GABAY NG GURO PANIMULA: ISYU AT HAMONG PANLIPUNAN Markahan: Unang Markahan Bilang ng araw ng pagtuturo: 6 Aralin: A. Isyu at Hamong Panlipunan 1. Ang Lipunan 2. Isyung Personal at Isyung Panlipunan
A. MGA PAMANTAYAN SA PAGKATUTO MGA ARALIN Isyu at Hamong Panlipunan 1. Ang Lipunan 2. Istrukturang Panlipunan at mga Elemento Nito 3. Kultura 4. Isyung Personal at Isyung Panlipunan
1
KASANAYANG PAMPAGKATUTO Natatalakay ang katuturan ng lipunan at ang mga bumubuo rito Nasusuri ang istrukturang panlipunan at ang mga elemento nito Nasusuri ang kultura bilang mahalagang bahagi ng pag-aaral ng lipunan Naipaliliwanag ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga isyung personal at isyung panlipunan Nasusuri ang bahagi ng bawat isa sa pagtugon sa mga isyu at hamong panlipunang kinahaharap sa kasalukuyan
Paalala sa Guro Mahalagang isaalang-alang ng guro na ang bahaging ito ng ay ginawa upang magbigay ng pangkalahatang tingin (overview) sa pagtalakay ng lipunan at ang mga isyu at hamong kinahaharap nito. Dahil dito, naiiba ang daloy ng pagtalakay sa ibang modyul na mismong tumutuon sa iba’t ibang isyu at hamong panlipunang kinahaharap sa kasalukuyan.
Ang apat na
modyul ay naglalaman ng mga bahaging katulad ng Alamin, Paunlarin, Pagnilayan, at Ilipat.
Subalit, dahil nga ang layunin ng bahaging ito ay
magbigay ng overview mapapansin na may bahagi itong naglalaman lamang ng
na Alamin, Paunlarin, Pagnilayan, at
Pagtataya.
Sa kabila nito,
naglalaman ito ng mga gawain sa iba’t ibang lebel sa pagkatuto na inaasahang makatutulong sa guro sa pagtaya sa mga natutunan ng mga mag-aaral sa paksa. Inaaasahan na ang mahusay na pagkatuto ng mga mag-aaral sa lipunan at mga isyu at hamong panlipunan ay makatutulong sa obhektibong pagtingin at pagtugon nila sa bawat isyu at hamong tatalakayin sa iba’t ibang modyul sa kabuuan.
Mahalagang sa bahaging ito ay maipaunawa sa
mga mag-aaral ang “Sociological Imagination”. Nararapat na makita nila na ang kanilang karanasan ay hindi iba o nalalayo sa mga isyu at hamong kinakaharap ng ating lipunan sa kasalukuyan. Bilang kabahagi ng lipunan, maaaring ang kanilang mga nararanasan ay may kaugnayan sa malaking kaganapang sa lipunang ating ginagalawan. Sa pagpapaunawa na ang lahat, kabilang
ang
mga
mag-aaral,
ay
may
ginagampanang
bahagi
sa
pagkakaroon ng mga isyu at hamong panlipunan samakatuwid, ang lahat ay mayroon ding kabahagi sa pagtugon sa mga isyu at hamong panlipunang ating nararanasan.
2
B. PLANO SA PAGTATAYA Mapa ng Pagtataya
Yugto ng Pagkatuto Alamin
Uri ng Pagtataya Gawain
( Diagnostic, Formative, Summative )
Gawain 1: Larawan- Suri Diagnostic
Gawain 2: Timbangin Mo Paunlarin
Pagnilayan at Unawain
Gawain 3: Photo Essay
Formative Formative
Gawain 4. Modified True or False
Formative
Gawain 5. Personal o Panlipunan?
Formative
Gawain 6. Pangatuwiranan mo!
Formative
Gawain 7. Awit-Suri
Formative
Gawain 8. Ako ay Kabahagi
Summative
C. MGA YUGTO NG PAGKATUTO Panimula Tinatalakay sa panimulang aralin na ito ang mga katangian ng lipunan. Mahalaga ito sapagkat kailangan munang malaman ng mag-aaral kung anoano ang mga bumubuo sa lipunan upang maunawaan ang ugat ng mga isyu 3
at hamon na ating nararanasan sa kasalukuyan. Binibigyang-linaw rin sa panimulang aralin na ito na ang mga personal na isyu ay nararanasan ng isang indibiduwal subalit kung ito ay nararanasan ng mas nakararami at nakaapekto sa lipunan sa pangkalahatan, maituturingn itong na isyung panlipunan. Tatalakayin sa kabuuan ng asignaturang ito ang mga isyu at hamon sa iba’t ibang aspekto ng lipunan katulad ng mga suliranin at hamon pangkapaligiran, isyung pangekonomiya, kasarian at lipunan (gender and society) at pagkamamamayan (citizenship). Naglalayon ang bawat aralin na maging mulat ang bawat mag-aaral sa mga isyu at hamong hinaharap ng lipunan at maging aktibong bahagi sa paglutas ng mga ito.
Panimulang Gawain 1. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at mga Gabay na Tanong sa Learner’s Module (LM.) 2. Ipatukoy ang mga aralin at saklaw ng modyul. 3. Ipaunawa ang Tsart ng mga Inaasahang Matututuhan sa Modyul at Mga Inaasahang Kakayahan.
Pre-Assessment Matrix Level of Assessment 4
What will I assess?
Multiple Choice Item/Constructed Response Item
Correct Answer and
Knowledge
Natatalakay ang katuturan ng lipunan at ang mga bumubuo rito
1. Ito ay tumutukoy sa mga taong sama-samang naninirahan sa isang organisadong komunidad na may iisang batas, tradisyon, at pagpapahalaga.
Explanation/ How will I score? A. lipunan. Ito ang batayang kahulugan ng lipunan na binaggit sa modyul
A. lipunan B. bansa C. komunidad D. organisasyon Process/ Skills Nasusuri ang Para sa bilang na ito, bigyang-pansin istrukturang ang datos tungkol sa panlipunan at ang unemployment. mga elemento nito
Halaw sa National Statistics Coordinating Board (NSCB), 2013
2. Ipinakikita sa talahanayan ang C. Ang unemployment rate sa Pilipinas noong unemployment
ay bunga ng
5
2013. Alin sa sumusunod na pahayag pagkukulang
ng iba’t ibang institusyong panlipunan. ng
tungkol sa suliraning ito ang TOTOO? A.
Pangunahing
tungkulin
pamahalaan na mabigyan ng solusyon Ang mga isyu ang suliranin sa unemployment sa at suliraning Pilipinas. B. Ang suliraning ito ay bunga ng mababang kalidad ng edukasyon na natatanggap ng mga manggagawang Pilipino C. Ang unemployment ay bunga ng pagkukulang
ng
iba’t
ibang
institusyong panlipunan D.
Nagkakaroon
ng
unemploymentrate
mataas dahil
na hindi
natutupad ng institusyon ng edukasyon at
ekonomiya
tungkulin
6
ang
kanilang
mga
panlipunan ay maaaring bunga ng kakulangan o kapabayaan ng mga institusyong panlipunan. Subalit, hindi masasabing ito ay kasalanan lamang ng isang institusyon, kadalasan ang isang suliranin ay bunga ng pagkukulang ng iba’t ibang institusyong panlipunan.
Process/Skills
Nasusuri ang Para sa bilang na ito, suriin ang kultura bilang larawan mahalagang bahagi ng pagaaral ng lipunan
B. Norms
3. Ipinakikita sa larawan ang pagpapaalala sa isang patakaran. Ang paglabag sa patakarang ito ay nakapaloob sa anong elemento ng kultura? A. Paniniwala B. Pagpapahalaga C. Norms D. Simbolo
7
Ang pagsunod sa batas, tulad halimbawa ng batas trapiko ay isa sa mga norms na inaasahang sundin ng mamamayan upang magkaroon ng kaayusan sa lipunan
Understanding
Naipaliliwanag ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga isyung personal at isyung panlipunan
Para sa bilang na ito, basahin ang talata tungkol sa isyung personal at isyung panlipunan “Mayroon mga isyu na may kaugnayan sa ekonomiya. Isang magandang halimbawang ibinigay ni C. Wright Mills (1959) ng pagkakaiba ng isyung personal at isyung panlipunan ay tungkol sa kawalan ng trabaho. Kung sa isang komunidad na may 100,000 mamamayang maaaring maghanapbuhay ay may isang walang trabaho, maaaring ituring ito bilang isang isyung personal. Subalit kung sa isang lipunang mayroong 50 milyong tao at 15 milyon sa mga ito ay walang trabaho, maaari itong ituring na isyung panlipunan.” 4.Batay sa talata, ano ang pagkakaiba ng isyung personal at isyung panlipunan? A. Isang pampublikong bagay ang isyung panlipunan samantalang ang isyung personal ay hindi. B. Nakakaapekto ang isyung panlipunan sa malaking bahagi ng lipunan samantalang ang isyung personal ay nakakaapekto sa isang tao lamang. C. Sumasalamin ang isyung panlipunan sa mga suliraning kinahaharap ng isang lipunan. D. Ang isyung panlipunan at personal ay sumasalamin sa suliraning kinahaharap ng indibiduwal.
