetit Lëndë të specialitetit Lëndë të specialitetit Lëndë të specialitetit
F
P-value
6.45 4.29 10.04 17.81 17.07 17.81 22.08 15.44 4.26 38.84 48.33 26.32
0.011 0.038 0.001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 <0.0001 0.039 <0.0001 <0.0001 <0.0001
Në krahasimin sipas profesioneve të të anketuarve në nivelin Master Shkencor, për lëndët e specialitetit rezulton që ndryshueshmëria më e madhe e vlerave është kur krahasohen vlerësimet e dhëna midis “studentëve të nivelit Master” dhe të anketuarve me “arsim të mesëm”. Tabela 3.98. ANOVA sipas profesioneve Master Profesional Krahasimi sipas profesioneve Ing. P. Druri me Studentë Master Ing. P. Druri me Arsimi i Lartë Ing. P. Druri me Arsimi i Mesëm Studentë Master me Arsimi i Lartë Studentë Master me Arkitektë Studentë Master me Ekonomistë Studentë Master me Arsimi i Mesëm Arsimi i Lartë me Ekonomistë Arsimi i Lartë me Arsimi i Mesëm Ing. P. Druri me Studentë Master Ing. P. Druri me Arsimi i Lartë Ing. P. Druri me Arsimi i Mesëm Studentë Master me Arsimi i Lartë Studentë Master me Ekonomistë Studentë Master me Arsimi i Mesëm
Grupimi i lëndëve L. F. profesional L. F. profesional L. F. profesional L. F. profesional L. F. profesional L. F. profesional L. F. profesional L. F. profesional L. F. profesional L. I. formimit bazë L. I. formimit bazë L. I. formimit bazë L. I. formimit bazë L. I. formimit bazë L. I. formimit bazë
F
P-value
10.66 14.24 7.00 29.84 11.08 16.96 24.03 7.23 4.23 5.21 10.59 18.03 17.02 9.65 19.11
0.001 0.0001 0.008 <0.0001 0.001 <0.0001 <0.0001 0.007 0.039 0.022 0.001 <0.0001 <0.0001 0.002 <0.0001
Në krahasimin sipas profesioneve të anketuarve në nivelin Master Profesional, për lëndët e formimit profesional rezulton që ndryshueshmëria më e madhe e vlerave është kur krahasohen vlerësimet e dhëna midis studentëve të nivelit Master dhe të anketuarve me arsim të lartë.
Ramadan TOPUZI
- 105 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Krahasimi sipas aktivitetit Tabela 3.99. ANOVA sipas aktivitetit që ushtojnë subjektet prodhuese Krahasimi sipas aktivitetit Punime me pllaka dhe Tapiceri Mobilje me porosi dhe Tapiceri Punime me pllaka dhe mobilje me porosi Pllaka e dru masiv dhe mobilje me porosi Dru masiv dhe mobilje me porosi Mobilje me porosi dhe Tapiceri Mobilje me porosi dhe lëndë e sharruar Punime me pllaka dhe pllaka e dru masiv Punime me pllaka dhe mobilje me porosi Dru masiv dhe mobilje me porosi Dru masiv dhe Tapiceri Mobilje me porosi dhe Tapiceri Punime me pllaka dhe dru masiv Punime me pllaka dhe Tapiceri Punime me pllaka dhe lëndë e sharruar Pllaka e dru masiv dhe mobilje me porosi Pllaka e dru masiv dhe lëndë e sharruar Dru masiv dhe mobilje me porosi Mobilje me porosi dhe Tapiceri Mobilje me porosi dhe lëndë e sharruar
Grupimi i lëndëve L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë L.I. formimit bazë Ekonomi-Biznes Ekonomi-Biznes Ekonomi-Biznes Ekonomi-Biznes Ekonomi-Biznes L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional L.F. profesional
F
P-value
7.61 13.10 13.17 17.34 8.53 35.75 8.59 4.78 10.56 24.78 9.67 9.22 4.34 7.16 5.42 8.44 4.43 10.55 19.00 9.48
0.005 0.0003 0.0002 0.0001 0.003 <0.0001 0.003 0.028 0.001 <0.0001 0.001 0.002 0.037 0.007 0.020 0.003 0.035 0.001 <0.0001 0.002
Shembull: Lëndë inxhinierike të formimit bazë Punime me pllaka dhe Tapiceri Source of variation df SS Among groups 1 9.860492 Within groups 698 903.3667 Total 699 913.2271
MS 9.860492 1.294222
F 7.618859
P-value 0.005928
Në krahasimin sipas aktivitetit të subjekteve prodhuese rezulton që ndryshueshmëria më e madhe e vlerave është për lëndët inxhinierike të formimit bazë për rastin kur krahasohen vlerësimet e dhëna midis subjekteve që kryejnë “punime të shumëllojshme me porosi” dhe atyre që kryejnë “punime të ndryshme tapicerie”. Për këto dy lloje aktiviteti (mobilje me porosi dhe tapiceri) ky arsyetim vlen edhe për lëndët e formimit profesional. Gjithashtu rezulton që ndryshueshmëria më e madhe e vlerave është për lëndët e orientuara ekonomi-biznes kur krahasohen vlerësimet e dhëna midis subjekteve që kryejnë “punime me dru masiv” dhe atyre që prodhojnë “mobilje me porosi”.
Ramadan TOPUZI
- 106 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
3.7.
Rezultate dhe diskutime
NEVOJAT
PËR INXHINIERË DHE VLERËSIMI I KURRIKULËS NGA
SUBJEKTET E INTERESUAR
3.7.1.
Lidhja e numrit të fuqisë punëtore me kërkesat për inxhinierë
Nevojat për inxhinierë më së shumti rezultojnë në subjekte me pak të punësuar. Konkretisht rreth 34% të nevojave i kanë subjektet me 6-8 të punësuar. Më pas subjektet me 9-15 të punësuar me rreth 30% të nevojave dhe subjektet me 3-5 të punësuar me rreth 23% të nevojave. Tabela 3.100. Nevojat për inxhinierë Përpunim Druri Grupimi i subjekteve sipas numrit të të punësuarve Grupimi i subjekteve 3 deri 5
Ing. të punësuar sipas grupimit (Nr.) (%) 13 17.3
6 deri 8 9 deri 15 16 deri 20 21 deri 30 31 deri 40 41 deri 50 51 deri 60 71 deri 80 Mbi 100 TOTALI
14 20 8 5 6 3 6 75
18.7 26.8 10.6 6.6 8 4 8 100
Nevojat për Ing. sipas grupimit (Nr.) (%) 22 23.4 32 28 5 4 2 1 94
34.0 29.8 5.3 4.3 2.1 1.1 100
Nr. i subjekteve gjithsej sipas grupimit (Nr.) (%) 96 36.5 60 66 15 11 6 4 3 1 1 263
22.8 25.1 5.7 4.2 2.3 1.5 1.1 0.4 0.4 100
Janë 7 subjekte prodhuese që megjithëse kanë inxhinierë shprehen se kanë nevojë për inxhinierë. Subjektet e tjera që janë shprehur se kanë nevojë për inxhinierë nuk kanë inxhinierë të punësuar. Siç shihet edhe në tabelën 3.100 rreth 27% e inxhinierëve të punësuar janë në subjeketet me 9-15 të punësuar. Ndërkohë që të punësuarit e tjerë janë përkatësisht rreth 19% në rastin me 6-8 të punësuar dhe 17% me 3-5 të punësuar. Në rastin me 3-5 të punësuar janë të vetëpunësuarit që mendojnë se duhet të kenë arsimin e lartë.
3.7.2.
Nevojat për inxhinierë sipas aktivitetit
Siç shihet edhe në tabelën që vijon (3.101) nevojat për inxhinierë më së shumti rezultojnë në subjekte që kryejnë punime me pllaka dhe dru masiv me rreth 30%. Më pas vijnë subjektet që kryejnë punime të shumëllojshme me porosi me rreth 22% të nevojave.
Ramadan TOPUZI
- 107 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.101. Nevojat për inxhinierë sipas veprimtarisë prodhuese të subjekteve të përpunimit të drurit Nr. 1 2 3 4 5 6 7 8
Veprimtaria prodhuese e Subjekteve sipas aktivitetit Punime me pllaka zdrukthi dhe MDF (gjysëm të gatshme) Punime me pllaka zdrukthi, MDF dhe dru masiv Punime me dru masiv Punime me porosi (të shumëllojshme) Mobilje të ndryshme dhe TAPICERI Shfrytëzim dhe përpunim i lëndës drusore (gaterra) Prodhim dhe tregtim mobiljesh të ndryshme Shërbime të ndryshme TOTALI
3.7.3.
Nevojat për Ing. (Nr.)
Nevojat për Ing. (%)
13
13.8
28 6 21 16 3 6 1
29.8 6.4 22.3 17.0 3.2 6.4 1.1 100.0
94
Kërkesat e bizneseve që duan inxhinierë
Lidhur me “çfarë duhet të dijë një inxhinier Përpunim Druri” subjektet që kanë nevojë për inxhinierë mendojnë se inxhinieri duhet: - të ketë aftësi profesionale (31% e të anketuarve) dhe të njohë drurin dhe materialet e tjera me bazë druri, vetitë fiziko-mekanike të tij, etj. - të ketë aftësi projektuese vizatim, dizajn dhe arkitekturë, (22% e të anketuarve). - të njohë teknologjitë e reja, (16% e të anketuarve). - të njohë makineritë dhe linjat teknologjike, (10% e të anketuarve). - të njohë programet komjuterike, (10% e të anketuarve). - të njohë anën praktike, (9% e të anketuarve). - të ketë aftësi komunikimi në grup, (5% e të anketuarve). Të anketuarit që kanë inxhinierë Përpunim Druri krahasuar me vlerësimin e të gjithë të anketuarve (vlerësimin e përgjithshëm), e vlerësojnë më lart kurrikulën mësimore në të gjitha nivelet e studimit. Gjithashtu ky grup i të anketuarve e kanë vlerësuar më lart kurrikulën mësimore edhe se grupi i atyre subjekteve që shprehen se kanë nevojë për inxhinierë.
Ramadan TOPUZI
- 108 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Vlerësimi subjektet që kanë inxh. (67 subjekte)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48
Matematikë me Elementë të Statistikës Informatikë Fizikë Kimi e Përgjithshme dhe Inorganike Kimi Organike Kimi Druri Gjuhë e Huaj (Anglisht) Gjeometri Deskriptive Vizatim Industrial Mekanikë Teorike Detalet e Makinave Rezistencë Materiale Termoteknikë Elektroteknikë Bazat e Automatizimit AutoCAD Mikro Ekonomi dhe Makro Ekonomi Hyrje në Ekonomi Administrimi i Biznesit Financë dhe Kontabilitet Njohuri mbi të Drejtën Tregu dhe Marketingu i Prod. Drusore Organizimi dhe Drejtimi i Prodhimit Cilësia e Prodhimeve Komunikim Biznesi Shkenca e Punës (Ergonomi) Materialet Ndihmëse Historia e Mobiljeve Shfrytëzimi i Pyjeve Dendrokronologjia Remonti i Makinave të Përpunim Drurit Prodhimi i Letrës Insektet dhe Kërpudhat Ksilofage Menaxhimi i Karrierës Administrimi Publik Edukim Fizik Prodhime Speciale Druri Njohuri mbi Pyllin Studim Druri Struktura e Drurëve Kryesorë Lëndë e Sharruar Mbrojtja e Drurit (Imprenjimi) Tharje Druri Ngjitja dhe Lustrimi i Drurit Përpunimi Sipërfaqësor i Drurit Instrumentat Prerës Makinat dhe Përpunimi Mekanik i Drurit Gjysëm Fabrikatet prej Druri
3.851 3.970 3.209 3.224 3.239 4.403 3.701 4.507 4.687 3.731 3.806 3.985 3.687 3.627 3.925 4.597 3.373 3.284 4.030 3.627 3.448 4.075 4.552 4.582 3.851 3.687 4.000 3.552 3.731 3.418 4.030 3.075 3.358 3.149 2.970 2.746 4.269 3.881 4.552 4.358 4.373 4.448 4.507 4.627 4.388 4.269 4.403 4.373
Ramadan TOPUZI
- 109 -
4.277 3.947 3.011 3.106 3.085 4.287 3.947 4.309 4.798 3.617 3.755 3.936 3.489 3.660 3.702 4.521 3.202 3.372 3.840 3.713 3.447 4.181 4.362 4.468 3.872 3.436 3.766 3.426 3.521 3.064 3.840 2.915 3.191 2.926 2.766 2.202 4.000 3.819 4.340 4.223 4.383 4.372 4.596 4.660 4.543 4.415 4.362 4.213
Vlerësimi mesatar i përgjithsh. (263 subj.)
Moduli
Vlerësimi subjektet që duan inxh. (94 subjekte)
Niveli i studimeve
Nr.
BACHELOR
Tabela 3.102. Vlerësimi i kurrikulës mësimore nga të anketuarit që kanë inxhinierë të punësuar dhe atyre që kanë nevojë për inxhinierë
4.248 3.922 3.189 3.133 3.144 4.278 3.981 4.337 4.704 3.652 3.789 3.970 3.441 3.559 3.781 4.504 3.400 3.404 3.989 3.770 3.589 4.152 4.430 4.478 3.989 3.581 3.770 3.363 3.593 3.152 3.867 3.033 3.237 3.041 2.878 2.359 4.000 3.848 4.374 4.219 4.267 4.385 4.567 4.581 4.444 4.367 4.381 4.304
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
MASTER PROFESIONAL
MASTER SHKENCOR
Tabela 3.102. (Vazhdim) 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85
Prodhime të Gatshme Druri Makinat me komandim Numerik (CNC) Transporti i Brendshëm në Ind. Drurit Mbrojtja e Mjedisit në Industrinë e Drurit Sigurimi Teknik Matematikë e Aplikuar (Zgjidh. Nume.) Impiantet Industriale CIM (Procese Prodh. të Drejt. Kompj.) Menaxhimi i Burimeve Njerëzore Tregu dhe Marketingu Ndërkombëtar Automatizimi i Prodhimit Menaxhimi i Cilësisë Gjuhë e Huaj (e dytë) Studim Druri (Thellim) Teoria e Prerjes së Drurit Teoria e Ngjitjes dhe Lustrimit të Drurit Konstruksione Druri Projektimi i Linjave Dizajni i Mobiljeve Cikli i Jetës i Prodhimeve prej Druri Modelet e Prerjes Studim Tematik Konservimi & Restaurimi Dru Vep. Artit Biomasa Lignocelulozike Drurët Kryesorë Industrial Arkitektura e Interierit Dizajni i Mobiljeve Restaurimi i Veprave të Artit në Dru Teknikat e Ngjitjes së Drurit Konstruksione Arkitektonike Menaxhimi i Cilësisë Teknikat e Përpunimit Mekanik të Drurit CAD-CAM Histori Mobiljesh Ndriçimi në Interier dhe Eksterier Përdorimi i Drurit në Fasada Anglisht
4.313 4.388 4.030 4.164 4.493 3.687 3.940 4.194 3.642 3.761 4.313 4.478 3.657 4.209 4.209 4.418 4.254 4.343 4.642 3.910 4.299 3.612 3.597 3.254 4.388 4.493 4.657 3.731 4.328 4.075 4.597 4.313 4.313 3.493 3.657 4.030 4.060
4.128 4.319 3.755 4.021 4.447 3.851 3.809 3.798 3.628 3.915 4.160 4.436 3.713 4.021 4.170 4.351 4.319 4.096 4.691 3.926 4.191 3.787 3.415 3.277 4.191 4.543 4.734 3.638 4.309 4.021 4.457 4.223 4.138 3.447 3.553 4.021 4.128
4.226 4.285 3.837 4.007 4.493 3.933 3.830 3.885 3.726 3.904 4.137 4.430 3.704 4.085 4.174 4.370 4.237 4.126 4.593 3.889 4.170 3.805 3.478 3.263 4.222 4.519 4.696 3.707 4.233 4.019 4.515 4.241 4.048 3.407 3.522 3.907 4.126
Të anketuarit që shprehen se kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri e kanë vlerësuar më pak kurrikulën mësimore, krahasuar me të anketuarit në përgjithësi dhe ata që kanë inxhinierë të punësuar. Vlerësim më të lartë kjo pjesë e të anketuarve kanë dhënë vetëm për disa nga lëndët e Bachelor (Vizatim industrial, Tregu dhe Marketingu, Tharje druri, Përpunimi sipërfaqësor dhe Instrumenta prerës). Në nivelin Master Shkencor ata vlerësojnë pak më lart vetëm 5 nga lëndët e këtij niveli (Tregu dhe marketingu ndërkombëtar, Gjuhë e huaj, Konstruksione druri, Dizajni i mobiljeve dhe Cikli i jetës së prodhimeve prej druri). Në Master Profesional ata vlerësojnë pak më lart vetëm 3 nga lëndët e këtij niveli të studimeve (Arkitektura e interierit, Dizajni i mobiljeve dhe Anglisht).
Ramadan TOPUZI
- 110 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.103. Vlerësimi i kohëzgjatjes së praktikës profesionale Vlerësimi mesatar nga subjektet e anketuar që kanë inxhinierë të punësuar
Vlerësimi mesatar nga të gjithë subjektet e anketuar
Vlerësimi mesatar nga subjektet e anketuar që kanë nevojë për inxhinierë
5.2 muaj
5.4 muaj
5.6 muaj
Siç duket edhe nga tabela 3.103 të anketuarit në përgjithësi janë shprehur se kohëzgjatja e praktikës profesionale duhet të jetë 5 deri në 6 muaj, pra më e madhe se aktualisht (10-javë). Tabela 3.104. Organizimi i praktikës profesionale Subjektet Mënyra e trajtimit Vlerësimi Nr. Vlerësimi %
Subjekte që kanë Ing. (67 subjekte) Me Pa pagesë pagesë
46 68.6
21 31.4
Subjekte që duan Ing. (94 subjekte) Me Pa pagesë pagesë
72 76.6
Subjekte gjithsej (263 subjekte) Me Pa pagesë pagesë
22 23.4
192 73
71 27
Nga tabela 3.104 shohim se të tre kategoritë e të anketuarve mendojnë se praktika është më mirë të zhvillohet përmes punësimit me pagesë. Duke i krahasuar midis tyre bie në sy se të anketuarit që kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri janë shprehur më qartë për këtë, rreth 77% e tyre e mbështesin këtë ide. Tabela 3.105. Zhvillimi i praktikës profesionale Subjektet
Subjekte që kanë inxhinierë të punësuar (67 subjekte)
Mënyra e organizimit
Në prodhim
Në marrdhënie me klientin
Në projektim
Në të gjitha bashkë
Në prodhim
Në marrdhënie me klientin
Në projektim
Në të gjitha bashkë
Nr.
19 28.3
0 0
3 4.5
45 67.2
35 37.2
4 4.2
5 5.3
50 53.2
%
Subjekte që duan inxhinierë të punësuar (94 subjekte)
Siç shihet në tabelën 3.105 në rastin kur subjektet kanë inxhinierë Përpunim Druri të punësuar 28% e tyre mendojnë se praktika profesionale duhet të zhvillohet në prodhim. Ndërkohë që shumica ose 67% e tyre mendojnë se praktika profesionale e studentëve duhet zhvilluar në të gjitha mënyrat e parashtruara. Në rastin kur subjektet janë shpehur se kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri 37% e të anketuarve shprehen për “në prodhim”. Ndërkohë 53% e tyre mendojnë se praktika profesionale e studentëve duhet zhvilluar në të gjitha mënyrat e parashtruara. Vlerësimi është i përafërt me vlerësimin e përgjithshëm të subjekteve prodhuese. Pjesa e të anketuarve që mendojnë se inxhinierët duhet ta zhvillojnë praktikën jo vetëm në prodhim por edhe në pozicione të tjera e shohin inxhinierin si një “menaxher”. Ramadan TOPUZI
- 111 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI III
Rezultate dhe diskutime
Tabela 3.106. Vlerësimi mesatar i përgjithshëm i kurrikulës mësimore Mestarja e përgjithshme e vlerësimit Niveli Bachelor
Master Shkencor
Master Profesional
Bachelor + Master Shkencor
Bachelor + Master Profesional
3.873
3.986
4.089
3.903
3.915
Mestarja e përgjithshme e vlerësimit 4.15 4.089
4.1 4.05 3.986
4 3.95 3.9
3.903
3.915
3.873
3.85 3.8 3.75 Bachelor
Master Shkencor
Master Profesional
Bachelor + Bachelor + M. Shkencor M. Profesional
Figura 3.27. Vlerësimi mesatar i përgjithshëm i kurrikulës mësimore
Ramadan TOPUZI
- 112 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Konkluzione dhe rekomandime
KAPITULLI
IV
KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 4.1. Konkluzione..............................................................................................114 4.2. Rekomandime...........................................................................................120 PËRMBLEDHJE..................................................................................................125 SUMMARY.........................................................................................................154 LITERATURA.....................................................................................................183 VEPRIMTARIA SHKENCORE............................................................................185 ANEKS................................................................................................................187
Ramadan TOPUZI
- 113 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Konkluzione
KAPITULLI IV KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 4.1. KONKLUZIONE ▪ Nga të dhënat e marra nga institucionet shtetërore, etj., si dhe nga verifikimet në terren duke përdorur metodën ortek, janë identifikuar 906 subjekte përpunim druri. ▪ Mbështetur në këto të dhëna duke përdorur metodën e anketimit ballë për ballë në shkallë vendi janë kryer gjithsej 283 anketime nga të cilat 263 janë kryer në subjekte që prodhojnë dhe tregetojnë mobilje. Me pedagogë të Departamentit të Industrisë së Drurit, personel të Bazës Laboratorike dhe studentë të Departamentit të Përpunim Drurit në Master Shkencor, janë kryer 20 anketime. Nga përpunimi i të dhënave janë nxjerrë këto konkluzione: ▪ Shumica e subjekteve prodhuese në Shqipëri, (rreth 75%) nuk kanë inxhinier Përpunim Druri të punësuar. Të punësuar rezultojnë 75 inxhinierë. Gjysma ose rreth 50% e tyre ndodhen në Tiranë. Ndërkaq në Durrës janë 8%, në Elbasan, Berat, Kamëz nga 4%, Shkodër, Fier, Vlorë me nga 2.7%. Përjashtim në këtë rast është Fushë-Kruja në të cilën gjenden një numër i madh subjektesh të industrisë së përpunimit të drurit dhe ku janë rreth 7% e inxhinierëve. ▪ Në disa biznese (kryesisht biznes i vogël) rezultojnë të punësuar ose të vetëpunësuar vetëm nga një inxhinier. Në pak raste ka edhe dy inxhinierë të punësuar dhe vetëm tre-katër subjekte prodhuese kanë mbi tre. ▪ Ndër arsyet kryesore që evidentohen nga subjektet e anketuara lidhur me mungesën e inxhinierëve të Përpunim Drurit përmendim ato ekonomike, organizative dhe frenuese (mosbesuese). - Ekonomike - pamundësia e pagesës së inxhinierit nga bizneset. - Organizative - biznese të vogla me pak të punësuar me prodhime standarde. - Frenuese - një pjesë e mirë e bizneseve edhe kur kanë nevojë për inxhinierë ngurrojnë ti punësojnë dhe shprehen me rezerva lidhur me formimin e tyre. - Ky problem duhet kërkuar në burimin e tij, ku i diplomuari tashmë inxhinier, mendohet se nuk ka formimin e duhur praktik për tu përballur me kërkesat e tregut dhe ballafaqohet me situata ku nuk e gjen veten. Në përgjithësi atyre iu ofrohet të punojnë në pozicione pune jo të përshtatshme me diplomimin, ku praktikohen për një kohë të gjatë deri sa të aftësohen në profesionin e tyre të inxhinierit. ▪ Nga të dhënat e mbledhura rezulton se nevojat për inxhinierë Përpunim Druri janë 94 dhe kërkesa ka në të gjithë Shqipërinë. Rreth 17% e nevojave janë Ramadan TOPUZI
- 114 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Konkluzione
në Tiranë, 12% në Fushë-Krujë, 6% në Kamëz dhe 5% në Lezhë. Në qytete si; Elbasani, Kruja, Durrësi nevojat janë 4%. Në qytete të tjera Shkodër, Kukës, Lushnjë, Pogradec, Berat, Vlorë, Fier, Korçë, Kavajë kërkesat janë 3%. ▪ Rreth 34% të nevojave për inxhinierë i kanë subjektet me 6-8 të punësuar. Më pas subjektet me 9-15 të punësuar me rreth 30% të nevojave dhe subjektet me 3-5 të punësuar me rreth 23% të nevojave. ▪ Duhet theksuar se në rastin me 3-5 të punësuar kryesisht janë të vetëpunësuarit ata që mendojnë se e kanë të nevojshëm formimin universitar për të çuar përpara biznesin. ▪ Nevojat për inxhinierë më së shumti rezultojnë në subjekte që kryejnë punime me pllaka dhe dru masiv me rreth 30% të nevojave. Më pas vijnë subjektet që kryejnë punime të shumëllojshme me porosi rreth 22% të nevojave. ▪ Vlerësimi mesatar i kurrikulës është afër 4 (3.928). Mendojmë se ky vlerësim duhet konsideruar si jo i mjaftueshëm për nevojat e tregut dhe i pakënaqshëm për ecurinë e sotme dhe të perspektivës strategjike të departamentit. Departamenti duhet të ketë vlerësime maksimale. Kërkesa për ekselencë nuk duhet konsideruar si utopi, por si një domosdoshmëri. ▪ Nga grup lëndët në nivelin Bachelor më shumë vlerësohen lëndët e formimit profesional (vlerësimi mesatar i përgjithshëm 4.281). Më pas vlerësohen lëndët inxhinierike bazë (Mes. 3.97) ndjekur nga lëndët e orientuara ekonomi-biznes (Mes. 3.856) dhe lëndët e formimit të përgjithshëm (Mes. 3.704). Më pak vlerësohen lëndët me zgjedhje (Mes. 3.30). ▪ Në nivelin Master Shkencor vlerësohen pak më lart lëndët e specialitetit dhe të tjera (Mes. 4.019). Ndërsa për lëndët e formimit të përgjithshëm dhe profesional kemi një vlerësim (Mes. 3.943). ▪ Në nivelin Master Profesional diferencat janë të dukshme. Lëndët e formimit të përgjithshëm dhe profesional vlerësohen më lart (Mes. 4.232). Ndërsa për lëndët e specialitetit dhe të tjera kemi një vlerësim ndryshe (Mes. 3.966). Nga analiza e të dhënave vihen re vlerësime të ndryshme ndërmjet lëndëve brenda grupeve. ▪ Në grupin “Lëndë të formimit të përgjithshëm” vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Matematikë me elementë të statistikës” (Mes. 4.251). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Kimi e përgjithshme dhe inorganike”. (Mes. 3.148). ▪ Në grupin “Lëndë inxhinierike bazë” bie në sy vlerësimi shumë i lartë për lëndën “Vizatim industrial” (Mes. 4.7). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Termoteknikë” (Mes. 3.448). Ramadan TOPUZI
- 115 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Konkluzione
▪ Në grupin “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Cilësia e prodhimeve” (Mes. 4.474) Më pak në këtë grup lëndësh janë kuotuar lëndët “Mikro dhe makro ekonomi” si dhe “Hyrje në ekonomi” (Mes. 3.355). ▪ Vihet re se “Lëndët e formimit profesional” janë vlerësuar më lart se grupimet e tjera. Vlerësimi më i lartë për këtë grupim është dhënë për lëndën “Tharja e drurit” (Mes. 5.574). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Transporti i brendshëm” (Mes. 3.837). ▪ “Lëndët me zgjedhje” janë kuotuar më pak se grupimet e tjera. Vlerësimi më i lartë për këtë grupim është dhënë për lëndën “Prodhime speciale druri” (Mes. 4). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Administrim publik” (2.885). Në këtë vlerësim nuk është marrë në konsideratë edukimi fizik. ▪ Në nivelin Master Shkencor për “lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” vihet re vlerësimi më i lartë për lëndën “Menaxhimi i cilësisë” (Mes. 4.429) Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Gjuhë e huaj (e dytë)” (3.703). ▪ Për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Dizajni i mobiljeve” (Mes. 4.596). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Biomasa lignocelulozike” (Mes. 3.277). ▪ Për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” në Master Profesional vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë përsëri për lëndën “Dizajni i mobiljeve” (Mes. 4.696). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Konservimi dhe restaurimi i veprave të artit prej druri” (Mes. 3.707). ▪ Për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” vihet re se vlerësimi më i lartë shkon përsëri për lëndën “Menaxhimi i cilësisë, (Mes. 4.514). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Historia e mobiljeve” (3.407). ▪ Nga përpunimi dhe analiza e të dhënave të anketimit vihet re se aftësitë profesionale dhe aftësitë projektuese zënë afër 80% të vlerësimit të përgjithshëm. ▪ Rezultatet tregojnë se të anketuarit vlerësojnë se inxhinierët e Përpunim Drurit nuk përshtaten si duhet me teknologjitë e reja. ▪ Të anketuarit shprehen me rezerva për inxhinierët që kryejnë vetëm nivelin e parë të studimeve Bachelor. Ata mendojnë që ky nivel është i parëndësishëm deri pak i rëndësishëm për biznesin e tyre. Kjo nënkupton që inxhinierët që kanë kryer vetem këtë nivel të studimeve shihen me rezerva nga tregu i punës. Tregu nuk është plotësisht i gatshëm të pranojë “inxhinierë 3-vjeçarë”.
Ramadan TOPUZI
- 116 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Konkluzione
▪ Pjesa më e madhe e të anketuarve shprehen në favor të inxhinierëve që kanë kryer studimet Master në këtë profil. Vlerësim më i lartë shprehet për nivelin Master Shkencor dhe për Masterin Profesional i cili ende nuk është aplikuar. Ky i fundit vlerësohet nga i rëndësishëm në shumë i rëndësishëm nga 92% e të anketuarve, ndërsa Masteri Shkencor vlerësohet nga i rëndësishëm në shumë i rëndësishëm nga 93% e të anketuarve. ▪ Të anketuarit që kanë inxhinierë Përpunim Druri krahasuar me vlerësimin e të gjithë të anketuarve (vlerësimin e përgjithshëm), e vlerësojnë më lart kurrikulën mësimore në të gjitha nivelet e studimit. Gjithashtu ky grup i të anketuarve e kanë vlerësuar më lart kurrikulën mësimore edhe se grupi i atyre subjekteve që shprehen se kanë nevojë për inxhinierë. ▪ Të anketuarit që shprehen se kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri e kanë vlerësuar më pak kurrikulën mësimore, krahasuar me të anketuarit në përgjithësi dhe me ata që kanë inxhinierë të punësuar. Vlerësim më të lartë kjo pjesë e të anketuarve kanë dhënë vetëm për disa nga lëndët e Bachelor (Vizatim industrial, Tregu dhe Marketingu, Tharje druri, Përpunimi sipërfaqësor dhe Instrumenta prerës). Në nivelin Master Shkencor ata vlerësojnë pak më lart vetëm 5 nga lëndët e këtij niveli (Tregu dhe marketingu ndërkombëtar, Gjuhë e huaj, Konstruksione druri, Dizajni i mobiljeve dhe Cikli i jetës së prodhimeve prej druri). Në Master Profesional ata vlerësojnë pak më lart vetëm 3 nga lëndët e këtij niveli të studimeve (Arkitektura e interierit, Dizajni i mobiljeve dhe Anglisht). ▪ Përgjithësisht inxhinierët e Përpunim Drurit e kanë vlerësuar kurrikulën mësimore me më pak pikë krahasuar me të anketuarit e tjerë të cilët ndoshta kanë dhënë një vlerësim më shumë duke u nisur nga emërtimi i lëndës se nga brendia e saj. ▪ Shumica e të anketuarve mendojnë se Praktika Profesionale është shumë e rëndësishme në konkretizimin e njohurive të marra nga studentët. Ata gjykojnë se praktika duhet të ketë një kohëzgjatje më të madhe se 10 javë që është aktualisht. ▪ Rreth 28% e subjekteve që kanë inxhinierë Përpunim Druri të punësuar mendojnë se praktika profesionale duhet të zhvillohet në prodhim. Ndërkohë që shumica ose 67% e tyre mendojnë se praktika profesionale e studentëve duhet zhvilluar në të gjitha mënyrat e parashtruara në pyetësor. ▪ 37% e subjekteve që janë shpehur se kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri mendojnë se Praktika Profesionale duhet të zhvillohet në prodhim. Ndërkohë 53% e tyre mendojnë se ajo duhet zhvilluar në të gjitha mënyrat e parashtruara në pyetësor. Vlerësimi është i përafërt me atë që rezulton nga vlerësimi i përgjithshëm i subjekteve prodhuese. Ramadan TOPUZI
- 117 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Konkluzione
▪ Pjesa e të anketuarve që mendojnë se inxhinierët duhet ta zhvillojnë praktikën jo vetëm në prodhim por edhe në pozicione të tjera e shohin inxhinierin si një “menaxher”. ▪ Për sa i përket përparësive më shumë vlerësohet praktika profesionale dhe më pas renditen orët praktike, ushtrimet, detyrat e kursit dhe punimi i diplomës. ▪ Vihet re një vlerësim i lartë për zhvillimin e praktikës përmes punësimit. Kjo vlerësohet si më rezultative për studentin. Ka raste ku të anketuarit janë shprehur se duke u zhvilluar në këtë mënyrë studenti bëhet më i përgjegjshëm në përdorimin e makinerive dhe të lëndëve të para. Duke bërë një analizë sipas kategorive të të anketuarve vihet re se të tre kategoritë e të anketuarve mendojnë se praktika është më mirë të zhvillohet përmes punësimit me pagesë. Duke i krahasuar midis tyre bie në sy se të anketuarit që kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri janë shprehur më qartë për këtë; rreth 77% e tyre e mbështesin këtë ide. ▪ Lidhur me këtë, është analizuar mundësia reale e pranimit të studentëve për subjektet prodhuese që janë shprehur pozitivisht. Nga rreth 190 të anketuar që janë shprehur se praktika është më mirë përmes punësimit me pagesë, janë mbi 50 biznese që kanë mundësi reale për këtë problem. Ata janë të gatshëm ti punësojnë dhe ti paguajnë studentët për punën e kryer dhe njëherësh studentët përmbushin edhe detyrimin për praktikën. Sigurisht pagesa supozohet të jetë simbolike kjo dhe në funksion të prodhimit, pozicionit të punës apo edhe të performancës. ▪ Për sa i takon organizimit në mënyrë individuale apo në grupe studentësh anketimi nuk ka një konkluzion të qartë pasi përgjigjet janë shumë të përafërta. Pra, ata mendojnë se nuk është faktor me ndikim të ndjeshëm. ▪ Lidhur me zhvillimin e praktikës profesionale dhe punimit të diplomës, 66% e të anketuarve shprehen se duhet të zhvillohen njëkohësisht. Kjo mund të rrisë përgjegjshmërinë e studentit dhe lidhjen e teorisë me praktikën. ▪ Gjuhët e huaja nga rreth 90% të anketuarve vlerësohen të rëndësishme dhe shumë të rëndësishme. ▪ Për pyetjen e hapur: “Çfarë duhet të dijë një inxhinier Përpunim Druri?” pjesa më e madhe e të anketuarëve nuk kanë preferuar të japin mendim të shprehur me fjalë. Ata e kanë anashkaluar duke gjykuar se e kanë dhënë mendimin e tyre në pyetjet e tjera, d.m.th. përmes pyetjeve për kurrikulën mësimore. ▪ Përgjigjet e atyre që janë shprehur për këtë pyetje janë të ndryshme dhe të grupuara ato shprehin kërkesën për aftësi profesionale dhe organizative, aftësi
Ramadan TOPUZI
- 118 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Konkluzione
projektuese, programe kompjuterike, njohjen e teknologjive të reja dhe pasjen e aftësive komunikuese. Mendimet e pedagogëve të Departamentit të Industrisë së Drurit në përgjithësi janë mjaft të ndryshme. ▪ Për sa i përket profilit të inxhinierit që përgatitet me këtë kurrikul pedagogët e departamentit mendojnë se inxhinierët e Përpunim Drurit që diplomohen në Departamentin e Industrisë së Drurit nuk janë të orientuar si duhet drejt tregut aktual të punës. Janë rreth 60% e pedagogëve që shprehen se kurrikula nuk është e plotë. Mendimet, shpjegimet dhe argumentet variojnë nga ato që pranojnë mungesën e përditësimit të njohurive sipas teknologjive të reja, tek mungesa e aftësisë profesionale, larg asaj që i nevojitet strukturës së përpunimit të drurit në vendin tonë, deri tek studenti është “i humbur” në tregun aktual të punës. ▪ Për aftësitë që duhet të kenë inxhinierët e Përpunim Drurit, edhe studentët e anketuar të Masterit Shkencor i adresohen aftësive profesionale duke vlerësuar maksimalisht praktikën profesionale. Ata shprehen se inxhinierët duhet të kenë aftësi projektuese dhe shkencore si edhe njohuri mbi teknologjitë e reja. Për kurrikulën e Masterit Shkencor dhe Profesional ka vlerësim më të lartë. Më pak vlerësohet punimi i diplomës. Lidhur me njohjen e gjuhëve të huaja 75% e studentëve të anketuar mendojnë se është shumë e rëndësishme në formimin e inxhinierëve. ▪ Analiza e të gjithë aktorëve të intervistuar (bizneset, pedagogët e departamentit dhe studentët) nxjerr në dukje se kurrikula ka nevojë për përmirësime të ndjeshme. Përmirësimi i kurrikulës nuk mund të shihet si një veprim mekanik i njëanshëm, por si një proces i ndërlidhur me procese të tjera në ndryshim dhe zhvillim të pandërprerë.
Ramadan TOPUZI
- 119 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
5.2.