8
B. Nakakaapekto ang isyung panlipunan sa malaking bahagi ng lipunan samantalang ang isyung personal ay nakakaapekto sa isang tao lamang.
Understanding
Nasusuri ang Para sa bilang na ito, basahin ang bahagi ng bawat bahagi ng blog na isinulat ni Michaela Macan (2015) isa sa pagtugon sa Sanggunian: mga isyu at http://michaelamacan.blogspot.com/20 15/09/tugon-ng-mga-kabataan-sahamong mga-isyu-ng.html panlipunang kinahaharap sa sa pagbabago para sa ating lipunan. Magtulungan Ako ay lubos na naghahangad kasalukuyan tayong lahat upang masugpo ang kahirapan. Simulan natin ang pagbabago sa ating sarili na gusto nating makita sa mundo. Sapagkat ang kahirapan ay kakabit n n gating pagkasilang. Dahil kung nakaya ng ibang bansa na pigilan ang kahirapan sa paglaganap, ibig sabihin makakaya rin natin kung ang bawat isa sa atin ay may pakialam sa mga pangyayari. Ako bilang isang tipikal na kabataan ay nais na maging huwaran ng lahat sa pamamagitan ng pag-iisip at pagkilos ng mabuti ng may katwiran. Mag-aral ng mabuti para may sapat na kaalaman para sa kinabukasan ng ating bayan. Balang araw, tayo ay magiging bahagi ng hinaharap, magsikap tayo hbang hindi pa huli ang lahat. Kung may magagawa ka simulan mo na. Huwag matakot haramin ang hamon sa buhay dahil ang kahirapan ay di mawawakasan kung mismo tayo ay hindi marunong gumawa ng paraan. Kaya para sa mga kabataang Pinoy, huwag tayong magbulagbulagan sa mga nagaganap dahil tayo ang pag-asa ng hinaharap.
5. Batay sa talata, ano ang bahagi ng mga mamamayan sa pagharap sa mga isyu at hamong panlipunan? A. Pilitin ang pamahalaan na tuparin ang kanilang mga responsibilidad sa mamamayan B. Maging mulat sa mga isyu at hamong panlipunan na nararanasan sa sariling komunidad C. Maging aktibong kabahagi sa pagbuo ng solusyon sa mga isyu at hamong panlipunan D. Iwasan na maging isa sa mga sanhi ng isyu at hamong panlipunan
9
C. Maging aktibong kabahagi sa pagbuo ng solusyon sa mga isyu at hamong panlipunan
Hindi sapat na maging mulat o umiwas lamang na maging sanhi ng isyu at hamong panlipunan kundi dapat ay maging aktibong kabahagi ka nito upang ito ay mabigyan ng solusyon.
Table of Specifications: Pre-test Aralin/ Pamantayan sa Pagkatuto
Knowledge
Process/ Skills
Understanding
Total
Isyu at Hamong Panlipunan Natatalakay ang katuturan ng lipunan at ang mga bumubuo rito
1
1
Nasusuri ang istrukturang panlipunan at ang mga elemento nito
1
1
Nasusuri ang kultura bilang mahalagang bahagi ng pag-aaral ng lipunan
1
1
Naipaliliwanag ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga isyung personal at isyung panlipunan
1
1
Nasusuri ang bahagi ng bawat isa sa pagtugon sa mga isyu at hamong panlipunang kinahaharap sa kasalukuyan
1
1
2
5
Total
10
1
2
Aralin: Isyu at Hamong Panlipunan ALAMIN
Sa bahaging ito ay aalamin ang mga dating kaalaman at pag-unawa tungkol sa mga katangian ng isyu at hamong panlipunan. Bibigyang-pansin din kung ang mga magaaral ay may sapat na kaalaman tungkol sa lipunan, institusyon, at elemento ng kultura.
Ipabatid sa mga mag-aaral na ang paksang tatalakayin sa bahaging ito ng unang markahan ay ang katuturan ng mga isyu at hamong panlipunan. Bigyang-tuon na bago ang pagtalakay sa isyu at hamong pangkapaligiran, mahalagang magkaroon sila ng kaalaman sa lipunan at mga bumubuo rito. Gayundin naman mahalagang matutunan nila ang pagkakaiba ng suliraning personal at suliraning panlipunan. Sa ganitong paraan, magiging obhektibo ang kanilang pagtingin sa lahat ng isyu at hamong panlipunang tatalakayin sa lahat ng modyul.
Hayaan
silang makapaglahad ng mga posibleng kasagutan sa mga tanong
upang maging gabay sa pagtuklas ng mga paksang dapat bigyang-diin. at unawain. Gawain 1. Headline-Suri Ang Gawain 1 ay “Headline- Suri”.
Ipasusuri ng guro ang ilang
headlines na nagtataglay ng iba’t ibang isyung panlipunan.
Layunin ng
gawaing ito na mataya ang kaalaman ng mga mag-aaral sa iba’t ibang isyu kinahaharap ng lipunan. Upang lalong mapalalalim ang pagsusuri ng magaaral, may mga inihandang pamprosesong tanong para sa gawaing ito.
Sundin ang sumusunod na panuto sa pagsasagawa ng gawain. 1. Ang gawaing ito ay maaaring ipagawa nang pangkatan upang magkaroon ng pagkakataon ang mga mag-aaral na makapagbahagi sa grupo. 11
2. Pagkatapos ipasuri ang larawan ay maaaring ipasagot sa mga mag-aaral ang mga gabay na tanong na makikita sa kanilang modyul. 3. Hinihikayat kayo bilang guro na mag-isip ng mga pamamaraan kung paano isasagawa ang pagproseso ng gawain bukod sa paggawa ng isang malayang talakayan. 4. Mahalagang matukoy ng mga mag-aaral ang iba’t ibang isyu kung ito ay personal o panlipunan matapos ang gawain.
12
Unang Larawan
P18.4B in ‘Yolanda’ emergency aid distributed late By: Joey A. Gabieta, Nestor P. Burgos Jr. - @inquirerdotnet Inquirer Visayas / 05:35 AM November 07, 2015
Members of the Philippine military unload relief goods for those affected by Typhoon Haiyan at the airport in Tacloban. AP FILE PHOTO
Sangunian: Joey A. Gabieta. Inquirer. net. Retrieved April 4, 2016.
Ikalawang Larawan
DOLE order ending contractualization expected in February Labor secretary Silvestre Bello III wants to sign the department order on Valentine's Day, February14
13
NO TO ENDO. Workers belonging to the Nagkaisa Coalition march to Mendiola in Manila on January 4, 2016 to call on the government to end the practice of contractualization. File photo by Martin San Diego/Rappler
Sanggunian: Pasion, 2017. Rappler.com. Retrieved February 10, 2017
Ikatlong Larawan
Sanggunian: Sawatzky, 2016). cnn.com. Retrieved February 10, 2017
Ikaapat na Larawan
14
Human rights activists light candles for the victims of extra-judicial killings around the country in the wake of "War on Drugs" campaign by Philippine President Rodrigo Duterte in suburban Quezon city northeast of Manila, Philippines, Aug. 15, 2016. (AP/Bullit Marquez)
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-ano ang pananaw ng inyong grupo sa headline na napunta sa inyo? Isulat ang mga ito sa diagram na katulad ng nasa ibaba. Sanggunian: Salaverria, 2017. TheJakartaPost.com. Retrieved February 10, 2017
2. Maituturing mo bang isyung panlipunan ang ipinakikita ng bawat headline? 3. Bakit mahalaga na maunawaan mo ang iba’t ibang isyung panlipunan?
Mungkahing Gawain. Larawan- Suri Ang gawaing ito ay naglalayong masuri ng mga mag-aaral ang iba’t ibang isyung panlipunang kinahaharap ng ilang mga indibiduwal. Hihikayatin ang mga mag-aaral na tukuyin kung ang isang isyu ay personal at panlipunan.
15
Pamprosesong mga Tanong: 1. Alin sa mga sitwasyon ang naranasan mo na? Ano ang iyong naramdaman? 2. Tukuyin kung alin sa mga sitwasyon ang Suliraning Personal at Suliraning Panlipunan? Ipaliwanag. Sagutin ito gamit ang chart.
Suliraning Personal
Suliraning Panlipunan
Paliwanag
Paliwanag
3. Ano ano sa mga suliraning nabanggit ang mahirap uriini kung ito ba ay suliraning personal o panlipunan? Ipaliwanag. 4. Kailan maituturing na ang isang suliranin ay isyung panlipunan? 5. Bakit mahalaga na maunawaan mo ang iba’t ibang isyung panlipunan?
16
PAUNLARIN Nagsimula ang pagtalakay sa bahagi ng Paunlarin sa pamamagitan ng pagpapabasa at pagpapasuri ng isang artikulo na tumatalakay sa isang isyu at hamong nararanasan sa ating lipunan.
Tungkol ang artikulo sa kalagayan ng
korupsiyon sa Pilipinas. Layunin nito na makapagbigay ng isang halimbawa ng isyu at suliraning panlipunan sa mga mag-aaral.
Matapos nito, tatalakayin sa
pamamagitan ng isang teksto ang konsepto ng lipunan upang maunawaan ito ng mga mag-aaral. Unang tatalakayin ang kahulugan ng lipunan, ang istrukturang panlipunan at mga elemento nito, at kultura bilang mahalagang aspeto ng lipunan. Matapos ang teksto, may mga inihandang gawain upang mataya ang kaalaman at pag-unawa ng mga mag-aaral sa paksang tinalakay.
Gawain 2. Timbangin Mo Matapos ang naging pagtalakay sa konsepto ng lipunan at ang iba’t ibang elemento nito, tatayain ang kaalaman ng mga mag-aaral sa paksa sa pamamagitan ng pagpapasagot sa mga inihandang gawain. Sundin ang
Sa bahaging ito ng aralin, inaasahan na matututuhan ng mga mag-aaral ang mahahalagang kaalaman at konsepto tungkol sa mga katangian ng isyu at hamong panlipunan, mga bumubuo sa lipunan, at pagkakaiba ng elemento ng estrukturang panlipunan at kultura. Susuriin rin kung tama ba o mali ang kanilang mga panimulang sagot sa mga gawain
Sa bahaging ito, ang guro ay magsagawa ng iba’t ibang gawain upang magkaroon ng malinaw at maayos na pagtatalakay sa aralin at matiyak na nagamit ang mga kasanayang makapagsuri, at makapagpaliwanag ng pag-unawa sa mga sanhi at bunga at wastong pagpapahalaga.
17
Himukin din ang mga mag-aaral na suriin, pag-isipan, o baguhin kung kinakailangan ang mga naunang tanong, tugon, o palagay. Maaari ring magdagdag ng tanong na lalong makapagpapalalim sa pag-unawa sa paksa at makapagpapalitaw ang mga malalaking kaalaman (big ideas) na mahalaga sa kanilang pamumuhay.
sumusunod na panuto. 1. Ang gawaing ito ay isang formative assessment.
Tatayain sa
pamamagitan ng gawain na ito ang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa paksang tinalakay. 2. Iminumungkahing ipagawa ito sa mga mag-aaral ng indibiduwal upang mataya ang kaalaman ng bawat isa sa paksa. 3. Atasan ang mga mag-aaral na basahin at unawaing mabuti ang panuto bago sagutin ang gawain.
Panuto: Basahin at unawain ang mga pahayag. Isulat ang A kung tama ang nilalaman ng una at ikalawang pahayag; B kung tama ang nilalaman ng unang pahayag at mali ang ikalawa; C kung mali ang nilalaman ng unang pahayag at tama ang ikalawa; D kung mali ang nilalaman ng una at ikalawang pahayag.
_A_1. A. Ang lipunan ay tumutukoy sa mga taong sama-samang naninirahan sa isang organisadong komunidad na may iisang batas, tradisyon, at pagpapahalaga. B. Sa pag-aaral ng mga isyu at hamong panlipunan, mahalagang maunawaan ang bumubuo, ugnayan at kultura ng isang lipunan. _C_2. A. Ayon kay Karl Marx, ang lipunan ay binubuo ng mga tanong may magkakawing na ugnayan at tungkulin. B. Dahil sa magkakawing na ugnayan at tungkulin ng mga tao sa isang lipunan, makakamit ang kaayusang panlipunan sa pamamagitan ng maayos na interaksiyon ng mga mamamayan _A_3. A. Ang lipunan ay binubuo ng mga institusyon. Tumutukoy ito sa matatag at organisadong sistema ng ugnayan sa isang lipunan. B. May mga isyu at hamong panlipunang umuusbong dahil sa kabiguan ng isang institusyong maipagkaloob ang mga inaasahan mula rito. _D_4. A. Maituturing ang pamilya bilang isang halimbawa ng secondary group. 18
B. Tumutukoy ang secondary group sa mga indibiduwal na may malapit at impormal na ugnayan sa isa’t isa. _A_5. A. Ang bawat indibiduwal ay may posisyon sa isang social group. Ang posisyong ito ay may kaukulang gampanin o roles. B. Ang hindi pagganap sa inaasahang gampanin ng isang tao sa isang socialgroup ay nakapagdudulot ng isyu at hamon na makaaapekto sa bawat isa sa nasabing grupo. Gawain 3. Photo Essay Batay sa ginawang pagtalakay sa paksa, hayaan ang mga mag-aaral na gumawa ng isang photo essay. Sundin ang mga sumusunod na mungkahi sa pagsasagawa ng gawain. 1. Ang gawaing ito ay isang formative assessment. Tatayain sa pamamagitan ng gawain na ito ang pag-unawa ng mga mag-aaral tungkol sa paksang tinalakay. 2. Iminumungkahing gawing pangkatan ang pagtugon sa gawaing ito. 3. Atasan ang mga mag-aaral na unawaing mabuti ang panuto sa paggawa ng gawain gayundin ang rubric na gagawing batayan sa pagmamarka ng photo essay.. Rubric sa pagmamarka ng Photo Essay Pamantayan Kawastuhan Nilalaman Organisasyon Pagkamalikhain
Puntos Nakuhang Puntos
Deskripsiyon Ang mga inilagay na larawan at paliwanag ay tumutugma sa paglalarawan at konsepto ng isang isyu at hamong panlipunan Wasto at makatotohanan ang impormasyon. May pinagbatayang pag-aaral, artikulo, o pagsasaliksik ang ginamit na datos. Kumprehensibo at malinaw ang daloy ng photo essay. Maayos na naipahayag ang konsepto ng isyu at hamong panlipunan gamit ang mga larawan at datos. May sariling istilo sa pagsasaayos ng photo essay. Gumamit ng mga angkop na disenyo at kulay upang maging kaaya-aya ang kaanyuan ng produkto.
Kabuuan
19
7 6 4 3 20
Gawain 4. Modified True or False Batay sa ginawang pagtalakay sa paksa, sagutin ang inihandang gawain.
Sundin ang mga sumusunod na mungkahi sa pagsasagawa ng
gawain. 1. Ang gawaing ito ay isang formative assessment. Tatayain sa pamamagitan ng gawain na ito ang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa paksang tinalakay. 2. Iminumungkahing ipagawa ito sa mga mag-aaral ng indibiduwal upang mataya ang kaalaman ng bawat isa sa paksa. 3. Atasan ang mga mag-aaral na basahin at unawaing mabuti ang panuto bago sagutin ang gawain.
Panuto: Isulat ang TAMA kung wasto ang isinasaad ng pangungusap; kung ito ay mali, itama ang salitang may salungguhit upang maiwasto ang nilalaman ng pahayag. Tama 1. Ang kultura ay tumutukoy sa kahulugan at paraan ng pamumuhay ng mga mamamayan sa isang lipunan. Norms 2. Ang paniniwala ay isang elemento ng kultura na tumutukoy sa mga asal, kilos o gawi na nagsisilbing pamantayan ng pagkilos sa isang lipunan. Tama 3. Ang pagpapahalaga ay batayan ng pagkilos na katanggaptanggap sa grupo ng mga tao o lipunan sa kabuuan. Tama 4. Ang hindi pagsunod sa norms ng isang lipunan ay may kaukulang 20
kaparusahan o sanctions. Tama 5. Ang kultura ay nagsisilbing paglalarawan sa isang lipunan.
Matapos ang pag-unawa sa mga tekstong inihanda tungkol sa lipunan pati na rin ang pagganap sa mga inihandang gawain upang mataya ang kaalaman at pag-unawa ng mga mag-aaral sa paksa, tatalakayin naman sa bahaging ito ang konsepto ng isyu at suliraning panlipunan. Inaasahang matututuhan ng mga mag-aaral ang pagkakaiba ng isyung personal at isyung panlipunan. Gayundin, magkakaroon sila ng pag-unawa sa kaugnayan ng personal na karanasan ng isang indibiduwal sa lipunang kanyang ginagalawan. Gagabayan ng guro ang mga mag-aaral sa kanilang patuloy na pagkatuto. Makatutulong din ang mga inihandang gawain sa pagpapatatag ng kaalaman ng mga mag-aaral sa paksa. Dahil formative assessment ang mga inihandang gawain sa unahan, ito ay itatala ng guro subalit hindi basehan ng pagmamarka ng mga magaaral. Sa pamamagitan nito ay matataya ang kahandaan ng mga mag-aaral sa susunod na bahagi ng aralin. Kung sa pagtataya ng guro ay hindi pa masyadong naunawaan ang paksa ng mga mag-aaral, maaaring magkaroon ng muling pagtalakay sa mga bahaging kung saan may kalituhan ang mga mag-aaral. Subalit kung batay sa pagtataya ng guro ay lubusan na itong naunawaan ng mga mag-aaral, maaari nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin upang lalo pang mapagtibay ang kaalaman ng mga mag-aaral.