Rekomandime
REKOMANDIME
Për sa më sipër lidhur me tërësinë e hulumtimit të bërë, përfundimeve të arritura dhe të dhënave të politikave shtetërore dhe të institucionit shprehim këto mendime. 1. Programet mësimore (Kurrikulat) ▪ Zhvillimet e shkencës dhe të ekonomisë janë në ndryshim të pandërprerë. Në linjë me këtë edhe programet mësimore duhet të hartohen në përputhje me zhvillimin e njohurive shkencore, teknologjike si dhe në përputhje me të gjitha metodologjitë e reja të mësimdhënies. Duhet hequr dorë nga programe jofleksibile dhe i metodave tradicionale. ▪ Progamet mësimore duhet të jenë fleksibile për t’iu përgjigjur sa më mirë përfitueseve. Ato duhet të ofrojnë kompetencat e duhura për të cilat ka nevojë biznesi, ekonomia dhe shoqëria. ▪ Realizimi i programeve mësimore duhet të mbështetet në metodat që vënë theksin tek studenti, si dhe që kërkojnë formimin e njohurive hap pas hapi. Metodat e mësimit duhet të sigurojnë marrjen e informacionit të ri dhe transmetimin e tij në mënyrë sa më tërheqëse. ▪ Arritja e objektivit lidhur me formimin e studentëve, duhet parë, në cilësi rezultatesh, mënyra e matjes të së cilave veç të tjerash duhet të vlerësohet me zënien me punë të diplomuarve, pozicionin e punësimit, pëlqimi ose reagimi nga punëdhënësit për aftësitë e tyre, etj. Kjo gjë kërkon një bashkërendim të gjithë stafit dhe hartimin e kurrikulave që ti përgjigjen kërkesave duke mënjanuar konfliktin midis mënyrës së formimit dhe nevojës së tregut të punës. ▪ Organizimi i kurrikulës dhe përmbajtja e saj duhet ti përshtaten zhvillimeve teknologjike dhe shkencore. Mënjanimi nga këto aktivitete do të zbehte rolin e departamentit dhe çon në vetëizolim dhe pamundësi krahasimi dhe vlerësimi të pavarur. ▪ Në rast se nuk jemi në gjendje ti paraprijmë zhvillimit, më e pakta që duhet të bëhet është të ecet paralel me të. 2. Stafi pedagogjik ▪ Veprimtaria e departamentit bazohet në një proces të njëkohshëm edukues dhe shkencor. Mendojmë se kërkimit shkencor duhet ti kushtohet mjaft vëmendje pasi pa kërkim departamentit do ti mbetej vetëm aktiviteti përshkrues duke rrrezikuar të dalë jashtë kontekstit dhe qëllimit të tij.
Ramadan TOPUZI
- 120 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Rekomandime
Duhet synuar drejt një stafi pedagogjik mjaft të përgatitur, pasi në nivel universitar më shumë se kudo është ekselenca ajo që çon procesin përpara, që kërkon standardet më të mira, dhe i paraprin zhvillimit. Në edukimin universitar vlera kalon tek studenti i cili do të kërkojë të zgjedhë shërbimin më cilësor universitar. Sigurisht edhe një student ekselent e çon klasën përpara, e shtyn pedagogun të japë më të mirën nga vetja. ▪ Roli i pedagogut duhet të jetë ai i një moderatori ose një udhërrëfyesi dhe jo i një rrëfyesi. Nëse do të pranojmë këtë qasje atëherë duhet të bëhen mjaft ndryshime në metodën e mësimdhënies. Nga ana tjetër kjo kërkon studentë të interesuar dhe të motivuar për dijen dhe shkencën, të lirë dhe të pavarur për vetëformimin e tyre. Kjo i çliron studentët nga fryma pragmatiste për një diplomë. 3. Marrëdhëniet me studentët ▪ Studentët duhet të trajtohen si kategori edukative dhe jo si kategori shoqërore e cila çon në rritjen e motivimit dhe të mësimnxënies. Pedagogu duhet më shumë të flasë me studentët se sa të flasë për studentët. Kjo do të thotë që: ▪ Pedagogët duhet të bëjnë më tepër për edukimin kulturor dhe kultivimin e pasionit për profesionin nëpërmjet kontakteve të ngrohta me studentët, leksioneve, bisedave shkencore dhe materialeve të shkruara. ▪ Pedagogu duhet të ndërtojë marrëdhënie korrekte me studentët duke rritur respektin dhe besimin e tyre. Ai duhet të jetë i gatshëm për dialog dhe shkëmbim njohurish nëpërmjet komunikimit akademik dhe jo akademik duke krijuar situata që lehtësojnë transferimin e njohurive teorike dhe zgjidhje të problemeve, bazuar në shembuj indvidualë. ▪ Duhet të rritet angazhimi i studentëve për përvetësimin e njohurive në çdo modul, si në drejtim të formimit teorik ashtu edhe atij praktik si dhe me angazhimin me punë të pavarur (detyra, projekte kursi, etj.) përgjegjësi kjo e studentëve por edhe e stafeve akademike. Kjo duhet të shoqërohet me efiçiensën e laboratorëve dhe nivelin e përdorimit të tyre. ▪ Për të siguruar krahasueshmërinë me objektivat europiane fokusi në mësimdhënie dhe mësimnxënie duhet zhvendosur nga “mësuesi në qendër” drejt objektivit “studenti në qendër”. ▪ Gjurmimi i studentëve është procesi i ndjekjes së studentit, lidhur me kualifikimet e tij të mëtejshme dhe punësimit, sipas programit të ndjekur. Departamenti (Fakulteti) duhet të disponojë të dhëna statistikore për punësimin e të diplomuarve. Kjo do të ndihmojë shumë jo vetëm për të vlerësuar dhe korrigjuar punën e bërë, por dhe për të krijuar marrëdhënie miqësore dhe dypalëshe me
Ramadan TOPUZI
- 121 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Rekomandime
bizneset ku ata janë të punësuar. Gjithashtu do të mund të reflektohej për hartimin e programeve post universitare për edukim të mëtejshëm të tyre. 4. Praktika profesionale ▪ Diversiteti i nevojave me të cilat ndeshet Departamenti i Industrisë së Drurit bën të domosdoshëm rritjen e fleksibilitetit për t’ju përgjigjur kërkesave të kohës. Praktika profesionale që zhvillohet aktualisht paraqitet me mangësi si në shtrirje kohore ashtu dhe në përmbajtje. Që të mund të arrihet zhvillimi profesional duhet të ndërthuren temat e mësimit me zbatimin konkret në praktikë. Duhet menduar në ndryshimin e konceptit të praktikës profesionale duke synuar kryerjen e praktikës me tema konkrete në terren. ▪ Mirë do të ishte që formimi teorik dhe praktik i studentëve të realizohej brenda universitetit. Por meqë kjo aktualisht është e vështirë atëherë duhet të forcohen lidhjet me biznesin. ▪ Mendojmë se kohëzgjatja e praktikës profesionale të studentëve duhet të jetë jo më pak se 15 javë. 5. Lidhja me biznesin ▪ Përshtatja e programeve sipas kërkesave të tregut do të thotë që studenti jo vetëm të kuptojë por dhe "të jetë në gjendje të bëjë". Dhe këtë "të jetë në gjendje të bëjë" ai mund ta realizojë në laborator dhe në prodhim. Për ta arritur në prodhim duhet të krijohen disa raporte me biznesin. ▪ Fillimisht duhet të krijohen marrëdhënie institucionale. Marrëdhëniet duhet të përfshijnë fusha apo tema me interes reciprok. Ballafaqimi periodik i programeve dhe kurrikulave të studimeve me nevojat e biznesit (sipas fushave) është i një rëndësie themelore. ▪ Duhet të organizohen në nivel departamenti takime periodike me biznesin. Të bashkëpunohet për temat e diplomave qoftë dhe pjesërisht, duke siguruar pjesëmarrjen e tij në vlerësim. Duhet të identifikohen nevojat e biznesit për shërbime, kërkime dhe në një të ardhme të kalohet në “shitjen” e rezultateve. ▪ Marrëdhënie institucionale duhet të krijohen dhe me organizma të tjerë shtetërorë ose jo si DPA (Drejtoria e Përgjithshme e Akreditimit), DPS (Drejtoria e Përgjithshme e Standardeve), etj., të cilat jo vetëm ndihmojnë në përgatitjen më cilësore të studentëve por mund të jenë dhe një asistencë e mirë për bizneset. 6. Sigurimi i cilësisë ▪ Sigurimi i cilësisë duhet të konsiderohet si kërkesë themelore për rritjen e reputacionit brenda dhe jashtë vendit. Sigurimi i cilësisë merr në konsideratë Ramadan TOPUZI
- 122 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Rekomandime
kontrollin që ndjek veprimtarinë e departamentit përmes vlerësimit të brendshëm. Për këtë duhet të zhvillohet një model i brendshëm vlerësimi. 7. Lidhja Fakultet- Biznes- Bolonja ▪ Një problem me të cilin ndeshet departamenti është raporti i vlerave të krijuara në departament me ato të kërkesave të biznesit dhe të parimeve të sistemit të Bolonjës e më tej. ▪ Programet e studimeve duhet të ofrohen në përputhje me strategjinë e zhvillimit të institucionit dhe në përputhje me prirjet, kombëtare dhe ndërkombëtare. ▪ Mendojmë se faktorët e tregut të punës duhet të shërbejnë si arsyetim kryesor për të propozuar një program të ri apo përmirësimin e një kurrikule në pajtueshmëri me qëllimet dhe misionet institucionale. ▪ Vlerat akademike pozitive në pjesën më të madhe të tyre bazohen në aftësitë e transferimit të teknologjive dhe njohurive nëpërmjet aktiviteteve shkencore. ▪ Për këtë duhet të përcaktohen qartë objektivat e planit dhe kurrikulave mësimore, ku të synohet të garantohet njohja akademike dhe profesionale përtej kufijve kombëtarë dhe integrimi në rrjetin universitar europian. ▪ Të gjitha vendet që përpiqen të reformojnë arsimin e lartë, fillimisht fiksojnë objektivat, pastaj modelin më të mirë të evidentuar ndërkombëtarisht që garanton zbatimin e tyre. 8. Diploma ▪ Mendojmë se mjaft e rëndësishme është zgjedhja e llojit të diplomës që kërkojmë të ofrojmë. ▪ Një diplomë atraktive për tregun e punës, kërkon konsiderimin e një sërë elementëve të domosdoshëm që fillojnë me identifikimin e nevojave të tregut të punës në fushën e përpunimit të drurit. Më tej duhet të vazhdohet me: vlerësimin e kapaciteteve për diplomën që kërkohet të ofrohet, identifikim të kompetencave bazë mbi të cilat do të mbështetet kurrikula për diplomën përkatëse, identifikim dhe angazhim i aktorëve për pjesëmarrje dhe oponencë në hartimin e kurrikulës dhe në mënyrën e mbrojtjes, duke synuar mbrojtjen përpara një komisioni me specialistë dhe grupe të interesit. ▪ Në rast se mendohet të shkohet drejt një modeli anglo-amerikan i cili kërkon që inxhinieri të njohë dhe të jetë në gjendje të çojë përpara profesionin dhe jo të jetë një specialist për gjithçka, atëherë duhet të shtohen orët e lëndëve të formimit
Ramadan TOPUZI
- 123 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
KAPITULLI IV
Rekomandime
bazë inxhinierik dhe të pakësohen ato të orientimit ekonomi-biznes, etj., të cilat konsiderohen se janë detyrë e specialistëve të fushës. ▪ Për këto dy variante mendojmë se lloji i parë i diplomës është ai që duhet identifikuar si më i përshtatshëm për kushtet aktuale. Përfundimisht ▪ Në rast se vizioni i së ardhmes është konvergimi drejt një modeli me elementë anglo-amerikan atëherë duhet të kihet parasysh i ashtuquajturi “Manifesti Humboldtjan”39 i cili krahasohet me një piramidë, ku: në kulm është Intelekti, në qendër të saj Mësimi dhe në bazë Kërkimi shkencor. ▪ Ndërkohë që, në rrafshin përgjithësues, objektivat e të mësuarit duhet të jenë të sintetizuara në një filozofi të trefishtë e përkufizuar në përvetësim njohurish (të dish), aftësim (të dish të bësh) dhe edukatë sjelljeje (të dish të jesh). ▪ Për çdo rast, duhen hartuar planet strategjike të zhvillimit afatgjatë të shoqëruara me objektiva të shtrira në kohë.
39
Gazeta Panorama Nr. 4821, datë 24/03/2016 fq. 16. Gijom Humboldti (1787-1815) sipas Prof. Jorgo Mandili
Ramadan TOPUZI
- 124 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
PËRMBLEDHJE Hyrje Fakulteti e kryen misionin e tij përmes formimit që i jep studentit gjatë procesit mësimor, praktikave, etj., deri në finalizimin me diplomën e inxhinierit, pa mundur të kontrollojë punësimin dhe ecurinë e tij. Mundësitë e punësimit për inxhinierët e Përpunimit të Drurit janë institucionet shtetërore dhe sektori privat. Në sektorin privat mundësitë janë dy: i punësuar dhe i vetëpunësuar. Mundësitë e punësimit në shtet janë të pakta. Për inxhinierët e Përpunim Drurit potenciali kryesor është tregu i brendshëm i punës dhe mundësia kryesore për punësim praktikisht janë subjektet prodhuese private të përpunim drurit. Inxhinierët çdo ditë e më tepër i drejtohen këtij tregu. Në Departamentin e Industrisë së Drurit të Fakultetetit të Shkencave Pyjore, ndër vite diplomohen një numër i konsiderueshëm i inxhinierëve të Përpunim Drurit. Një pjesë e tyre rezultojnë të punësuar në sektorin e prodhimit dhe një pjesë e tyre janë sipërmarrës. Roli rregullator i shtetit nuk ndihet në kuptimin që nuk ndërhyn me rregulla të tilla si p.sh. caktimin e kritereve që ndërmarrjet me një status të caktuar të jenë të detyruara të punësojnë inxhinierë Përpunim Druri për një pëmbushje më të mirë të kritereve. Lidhur me punësimin, del në dukje roli i Departamentit për përgatitjen e duhur të inxhinierëve të Përpunim Drurit për të qenë të pëlqyer nga tregu i punës. Kjo do të krijonte mundësi potenciale punësimi pasi do të konturohej profili i inxhinierit që i duhet tregut të punës në evolucion dhe ndryshim të pa ndërprerë. Objekti i studimit Departamenti i Industrisë së Drurit operon në bazë të kurrikulës mësimore, të hartuar nga Stafi Akademik, dhe të miratuar nga Ministria e Arsimit. Ndërkohë në vendin tonë ushtrojnë aktivitetin e tyre një numër i konsiderueshëm subjektesh prodhimi të përpunimit të drurit. Për këto subjekte nuk ka të dhëna të mjaftueshme për numrin e tyre, vendndodhjen, veprimtarinë prodhuese, të punësuarit dhe nevojat për inxhinierë. Objekt i studimit janë: 1. Subjektet prodhuese kryesore të industrisë së përpunimit të drurit në Shqipëri. 2. Vlerësimi i kurrikulës mësimore nga tregu i punës.
Ramadan TOPUZI
- 125 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Qëllimet dhe objektivat e studimit Ky studim ka synim të përmbushë këto objektiva kryesore: • Verifikimi i subjekteve kryesore të përpunimit të drurit në Shqipëri. • Struktura e prodhimit. • Numri i inxhinierëve të Përpunim Drurit të punësuar në këto subjekte. • Nevojat e tregut për inxhinierë Përpunim Druri dhe cilësitë e tyre. • Profili i inxhinierit të Përpunim Drurit, sipas perceptimit të subjekteve prodhuese. • Krahasimi i kurrikulës mësimore me kërkesat specifike të tregut të punës. • Mendime për përmirësimin e kurrikulës. Duke qenë se një nga objektivat e Arsimit të Lartë, veç të tjerash, është dhe përgatitja e specialistëve, në përshtatje me kërkesat e tregut të punës dhe qëllimi final i këtij studimi është: Të analizojë përshtatshmërinë e programeve mësimore në nivelet Bachelor dhe Master me kërkesat e tregut, duke konsideruar vlerësimet e të gjithë aktorëve në këtë proces. Metodologjia e përdorur për realizimin e temës Baza kryesore e këtij studimi është: kontaktimi i drejtpërdrejtë i subjekteve prodhuese, mbledhja e të dhënave nëpërmjet pyetësorëve me anën e të cilëve subjektet prodhues shprehin mendimin për inxhinierë Përpunim Druri dhe specializimin e tyre. Metodologjia e ndjekur për realizimin e këtij studimi është: • Njohja me sistemin e Arsimit të Lartë në vendin tonë dhe në botë. • Studimi i kurrikulës që përdoret në Departamentin e Industrisë së Drurit dhe evoluimi i saj. • Njohja me zhvillimin e industrisë së përpunimit të drurit në vendin tonë. • Evidentimi i subjekteve kryesore që operojnë në fushën e përpunimit të drurit në Shqipëri. • Përcaktimi i kampionit/mostrës që do të anketohet. • Hartimi i pyetësorëve të nevojshëm me anën e të cilëve, të gjithë të anketuarit japin vlerësimin e tyre lidhur me programin mësimor. • Kontaktimi direkt në terren me drejtues, administratorë biznesesh, inxhinierë, ekonomistë, etj., të subjekteve prodhuese. • Plotësimi i pyetësorëve nëpërmjet intervistimit/anketimit ballë për ballë. • Përpunimi dhe analizimi i të dhënave. • Krahasimi i të dhënave dhe interpretimi i rezultateve.
Ramadan TOPUZI
- 126 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Industria e përpunimit të drurit në Shqipëri. Industria e përpunimit të drurit në Shqipëri ka kaluar në stadet e zhvillimit ekonomiko-shoqëror si të gjithë sektorët e tjerë. Para viteve 1990 ajo ishte një industri e centralizuar dhe e organizuar në fabrika e kombinate. Megjithëse kishte probleme ekonomike dhe teknologjike, ishte një industri e planifikuar. Mbas viteve ’90 ajo është përshtatur në një industri të sipërmarrjes së lirë të organizuar kryesisht në biznese të vogla deri të mesme që prodhojnë dhe tregtojnë mobilje dhe prodhime të tjera druri. Një pjesë e saj u privatizua dhe u përshtat gradualisht me ekonominë e tregut dhe vijon prodhimin. Në përgjithësi punohet me porosi për tregun e brendshëm. Disa subjekte punojnë për eksport. Shumica e subjekteve të përpunimit të drurit ushtrojnë aktivitetin e tyre në qytetet e mëdha. Në këto qytete gjenden edhe subjektet më të fuqishme dhe me peshë në treg. Këto subjekte kanë aktivitet prodhues dhe tregtar të qëndrueshëm. Numri më i madh i tyre është i përqendruar në periferi të qytetit të Tiranës dhe në qytetin e Fushë-Krujës. Industria e përpunimit të drurit ka kaluar nga prodhimi i mobiljeve kryesisht me dru masiv, në prodhimin e tyre me pllaka zdrukthi të melaminuara dhe MDF. Më pas vijnë subjektet që kryejnë punime të shumëllojshme përfshirë tapicerinë si dhe subjektet që punojnë me dru masiv. Kohët e fundit ka një tendencë të zhvillimit të shërbimeve të ndryshme kryesisht; porosi të vogla ku kryhen disa nga operacionet teknologjike. Ndryshe këtë kategori mund ta quajmë: “marangozë ambulantë” të industrisë së drurit. Burimet njerëzore në tregun e punës së industrisë së përpunimit të drurit përbëhen nga personeli drejtues-organizativ dhe fuqia punëtore. Përgjithësisht pronari ose bashkëpronarët janë drejtuesit kryesorë. Në disa raste kjo lidhet me profesionin e pronarit. Arsimi i Lartë në Shqipëri dhe Departamenti i Industrisë së Drurit Arsimi i Lartë në Shqipëri ka ndjekur zhvillimet dhe ndryshimet politikoekonomike të vendit. Ai operon në bazë të akteve ligjore e nënligjore të miratuara. Së fundmi ai operon në bazë të ligjit Nr. 80/2015 Për Arsimin e Lartë dhe Kërkimin Shkencor në institucionet e Arsimit të Lartë në Republikën e Shqipërisë. Ky ligj përcakton misionin, objektivat kryesorë të arsimit të lartë dhe rregullon aspekte të krijimit, organizimit, drejtimit, administrimit, financimit dhe sigurimit të cilësisë në institucionet e arsimit të lartë, në përputhje me standardet europiane, si dhe rolin e shtetit e të shoqërisë në arsimin e lartë. Reforma e Arsimit të Lartë dhe kërkimit shkencor në Shqipëri i referohet logjikave të zhvillimeve europiane. Që nga viti 2005 të gjitha programet e studimit që ofron Departamenti i Industrisë së Drurit në Fakultetin e Shkencave Pyjore
Ramadan TOPUZI
- 127 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
synojnë t’i përgjigjen kritereve të kërkuara për të lehtësuar krahasimin e tyre me programe të ngjashme universitare brenda e jashtë vendit. Edukimi në Nivelin e Parë synon formimin e specialistëve të fushës së Përpunim Drurit të aftë për t’iu përgjigjur tregut të punës me formulën “të dish të bësh”. Qëllimi është që tu garantohet atyre një nivel profesional i mirë, i besueshëm dhe kompetent. Të diplomuarit në degën e Përpunim Drurit të cilët fitojnë titullin Inxhinier Përpunim Druri – Bachelor, konsiderohet që janë aftësuar lidhur me organizimin dhe drejtimin teknik të subjekteve që zhvillojnë aktivitet prodhues dhe tregëtues të prodhimeve prej druri si dhe konkurimin në tregun e punës, privat apo publik. Në nivelin e dytë të studimeve fakulteti synon përgatitjen e studentëve me nivel më të plotë teorik, të nevojshëm në angazhime dhe zgjidhje problemesh të fushës kërkimore dhe shkencore. Të diplomuarit në degën e Përpunim Drurit që fitojnë titullin Inxhinier Përpunim Druri - Master Shkencor, konsiderohet që janë aftësuar për njohjen më të plotë dhe të thelluar të strukturës së drurit, përpunimin e tij, organizimin dhe drejtimin shkencor të prodhimit, konservimin, ruajtjen dhe mbrojtjen e drurit dhe prodhimeve të tij në kushte natyrore e mjedisore dhe konservimin dhe restaurimin e veprave të artit prej druri. Njëkohësisht në sajë të nivelit shkencor të njohurive konsiderohet që janë në gjendje të hartojnë dhe zbatojnë projekte të niveleve dhe problematikave të kohës, punimit individual të temave studimore, të ndërmarrin studime aplikative dhe shkencore, etj. Evidentimi i subjekteve prodhuese të përpunimit të drurit Një nga çështjet kryesore të studimit ka qenë evidentimi i subjekteve prodhuese që operojnë në të gjithë vendin. Për këtë janë kërkuar zyrtarisht informacione nga Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve dhe INSTAT. Gjithashtu është kërkuar informacion dhe nga Shoqata e Përpunuesve të Drurit. Në tabelën e mëposhtme jepen subjektet prodhues sipas informacionit të grumbulluar. Subjektet prodhuese të industrisë së përpunimit të drurit Nr. Burimi i informacionit 1 Drejtorisa e Përgjithshme e Tatimeve 2 Instituti i Statistikave (INSTAT) 3 Shoqata e Përpunuesve të Drurit
Subjekte gjithsej 760 1482 Rreth 900
Hartimi i pyetësorëve Për mbledhjen e të dhënave u hartuan tre tipe pyetësorësh. Pyetësori i parë (TA) përmban pyetje rreth aktivitetit të subjektit, numrit të punësuarve, nevojave për inxhinierë Përpunim Druri dhe kërkesave ndaj tyre. Në
Ramadan TOPUZI
- 128 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
pyetësor është përfshirë e gjithë kurrikula e Departamentit të Industrisë së Drurit e të dy niveleve të studimit, Bachelor dhe Master. Një pjesë e pyetësorit trajton Praktikën Profesionale të studentëve, kohëzgjatjen dhe mënyrën e zhvillimit të saj. Pyetësori fillon me pyetje të përgjithshme, vijon me pyetjet specifike për kurrikulën dhe mbyllet me pyetje të hapura. Me një model të përafërt pyetësori (TC) janë anketuar studentë të Masterit Shkencor të vitit akademik 2015-2016 dhe Personeli i Bazës Laboratorike të Departamentit të Industrisë së Drurit (duke mos përfshirë pjesën e parë të pyetësorit, rreth “aktivitetit të subjektit”). Për të pasuruar informacionin e mbledhur dhe për të ballafaquar mendimet janë kryer anketime edhe me pedagogët e Departamentit të Industrisë së Drurit (në Shkurt, 2016). Pyetësori drejtuar pedagogëve (TB) u formulua me pyetje të hapura. Për të tre modelet e pyetësorëve është ruajtur anonimati duke i shënuar me kode identifikimi (A001, B001 dhe C001) konformë rregullave të gjithë pranuara ose kritereve të anketimit. Të dhëna për subjektet e anketuara Në të gjithë Shqipërinë janë anketuar 263 biznese që ushtrojnë aktivitet në fushën e prodhimit dhe tregtimit të mobiljeve dhe artikujve të tjerë prej druri. Në tabelat e mëposhtme jepen të dhëna mbi subjektet e anketuara. Veprimtaria prodhuese e subjekteve të përpunimit të drurit Nr.
Veprimtaria prodhuese e subjekteve sipas aktivitetit
1 2 3 4 5 6 7 8
Punime me pllaka zdrukthi, MDF (gjysëm të gatshme) Punime me pllaka zdrukthi, MDF dhe dru masiv Punime me dru masiv Punime me porosi (të shumëllojshme) Mobilje të ndryshme dhe TAPICERI Shfrytëzim dhe përpunim i lëndës drusore (gatera) Prodhim dhe tregtim mobiljesh të ndryshme Shërbime të ndryshme TOTALI
Ramadan TOPUZI
- 129 -
Numri i subjekteve 44 47 24 48 56 6 33 5 263
Përqindja e subjekteve 16.7 17.9 9.1 18.3 21.3 2.3 12.5 1.9 100.0
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Grupimi i subjekteve prodhues sipas të punësuarve Nr. i të punësuarve për subjekt 3 deri 5 6 deri 8 9 deri 15 16 deri 20 21 deri 30 31 deri 40 41 deri 50 51 deri 60 71 deri 80 Mbi 100
Nr. i subjekteve sipas grupimit 96 60 66 15 11 6 4 3 1 1
% e subjekteve sipas grupimit 36.5 22.81 25.1 5.7 4.18 2.28 1.52 1.14 0.38 0.38
Të dhëna të punësimit dhe nevojat për inxhinierë Përpunim Druri Inxhinierët e Përpunim Drurit janë të punësuar kryesisht në bizneset e mëdha. Nga anketimet rezultojnë 94 biznese që shprehen se kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri. Të dhëna të punësimit dhe nevojat për inxhinierë Përpunim Druri 2961
2886
263 Subjekte të anketuara
75 Gjithsej të punësuar
94
Specialistë Inxhinierë të Nevojat për Punëtorë punësuar Inxhinierë
Rreth 50% e inxhinierëve të punësuar janë në Tiranë. Ndërkaq në Durrës janë 8%, në Elbasan, Berat, Kamëz nga 4%, Shkodër, Fier, Vlorë me nga 2.7%. Përjashtim bën Fushë-Kruja në të cilën gjenden një numër i madh subjektesh të industrisë së përpunimit të drurit dhe ku janë rreth 7% e inxhinierëve. Për sa i përket nevojave për inxhinierë Përpunim Druri rezulton që kërkesa ka në të gjithë Shqipërinë. Përsëri rreth 17% e nevojave janë në Tiranë, 12% në FushëKrujë, 6% në Kamëz dhe 5% në Lezhë. Në qytete si; Elbasani, Kruja, Durrësi nevojat janë 4%. Nevojat më të dukshme janë në Tiranë, Fushë-Krujë dhe Kamëz. Kjo tregon edhe për një lloj tendence të zhvillimit të kësaj industrie. Në shkallë vendi janë kryer gjithsej 283 anketime nga të cilat 263 janë kryer në subjekte që prodhojnë dhe tregtojnë mobilje. Për zgjedhjen e mostrës i jemi referuar kampionimit të qëllimshëm i cili së bashku me kampionimin teorik janë qasje të
Ramadan TOPUZI
- 130 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
kampionimit jo-probabilitar. Në tabelën e mëposhtme jepen profesionet e personave të anketuar. Nr.
1 2 3 4 5 6 7
Profesionet e të anketuarve
Numri i të anketuarve
Përqindja e të anketuarve
13
4.59
51
18.02
8 6 34 52 119 283
2.83 2.12 12.01 18.37 42.05 100.0
Pedagogë të Departamentit të Industrisë së Drurit Inxhinierë Përpunim Druri, Personeli i Bazës Laboratorike Studentë P. Druri, Master, Ish studentë (të pa diplomuar) Arkitektë Arsimi i Lartë Ekonomik Arsimi i Lartë, Të tjerë Arsimi i Mesëm (pa specifikuar) TOTALI
Vlerësimi i kurrikulës mësimore sipas subjekteve prodhuese Inxhinierët e Përpunim Drurit që diplomohen në Departamentin Industrisë së Drurit marrin njohuri të fushave të ndryshme profesionale dhe shkencore. Disa nga komponentët që konturojnë profilin e inxhinierit, si profesion, dhe që e kompletojnë figurën e tij, veç të tjerave janë: - Njohuri të formimit profesional; - Njohuri projektuese dhe shkencore; - Njohuri menaxhuese dhe organizative; - Njohuri mbi teknologjitë e reja; - Njohuri mbi fushën e biznesit, tregut dhe marketingut; - Njohuri të formimit të përgjithshëm, etj. Për këtë, është kërkuar që çdonjëra nga këto fusha të vlerësohet sipas mendimit të të anketuarve. Çështjet e parashtruara janë vlerësuar me numra sipas rëndësisë nga numri 1 në 6, ku 1 është edhe shkalla më e lartë e vlerësimit dhe 6 më e ulëta. Rezultatet e anketimit për aftësitë e inxhinierëve sipas fushave Vlerësimi 1 deri në 6
Aftësi profesionale
Kulturë të përgjithshme
Aftësi menaxhuese
Nj. Biznesi (TregMark.)
Njoh. mbi teknologjitë e reja
A. projek. Studime shkencore
Vler. me 1 Vler. me 2 Vler. me 3 Vler. me 4 Vler. me 5 Vler. me 6 TOTALI
191 44 13 9 7 6 270
7 28 38 36 44 117 270
22 46 53 51 57 42 270
8 20 37 74 73 58 270
21 46 69 48 45 41 270
37 68 54 37 27 47 270
Ramadan TOPUZI
- 131 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Vlerësimi në %
Kulturë të përgjithshme
Njohuri biznesi (TregMarketing)
Njohuri mbi teknologjitë e reja
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Aftësi menaxhuese
Aftësi projektese, Studime…
Aftësi profesionale
Vlerësimi në Nr.
Paraqitja me anë të Grafikut PARETO 270 240 210 180 150 120 90 60 30 0
Vlerësimi me 1 i aftësive të inxhinierëve sipas fushave
Nga grafiku vihet re se aftësitë profesionale dhe aftësitë projektuese zënë afër 80% të vlerësimit të përgjithshëm me 1. Për të nxjerrë rezultate sa më të sakta, të besueshme dhe për të dhënë mundësi për studime të mëtejshme janë bërë analiza të ndryshme dhe statistikore si ndërmjet gruplëndëve ashtu dhe brenda grupeve në të gjitha nivelet e studimit. Gjithashtu janë marrë në konsideratë vlerësime dhe këndvështrime të ndryshme sipas eksperiencës së të anketuarve. Ndaj totalit të të intervistuarve janë veçuar vlerësimet dhe perceptimet e inxhinierëve të Përpunim Drurit, të subjekteve që kanë inxhinierë, të atyre që duan inxhinierë etj. Vlerësimi i kurrikulës së nivelit Bachelor Vlerësimi për lëndët e formimit të përgjithshëm Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Matematikë Ele. Stat. Vlerësimi në % Informatikë Vlerësimi në % Fizikë Vlerësimi në % Kimi e Përgj. Inorgan. Vlerësimi në % Kimi Organike Vlerësimi në % Kimi Druri Vlerësimi në % Gjuhë e Huaj Vlerësimi në %
135 50 71 26 41 15 33 12 27 1 132 48.9 103 38
90 33.3 116 43 81 30 80 29.6 93 34.4 90 33.3 93 35
34 12.6 79 29.3 93 34.4 104 38.5 98 36.3 44 16.3 56 2
11 4.1 4 1.5 55 20.4 53 19.6 52 19.3 4 1.5 17 6
1148
4.251
1060
3.925
863
3.196
850
3.148
853
3.159
1156
4.281
1072
3.97
Siç shihet në tabelën për “Lëndë të formimit të përgjithshëm” vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Matematikë me elementë të statistikës” për të cilën
Ramadan TOPUZI
- 132 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
rreth 50% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme në formimin e inxhinierëve. Vlerësimi për lëndët inxhinierike bazë Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Gjeometri Deskriptive Vlerësimi në % Vizatim Industrial Vlerësimi në % Mekanikë Teorike Vlerësimi në % Detalet e Makinave Vlerësimi në % Rezistencë Materiale Vlerësimi në % Termoteknikë Vlerësimi në % Elektroteknikë Vlerësimi në % Bazat e Automatizimit Vlerësimi në % AutoCAD Vlerësimi në %
133 49.3 208 77 42 16 65 24.1 85 31.5 37 13.7 48 17.8 63 23.3 175 64.8
105 38.9 47 17.4 127 47 119 44.1 121 44.8 103 38.1 109 40 114 42.2 75 27.8
26 9.6 13 4.8 84 31.1 69 25.6 50 18.5 102 37.8 87 32.2 78 28.9 10 3.7
6 2.2 2 1 17 6.3 17 6.3 14 5.2 28 10.4 26 10 15 5.6 10 3.7
1169
4.329
1269
4.7
987
3.655
1025
3.796
1073
3.974
931
3.448
963
3.566
1013
3.765
1215
4.5
Në tabelën për grupin “Lëndë inxhinierike bazë” bie në sy vlerësimi shumë i lartë për lëndën “Vizatim industrial” për të cilën rreth 77% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme. Vlerësimi për lëndë të orientuara ekonomi-biznes Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Mikro Mak. Ekonomi Vlerësimi në % Hyrje në Ekonomi Vlerësimi në % Administr. Biznesi Vlerësimi në % Financë Kontabilitet Vlerësimi në % Nj. mbi të Drejtën Vlerësimi në % Treg Mar. Pro. Drus. Vlerësimi në % Organizimi Dre. Pro. Vlerësimi në % Cilësia e Prodhimeve Vlerësimi në % Komunikim Biznesi Vlerësimi në % Shkenca e Punës Vlerësimi në %
33 12.2 33 12.2 85 31.5 61 22.6 47 17.4 103 38.1 154 57 161 59.6 89 33 43 15.9
100 37 105 38.9 121 44.8 116 43 110 40.7 117 43.3 89 33 88 32.6 104 38.5 116 4
103 38.1 100 37 52 19.3 77 28.5 89 33 43 15.9 21 7.8 15 5.6 68 25.2 88 32.6
32 11.9 32 11.9 12 4.4 16 5.9 16 5.9 7 2.6 6 2.2 6 2.2 9 3.3 23 8.5
906
3.355
906
3.355
1077
3.988
1016
3.762
958
3.548
1119
4.144
1183
4.381
1208
4.474
1074
3.977
966
3.577
Ramadan TOPUZI
- 133 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Nga tabela për grupin “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Cilësia e prodhimeve” për të cilën rreth 60% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme. Vlerësimi për lëndët e formimit profesional Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Njohuri mbi Pyllin Vlerësimi në % Studim Druri Vlerësimi në % Struktura Dru. Kryeso. Vlerësimi në % Lëndë e Sharruar Vlerësimi në % Mbrojtja e Drurit Vlerësimi në % Tharje Druri Vlerësimi në % Ngjitja, Lustrimi Drurit Vlerësimi në % Përpunimi Sipërf. Dru. Vlerësimi në % Instrumentat Prerës Vlerësimi në % Makina Për. Mek. Dru. Vlerësimi në % Gjysëm Fabrikate Dru. Vlerësimi në % Prodhime Gatsh. Druri Vlerësimi në % Makinat (CNC) Vlerësimi në % Transporti Brendshëm Vlerësimi në % Mbrojtja e Mjedisit Vlerësimi në % Sigurimi Teknik Vlerësimi në %
73 27 132 48.9 113 41.9 120 44.4 145 53.7 180 66.7 173 64.1 153 57 135 50 140 51.9 123 46 122 45.2 118 43.7 70 26 82 30 148 55
117 43.3 108 40 107 39.6 110 40.7 90 33.3 65 24.1 79 27 88 33 100 36 98 36.3 111 41 103 38.1 116 43 118 43.7 117 43 92 34
63 31 27 10 46 17 34 12.6 31 11.5 21 7.8 18 6.7 27 10 37 14 29 10.7 31 11 37 13.7 31 11.5 66 24.4 62 23 28 10
17 6.3 3 1.1 4 1.5 6 2.2 4 1.5 4 1.5 0 0 2 1 2 1 3 1.1 5 2 8 3 5 2 16 5.9 9 3 2 1
1039
3.848
1176
4.355
1135
4.203
1148
4251
1227
4.544
1235
4.574
1230
4.555
1200
4.444
1171
4.337
1182
4.377
1157
4.285
1141
4.225
1152
4.266
1036
3.837
1073
3.974
1194
4.422
Nga tabela vihet re se grupi “Lëndë të formimit profesional” është vlerësuar më lart se grupet e tjera. Vlerësimi më i lartë brenda këtij grupi është dhënë për lëndën “Tharje druri” për të cilën rreth 67% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme. Në tabelën që vijon për grupimin “Lëndë të tjera” (me zgjedhje) vihet re se vlerësimi më i lartë për këtë grupim është dhënë për lëndën “Prodhime speciale druri” të cilën rreth 34% e të anketuarve e mendojnë shumë të rëndësishme.
Ramadan TOPUZI
- 134 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Vlerësimi për lëndë të tjera (me zgjedhje) Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Materialet Ndihmëse Vlerësimi në % Historia e Mobiljeve Vlerësimi në % Shfrytëzimi i Pyjeve Vlerësimi në % Dendrokronologji Vlerësimi në % Remonti Mak. P. Dru Vlerësimi në % Prodhimi i Letrës Vlerësimi në % Insekte Kërpu. Ksilof. Vlerësimi në % Menaxhimi Karrierës Vlerësimi në % Administrimi Publik Vlerësimi në % Edukim Fizik Vlerësimi në % Prodhime Spec. Druri Vlerësimi në %
53 19.6 40 14.8 61 22.6 30 11.1 69 25.6 35 13 38 14.1 25 9.3 20 7.4 11 4.1 93 34.4
124 45.9 96 35.8 100 37 85 31.5 122 45.2 85 31.5 86 31.9 77 28.5 65 24.1 31 11.5 112 41.5
82 30.4 95 35.2 78 28.9 103 38.1 66 24.4 78 28.9 97 35.9 111 41.1 117 43.3 115 42.6 51 18.9
11 4.1 39 14.4 31 11.5 52 19.3 13 4.8 72 26.7 49 18.1 57 21.1 68 25.2 113 41.9 14 5.2
1018
3.77
908
3.362
970
3.592
851
3.151
1044
3.866
821
3.04
874
3.237
823
3.048
779
2.885
637
2.359
1080
4
Vlerësimi i kurrikulës të nivelit Master Shkencor Vlerësimi për Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Matematikë e Aplikuar Vlerësimi në % Impiantet Industriale Vlerësimi në % CIM Vlerësimi në % Menaxhimi Buri. Njerëz. Vlerësimi në % Treg. Mark. Ndërkombët. Vlerësimi në % Automatizimi i Prodhimit Vlerësimi në % Menaxhimi i Cilësisë Vlerësimi në Gjuhë e Huaj (e dytë) Vlerësimi në %
68 25.2 65 24.1% 80 29.6 55 20.4 73 27 107 39.6 138 51.1 51 18.9
134 49.6 112 41.5% 103 38.1 116 43 116 43 101 37.4 114 42.2 130 48.1
59 21.9 84 31.1% 75 27.8 84 31.1 72 26.7 58 21.5 16 5.9 68 25.2
9 3.3 9 3.3% 12 4.4 15 5.6 9 3.3 4 1.5 2 0.7 21 7.8
1062
3.933
1034
3.829
1049
3.885
1006
3.725
1054
3.903
1117
4.137
1196
4.429
1000
3.703
Nga tabela për grupin “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Menaxhimi i cilësisë” për të cilën rreth 51% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme.
Ramadan TOPUZI
- 135 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Vlerësimi për Lëndë të specialitetit dhe të tjera Titulli i Modulit
Sh. rëndës. 5 pikë
E rëndësis. 4 pikë
Pak rënd. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Studim Druri (Thellim) Vlerësimi në % Teoria e Prerjes së Drurit Vlerësimi në % Teori Ngjitje Lustrimi Vlerësimi në % Konstruksione Druri Vlerësimi në % Projektimi i Linjave Vlerësimi në % Dizajni i Mobiljeve Vlerësimi në % Cikli i Jetës Vlerësimi në % Modelet e Prerjes Vlerësimi në % Studim Tematik Vlerësimi në % Kons. Restaur.Vepra Arti Vlerësimi në % Biomasa Lignocelulozike Vlerësimi në %
88 32.6 97 35.9 131 48.5 119 44.1 112 41.5 185 68.5 72 26.7 109 40.4 60 22.2 51 18.9 30 11
125 46.3 128 47.4 111 41.1 105 38.9 105 38.9 69 25.6 118 43.7 109 40.4 132 48.9 87 32.2 93 34.4
54 20 43 15.9 27 10 42 15.6 40 14.8 12 4.4 70 25.9 46 17 61 22.6 101 37.4 108 40
3 1.1 2 0.7 1 0.4 4 1.5 13 4.8 4 1.5 10 3.7 6 2.2 17 6.3 31 11.5 39 14.4
1105
4.092
1128
4.177
1181
4.374
1145
4.24
1113
4.122
1241
4.596
1052
3.896
1125
4.166
1028
3.807
937
3.47
885
3.277
Në tabelën për grupin “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Dizajni i mobiljeve” për të cilën rreth 68% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme. Vlerësimi i kurrikulës të nivelit Master Profesional Vlerësimi për Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional Titulli i Modulit
Sh. rëndë. 5 pikë
E rëndësi. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Drurët Kryes. Industrial Vlerësimi në % Arkitektura e Interierit Vlerësimi në % Dizajni i Mobiljeve Vlerësimi në % Kons. Resta.Vepra Arti Vlerësimi në % Teknikat e Ngjitjes Vlerësimi në % Konstruks. Arkitekton. Vlerësimi në %
102 37.8 162 60 196 72.6 64 23.7 113 41.9 91 33.7
132 48.9 90 33.3 66 24.4 101 37.4 111 41.1 113 41.9
33 12.2 16 5.9 8 3 86 31.9 44 16.3 56 20.7
3 1.1 2 0.7 0 0 19 7 2 0.7 10 3.7
1140
4.222
1220
4.518
1268
4.696
1001
3.707
1143
4.233
1085
4.018
Në tabelën për grupin “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë përsëri për lëndën “Dizajni i mobiljeve” për të cilën rreth 72% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme.
Ramadan TOPUZI
- 136 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Vlerësimi për Lëndë të specialitetit dhe të tjera Titulli i Modulit
Sh. rëndë. 5 pikë
E rëndësi. 4 pikë
Pak rëndë. 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Totali i pikëve
Vlerësimi mesatar
Menaxhimi i Cilësisë Vlerësimi në % Teknika. Përp.Mekanik Vlerësimi në % CAD-CAM Vlerësimi në % Histori Mobiljesh Vlerësimi në % Ndriçimi Interier Ekster. Vlerësimi në % Përdorimi Drur. Fasada Vlerësimi në % Anglisht Vlerësimi në %
150 55.6 111 41.1 97 35.9 38 14.1 46 17 85 31.5 89 33
109 40.4 115 42.6 105 38.9 92 34.1 99 36.7 99 36.7 138 51.1
11 4.1 43 15.9 60 22.2 111 41.1 100 37 74 27.4% 37 13.7
0 0 1 0.4 8 3 29 10.7 25 9.3 12 4.4 6 2.2
1219
4.514
1145
4.24
1093
4.048
920
3.407
951
3.522
1055
3.907
1114
4.125
Në tabelën për grupin “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” vihet re se vlerësimi më i lartë shkon përsëri për lëndën “Menaxhimi i cilësisë”, për të cilën rreth 55% e të anketuarve mendojnë se është shumë e rëndësishme. Formimi i inxhinierëve përveç të tjerave është i kushtëzuar edhe nga niveli i studimeve që kanë kryer. Për këtë çështje të anketuarit kanë dhënë vlerësimin si në tabelën e mëposhtme. Vlerësimi i nivelit të arsimimit të inxhinierëve Niveli i arsimimit të inxhinierëve
Bachelor Master Profesional Master Shkencor
Shumë e rëndësishme
E rëndësishme
Pak e rëndësishme
Pa rëndësi
Totali i të anketuarve
38 120 177
81 129 72
114 21 19
37 0 2
270 270 270
Lidhur me nivelin Bachelor rreth 42% e të anketuarve mendojnë që ky nivel është pak i rëndësishëm për biznesin e tyre. Ndërsa 30% e tyre shprehen për i rëndësishëm. Rreth 14% mendojnë se ky nivel është shumë i rëndësishëm dhe po kaq mendojnë që është i pa rëndësishëm. Kjo nënkupton që inxhinierët që kanë kryer këtë nivel të studimeve shihen me rezerva nga tregu i punës. Bie në sy vlerësimi më i lartë për nivelin Master Shkencor për të cilin 65% e të anketuarve janë shprehur se është shumë i rëndësishëm në formimin e inxhinierëve. Por, po të grupojmë vlerësimet shumë e rëndësishme dhe e rëndësishme rezulton që vlerësimi është i përafërt edhe për Masterin Profesional i cili ende nuk është aplikuar. Me këtë mënyrë arsyetimi, ky i fundit vlerësohet nga i rëndësishëm në shumë i rëndësishëm nga 92% e të anketuarve. Gjithashtu edhe Masteri Shkencor vlerësohet nga i rëndësishëm në shumë i rëndësishëm nga 93% e të anketuarve. Ndërkohë që niveli Bachelor vlerësohet nga pa rëndësi në pak i rëndësishëm, nga 56% e të anketuarve.
Ramadan TOPUZI
- 137 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Numri
Vlerësimi i arsimimit të inxhinierëve 300 250 200 150 100 50 0
249
249
151 119 21 Bachelor
21
Master Profesional Master Shkencor
Shumë e rëndësishme dhe E rëndësishme Pak e rëndësishme dhe Pa rëndësi
Vlerësimi i arsimimit të inxhinierëve; duke grupuar përgjigjet “shumë e rëndësishme me e rëndësishme” dhe “pak e rëndësishme me pa rëndësi”
Vlerësimi i “Elementë të formimit inxhinierik” Programi mësimor përveç moduleve që kanë të bëjnë me aspektin teorik, përfshin edhe rubrikat: - Ushtrime, Detyra Kursi dhe Projekte Kursi; - Orë Praktike ose Ekskursione në terren; - Praktikë Profesionale; - Punimi i Diplomës. Elementët e mësipërm konsiderohen si komponentë të formimit universitar (inxhinierik) dhe përbëjnë një pjesë të rëndësishme të programit mësimor në nivelet Bachelor dhe Master. Ne kemi kërkuar një mendim nga të anketuarit, lidhur me rëndësinë që kanë secili prej këtyre komponentëve në formimin profesional dhe shkencor të inxhinierëve të Përpunim Drurit. Vlerësimi në pyetësor është marrë me fjalë dhe konkretisht: Shumë e rëndësishme, E rëndësishme, Pak e rëndësishme dhe Pa rëndësi. Vlerësimi nga të Anketuarit, për “Elementë të formimit inxhinierik” Elementë të formimit inxhinierik
Vlerësimi Shumë e rëndësishme E rëndësishme Pak e rëndësishme Pa rëndësi TOTALI
Ushtrime, Detyra Kursi, Projekte Kursi
Nr. 135 113 18 4 270
% 50.00 41.85 6.67 1.48 100.00
Orë Praktike ose Ekskursione në terren
Nr. 160 92 14 4 270
% 59.26 34.07 5.19 1.48 100.00
Praktikë Profesionale
Nr. 238 30 1 1 270
% 88.15 11.11 0.37 0.37 100.00
Punimi i Diplomës
Nr. 116 100 42 12 270
% 42.96 37.04 15.56 4.44 100.00
Nga tabela vihet re se më shumë vlerësohet praktika profesionale dhe më pas renditen orët praktike, ushtrimet, detyrat e kursit dhe punimi i diplomës.
Ramadan TOPUZI
- 138 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Përshtatja e inxhinierëve me teknologjitë e reja Vlerësimi Numri i përgjigjeve Të shprehura në %
Po 108 40
Jo 30 11.11
Pjesërisht 121 44.81
Nuk e di 10 3.7
Sipas tabelës së mësipërme vihet re se afër 55% e të anketuarve shprehen se inxhinierët e Përpunim Drurit nuk përshtaten si duhet me teknologjitë e reja. Vlerësimi për Praktikën Profesionale Pa mohuar rëndësinë e madhe që ka ana teorike e njohjes në përgjithësi, në degët inxhinierike mbetet domosdoshmëri ushtrimi në praktikë; me prova bindëse laboratorike me eksperimente e kërkim shkencor, të cilat pa punë në rrafshin praktik humbasin vlerën e njohjes si parime në teori. Kjo bëhet e domosdoshme kur synohet përshtatja e programeve mësimore me kërkesat e tregut. Nisur nga kjo, në këtë studim i kemi kushtuar një rëndësi të veçantë Praktikës Profesionale të studentëve. Në traditën e Fakultetit të Pyjeve, Praktika Profesionale e studentëve të degës së përpunim drurit zhvillohej në ndërmarrjet e atëhershme shtetërore të përpunimit të drurit (periudha e stazhit, 7 muaj në prodhim). Pas viteve ’90 ajo zhvillohet në subjektet prodhuese/mobileritë e ndryshme sipas rastit. Studentët ushtrohen në praktikë për një periudhë 10 javore për të cilën hartojnë edhe një relacion lidhur me eksperiencën e përftuar gjatë kësaj kohe. Përgjithësisht në këtë relacion ata trajtojnë veprimtarinë e subjektit si dhe pozicionin konkret ku janë ushtruar në procesin e praktikës. Praktika është individuale. Fakulteti mjaftohet me një dokument (vërtetim) të lëshuar nga subjekti ku mendohet se ka vajtur studenti. Megjithëse konsiderohet si detyrim është në vullnetin e vetë studentit pjesëmarrja dhe aktivizimi seriozisht për të konkretizuar njohuritë e marra në periudhën studimore. Përpos kësaj, problematike për studentin mbetet edhe vajtja tek një subjekt për praktikë, ku përgjithësisht operohet me njohje, pasi nuk ka marrëveshje zyrtare për këtë problem. Lidhur me Praktikën Profesionale të studentëve kemi kërkuar nga të anketuarit një vlerësim për kohëzgjatjen e saj, për mënyrën e organizimit por edhe ku është më mirë të realizohet. Për të dhënë një ide më të qartë është saktësuar se praktika zhvillohet për një periudhë 10 javore. Referuar anketimeve rezulton se vetëm 40% e mendojnë pozitivisht. Duke analizur më në hollësi se kush janë të anketuarit që mendojnë negativisht rezulton që 30% e tyre janë inxhinierë Përpunim Druri dhe mbi 20% të tjerë janë me arsim të lartë. Shumica e të anketuarve mendojnë se Praktika Profesionale është shumë e rëndësishme në konkretizimin e njohurive të marra nga studentët. Ramadan TOPUZI
- 139 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Kohështrirja e Praktikës Profesionale Periudha kohore Numri i përgjigjeve Të shprehura në %
10 -14 javë 32 11.85
3-5 muaj 102 37.77
Mbi 6 muaj 110 40.74
Mbi 12 muaj 26 9.62
Për mënyrën organizimit të praktikës janë këto përgjigje (tabela më poshtë) Mënyra e organizimit të Praktikës Profesionale
Nr. i përgjigjeve Të shprehura në %
Nëpërmjet punësimit me pagesë
Nëpërmjet punësimit pa pagesë
E organizuar në mënyrë individuale
E organizuar në grup studentësh
197 72.96
73 27.03
131 48.52
139 51.48
Nga tabela duket qartë një vlerësim më i lartë për zhvillimin e praktikës përmes punësimit me pagesë. Kjo vlerësohet si më rezultative për studentin, bile një pjesë janë shprehur se duke u zhvilluar në këtë mënyrë studenti bëhet më i përgjegjshëm edhe në përdorimin e makinerive dhe lëndëve të para. Për sa i takon organizimit në mënyrë individuale apo në grupe studentësh anketimi nuk ka një konkluzion të qartë pasi përgjigjet janë shumë të përafërta. Përgjigjet e anketimit për mënyrën e zhvillimit të praktikës profesionale jepen në tabelën në vazhdim. Ku mund të zhvillohet Praktika Profesionale Në prodhim
Në marrëdhënie me klientin
Në projektim
Në të gjitha bashkë
106 39.25
7 2.59
13 4.81
154 57.03
Nr.i përgjigjeve Të shprehura në %
Nga tabela rezulton se rreth 39% e të anketuarve mendojnë se praktika profesionale duhet të zhvillohet në prodhim. Ndërkohë që shumica ose 57% e tyre mendojnë se praktika profesionale e studentëve duhet zhvilluar në të gjitha mënyrat e parashtruara. Lidhur me zhvillimin e praktikës profesionale dhe punimit të diplomës të anketuarit kanë dhënë këto mendime: Mënyra e zhvillimit të diplomës dhe praktikës profesionale Numri i përgjigjeve Të shprehura në %
Bashkë 178 65.92
Të ndara 88 32.59
Nuk e di 4 1.48
Nga tabela e mësipërme vihet re se rreth 66% e të anketuarve shprehen se praktika profesionale dhe diploma duhet të zhvillohen njëkohësisht. Të dhënat e anketimit për gjuhët e huaja jepen në tabelën e mëposhtme
Ramadan TOPUZI
- 140 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Rëndësia e njohjes së gjuhëve të huaja për inxhinierët
Nr.i përgjigjeve Të shprehura në %
Shumë e rëndësishme 87 32.22
E rëndësishme 155 57.4
Pak e rëndësishme 24 8.88
Pa rëndësi 3 1.11
Gjuhët e huaja nga rreth 90% e të anketuarve vlerësohen të rëndësishme dhe shumë të rëndësishme. Vlerësime të stafit akademik të departamentit për kurrikulën mësimore Rreth 23% e pedagogëve shprehen se lëndët e formimit të përgjithshëm janë më shumë se nevojiten. 61% e tyre mendojnë se kjo pjesë e kurrikulës është në rregull ndersa 16% mendojnë se kurrikula ka nevojë për përmirësim. Rreth 30% e pedagogëve të anketuar shprehen se kurrikula është e mjaftueshme për sa i përket formimit shkencor. Rreth 23 % mendojnë se kjo pjesë e kurrikulës deri diku përmbushet, por ka nevojë për përmirësime. Pjesa më e madhe e pedagogëve gjykojnë se formimi shkencor mund përmbushet duke u shtrirë në të dy nivelet e studimit, Bachelor dhe Master Shkencor. Gjithashtu 40% e tyre mendojnë se kurrikula përsa i takon formimit shkencor duhet ti shërbejë kërkesave të tregut. Rreth 40% e pedagogëve të anketuar mendojnë se njohuritë mbi teknologjitë e reja nuk janë të mjaftueshme dhe duhen përditësuar. Rreth 30% shprehen se përgjithësisht i përgjigjen por mund të bëhet edhe më mirë. Përgjithësisht pranohet se teknologjitë e reja zënë pak hapësirë ose nuk janë aq sa duhet në kurrikulën mësimore dhe sugjerohet bashkëpunim me ndërmarrjet e industrisë së drurit. Për sa i përket teknologjisë CNC dhe sistemeve CAD, CAM, CIM, të anketuarit mendojnë se në këtë pjesë të kurrikulës ka nevojë për përmirësim, nevojitet shtimi i peshës në kurrikul për këto module. Shumica e pedagogëve mendojnë se njohuritë e marra në këtë fushë janë të pamjaftueshme. Dikush mendon se më shumë se kurrikula, duhet një organizim praktik i vetë moduleve. Shumica bien dakort se janë teknologji të nevojshme në kompletimin e profilit të inxhinierit. Rëndësi kryesore i kushtohet bazës laboratorike dhe duhet të ketë zbatim praktik. Sugjerohet rikonceptimi i përmbajtjes së tyre në kurrikul. Përgjithësisht mbizotëron mendimi se për sa i përket formimit profesional problemi kryesor qëndron në zhvillimin e praktikave profesionale, për të konkretizuar njohuritë e marra. Rreth 30% e pedagogëve mendojnë se kurrikula është e plotë ndërsa rreth 40% mendojnë se kurrikula është deri diku e mjaftueshme. Ka pedagogë që shprehen se duhet të plotësohet më tej me lëndë të tjera të formimit profesional. Vlerësohet afërsisht 80% e plotësuar. Rreth 30% e të anketuarve mendojnë se kurrikula është e mangët lidhur me formimin profesional
Ramadan TOPUZI
- 141 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
të inxhinierëve dhe shtojnë se në disa lëndë duhet të ndryshohet përmbajtja e njohurive duke ju përshtatur realitetit të tregut të punës dhe zhvillimit teknologjik. Del gjithashtu në pah se duhet të ketë një korrelacion të fortë pozitiv të aftësimit shkencor me formimin e domosdoshëm profesional. Mbi 40% e të anketuarve mendojnë se kurrikula është e mjaftueshme për sa i përket aftësimit menaxhues/oranizativ/drejtues. Rreth 25% e të anketuarve mendojnë se është e plotë. Ka rezerva se si trajtohen marrëdhëniet kontraktore dhe baza ligjore e veprimtarisë prodhuese. Ceket gjithashtu edhe niveli i studentëve që ngre pikëpyetje të shumta për dobësitë e tyre në disa fusha dhe për më tepër nuk janë të motivuar sa duhet. Gjithashtu thuhet se mund të futen elementë të rinj në përshtatje me tregun duke i konsideruar njohuritë nga kjo fushë e studimeve si thelbësore në formimin profesional. Rreth 60% e pedagogëve shprehen se për sa i përket lëndëve arkitektonike dhe aftësive projektuese kjo kurrikul nuk është e plotë. Pjesa më e madhe e pedagogëve të anketuar pranojnë që studentët nuk dijnë të ideojnë dhe të projektojnë. Sipas 30% të pedagogëve, kjo mund të plotësohet duke përfshirë lëndë të kësaj fushe edhe në nivelin Bachelor, pasi deri tani këto lëndë trajtohen vetëm në Master. Ata që shprehen se kjo pjesë e kurrikulës është deri diku e mjaftueshme përbëjnë rreth 20%. Është për tu nënvizuar fakti se mbi 80% e pedagogëve të anketuar gjykojnë se duhet bërë më tepër në këtë drejtim. Duhet plotësuar kurrikula me disiplina të reja të kësaj fushe dhe duhen thelluar njohuritë e marra në disa të tjera aktuale. Lidhur me profilin e inxhinierit që përgatitet me kurrikulën ekzistuese pedagogët mendojnë se inxhinietët e Përpunim Drurit që diplomohen në Departamentin e Industrisë së Drurit fatkeqësisht nuk janë të orientuar si duhet drejt tregut aktual të punës. Mendimet, shpjegimet dhe argumentet variojnë nga ato që pranojnë mungesën e përditësimit të njohurive sipas teknologjive të reja, tek mungesa e aftësisë profesionale, larg asaj që i nevojitet strukturës së përpunimit të drurit në vendin tonë, deri tek studenti është “i humbur” në tregun aktual të punës. Një pjesë e të anketuarve shprehen se përgatiten inxhinierë me formim rreth teknologjisë së drurit dhe se duhet përshtatur drejt një formimi me njohuri nga fusha e dizajnit dhe arkitekturës për ta bërë kurrikulën më atraktive për studentët dhe më të përshtatshme me nevojat e tregut. Shumica e të anketuarve mendojnë se kurrikula duhet orientuar drejt tregut të punës dhe aktualja nuk është ajo e duhura. Duhet orientuar drejt teknologjive të reja bashkëkohore dhe drejt një kurrikule fleksibile për krijimin e një profili të ri të inxhinierit të Përpunim Drurit të së ardhmes. Pedagogët në formë sugjerimesh apo rekomandimesh janë shprehur se duhet:
Ramadan TOPUZI
- 142 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Përmirësimi i kurrikulës duke hequr nga kurrikula lëndë joprofesionale dhe duke shtuar të tjera të reja teknologjike (programe kompjuterike) dhe të dizajnit. Shtimin e laboratoreve dhe ushtrimeve duke e balancuar në 50% në lëndët profesionale. Vlerësimin real të kurrikulës aktuale dhe hapjen e Masterit Profesional. Studentë më të përgatitur (nga arsimi i mesëm, nota mesatare mbi 7), paracaktimi i kuotave të pranimit për degët e tjera. Orientimi i kurrikulës drejt kërkesave të tregut (siç është dizajni i interierit). Ndryshimi i programit të studimit, rritja e cilësisë dhe bërja e diplomës atraktive. Përditësimi i kurrikulës me të rejat e shkencës dhe teknologjisë dhe më shumë vëmendje lidhjeve të Departamentit me biznesin. Rivlerësimi i disa lëndëve inxhinierike bazë. Vlerësimet e studentëve të Masterit shkencor Lidhur me aftësitë që duhet të kenë inxhinierët e Përpunim Drurit, 57% e studentëve të anketuar të Masterit Shkencor shprehen për aftësitë profesionale. Rreth 43% shprehen se inxhinierët duhet të kenë aftësi projektuese dhe shkencore. Vlerësohen gjithashtu edhe njohuritë mbi teknologjitë e reja. Kurrikula e Masterit Shkencor dhe Masterit Profesional janë vlerësuar më lart se ajo e Bachelor. Vlerësimet e personelit të bazës laboratorike Personeli i bazës laboratorike e vlerëson me më pak pikë kurrikulën e Bachelor krahasuar me kurrikulat e niveleve Master. Bie në sy vlerësimi maksimal për lëndët e specialitetit dhe sidomos lëndët që kanë të bëjnë me dizajnin dhe arkitekturën. Të anketuarit shprehen në favor të tekologjive të reja duke i konsideruar si domosdoshmëri në formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Ata mendojnë gjithashtu se duhet bërë më shumë lidhur me paktikën profesionale dhe se praktika duhet zhvilluar përmes punësimit me pagesë. Studentët duhet ta zhvillojnë praktikën në të gjitha mënyrat e parashtruara. Konkluzione ▪ Nga të dhënat e marra nga institucionet shtetërore, etj., si dhe nga verifikimet në terren duke përdorur metodën ortek, janë identifikuar 906 subjekte përpunim druri. ▪ Mbështetur në këto të dhëna duke përdorur metodën e anketimit ballë për ballë në shkallë vendi janë kryer gjithsej 283 anketime nga të cilat 263 janë kryer në subjekte që prodhojnë dhe tregetojnë mobilje. Me pedagogë të Departamentit të Industrisë së Drurit, personel të Bazës Laboratorike dhe studentë të Departamentit
Ramadan TOPUZI
- 143 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
të Përpunim Drurit në Master Shkencor, janë kryer 20 anketime. Nga përpunimi i të dhënave janë nxjerrë këto konkluzione: ▪ Shumica e subjekteve prodhuese në Shqipëri, (rreth 75%) nuk kanë inxhinierë Përpunim Druri të punësuar. Të punësuar rezultojnë 75 inxhinierë. Gjysma ose rreth 50% e tyre ndodhen në Tiranë. Ndërkaq në Durrës janë 8%, në Elbasan, Berat, Kamëz nga 4%, Shkodër, Fier, Vlorë me nga 2.7%. Përjashtim në këtë rast është Fushë-Kruja në të cilën gjenden një numër i madh subjektesh të industrisë së përpunimit të drurit dhe ku janë rreth 7% e inxhinierëve. ▪ Në disa biznese (kryesisht biznes i vogël) rezultojnë të punësuar ose të vetëpunësuar vetëm nga një inxhinier. Në pak raste ka edhe dy inxhinierë të punësuar dhe vetëm tre-katër subjekte prodhuese kanë mbi tre. ▪ Ndër arsyet kryesore që evidentohen nga subjektet e anketuara lidhur me mungesën e inxhinierëve të Përpunim Drurit përmendim ato ekonomike, organizative dhe frenuese (mosbesuese). - Ekonomike - pamundësia e pagesës së inxhinierit nga bizneset. - Organizative - biznese të vogla me pak të punësuar me prodhime standarde. - Frenuese - një pjesë e mirë e bizneseve edhe kur kanë nevojë për inxhinierë ngurrojnë ti punësojnë dhe shprehen me rezerva lidhur me formimin e tyre. - Ky problem duhet kërkuar në burimin e tij, ku i diplomuari tashmë inxhinier, mendohet se nuk ka formimin e duhur praktik për tu përballur me kërkesat e tregut dhe ballafaqohet me situata ku nuk e gjen veten. Në përgjithësi atyre iu ofrohet të punojnë në pozicione pune jo të përshtatshme me diplomimin, ku praktikohen për një kohë të gjatë deri sa të aftësohen në profesionin e tyre të inxhinierit. ▪ Nga të dhënat e mbledhura rezulton se nevojat për inxhinierë Përpunim Druri janë 94 dhe kërkesa ka në të gjithë Shqipërinë. Rreth 17% e nevojave janë në Tiranë, 12% në Fushë-Krujë, 6% në Kamëz dhe 5% në Lezhë. Në qytete si; Elbasani, Kruja, Durrësi nevojat janë 4%. Në qytete të tjera Shkodër, Kukës, Lushnjë, Pogradec, Berat, Vlorë, Fier, Korçë, Kavajë kërkesat janë 3%. ▪ Rreth 34% të nevojave për inxhinierë i kanë subjektet me 6-8 të punësuar. Më pas subjektet me 9-15 të punësuar me rreth 30% të nevojave dhe subjektet me 3-5 të punësuar me rreth 23% të nevojave. ▪ Duhet theksuar se në rastin me 3-5 të punësuar kryesisht janë të vetëpunësuarit ata që mendojnë se e kanë të nevojshëm formimin universitar për të çuar përpara biznesin. ▪ Nevojat për inxhinierë më së shumti rezultojnë në subjekte që kryejnë punime me pllaka dhe dru masiv me rreth 30% të nevojave. Më pas vijnë subjektet që kryejnë punime të shumëllojshme me porosi rreth 22% të nevojave. Ramadan TOPUZI
- 144 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
▪ Vlerësimi mesatar i kurrikulës është afër 4 (3.928). Mendojmë se ky vlerësim duhet konsideruar si jo i mjaftueshëm për nevojat e tregut dhe i pakënaqshëm për ecurinë e sotme dhe të perspektivës strategjike të departamentit. Departamenti duhet të ketë vlerësime maksimale. Kërkesa për ekselencë nuk duhet konsideruar si utopi, por si një domosdoshmëri. ▪ Nga grup lëndët në nivelin Bachelor më shumë vlerësohen lëndët e formimit profesional (vlerësimi mesatar i përgjithshëm 4.281). Më pas vlerësohen lëndët inxhinierike bazë (Mes. 3.97) ndjekur nga lëndët e orientuara ekonomi-biznes (Mes. 3.856) dhe lëndët e formimit të përgjithshëm (Mes. 3.704). Më pak vlerësohen lëndët me zgjedhje (Mes. 3.30). ▪ Në nivelin Master Shkencor vlerësohen pak më lart lëndët e specialitetit dhe të tjera (Mes. 4.019). Ndërsa për lëndët e formimit të përgjithshëm dhe profesional kemi një vlerësim (Mes. 3.943). ▪ Në nivelin Master Profesional diferencat janë të dukshme. Lëndët e formimit të përgjithshëm dhe profesional vlerësohen më lart (Mes. 4.232). Ndërsa për lëndët e specialitetit dhe të tjera kemi një vlerësim ndryshe (Mes. 3.966). Nga analiza e të dhënave vihen re vlerësime të ndryshme ndërmjet lëndëve brenda grupeve. ▪ Në grupin “Lëndë të formimit të përgjithshëm” vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Matematikë me elementë të statistikës” (Mes. 4.251). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Kimi e përgjithshme dhe inorganike”. (Mes. 3.148). ▪ Në grupin “Lëndë inxhinierike bazë” bie në sy vlerësimi shumë i lartë për lëndën “Vizatim industrial” (Mes. 4.7). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Termoteknikë” (Mes. 3.448). ▪ Në grupin “Lëndë të orientuara ekonomi-biznes” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Cilësia e prodhimeve” (Mes. 4.474) Më pak në këtë grup lëndësh janë kuotuar lëndët “Mikro dhe makro ekonomi” si dhe “Hyrje në ekonomi” (Mes. 3.355). ▪ Vihet re se “Lëndët e formimit profesional” janë vlerësuar më lart se grupimet e tjera. Vlerësimi më i lartë për këtë grupim është dhënë për lëndën “Tharja e drurit” (Mes. 5.574). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Transporti i brendshëm” (Mes. 3.837). ▪ “Lëndët me zgjedhje” janë kuotuar më pak se grupimet e tjera. Vlerësimi më i lartë për këtë grupim është dhënë për lëndën “Prodhime speciale druri” (Mes. 4). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Administrim publik” (2.885). Në këtë vlerësim nuk është marrë në konsideratë edukimi fizik.
Ramadan TOPUZI
- 145 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
▪ Në nivelin Master Shkencor për “lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” vihet re vlerësimi më i lartë për lëndën “Menaxhimi i cilësisë” (Mes. 4.429) Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Gjuhë e huaj (e dytë)” (3.703). ▪ Për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë për lëndën “Dizajni i mobiljeve” (Mes. 4.596). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Biomasa lignocelulozike” (Mes. 3.277). ▪ Për “Lëndë të formimit të përgjithshëm dhe profesional” në Master Profesional, vihet re se vlerësimi më i lartë është dhënë përsëri për lëndën “Dizajni i mobiljeve” (Mes. 4.696). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Konservimi dhe restaurimi i veprave të artit prej druri” (Mes. 3.707). ▪ Për “Lëndë të specialitetit dhe të tjera” vihet re se vlerësimi më i lartë shkon përsëri për lëndën “Menaxhimi i cilësisë, (Mes. 4.514). Më pak në këtë grup lëndësh është kuotuar lënda “Historia e mobiljeve” (3.407). ▪ Nga përpunimi dhe analiza e të dhënave të anketimit vihet re se aftësitë profesionale dhe aftësitë projektuese zënë afër 80% të vlerësimit të përgjithshëm. ▪ Rezultatet tregojnë se të anketuarit vlerësojnë se inxhinierët e Përpunim Drurit nuk përshtaten si duhet me teknologjitë e reja. ▪ Të anketuarit shprehen me rezerva për inxhinierët që kryejnë vetëm nivelin e parë të studimeve Bachelor. Ata mendojnë që ky nivel është i pa rëndësishëm deri pak i rëndësishëm për biznesin e tyre. Kjo nënkupton që inxhinierët që kanë kryer vetem këtë nivel të studimeve shihen me rezerva nga tregu i punës. Tregu nuk është plotësisht i gatshëm të pranojë “inxhinierë 3-vjeçarë”. ▪ Pjesa më e madhe e të anketuarve shprehen në favor të inxhinierëve që kanë kryer studimet Master në këtë profil. Vlerësim më i lartë shprehet për nivelin Master Shkencor dhe për Masterin Profesional i cili ende nuk është aplikuar. Ky i fundit vlerësohet nga i rëndësishëm në shumë i rëndësishëm nga 92% e të anketuarve, ndërsa Masteri Shkencor vlerësohet nga i rëndësishëm në shumë i rëndësishëm nga 93% e të anketuarve. ▪ Të anketuarit që kanë inxhinierë Përpunim Druri krahasuar me vlerësimin e të gjithë të anketuarve (vlerësimin e përgjithshëm), e vlerësojnë më lart kurrikulën mësimore në të gjitha nivelet e studimit. Gjithashtu ky grup i të anketuarve e kanë vlerësuar më lart kurrikulën mësimore edhe se grupi i atyre subjekteve që shprehen se kanë nevojë për inxhinierë. ▪ Të anketuarit që shprehen se kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri e kanë vlerësuar më pak kurrikulën mësimore, krahasuar me të anketuarit në përgjithësi dhe me ata që kanë inxhinierë të punësuar. Ramadan TOPUZI
- 146 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
Vlerësim më të lartë kjo pjesë e të anketuarve kanë dhënë vetëm për disa nga lëndët e Bachelor (Vizatim industrial, Tregu dhe Marketingu, Tharje druri, Përpunimi sipërfaqësor dhe Instrumenta prerës). Në nivelin Master Shkencor ata vlerësojnë pak më lart vetëm 5 nga lëndët e këtij niveli (Tregu dhe marketingu ndërkombëtar, Gjuhë e huaj, Konstruksione druri, Dizajni i mobiljeve dhe Cikli i jetës së prodhimeve prej druri). Në Master Profesional ata vlerësojnë pak më lart vetëm 3 nga lëndët e këtij niveli të studimeve (Arkitektura e interierit, Dizajni i mobiljeve dhe Anglisht). ▪ Përgjithësisht inxhinierët e Përpunim Drurit e kanë vlerësuar kurrikulën mësimore me më pak pikë krahasuar me të anketuarit e tjerë të cilët ndoshta kanë dhënë një vlerësim më shumë duke u nisur nga emërtimi i lëndës se nga brendia e saj. ▪ Shumica e të anketuarve mendojnë se Praktika Profesionale është shumë e rëndësishme në konkretizimin e njohurive të marra nga studentët. Ata gjykojnë se praktika duhet të ketë një kohëzgjatje më të madhe se 10 javë që është aktualisht. ▪ Rreth 28% e subjekteve që kanë inxhinierë Përpunim Druri të punësuar mendojnë se praktika profesionale duhet të zhvillohet në prodhim. Ndërkohë që shumica ose 67% e tyre mendojnë se praktika profesionale e studentëve duhet zhvilluar në të gjitha mënyrat e parashtruara në pyetësor. ▪ 37% e subjekteve që janë shpehur se kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri mendojnë se Praktika Profesionale duhet të zhvillohet në prodhim. Ndërkohë 53% e tyre mendojnë se ajo duhet zhvilluar në të gjitha mënyrat e parashtruara në pyetësor. Vlerësimi është i përafërt me atë që rezulton nga vlerësimi i përgjithshëm i subjekteve prodhuese. ▪ Pjesa e të anketuarve që mendojnë se inxhinierët duhet ta zhvillojnë praktikën jo vetëm në prodhim por edhe në pozicione të tjera e shohin inxhinierin si një “menaxher”. ▪ Për sa i përket përparësive më shumë vlerësohet praktika profesionale dhe më pas renditen orët praktike, ushtrimet, detyrat e kursit dhe punimi i diplomës. ▪ Vihet re një vlerësim i lartë për zhvillimin e praktikës përmes punësimit. Kjo vlerësohet si më rezultative për studentin. Ka raste ku të anketuarit janë shprehur se duke u zhvilluar në këtë mënyrë studenti bëhet më i përgjegjshëm në përdorimin e makinerive dhe të lëndëve të para. Duke bërë një analizë sipas kategorive të të anketuarve vihet re se të tre kategoritë e të anketuarve mendojnë se praktika është më mirë të zhvillohet përmes punësimit me pagesë. Duke i krahasuar midis tyre bie në sy se të anketuarit që kanë nevojë për inxhinierë Përpunim Druri janë shprehur më qartë për këtë; rreth 77% e tyre e mbështesin këtë ide. Ramadan TOPUZI
- 147 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
▪ Lidhur me këtë, është analizuar mundësia reale e pranimit të studentëve për subjektet prodhuese që janë shprehur pozitivisht. Nga rreth 190 të anketuar që janë shprehur se praktika është më mirë përmes punësimit me pagesë, janë mbi 50 biznese që kanë mundësi reale për këtë problem. Ata janë të gatshëm ti punësojnë dhe ti paguajnë studentët për punën e kryer dhe njëherësh studentët përmbushin edhe detyrimin për praktikën. Sigurisht pagesa supozohet të jetë simbolike kjo dhe në funksion të prodhimit, pozicionit të punës apo edhe të performancës. ▪ Për sa i takon organizimit në mënyrë individuale apo në grupe studentësh anketimi nuk ka një konkluzion të qartë pasi përgjigjet janë shumë të përafërta. Pra, ata mendojnë se nuk është faktor me ndikim të ndjeshëm. ▪ Lidhur me zhvillimin e praktikës profesionale dhe punimit të diplomës, 66% e të anketuarve shprehen se duhet të zhvillohen njëkohësisht. Kjo mund të rrisë përgjegjshmërinë e studentit dhe lidhjen e teorisë me praktikën. ▪ Gjuhët e huaja nga rreth 90% e të anketuarve vlerësohen të rëndësishme dhe shumë të rëndësishme. ▪ Për pyetjen e hapur: “Çfarë duhet të dijë një inxhinier Përpunim Druri?” pjesa më e madhe e të anketuarëve nuk kanë preferuar të japin mendim të shprehur me fjalë. Ata e kanë anashkaluar duke gjykuar se e kanë dhënë mendimin e tyre në pyetjet e tjera, d.m.th. përmes pyetjeve për kurrikulën mësimore. ▪ Përgjigjet e atyre që janë shprehur për këtë pyetje janë të ndryshme dhe të grupuara ato shprehin kërkesën për aftësi profesionale dhe organizative, aftësi projektuese, programe kompjuterike, njohjen e teknologjive të reja dhe pasjen e aftësive komunikuese. Mendimet e pedagogëve të Departamentit të Industrisë së Drurit në përgjithësi janë mjaft të ndryshme. ▪ Për sa i përket profilit të inxhinierit që përgatitet me këtë kurrikul pedagogët e departamentit mendojnë se inxhinierët e Përpunim Drurit që diplomohen në Departamentin e Industrisë së Drurit nuk janë të orientuar si duhet drejt tregut aktual të punës. Janë rreth 60% e pedagogëve që shprehen se kurrikula nuk është e plotë. Mendimet, shpjegimet dhe argumentet variojnë nga ato që pranojnë mungesën e përditësimit të njohurive sipas teknologjive të reja, tek mungesa e aftësisë profesionale, larg asaj që i nevojitet strukturës së përpunimit të drurit në vendin tonë, deri tek studenti është “i humbur” në tregun aktual të punës. ▪ Për aftësitë që duhet të kenë inxhinierët e Përpunim Drurit, edhe studentët e anketuar të Masterit Shkencor i adresohen aftësive profesionale duke vlerësuar maksimalisht praktikën profesionale. Ata shprehen se inxhinierët duhet të kenë aftësi projektuese dhe shkencore si edhe njohuri mbi teknologjitë e reja. Për
Ramadan TOPUZI
- 148 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
kurrikulën e Masterit Shkencor dhe Profesional ka vlerësim më të lartë. Më pak vlerësohet punimi i diplomës. Lidhur me njohjen e gjuhëve të huaja 75% e studentëve të anketuar mendojnë se është shumë e rëndësishme në formimin e inxhinierëve. ▪ Analiza e të gjithë aktorëve të intervistuar (bizneset, pedagogët e departamentit dhe studentët) nxjerr në dukje se kurrikula ka nevojë për përmirësime të ndjeshme. Përmirësimi i kurrikulës nuk mund të shihet si një veprim mekanik i njëanshëm, por si një proces i ndërlidhur me procese të tjera në ndryshim dhe zhvillim të pandërprerë. Rekomandime Për sa më sipër lidhur me tërësinë e hulumtimit të bërë, përfundimeve të arritura dhe të dhënave të politikave shtetërore dhe të institucionit shprehim këto mendime. Programet mësimore (Kurrikulat) ▪ Zhvillimet e shkencës dhe të ekonomisë janë në ndryshim të pandërprerë. Në linjë me këtë edhe programet mësimore duhet të hartohen në përputhje me zhvillimin e njohurive shkencore, teknologjike si dhe në përputhje me të gjitha metodologjitë e reja të mësimdhënies. Duhet hequr dorë nga programe jofleksibile dhe i metodave tradicionale. ▪ Progamet mësimore duhet të jenë fleksibile për t’iu përgjigjur sa më mirë përfitueseve. Ato duhet të ofrojnë kompetencat e duhura për të cilat ka nevojë biznesi, ekonomia dhe shoqëria. ▪ Realizimi i programeve mësimore duhet të mbështetet në metodat që vënë theksin tek studenti, si dhe që kërkojnë formimin e njohurive hap pas hapi. Metodat e mësimit duhet të sigurojnë marrjen e informacionit të ri dhe transmetimin e tij në mënyrë sa më tërheqëse. ▪ Arritja e objektivit lidhur me formimin e studentëve, duhet parë, në cilësi rezultatesh, mënyra e matjes të së cilave veç të tjerash duhet të vlerësohet me zënien me punë të të diplomuarve, pozicionin e punësimit, pëlqimi ose reagimi nga punëdhënësit për aftësitë e tyre, etj. Kjo gjë kërkon një bashkërendim të gjithë stafit dhe hartimin e kurrikulave që ti përgjigjen kërkesave duke mënjanuar konfliktin midis mënyrës së formimit dhe nevojës së tregut të punës. ▪ Organizimi i kurrikulës dhe përmbajtja e saj duhet ti përshtaten zhvillimeve teknologjike dhe shkencore. Mënjanimi nga këto aktivitete do të zbehte rolin e departamentit dhe çon në vetëizolim dhe pamundësi krahasimi dhe vlerësimi të pavarur.