Gawain 5. Personal o Panlipunan? Sa bahaging ito ay inaasahang may lubos nang kaalaman ang mga mag-aaral sa pagkakaiba ng isyung personal at panlipunan. Pagtitibayin ang kaalamang ito sa pamamagitan ng gawain. Sundin ang mga sumusunod na panuntunan sa pagganap sa gawaing ito. 21
1.
Ang gawaing ito ay isang formative assessment.
Tatayain sa
pamamagitan ng gawain na ito ang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa paksang tinalakay. 2. Pangkatan ang paggawa sa gawaing ito. Panuto:
Gamit ang Venn diagram ay ibigay ang
pagkakatulad at
pagkakaiba ng isyung personal at isyung panlipunan.
Gawain 6. Pangatuwiranan mo! Tatayain sa pamamagitan ng gawain na ito ang pag-unawa ng mga mag-aaral tungkol sa paksang tinalakay.
Makatutulong ito sa lalo pang
pagpapatibay ng kanilang kaalaman sa paksang tinalakay. 1. Ang gawaing ito ay isang formative assessment. 2. Pangkatan ang paggawa sa gawaing ito, subalit sa bahagi ng paglalahat, maaaring ipasagot ito nang indibiduwal upang mataya ng 22
guro ang pagkaunawa ng mga mag-aaral sa paksa. 4. Atasan ang mga mag-aaral na unawaing mabuti ang panuto bago simulan ang paggawa ng gawain.
Panuto: Basahin ang mga situwasyon sa unang kolum. Ipaliwanag ang sanhi at epekto ng bawat situwasyon gamit ang Sociological Imagination. Pagkatapos, punan ng tamang sagot ang kahon ng paglalahat. Sitwasyon
Paliwanag
1. Ayon sa istatistiks, labinglimang milyong Pilipino ang walang trabaho. 2. Isang magaaral ang nahihirapang gumawa ng takdang-aralin sa Araling Panlipunan. 3. Dahil sa biglang paglakas ng ulan, malaking bahagi ng komunidad ang bumaha.
Paglalahat
23
Kung gayon, masasabi ko na ang Isyung Panlipunan ay _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________
PAGNILAYAN AT UNAWAIN Sa bahaging ito, gagabayan mo ang mga mag-aaral sa pagpapalalim ng kanilang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksa. Inaasahan sa bahaging ito na ang mga mag-aaral ay kritikal na makapagsusuri
ng
kaugnayan
ng
mga
personal
na
isyung
nararanasan nila sa mga hamon at isyung panlipunang nararanasan sa kasalukuyan. Gawain 7. Awit-Suri Ipasuri sa mga mag-aaral ang awit na “Pananagutan”. Makabubuting ipagawa ang bahaging ito ng pangkatan. Hayaan ang bawat pangkat na sagutin ang bawat katanungan sa kahon.
Bibigyan ang bawat grupo ng
sapat na panahon sa pagtalakay at pagbabahagi ng kanilang “group output” sa klase. Matapos makapagtalakay ang lahat ng grupo, magkakaroon ng paglalagom ang guro sa mga natutunan ng mag-aaral sa bahaging ito ng aralin.
Ano ang ipinahihiwatig ng unang talata tungkol sa pagiging bahagi ng isang tao sa lipunang kanyang ginagalawan? ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________
Pananagutan Walang sinuman ang nabubuhay para sa sarili lamang Walang sinuman ang namamatay para sa sarili lamang Tayong lahat ay may pananagutan sa isa’t isa Tayong lahat ay tinipon ng Diyos Na kapiling Niya Sa ating pagmamahalan at paglilingkod sa kanino man Tayo’y nagdadala ng balita ng kaligtasan (Drilon, 2014)
Sa iyong palagay, ano ang kahulugan ng linyang “tayong lahat ay may pananagutan sa isa’t isa? Ipaliwanag. ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________
24 Ano ang kahalagahan ng pagmamahalan at paglilingkod ng bawat tao sa isa’t isa bilang kabahagi ng lipunan? Ipaliwanag _________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________
Gawain 8: Ako ay Kabahagi Upang mataya ang kaalaman ng mga mag-aaral sa paksang tinalakay, hayaan ang bawat mag-aaral na sagutin ang bahaging ito ng aralin. Magsisilbi itong pansariling repleksyon ng mga mag-aaral sa aralin. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsagot sa mga bahagi ng gawain na ito. Nararapat na maipakita sa mga mag-aaral na may bahagi sila sa ilang mga isyu/hamong panlipunan at mayroon silang bahagi sa pagtugon sa mga isyu/hamong panlipunang nararanasan sa kasalukuyan.
Isyu/ hamong Panlipunan: ___________________________________________
Ang aking bahagi sa pagkakaroon ng ganitong isyu/hamong panlipunan ay ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________
25
Ang aking bahagi sa pagtugon sa ganitong isyu/hamong panlipunan ay ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________
LAGUMANG PAGSUSULIT Ang bahaging ito ay naglalaman ng mga summative assessment. Layunin ng mga gawain ito na mataya ang kabuuang pagkatuto ng mga magaaral sa paksa.
Ang resulta ng mga pagtatayang ito ay gagamitin ng gurong
batayan sa pagmaamrka sa mga mag-aaral.
Identification Ang bahaging ito ng pagsusulit ay nasa lebel ng knowledge.
Panuto: Isulat sa patlang bago ang bawat bilang ang konseptong tinutukoy ng bawat pahayag. ____Lipunan____1. Tumutukoy sa mga taong sama-samang naninirahan sa isang organisadong komunidad na may iisang batas, tradisyon, at pagpapahalaga.
__Social Group__2. Tumutukoy sa dalawa o higit pang taong may pagkakatulad na katangian ng nagkakaroon ng ugnayan sa bawat isa atn bumubuo ng isang ugnayang panlipunan.
_____Status____3. Tumutukoy sa posisyong kinabibilangan ng isang indibiduwal sa lipunan. 26
_____Kultura___4. Isang komplikadong sistema ng ugnayan na nagbibigaykahulugan sa paraan ng pamumuhay ng isang grupong panlipunan o isang lipunan sa kabuuan
Pagpapahalaga_5. Nagsisilbing batayan ng mga asal, kilos, o gawi ng isang indibiduwal sa lipunang kaniyang kinabibilangan.
_____Norms____6. Tumutukoy ito sa mga asal, kilos, o gawi na binuo at nagsisilbing pamantayan sa isang lipunan. Isyung Panlipunan _______________7. Tumutukoy sa isang pampublikong bagay na karaniwang kaugnay ito ng krisis o suliranin sa mga institusyong panlipunan.
____Simbolo____8. Ang paglalapat ng kahulugan sa isang bagay ng mga taong Sociological Imagination
gumagamit dito.
_______________9. Kakayahang makita ang kaugnayan ng mga personal na karanasan ng isang tao at ang lipunang kanyang ginagalawan.
___Paniniwala___10. Tumutukoy sa mga kahulugan at paliwanag tungkol sa pinaniniwalaan at tinatanggap na totoo.
27
Ang Aking Lipunan Ang bahaging ito ng lagumang pagsusulit ay nasa lebel ng Process/ skill.
Panuto: Gumuhit ng mapa ng iyong lipunan. Ipaliwanag ang ugnayan ng mga istrukturang ito sa isa’t isa.
Pagsulat ng Sanaysay Ang bahaging ito ng lagumang pagsusulit ay nasa lebel ng Understanding.
Panuto:
Sumulat ng sanaysay na nagpapahayag ng iyong pag-unawa
tungkol sa pagkakaiba ng personal na isyu at isyung panlipunan. Gamitin ang sumusunod na rubric sa pagtupad ng gawain na ito.