Ramadan TOPUZI
- 149 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
▪ Në rast se nuk jemi në gjendje ti paraprijmë zhvillimit, më e pakta që duhet të bëhet është të ecet paralel me të. Stafi pedagogjik ▪ Veprimtaria e departamentit bazohet në një proces të njëkohshëm edukues dhe shkencor. Mendojmë se kërkimit shkencor duhet ti kushtohet mjaft vëmendje pasi pa kërkim departamentit do ti mbetej vetëm aktiviteti përshkrues duke rrrezikuar të dalë jashtë kontekstit dhe qëllimit të tij. Duhet synuar drejt një stafi pedagogjik mjaft të përgatitur, pasi në nivel universitar më shumë se kudo është ekselenca ajo që çon procesin përpara, që kërkon standardet më të mira, dhe i paraprin zhvillimit. Në edukimin universitar vlera kalon tek studenti i cili do të kërkojë të zgjedhë shërbimin më cilësor universitar. Sigurisht edhe një student ekselent e çon klasën përpara, e shtyn pedagogun të japë më të mirën nga vetja. ▪ Roli i pedagogut duhet të jetë ai i një moderatori ose një udhërrëfyesi dhe jo i një rrëfyesi. Nëse do të pranojmë këtë qasje atëherë duhet të bëhen mjaft ndryshime në metodën e mësimdhënies. Nga ana tjetër kjo kërkon studentë të interesuar dhe të motivuar për dijen dhe shkencën, të lirë dhe të pavarur për vetëformimin e tyre. Kjo i çliron studentët nga fryma pragmatiste për një diplomë. Marrëdhëniet me studentët ▪ Studentët duhet të trajtohen si kategori edukative dhe jo si kategori shoqërore e cila çon në rritjen e motivimit dhe të mësimnxënies. Pedagogu duhet më shumë të flasë me studentët se sa të flasë për studentët. Kjo do të thotë që: ▪ Pedagogët duhet të bëjnë më tepër për edukimin kulturor dhe kultivimin e pasionit për profesionin nëpërmjet kontakteve të ngrohta me studentët, leksioneve, bisedave shkencore dhe materialeve të shkruara. ▪ Pedagogu duhet të ndërtojë marrëdhënie korrekte me studentët duke rritur respektin dhe besimin e tyre. Ai duhet të jetë i gatshëm për dialog dhe shkëmbim njohurish nëpërmjet komunikimit akademik dhe jo akademik duke krijuar situata që lehtësojnë transferimin e njohurive teorike dhe zgjidhje të problemeve, bazuar në shembuj indvidualë. ▪ Duhet të rritet angazhimi i studentëve për përvetësimin e njohurive në çdo modul, si në drejtim të formimit teorik ashtu edhe atij praktik si dhe me angazhimin me punë të pavarur (detyra, projekte kursi, etj.) përgjegjësi kjo e studentëve por edhe e stafeve akademike. Kjo duhet të shoqërohet me efiçiensën e laboratorëve dhe nivelin e përdorimit të tyre.
Ramadan TOPUZI
- 150 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
▪ Për të siguruar krahasueshmërinë me objektivat europiane fokusi në mësimdhënie dhe mësimnxënie duhet zhvendosur nga “mësuesi në qendër” drejt objektivit “studenti në qendër”. ▪ Gjurmimi i studentëve është procesi i ndjekjes së studentit, lidhur me kualifikimet e tij të mëtejshme dhe punësimit, sipas programit të ndjekur. Departamenti (Fakulteti) duhet të disponojë të dhëna statistikore për punësimin e të diplomuarve. Kjo do të ndihmojë shumë jo vetëm për të vlerësuar dhe korrigjuar punën e bërë, por dhe për të krijuar marrëdhënie miqësore dhe dypalëshe me bizneset ku ata janë të punësuar. Gjithashtu do të mund të reflektohej për hartimin e programeve post universitare për edukim të mëtejshëm të tyre. Praktika profesionale ▪ Diversiteti i nevojave me të cilat ndeshet Departamenti i Industrisë së Drurit bën të domosdoshëm rritjen e fleksibilitetit për t’ju përgjigjur kërkesave të kohës. Praktika profesionale që zhvillohet aktualisht paraqitet me mangësi si në shtrirje kohore ashtu dhe në përmbajtje. Që të mund të arrihet zhvillimi profesional duhet të ndërthuren temat e mësimit me zbatimin konkret në praktikë. Duhet menduar në ndryshimin e konceptit të praktikës profesionale duke synuar kryerjen e praktikës me tema konkrete në terren. ▪ Mirë do të ishte që formimi teorik dhe praktik i studentëve të realizohej brenda universitetit. Por meqë kjo aktualisht është e vështirë atëherë duhet të forcohen lidhjet me biznesin. ▪ Mendojmë se kohëzgjatja e praktikës profesionale të studentëve duhet të jetë jo më pak se 15 javë. Lidhja me biznesin ▪ Përshtatja e programeve sipas kërkesave të tregut do të thotë që studenti jo vetëm të kuptojë por dhe "të jetë në gjendje të bëjë". Dhe këtë "të jetë në gjendje të bëjë" ai mund ta realizojë në laborator dhe në prodhim. Për ta arritur në prodhim duhet të krijohen disa raporte me biznesin. ▪ Fillimisht duhet të krijohen marrëdhënie institucionale. Marrëdhëniet duhet të përfshijnë fusha apo tema me interes reciprok. Ballafaqimi periodik i programeve dhe kurrikulave të studimeve me nevojat e biznesit (sipas fushave) është i një rëndësie themelore. ▪ Duhet të organizohen në nivel departamenti takime periodike me biznesin. Të bashkëpunohet për temat e diplomave qoftë dhe pjesërisht, duke siguruar pjesëmarrjen e tij në vlerësim. Duhet të identifikohen nevojat e biznesit për shërbime, kërkime dhe në një të ardhme të kalohet në “shitjen” e rezultateve. Ramadan TOPUZI
- 151 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
▪ Marrëdhënie institucionale duhet të krijohen dhe me organizma të tjerë shtetërorë ose jo si DPA (Drejtoria e Përgjithshme e Akreditimit), DPS (Drejtoria e Përgjithshme e Standardeve), etj., të cilat jo vetëm ndihmojnë në përgatitjen më cilësore të studentëve por mund të jenë dhe një asistencë e mirë për bizneset. Sigurimi i cilësisë ▪ Sigurimi i cilësisë duhet të konsiderohet si kërkesë themelore për rritjen e reputacionit brenda dhe jashtë vendit. Sigurimi i cilësisë merr në konsideratë kontrollin që ndjek veprimtarinë e departamentit përmes vlerësimit të brendshëm. Për këtë duhet të zhvillohet një model i brendshëm vlerësimi. Lidhja Fakultet- Biznes- Bolonja ▪ Një problem me të cilin ndeshet departamenti është raporti i vlerave të krijuara në departament me ato të kërkesave të biznesit dhe të parimeve të sistemit të Bolonjës e më tej. ▪ Programet e studimeve duhet të ofrohen në përputhje me strategjinë e zhvillimit të institucionit dhe në përputhje me prirjet, kombëtare dhe ndërkombëtare. ▪ Mendojmë se faktorët e tregut të punës duhet të shërbejnë si arsyetim kryesor për të propozuar një program të ri apo përmirësimin e një kurrikule në pajtueshmëri me qëllimet dhe misionet institucionale.Vlerat akademike pozitive në pjesën më të madhe të tyre bazohen në aftësitë e transferimit të teknologjive dhe njohurive nëpërmjet aktiviteteve shkencore. ▪ Për këtë duhet të përcaktohen qartë objektivat e planit dhe kurrikulave mësimore, ku të synohet të garantohet njohja akademike dhe profesionale përtej kufijve kombëtarë dhe integrimi në rrjetin universitar europian. ▪ Të gjitha vendet që përpiqen të reformojnë arsimin e lartë, fillimisht fiksojnë objektivat, pastaj modelin më të mirë të evidentuar ndërkombëtarisht që garanton zbatimin e tyre. Diploma ▪ Mendojmë se mjaft e rëndësishme është zgjedhja e llojit të diplomës që kërkojmë të ofrojmë. ▪ Një diplomë atraktive për tregun e punës, kërkon konsiderimin e një sërë elementëve të domosdoshëm që fillojnë me identifikimin e nevojave të tregut të punës në fushën e përpunimit të drurit. Më tej duhet të vazhdohet me: vlerësimin e kapaciteteve për diplomën që kërkohet të ofrohet, identifikim të kompetencave bazë mbi të cilat do të mbështetet kurrikula për diplomën përkatëse, identifikim
Ramadan TOPUZI
- 152 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Përmbledhje
dhe angazhim i aktorëve për pjesëmarrje dhe oponencë në hartimin e kurrikulës dhe në mënyrën e mbrojtjes, duke synuar mbrojtjen përpara një komisioni me specialistë dhe grupe të interesit. ▪ Në rast se mendohet të shkohet drejt një modeli anglo-amerikan i cili kërkon që inxhinieri të njohë dhe të jetë në gjendje të çojë përpara profesionin dhe jo të jetë një specialist për gjithçka, atëherë duhet të shtohen orët e lëndëve të formimit bazë inxhinierik dhe të pakësohen ato të orientimit ekonomi-biznes, etj., të cilat konsiderohen se janë detyrë e specialistëve të fushës. ▪ Për këto dy variante mendojmë se lloji i parë i diplomës është ai që duhet identifikuar si më i përshtatshëm për kushtet aktuale. Përfundimisht ▪ Në rast se vizioni i së ardhmes është konvergimi drejt një modeli me elementë anglo-amerikan atëherë duhet të kihet parasysh i ashtuquajturi “Manifesti Humboldtjan” i cili krahasohet me një piramidë, ku: në kulm është Intelekti, në qendër të saj Mësimi dhe në bazë Kërkimi shkencor. ▪ Ndërkohë që, në rrafshin përgjithësues, objektivat e të mësuarit duhet të jenë të sintetizuara në një filozofi të trefishtë e përkufizuar në përvetësim njohurish (të dish), aftësim (të dish të bësh) dhe edukatë sjelljeje (të dish të jesh). Për çdo rast, duhen hartuar plane strategjike të zhvillimit afatgjatë të shoqëruara me objektiva të shtrira në kohë.
Ramadan TOPUZI
- 153 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
SUMMARY Introduction The Faculty performs its mission through the training provided to the student during the learning process, practices, etc., until finalization with the engineer diploma, without being able to check their employment and performance. Wood Processing Engineers find employment opportunities at state and private sector institutions. In the private sector there are two options: the employed and the selfemployed. State employment opportunities are scarce. For Wood Processing Engineers the primary potential is the domestic labor market and the main possibility for productive employment are practically the private wood processing subjects. In the Wood Industry Department of the Faculty of Forestry Sciences, a significant number of Wood Processing Engineers graduate over the years. Some of them contribute to the field in which they have studied. Wood Processing Engineers are employed in the production sector and some of them are entrepreneurs. The regulatory role of the state is not felt in the sense that it does not interfere with rules such as for ex. setting the criteria for the enterprises with a certain status be forced to hire Wood Processing Engineers for a better fulfillment of the criteria. Regarding employment, it turns out the role of the Department for proper preparation of Wood Processing Engineers to be liked by the labor market. The object of the study Wood Industry Department operates on the basis of education curricula, developed by the Academic Staff, and approved by the Ministry of Education. In our country, a significant number of wood processing production subjects exercise their activity. For these subjects there are no sufficient data on their number, location, production operations, employees and needs for engineers. The object of the study are: 1. The leading production subjects of Wood Processing Industry in Albania. 2. Assessment of education curricula from the labor market. Goals and objectives of the study This study aims to accomplish the following main objectives: • Verification of the main Wood Processing Subjects in Albania. • Structure of production. • The number of Wood Processing Engineers employed in these subjects. • The needs of the market for Wood Processing Engineers and their qualities.
Ramadan TOPUZI
- 154 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
• The profile of the Wood Processing Engineer, as perceived by production subjects. • Comparison of curricula to the specific requirements of the labor market. • Opinions on improving the curriculum. Given that one of the objectives of Higher Education, among others, is the preparation of specialists, in accordance with the requirements of the labor market and the ultimate aim of this study is: To analyze the adequacy of educational curriculums at Bachelor and Master levels with the market demands, considering the estimates of all stakeholders in this process. The methodology used for the realization of the topic The main basis of this study is: direct contacting of production subjects, data collection via questionnaires through which the production subjects give their opinion on Wood Processing Engineers and their specialization. The methodology followed for the implementation of this study is: • Recognition of Higher Education system in our country and in the world. • Study of the curriculum used in the Wood Industry Department and its evolution. • Familiarity with the development of the wood processing industry in our country. • Identification of key subjects opeassessment in the wood processing field in Albania. • The sampling/sample to be surveyed. • Develop the necessary questionnaires through which, all respondents give their assessment regarding the curriculum. • Direct contacting into the ground with executives, business managers, engineers, economists, etc. of production subjects. • Completion of questionnaires through face to face interviews/surveys. • Processing and analysis of data. • Comparison of data and interpretation of results. Wood processing industry in Albania. Wood Processing Industry in Albania has undergone through stages of economic and social development as all the other sectors. Before 1990 it was a centralized industry and organized in factories and combines. While there were economic and technological problems, it was a planned industry. After the 90s, it has adapted to a free enterprise industry organized mainly in small to medium sized enterprises that produce and trade in furniture and other
Ramadan TOPUZI
- 155 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
wood products. Some of it was privatized and was gradually adapted to a market economy and continues production. In general, the domestic market mostly operates with custom work. Some subjects work for exporting. Most wood processing subjects exercise their activity in major cities. In these cities there are even found the most powerful and prominent entites of the market. These subjects carry out commercial and sustainable production activity. The largest number of them is concentrated in the outskirts of the capital city and in the town of Fushe-Kruje. Wood Processing industry has passed from production of mainly solid wood furniture in their production of melamine and MDF plates. Then, there are subjects that carry out diverse works including upholstery and those working with massive wood. Recently there is a tendency of the development of various services, mainly: small orders wherein completed some technological operations. This category can otherwise called: “ambulant carpenters” of the wood industry. Human resources in the labor market of the wood processing industry consist of organizational and managerial staff and the workforce. Generally, the owner or co-owners are the main managers. In some cases this is linked with the profession of the owner. Higher Education in Albania and Wood Industry Department Higher Education in Albania has followed political and economic developments and changes in the country. It operates on the basis of legal and sublegal acts adopted. Finally, it operates based on the law no. 80/2015 “On Higher Education and Scientific Research in Higher Education Institutions in the Republic of Albania”. This law defines the mission, key goals of higher education and regulates aspects of the creation, organization, management, administration, financing and quality assurance in institutions of higher education, in accordance with European standards, and the role of the state and society in higher education. The Reform of Higher Education and Scientific Research in Albania refers to the logic of European developments. Since 2005 all the curriculums offered by the Wood Industry Department of the Faculty of Forestry Sciences aim to answer the criteria required in order to facilitate their comparison with similar undergraduate curriculums at home and abroad. The First Level Education aims at the training of specialists in the field of Wood Processing, able to respond to labor market by the "Knowing how to do” formula. The aim is to guarantee them a good professional, reliable and competent level. Graduates in the Wood Processing branch who are awarded the title of Wood Processing Engineer – Bachelor, are deemed to have been qualified for the technical organization and management of subjects developing production
Ramadan TOPUZI
- 156 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
activities and traders of wooden products as well as competition in the labor market, either private or public. At the second level of studies, the faculty aims to prepare students with the most complete theoretical level, necessary in commitments and problems solving in the field of science and research. Graduates in Wood Processing branch that are awarded the title Wood Processing Engineer- Master of Science, are deemed to have been qualified to recognize the most comprehensive and profound structure of wood, its processing, scientific organization and management of production, conservation, preservation and protection of wood and its products in natural environmental conditions and conservation and restoration of wooden works of art. Also thanks to scientific knowledge level, they are considered being able to design and implement contemporary projects and problems, making individual research studies, undertake scientific and applicative research, etc. Identification of production wood processing subjects One of the main issues of the study was the identification of the production subjects opeassessment throughout the country. For this, information has been officially requested by the Directorate General of Taxation and INSTAT. It has also been sought information from the Association of Wood Processors. The following table shows the production subjects by collected information. Production subjects of wood processing industry in our country No. Source Information 1 Directorate General of Taxation 2 Institute of Statistics (INSTAT) 3 The Wood Processors Association
Total Subjects 760 1482 Approx. 900
The drafting of questionnaires For data collection were developed three types of questionnaires. The first questionnaire (TA) includes questions about the subject's activity, number of employees, Wood Processing Engineers’ needs and requirements to them. The questionnaire includes the entire curriculum of the Wood Industry Department of the two levels of study, Bachelor and Master. One part of the questionnaire addresses students’ Professional Practice, the duration and mode of its development. The questionnaire starts with general questions, it follows with specific questions on the curriculum and concludes with open questions. With an approximate sample of questionnaire (TC), there were surveyed students of Master of Science, of the academic year 2015-2016, and the staff of Laboratory Base of the Wood Industry Department (not including the first part of the questionnaire, about "the subject’s activity").
Ramadan TOPUZI
- 157 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
To enrich the information collected and to confront opinions syrveys were carried out also with lecturers of the Wood Industry Department (in February, 2016). The questionnaire addressed to lecturers (TB) was formulated with open questions. For the three models of questionnaires was kept the anonymity marking by identification codes (A001, B001 and C001) in conformity with all accepted rules or surveys criteria. Data on the subjects surveyed Across Albania were surveyed 263 businesses exercising their activity in the field of production and marketing of furniture and other wooden items. The tables below provide data on the subjects surveyed. Production activity of Wood Processing Entities Number of Percentage subjects of subjects
No.
Production activity of subjects
1 2 3 4 5 6 7 8
Machinning of chipboard and MDF tiles (semifinished ) Machinning of chipboard, MDF & massive wood Working with massive wood Custom work (diverse) Different furniture and Upholstery Sawn timber production Manufacturing and trade of various furniture Various services TOTAL
44
16.7
47 24 48 56 6 33 5 263
17.9 9.1 18.3 21.3 2.3 12.5 1.9 100.0
Grouping of production subjects by employees No. of employees per entity 3 to 5 6 to 8 9 to 15 16 to 20 21 to 30 31 to 40 41 to 50 51 to 60 71 to 80 Over 100
No. of subjects by grouping 96 60 66 15 11 6 4 3 1 1
% of subjects by grouping 36.5 22.81 25.1 5.7 4.18 2.28 1.52 1.14 0.38 0.38
Employment data and needs for Wood Processing Engineers Wood Processing Engineers are employed mainly in large businesses. The surveys have shown 94 businesses expressing their need for Wood Processing Engineers
Ramadan TOPUZI
- 158 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
Employment data and needs for Wood Processing Engineers 2961
2886
263 Entities surveyed
Total emloyed
Assistant Specialists
75
94
Employed Engineers
Needs for Engineers
About 50% of engineers are employed in Tirana. While 8% are in Durrës, Elbasan, Berat, Kamëz by 4%, Shkodra, Fier, Vlora, by 2.7%. Fushë-Krujë makes an exception because a large number of wood processing industry subjects and about 7% of engineers are found there. As regards the needs for wood processing engineers, there result demands throughout the country. Again, about 17% of the needs are in Tirana, 12% in Fushë Krujeë, 6% in Kamëz and 5% in Lezha. In cities like; Elbasan, Krujë, Durrës the needs are 4%. The most obvious needs are in Tirana, Fushë-Krujë and Kamëz. This also shows for a tendency of development of this industry. Nationwide, 283 surveys were conducted in total of which 263 were carried out in subjects who produce and trade in furniture. For the selection of the sample we referred to the purposeful sampling which along with the theoretical sampling constitute approaches of non-probability sampling. The table below gives the professions of the respondents. No. 1 2 3 4 5 6 7
Occupations of respondents
The number of respondents
Percentage of respondents
13 51
4.59 18.02
8 6 34 52 119
2.83 2.12 12.01 18.37 42.05
Professors of the Wood Industry Department Wood Processing engineers, Laboratory Base Staff Wood Processing and Master Students, former students (not graduate) Architects Economic Higher Education Higher Education, Others Secondary Education (unspecified) TOTAL
283
100.0
Assessment of curricula by production subjects Wood Processing Engineers who graduate in the Wood Industry Department acquire knowledge in various professional and scientific fields. Some of the components that outline the profile of the engineer, as a profession, and complete their picture, among others, are: Ramadan TOPUZI
- 159 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
- Professional training Skills; - Design and scientific Skills; - Management and organizational Skills; - Knowledge on new technologies; - Knowledge of business area, market and marketing; - General training Skills, etc. For this, it is required that each of these areas to assess the opinion of the respondents. Issues raised were evaluated with numbers in order of importance by the number 1 to 6, where 1 is the highest level of assessment and 6 is the lowest. The survey results for the skills of engineers by field Assessment 1 to 6
Professional Skills
General Knowledge
Management Skills
Business Knowledge (TradeMarketing)
Asses. by 1 Asses. by 2 Asses. by 3 Asses. by 4 Asses. by 5 Asses. by 6 TOTAL
191 44 13 9 7 6 270
7 28 38 36 44 117 270
22 46 53 51 57 42 270
8 20 37 74 73 58 270
Knwledge on new technologies
Design, Scientific Study
21 46 69 48 45 41 270
37 68 54 37 27 47 270
100.0
270 240 210 180 150 120 90 60 30 0
80.0 60.0 40.0 20.0
Assessment in %
Assessment in No.
Presentation by PARETO Chart
0.0 Vocational Design and Management Knowledge Knowledge General knowledge scientific knowledge of new of business training knowledge technologies market - knowledge marketing
Assessment of skills of engineers by field “1”
The chart shows that professional and design skills occupy about 80% of the overall assessment by 1. For more accurate and reliable results and to provide opportunities for further studies were conducted various and statistical analysis both among the subjects’ groups and within groups at all levels of study. Also, there were taken into consideration various estimates and points of view according to the experience of the respondents. Of the total respondents were singled out assessments and perceptions of wood processing engineers, subjects that have engineers, those who need engineers, etc.
Ramadan TOPUZI
- 160 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
Assessment of Bachelor curriculum Assessment of general training courses Module Title
Mathematics Assessment in % Informatics Assessment in % Physics Assessment in % General and Inorganic Chemistry Assessment in % Organic Chemistry Assessment in % Wood Chemistry Assessment in % Foreign Language Assessment in %
Paramount 5 points
Important 4 points
135 50 71 26 41 15
90 33.3 116 43 81 30
33 12 27 1 132 48.9 103 38
80 29.6 93 34.4 90 33.3 93 35
Less Impo. 3 points
Insignificant 1 points
Total points
Average Assessment
34 12.6 79 29.3 93 34.4
11 4.1 4 1.5 55 20.4
1148
4.251
1060
3.925
863
3.196
104 38.5 98 36.3 44 16.3 56 2
53 19.6 52 19.3 4 1.5 17 6
850
3.148
853
3.159
1156
4.281
1072
3.97
Assessment for basic engineering courses Module Title
Paramount 5 points
Important 4 points
Less Impo. 3 points
Insignificant 1 points
Total points
Average Assessment
Descriptive Geometry Assessment in % Engineering Drawing Assessment in % Theory of mechanics Assessment in % Elements of Machines Assessment in % Resistance of Materials Assessment in % Thermotechnics Assessment in % Electrotechnics Assessment in % Basics of Automation Assessment in % CAD Assessment in %
133 49.3 208 77 42 16 65 24.1 85 31.5 37 13.7 48 17.8 63 23.3 175 64.8
105 38.9 47 17.4 127 47 119 44.1 121 44.8 103 38.1 109 40 114 42.2 75 27.8
26 9.6 13 4.8 84 31.1 69 25.6 50 18.5 102 37.8 87 32.2 78 28.9 10 3.7
6 2.2 2 1 17 6.3 17 6.3 14 5.2 28 10.4 26 10 15 5.6 10 3.7
1169
4.329
1269
4.7
987
3.655
1025
3.796
1073
3.974
931
3.448
963
3.566
1013
3.765
1215
4.5
As seen in the table for "General Training Courses" the highest assessment is given to the subject of "Mathematics " of which about 50% of respondents think it is paramount to the training of engineers. In the table for the group "Basic Engineering Courses" it is noticed the high assessment for the subject of "Engineering Drawing" of which about 77% of respondents think it is paramount.
Ramadan TOPUZI
- 161 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
Assessment for business-economy oriented courses Module Title
Micro- and Macroeconomics Assessment in % Introduction to Economics Assessment in % Business Administration in Wood Industry Assessment in % Finance and Accounting Assessment in % An introduction to the principles of legislation Assessment in % Markets & Marketing of Wood Products Assessment in % Organization and Management of Production Assessment in % Quality of Products Assessment in % Business Communication Assessment in % Work Science (ergonomics) Assessment in %
Paramount 5 points
Important 4 points
Less Impo. 3 points
Insignificant 1 points
Total points
Average Assessment
33
100
103
32
906
3.355
12.2
37
38.1
11.9
33
105
100
32
906
3.355
12.2
38.9
37
11.9
85
121
52
12
1077
3.988
31.5
44.8
19.3
4.4
61
116
77
16
1016
3.762
22.6
43
28.5
5.9
47
110
89
16
958
3.548
17.4
40.7
33
5.9
103
117
43
7
1119
4.144
38.1
43.3
15.9
2.6
154
89
21
6
1183
4.381
57 161 59.6
33 88 32.6
7.8 15 5.6
2.2 6 2.2
1208
4.474
89
104
68
9
1074
3.977
33
38.5
25.2
3.3
43
116
88
23
966
3.577
15.9
4
32.6
8.5
The table for the group "Business-economy oriented courses" the highest assessment is given to the subject of "Quality of Products" of which 60% of respondents think it is paramount. The table below shows that the group "Elective subjects" is assessed less than other groups. The highest assessment in this group is given for the subject "Special Wood Products" that about 34% of respondents think of it as paramount.
Ramadan TOPUZI
- 162 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
Assessment for other subjects (elective) Module Title
Auxillary Materials Assessment in % History of Furniture Assessment in % Forests Harvesting Assessment in % Dendrochronology Assessment in % Repair of machinery in the wood Assessment in % Technology of Paper Production Assessment in % Xylofage Insects and fungus Assessment in % Career Management Assessment in % Public administration Assessment in % Physical Education Assessment in % Special Wood Products Assessment in %
Paramount 5 points
Important 4 points
Less Impo. 3 points
Insignificant 1 points
Total points
Average Assessment
53 19.6 40 14.8 61 22.6 30 11.1
124 45.9 96 35.8 100 37 85 31.5
82 30.4 95 35.2 78 28.9 103 38.1
11 4.1 39 14.4 31 11.5 52 19.3
1018
3.77
908
3.362
970
3.592
851
3.151
69
122
66
13
1044
3.866
25.6
45.2
24.4
4.8
35 13
85 31.5
78 28.9
72 26.7
821
3.04
38
86
97
49
874
3.237
14.1 25 9.3 20 7.4 11 4.1
31.9 77 28.5 65 24.1 31 11.5
35.9 111 41.1 117 43.3 115 42.6
18.1 57 21.1 68 25.2 113 41.9
823
3.048
779
2.885
637
2.359
93
112
51
14
1080
4
34.4
41.5
18.9
5.2
The table shows that the group "Vocational training courses" is assessed higher than other groups. The highest assessment in this group is provided for the subject "Wood Drying" of which about 67% of respondents think it is paramount.
Ramadan TOPUZI
- 163 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
Assessment for vocational training courses Module Title
Introduction of Forestry Assessment in % Wood Study Assessment in % The main trees structure Assessment in % Production of sawn timber Assessment in % Wood Protection Assessment in % Wood Drying Assessment in % Gluing and varnishing of wood Assessment in % Wood Surface Processing Assessment in % Cutting Tools Assessment in % Mechanical Woodwrking Machines Assessment in % Production of venner plywood and wood based panels Assessment in % Furniture Products Assessment in % Numerical Controll Machines (CNC) Assessment in % Internal Transport in the Wood Industry Assessment in % Environmental Protection in the Wood Industry Assessment in % Technical Security Assessment in %
Ramadan TOPUZI
Paramount 5 points
Important 4 points
Less Imp. 3 points
Insignificant 1 points
Total points
Average Assessment
73
117
63
17
1039
3.848
27 132 48.9
43.3 108 40
31 27 10
6.3 3 1.1
1176
4.355
113
107
46
4
1135
4.203
41.9
39.6
17
1.5
120
110
34
6
1148
4251
44.4 145 53.7 180 66.7
40.7 90 33.3 65 24.1
12.6 31 11.5 21 7.8
2.2 4 1.5 4 1.5
1227
4.544
1235
4.574
173
79
18
0
1230
4.555
64.1
27
6.7
0
153
88
27
2
1200
4.444
57 135 50
33 100 36
10 37 14
1 2 1
1171
4.337
140
98
29
3
1182
4.377
51.9
36.3
10.7
1.1
123
111
31
5
1157
4.285
46 122 45.2
41 103 38.1
11 37 13.7
2 8 3
1141
4.225
118
116
31
5
1152
4.266
43.7
43
11.5
2
70
118
66
16
1036
3.837
26
43.7
24.4
5.9
82
117
62
9
1073
3.974
30 148 55
43 92 34
23 28 10
3 2 1
1194
4.422
- 164 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
Assessment of Master Science Curriculum Assessment for general and vocational training subjects Module Title
Applied Mathematics Assessment in % Engineering System Assessment in % CIM (Com. Inte. Manu.) Assessment in % Human Resour. Mana. Assessment in % International Markets & Marketing Assessment in % Automation in Manufacturing Assessment in % Quality Management Assessment in % Foreign Language II Assessment in %
Paramount 5 points
Important 4 points
Less Imp. 3 points
Insignificant 1 points
Total points
Average Assessment
68 25.2 65 24.1% 80 29.6 55 20.4
134 49.6 112 41.5% 103 38.1 116 43
59 21.9 84 31.1% 75 27.8 84 31.1
9 3.3 9 3.3% 12 4.4 15 5.6
1062
3.933
1034
3.829
1049
3.885
1006
3.725
73 27
116 43
72 26.7
9 3.3
1054
3.903
107 39.6 138 51.1 51 18.9
101 37.4 114 42.2 130 48.1
58 21.5 16 5.9 68 25.2
4 1.5 2 0.7 21 7.8
1117
4.137
1196
4.429
1000
3.703
Assessment of Specialty Subjects and other Subjects Module Title
Wood Study (Advance) Assessment in % Theory of Wood Cutting Assessment in % Theory of Gluing and Varnishing of Wood Assessment in % Timber Constructions Assessment in % Design of Production Lines Assessment in % Design of Furniture Assessment in % Life Cycle Assessment of Wood Products Assessment in % Calculation of log Sawing Patterns Assessment in % Thematic Study Assessment in % Conservation & Restoration of Wooden Artwork Assessment in % Lignocellulosic Biomass Assessment in %
Ramadan TOPUZI
Paramount 5 points
Important 4 points
Less Imp. 3 points
Insignificant 1 points
Total points
Average Assessment
88 32.6
125 46.3
54 20
3 1.1
1105
4.092
97
128
43
2
1128
4.177
35.9
47.4
15.9
0.7
131
111
27
1
1181
4.374
48.5 119 44.1
41.1 105 38.9
10 42 15.6
0.4 4 1.5
1145
4.24
112
105
40
13
1113
4.122
41.5 185 68.5
38.9 69 25.6
14.8 12 4.4
4.8 4 1.5
1241
4.596
72
118
70
10
1052
3.896
26.7
43.7
25.9
3.7
109
109
46
6
1125
4.166
40.4 60 22.2
40.4 132 48.9
17 61 22.6
2.2 17 6.3
1028
3.807
51
87
101
31
937
3.47
18.9
32.2
37.4
11.5
30
93
108
39
885
3.277
11
34.4
40
14.4
- 165 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
The table for the group "General and vocational training subjects" noted that the highest appreciation is given to the subject of "Quality Management" of which about 51% of respondents think it is paramount. The table for the group "Specialty and other Subjects" is noted that the highest assessment is given to the subject of " Design of Furniture " for which about 68% of respondents think it is very important. Assessment of Professional Master Curriculum Assessment for general subjects and vocational training Module Title
Leading Industrial trees Assessment in % Interior Architecture Assessment in % Design of Furniture Assessment in % Conservat. & Restorat. of Wooden Artwork Assessment in % Techniques of Wood Gluing Assessment in % Architectural Structures Assessment in %
Paramount 5 points
Important 4 points
Less Imp. 3 points
Insignificant 1 points
Total points
Average Assessment
102 37.8 162 60 196 72.6
132 48.9 90 33.3 66 24.4
33 12.2 16 5.9 8 3
3 1.1 2 0.7 0 0
1140
4.222
1220
4.518
1268
4.696
64
101
86
19
1001
3.707
23.7
37.4
31.9
7
113
111
44
2
1143
4.233
41.9 91 33.7
41.1 113 41.9
16.3 56 20.7
0.7 10 3.7
1085
4.018
Assessment of Specialty and other Subjects Module Title
Quality Management Assessment in % Techniques of Wood Mechanical Processing Assessment in % CAD-CAM Assessment in % History of Furniture Assessment in % Interior and Exterior Lightning Assessment in % The use of wood in the facades Assessment in % English Assessment in %
Paramount 5 points
Important 4 points
Less Imp. 3 points
Insignificant 1 points
Total points
Average Assessment
150 55.6
109 40.4
11 4.1
0 0
1219
4.514
111
115
43
1
1145
4.24
41.1 97 35.9 38 14.1
42.6 105 38.9 92 34.1
15.9 60 22.2 111 41.1
0.4 8 3 29 10.7
1093
4.048
920
3.407
46
99
100
25
951
3.522
17
36.7
37
9.3
85
99
74
12
1055
3.907
31.5 89 33
36.7 138 51.1
27.4% 37 13.7
4.4 6 2.2
1114
4.125
In the table for the group "General and professional training subjects" is noted that the highest assessment is given for the subject of " Design of Furniture " for which approx. 72% of respondents think it is paramount.
Ramadan TOPUZI
- 166 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
In the table for the group "Specialty and other Subjects" is noted that the highest assessment is given for the subject of "Quality Management", of which 55% of respondents think it is paramount. The level of training of engineers inter alia is conditioned by the level of studies they have done. On this issue respondents have provided their assessment as in the following table. Assessing the level of education of engineers The level of education of engineers
Paramount
Bachelor Professional Master Scientific Master
38 120 177
Important
Less important
81 129 72
Insignificant
Total respondents
37 0 2
270 270 270
114 21 19
As regarding the Bachelor level, about 42% of respondents think that this level is less important to their business. While 30% say that it is the key of their business. About 14% think that this level is paramount and the same think that it is insignificant. This means that engineers who have completed this level of study are viewed with reservations from the labor market. It is noted the highest assessment for the MSc. level for which 65% of respondents said it is paramount to the training of engineers. But if grouping the estimates paramount and important results that assessment is approximate also for the Professional Master which has not yet been applied. With this way of reasoning, the latter is assessed from important to paramount by 92% of respondents. Also, the Scientific Master is assessed as paramount by 93% of respondents. While the Bachelor level is assessed from important to paramount, by 56% of respondents. Assessment of the education of engineers 300
249
249
Number
250 200 150
151 119
100 50
21
21
0 Bachelor
Professional Master
Paramount + important
Scientific Master
Less important + insignificant
Assessment of the education of engineers; by grouping the answers "paramount with important" and "less important with insignificant”.
Ramadan TOPUZI
- 167 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
Assessment of "Elements of engineering training” The curriculum in addition to modules dealing with theoretical aspect, includes the following sections: - Exercises, Course assignments and projects; - Practical and field excursions; - Professional practice; - Diploma. The above elements are considered as components of university training (engineering) and constitute an important part of the curriculum at Bachelor and Master levels. We asked for an opinion of the respondents regarding the importance of each of these components in vocational and scientific training of wood processing engineers. Assessment at the questionnaire is taken in words and specifically: Paramount, Important, Less Important and Insignificant. Assessment from respondents for "engineering training elements" or university elements Elements of engineering training Assessment Paramount Important Less Important Insignificant TOTAL
Exercises, course assignments, projects
Practical classes and field excursions
No. 135 113 18 4 270
No. 160 92 14 4 270
% 50.00 41.85 6.67 1.48 100.00
% 59.26 34.07 5.19 1.48 100.00
Professional Practice
No. 238 30 1 1 270
Diploma Thesis
% 88.15 11.11 0.37 0.37 100.00
No. 116 100 42 12 270
% 42.96 37.04 15.56 4.44 100.00
From the table it is observed that the professional practice is assessed the highest and then the practical hours, exercises, papers and theses. Adaptation of engineers with new technologies Assessment Yes No Partially I don’t know Number of answers 108 30 121 10 Expressed in % 40 11.11 44.81 3.7
According to the above table it is observed that approx. 55% of respondents say that the wood processing engineers do not adapt properly with new technologies. Assessment of Professional Practice Without denying the high importance of the knowledge theoretical aspects in general, in the engineering branches, practice remains a necessity; with laboratory compelling evidence, experiments and scientific research, which without work in
Ramadan TOPUZI
- 168 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
practical terms, lose the value of knowledge as principles in theory. This becomes essential when the intention is to bring educational programs to market demands. Given this, in this study we have paid special attention to the Professional Practice of students. In the tradition of the Faculty of Forestry, Professional Practice of wood processing students was held in then state wood processing enterprises (the internship period, 7 months in production). After the 90s it was developed in different production entities/furniture stores accordingly. Students are exercised in practice for a 10 week period who compile also a report regarding the experience gained during this time. Generally in this report they treat the entity's activity and the concrete position wherein they are exercised in the process of practice. Practice is individual. Faculty is satisfied with a single document (attestation) issued by the entity where the student is believed to have gone. Although regarded as a liability, the attendance and serious activation to concretize acquired knowledge during the study is in the will of the student himself. In addition, it is problematic the student attending another subject for carrying out his professional practice, wherein is generally operated with recognition, as there is no formal agreement for this problem. Regarding the Professional Practice of students we have asked respondents to estimate its duration, for the organization manner but also as to where it is best to be accomplished. To give a clearer idea it is specified that the practice takes place over a period of 10 weeks. Refering to surveys, it is shown that only 40% of respondents think positively. By analysing in detail the respondents who think negatively, it turns out that 30% of them are wood processing engineers and over 20% are graduated. Most respondents believe that professional practice is paramount in the materialization of the knowledge gained by students. Professional Practice Duration
Time period 10-14 weeks 3-5 months Over 6 months Over 12 months Number of answers 32 102 110 26 11.85 37.77 40.74 9.62 Expressed in %
On the method of Practice organization, the answers are as below (table below) The organization of Professional Practice
Number of answers Expressed in %
Through paid employment
Through unpaid employment
Organized individually
Organized in groups of students
197 72.96
73 27.03
131 48.52
139 51.48
The table clearly shows a higher assessment for the development of practice through paid employment. This is considered more effective for the student, even Ramadan TOPUZI
- 169 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
more, some expressed that being developed in this way, the student becomes more responsible in the use of machinery and raw materials. As regards the individual organization or in groups of students, the survey has not a clear conclusion as the answers are very similar. Survey answers on the way of professional practice development are given in the following table. Where the Professional Practice can be developed
Number of answers Expressed in %
In production
In relationship with the client
In designing
In all together
106 39.25
7 2.59
13 4.81
154 57.03
The table shows that 39% of the respondents believe that professional practice should be developed in production. While the majority or 57% of them think that the professional practice of students should be developed in all the stipulated ways. Regarding the development of professional practice and Diploma thesis, respondents gave the following opinions: Method of diploma and professional practice development Jointly Separated I don’t know Number of answers 178 88 4 Expressed in % 65.92 32.59 1.48
From the above table it is observed that about 66% of respondents stated that professional practice and diploma must be developed simultaneously. The survey data on foreign languages are given in the following table. The importance of knowing foreign languages for engineers Paramount Important Less Important Insignificant Number of answers Expressed in %
87 32.22
155 57.4
24 8.88
3 1.11
90% of the respondents considered foreign languages as important or paramount. Assessments of the department academic staff on the teaching curriculum About 23% of the lecturers express that there are more general training courses than required. 61% of them think that this part of the curriculum is adequate, while 16% think that the curriculum requires improvement. About 30% of the lecturers surveyed express that the curriculum is not sufficient in terms of scientific training. About 23% think that this part of the curriculum is fulfilled to a certain extent, but it requires improvement. The majority of the lecturers consider that scientific formation can be fulfilled by extending in Ramadan TOPUZI
- 170 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
two levels of study, Bachelor and Master of Science. Concurrently, 40% of them believe that the curriculum in terms of scientific training must serve the market demands. About 40% of the lecturers surveyed believe that knowledge on new technologies are not sufficient and should be updated. About 30% express that they can generally retaliate to it, but it could be improved. It is generally accepted that new technologies occupy less space or are not sufficient in the teaching curriculum and suggested cooperation with enterprises of Wood Industry. Regarding the CNC technology and CAD, CAM, CIM systems, the respondents feel that this part of the curriculum requires improvement, it is necessary to give more importance to these modules in the curriculum. Most lecturers believe that knowledge gained in this field are insufficient. Someone suggests that besides the curriculum, it is needed a practical organization of the modules themselves. Most agree that these are necessary technologies in completing the profile of the engineer. Paramount importance is placed on the laboratory base and it must have practical application. It is suggested the rethinking of their content within the curriculum. Generally, prevails the view that in terms of vocational training the main problem lies in the development of professional practices, to concretize the knowledge gained. About 30% of the lecturers believe that the curriculum is complete, while 40% think that the curriculum is somewhat insufficient. There are lecturers who suggest that it should be supplemented with other courses of vocational training. It is assessed to be complete at approximately 80%. About 30% of the respondents think that the curriculum is deficient in terms of vocational training of engineers and add that in some courses the content of knowledge must be altered to adapt to the reality of the labor market and technological development. Concurrently, it is indicated that there should be a strong positive correlation of the scientific training and the necessary vocational training. Over 40% of the respondents think that the curriculum is not sufficient in terms of management/organizational/leadership training. About 25% of the respondents think that it is complete. There are reservations in terms of how the contractual relationships and the manufacturing legal basis are treated. Concerns are also raised on the level of students, pointing at their numerous weaknesses in some areas and which moreover are not motivated enough. It is also expressed that new elements could be introduced in accordance to the market, considering their knowledge in this field of research as essential to vocational training. About 60% of the lecturers convey that in terms of architectural courses and design skills this curriculum is not complete. Most of the lecturers surveyed agree that students do not know how to develop concepts and design. According to 30% Ramadan TOPUZI
- 171 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
of the lecturers, this can be supplemented by including courses of this field in the Bachelor level, since so far these courses are conducted only in the Masters. Those who believe that this part of the curriculum is somewhat sufficient comprise approximately 20%. It is to highlight the fact that over 80% of the lecturers surveyed consider that more should be done in this regard. The curriculum must be completed with new disciplines of this field and knowledge gained in some other existing ones should be deepened. Regarding the profile of the engineer trained with the existing curriculum the lecturers think the Wood Processing Engineers graduating in the Department of Wood Industry, unfortunately, are not properly oriented to the current job market. Opinions, explanations and arguments range from those who accept the lack of the updating of knowledge in new technologies, to the lack of professional capacity, far from what is required by the wood processing structure in our country, to the student who is "lost" in the current labor market. Part of the respondents convey that there are prepared engineers with training on wood technology and training must adapt to a knowledge from the fields of design and architecture in order to make the curriculum more attractive to students and more suited to the market demands. Most respondents think that the curriculum should be oriented towards the labor market and the current one is not appropriate. It needs to be oriented towards new modern technologies and a flexible curriculum in order to create a new profile of the Wood Processing Engineer of the future. In the form of suggestions or recommendations, lecturers expressed the need for: Improvement of the curriculum by removing the non-vocational courses and adding other new ones on technology (computer programs) and design. The addition of laboratories and exercises balancing at 50% in vocational courses. Realistic assessment of the current curriculum and the establishment of the Professional Masters. Better prepared students (from high school, average grade above 7), predestination of admission quotas for other departments. Curriculum orientation towards market demands (such as interior design). Alteration of the study program, increased quality and the rendering of the diploma more attractive. Updating the curriculum with the novelties of science and technology and higher attention to the relations of the Department with business. Reassessment of some basic engineering courses. Assessments of the Master of Science students Regarding the skills required of the Wood Processing engineers, 57% of the Master of Science students surveyed convey on the professional skills. About 43% say that the engineers must have scientific and design skills. It is also valued the
Ramadan TOPUZI
- 172 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
knowledge of new technologies. The curriculum of the Master of Science and Master of Professional Studies are rated more highly than that of Bachelor. Assessments the laboratory base personnel Laboratory staff assesses with less points the Bachelor Curriculum as compared to the Master levels curriculums. It is noted the maximum assessment for the specialty subjects and particularly for the subjects dealing with design and architecture. Respondents express themselves in favor of the new technologies considering them as necessary to the training of wood processing engineers. They also think that more should be done regarding the professional practice and that this practice should be developed through paid employment. Students should develop the practice in all stipulated methods. Conclusions ▪ Based on the data obtained from state institutions, etc. as well as verifications on the ground using avalanche method, 906 wood processing entities were identified. ▪ Based on these data, using the face to face survey method, nationwide there were conducted a total of 283 surveys of which 263 were carried out in entities which produce and trade furniture. With lecturers of the Department of Wood Industry, Laboratory Base personnel and students of the Department of Wood Processing in the Master of Science, 20 surveys were conducted. The processing of data have drawn the following conclusions: ▪ Most of the manufacturing entities in Albania (75%) have no Wood Processing engineer employed. 75 engineers result employed. Half or about 50% of them are located in Tiranë. While 8% are in Durrës, 4% in Elbasan, Berat, Kamëz respectively, and 2.7% in Shkodër, Fier, and Vlorë. The exception in this case is Fushë-Krujë in which there is a high number of entities of the Wood Processing industry and where there are about 7% of the engineers. ▪ In some businesses (mainly small businesses) are employed or selfemployed only one engineer. In a few cases, there are two engineers employed and only three or four manufacturing entities have more than three. Among the main reasons identified by the surveyed entities regarding the lack of Wood Processing engineers we can mention the economic, organizational and dissuasive (untrusting) ones. - Economic - the failure of payment of the engineer by businesses. - Organizational - small businesses with a few employees with standard products. Ramadan TOPUZI
- 173 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
- Dissuasive - a good part of businesses even when needing to employ engineers are reluctant and expressed reservations about their formation. This problem must be sought in its source, where the already graduated engineer, is considered to lack the adequate vocational training to deal with the market demands and face situations where he cannot operate. In general they are offered work in positions inadequate of their graduation, where they practice for a long time until they are trained in their engineering profession. ▪ The data collected shows that the demand for Wood Processing engineers is 94 and that there is demand thoughout the entire country. About 17% of the demand is in Tiranë, 12% in Fushë-Krujë, 6% in Kamëz and 5% in Lezhë. In cities such as; Elbasan, Krujë, Durrës the demand is at 4%. In other cities such as Shkodër, Kukës, Lushnje, Pogradec, Berat, Vlorë, Fier, Korçë, Kavajë demand is at 3%. ▪ Around 34% of the demand comes from entities with 6-8 employees. Then entities with 9-15 employees with about 30% of the demand and entities with 3-5 employees with about 23% of the demand. ▪ It should be noted that in the case of 3-5 employees are mainly the selfemployed those who think they need the university education to advance the business. ▪ The demand for engineers results mainly from entities that perform work with tiles and massive wood with about 30% of the demand. Next come the entities that perform diverse custom made orders with about 22% of the demand. ▪ The average evaluation of the curriculum is around 4 (3.928). We think that this assessment should be considered as not sufficient to the demands of the market and unsatisfactory of the current performance and the strategic future of the department. The department needs maximum evaluations. Demand for excellence should not be considered a utopia, but a necessity. ▪ From the group of the Bachelor level courses the vocational courses are the most valued (overall average evaluation 4.281). Then are valued the engineering based courses (Avg. 3.97), followed by the business - economy oriented courses (Avg. 3.856) and general training courses (Avg. 3.704). Less are valued the elective courses (Avg. 3.30). ▪ At the Master of Science level the technical and other courses are evaluated slightly higher (Avg. 4.019). As for the courses of general and vocational training we have the same evaluation (Avg. 3.943). ▪ At the level of Master of Professional Studies the differences are more obvious. General and vocational training courses are valued more highly (Avg.
Ramadan TOPUZI
- 174 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
4.232). As for the courses of general and vocational training we have a different evaluation (Avg. 3.966). ▪ In "General training courses" the highest evaluation is given to the subject of "Mathematics " (Avg. 4.251). Less in this group of courses has been quoted the course "General and Inorganic Chemistry" (Avg. 3.148). ▪ In "Basic engineering courses" it is noted that the high evaluation of the course "Engineering Drawing" (Avg. 4.7). Less in this group of courses has been quoted the course "Thermotechnics" (Avg. 3.448). ▪ In "Business-economy oriented courses" it is noted that the highest evaluation is given to the course "Quality of products" (Avg. 4.474) Less in this group of courses has been quoted the course "Micro- and Macroeconomics" and "Introduction in Economics"(Avg. 3.355). ▪ It is noted that "vocational courses" are valued higher than other groups. Highest evaluation in this group is given to the course "Desiccation of Wood" (Avg. 5.574). Less in this group of courses has been quoted the course "Internal Transport" (Avg. 3.837). ▪ "Elective courses" have been quoted less than other groups. Highest evaluation in this group is given to the course "Special wood products" (Avg. 4). Less in this group of courses has been quoted the course "Public Administration" (Avg. 2.885). In this evaluation has not been taken into consideration the Physical Education. ▪ At the level of Master of Science for the "general and vocational training courses" it is noted that the highest evaluation for the course "Quality Management" (Avg. 4.429). Less in this group of courses has been quoted the course "Foreign Language (second)" (Avg. 3.703). ▪ On "Technical and other courses" it is noted that the highest evaluation for the course "Furniture design" (Avg. 4.596). Less in this group of courses has been quoted the course "Lignocellulosic Biomass" (Avg. 3.277). ▪ On "General and vocational training courses" in the Master of Professional Studies it is noted that the highest evaluation is given again to the course "Furniture design" (Avg. 4.696). Less in this group of courses has been quoted the course "Conservation & Restoration of Wooden Artwork" (Avg. 3.707). ▪ On "Technical and other courses" it is noted that the highest evaluation is given again to the course "Quality Management" (Avg. 4.514). Less in this group of courses has been quoted the course "History of Furniture" (Avg. 3.407). ▪ From the processing and analysis of the survey data it is noted that vocational skills and design capacities occupy about 80% of the overall evaluation.
Ramadan TOPUZI
- 175 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
The results show that respondents evaluate that the Wood Processing engineers do not adapt properly to the new technologies. ▪ Respondents expressed reservations on engineers completing only the first level 3-year Bachelor studies. They think that this level is insignificant or less important to their business. This means that engineers that have completed studies only in this level are considered with reserves in the labor market. The market is not fully ready to accept "3-year engineers". ▪ Most of the respondents are in favor of engineers who have completed Master studies in this profile. The highest evaluation is expressed on the level of Master of Science and Master of Professional Studies which has not yet been applied. The latter is evaluated as important to paramount by 92% of respondents, while the Master of Science is evaluated as important to paramount by 93% of respondents. ▪ Respondents who have employed Wood Processing engineers, compared to the evaluation of all respondents (overall assessment), evaluate the curriculum more highly at all levels of study. Concurrently, this group of respondents have evaluated the curriculum even more highly than the group of those entities who expressed demand for engineers. ▪ Respondents who expressed demand for Wood Processing engineers have evaluated the curriculum less, compared to the respondents in general and those who have employed engineers. ▪ This part of the respondents has expressed the highest evaluation for some Bachelor courses (Industrial drawing, Market and Marketing, Desiccation of wood, Surface treatment and Cutting instruments). ▪ At the level of Master of Science they evaluate only slightly higher 5 courses of this level (Market and international marketing, Foreign language, Wooden constructions, Furniture design and Life cycle of wood products). ▪ In the Master of Professional Studies they evaluate only slightly higher 3 courses of this level of study (Interior architecture, Furniture design and English). ▪ Generally, Wood Processing engineers have evaluated the curriculum with less points than other respondents who have provided an evaluation probably more given the name of the subject than its content. ▪ Most respondents believe that Professional Practice is very important to concretize the knowledge gained by the students. They argue that the practice should have a longer duration than the current 10 weeks.
Ramadan TOPUZI
- 176 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
▪ About 28% of subjects who have employed Wood Processing engineers think that the professional practices should be conducted in manufacturing. While the majority or 67% of them think that the professional practice of students should be conducted in all the ways set out in the questionnaire. ▪ 37% of entities who expressed the need for Wood Processing engineers think that the professional practices should be conducted in manufacturing. While 53% of them think that it should be conducted in all the ways set out in the questionnaire. The evaluation is similar to that resulting from the overall assessment of manufacturing entities. ▪ The share of respondents who think that engineers have to conduct the practice not only in manufacturing but also in other positions see the engineer as a "manager". ▪ In terms of priorities professional practice is valued the most and then rank the practical hours, exercises, coursework and theses. ▪ There is a high evaluation to the development of practice through employment. This is considered more effective for the student. There are cases where respondents said that by developing in this way students become more responsible in the use of machinery and raw materials. By performing an analysis according to the categories of respondents it is noted that all the three categories of respondents think that the best practice is conducted through paid internships. By comparing them among each other it is noticeable that respondents who need Wood Processing engineers are expressed more clearly in this regard; about 77% of them support the idea. ▪ In this regard, there has been analyzed the real possibility of accepting students in manufacturing entities that are expressed positively. Of the approximately 190 respondents who said that the best practice is through paid employment, there are over 50 businesses that have a real opportunity for this problem. They are willing to hire and to pay the students for the work done and simultaneously the students fulfill their obligation to practice. Of course the compensation is supposed to be symbolic in relation to production, job position or performance. ▪ Regarding the individual or in-group organization of the students the survey does not have a clear conclusion as the responses are very similar. Hence, they think this is not a factor of significant impact. ▪ Regarding the development of professional practice and thesis, 66% of the respondents say that they should be developed simultaneously. This can increase student accountability and linking theory with practice.
Ramadan TOPUZI
- 177 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
▪ Foreign languages are considered important or paramount by about 90% of respondents. ▪ To the open question: "What should a Wood Processing engineer know?" the majority of respondents prefered not to give an opinion expressed in words. They have overlooked it considering that they have given their opinion in the other questions, i.e. through questions on the curriculum. ▪ The answers of those who have answered to this question vary and when grouped they express the demand for professional and organizational skills, design skills, computer programs, recognition of new technologies and the availability of communication skills. The opinions of lecturers of the Department of Wood Industry in general are quite different. ▪ In terms of the profile of the engineer prepared by this curriculum the department lecturers think that Wood Processing engineers who graduate from the Department of Wood Industry are not properly oriented to the current job market. There are about 60% of lecturers who convey that the curriculum is not complete. Opinions, explanations and arguments range from those who accept the lack of updating the knowledge in new technologies, the lack of professional capacity, far from what is required by the wood processing structure in our country, to the student who is "lost" in the current labor market. ▪ On the skills that the Wood Processing engineers should possess, even the students of the Master of Science respondents addressed professional skills by highly valuing professional practice. They say that engineers should have design and scientific skills as well as knowledge on new technologies. On the curriculum of the Master of Science and the Master of Professional Studies there is a higher evaluation. The work on the thesis is less valued. Regarding the foreign languages, 75% of students surveyed think that it is very important in the formation of engineers. ▪ The analysis of all interviewed stakeholders (businesses, lecturers and students of the department) reveals that the curriculum requires significant improvements. Improving the curriculum cannot be seen as a mechanic unilateral action, but as a process linked to other changing processes and sustainable development. Recommendations As above, regarding the entire research done, the conclusions reached and the data of state and institution policies express these opinions.
Ramadan TOPUZI
- 178 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
Educational programs (curricula) ▪ Developments of science and economy are constantly changing. In line with this, the teaching programs should be designed in accordance with the development of scientific and technological knowledge, as well as in accordance with all new teaching methodologies. There should be remised from inflexible programs and traditional methods. ▪ Educational program should be flexible to better respond to the beneficiaries. They should provide the adequate competencies which the business, economy and society need. ▪ The realization of educational programs should be based on methods that put emphasis on the student, and that require the formation of knowledge step by step. Teaching methods should ensure the provision of new information and broadcasting it in an appealing way. ▪ Achieving the objective associated with the formation of the students, should be seen, not just in quantitative terms (number of graduates), but in the "quality of the output and results", the measuring method of which, inter alia, should be evaluated by the employment of the graduates, the employment position, consent or reaction from employers to their skills, etc. This requires coordination of the entire staff and the development of curricula to respond to the demands by avoiding conflict between the method of training and the needs of the labor market. ▪ The organization of the curriculum and its contents should be tailored to technological and scientific developments. Avoidance of these activities would create stagnation in the role of the department, self-isolation and inability to comparison and independent evaluation. ▪ If we are not able to anticipate the development, the least that should be done is to move parallel to it. Teaching staff ▪ The activity of the department is based on a simultaneous educational and scientific process. We believe that research should be given enough attention because without research the department would only remain with its descriptive activity by risking to appear out of context and purpose. ▪ It must be aimed towards a well-prepared teaching staff, as at the university level it is, more than anywhere, excellence that leads the process forward, seeking better living standards, and precedes development. In university education value goes to the student who will seek to elect quality university service. Of course an excellent student leads the class forward, pushing the lecturer to give the best of himself. ▪ The role of lecturer should be that of a facilitator or a guide and not a narrator. If we accept this approach then a lot of changes should be done in the Ramadan TOPUZI
- 179 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
teaching methodology. This in turn requires students interested and motivated to knowledge and science, free and independent in their self-formation. This frees students from the pragmatic spirit for a degree. Relations with students ▪ Students should be treated as educational category and not as a social category which leads to increased motivation and learning. Educators need to do more for cultural education and the cultivation of passion for the profession through warm contacts with students, lectures, scientific talks and written materials. ▪ The lecturer must build correct relationships with students by increasing their respect and trust. He should be ready for dialogue and exchange of knowledge through academic and non-academic staff communication by creating situations that facilitate the transfer of theoretical knowledge and problem solving, based on individual examples. ▪ There should increase the commitment of the students in acquiring knowledge in every module, both in terms of theoretical training as well as practice and commitment to independent work (assignments, coursework, etc.), this being a responsibility of the students but also the academic staff. This should be accompanied by the efficiency of laboratories and their level of use. ▪ To ensure comparability with European objectives the focus on teaching and learning should be shifted from "teacher-centered" to target "studentcentered". ▪ Tracking students is the process of attending the student in regards to his further qualifications and employment, according to the followed program. The Department (Faculty) must dispose statistical data on the employment of graduates. This will help a lot not only to assess and adjust the work done, but also to establish friendly and bilateral relations with the businesses where they are employed. It could also be reflected in the design of post graduate programs to further their education. Professional Practice ▪ The diversity of requirements the Department of Wood Industry faces necessitates increased flexibility to respond to the demands of the time. Professional Practice developed currently appears flawed both in terms of time duration and content. In order to achieve professional development the learning topics must be combined with concrete implementation in practice. Considerations must be made in terms of the concept of professional practice aiming the development of the practice with specific topics in the field.
Ramadan TOPUZI
- 180 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
▪ It would be good for the theoretical and practical training of students to be realized within the university. But since it is currently difficult then there should be strengthened the relations with the business. Relations with business ▪ Adjusting the programs according to market requirements means for the students not only to understand but also "to be able to do". And this "to be able to do" can be realized in the laboratory and in manufacturing. To reach manufacturing thee must be established certain relations with business. ▪ Initially there should be established institutional relations. Relations should include areas or topics of mutual interest. Periodic confrontation of the teaching programs and curricula to the needs of business (by area) is of fundamental importance. ▪ At the department level there should be organized regular meetings with the business. Cooperation for the thesis, even partially, ensuring its participation in the assessment. There should be identified the business needs for services, research and in the future there must be worked towards the "sale" of the results. ▪ Institutional relations should be established with other state or not organizations such as DGA (Directorate General of Accreditation), DGS (Directorate General of Standards), etc. which not only help prepare better qualified students but can also be a good assistance to businesses. Quality Assurance ▪ Quality assurance should be considered as a basic requirement for growing reputation at home and abroad. Providing quality takes into account the control following the department activities through internal evaluation. For this is to be developed a model of internal evaluation. Department- Business- Bologna Relation ▪ A problem which the department faces is the ratio of value created in the department with those of the business requirements and principles of the Bologna system and beyond. ▪ The study programs must be provided in accordance with the development strategy of the institution and in accordance with national and international trends. ▪ We believe that the factors of the labor market should serve as the main justification for proposing a new program or improvement of curricula in accordance with the institutional goals and missions. ▪ Positive academic values in the majority of them are based on the ability for technology transfer and knowledge through scientific activities.
Ramadan TOPUZI
- 181 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Summary
▪ Thus, the objectives of the plan and curricula must be clearly defined, aiming to ensure academic and professional knowledge across national borders and integration in the European university network. ▪ All countries try to reform higher education, initially establishing objectives, then the best internationally identified model guaranteeing their implementation. Diploma ▪ We consider the choice on the type of diploma that we seek to offer to be very important. ▪ A degree attractive to the labor market, requires consideration of a number of essential elements that begin with the identification of labor market needs in the field of Wood Processing. Furthermore, we should continue with: assessment of capacity for the diploma required to be provided, identification of core competencies on which will be based the curricula of the relevant diploma, identification and commitment of stakeholders to participate and critiques in drafting the curriculum and the presentation method, aiming at a presentation in front of a committee of experts and stakeholders. ▪ If there is to move towards an Anglo-American model that requires the engineer to know and be able to advance the profession and not be a specialist in everything, then there should be added courses of the basic engineering formation and there should be reduced the ones with an business- economy orientation, etc. which are considered competencies of the field specialists. ▪ Regarding these two variants we believe the first type of degree is the one identified as most suitable to the current conditions. In Conclusion ▪ If the vision of the future is convergence towards a model with AngloAmerican elements then consideration should be given to the so-called "Humboldt Manifesto", which compares with a pyramid where: the vertex is the Intellect, on the center there is Teaching, and on the base there is scientific research. ▪ Meanwhile, in all-rounding terms, learning objectives must be synthesized in a triple philosophy defined in acquisition of knowledge (knowing), training (knowing how to do) and courteous behavior (knowing how to be). ▪ In any case, strategic plans of long-term development should be developed associated with extended in time objectives.
Ramadan TOPUZI
- 182 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Literatura
LITERATURA 1. Research Design: Qualitative, quantitative, and mixed medhods approaches, Second edition-John W. Creswell, 2003 2. Metodat e hulumtimit – Udhëzues praktik për shkencat sociale dhe humane, Bob Matthews dhe Liz Ross (Universiteti i Birminghamit), 2010 3. Arsimi në Shqipëri, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti i Historisë, Kambo E., Tiranë 2005 4. Konsultë nacionale me pjesëmarrje ndërkombëtare. Ristrukturimi akademik dhe vlerësimi institucional i Universitetit Bujqësor të Tiranës. Tiranë 2003. 5. Plani strategjik i Universitetit Bujqësor të Tiranës, Tiranë 2005. 6. Rregullore e studimeve universitare, Universiteti Bujqësor i Tiranës, Prill 2008 7. Historiku i Fakultetit të Shkencave Pyjore 1959-2004 8. Historiku i Fakultetit të Shkencave Pyjore 1959-2009 9. Guida e Studentit, 2004; Fakulteti i Shkencave Pyjore 10. Manuali i Orientimit Studentor, 2007-2008 11. Fjalor i pedagogjisë, Shefik Osmani, Tiranë 1983. 12. Çështje fundamentale në pedagogjinë ndërkombëtare, Jashar Rexhepagiq, Akademia e Shkencave dhe Arteve e Kosovës, 2008 13. 40 vjet punë në pyje dhe industrinë e drurit, Irfan Meko, Tiranë 2014. 14. Human Resource Management in Public Higher Education in the Tempus Partner Countries, Issue 10 — June 2012 15. Ligji Nr. 9741, datë 21.5.2007 “Për Arsimin e Lartë në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar me ligjet: Nr. 9832 datë 12.11.2007 dhe Nr. 10 307 datë 22.07.2010. 16. Ligji Nr. 80/2015, “Për Arsimin e Lartë dhe Kërkimin Shkencor në Institucionet e Arsimit të Lartë në Republikën e Shqipërisë”, 22/07/2015. 17. Standardet Shtetërore të Cilësisë në Institucionet e Arsimit të Lartë. 18. Standarde dhe Udhëzime për Sigurimin e Cilësisë në Hapësirën Europiane të Arsimit të Lartë, Shoqata Europiane për Sigurimin e Cilësisë në Arsimin e Lartë ENQA Helsinki, Finlandë 2005 19. Standardet Shtetërore të Cilësisë për Akreditimin e Institucioneve të Arsimit të Lartë në Republikën e Shqipërisë APAAL, Tiranë 2012. 20. Udhëzues për ngritjen dhe funksionimin e njësive të brendshme të sigurimit të cilësisë (NjBSC) në Institucionet e Arsimit të Lartë. Tetor, 2012 21. Accreditation Standards, EQAA (European Quality Assuarance Agency) 22. Engineering Education Elements and their Assessment by the Labor Market. Topuzi R, Bejtja A, Peri L.
Ramadan TOPUZI
- 183 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Literatura
23. Evoluation of the curriculum of the Wood Industry in Department in view of the Wood Processing Engineers who perform this activity. Topuzi R, Bejtja A, Peri L. 24. Distribution of Wood Processing Industry in Albania. Topuzi R, Bejtja A, Peri L. 25. Shtyp i shkruar (Gazeta Panorama) Nr. 4146, datë 29/04/2014 fq. 16; Nr. 4189, datë 11/06/2014 fq. 22; Nr. 4821, datë 24/03/2016 fq. 16. 26. http://www.lchr.org/a/17/76/arsimi.html 27. http://www.studime-ne-gjermani.org/sistemi-i-arsimimit-ne-gjermani/ 28. http://www.mastersportal.eu/articles/767/how-to-prepare-for-a-bachelorsabroad-finding-the-best-foundation-programme.html 29. http://www.studylondon.ac.uk/application-advice/university-rankingsexplained?gclid=CLuNrajNg8wCFawp0wod8DoO3w 30. http://www.universitiesintheusa.com/degrees-and-programs-in-northamerica/bachelor's-degrees 31. http://www.universitiesintheusa.com/degrees-and-programs-in-northamerica/master's-degrees 32. http://www.bachelorsportal.eu/disciplines/7/engineering- technology.html 33. http://www.telegrafi.com/keto-jane-100-universitetet-me-te-mira-ne-bote/ 34. http://www.nacionalalbania.al/2016/07/ja-10-universitetet-me-te-mira-neshqiperi-lista/ 35. http://www.mapo.al/2015/04/rankimi-100-universitetet-me-te-mira-nebote-per-2015/1 36. http://timeshighereducation.com/world-university-rankings/2016/worldranking#!/page/0/length/25/sort_by/rank_label/sort_order/asc/cols/rank_o nly 37. http://fakultetet.al/lajme/11022016/universitet-me-te-mira-nderkombetareper-vitin-2016 38. http://dibmin-fgjm.org/dekbolonja.html 39. http://www.fhf.edu.al/bolonja/Komunikate%20e%20Londres.pdf 40. https://sq.wikipedia.org/wiki/Universiteti_Bujq%C3%ABsor_i_Tiran%C3 %ABs 41. https://www.surveymonkey.com/mp/sample-size-calculator/ 42. ftp://statgen.ncsu.edu/pub/thorne/molevoclass/AtchleyOct19.pdf
Ramadan TOPUZI
- 184 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Veprimtaria shkencore
VEPRIMTARIA SHKENCORE ARTIKUJ TË PUBLIKUAR
1. Engineering Education Elements and their Assessment by the Labor Market. Ramadan Topuzi, Arben Bejtja, Leonidha Peri. International Journal of Current Engineering and Technology, E-ISSN 2277 - 4106, P-ISSN 2347 - 5161 Vol.5, No.4 (Aug 2015) Global Impact Factor (GIF) 5.126 http://inpressco.com/category/ijcet 2. Evoluation of the curriculum of the Wood Industry in Department in view of the Wood Processing Engineers who perform this activity. Ramadan Topuzi, Arben Bejtja, Leonidha Peri Online International Interdisciplinary Research Journal, ISSN 2249 - 9598, Volume-V, Nov 2015. Impact Factor 3.816 http://www.oiirj.org/oiirj/nov2015-special-issue/07.pdf 3. Distribution of Wood Processing Industry in Albania. Ramadan Topuzi, Arben Bejtja, Leonidha Peri International Journal of Engineering Innovation & Research, Volume 5, Issue 2, ISSN 2277 – 5668. Impact Factor (SJIF) : 3.121 https://ijeir.org/administrator/components/com_jresearch/files/publications /IJEIR_1953_FINAL.pdf KONFERENCA TË PUBLIKUARA
1. Needs for wood processing engineers in manufacturing entities in the city of Tirana. MSc. Ramadan Topuzi, Prof. Asoc. Dr. Arben Bejtja. First International Conference Applied Sciences, (ICAS 2015) State University of Tetova, Faculty of Applied Sciences 8-9 May 2015. 2. Assessment of wood processing engineers by requirements of leading manufacturing entities in Albania. MSc. Ramadan Topuzi, Prof. Asoc. Dr. Arben Bejtja. 4th International Conferences on Civil Engineering, Infrastructure and Envoirment. 6-7 November 2015, Durrës, Albania.
Ramadan TOPUZI
- 185 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Veprimtaria shkencore
KONFERENCA NË PROCES PUBLIKIMI
1. Studim mbi nevojat për inxhnierë Përpunim Druri dhe kërkesat ndaj tyre në disa nga bizneset e zonës; Tiranë, Kamëz, Fushë-Krujë. MSc. Ramadan Topuzi, Prof. Asoc. Dr. Arben Bejtja. Instituti ALB-SHKENCA. Takimi i IX Vjetor Ndërkombëtar, Prishtinë (Kosovë), 29-31 gusht 2014. 2. The necessity and requirements for Wood Processing Engineers in some businesses of Tirana and Durrës. MSc. Ramadan Topuzi, Prof. Asoc. Dr. Arben Bejtja. University of Shkodra “Luigj Gurakuqi”; University Education for Business and Technology. The 3rd International Conference on Research and Education – Challenges Towards the Future, ICRAE 2015. 3. Professional access of woodworking engineers to the labor market. MSc. Ramadan Topuzi, Prof. Asoc. Dr. Arben Bejtja, Prof. Asoc. Dr. Leonidha Peri. The 5th International Conference for Busines, Technology and Inovation (ICBTI 2016). 28-30 November 2016, Durrës, Albania.