Rubric sa pagmamarka ng sanaysay Pamantayan
Deskripsiyon
Pag-unawa
Malinaw na naipaliwanag ang 6 pagkakaiba ng personal na isyu at isyung panlipunan. Nakapagbigay ng mga kongkretong halimbawa upang suportahan ang mga paliwanag. Kumprehensibo at malinaw ang daloy ng 5
Organisasyon
Nilalaman Teknikalidad
28
ideya. Maayos na naipahayag ang pagkakaiba at pagkakaugnay ng mga tinalakay na konsepto. Wasto at makatotohanan ang impormasyon. Nakabatay ang nilalaman sa mga tinalakay na paksa. Sumunod sa mga pamantayan sa pagsulat ng sanaysay tulad ng paggamit ng tamang bantas, kaayusan ng pangungusap, at
Puntos
5
4
Nakuhang Puntos
pagdebelop ng kaisipan.
Kabuuan
POST- ASSESSMENT MATRIX Levels of Assessment Knowledge
Process/ Skills
What will I assess?
Natatalakay ang katuturan ng lipunan at ang mga bumubuo rito
MC ITEM
CORRECT ANSWER
1. “Tumutukoy sa mga taong samasamang naninirahan sa isang organisadong komunidad na may iisang batas, tradisyon, at pagpapahalaga.” Ano ang binabanggit ng pahayag? A. Kultura B. Lipunan C. Pagpapahalaga D. Paniniwala
Nasusuri ang Suriin diyagram; istrukturang panlipunan at ang mga elemento nito
B. Lipunan Ang nakalahad na pangungusap ay tumutukoy sa kahulugan ng lipunan.
ang
Ngayon ay may sapat ka nang kaalaman tungkol sa mga elem istrukturang panlipunan.
Ang iyong kaalaman sa mga bagay n
makakatulong sa pagsusuri at pag-unawa mo sa ilang isyu at hamong pa 29
tatalakayin sa bawat markahan. Kung may mga isyu na dulot ng hindi mabuting ugnayan
Istrukturang panlipunan, mayroon din namang mga isyung may kaug kultura. Sa bahaging ito, matutunghayan mo ang iba’t ibang elemento ng
Elemento ng Istrukturang Panlipunan Institusyon
Edukasyon
Ekonomiya
Relihiyon
Pamahalaan
Pamilya
Social Groups Primary Group
Status Achieved Status Ascribed Status
Gampanin (Roles)
Process/ Skills 30
Nasusuri
Secondary Group
Alin sa mga sumusunod ang tumpak na paliwanag sa istrukturang panlipunan ayon sa diyagram? A. Mahalaga ang pag-alam sa istrukturang panlipunan upang masagot ang mga isyung panlipunan. B. Ang istrukturang panlipunan ay binubuo ng mga elementong may kaugnayan sa bawat isa. C. Ang lipunan ay binubuo ng istrukturang panlipunan at element ng kultura. D. Ang bawat miyembro ng lipunan ay may gampaning sa pagpapa-unlad ng lipunang kanilang ginagalawan. ang “Ang
kultura
B. Ang istrukturang panlipunan ay binubuo ng mga elementong may kaugnayan sa bawat isa. Ipinakikita ng diyagaram ang mga elementong bumubuo sa istrukturang panlipunan.
ay A. Ang kultura
kultura bilang mahalagang bahagi ng pagaaral ng lipunan
Understanding
31
isang kumplikadong sistema ng ugnayan na nagbibigaykahulugan sa paraan ng pamumuhay ng isang grupong panlipunan o isang lipunan sa kabuuan.” Ano ang ipinapahiwatig ng pahayag?
ang nagbibigay paglalarawan sa isang lipunan.
Ang kultura ay tumutukoy sa kahulugan at paraan ng pamumuhay ng mga mamamayan sa isang lipunan. Naglalarawan A. Ang kultura ang ito sa isang nagbibigay lipunan. paglalarawan sa isang lipunan. B. Bawat lipunan ay may kanikaniyang kultura. C. Mahalagang bahagi ng isang lipunan ang kultura. D. Pinapakahulugan ng kultura ang mga gawi ng tao sa isang lipunan. Alin sa mga D. Lahat ng Naipaliliwanag sumusunod ang nabanggit ay ang naglalarawan sa wasto tungkol pagkakaiba at isyung sa isyung pagkakatulad panlipunan? panlipunan. ng mga isyung A. Ang isyung personal at panlipunan ay Ang lahat ng isyung isang nilalaman ng pampublikong bawat panlipunan bagay. pamimilian ay B. Ang isyung maliwanag na panlipunan ay naglalarawan karaniwang sa isyung
Understanding
32
Nasusuri ang bahagi ng bawat isa sa pagtugon sa mga isyu at hamong panlipunang kinahaharap sa kasalukuyan
kumakatawan sa suliraning panlipunan. C. Ang isyung panlipunan ay nakakaapekto sa malaking bahagi ng lipunan. D. Lahat ng nabanggit ay wasto tungkol sa isyung panlipunan. Alin sa mga sumusunod ang nagpapakita ng gampanin ng isang indibiduwal sa pagtugon sa mga isyu at hamong panlipunan? A. Ipagsawalangbahala ang mga isyung hindi ka apektado. B. Iasa sa gobyerno ang pagtugon sa mga isyu at hamong panlipunan. C. Maging mulat sa lipunang ginagalawan. D. Maghanap ng lipunang walang isyung kinahaharap.
panlipunan.
C. Maging mulat sa lipunang ginagalawan. Ang pagiging mulat sa mga nagaganap sa lipunang ginagalawan ng isang indibiduwal ay pangunahing hakbang sa paghahanap ng katugunan sa mga isyung nararanasan sa isang lipunan.
GABAY NG GURO MODYUL 1: MGA HAMONG PANGKAPALIGIRAN Markahan: Unang Markahan
Bilang ng araw ng pagtuturo: 24
Mga Aralin: A.
Konteksto ng Suliraning Pangkapaligiran 1. Suliranin sa Solid Waste 2. Pagkasira ng mga Likas na Yaman 3. Climate Change
B.
Ang Dalawang Approach sa Pagtugon sa mga Hamong Pangkapaligiran 1.Disaster Management 2. Philippine Disaster Risk Reduction and Management Framework
3. Community-Based Disaster and Risk Management Approach C.
Mga Hakbang sa Pagbuo ng Community-Based Disaster Risk Reduction and Management Plan
1. Disaster Prevention and Mitigation 2. Disaster Preparedness 3.Disaster Response 4.Disaster Rehabilitation and Recovery
33
A. MGA PAMANTAYAN SA PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman
Pamantayan sa Pagganap
Ang mga mag-aaral ay may pagunawa sa mga sanhi at implikasyon ng mga hamong pangkapaligiran upang maging bahagi ng pagtugon na makapagpapabuti sa pamumuhay ng tao
MGA ARALIN Aralin 1: Konteksto ng Suliraning Pangkapaligiran
Aralin 2: Ang Dalawang Approach sa Pagtugon sa mga Hamong Pangkapaligiran
Aralin 3: Mga Hakbang sa Pagbuo ng Community-Based Disaster Risk Reduction 34
Ang mga mag-aaral ay nakabubuo ng angkop na plano sa pagtugon sa hamong pangkapaligiran tungo sa pagpapabuti ng pamumuhay ng tao
KASANAYANG PAMPAGKATUTO Natatalakay ang kasalukuyang kalagayang pangkapaligiran ng Pilipinas Nasusuri ang epekto ng mga suliraning pangkapaligiran Natatalakay ang mga programa at pagkilos ng iba’t ibang sektor upang pangalagaan ang kapaligiran Natataya ang kalagayang pangkapaligiran ng Pilipinas batay sa epekto at pagtugon sa mga hamong pangkapaligiran Naipaliliwanag ang katangian ng topdown approach sa pagharap sa suliraning pangkapaligiran Nasusuri ang pagkakaiba ng top-down at bottom up approach sa pagharap sa suliraning pangkapaligiran Nakabubuo ng konklusyon sa angkop na approach sa pagharap sa suliraning pangkapaligiran Nauunawaan ang mga konsepto na may kaugnayan sa pagsasagawa ng CBDRRM Plan Naipaliliwanag ang mga hakbang sa pagsasagawa ng CBDRRM Plan Natutukoy ang mga paghahandang nararapat gawin sa harap ng panganib na dulot
and Management Plan
Kakailanganing Pagkatuto:
ng mga suliraning pangkapaligiran Naisasagawa ang mga hakbang ng CBDRRM Plan Napahahalagahan ang pagkakaroon ng disiplina at kooperasyon sa pagharap sa mga panganib na dulot ng mga suliraning pangkapaligiran Nasusuri ang kahalagahan ng Community-Based Disaster Risk Reduction and Management Approach sa pagtugon sa mga hamon at suliraning pangkapaligiran Pokus na Tanong:
Ang mabisang pagtugon sa Paano mabisang matutugunan ang mga suliranin at hamong suliranin at hamong pangkapaligiran? pangkapaligiran ay nakasalalay sa aktibong pakikilahok ng mga mamamayan, at iba’t ibang sektor ng lipunan sa mga gawain ng pamahalaan upang maiwasan ang malawakang pinsala sa buhay, ari-arian, at kalikasan
mga
Palala sa guro: Ang yunit na ito ay nahahati sa tatlong aralin: (1) Ang Konteksto ng Suliraning Pangkapaligiran; (2) Ang Dalawang Approach sa Pagtugon sa mga Hamong Pangkapaligiran; at (3) Mga Hakbang sa Pagbuo ng Community-Based Disaster Risk Reduction and Management Plan.