Ramadan TOPUZI
- 186 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
A013 A014 A015 A016 A017 A018 A019 A020 A021 A022 A023 A024 A025 A026 A027 A028 A029 A030 A031 A032 A033 A034 A035 A036 A037 A038 A039 A040 A041 A042 A043 A044 A045 A046 A047 A048
Mobilje të ndryshme me materiale gjysëm të gatshme. Kolltuqe, karrige, tavolina, minibare, portmonto, etj. Mobilje me porosi (të shumëllojshme). Mobileri. Arredime të brendshme. Prodhim mobiljesh; kryesisht me produkte gjysëm të gatshme. Mobilje me porosi; dhoma gjumi, divane, kuzhina, zyra, etj. Prodhime druri me porosi. Mobilje me porosi; kuzhina, kolltuqe, karrige, tavolina, etj. Prodhime druri (të ndryshme). Kënde, dhoma gjumi, minibare, tavolina me karrige. Karrige, tavolina, dhoma gjumi, divane minibare etj. Karrige, tavolina, dhoma gjumi, divane minibare etj. Prodhim mobiljesh; dhoma gjumi, kuzhina, arredime zyrash, ambjente të jashtme, dyer, grila, mobilje banjo, soxhorno etj. Prodhim dhe tregtim mobiljesh. Prodhime me dru masiv, stola parku, tavolina, shtëpi druri, etj. Prodhim dhe tregtim mobiljesh. Mobilje me porosi. Mobilje me porosi (të shumëllojshme). Dhoma gjumi, minibare, kuzhina, dyer, dritare. Mobilje të ndryshme me porosi. Prodhime të mobiljeve të ndryshme. Kuzhina, dhoma gjumi, mobilje me porosi. Prodhim karrige dhe mobilje për lokale, hotele, shtëpi, etj. Kuzhina, divane, krevate të tapicuar. Mobilje zyrash të ndryshme. Dhoma gjumi, kuzhina, tavolina, karrige, divane, kolltuqe etj. Prodhim mobiljesh të ndryshme me porosi. Prodhim, shitje mobilje të ndryshme. Dhoma gjumi, kuzhina. Punime me MDF. Kuzhina, dyer, dhoma gjumi, karrige, tavolina. Prodhim dhe tregtim mobiljesh me porosi dhe të gatshme. Mobilje me porosi. Mobilje zyre. Mobilje me porosi. Arredime shtëpi, lokale, zyra, shkolla etj. Mobilje të ndryshme; kuzhina, dhoma gjumi, bare, etj. Prodhim mobiljesh të shumëllojshme. Karrige, tavolina, dhoma gjumi, kuzhina . Mobilje; dhoma gjumi, kuzhina, zyra, etj. Karrige, tavolina, dhoma gjumi, kuzhina, etj. Prodhime dyer të brendshme. Mobilje të të gjitha llojeve për shtëpi. Restaurim dhe prodhim mobiljesh. Gjithçka për arredim shtëpie. Prodhim dyer, kuzhina, dhoma gjumi. Prodhim karrigesh, tavolinash shkolle, etj. Prodhim mobiljesh (prodhim karrige, tavolina, etj.) Mobilje të shumëllojshme.
Ramadan TOPUZI
- 187 -
Nevojat për inxhinierë
7 7 4 4 10 4 8 6 4 6 5 50
6 7 4 4 10 4 8 6 4 6 5 48
1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2
0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0
18
17
1
0
8 8 6 4 7 4 7 23 8 60 13 6 12 4 4 4 5 13 6 12 11 4 60 30 13 40 20 10 17 33 14 40 40 20 7
8 7 6 4 7 4 6 23 8 58 13 6 11 4 4 4 5 12 6 12 10 4 56 30 11 39 19 10 17 32 13 37 39 19 7
0 1 0 0 0 0 1 0 0 2 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 4 0 2 1 1 0 0 1 1 3 1 1 0
1 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 1 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 0 0 0 1 0 0
Inxh. të punësuar
Specialistë Punëtorë
A001 A002 A003 A004 A005 A006 A007 A008 A009 A010 A011 A012
Veprimtaria prodhuese e subjektit
Gjithsej të punësuar
Kodi i të Anketuarit
Tabela 3.1. Të dhëna të përgjithshme të anketimit (subjektet prodhuese)
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.1. (Vazhdim) A049 A050 A051 A052 A053 A054 A055 A056 A057 A058 A059 A060 A061 A062 A063 A064 A065 A066 A067 A068 A069 A070 A071 A072 A073 A074 A075 A076 A077 A078 A079 A080 A081 A082 A083 A084 A085 A086 A087 A088 A089 A090 A091 A092 A093 A094 A095 A096 A097 A098 A099 A100 A101 A102
Korniza MDF. Mobileri me porosi, punime me dru masiv. Mobilje të shumëllojshme. Mobilje me porosi. Makineri druri, asistencë teknike, pjesë këmbimi. Shumëllojshmëri mobiljesh (druri dhe pllakash). Dhoma gjumi, kolltuqe, tavolina, etj. Dhoma gjumi, divane, të ndryshme. Dhoma gjumi, tavolina, karrige, kënde. Punime të ndryshme/të shumëllojshme. Kuzhina, dhoma gjumi, paisje zyre, kolltuqe, bilardo. Tavolina, karrige, divane, dhoma gjumi. Gjithçka për arredimin e një shtëpie. Mobilje interieri + dyer dhe dritare. Mobileri, krevate, dhoma gjumi, karrige, tavolina. Të përgjithshme; kryesisht kapriata. Përpunim druri; të gjitha. Divane, kënde, karrige, tavolina, etj. Shtëpi druri, çati, tenda, veranda Mobilime; import + prodhim (tapiceri). Mobilje; Import-Eksport-Prodhim. Kolltuqe, kuzhina, dhoma gjumi (skelete për divane kolltuqe) etj. Mobilje me dru masiv; dyer dhe dritare. Dyer, dhoma gjumi, kuzhina, mobilje të ndryshme. Mobilje klasike dhe modern. Mobilje të ndryshme me porosi. Mobije; kryesisht kolltuqe. Mobilje druri masiv me porosi. Mobilje me bazë druri. Mobilje të shumëllojshme. Prodhimtari e vogël, më shumë marketing dhe shitblerje. Mobilje të shumëllojshme. Mobilje druri masiv dhe pllakash të ndryshme. Mobilje të ndryshme me porosi. Prodhim mobilje; kuzhina, dhoma gjumi, tavolina, karrige. Mobilje të ndryshme me porosi. Mobilje të shumëllojshme. Prodhim mobilje-orendi. Mobilje me porosi të ndryshme. Mobilje të ndryshme me porosi. Dhoma gjumi, krevate, divane, minibare, dyer, dritare, etj. Prodhim, përpunim, tregtim, lëndë drusore. Prodhim mobilje me porosi. Prodhim mobiljesh me porosi. Mobileri të shumëllojshme. Divane, kënde, kolltuqe, dhoma gjumi, kuzhina, tavolina. Mobilje të shumëllojshme. Dyer, dritare, dhoma gjumi, kuzhina, tavolina karrige, etj. Mobilje të shumëllojshme me porosi. Mobilje sipas porosisë, artikuj të ndryshëm për mobilerinë. Mobileri me porosi. Dyer, dritare, si dhe prodhime të ndryshme me pllaka. Prodhime të ndryshme druri (tavane, parkete). Arredim shtëpie.
Ramadan TOPUZI
- 188 -
40 8 12 8 6 14 5 8 7 6 15 5 12 10 11 6 7 6 8 52 43 6 8 5 5 7 20 4 11 17 6 13 16 7 8 14 15 10 4 5 15 10 8 9 5 5 5 30 8 5 5 5 4 5
40 8 11 7 6 14 5 8 7 6 14 5 12 9 11 5 7 6 8 51 43 6 8 5 5 7 20 4 11 16 6 13 15 7 8 14 15 9 4 5 15 9 7 9 5 5 5 30 8 5 5 5 4 5
0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.1. (Vazhdim) A103 A104 A105 A106 A107 A108 A109 A110 A111 A112 A113 A114 A115 A116 A117 A118 A119 A120 A121 A122 A123 A124 A125 A126 A127 A128 A129 A130 A131 A132 A133 A134 A135 A136 A137 A138 A139 A140 A141 A142 A143 A144 A145 A146 A147 A148 A149 A150 A151 A152 A153 A154 A155 A156
Përpunim druri; prodhim pellets (bishta furçe). Mobilje me dru masiv. Parkete, dyer druri, etj. Gjithçka që ka lidhje me arredimin e brendshëm. Mobleri të ndryshme; dru masiv dhe pllaka. Prodhim mobiljesh (kënde, dhoma gjumi, minibare). Prodhim - montim tendash dielli. Kuzhina, dhoma gjumi, minibare, etj. Përpunimi i drurit (Mobilje të ndryshme). Mobilje të shumëllojshme. Dhoma gjumi, kolltuqe, tavolina, karrige, etj. Dyer, dritare, kuzhina, etj. Prodhim kënde kolltuqe, etj. Prodhime të ndryshme mobilerie Prodhim dhoma gjumi, dyer të brendshme dhe të blinduara. Kompani prodhuese dhe trgtuese e mobiljeve të ndryshme. Prodhim kuzhina, dhoma gjumi, portmonto, tavolina, etj. Mobileri me porosi. Mobileri të shumëllojshme. Prodhim mobiljesh, druri dhe pllakash. Mobileri me porosi, kryesisht dyer. Kolltuqe, kuzhina, minibare, etj. Panel druri . Dyer, dritare, dhoma gjumi, etj. Prodhime tapicerie të ndryshme. Përpunim dhe tregtim i materialeve drusore. Dhoma gjumi, kuzhina, etazher, tavolina, etj. Shërbime dhe shitje të lëndës së parë të mobilerisë. Dhoma gjumi. Dyer, kuzhina, dhoma gjumi, karrige. Mobileri me porosi. Mobileri të ndryshme të përdorura dhe me porosi. Mobileri me porosi. Mobileri me porosi. Kuzhina, dhoma gjumi, lokale, pajisje të ndryshme. Prodhim, Tregtim – Mobileri. Mobilime; shtëpi dhe locale. Kënde, divane, dhoma gjumi. Prodhim dhe montim mobiljesh. Mobileri me porosi me materiale gjysëm të gatshme. Prodhim dhe shitje mobiljesh, dhoma gjumi, kuzhina, etj. Portaqe, veshje bordure me PVC. Kasa, fashatura, mobilje, porta. Struktura druri të ngjitur (trarë me ngjitje). Mobileri, dyer dritare, etj. Përpunim i lëndës drusore. Prodhim, shitje, lëndë drusore. Punime me porosi. Dyer, dritare, dhoma gjumi, kuzhina, etj. Mobilje me porosi. Dyer me dru masiv dhe dhoma gjumi me dru dhe pllaka. Mobilje të ndryshme me dru masiv dhe pllaka. Punime me dru masiv dhe pllaka. Mobilje moderne – antike.
Ramadan TOPUZI
- 189 -
45 6 6 15 9 14 7 6 4 5 15 4 7 14 12 7 4 4 8 10 5 8 12 7 6 9 4 18 170 30 12 7 6 7 6 7 4 10 7 7 5 7 8 15 4 5 3 4 6 4 6 7 12 3
44 6 6 14 8 14 6 5 4 5 14 3 7 14 12 7 4 4 7 10 5 8 11 7 6 9 4 18 170 29 12 7 6 7 6 7 3 10 6 6 4 7 8 14 4 5 3 4 6 4 6 7 12 3
1 0 0 1 1 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 1 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 1 1 0 0 0 0 1 1 0 1 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 0
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.1. (Vazhdim) A157 A158 A159 A160 A161 A162 A163 A164 A165 A166 A167 A168 A169 A170 A171 A172 A173 A174 A175 A176 A177 A178 A179 A180 A181 A182 A183 A184 A185 A186 A187 A188 A189 A190 A191 A192 A193 A194 A195 A196 A197 A198 A199 A200 A201 A202 A203 A204 A205 A206 A207 A208 A209 A210
Mobileri, kryesisht shitje. Mobilje të ndryshme; banak, dhoma gjumi, etj. Mobilje me porosi. Tregti mobiljesh. Prodhim mobiljesh. Punime druri me porosi. Mobilje me porosi. Panel fingerjoint dhe mobilje të ndryshme. Mobilje të ndryshme. Punime me porosi (me pllaka). Mobilje dhe tapiceri. Punime me dru masiv dhe me pllaka. Mobilje me porosi. Prodhim mobiljesh, dyer, dritare, etj. Mobilje me porosi. Mobilje me porosi dhe tregtim mobiljesh. Shërbime me makineri CNC. Prodhime druri masiv. Mobileri me porosi. Mobileri me porosi. Prodhim dhe shitje mobiljesh të ndryshme. Prodhim mobiljesh të ndryshme. Mobilje të shumëllojshme. Punime me porosi. Prodhim dhe tregtim mobiljesh. Mobileri me porosi, dhoma gjumi, dyer, dritare, etj. Shërbime marangozi. Përpunim-shfrytëzim lëndë drusore. Prodhime Druri (të ndryshme). Mobilje me porosi, dhoma gjumi, kuzhina, dyer, etj. Mobileri me porosi. Prodhim mobiljesh të ndryshme. Dyer, kuzhina, dhoma gjumi. Punime me dru masiv dhe pllaka. Mobilje me porosi. Prodhime të shumëllojshme. Perpunim, shfrytëzim, lëndë druri. Mobilje me porosi. Karrige, tavolina, divane, kënde, etj. Kuzhina, dhoma gjumi, minibare, etj. Mobilje me porosi, dyer, dritare, dhoma gjumi, kuzhina, etj. Punime me dru masiv dhe MDF. Prodhim, tregtim lëndë druri. Prodhim mobiljesh. Punime me dru dhe pllaka. Dhoma gjumi, kuzhina, etj. Punime me dru masiv, dyer, dritare, krevate, etj. Punime të ndryshme me porosi. Prodhim dhe tregtim mobiljesh. Mobilje me porosi. Prodhime me porosi, me pllaka dhe dru masiv. Përpunim dhe tregtim të produkteve drusore. Mobilje të ndryshme. Punime me dru masiv.
Ramadan TOPUZI
- 190 -
5 7 5 4 8 4 3 80 4 6 7 7 4 25 3 6 26 2 7 3 10 3 20 4 18 3 3 7 3 3 5 10 4 3 3 5 5 4 15 8 5 15 10 12 5 8 6 4 14 3 3 35 12 3
5 7 5 3 8 4 3 79 4 6 7 7 4 25 3 6 26 2 7 3 10 3 20 4 18 3 3 7 3 3 5 10 4 3 3 5 5 4 15 8 5 14 10 12 5 8 5 3 14 3 2 35 12 3
0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 0
0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 1 1 0 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 0 1 0 0 1 0 0 1 1 0
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.1. (Vazhdim) A211 A212 A213 A214 A215 A216 A217 A218 A219 A220 A221 A222 A223 A224 A225 A226 A227 A228 A229 A230 A231 A232 A233 A234 A235 A236 A237 A238 A239 A240 A241 A242 A243 A244 A245 A246 A247 A248 A249 A250 A251 A252 A253 A254 A255 A256 A257 A258 A259 A260 A261 A262 A263
Mobilje me porosi. Dyer, dhoma gjumi, kuzhina, etj. Dhoma gjumi, kuzhina, minibare, dyer, etj. Mobileri të ndryshme. Mobilje me dru masiv. Dyer, kuzhina, etj. Prodhim, përpunim druri për eksport. Prodhime të ndryshme, me pllaka dhe dru masiv. Dhoma gjumi, kuzhina, dyer, dritare. Prodhim pelleti. Shfrytëzim e përpunim të lëndës drusore. Dhoma gjumi, kuzhina, lokale, etj. Mobilje me porosi (punime me pllaka). Kuzhina, dyer, dhoma gjumi, etj. Kuzhina, dyer, tapiceri, shkallë druri. Mobilje të ndryshme me dru masiv dhe pllaka. Mobilje me porosi. Përpunim i lëndës drusore. Mobilje të ndryshme me porosi. Dyer dhe mobilje – parket. Mobilje me porosi. Mobilje në përgjithësi (krevate teke, dopjo, fëmijësh). Lëndë të para për mobileri. Mobilje të ndryshme. Mobilje me porosi, dru dhe pllaka. Dhoma gjumi, kuzhina, portmonto, soxhorno, etj. Dyer të shumëllojshme. Prodhim-tregtim mobiljesh. Prodhime druri (mobilje të ndryshme). Dhoma gjumi, kuzhina, dollapë, etj. Prodhim, përpunim i lëndës drusore. Punime druri me porosi. Mobilje me porosi. Mobilje me porosi, dru dhe pllaka. Dyer, dritare, dhoma gjumi, kuzhina, etj. Mobilje me porosi të ndryshme. Prodhim tregtim mobiljesh. Kuzhina, dhoma gjumi, etj. Mobilim shtëpi, bare, hotele, zyra, ambjente publike. Punime me dru masiv. Karrige dhe elementë për tavolina, prodhimie për eksport. Parket druri, përpunim artisanal. Mobilje të shumëllojshme me porosi. Prodhim mobiljesh të ndryshme. Lëndë të para për mobileri (pllaka zdrukthi, fibre, banko, etj.) Mobilje të shumëllojshme . Mobilje të shumëllojshme me porosi . Mobilje me pllkaka zdrukthi. Punime të ndryshme. Prodhim mobiljesh me dru dhe materiale gjysmë të gatshme Prodhim mobilje me dru masiv. Punime tapicerie (kolltuqe, krevate, etj.) Prodhim mobiljesh druri, pllakë zdrukthi, MDF TOTALI
Ramadan TOPUZI
- 191 -
3 3 6 3 4 5 50 7 4 8 34 4 5 4 8 4 5 17 4 50 4 7 5 8 5 7 6 8 11 10 30 4 5 4 5 4 4 6 12 6 22 23 27 4 14 15 5 4 4 5 28 11 5 2961
3 3 6 3 4 5 49 6 4 8 33 4 5 3 8 4 5 16 4 50 4 7 5 8 5 7 6 8 11 10 29 4 5 4 5 4 4 6 11 6 21 22 26 3 14 14 4 3 3 4 28 11 4 2886
0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 0 0 75
1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 94
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Pyetësor për Subjektet Prodhuese, lidhur me kurrikulën mësimore dhe formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. Subjekti:___________________________ Adresa:…………………..............................
Numri i punonjësve ...………
1. Cila është fusha e veprimtarisë tuaj, çfarë prodhoni?
………………………………………………………………………………………...............…... ………………………………………………………………………………………...............…... 2. A keni Inxhinier Përpunim Druri të punësuar?
Po ____,
3. A keni nevojë për Inxhinier Përpunim Druri?
Po ____,
Jo____
Jo____
4. Sipas mendimit tuaj një Ing. Përpunim Druri (duke i renditur nga 1 – 6; ku 1-shi vlerësimi më i lartë) duhet të ketë: Aftësi profesionale Kulturë të përgjithshme Aftësi menaxhuese Njohuri biznesi (treg-marketing) Njohuri mbi teknologjitë e reja Aftësi projektuese, studime shkencore 5. Sa të rëndësishme i konsideroni disiplinat e mëposhtme që zhvillohen në BACHELOR (3-vjeçar)? 5.1 Lëndë të formimit të përgjithshëm
Shumë e rëndësishme 5 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Shumë e rëndësishme 5 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Matematikë me Elementë të Statistikës Informatikë Fizikë Kimi e Përgjithshme dhe Inorganike Kimi Organike Kimi Druri Gjuhë e Huaj (Anglisht)
5.2 Lëndë inxhinierike të formimit bazë Gjeometri Deskriptive Vizatim Industrial Mekanikë Teorike Detalet e Makinave Rezistencë Materiale Termoteknikë Elektroteknikë Bazat e Automatizimit AutoCAD
Ramadan TOPUZI
- 192 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
5.3 Lëndë të orientuara ekonomi-biznes
Shumë e rëndësishme 5 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Shumë e rëndësishme 5 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Shumë e rëndësishme 5 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Mikro Ekonomi dhe Makro Ekonomi Hyrje në Ekonomi Administrimi i Biznesit Financë dhe Kontabilitet Njohuri mbi të Drejtën Tregu & Marketingu i Produkteve Drusore Organizimi dhe Drejtimi i Prodhimit Cilësia e Prodhimeve Komunikim Biznesi Shkenca e Punës (Ergonomi)
5.4 Lëndë të specialitetit (profesionale) Njohuri mbi Pyllin Studim Druri Struktura e Drurëve Kreysorë Lëndë e Sharruar Mbrojtja e Drurit (Imprenjimi) Tharje Druri Ngjitja dhe Lustrimi i Drurit Përpunimi Sipërfaqësor i Drurit Instrumentat Prerës Makinat dhe Përpunimi Mekanik i Drurit Gjysëm Fabrikate prej Druri Prodhime të Gatshme Druri Makina me Komandim Numerik (CNC) Transporti i Brendshëm në Industrinë e Drurit Mbrojtja e Mjedisit në Industrinë e Drurit Sigurimi Teknik
5.5 Lëndë të tjera Materialet Ndihmëse Historia e Mobiljeve Shfrytëzimi i Pyjeve Dendrokronologjia Remonti i Makinave të Përpunimit Drurit Prodhimi i Letrës Insektet dhe Kërpudhat Ksilofage Menaxhimi i Karrierës Administrimi Publik Edukim Fizik Prodhime Speciale Druri
4.
Sa të rëndësishme i konsideroni disiplinat e mëposhtme që zhvillohen në Master Shkencor(2-vjeçar)?
6.1 Lëndë të formimit të përgjithshëm
Shumë e rëndësishme 5 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Matematikë e Aplikuar (Zgjidhjet Numerike) Impiantet Industriale CIM (Procese prodhimi të kompjuterizuar) Menaxhimi i Burimeve Njerëzore Tregu dhe Marketingu Ndërkombëtar Automatizimi i Prodhimit Menaxhimi i Cilësisë Gjuhë e Huaj (e Dytë)
Ramadan TOPUZI
- 193 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
6.2 Lëndë të specialitetit dhe të tjera
Shumë e rëndësishme 5 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Studim Druri (Thellim) Teoria e Prerjes së Durit Teoria e Ngjitjes dhe Lustrimit të Drurit Konstruksione Druri Projektimi i Linjave Dizajni i Mobiljeve Cikli i Jetës i Prodhimeve prej Druri Modelet e Prerjes Studim Tematik Konservimi dhe Restaurimi i Drurit në Veprat e Artit Biomasa Lignocelulozike
7. Sa të rëndësishme i konsideroni disiplinat e mëposhtme që mendohet të zhvillohen në Master Profesional: Arkitektura e Mobilimit të Mjedisit (1.5 vjeçar)? 7.1 Disiplina mësimore apo titulli i veprimtarisë që do zhvillohet
Shumë e rëndësishme 5 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Shumë e rëndësishme 5 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
Drurët Kryesorë Industrial Arkitektura e Interierit Dizajni i Mobiljeve Restaurimi i Veprave të Artit në Dru Teknikat e Ngjitjes së Drurit Konstruksione Arkitektonike 7.2 Disiplina mësimore apo titulli i veprimtarisë që do zhvillohet Menaxhimi i Cilësisë Teknikat e Përpunimit Mekanik të Drurit CAD-CAM Histori Mobiljesh Ndriçimi në Interier dhe Eksterier Përdorimi i Drurit në Fasada Anglisht
8. Si do ta vlerësonit inxhinierin për sa i përket arsimimit? 8.1
Niveli i arsimimit të inxhinierit
Shumë e rëndësishme 5 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Me BACHELOR 3 vjeçar Me Master Profesional 4.5 vjeçar Me DND, Master Shkencor 5 vjeçar 9. Si i vlerësoni sipas rëndësisë elementët e mëposhtëm të mësimëdhënies? 9.1 Elementë të mësimdhënies
Shumë e rëndësishme 5 pikë
E rëndësishme 4 pikë
Pak e rëndësishme 3 pikë
Pa rëndësi 1 pikë
Ushtrime,Detyra Kursi, Projekte Kursi Orë praktike ose Ekskursione në terren Praktikë Profesionale Punimi i Diplomës
Ramadan TOPUZI
- 194 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks 10. Për mendimin Tuaj, inxhinierët e Përpunim Drurit, i përshtaten teknologjive të reja që përdoren? Po ____,
•
Jo ____,
Pjesërisht____,
Nuk e di____.
A keni ndonjë koment lidhur me këtë?
….…………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………. 11. Për mendimin Tuaj, sa e rëndësishme është njohja e gjuhëve të huaja për një Ing. Përpunim Druri? Shumë e rëndëishme ____,
E rëndësishme ____,
Pak e rëndëishme ____, 12.
Pa rëndësi____
Praktika profesionale ka një kohështrirje 10-javore. Juve si mendoni, sa duhet të jetë?
------ Javë,
------ Muaj.
13. Si mund të realizohet më mirë Praktika Profesionale e studentëve? 13.1.1 Nëpërmjet punësimit me pagesë 13.1.2 Nëpërmjet punësimit pa pagesë
_____ _____
13.2.1 E organizuar në mënyrë individuale _____ 13.2.2 E organizuar në grup studentësh _____ 13.3.1 Në prodhim
Studentët duhet ta zhvillojnë praktikën: Në marrëdhënie me klientin
Në projektim
Në të gjitha bashkë
14. Mendoni se Punimi i Diplomës dhe Praktika Profesionale duhen zhvilluar bashkë apo të ndara (në pikëpamje të kohës)? Bashkë ____, 15.
Për
mendimin
Të ndara ____, tuaj,
çfarë
Nuk e di____.
duhet
të
dijë
një
Inxhinier
Përpunim
Druri?
……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………........................................ • Komente të përgjithshme (vërejtje, sugjerime) ……………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………........................................ Personi i intervistuar ____________________ Profesioni _____________________ Shumë faleminderit për bashkëpunimin
Ramadan TOPUZI
- 195 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Pyetësor për pedagogët e Departamentit të Industrisë së Drurit, lidhur me kurrikulën mësimore dhe formimin e inxhinierëve të Përpunim Drurit. 1. Cili është mendimi juaj për kurrikulën mësimore të Departamentit të Industrisë së Drurit përsa i përket formimit të përgjithshëm të inxhinierëve? .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 2. Cili është mendimi juaj për kurrikulën mësimore përsa i përket formimit shkencor? .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 3. Sa i përgjigjet kurrikula mësimore përshtatjes me teknologjitë e reja? .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 4. Cili është mendimi juaj për kurrikulën mësimore lidhur me teknologjinë CNC dhe sistemet CAD, CAM, CIM etj.? .......................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 5. Cili është mendimi juaj për kurrikulën mësimore përsa i përket formimit profesional? .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 6. Cili është mendimi juaj për kurrikulën mësimore përsa i përket aftësimit menaxhues/organizativ/drejtues? .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 7. A e plotëson kurrikula e lëndëve arkitektonike kërkesën e tregut ndaj inxhinierëve të Përpunim Drurit për aftësi projektuese në interier dhe exterier ? .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 8. Cili është mendimi juaj për profilin e inxhinierit të cilin përgatisni? .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 9.
Komente të përgjithshme (vërejtje sugjerime)
.......................................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................................
Shumë faleminderit për bashkëpunimin
Ramadan TOPUZI
- 196 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.107. Vlerësimi mesatar i moduleve (në rend zbritës) nga subjektet e anketuara. Nr.
Modulet
Mesatarja
Gabimi Standard
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43
Vizatim Industrial Dizajni i Mobiljeve (Master Shkencor) Dizajni i Mobiljeve (Master Profesional) Ngjitja dhe Lustrimi i Drurit Tharje Druri Arkitektura e Interierit Menaxhimi i Cilësisë AutoCAD Sigurimi Teknik Cilësia e Prodhimeve Përpunimi Sipërfaqësor i Drurit Organizimi dhe Drejtimi i Prodhimit Menaxhimi i Cilësisë Mbrojtja e Drurit (Imprenjimi) Makinat dhe Përpunimi Mekanik i Drurit Studim Druri Teoria e Ngjitjes dhe Lustrimit të Drurit Instrumentat Prerës Gjeometri Deskriptive Gjysëm Fabrikatet prej Druri Makinat me komandim Numerik (CNC) Kimi Druri Lëndë e Sharruar Matematikë me Elementë të Statistikës Teknikat e Përpunimit Mekanik të Drurit Konstruksione Druri Teknikat e Ngjitjes së Drurit Prodhime të Gatshme Druri Drurët Kryesorë Industrial Struktura e Drurëve Kryesorë Teoria e Prerjes së Drurit Modelet e Prerjes Tregu dhe Marketingu i Produkteve Drusore Automatizimi i Prodhimit Projektimi i Linjave Anglisht Studim Druri (Thellim) CAD-CAM Konstruksione Arkitektonike Mbrojtja e Mjedisit në Industrinë e Drurit Prodhime Speciale Druri Administrimi i Biznesit Komunikim Biznesi
4.704 4.696 4.593 4.581 4.567 4.519 4.515 4.504 4.493 4.478 4.444 4.430 4.430 4.385 4.381 4.374 4.370 4.367 4.337 4.304 4.285 4.278 4.267 4.248 4.241 4.237 4.233 4.226 4.222 4.219 4.174 4.170 4.152 4.137 4.126 4.126 4.085 4.048 4.019 4.007 4.000 3.989 3.989
0.059 0.050 0.079 0.076 0.075 0.051 0.066 0.050 0.038 0.058 0.062 0.060 0.066 0.066 0.060 0.053 0.068 0.067 0.058 0.061 0.065 0.053 0.050 0.048 0.057 0.063 0.055 0.072 0.072 0.075 0.058 0.084 0.076 0.074 0.075 0.076 0.061 0.063 0.044 0.050 0.051 0.049 0.044
Tabela 3.107. (Vazhdim)
Ramadan TOPUZI
- 197 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85
Gjuhë e Huaj (Anglisht) Rezistencë Materiale Matematikë e Aplikuar (Zgjidhjet Numerike) Informatikë Përdorimi i Drurit në Fasada Tregu dhe Marketingu Ndërkombëtar Cikli i Jetës i Prodhimeve prej Druri CIM (Procese Prodhimi të Drejtuara me Kompjuter) Remonti i Makinave të Përpunim Drurit Njohuri mbi Pyllin Transporti i Brendshëm në Industrinë e Drurit Impiantet Industriale Studim Tematik Detalet e Makinave Bazat e Automatizimit Financë dhe Kontabilitet Materialet Ndihmëse Menaxhimi i Burimeve Njerëzore Restaurimi i Veprave të Artit në Dru Gjuhë e Huaj (e dytë) Mekanikë Teorike Shfrytëzimi i Pyjeve Njohuri mbi të Drejtën Shkenca e Punës (Ergonomi) Elektroteknikë Ndriçimi në Interier dhe Eksterier Konservimi & Restaurimi Drurit në Veprat e Artit Termoteknikë Histori Mobiljesh Hyrje në Ekonomi Mikro Ekonomi dhe Makro Ekonomi Historia e Mobiljeve Biomasa Lignocelulozike Insektet dhe Kërpudhat Ksilofage Fizikë Dendrokronologjia Kimi Organike Kimi e Përgjithshme dhe Inorganike Menaxhimi i Karrierës Prodhimi i Letrës Administrimi Publik Edukim Fizik
3.981 3.970 3.933 3.922 3.907 3.904 3.889 3.885 3.867 3.848 3.837 3.830 3.805 3.789 3.781 3.770 3.770 3.726 3.707 3.704 3.652 3.593 3.589 3.581 3.559 3.522 3.478 3.441 3.407 3.404 3.400 3.363 3.263 3.237 3.189 3.152 3.144 3.133 3.041 3.033 2.878 2.359
0.037 0.045 0.047 0.047 0.050 0.054 0.049 0.062 0.056 0.042 0.053 0.055 0.060 0.059 0.056 0.052 0.041 0.063 0.048 0.046 0.042 0.050 0.060 0.044 0.057 0.053 0.061 0.069 0.070 0.045 0.041 0.032 0.064 0.047 0.057 0.035 0.045 0.056 0.066 0.065 0.060 0.049
Tabela 3.108. Vlerësimi për kohështrirjen e Praktikës Profesionale. Kodi i të anketuarit A001 Ramadan TOPUZI
Vlerësimi Javë Muaj 10
Kodi i të anketuarit A091
Vlerësimi Javë Muaj 10
- 198 -
Kodi i të anketuarit A181
Vlerësimi Javë Muaj 3
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks A002 A003 A004 A005 A006 A007 A008 A009 A010 A011 A012 A013 A014 A015 A016 A017 A018 A019 A020 A021 A022 A023 A024 A025 A026 A027 A028 A029 A030 A031 A032 A033 A034 A035 A036 A037 A038 A039 A040 A041 A042 A043 A044 A045 A046 A047 A048 A049 A050 A051 A052
4 12 5 6 6 6 6 15 10 6 10 3 4 12 3 6 6 10 12 6 3 10 3 10 3 3 10 6 4 5 8 6 4 6 13 2 10 6 7 6 6 9 3 10 2 2 6 10 6 6 6
A092 A093 A094 A095 A096 A097 A098 A099 A100 A101 A102 A103 A104 A105 A106 A107 A108 A109 A110 A111 A112 A113 A114 A115 A116 A117 A118 A119 A120 A121 A122 A123 A124 A125 A126 A127 A128 A129 A130 A131 A132 A133 A134 A135 A136 A137 A138 A139 A140 A141 A142
10
6 6 4 4 6 3 2 6 3 3
A182 A183 A184 A185 A186 A187 A188 A189 A190 A191 A192 A193 A194 A195 A196 A197 A198 A199 A200 A201 A202 A203 A204 A205 A206 A207 A208 A209 A210 A211 A212 A213 A214 A215 A216 A217 A218 A219 A220 A221 A222 A223 A224 A225 A226 A227 A228 A229 A230 A231 A232
6 12 3
A233 A234 A235
3 6 12 8 10 6 12 3 3 6 10 12 12 5 6 6 6 3 15 12 2 10 12 6 6 3 10 10 6 6 3 4 2 3 15 6 3 3 10 10
10 3 6 6 10 6 3 4 3 4 6 3 6 6 3 4 5 3 6 4 10 24 12 3 3 6 3 3 4 3 6 6 6 4 9 12 3 4 6 6 3 6 3 6 4 6 3 6 6 3 3
Tabela 3.108. (Vazhdim) A053 A054 A055
Ramadan TOPUZI
12 10 3
A143 A144 A145
- 199 -
4 3 6
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks A056 A057 A058 A059 A060 A061 A062 A063 A064 A065 A066 A067 A068 A069 A070 A071 A072 A073 A074 A075 A076 A077 A078 A079 A080 A081 A082 A083 A084 A085 A086 A087 A088 A089 A090
Ramadan TOPUZI
6 24 8 6 6 6 6 6 6 12 3 6 6 14 3 3 12 2 12 6 12 5 4 5 4 5 4 12 4 5 6 12 3 6 3
A146 A147 A148 A149 A150 A151 A152 A153 A154 A155 A156 A157 A158 A159 A160 A161 A162 A163 A164 A165 A166 A167 A168 A169 A170 A171 A172 A173 A174 A175 A176 A177 A178 A179 A180
3 6 2 4 3 3 6 4 6 10 3 3 3 6 10 12 4 6 3 4 6 6 6 3 10 12 5 6 3 9 10 3 6 3 9
- 200 -
A236 A237 A238 A239 A240 A241 A242 A243 A244 A245 A246 A247 A248 A249 A250 A251 A252 A253 A254 A255 A256 A257 A258 A259 A260 A261 A262 A263 A264 A265 A266 A267 A268 A269 A270
12 6 4 6 12 3 3 6 6 6 3 3 3 6 6 4 20 14 3 5 18 6 5 6 4 9 6 3 2 3 10 6 1 2 2
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.109. Mendimet e të anketuarve për njohuritë e inxhinierëve të P. Drurit Kodi i të Anketuarit A001 A002 A003 A004 A005 A006 A007 A008 A009 A010 A011 A012 A013 A014 A015 A016 A017 A018 A019 A020 A021 A023 A025 A026 A027 A028 A029 A030 A031 A034 A035
A036
A038
Mendimet e të anketuarve Njohuri të plota në fushën e tij dhe përshtatja me kërkesat e tregut. Duhet të jetë i aftë nga ana teorike dhe praktike, nga projektimi deri tek zbatimi. Të ketë njohuri të plota për fushën e drurit. Të jetë projektues, menaxhues dhe të ketë njohuri mbi marketingun. Nuk studiojnë në shkollat parauniversitare. Nuk bëhet studim për cilësitë e individit (aftësitë). Punë studim praktik. Përgjegjësi nga shteti për stafin pedagogjik. Duhet të njohë shumë mirë lëndën drusore dhe si përpunohet ajo. Gjithçka që ka të bëjë me fushën e mobilerisë si projektimi, prodhimi, etj. Duhet të njohë drurin, pllakat (zdrukthit, MDF) dizenjimin, programet kompjuterike. Të ketë njohuri të plota profesionale. Të njohë makineritë e përpunim drurit, projektet, katalogët. Duhet të njohë makineritë e përpunimit të drurit, AutoCAD-in, marketingun, aftësi komunikuese. Njohuri të plota për industrinë e drurit, tharjen, arkitekturën (për mobilim të ambjenteve të brendshme, të jashtme, të shtëpive, bar restoranteve, ambjenteve publike). Njohuri të plota për AutoCAD -in, arkitekturën, dizenjimin. Të njohë programet kompjuterike, të drejtojë dhe menaxhojë prodhimin. Aftësi kompjuterike (Excel, CAD, CAM). Aftësi projektuese, dizenjuese. Të ketë njohuri mbi aksesorët e ndryshëm. Të njohë makineritë, materialet, tregun. Të njohë teknologjitë e reja. Duhet ta fillojë në terren që nga prerja e drurit në kohën e duhur, përpunimi i tij në bazë edhe të kërkesave që ka tregu dhe finalizimi i saktë. Arti i tij. Duhet të dijë gjithçka sa i takon punimit, prodhimit dhe ruajtjes së materialit drunor. Të njohë llojet dhe cilësitë e drurit. Përdorimin e makinerive, teknikat e montimit, lustrimit, programet kompjuterike. Duhet të dijë bazat teorike të punës së tij, risitë teknologjitë e kompjuterike, të ketë pasion, vision, të njohë mirë tregun. Duhet të dijë bazat e funksionimit të materialeve përveç drurit edhe të tjera ndihmëse dhe të njohë shumë mirë projektin. Njohuri të plota; Matematikë, Fizikë, Kimi, Studim Druri. Të menaxhojë mirë cilësinë, prodhimin për treg, të ulë koston, të mos shpërdorojë, të ketë fantazi krijuese për tregun aktual. Të njohë materialet që përdoren në industrinë e drurit, njohuri mbi teknologjinë që përdoret dhe të jetë i gatshëm për të kapur zhvillimin. Duhet të ketë bagazh profesional lidhur me prodhimet me bazë druri. I informuar dhe i formuar profesionalisht në fushën e mobilerisë. Duhet të jetë specialist i fushës nga; projektimi, prodhimi, deri në dorëzimin e mobiljeve. Të ketë njohuri për teknologjitë e reja dhe njohuri projektuese. Të jetë i aftë të hartojë projekte. Të njohë teknologjitë e reja si dhe fantazues mbi zgjidhjen konstruktive të projekteve. Në radhë të parë duhet të ketë njohuri profesionale në atë që do të bëjë, të ketë njohuri rreth programeve kompjuterike inxhinierike. Duhet të njohë materialet, programet kompjuterike, AutoCAD, 3D Max. Inxhinieri është i domosdoshëm në procesin e prodhimit. Duhet të ketë njohuri të plota; nga lënda e parë deri në nxjerrjen e prodhimit në treg. Duhet të ketë informacion për të "rejat"/"fjalën e fundit." Duhet të ketë informacion dhe njohuri shumë të mira mbi gjithçka që ka lidhje me Industrinë e Drurit. Është shumë e rëndësishme që në kurrikulat e degës së Përpunim Drurit të shtohen lëndë që kanë lidhje me dizajnin e mobiljeve ose me projektimin e mobiljeve në interiere. Bëhet shumë teori e panevojshme në Fakultet. Titulli "Inxhinier" nuk të bën inxhinier. Të futen sa më shumë në program lëndë projektuese dhe të arkitekturës së interierit.