Sa unang aralin ay
pagtutuunan ng pansin ang mga sanhi, epekto, at mga pagsusumikap upang mabigyan ng kalutasan ang ilan sa mga suliraning pangkapaligiran sa ating bansa. Ang ikalawang aralin naman ay nakatuon sa mga sanhi,epekto at 35
mga pagsusumikap na ginagawa ng Pilipinas sa pagharap sa mga banta ng Climate Change. Nakatuon naman ang ikatlong aralin sa mga hakbang na dapat gawin sa pagbuo ng Community-based disaster risk reduction and management plan. Sa aralin 1, mahalagang maipaunawa sa mag-aaral na ang epekto ng mga suliraning pangkapaligiran ay hindi lamang sa kalikasan mismo kundi ito ay malawak, magkakaugnay, at nararanasan sa iba’t ibang aspekto. Halimbawa, ang suliranin sa solid waste management sa Pilipinas ay hindi lamang nakaaapekto sa kapaligiran kundi maging sa kalusugan ng mga taong naninirahan malapit sa dumpsite, sa kalidad ng tubig-inumin, sa pagpapabilis at pagpapalubha ng climate change, at sa pisikal na kagandahan ng isang lugar. Makikita rin ang kaugnayan nito sa usapin ng kahirapan at kabuhayan. Maraming mga Pilipino na ang ikinabubuhay ay ang pamumulot ng basura o kaya ay pangangalakal sa mga dumpsite dahil sa kawalan ng mapapasukang trabaho, subalit, nanganganib ang kanilang kalusugan dahil sa kawalan ng sapat na proteksiyon sa katawan. Kung ipatitigil naman ang pamumulot ng basura sa mga dumpsite ay magugutom ang mga pamilyang umaasa dito. Sa pagtatapos ng aralin 1, dapat na maunawaan din ng mga mag-aaral na karamihan sa mga suliraning pangkapaligiran na nararanasan ay dulot ng kawalang ng disiplina at mapang-abusong paggamit ng tao sa kaniyang kapaligiran. Maiuugnay ng guro ang mga paksa sa aralin 1 dahil ayon sa mga eksperto ang mga suliraning pangkapaligiran na ito ay nagpapalala sa epekto ng Climate Change.
Ang ilan sa mga ito ay ang malawakang pagbaha,
pagguho ng lupa, at malalakas na bagyo. Ayon sa mga eksperto, angating mundo ay nasa estado kung saan hindi na maiiwasan pa ang climate change, kung kaya’t dapat na maging handa tayo sa pagharap sa mga hamon na dulot nito. Natapos ang aralin 1 sa ideya na hindi na mapipigilan ang epekto ng 36
climate change kung kaya’t makararanas tayo ng mas mapanganib na mga kalamidad na maaaring kumitil ng maraming buhay at sumira ng maraming pag-aari. Kinakailangan nating maging handa sa pagharap mga hamon na ito. Paano nga ba natin ito haharapin? Kadalasan, ang pananaw ng mga Pilipino ay nakaatang sa balikat ng pamahalaan ang responsibilidad na magisip at kumilos sa panahon ng kalamidad. Hindi ba’t maraming mga kawani ng pamahalaan ang napupulaan kapag mabagal ang pagtugon nila sa panahon ng kalamidad. Ang mga pananaw na ito ay nakasalig sa tinatawag na top-down approach kung saan ang pamahalaan ang tagaplano at kumikilos habang ang mga mamamayan ay tagatanggap lamang. Subalit, sa lawak ng suliraning dulot ng mga kalamidad, mas nararapat na mayroong sariling inisyatibo ang mga mamamayan? Ang isang mamamayan ay hindi dapat maging tagatanggap lamang kundi dapat ay maging aktibong kabahagi ng pagpaplano at pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Ito naman ang sinasabi ng bottom-up approach. Dapat maipanunawa ng guro sa mga mag-aaral ang kalakasan at kahinaan ng dalawang approach at kung paanong ang pagsasanib ng dalawang ito ay makatutulong sa mabisang pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Sa aralin 3 ay matututuhan ng mga mag-aaral ang iba’t ibang yugto sa pagsasagawa
ng
Management Plan.
Community-Based
Disaster
Risk
Reduction
and
Magkaugnay ang aralin 2 at aralin 3 dahil ang ang
CBDRRM Plan ay nakabatay sa pinagsanib na top-down at bottom-up approach. Sa aralin 3 dapat na ipagawa sa bata ang unang yugto dahil sa pamamagitan nito ay matataya nila ang kapasidad ng kanilang lugar sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran.
Samantalang sa
ikalawang yugto naman ay magiging hitik sa impormasyon dahil nakapokus ito sa mga bago at dapat gawin sa panahon ng kalamidad. Bilang guro, maaaring maging malikhain sa pagpapagawa nito sa mga mag-aaral. Maaaring magpagawa ng video, poster, dramatization, at kung ano pang 37
pamamaraan na angkop sa kakayahan at kagamitan ng inyong paaralan at mag-aaral. Samantala sa ikatlo at ikaapat na yugto ay maaaring magsagawa ng panayam ang mag-aaral sa mga mamamayan at kawani ng pamahalaan upang makakuha ng mga datos na kailangan sa yugtong ito. Sa huli, dapat na maipaunawa sa mag-aaral na ang mabisang pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran ay nakabataysa aktibong pakikilahok ng mga mamamayan, at iba’t ibang sektor ng lipunan sa mga gawain ng pamahalaan upang maiwasan ang malawakang pinsala sa buhay, ari-arian, at kalikasan. Inaasahang Produkto/Pagganap: Paggawa ng DRRM Plan na naaayon sa kalamidad na naranasan o maaaring maranasan sa inyong lugar.
Ang
pagsasagawa ng iba’t ibang yugto tulad ng Disaster Prevention and Mitigation,
Disaster
Preparedness,
Disaster
Response
at
Disaster
Rehabilitation and Recovery ay dapat na isinagawa gamit ang top-down at bottom-up approach.
Rubric sa Pagmamarka ng DRRM Plan Kraytirya
Kaangkupan
Napakahusay
Mahusay
Nalilinang
Nagsisimula
4
3
2
1
Naaayon
ang Naaayon
nilalaman
ng
plan
resulta
sa
isinagawang
naaayon Hindi angkop
DRRM nilalaman ng DRRM ang nilalaman ng sa komunidad ng plan sa resulta ng DRRM
hazard isinagawang
plan
hazard resulta
sa ang nabuong ng DRRM plan.
mapping,
mapping,
isinagawang
vulnerabilityassessmen
vulnerabilityassessm
hazard mapping,
t,
38
ang Hindi
at
capability ent,
at
capability vulnerability
assessment
ng assessment
pamayanan.
Kumuha pamayanan.
ng assessment, capability
at
ng karagdagang datos Nagmula ang lahat assessment
ng
mula sa mga lokal na ng datos mula sa pamayanan. opisyal, mga residente mga opisyal ng lokal Hindi Kumuha ng ng
lugar,
at
nakaranas
pamahalaan
ng pamahalaang
nakaraang at
mga na
kalamidad pambarangay.
nagamit
ito
ng
o karagdagang datos
mula
sa
mga
lokal
na
opisyal,
maayos.
mga
residente lugar,
ng
at
mga
nakaranas
ng
nakaraang kalamidad Nilalaman
Impormatib
ang Impormatib
ang Hindi malinaw na Maraming
nabuong DRRM plan. nabuong DRRM plan. sinasabi ang mga nakalilitong Malinaw na ang
sinasabi Malinaw na sinasabi detalyeng
mga
dapat
dapat impormasyon
detalyeng ang mga detalyeng malaman ng mga sa
malaman
ng dapat malaman ng mamamayan
nabuong
sa DRRM plan
mga mamamayan sa mga mamamayan sa pagharap sa mga pagharap
sa
kalamidad.
Ang mga kalamidad. Ang mga mga
nakatalang
datos
impormasyon updated at reliable.
mga pagharap
ay impormasyon hindi
updated
plan
Ang
nakatalang at
ay impormasyon ay at hindi updated at reliable.
Ang mga suhestyon sa Ang mga suhestyon Ang DRRM
mga Ang
ay sa DRRM plan ay suhestyon
sa nabuong
sa DRRM
ng
ng naaayon
sa hindi
na kakayahan
ng nakabatay sa
ang pamayanan
na kakayahan ng
pamayanan
na kakayahan ang pamayanan
kalamidad. Binigyang- tugunan diin ang lubusan at kalamidad.
tugunan
plan
mga
naaayon sa kakayahan naaayon
tugunan
39
mga kalamidad.
at nakatalang datos at datos
reliable. Praktikalidad
sa
ay suhestyon ay
ang
episyenteng paggamit Binigyang-diin ng
mga
oras,
kagamitan, lubusan
at
pondo
ang kalamidad. Hindi pamayanan. at malinaw
ng episyenteng
pamayanan.
paggamit
natalakay
ng
pondo
ng mga mamamayan
mga lubusan
at
ng paggamit
pamayanan.
ang DRRM plan dahil
sa pagkamit ng mga Gumamit
kanilang hindi
pamayanan.
ng
kagamitan, oras,
ng
mga
salita at simbolo na salita at termino na sa
ang
kagamitan, oras, at episyenteng
Madaling maunawaan
angkop
na
at
pondo
ng
pamayanan.
gaanong Gumamit ng mga
maunawaan ng mga salita at termino mamamayan.
na hindi gaanong maunawaan
ng
mga mamamayan. Pagsunod sa
Kumpleto ang lahat ng Kumpleto ang lahat Mayroong
Proseso
bahagi ng isang DRRM ng bahagi ng isang bahagi ng DRRM sumunod
sa
plan. Binuo ito batay sa DRRM plan. Binuo ito plan
hindi proseso
ng
pagbuo
ng
pagsasanib down
at
ng
top- gamit ang ang isa sa naisagawa.
bottom-up dalawang approach.
approach.
B. PLANO SA PAGTATAYA Mapa ng Pagtataya
Yugto ng Pagkatuto
40
ang
Gawain
Uri ng Pagtataya ( Diagnostic, Formative, Summative )
mga Hindi
DRRM plan
Alamin
Gawain 1. Sa Gitna ng Kalamidad
Diagnostic
Gawain 2. Inner/Outer Circle
Diagnostic
Gawain 3. Data Retrieval Chart
Formative
Gawain 4. Sa Aking Komunidad
Formative
Gawain 5. Thesis Proof Worksheet
Formative
Gawain 6. Status Report
Formative
Gawain 7. Climate Change Forum
Formative
Gawain 8. Environmental Issue Map
Formative
Pagnilayan at Unawain
Gawain 9. Generalization Chart
Formative
Paunlarin
Gawain 10. Situational Analysis
Formative
Gawain 11. Plus o Minus
Formative
Gawain 12. Dugtungan Mo
Formative
Gawain 13. KKK
Formative
Paunlarin
41
Chart Gawain 14. Pagsulat ng Sanaysay
Formative
Pagnilayan at Unawain
Gawain 15. My Idea Pad
Formative
Paunlarin
Gawain 16. Hazard Assessment Map
Formative
Gawain 17. Vulnerability Assessment Map
Formative
Gawain 18. Capacity Assessment Template
Formative
Gawain 19. Be informed
Formative
Gawain 20. Flash Reporter
Formative
Gawain 21. Kung Ikaw Kaya
Formative
Pagnilayan at Unawain
Gawain 22. Summary Chart
Formative
Ilipat/Isabuhay
Gawain 23. We Are Ready!
Summative
42
C. MGA YUGTO NG PAGKATUTO Panimula Ang modyul na ito ay tungkol sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran na nararanasan ng tao sa kasalukuyan. Bilang mag-aaral at mahalagang bahagi ng lipunan, mahalagang magabayan ng guro ang mga mag-aaral na malaman kung ano ang iba’t ibang uri ng mga hamong pangkapaligiran na ating nararanasan upang maging angkop ang gagawing pagtugon. Mahalaga rin na maipasuri sa mga mag-aaral kung ano-ano ang mga sanhi at bunga ng mga suliranin at hamong pangkapaligiran sa tao, lipunan at sa ekonomiya. Kakailanganin ito ng mga mag-aaral upang sila ay maging aktibong kalahok sa mga gawain ng pamahalaang tumutugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Sa pagtatapos ng modyul na ito, inaasahang masagot ng mga magaaral ang tanong na : Paano mabisang matutugunan ang mga suliranin at hamong pangkapaligirann? Ang gabay sa gurong ito ay naglalayong tulungan ang mga guro na magsagawa ng isang pagtuturong makahulugan para sa pagkatuto ng mga mag-aaral.
43
Panimulang Gawain 1. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at Gabay na Tanong sa Learner’s Module (LM). 2. Ipatukoy ang mga aralin at saklaw ng modyul. 3. Ipaunawa ang Tsart ng mga Inaasahang Matututuhan sa Modyul. Ipasagot ang Panimulang Pagtataya. Ito ay pasasagutan sa mga magaaral upang mataya ang kanilang kaalaman, kasanayan, at pag-unawa sa mga paksang tatalakayin. Pre-Assessment Matrix Level of Assessment
Knowledge
44
What will I assess?
Multiple Choice Item/Constructed Response Item
Natatalakay ang kasalukuyang kalagayang pangkapaligir an ng Pilipinas
1. “Ang kagubatan ay tirahan ng iba’t ibang mga nilalang na nagpapanatili ng balanse ng kalikasan, mahalagang mapanatili ang balanseng ito dahil kung patuloy na masisira ito ay maapektuhan din ang pamumuhay ng tao. Nagmumula din sa kagubatan ang iba’t ibang produkto tulad ng tubig, gamot, damit, at iba pang pangunahing pangangailangan ng tao. Mayroon ding mga industriya na nagbibigay ng trabaho sa mga mamamayan na nakasalalay sa sa yamang nakukuha mula sa kagubatan.” Anong likas na yaman ang tinalakay sa talata?
A. Yamang tubig
C. Yamang gubat
B. Yamang lupa
D. Yamang mineral
Correct Answer and Explanation/ How will I score? C. Yamang gubat. Ang teksto ay tungkol sa mga kapakinabang an na nakukuha mula sa kagubatan
Nasusuri ang epekto ng mga suliraning pangkapaligir an
Knowledge
Para sa bilang 2-4, basahin ang ulat ng Senate Economic Planning Office tungkol sa epekto ng mga kalamidad sa Pilipinas. National
Disaster
at
a
Glance(Senate
Economic Planning Office, 2013)
Impact of Natural Disasters Natural disasters can cause considerable loss of lives, homes, livelihood and services. They also result in injuries, health problems, property damage, and social and economic disruption. From 2000 to 2012, natural disasters in the Philippines caused the death of 12,899 people and injury to 138,116 persons. These disasters also affected more than 71 million individuals and rendered almost 375,000 persons homeless. The socio-economic damages are estimated at US$3.37 billion with average annual damages of US$251.58 million.
2. Ano-anong mga aspekto ang naapektuhan ng mga kalamidad na naranasan sa Pilipinas? A. Kalusugan, Kabuhayan, at Kalikasan 45
B. Kabuhayan, Kalakalan, at Kalusugan C. Kalakalan, Kapayapaan, at Kalikasan D. Kapayapaan, Kabuhayan, at Kultura
B.
Kabuhayan,
Kalakalan,
at
Kalusugan
Process/ Skills
3.
Gumawa
ng
graphic
organizer
na Rubric para sa
nagpapakita ng epekto ng kalamidad sa pagmamarka pamumuhay ng tao.
ng graphic organizer
1 – kung ipinapakita sa graphic organizer na ang kalamidad ay may epekto sa iba’t ibang aspekto ng pamumuhay ng tao .75 – kung ang naipakitang epekto ay nakasentro lamang sa kalikasan o kapaligiran .5 – kung hindi naipakita ang kahit na anong epekto ng kalamidad sa pamumuhay ng tao 46
4.
Understanding
Sumulat
ng
pangungusap
tatlo
hanggang
tungkol
sa
limang Rubric para sa iyong pagmamarka
mabubuong kaisipan tungkol sa epekto ng
ng talata
mga suliranin at hamong pangkapaligiran 1 – kung sa pamumuhay ng tao.
ipinapakita sa talata na ang mga suliraning pangkapaligira n ay magkakaugna y at may epekto sa iba’t ibang aspekto ng pamumuhay .75 – kung ipinakita sa talata na ang mga suliraning pangkapaligira n ay magkakaugna y .5 – kung hindi naipakita sa talata na ang suliraning pangkapaligira n ay may epekto sa iba’t ibang aspekto ng pamumuhay
Natatalakay ang mga programa at pagkilos ng iba’t ibang sektor upang pangalagaan
Knowledge
47
5. Anong batas ang ipinatupad upang magkaroon ng legal na batayan sa iba’t ibang desisyon at proseso ng pamamahala ng solid waste sa bansa?