Ramadan TOPUZI
- 201 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.109. (Vazhdim) A044 A046 A047 A048 A052 A053 A054 A056 A057 A058 A059 A064 A065 A068 A070 A071 A072 A077 A078 A081 A085 A086 A087 A094 A096 A100 A103 A107 A110 A112 A114 A118 A119 A121 A122 A125 A126
Gjithçka rreth materialit të drurit dhe përpunimit të tij, të ketë shumë njohuri mbi zhvillimin e teknologjisë. Duhet të njohë me çdo kusht programin 3D Max. Duhet të ketë njohuri mbi materialet dhe lëndët e para, përpunimin dhe trajtimin e tyre. Programi mësimor duhet të jetë 60% teori dhe 40% praktikë. Të jetë i aftë nga ana profesionale. Procesin e punës me teknologjinë përkatëse, kurse specializimi të inxhinierëve të drurit në teknologji. Të krijojë dhe zbërthejë modele. Makineritë, lëndën e prodhimit edhe projektet. Një inxhinier duhet të njohë lëndën e përpunimit, makineritë, duhet të dijë të llogarisë koston e prodhimit, duhet njohë tregun dhe ekonominë e vendit. Të jetë i saktë në njohuritë e marra dhe zbatimin e tyre. Të njohë materialet, makineritë, projektin, organizimin e prodhimit. Të njohë anën profesionale. Të ketë aftësi krijuese dhe komunikimi. Të përshtatet me ndryshimet, të jetë fleksibël. Duhet të njohë llojin e drurit, modelet dhe sa më shumë modele. Një inxhinier duhet të dijë më shumë nga ana praktike, ai që nuk di këtë nuk është inxhinier, duhet të jetë më i prokupuar për prodhimin, se kjo është detyra e tij. Të gjithë teknologjinë e drurit. Të ketë njohuri për drurin, projektim dhe menaxhim prodhimi. Studentët e sotëm duhet të studiojnë më tepër. Kryesore për një inxhinier është të ketë njohuri të linjave të prodhimit, njohje të makinerive të reja, kontrolli i cilësisë, njohuri të mira të AutoCAD. Duke e paguar pjesërisht studentin për zhvillimin e praktikës e motivon që të jetë më i angazhuar me punë dhe shmang defektet në prodhim. Duhet të dijë cilësitë e drurit, mënyrat e punimit, teknologjitë e reja, njohuri komjuterike. Të gjitha ato çfarë studiohen në shkollë. Sa më shumë praktikë të lidhur me teorinë e avancuar. Duhet të jetë njohës i mirë i profilit të punës tonë. Duhet të njohë drurin, makineritë dhe dizenjimin si dhe programet e makinerive. Duhet të jetë 50 % teori 50 % praktikë. Të gjitha lëndët e rëndësishme, praktikat dhe marrëdhëniet me klientët, të vazhdojë të punojë dhe mësojë gjithmonë. Bazat e projektimit të detaleve, teknologjitë e reja, informatikë. Të njohë kryesisht materialin e drurit. Duhet të dijë të projektojë, menaxhojë çdo gjë që ka të bëjë me prodhimin në një ndërmarrje prodhuese mobiljesh. Të ketë aftësi projektuese dhe komunikuese të mira. Mënyra më e mirë për praktikat mësimore 50% teori, 50% praktikë. Duhet të kenë njohuri profesionale njohje të teknologjisë si dhe komunikim shumë të mirë me klientin. Rritja e nivelit të maturantëve që fillojnë inxhinierinë, serioziteti në mësimdhënie duke vlerësuar punën dhe teknologjitë e reja. Të jetë njohës i mirë i përpunim drurit, teknologjive bashkëkohore, gjuhëve të huaja dhe programeve kompjuterike si AutoCAD, etj. Duhet të jetë i mirëarsimuar dhe një menaxher i mire. Të njohë mirë proceset e përpunimit të drurit dhe drejtimit të prodhimit, sa më shumë praktikë në linjat e prodhimit mundësisht jashtë vendit. Të njohë teknologjinë e re dhe bashkëkohore. Të ketë njohuri të thella në proceset bazë të përpunimit të drurit dhe të përshtasë njohuritë me makineritë që ka në dispozicion. Aftësi organizative dhe drejtuese. Të përshtatet me teknologjitë e reja.
Ramadan TOPUZI
- 202 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.109. (Vazhdim) A127 A129 A132 A137 A139 A141 A143 A144 A145 A148 A154 A160 A164 A169 A177 A198 A199 A200 A203 A204 A207 A211 A217 A218 A223 A232 A242 A249 A251 A252 A254 A256 A260
Teknikat e përpunimit të drurit kanë avancuar shumë, ndërkohë përgatitja e inxhinierëve për teknologjitë e reja lë për të dëshiruar. Të ketë njohuri të mira të përpunimit të drurit, teknikës së vizatimit, autoCAD, llogaritjen dhe menaxhimin e materialeve, njohuri të mira marketingu. Të njohë teorinë dhe praktikën. Të ketë aftësinë e duhur profesionale . Të jetë shumë i komunikueshëm, të njohë gjithçka të re nga ana e teknologjisë. Të jetë shumë praktik. Të ketë formimim të përgjithshëm. Një inxhinier druri duhet të ketë njohuri të mira në projektim dhe zbatim, të ndjekë prodhimin. "Nga shkolla unë kam marrë vetëm kartonin, inxhinier jam bërë në punë gradualisht". Gjithçka që ka të bëjë me pyetjet e mësipërme. Mendoj që inxhinierët duhet të bëjnë një kurs kualifikimi jashë Shqipërisë si; Itali, Gjermani, Francë. Duhet të njohë cilësinë e materialeve, dizajnin. Të njohë në thellësi dhe kronologjikisht historinë e përpunimit të drurit. Një inxhinier Përpunim Druri duhet të dijë sa më mirë mënyrat e shfrytëzimit të drurit, duhet të jetë një dizenjues i mirë dhe projektues i mirë i projekteve të ndryshme. Të njohë projektin. Teknologjia e re është primare. Të përshtatet me zhvillimin e teknologjive të reja. Njohuri pyjesh, eksperiencë ne përpunimin e drurit, dizajn, projektim, montim, cilësi prodhimi, etj. Të jetë i komunikueshëm me klientin dhe stafin ku punon. Duhet të dijë të shpjegojë, në mënyrë sa më të thjeshtë elementët bazë të prodhimeve drusore. Njohjen e makinerive dhe funksionimin e tyre, AutoCAD. Të jetë i aftë në njohjen e prodhimit , administrimit dhe vizatimit teknik. Të ketë njohuri të plota mbi teknologjinë, projektimin, menaxhimin dhe ekonominë. Praktika duhet të jetë sa gjysma e zhvillimit të orëve teorike. Duhet të jetë i përgatitur si nga ana teorike ashtu edhe nga ana profesionale. Të ketë njohuri në menaxhimin e prodhimit dhe të cilësisë. Komunikimin ndërmjet fazave të prodhimit, gjuhë të huaj, njohuri në programet kompjuterike si AutoCAD. Inxhinieri duhet të njohë mirë skicat (AutoCAD-in) dhe të nxjerrë skicat dhe dizenjimet. Aftësi profesionale, kulturë të përgjithshme mbi pyjet, drurin dhe teknologjinë. Të zhvillohen sa më shumë orë praktike nëpër shkolla. Tregu ka nevojë për profesionistë. Të njohë mirë makineritë e përpunim drurit nga zdrukthtaritë deri në kombinatet e kompletuara. Duhet të dijë gjithçka në aspektin profesional të prodhimit të objekteve prej druri si dhe të jetë koherent me kohën në drejtim të prodhimit. Të dijë të zgjidhë të gjitha problemet teknike sidomos ato që kanë të bëjnë me produktin dhe të ndihmojë në rritjen e rendimentit të prodhimit. Të jetë i përkushtuar në punë. Duhet të dijë anën teknike dhe praktike sepse lehtëson punën e marangozit. Duhet të njohë mirë ose shumë mirë drurin, mënyrat e përpunimt të tij. Të njohë vetitë fiziko-mekanike të drurëve, makineritë dhe teknologjitë që përdoren në përpunimin e tyre, komunikimin me vartësit, eprorët dhe klientët, përdorimin e programeve të ndryshme kompjuterike veçanërisht AutoCAD, gjuhët e huaja Anlisht, Italisht, etj. Të gjitha njohuritë për ciklin e përpunimit të drurit. Aftësitë projektuese të një inxhinieri janë bazat në formimin e tij profesional. Gjithashtu e rëndësishme është aftësia e tij menaxhuese. Të gjitha këto duke u lidhur me teknologjitë e reja të zbatimit. Duhet më shumë praktikë se teori. Njohuri të mira në mënyrën e të menaxhuarit të aftësive të tij profesionale dhe zbatimin e tyre në ambjentet e punës.
Ramadan TOPUZI
- 203 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.109. (Vazhdim) A262 A263 A264 A265 A266 A267
A268 A269 A270
Sigurimin teknik. Të zotërojë njohuri teknike, të dijë të mendojë në mënyrë të suksesshme burimet dhe kohën. Të japë alternativa zgjidhjeje për situata të ndryshme që mund të krijohen gjatë punës. Teknologji të reja, të jetë dizenjues i zoti. Të njohë tregun, menaxhimin, gjuhët e huaja, të njohë mirë materialet. Sigurimin teknik. Të njohë mirë punën e inxhinierit dhe të jetë i komunikueshëm në grup. Duhet të dojë profesionin, të njohë drurin në thelb, të dijë të prodhojë mobilje, detaje të interierit, të njohë makineritë e përpunimit, të njohë vetitë teknologjike, fiziko-mekanike dhe kimike të drurit. Duhet të dijë të preventivojë, të jetë i komunikueshëm me klientin dhe biznesin. Një inxhinier druri duhet të jetë i aftë të menaxhojë prodhimin, të projektojë, të zbatojë standardet dhe të rrisë cilësinë në prodhim. Mendoj se një inxhinier Përpunim Druri duhet të dijë të zhvillojë një prodhim sa më efektiv, me kosto minimale dhe cilësi të lartë. Të ketë performancë në punë, projektim, komunikim. Të jetë i aftë të përballojë sfidat në prodhim. Të jetë i aftë në menaxhim prodhimi, kronometrimin e kohës, dizenjim, projektim.
Tabela 3.110. Komente, vërejtje dhe sugjerime të subjekteve të anketuara Mungon praktika nëpër shkolla dhe si pasojë inxhinierët nuk përshtaten me teknologjitë e reja. Inxhinierët nuk janë shumë të përgatitur. Mungesa e kualifikimeve në qendrat e avancuara ndërkombëtare. Duhet të kenë më shumë njohuri në të gjitha fushat. Nuk ka laboratore. Në Shqipëri përdoren pak teknologjitë e reja, prandaj mundësitë për njohjen praktike janë të vogla. Duhen shtuar ekskursionet në terren dhe koha e praktikës profesionale. Duhet bashkëpunim me partnerët e huaj. Duhen përshtatur teknologjitë e reja, sepse ndryshojnë shpejt. Teknologjitë e reja ndihmojnë në automatizimin e procesit të punës. Të bëhet më shumë praktikë projektuese me programe kompjuterike. Më tepër praktikë profesionale për një përgatitje më të mirë të atyre që do vijnë më pas. Ky anketim është i domosdoshëm për bazat e përpunimit të drurit dhe industrisë së tij. Kjo industri është sektor i rëndësishëm i ekonomisë së vendit tonë. Teknikat e përpunimit të drurit kanë avancuar shumë, ndërkohë përgatitja e ing. për teknologjitë e reja lë për të dëshiruar. Nuk i përshtaten sepse sistemi i arsimit është shumë teorik. Ju falënderoj, është hera e parë që bëhet një përpjekje e cila i vjen në ndihmë biznesit qoftë edhe indirekt. Në Shqipëri përdorën pak teknologjitë e reja prandaj mundësitë për njohjen praktike janë të vogla. Teknologjitë e reja ndihmojnë në automatizimin e procesit të punës. Ka mangësi në informacionin e dhënë në fakultet dhe në praktikën profesionale. Mendoj se është i nevojshëm implementimi i njohurive të reja përsa i përket përpunim drurit në vendet e zhvilluara. Vërejtje: Të zhvillohet një lëndë për fushën e prodhimit të letrës. Ti kushtohet rëndësi e veçantë vizatimit teknik, eksperimenteve laboratorike me drurin dhe të mundësohet kontakti i studentit me makineri, pajisje që lidhen me industrinë e drurit. Të futen më shumë lëndë të dizanjit. Të bëhen më shumë praktika në projektim. Kurrikulat mësimore nuk pasqyrojnë ndryshimet që ndodhin në teknologjitë e reja. Është shumë e rëndësishme prania e inxhinierit në lidhje me projektet e skicat. Inxhinierët nuk i përshtaten teknologjive të reja sepse sistemi i arsimit është shumë teorik.
Ramadan TOPUZI
- 204 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Mendime të pedagogëve për kurrikulën mësimore (Tabela 3.111. 1/9) Tabela 3.111/1. Për formimin e përgjithshëm Kodi i të Anketuarit B001 B002
B003 B004 B005 B006 B007 B008 B009
B010 B011 B014
B015
Përgjigjet e pedagogëve Është më shumë se çfarë u nevojitet inxh. në veprimtarinë e tyre. E vlerësoj 110-120 %. Kurrikulat mësimore lidhur me formimin e përgjithshëm janë të shumta në emërtime dhe orë mësimore duke ndikuar negativisht në lëndët e specialitetit. Kemi një raport orar dhe një raport në përqindje: lëndë të formimimit të përgjithshëm - lëndë të formimimit profesional në favor të madh të lëndëve të formimimit të përgjithshëm ?! Formimi i përgjithshëm i inxhinierëve është i plotë në përshtatje me të gjitha inxhinieritë e tjera të vendit tonë. Kurrikula pothuajse është e njëjtë me inxhinierinë e ndërtimit, mekanike, elektrike etj. Përsa i përket formimit të përgjithshëm kurrikula i përmbush kritetret për tu dhënë studentëve një formim bazë të nevojshëm. Kurrikula mësimore e Departamentit të Industrisë së Drurit mendoj se i përgjigjet formimit të përgjithshëm si inxhinier. Kuptohet ka gjithmonë vend për përmirësim. Kurrikula mësimore nuk përgjigjet kërkesave të tregut në vendin tonë. Ka nevojë të përmirësohet. Kurrikula aktuale përgjithsisht plotëson njohuritë formuese të përshtatjes së një inxhinieri Përpunim Druri. Në kurrikulën mësimore përfshihen mjaftueshëm lëndë inxhinierike bazë. Pra ata marrin njohuri në lëndë të tilla si: Matematika, Fizika, Kimia, Dizajni, Detale makinash, etj. Mendoj se është e nevojshme të shtohet sasia e orëve që lidhen drejtpërdrejtë me gjuhën shprehëse dhe komunikuese të inxhinierit të ardhshëm. Lidhur me përmbajtjen e lëndëve të formimit të përgjithshëm mendoj se është e mjaftueshme. I bazuar në vite në lëndët bazë të formimit të përgjithshëm si Matematikë, Fizikë, Kimi, mendoj se kjo pjesë e kurrikulës është e plotë. Kurrikula e mbrojtjes së mjedisit duhet krahasuar me Kimi Druri pasi mendoj se ka pësëritje. Trajtimi duhet mbi bazën e metodologjisë së një VNM- Vlerësim ndikimi në mjedis. Kurrikula i përgjigjet formimit të përgjithshëm të inxhinierëve. Kurrikula mësimore e Departamentit të Industrisë së Drurit është një kurrikul e parë në këndvështrimi të gjerë dhe në përputhje me modulet e trajtuara edhe nga universite/fakultete të të njëjtës natyrë në Europë. Njohuritë e transmetuara në lëndët e formimit të përgjithshëm janë të mjaftueshme. Mungon lidhja mes njohurive të përgjithshme dhe përdorimit të tyre në në aspekte profesionale.
Tabela 3.111/2. Për formimin shkencor B001 B002 B003 B004 B005 B006 B007
B008
Është aq sa duhet 100 % Të vjen keq që në shumicën e kurrikulave mësimore jepen metodika didaktike të formimit shkencor pë kryerjen e "shkencës" për shkencë nga e cila duhet hequr dorë menjëherë sepse i sjellin dëm të madh edhe formimit profesional të studentëve. Edhe përsa i përket formimit shkencor, kurrikula është e mirë por mund të ketë vend për përmirësim sidomos në Master Shkencor. Për një formim shkencor sa më të mirë duhet që studimet të vazhdojnë në dy ciklet bazë të studimit. Formi shkencor plotësohet duke i mbaruar Bachelor-in dhe Master-in. Kurrikula është e mirë. Çdo gjë varet nga ineresi dhe dëshira e studentëve për të marrë informacione të reja dhe dëshira për punë kërkimore, shkencore. Me implementimin e sistemit të Bolonjës kurrikula 3-vjeçare nuk mund të plotësojë formimin shkencor të të diplomuarit. Kjo mund të plotësohet në Master dhe Doktoraturë. (Varet nga niveli i studentëve). Kurrikula zotëron njohuri të mjaftueshme për formimin shkencor të studentit por duhet patur parasysh që studenti duhet të thellohet edhe vetë meqenëse mundësitë e informacionit janë të shumta.
Ramadan TOPUZI
- 205 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.111/2. (Vazhdim) B009 B010 B011 B014 B015
Duhet ti shërbejë kërkesave të tregut të punës sot. Mungon tërheqja e studentëve ndaj niveleve të sotme të kërkimit shkencor. Se pa mbështetur me pajisje laboratorike formimi shkencor mbetet brenda një diapazoni shumë të ngushtë vlerësimi të vetive fizike të drurit. Kjo kurrikul i përgjigjet deri në një përqindje të caktuar fomimit shkencor. Në përgjithësi formimi shkencor është i gjerë. Trajtohen metoda, mënyra dhe forma shkencore në përputhje me termat përkatëse që trajtohen ne librat e huaj. Në programin Bachelor kurrikula nuk synon të transmetojë njohuri për një formim shkencor të mirëfilltë. Formimi shkencor nuk është objektiv i Bachelor, megjithatë mund të jepen disa njohuri në statistikë të nevojshme për një formim shkencor të mëvonshëm.
Tabela 3.111/3. Për teknologjitë e reja B001
B002
B003 B004 B005 B006 B007 B008 B009 B010 B011 B014 B015
Në masën 70 - 75 %. Trajtimi i teknologjive të reja kërkon kohë në kurrikulat mësimore (orë mësimi). Në një kohë kur kurrikulat realizohen sipas tekave apo klaneve, puna e bërë në këtë drejtim është e dobët. Është e domosdoshme që në kurrikulat mësimore që i pëkasin degëve të Industrisë së Drurit që do të zhvillohen në Shqipëri të kenë orë mësimore të mjaftueshme për shtjellimin e teknologjive të reja që do të hyjnë në vendin tonë. (ose që kanë hyrë). Në përgjithësi përgjigjet mirë por mund të bëhet edhe më mirë. Në drejtim të teknologjive të rja ka vend për përmirësime në kurrikulat e lëndëve aplikative në industrinë e drurit duke e lidhur më shumë me prodhimin (firmat e ndryshme). Këtu duhen bërë përmirësime të vazhdueshme sepse duhen përditësuar lidhur me teknologjitë e reja. Duhen përmirësime të mëtejshme por kjo vjen si pasojë e mungesës së fondeve të fakultetit për blerjen e pajisjeve dhe vënien në punë të tyre. Niveli i parë Bachelor mund të arrijë pjesërisht një përshtatje me teknologjitë e reja. Kurrikula në ciklin e dytë dhe të tretë të studimeve mund ta realizojë këtë objektiv. (Varet nga niveli i studentëve dhe rritja e bashkëpunimit me ndërmarrjet e industrisë së drurit) Mendoj se përsa i përket përshtatjes me teknologjitë e reja ka vend për përmirësime, sepse teknologjia ecëm më shpejt. Në mënyrë të pamjafteshme. Jo shumë. Përgjithësisht trajtohen teknologjitë e përdorura në Shqipëri para 25 viteve. Formimi i përgjigjet ekzistencës së linjave e kombinateve të dikurshme. Makineritëmekomandim numerik zënë një vend të vogël, po kështu AutoCAD që konsiderohen deri tani si lëndë dytësore. Në kurrikul ka lëndë që përshtaten me teknologjitë e reja. Në përgjithësi gjen përshtatje me teknologjitë e reja. Shumë pak në opinionin tim. Njohuritë që transmetohen në disa prej disiplinave janë relativisht të tejkaluara (Prodhime të gatshme p.sh.) në lidhje me zhvillimet e reja të teknologjisë.
Tabela 3.111/4. Për teknologjinë CNC dhe sistemet CAD, CAM, CIM etj. B001 B002 B003 B004 B005 B006
Në masën 35 - 45 %. Teknologjia CNC dhe sistemet e tjera janë e ardhmja relative e Industrisë së Drurit. Në këtë drejtim mendoj që ato të zhvillohen brenda një simestri në Bachelor, duke rikonceptuar përmbajtjen dhe formën e tyre. CNC dhe CAD zhvillohen në Bachelor, CIM ne Master Shkencor. Në këto lëndë ka nevojë për përmirësime. CIM deri para dy vitesh është zhvilluar në Universitetin e Tiranës. Në kurrikulën e Departamentit ekzistojnë disiplina lidhur me këto teknologji por baza laboratorike dhe implementimi i njohurive duhet të ketë zbatim praktik. Lidhur me teknologjitë CNC, CAD, CAM, CIM kurrikula është me nivel të lartë. Janë teknologji të mira dhe i nevojiten si njohuri studentëve në formimin e përgjithshëm dhe duhet të bëhen sa më të zgjeruara. Gjithashtu shteti duhet ti marrë me seriozitet dhe të përmbushë të gjitha kërkesat e dhëna nga ana e pedagogut. Duhet sa më shumë praktikë.
Ramadan TOPUZI
- 206 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.111/4. (Vazhdim) B007 B008
B009
B010 B011 B014 B015
Kurrikula i përmban këto lëndë dhe mendoj se janë të mira. Varet nga cilësia e studentit dhe shkalla e aplikimit praktik të këtyre software-ve. CNC me kurrikulën e re ka kaluar nga lëndë me zgjedhje në lëndë e detyrueshme si domosdoshmëri e kohës. CAD, CAM dhe CIM perfshihen në kurrikul ndonëse dy të fundit tek Masteri Shkencor. Mendoj se duhet të jetë pjesë e studimeve të nivelit të parë të studimeve Bachelor. Duhet të jetë pjesë e vitit të parë dhe të dytë (veçanërisht CAD-i i cili sot është mjeti modelues i projektit dhe komunikues në të gjitha specialitetet e inxhinierëve në zbatim dhe projektim) Duhet të jenë pjesë e formimit në nivelet e mëtejshme profesional dhe shkencor. Programet e avancuara kompjuterike. Teknologjia CNC përfshin bazat e programimit. CAD plotëson formimin e nevojshëm në këtë drejtim. CAD e CAM mjafton ti njohi pasi nuk përdoren ende ne industrinë tonë. Shumë më tepër se kurrikula duhet një organizim praktik i përvetësimit të lëndëve. Këto teknologji janë paraqitur mirë në kurrikulat mësimiore të të dy niveleve. Trajtimi i njohurive për CNC, CAD, CAM, CIM përkatësisht në Bachelor dhe Master është i duhur. Nuk mund të flas më me detaje në lidhje me trajtimin e tyre në aspektin e përmbajtjes së kurrikulës. Trajtohen pak, në vetëm dy disiplina. E nevojshme shtimi i peshës në kurrikul dhe integrimi i këtyre njohurive në disiplinat profesionale.
Tabela 3.111/5. Për formimin profesional B001 B002
B003
B004 B005 B006 B007 B008
B009
B010
B011 B014 B015
Është në masën 80 - 85 %. Kurrikulat mësimore të formimimit profesional janë të mangëta në formë dhe përmbajtje. Ato i përgjigjen pak ose aspak tregut të punës, cilësisë dhe përgatitjes së studentëve. Formimi profesional është i plotë dhe mbulon të gjithë industrinë e drurit në vendin tonë. Ky formim mbulon edhe industrinë e drurit që nuk ekziston më në vendin tonë siç mund të jenë prodhimi i pllakës së zdrukthit, fibrës, prodhimin e rimesos, kompesatos, imprenjimin e drurit, etj. Duhet të forcohet më shumë praktika profesionale ku studenti të dijë të përdorë dhe të njohë sa më mirë makinat. Këtu mendoj se duhen shtuar orët e praktikës, qoftë në laborator (baza prodhuese) ose nëpër ndërmarrjet e prodhimit. Nëse studenti do të përfshihej seriozisht në mësim dhe të plotësojë të gjitha praktikat e dhëna dhe të zhvillohen realisht do të jetë më mirë. Kurrikula aktuale përgjithësisht plotëson njohuritë rreth formimit profesional. Kurrikula përfshin lëndët kryesore të formimit profesional ndonëse sipas mendimit tim mund të rishikohet mundësia e praktikave profesionale të drejtuara, pra lidhje më e mirë e teorisë me praktikën. 1. Mendoj se nuk duhet kufizuar ky formim vetëm në një drejtim - në atë arkitektonik. 2. Nuk është prezantuar përmbajtja e kurrikulës në departament, për pasojë nuk mund të jap një përgjigje të vlefshme. Formimi professional i përgjigjet një inxhinieri të shumë viteve më parë i aftë për projektim linjash e llogaritje normash. Por kjo vetëm në linjë të drejtë prodhimi. Shumëllojshmëria e kontratave brenda një ndërmarrjeje ka sjellë një përshtatje të mirë të të diplomuarëve në prodhim. Në nivelin profesional duhet të kishte më shumë lëndë të formimit profesional (psh Teoria e prerjes). Mendoj se aftësimi shkencor duhet të jetë në korrelim të fortë pozitiv, me formimin profesional. Për këtë … Në peshë ngarkesë në raport me disiplinat e fushave të tjera, më se të mjaftueshme. E rëndësishme të ndryshohet përmbajtja e njohurive në disa prej disiplinave, duke ju përshtatur realitetit të tregut të punës dhe zhvillimit teknologjik.
Ramadan TOPUZI
- 207 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela3.111/6. Për aftësimin menaxhues/organizativ/drejtues B001 B002
B003 B004 B005 B006 B007 B008 B009 B010 B011 B014
B015
Është në masën 130 - 140 % Sot kjo lëndë është eliminuar, hequr. Por për faktin e rritjes cilësore të aftësive të përgatitjes profesionale të studentëve dhe të ndërmarjes së inisiativave drejtuese dhe organizuese të njësive të prodhimeve të objekteve prej druri, kjo kurrikul merr gjithmonë e më tepër një rëndësi të veçantë. Në kurrikul janë disa lëndë ekonomike si; Hyrje në ekonomi, Administrim biznesi, Tregu dhe Marketingu, Financë-Kontabiliteti që mendoj se janë mjaftueshëm për aftësimin menaxhues. Mendoj se kurrikula është e plotë përsa i përket aftësimit menaxhues, organizativ, drejtues. Kurrikulat janë mjaftueshëm në këtë drejtim. Mendoj se në kurrikul ka mjaftueshëm lëndë që i ndihmojnë studentët në aftësimin e tyre si menaxherë apo drejtues të mirë, megjithëse ka nevojë për përmirësim. Por niveli i studentëve është i dobët dhe mendojnë se nuk i interesojnë dhe nuk i kushtojnë rëndësinë e duhur. Mendoj se kurrikula aktuale jep mjaftueshëm njohuri në këto drejtime. Në kurrikul përfshihen lëndë të karakterit ekonomik ku studenti mud të marrë njohuri menaxhuese, si dhe Organizim Drejtim Prodhimi, ndonëse mund të futen edhe elemente të rinj në përshtatje me tregun. Mendoj se ky aftësim duhet të jetë domosdoshmërisht pjesë e formimit profesional. Përgjithësisht trajtohen drejtë. Jo mirë besoj trajtohen marrëdheniet kontraktore, baza ligjore e veprimtarisë, etj. Përgjithësisht praktika mesimore disa-mujore e menaxhuar në kurrikul nuk e plotëson qëllimin e formimit/aftësimit menaxhues. Nivel i mjaftueshëm. Mendoj se studentët aftësohen shumë me njohuri në këtë drejtim. Trajtohen shumë lëndë që japin një formim të mjaftueshëm në këtë fushë. Pak, vetëm më pak se 5% e totalit të lëndëve. Raportet normale për një aftësim real në këto fusha parashikojnë 10-15% të ngarkesës totale mësimore. E nevojshme që dhe përmbajtja e njohurive të detajohet më shumë në aspektin e llogaritjes së kostove të aktiviteteve e marketingut. Nuk duhet harruar se shumë herë punësimi i të diplomuarëve është biznesi i tyre i vogël.
Tabela 3.111/7. Për lëndët arkitektonike dhe aftësitë projektuese B001 B002 B003 B004 B005 B006 B007 B008
Jo plotësisht, e vlerësoj 60 - 70 %. Sado që në këtë drejtim punohet (me detyra dhe projekte kursi) studenti ynë nuk di të projektojë, pra aftësitë e tij projektuese janë të dobëta. Këto më së shumti i plotëson kurrikula e Masterit Shkencor. Jo, në këtë drejtim duhet të punohet për një përmirësim të kurrikulës me disiplina që plotësojnë këtë aftësi të studentit. Jo, nuk është e mjaftueshme aq sa bëhet në kurrikulën tonë. Aftësitë projektuese janë të pakta me aq sa marrin nga kurrikula jonë. Mendoj se duhen bërë përmirësime që të bëhet më interesante për studentët dhe të jetë më mirë e adoptueshme me nevojat e tregut. Mendoj që kurrikula aktuale duhet të ndryshohet pjesërisht për të krijuar më shumë hapsira për dhënien e njohurive në fushën e interier dizajn. Mendoj se ka mundësi që së bashku me programet e Masterit Shkencor studenti të marrë njohuritë bazë të aftësive projektuese.
Ramadan TOPUZI
- 208 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.111/7. (Vazhdim)
B009
B010 B011 B014 B015
Lidhur me lëndët arkitektonike, kërkesa e tregut sot plotësohet vetëm në kontekstin e projektimeve të brendshme. Kryesisht projektimet e brendshme me funksione të banimit, administrative, social-kulturore, objektet e kultit, funksione tregtare. Mungon aftësimi i inxhinierit të Përpunim Drurit lidhur me projektimet në eksterier, vlerave funksionale dhe vlerave estetike. Mungon aftësimi i inxhinierit të Përpunim Drurit lidhur me projektimet në nivel urban. (Dizajni urban me materiale ekologjike) Mungon aftësimi projektues i inxhinierit të Përpunim Drurit lidhur restaurimin e eksterierëve dhe interiereve te funksioneve të ndryshme. Mungon integrimi i inxhinierit të Përpunim Drurit në formimet arkitektonike në nivelet e para të studimit. (mendoj se është e pamjaftueshme përballja e tij me arkitekturën vetëm në nivelet shkencore dhe profesionale). Nuk besoj. Studentët nuk arrijnë të përfitojnë përpunimin/projektimin e një numri të madh asamblesh. Mbeten vetëm në objekte të veçanta, disa edhe të vjtëruara. Nuk punojnë dot me projektin me module (firmat e mëdha). Nuk njohin përdorimin e katalogëve, etj. Mbeten në ndjekjen e buxhetit të klientit me qëllim përfitimin maksimal nga porosia. Jo mjaftueshëm. Kuurrikula e lëndëve arkitektonike trajtohet vetëm në Master Shkencor aktualisht. Mendoj se koncepte bazë duhet të jepen që në Bachelor. Nuk e plotëson me njohuritë e marra në Bachelor. Në opinionin tim një nga zhvillimet e ardhshme të kurrikulës mësimore do të ketë të bëjë me shtimin sasior të këtyre njohurive.
Tabela 3.111/8. Për profilin e inxhinierit që përgatitet B001 B002 B003 B004 B005
B006
B007
B008
B009
B010 B011 B014 B015
Nuk është i updatet-uar në teknologjitë e reja si dhe në strukturën e sektorit të përpunim drurit në vendin tonë. Inxhinieri i Drurit është i humbur në tregun e punës si pasojë e aftësisë së pakët profesionale. Profili i inxhinierit që përgatisim është i dobët pasi vijnë studentë të dobët nga shkolla e mesme. Inxhinieri që ne përgatisim ka më shumë formim në teknologji të drurit por jo në drejtim të dizajnit. Sipas kurrikulës aktuale përgatisim një inxhinier Përpunim Druri. Mendoj se duhet ta përshtasim edhe drejt projektimit dhe dizajnit. Profili i inxhinierit që ne përgatisim është i orientuar drejt një inxhinieri të tregut të përpunimit të drurit por mendoj se tregu i punës është duke u orientuar drejt dizajnit dhe kjo do të çonte dhe në një rritje të interesave nga ana e studentëve për të zgjedhur këtë drejtim studimi. Inxhinieri që ne përgatisim me kurrikulën aktuale i përket më shumë një industrie që bën përpunimin e thellë të drurit (fabrika, kombinate) Ndërsa "industria" aktuale në vend bën më pak përpunim me dru masiv dhe më shumë prodhim me panele që vijnë nga importi. Në fund ajo që shitet, mbetet "design". Pavarësisht nga emri i profilit i cili nuk futet tek profesionet e preferuara të të rinjve, mendoj që mund të konsiderohet tek drejtimet që të pajis me një profesion ku edhe tregu mund të ketë kërkesa. Duhet ti shërbejë më shumë tregut të punës sot, jo vetëm për projektimet e brendshme por edhe ato të jashtme të funksioneve të ndryshme. Duhet ti referohet teknologjive të niveleve bashkëkohore, (veçanërisht të tre dekadave të fundit në nivel ndërkombëtar). Cikli studimor përgatit një inxhinier druri klasik/tradicional, të ngurtë dhe jo të zhdërvjellët. Vëmendja mbetet në industri druri por ka mungesa të njohurive në drejtimet mekanike, elektrike/elektronike të problemeve makinerive në ndërmarrje. Ndarja në dy nivele Bachelor dhe Master ka sjellë konfuzion. Profil i aftë për tregun e punës. Profil që vazhdon të orientohet nga struktura e industrisë së drurit deri në vitet '90. Urgjente identifikimi i një profili të ri në përshtatje me tregun e punës dhe zhvillimet e ardhshme.
Ramadan TOPUZI
- 209 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.111/9. Komente të përgjithshme (vërejtje sugjerime) B001
B002
B003 B004 B007 B008 B009 B010 B011 B014 B015
Mund të përmirësohet duke reduktuar lëndët e formimit jo profesional dhe rritur lëndët e interierit, programet α-CAM, 3D-MAX, materialet inxhinierike me bazë druri, stilet dhe historinë e artit në mobileri. Duke rritur numrin e laboratoreve dhe ushtrimeve, të cilat duhet të jenë 50% e orëve në lëndët profesionle. Ka ardhur koha që studenti ynë të ketë një nivel të lartë tekniko-teknologjik. Duhet që për përgatitjen cilësore të studentit për aftësimin e tij në tregun e punës, të arritjeve dhe realizimin e tij në teori dhe praktikë të të rejave të shkencës dhe praktikës në industrinë e drurit, duhet domosdoshmërisht dhe menjëherë të kryhen vlerësimet reale të kurrikulave mësimore. Në këtë drejtim, ka ardhur koha që në Departamentin e Industrisë së Drurit të realizohen deri në dy diploma për tregun e punës dhe për ekzistencën tonë (në Bachelor dhe në Master Profesional dhe Shkencor). Të vijnë studentë të përgatitur nga shkolla e mesme dhe kjo arrihet: - Nota mesatare në shkollën e mesme mbi 7. - Përcaktimi i kuotave të pranimit në degët e preferuara si juridik, ekonomik, mjedis, etj. Del imediate drejtimi i kurrikulës në fushën e interierit të brendshëm, kërkesë e tregut në ditët e sotme. Domosdoshmëri: 1. Ndryshimi i programit të studimit. 2. Të kthejmë diplomën atraktive. 3. Të rrisim nivelin cilësor të studimeve. Mendoj se kurrikula duhet të përditësohet vazhdimisht, me të rejat e shkencës dhe teknologjisë dhe t’i kushtuhet më shumë vëmendje lidhjeve të Departamentit me ndërmarrjet e biznesit në këtë drejtim. Organizimi i pyetësorit: jo vetëm me pyetje të hapura. Duhet rivlerësuar krijimi në vite i disa lëndëve me vetëm 1 apo 2 kapituj të lëndëve bazë inxhinierike. Mendoj të ringushtohen si më parë. Pa përgjigje. Nuk kam komente. Përsa i përket formimit të përgjithshëm kurrikula i përmbush kritetret për t’u dhënë studentëve një formim bazë të nevojshëm.