A. Republic Act 9003
ang kapaligiran
A. Republic Act 9003 C. Republic Act 7942 B. Republic Act 8742 D. Republic Act 7586
Process/ Skills Natataya ang
Para sa bilang 6, tignan ang graph tungkol sa kalagayang forest cover ng Pilipinas mula 1990 hanggang pangkapaligir an ng 2015. Pilipinas batay sa epekto at pagtugon sa mga hamong pangkapaligir an 26.5 26.0 25.5 25.0 24.5 24.0 23.5 23.0 22.5 22.0 1990
1995 1990 - 2015
48
2000
2005
2010
2015
Ano ang ipinakikita ng graph tungkol sa forest cover ng Pilipinas? A. Napanatili ng Pilipinas ang kagubatan nito
C. Nagkaroon
mula noong 1990 hanggang sa kasalukuyan
ng paglawak sa
B. Nagkaroon ng paglawak ng forest cover ng Pilipinas mula 1990-2015. C. Nagkaroon ng paglawak sa forest cover
forest cover ng Pilipinas sa pagitan ng 2010-2015.
ng Pilipinas sa pagitan ng 2010-2015. D. Pangunahing pinagkukunang yaman ng Pilipinas ang kagubatan nito. Natatalakay ang mga programa at pagkilos ng iba’t ibang sektor upang pangalagaan ang kapaligiran
Understanding
7. Bakit mahalaga ang pagtutulungan ng iba’t A. Kabalikat ibang sektor sa pagsugpo sa mga suliraning ang lahat sa pangkapaligiran? A. Kabalikat ang lahat sa pagsugpo sa iba’t ibang suliraning pangkapaligiran. B. Malawak na suliranin ang mga isyung pangkapaligiran na nararapat harapin ng iba’t ibang sektor sa lipunan. C. Makababawas sa mga gastusin ng pamahalaan ang pagtulong ng iba’t ibang sektor sa pagsugpo sa mga suliraning pangkapaligiran. D. Mahihikayat ang maraming dayuhan na pumunta sa ating bansa kung mawawala ang mga suliraning pangkapaligiran nito.
49
pagsugpo sa iba’t ibang suliraning pangkapaligiran .
Naipaliliwanag ang katangian ng top-down approach sa pagharap sa suliraning pangkapaligir an
Knowledge
8.
Alin sa sumusunod na situwasiyon ang
nagpapakita
ng
top-down
approach
sa
pagbuo ng Disaster Risk Reduction and Management (DRRM) Plan? A. Pinamunuan ni Kerwin, isang lider ng Non Government
Organization
(NGO)
ang
pagtukoy sa mga kalamidad na maaaring maranasan sa kanilang komunidad. B. Ipinatawag ni Kapitan Daniel Milla ang kaniyang mga kagawad upang bumuo ng plano kung paano magiging ligtas ang kaniyang nasasakupan mula sa panganib ng paparating na bagyo. C. Hinikayat ni Albert ang kaniyang mga kapitbahay na maglinis ng estero upang maiwasan ang pagbara nito na maaaring magdulot ng malalim at matagalang pagbaha sa darating na tag-ulan. D. Nakipag-usap si Kelly sa mga may-ari ng malalaking negosyo sa kanilang komunidad upang makalikom ng pondo sa pagbili ng mga first aid kit at iba pang proyekto bilang paghahanda sa iba’t ibang kalamidad.
50
Process/ Skills
Nasusuri ang Basahin ang teksto para sa bilang 9-10 pagkakaiba ng top-down at bottom up approach sa pagharap sa suliraning pangkapaligir an
Sa bottom-up approach, nagsisimula sa mga mamamayan at iba pang sektor ng lipunan ang mga hakbang sa pagtukoy, pag-aanalisa, at paglutas sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran na nararanasan sa kanilang pamayanan. Ito ay taliwas satop-down approach. Ang top-down approach sa disaster management plan ay tumutukoy sa situwasiyonkung saan lahat ng gawain mula sa pagpaplano na dapat gawin hanggang sa pagtugon sa panahon ng kalamidad ay inaasa sa mas nakatataas na tanggapan o ahensya ng pamahalaan. Binigyang-diin nina Shesh at Zubair (2006) na hindi natutugunan ng top-down approach ang mga pangangailangan ng pamayanan at napababayaan ang mga mamamayang may mataas na posibilidad na makaranas ng malubhang epekto ng kalamidad. Limitado ang pagbuo sa disaster management plan dahil tanging ang pananaw lamang ng mga namumunoang nabibigyang pansin sa pagbuo ng plano. Ang kahinaang ito ng top-down approach ang nais bigyang katugunan ng bottom-up approach. Binibigyang pansin dito ang maliliit na detalye na may kaugnayan sa mga hazard, kalamidad, at pangagangilangan ng pamayanan. Ang pangunahing batayan ng plano ay ang karanasan at pananaw ng mga mamamayang nakatira sa isang disaster-prone area. 9. Sa pamamagitan ng Venn Diagram, suriin ang pagkakatulad at pakakaiba ng katangian ng top-down at bottom-up approach. Top down approach
51
Bottom up approach
1 – kung nasuri ang lahat ng pagkakatulad at pagkakaiba ng dalawang approach
.75 – kung nasuri lamang ang lahat ng pagkakatulad o pagkakaiba dalawang approach
.5 – kung hindi nasuri ang pagkakatulad at pagkakaiba ng dalawang approach
Rubric para sa pagmamarka ng talata
10.
Batay
mabubuong pagkakaiba approach?
sa
teksto,
ano
pangkalahatang ng
top-down
Ilahad
ito
at
gamit
hanggang limang pangungusap.
ang ideya
iyong sa
bottom-up ang
tatlo
1 – kung ipinapakita sa talata na higit na epektibo ang pagsasanib ng dalawang approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligira n .75 – kung ipinapakita sa talata na mas epektibo ang isa sa dalawang approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligira n .5 – kung hindi naipakita sa ang ideya tungkol sa nararapat na approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligira n
52
Process/Skill
Nakabubuo Tignan ang kasunod na pigura ng konklusyon masagot ang tanong bilang 11-12: sa angkop na approach sa pagharap sa suliraning pangkapaligir an
upang
STEP 1:
STEP 2:
STEP 3:
STEP 4:
Community Engagement
Identification of Vulnerability Factors
Identification of Local and Scientific Strategies
Integrated Strategy
Local Strategies
- Past and present Community Engagement:
- Collaboration with community and stakeholders
Identification of intrinsic and extrinsic components contributing to hazard vulnerability.
Identification through: 1. Community situation analysis
- Identification of community goals
Integrated Strategy - Examples may include: land use planning, building methods, food strategies, social linkages and Scientific Strategies environmental strategies - Past and present
2. Identification of priorities - Establishing a rapport trust Processand Framework integrating local and scientific knowledge (J. Mercer)
53
- Examples may include: land use planning, building methods, food strategies, social linkages and environmental strategies
- Addressing intrinsic components to hazards
- Dependent on effectiveness level of each strategy identified
Ongoing revision and evaluation
DRR
11. Pagtuunan ng pansin ang Step 1, bakit mahalaga ang pagkakaroon ng community engagement kung saan nakapaloob ang collaboration
with
community
and
stakeholder? A. Makatutulong ito upang makalikom ng mas maraming pondo B.
Malaki
ang
posibilidad
na
maging
tagumpay ang proyekto kapag pinagplanuhan C.
Mas
magiging
kumprehensibo
at
matagumpay ang plano kung binubuo ito ng iba’t ibang sektor D. Magiging makabuluhan ang plano kung ang gagawa nito ay ang mga mamamayan 12. Suriin ang Step 3 at Step 4, bakit mas 1 – kung hinihikayat ang pagsasanib o integrasyon ng naipaliwanag ang mga lokal at siyentipikong istratehiya sa kahalagahan ng pagbuo ng Disaster Risk Reduction and pagsasanib ng Management Plan? Ilahad ito sa tatlo top-down at bottom-up hanggang limang pangungsap. approach
Understanding
.75 – kung natalakay ang kalakasan ng isang approach lamang
54
.5 – kung hindi naipaliwanag ang kahalagahan ng kahit na anong approach
Knowledge
Nauunawaan ang mga konsepto na may kaugnayan sa pagsasagawa ng CBDRRM Plan
13.Ano ang unang yugto ng CommunityBased
Disaster
Risk
Reduction
and
Management Plan? A. Disaster Prevention and Mitigation B. Disaster Response C. Hazard Assessment D. Recovery and Rehabilitation
Knowledge
Naipaliliwanag ang mga hakbang sa pagsasagawa ng CBDRRM Plan
14. Alin sa sumusunod ang HINDI bahagi ng unang yugto ng Community- Based Disaster Risk Reduction and Management Plan? A. Capability Assessment B. Hazard Assessment C. Loss Assessment D. Vulnerability Assessment
55
Process/