Ramadan TOPUZI
- 210 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.112. Përmbledhje e analizës sipas profesioneve (mesatarja dhe gabimi standard)
Numri i të anketuarve
Profesioni i të anketuarve
BACHELOR
L. F. përgjith.
MASTER SHKENCOR
Vlerësimi Vlerësimi L. F. L. inxh. L. orient L. F. L. me L. F. Master Bachelor përgj. & bazë ekon-bizn profesion zgjedhje Profesion. Shkencor profesion
MASTER PROFESIONAL
L. F. Profes.
Vlerësimi i Vlerësimi përgjithshëm L. I. F. Master bazë Profesional
Mes. G.St Mes. G.St Mes. G.St. Mes. G.St Mes. G.St. Mes. G.St. Mes. G.St Mes. G.St. Mes. G.St Mes. G.St Mes G.St Mes. G.St. Mes. G.St. Inxh. P. Druri & P. B. Lab.
51
3.68 0.07 4.01 0.05 3.92 0.05 4.34 0.03 3.47 0.05 3.94 0.02 4.04 0.05 4.16 0.04 4.11 0.03 4.35 0.05 4.13 0.05 4.23 0.04 4.02 0.02
Stu. Master & Ish stud.
8
3.95 0.15 4.18 0.08 4.3 0.10 4.65 0.05 3.83 0.12 4.24 0.24 4.38 0.10 4.65 0.07 4.53 0.06 4.79 0.06 4.5 0.1 4.61 0.06 4.36 0.03
Arsimi i Lartë
52
3.75 0.06 3.82 0.05 3.83 0.05 4.25 0.03 3.35 0.05 3.85 0.02 3.99 0.04 3.93 4.07 3.95 0.03 4.07 0.05 3.9 0.05 3.98 0.04 3.89 0.02
Arkitekt
6
4.00 0.14 4.35 0.09 3.78 0.14 4.42 0.07 3.62 0.12 4.07 0.05 4.06 0.14 3.95 4.36 4.00 0.09 4.36 0.13 4.17 0.12 4.26 0.09 4.08 0.04
Ekonomistë 34
3.52 0.09 3.99 0.06 3.76 0.07 4.19 0.04 3.22 0.07 3.78 0.03 3.79 0.06 4.02 4.28 3.92 0.09 4.28 0.06 3.99 0.07 4.12 0.05 3.87 0.02
Arsimi i Mesëm
119 3.71 0.04 3.98 0.03 3.89 0.03 4.28 0.02 3.17 0.04 3.85 0.01 3.89 0.03 3.95 0.03 3.93 0.02 4.19 0.03 3.88 0.03 4.02 0.02 3.89 0.01
L. F. Përgjith. – Lëndë të formimit të përgjithshëm L. inxh. bazë – Lëndë inxhinierike bazë L. orient. ekon-bizn – Lëndë të orientuara ekonomi-biznes L. F. profesion. – Lëndë të formimit profesional L. me zgjedhje – Lëndë me zgjedhje L. I. F. bazë – Lëndë inxhinierike të formimit bazë
Ramadan TOPUZI
- 211 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Profesioni i të anketuarve
Grupimi i lëndëve
NIVELI I STUDIMEVE
Tabela 3.113. Përmbledhje e analizës sipas profesioneve për çdo modul (mesatarja dhe gabimi standard)
Nr
Lëndë inxhinierike bazë
BACHELOR
Lëndë të formimit të përgjithshëm
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Ramadan TOPUZI
Modulet që zhvillohen
Matematikë me elementë të statistikës Informatikë Fizikë Kimi e përgjithshme dhe inorganike Kimi organike Kimi druri Gjuhë e huaj(Anglisht) Gjeometri deskriptive Vizatim industrial Mekanike teorike Detalet e makinave Rezistenca e materialeve Termoteknikë Elektroteknikë Bazat e automatizimit AutoCAD
Inxh. P. Druri & P. B. Lab
Studentë Master & Ish studentë
Mes.
G.S.
Mes.
G.S.
Mes.
G.S.
Mes
G.S.
Mes.
G.S.
Mes.
G.S.
Mes.
G.S.
4.06
0.16
4.38
0.26
4.38
0.12
3.83
0.31
3.82
0.23
4.40
0.07
4.2481
0.0587
4.04 3.22
0.12 0.20
4.00 3.63
0.27 0.46
4.08 3.13
0.12 0.19
3.83 3.67
0.81 0.21
3.59 2.94
0.17 0.23
4.38 3.22
0.10 0.11
3.9222 3.1889
0.0502 0.0788
3.10
0.20
3.75
0.31
3.17
0.18
4.17
0.40
3.09
0.23
3.13
0.10
3.1333
0.0760
3.20 4.27 3.86 4.55 4.69 3.73 3.65
0.18 0.11 0.17 0.11 0.09 0.14 0.18
3.25 4.75 3.88 4.50 4.88 3.75 3.88
0.37 0.16 0.64 0.19 0.13 0.25 0.23
3.02 4.25 4.23 4.00 4.58 3.44 3.73
0.18 0.12 0.15 0.19 0.09 0.15 0.16
4.19 4.67 4.17 5.00 4.67 3.67 4.17
0.04 0.03 0.17 0.00 0.21 0.21 0.17
3.22 4.38 3.85 4.29 4.44 3.85 3.91
0.07 0.16 0.20 0.15 0.18 0.18 0.18
3.79 4.21 3.96 4.36 4.83 3.65 3.82
0.06 0.08 0.09 0.07 0.04 0.08 0.08
3.1444 4.2778 3.9815 4.3370 4.7037 3.6519 3.7889
0.0745 0.0512 0.0656 0.0501 0.0383 0.0583 0.0618
3.88
0.16
4.25
0.25
3.75
0.16
4.67
0.21
4.12
0.15
4.01
0.08
3.9704
0.0600
3.63 3.49 3.86 4.59
0.17 0.17 0.18 0.12
4.00 4.00 3.75 4.88
0.45 0.19 0.16 0.13
3.44 3.50 3.60 4.54
0.19 0.18 0.14 0.12
4.00 4.00 4.50 4.50
0.45 0.26 0.22 0.22
3.44 3.85 3.74 4.26
0.19 0.18 0.19 0.19
3.38 3.48 3.81 4.50
0.09 0.09 0.07 0.08
3.4407 3.5593 3.7815 4.5037
0.0660 0.0660 0.0603 0.0534
Arsimi i Lartë
- 212 -
Arkitektë
Ekonomistë
Arsimi i Mesëm
Vlerësimi i përgjithshëm
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.113. (Vazhdim)
Lëndë të orientuara ekonomi-biznes Lëndë të tjera (me zgjedhje)
BACHELOR
17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37
Ramadan TOPUZI
Mikro ekonomi dhe makro ekonomi Hyrje në ekonomi Administrim biznesi Financë dhe kontabilitet Njohuri mbi të drejtën Treg dhe marketing Organizim dhe drejtim prodhimi Cilësia e prodhimeve Komunikim biznesi Shkenca e punës Materialet ndihmëse Historia e mobiljeve Shfrytëzimi i pyjeve Dendrokronologji Remonti i makinerive të përpunim drurit Prodhimi i letrës Insektet dhe kërpudhat ksilofage Menaxhimi i karrierës Administrim publik Edukim fizik Prodhime speciale druri
3.47
0.15
4.13
0.30
3.17
0.17
3.83
0.31
3.44
0.18
3.39
0.10
3.4000
0.0675
3.24 4.18 3.67 3.39 4.20
0.15 0.11 0.13 0.17 0.12
4.00 4.38 4.50 4.25 4.38
0.27 0.26 0.33 0.31 0.50
3.31 3.98 3.67 3.63 4.21
0.17 0.13 0.13 0.13 0.10
3.67 3.83 3.17 3.67 4.50
0.21 0.60 0.54 0.61 0.22
3.21 3.82 3.71 3.38 4.12
0.21 0.22 0.21 0.22 0.17
3.52 3.94 3.86 3.66 4.08
0.10 0.08 0.09 0.09 0.08
3.4037 3.9889 3.7704 3.5889 4.1519
0.0671 0.0581 0.0609 0.0653 0.0531
4.63
0.07
4.75
0.25
4.42
0.09
4.67
0.21
4.32
0.18
4.34
0.08
4.4296
0.0498
4.69 4.00 3.71 4.16 3.55 3.59 3.35
0.07 0.13 0.14 0.13 0.17 0.18 0.19
4.88 4.13 3.63 3.75 4.25 3.63 3.75
0.13 0.30 0.26 0.25 0.25 0.26 0.31
4.42 3.92 3.56 3.67 3.38 3.73 3.42
0.11 0.14 0.15 0.14 0.16 0.14 0.15
4.50 3.33 2.67 4.17 3.67 4.17 3.17
0.22 0.21 0.56 0.17 0.21 0.31 0.48
4.29 3.82 3.47 3.76 3.68 3.44 3.18
0.21 0.19 0.21 0.15 0.21 0.26 0.20
4.44 4.08 3.61 3.63 3.11 3.55 2.19
0.07 0.08 0.09 0.08 0.11 0.11 0.11
4.4778 3.9889 3.5815 3.7704 3.3630 3.5926 3.1519
0.0483 0.0574 0.0632 0.0550 0.0720 0.0717 0.0748
4.08
0.11
4.50
0.19
3.71
0.15
3.83
0.31
3.79
0.19
3.82
0.08
3.8667
0.0583
3.08
0.20
4.13
0.52
3.00
0.17
3.17
0.54
3.03
0.25
2.95
0.13
3.0333
0.0837
3.37
0.17
3.50
0.57
3.40
0.17
3.50
0.56
2.82
0.23
3.19
0.11
3.2370
0.0759
3.10 3.00 2.65 4.25
0.16 0.17 0.17 0.14
3.88 3.00 3.13 4.63
0.23 0.50 0.55 0.18
3.19 2.92 2.42 3.98
0.16 0.17 0.17 0.12
3.33 3.33 3.33 4.17
0.21 0.21 0.56 0.31
2.79 2.76 2.21 3.97
0.22 0.19 0.21 0.16
2.95 2.81 2.15 3.86
0.12 0.12 0.11 0.10
3.0407 2.8778 2.3593 4.0000
0.0743 0.0750 0.0757 0.0610
- 213 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.113. (Vazhdim) 38 39 40
Lëndë të formimit profesional
BACHELOR
41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53
Ramadan TOPUZI
Njohuri për pyllin Studim druri Stuktura e drurëve kryesorë Lëndë e sharruar Mbrojtja e drurit Tharje druri Ngjitja dhe lustrimi i drurit Përpunimi sipërfaqësor i drurit Instrumentat prerës Makinat dhe përpunimi mekanik i drurit Gjysëm fabrikatet prej druri Prodhime të gatshme druri Makinat me komandim numerik CNC Transporti i brendshëm Mbrojtja e mjedisit në industrinë e drurit Sigurimi teknik
3.76 4.55
0.16 0.10
4.50 4.75
0.19 0.16
3.73 4.25
0.15 0.11
4.17 4.33
0.40 0.33
3.85 4.32
0.17 0.12
3.87 4.34
0.09 0.16
3.8481 4.3741
0.0626 0.0441
4.31
0.12
4.88
0.13
4.15
0.12
4.33
0.33
4.15
0.13
4.18
0.07
4.2185
0.0501
4.31 4.39 4.55
0.13 0.11 0.11
4.75 4.63 4.88
0.16 0.18 0.13
4.25 4.42 4.62
0.10 0.10 0.09
4.50 4.83 4.67
0.22 0.17 0.33
4.15 4.47 4.53
0.18 0.15 0.14
4.27 4.30 4.54
0.07 0.08 0.07
4.2667 4.3852 4.5667
0.0510 0.0487 0.0443
4.65
0.08
5.00
0.00
4.54
0.09
5.00
0.00
4.47
0.12
4.55
0.05
4.5815
0.0371
4.35
0.14
4.75
0.25
4.5
0.08
4.5
0.22
4.35
0.13
4.46
0.06
4.4444
0.0446
4.29
0.13
4.63
0.26
4.35
0.09
4.33
0.33
4.12
0.16
4.46
0.06
4.3667
0.0467
4.41
0.12
4.63
0.18
4.38
0.10
4.50
0.22
4.12
0.19
4.42
0.06
4.3815
0.0466
4.29
0.13
4.63
0.18
4.29
0.11
4.00
0.26
4.15
0.16
4.35
0.07
4.3037
0.0499
4.25
0.14
4.88
0.13
4.21
0.11
4.17
0.31
4.06
0.16
4.23
0.08
4.2259
0.0544
4.49
0.08
4.38
0.18
4.27
0.10
4.50
0.22
4.06
0.18
4.25
0.08
4.2852
0.0485
4.16
0.15
4.38
0.26
3.69
0.14
3.83
0.31
3.50
0.23
3.82
0.08
3.8370
0.0615
4.20
0.13
4.00
0.27
3.90
0.13
4.33
0.21
4.09
0.18
3.93
0.08
4.0074
0.0563
4.29
0.09
4.75
0.16
4.40
0.11
4.67
0.21
4.59
0.15
4.48
0.06
4.4926
0.0416
- 214 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.113. (Vazhdim) Lëndë të formimit të përgjithshëm
55 56 57 58 59 60 61 62 63
Lëndë të specialitetit dhe të tjera
MASTER SHKENCOR
54
64 65 66 67 68 69 70 71 72
Ramadan TOPUZI
Matematikë e aplikuar (zgjidhjet numerike) Impjantet industriale CIM (Proc. Pro. të Drejt. me Kompjuter) Menaxhimi i burimeve njerëzore Tregu dhe marketingu ndërkombëtar Automatizimi i prodhimit Menaxhimi i cilësisë Gjuhë e huaj (e dytë) Studim druri (thellim) Teoria e prerjes së drurit Teoria e ngjitjes dhe lustrimit të drurit Konstruksione druri Projektimi i linjave Dizajni i mobiljeve Cikli i jetës i prodhimeve prej druri Modelet e prerjes Studim tematik Konservimi, restaurimi i drurit në veprat e artit Biomasa lignocelulozike
3.84
0.15
4.13
0.35
4.13
0.09
3.83
0.17
3.68
0.19
3.95
0.07
3.9333
0.0534
4.12
0.13
4.50
0.27
3.87
0.11
3.83
0.31
3.44
0.23
3.76
0.07
3.8296
0.0553
4.31
0.13
4.63
0.18
3.87
0.13
4.33
0.33
3.76
0.18
3.67
0.09
3.8852
0.0598
3.55
0.15
4.13
0.13
3.37
0.14
4.00
0.37
3.82
0.15
3.73
0.09
3.7259
0.0591
3.69
0.14
4.38
0.26
4.00
0.12
4.17
0.31
3.91
0.17
3.91
0.08
3.9037
0.0555
4.45
0.10
4.75
0.25
4.08
0.13
4.67
0.21
4.00
0.16
4.00
0.08
4.1370
0.0519
4.63 3.75 4.33
0.07 0.16 0.11
5.00 3.50 4.38
0.00 0.38 0.18
4.37 3.87 4.06
0.08 0.12 0.11
4.83 2.83 4.17
0.17 0.60 0.31
4.24 3.44 4.15
0.15 0.19 0.16
4.37 3.75 3.95
0.06 0.09 0.07
4.4296 3.7037 4.0852
0.0410 0.0626 0.0482
4.16
0.12
5.00
0.00
4.19
0.10
3.50
0.56
4.29
0.12
4.12
0.06
4.1741
0.0456
4.47
0.09
5.00
0.00
4.42
0.09
4.00
0.63
4.41
0.12
4.27
0.06
4.3704
0.0421
4.37 4.41 4.71
0.11 0.10 0.11
4.88 4.88 5.00
0.13 0.13 0.00
4.15 4.08 4.60
0.11 0.13 0.08
4.33 4.33 4.67
0.33 0.33 0.21
4.24 4.15 4.47
0.21 0.18 0.18
4.17 3.96 4.55
0.07 0.10 0.06
4.2370 4.1259 4.5926
0.0502 0.0603 0.0435
3.98
0.12
4.38
0.26
3.73
0.16
3.67
0.56
4.06
0.18
3.85
0.08
3.8889
0.0573
4.47 3.78
0.09 0.14
4.75 4.38
0.16 0.32
4.04 3.75
0.12 0.15
4.17 3.83
0.31 0.17
4.15 3.91
0.18 0.16
4.07 3.77
0.08 0.09
4.1704 3.8045
0.0528 0.0607
3.75
0.14
4.50
0.27
3.25
0.18
3.33
0.33
3.47
0.20
3.40
0.10
3.4778
0.0694
3.35
0.17
4.00
0.33
2.96
0.17
3.50
0.22
2.97
0.21
3.38
0.09
3.2630
0.0695
- 215 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Lëndë të formimit profesional
73 74 75 76 77 78 79
Lëndë të specialitetit dhe të tjera
MASTER PROFESIONAL
Tabela 3.113. (Vazhdim)
80 81 82
84 85
Ramadan TOPUZI
Drurët kryesorë industrial Arkitektura e interierit Dizajni i mobiljeve Restaurimi i veprave të artit në dru Teknikat e ngjitjes së drurit Konstruksione arkitektonike Menaxhimi i cilësisë Teknikat e përpunimit mekanik të drurit CAD-CAM Histori mobiljesh Ndriçimi në interier dhe eksterier Përdorimi i drurit në fasada Anglisht
4.49
0.12
4.63
0.18
4.06
0.11
4.17
0.31
4.24
0.12
4.15
0.06
4.2222
0.0452
4.57 4.73
0.10 0.08
4.75 4.88
0.16 0.13
4.44 4.56
0.08 0.08
4.50 4.83
0.22 0.17
4.56 4.65
0.11 0.08
4.50 4.74
0.07 0.04
4.5185 4.6963
0.0412 0.0317
3.75
0.17
5.00
0.00
3.46
0.16
3.83
0.40
4.00
0.16
3.62
0.08
3.7074
0.0640
4.45
0.10
4.75
0.16
4.12
0.10
4.50
0.34
4.15
0.16
4.17
0.07
4.2333
0.0470
4.12
0.15
4.75
0.16
3.81
0.13
4.33
0.33
4.12
0.17
3.97
0.08
4.0185
0.0571
4.69
0.07
4.88
0.13
4.40
0.09
4.33
0.21
4.53
0.11
4.47
0.05
4.5148
0.0351
4.43
0.09
4.50
0.19
4.06
0.11
4.50
0.22
4.21
0.15
4.22
0.07
4.2407
0.0450
4.43 3.47
0.09 0.16
4.63 4.50
0.18 0.19
4.13 3.27
0.12 0.19
4.67 3.50
0.21 0.56
4.03 3.53
0.18 0.22
3.78 3.33
0.09 0.09
4.0481 3.4074
0.0561 0.0659
3.67
0.17
4.00
0.19
3.48
0.14
4.00
0.26
3.68
0.18
3.38
0.10
3.5222
0.0653
4.08
0.15
4.50
0.19
3.75
0.13
4.50
0.22
3.94
0.17
3.82
0.09
3.9074
0.0604
4.18
0.11
4.13
0.52
4.21
0.29
3.67
0.21
4.00
0.18
4.13
0.07
4.1259
0.0492
- 216 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Aktiviteti i të anketuarve
Nr. anketuarve anketuarve
Tabela 3.114. Përmbledhje e analizës sipas aktivitetit (mesatarja dhe gabimi standard)
Punime me pllaka P. me pllaka & dru masiv P.dru masiv Punime me porosi Tapiceri Lëndë e sharruar
BACHELOR
MASTER SHKENCOR
Vlerësimi Bachelor
L. F. përgj
L. inxhinie. bazë
L. orient ekon-biznes
L. formim profesional
L. zgjedhje
Mes
G.St
Mes
G.St
Mes
G.St
Mes
G.St
Mes
G.St
Mes
44
3.61
0.07
4.01
0.05
3.92
0.05
4.23
0.04
3.37
0.06
47
3.70
0.07
4.03
0.05
3.97
0.04
4.31
0.03
3.26
24
3.73
0.09
4.01
0.07
4.10
0.06
4.36
0.04
48
3.58
0.05
3.76
0.04
3.70
0.04
4.19
56 6
3.85
0.05
4.13
0.04
3.88
0.04
3.95
0.02
4.22
0.11
3.93
0.12
Vlerësimi Master Shkencor
MASTER PROFESIONAL
L. F. profes.
L. I. F. bazë
Vlerësimi Master Profesional
G.St
Mes
G.St
Mes
G.St
Mes
G.St
Mes
G.St
4.09
0.03
4.04
0.06
4.03
0.05
4.04
0.04
3.96
0.02
0.04
3.95
0.03
3.98
0.05
3.96
0.05
3.97
0.04
3.94
0.02
4.18
0.06
4.11
0.04
4.13
0.08
4.08
0.08
4.11
0.05
4.03
0.02
0.04
3.91
0.03
3.90
0.02
3.97
0.04
3.93
0.04
3.95
0.03
3.83
0.01
3.94
0.04
3.94
0.04
3.94
0.03
3.97
0.05
3.89
0.05
3.93
0.04
3.95
0.01
3.92
0.14
4.21
0.10
4.09
0.08
4.04
0.12
3.95
0.12
4.00
0.08
4.06
0.04
L. F. Përgj. & profesion
L. formim profesional
G.St
Mes
G.St
Mes
G.St
Mes
3.87
0.02
4.03
0.05
4.14
0.05
0.06
3.90
0.02
3.89
0.05
3.99
3.36
0.08
3.96
0.03
4.03
0.07
0.02
3.23
0.04
3.75
0.02
3.88
4.35
0.02
3.29
0.05
3.94
0.02
4.48
0.08
3.45
0.16
4.05
0.06
Vlerësimi i përgjithshëm
L. F. Përgjith. – Lëndë të formimit të përgjithshëm L. inxhinie. bazë – Lëndë inxhinierike bazë L. orient. ekon-bizn – Lëndë të orientuara ekonomi-biznes L. formim. profesional – Lëndë të formimit profesional L. zgjedhje – Lëndë me zgjedhje L. I. F. bazë – Lëndë inxhinierike të formimit bazë
Ramadan TOPUZI
- 217 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Aktiviteti i të anketuarve
Grupimi i lëndëve
NIVELI I STUDIMEVE
Tabela 3.115. Përmbledhje e analizës sipas aktivitetit për çdo modul (mesatarja dhe gabimi standard)
Nr.
Lëndë inxhinierike të formimit bazë
BACHELOR
Lëndë të formimit të përgjithshëm
1
Ramadan TOPUZI
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Modulet
Matematikë me elementë të statistikës Informatikë Fizikë Kimi e përgjithshme dhe inorganike Kimi organike Kimi druri Gjuhë e huaj(Anglisht) Gjeometri deskriptive Vizatim industrial Mekanike teorike Detalet e makinave Rezistenca e materialeve Termoteknikë Elektroteknikë Bazat e automatizimit AutoCAD
Mes
G.S.
Me pllaka & dru masiv Mes G.S.
4.36
0.11
4.20
0.17
4.20
0.15
4.11
0.16
4.45
0.10
4.67
0.33
4.2481
0.0587
4.75 3.92
0.22 0.22
4.09 3.18
0.21 0.21
3.98 3.43
0.16 0.16
3.77 3.23
0.17 0.17
4.02 3.34
0.21 0.21
4.33 4.00
0.37 0.37
3.9222 3.1889
0.0502 0.0788
2.91
0.22
3.11
0.19
3.17
0.18
3.09
0.18
3.23
0.18
3.00
0.73
3.1333
0.0760
2.95 4.25 4.11 4.25 4.75 3.75 3.77
0.18 0.11 0.15 0.15 0.08 0.15 0.17
2.98 4.23 4.02 4.36 4.84 3.82 3.75
0.20 0.12 0.17 0.11 0.06 0.17 0.15
3.18 4.20 3.80 4.25 4.66 3.68 3.80
0.19 0.14 0.19 0.12 0.09 0.15 0.14
3.09 4.23 3.82 4.16 4.70 3.55 3.70
0.19 0.13 0.19 0.15 0.09 0.14 0.15
3.43 4.41 4.25 4.66 4.84 3.73 4.05
0.16 0.11 0.11 0.07 0.06 0.17 0.12
3.33 4.67 3.67 4.36 4.50 4.33 4.33
0.56 0.21 0.67 0.07 0.22 0.31 0.33
3.1444 4.2778 3.9815 4.3370 4.7037 3.6519 3.7889
0.0745 0.0512 0.0656 0.0501 0.0383 0.0583 0.0618
4.02
0.14
3.93
0.14
3.89
0.16
3.77
0.17
4.14
0.12
4.33
0.33
3.9704
0.0600
3.48 3.64 3.95 4.64
0.15 0.13 0.15 0.11
3.43 3.77 3.80 4.57
0.17 0.13 0.15 0.12
3.43 3.50 3.68 4.61
0.15 0.17 0.16 0.11
3.23 3.39 3.70 4.59
0.14 0.17 0.14 0.08
3.66 3.64 3.84 4.55
0.17 0.18 0.16 0.14
3.83 4.00 3.83 4.17
0.31 0.63 0.31 0.31
3.4407 3.5593 3.7815 4.5037
0.0660 0.0660 0.0603 0.0534
Punime me pllaka
Punime me dru masiv
Me porosi
Tapiceri
Lën.druri gatra
Vlerësimi i përgjithshëm
Mes
G.S.
Mes
G.S.
Mes
G.S.
Mes
G.S.
Mes
G.S.
- 218 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.115. (Vazhdim)
Lëndë të tjera (me zgjedhje)
Lëndë të orientuara ekonomi-biznes
17
Ramadan TOPUZI
18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
Mikro ekonomi dhe makro ekonomi Hyrje në ekonomi Administrim biznesi Financë dhe kontabilitet Njohuri mbi të drejtën Treg dhe marketing Organizim dhe drejtim prodhimi Cilësia e prodhimeve Komunikim biznesi Shkenca e punës Materialet ndihmëse Historia e mobiljeve Shfrytëzimi i pyjeve Dendrokronologji Remonti i makinerive të përpunim drurit Prodhimi i letrës Insektet dhe kërpudhat ksilofage Menaxhimi i karrierës Administrim publik Edukim fizik
3.41
0.19
3.55
0.16
3.50
0.17
3.25
0.18
3.25
0.17
3.33
0.21
3.4000
0.0675
3.48 4.23 3.70 3.57 4.18
0.14 0.15 0.15 0.18 0.16
3.43 4.07 4.02 3.89 4.07
0.14 0.12 0.12 0.13 0.12
3.59 4.07 3.68 3.77 4.34
0.15 0.16 0.16 0.13 0.11
3.32 3.91 3.73 3.52 4.23
0.14 0.16 0.16 0.15 0.12
3.39 3.91 3.77 3.66 4.02
0.13 0.12 0.12 0.17 0.11
3.83 4.17 4.00 3.17 4.33
0.17 0.37 0.37 0.48 0.33
3.4037 3.9889 3.7704 3.5889 4.1519
0.0671 0.0581 0.0609 0.0653 0.0531
4.57
0.11
4.41
0.10
4.68
0.08
4.32
0.10
4.43
0.11
4.17
0.65
4.4296
0.0498
3.55 3.93 3.93 3.98 3.41
0.11 0.15 0.18 0.14 0.40
4.64 4.16 3.86 3.55 4.25
0.07 0.04 0.11 0.18 0.25
4.64 4.02 4.02 3.75 3.39
0.08 0.14 0.15 0.11 0.16
4.36 3.89 3.89 3.43 3.09
0.13 0.15 0.16 0.17 0.17
3.34 3.05
0.23 0.20
3.84 3.30
0.13 0.16
3.57 2.93
0.19 0.19
3.39 2.86
0.20 0.19
4.43 4.07 4.07 3.80 3.41 3.73 3.39
0.12 0.13 0.13 0.11 0.18 0.17 0.19
4.67 4.17 4.17 3.33 2.67 4.50 4.33
0.21 0.31 0.34 0.56 0.56 0.22 0.33
4.4778 3.9889 3.5815 3.7704 3.3630 3.5926 3.1519
0.0483 0.0574 0.0632 0.0550 0.0720 0.0717 0.0748
4.09
0.14
3.86
0.14
4.05
0.12
3.73
0.16
3.84
0.13
4.00
0.63
3.8667
0.0583
3.16
0.22
2.82
0.23
3.05
0.20
3.07
0.20
2.91
0.21
2.17
0.54
3.0333
0.0837
3.09
0.19
3.07
0.19
3.30
0.19
3.34
0.19
3.41
0.17
3.17
0.54
3.2370
0.0759
2.86 3.14 2.73
0.17 0.12 0.13
2.98 2.75 2.36
0.21 0.19 0.16
3.00 2.84 2.23
0.19 0.19 0.13
2.91 2.64 2.30
0.21 0.22 0.14
3.05 2.86 2.34
0.16 0.19 0.15
3.50 3.33 2.67
0.22 0.21 0.33
3.0407 2.8778 2.3593
0.0743 0.0750 0.0757
- 219 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.115. (Vazhdim) 37 38 39 40
Lëndë të formimit profesional
41 42 43 44 45 46 47 48
50 51 52 53
Ramadan TOPUZI
Prodhime speciale druri Njohuri për pyllin Studim druri Stuktura e drurëve kryesorë Lëndë e sharruar Mbrojtja e drurit Tharje druri Ngjitja dhe lustrimi i drurit Përpunimi sipërfaqësor i drurit Instrumentat prerës Makinat dhe përpunimi mekanik i drurit Gjysëm fabrikatet prej druri Prodhime të gatshme druri Makinat me komandim numerik CNC Transporti i brendshëm Mbrojtja e mjedisit në industrinë e drurit Sigurimi teknik
4.18 3.70 4.30
0.13 0.16 0.14
4.00 4.00 4.45
0.16 0.13 0.10
4.18 3.98 4.45
0.13 0.17 0.10
3.89 3.68 4.23
0.14 0.18 0.12
3.82 3.77 4.39
0.15 0.17 0.11
4.33 4.00 4.67
0.33 0.37 0.21
4.0000 3.8481 4.3741
0.0610 0.0626 0.0441
4.14
0.15
4.27
0.11
4.50
0.09
3.95
0.15
4.27
0.09
4.67
0.33
4.2185
0.0501
4.25 4.14 4.50
0.15 0.18 0.12
4.20 4.34 4.55
0.11 0.09 0.13
4.45 4.48 4.70
0.09 0.10 0.08
4.20 4.48 4.55
0.15 0.09 0.11
4.36 4.61 4.70
0.10 0.09 0.08
4.67 4.67 4.83
0.33 0.21 0.17
4.2667 4.3852 4.5667
0.0510 0.0487 0.0443
4.57
0.10
4.57
0.10
4.75
0.07
4.64
0.09
4.59
0.09
4.83
0.17
4.5815
0.0371
4.39 4.41
0.13 0.15
4.43 4.32
0.12 0.11
4.52 4.43
0.09 0.10
4.61 4.41
0.10 0.10
4.45 4.55
0.11 0.08
4.50 4.50
0.22 0.22
4.4444 4.3667
0.0446 0.0467
4.30
0.14
4.27
0.11
4.64
0.08
4.61
0.08
4.52
0.09
4.33
0.33
4.3815
0.0466
4.27
0.13
4.36
0.13
4.20
0.14
4.25
0.13
4.52
0.09
4.33
0.42
4.3037
0.0499
4.43
0.10
4.48
0.12
3.98
0.17
4.02
0.17
4.34
0.10
4.67
0.33
4.2259
0.0544
4.23
0.14
4.30
0.11
4.32
0.10
4.27
0.12
4.32
0.13
4.33
0.21
4.2852
0.0485
3.82
0.19
3.82
0.13
3.77
0.12
3.66
0.12
4.09
0.12
3.67
0.21
3.8370
0.0615
3.84
0.19
3.98
0.13
4.02
0.12
4.09
0.12
4.07
0.12
4.33
0.21
4.0074
0.0563
4.48
0.13
4.55
0.09
4.52
0.09
4.39
0.12
4.41
0.09
4.67
0.21
4.4926
0.0416
- 220 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Tabela 3.115. (Vazhdim) Lëndë të formimit të përgjithshëm
55 56 57 58 59 60 61 62 63
Lëndë të specialitetit dhe të tjera
MASTER SHKENCOR/DND
54
64 65 66 67 68 69 70
72
Ramadan TOPUZI
Matematikë e aplikuar (zgjidhjet numerike) Impjantet industriale CIM (Procese Prodh. të Drejt. me Kompjuter) Menaxhimi i burimeve njerëzore Tregu dhe marketingu ndërkombëtar Automatizimi i prodhimit Menaxhimi i cilësisë Gjuhë e huaj (e dytë) Studim druri (thellim) Teoria e prerjes së drurit Teoria e ngjitjes dhe lustrimit të drurit Konstruksione druri Projektimi i linjave Dizajni i mobiljeve Cikli i jetës i prodhimeve prej druri Modelet e prerjes Studim tematik Konservimi, restaurimi i drurit në veprat e artit Biomasa lignocelulozike
4.02
0.14
3.86
0.13
4.07
0.11
3.89
0.13
4.07
0.10
3.17
0.48
3.9333
0.0534
4.02
0.12
3.61
0.14
3.93
0.10
3.82
0.13
3.91
0.12
3.50
0.56
3.8296
0.0553
4.23
0.13
3.61
0.17
3.82
0.13
3.91
0.15
3.80
0.14
4.17
0.40
3.8852
0.0598
3.75
0.14
3.73
0.16
3.66
0.16
3.68
0.16
3.80
0.14
4.17
0.40
3.7259
0.0591
3.82
0.16
3.95
0.12
3.93
0.14
3.86
0.15
4.00
0.13
4.17
0.31
3.9037
0.0555
4.05
0.16
4.18
0.12
4.32
0.13
4.25
0.13
4.11
0.11
4.00
0.37
4.1370
0.0519
4.43 3.89 4.30
0.11 0.17 0.11
4.50 3.59 4.09
0.09 0.14 0.12
4.50 3.75 4.18
0.09 0.15 0.11
4.34 3.32 4.00
0.12 0.18 0.10
4.43 3.91 4.02
0.09 0.13 0.13
4.17 4.00 4.33
0.31 0.37 0.21
4.4296 3.7037 4.0852
0.0410 0.0626 0.0482
4.27
0.11
4.32
0.09
4.36
0.09
4.09
0.10
4.14
0.13
4.50
0.22
4.1741
0.0456
4.59
0.09
4.30
0.11
4.43
0.09
4.32
0.10
4.39
0.10
4.33
0.21
4.3704
0.0421
4.18 4.20 4.61
0.15 0.13 0.12
4.25 4.00 4.50
0.12 0.17 0.14
4.43 4.11 4.59
0.11 0.16 0.09
4.25 4.18 4.73
0.11 0.13 0.08
4.39 4.11 4.50
0.11 0.18 0.11
4.33 4.67 4.83
0.21 0.21 0.17
4.2370 4.1259 4.5926
0.0502 0.0603 0.0435
4.14
0.15
3.93
0.14
4.00
0.11
3.68
0.15
3.82
0.14
4.00
0.26
3.8889
0.0573
4.34 4.09
0.14 0.11
4.25 3.74
0.13 0.14
4.18 3.98
0.13 0.14
3.98 3.70
0.16 0.16
4.20 3.77
0.11 0.17
4.50 4.00
0.22 0.37
4.1704 3.8045
0.0528 0.0607
3.57
0.18
3.43
0.13
3.61
0.18
3.57
0.19
3.34
0.16
3.67
0.48
3.4778
0.0694
3.23
0.18
3.25
0.13
3.25
0.18
3.14
0.19
3.39
0.16
3.17
0.48
3.2630
0.0695
- 221 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
Aneks
Lëndë të formimit profesional
73 74 75 76 77 78 79
Lëndë të specialitetit dhe të tjera
MASTER PROFESIONAL
Tabela 3.115. (Vazhdim)
80 81 82 83 84 85
Ramadan TOPUZI
Drurët kryesorë industrial Arkitektura e interierit Dizajni i mobiljeve Restaurimi i veprave të artit në dru Teknikat e ngjitjes së drurit Konstruksione arkitektonike Menaxhimi i cilësisë Teknikat e përpunimit mekanik të drurit CAD-CAM Histori mobiljesh Ndriçimi në interier dhe eksterier Përdorimi i drurit në fasada Anglisht
3.57
0.19
3.43
0.14
3.61
0.18
3.57
0.16
3.34
0.20
3.67
0.33
4.2222
0.0452
3.23 4.25
0.18 0.13
3.25 4.16
0.13 0.13
3.25 4.32
0.18 0.08
3.14 4.14
0.19 0.09
3.39 4.30
0.16 0.09
3.17 4.33
0.48 0.21
4.5185 4.6963
0.0412 0.0317
4.55
0.12
4.48
0.09
4.55
0.13
4.61
0.10
4.48
0.09
4.17
0.17
3.7074
0.0640
4.75
0.08
4.64
0.08
4.68
0.09
4.70
0.08
4.73
0.08
4.67
0.21
4.2333
0.0470
3.75
0.15
3.82
0.14
3.73
0.17
3.73
0.12
3.52
0.19
3.83
0.31
4.0185
0.0571
4.61
0.08
4.55
0.08
4.43
0.10
4.57
0.08
4.48
0.08
4.33
0.21
4.5148
0.0351
4.07
0.11
4.23
0.13
4.43
0.09
4.36
0.10
4.23
0.10
4.00
0.37
4.2407
0.0450
4.18 3.52
0.11 0.16
4.07 3.43
0.14 0.18
4.07 3.45
0.13 0.17
4.18 3.34
0.11 0.16
3.82 3.43
0.17 0.16
4.00 3.67
0.45 0.33
4.0481 3.4074
0.0561 0.0659
3.70
0.14
3.34
0.16
3.68
0.16
3.82
0.13
3.25
0.18
3.50
0.22
3.5222
0.0653
3.84
0.18
3.95
0.13
4.09
0.15
3.86
0.14
3.75
0.15
4.00
0.37
3.9074
0.0604
4.30
0.12
4.20
0.11
4.00
0.14
3.98
0.14
4.14
0.08
4.17
0.31
4.1259
0.0492
- 222 -
Universiteti Bujqësor i Tiranës
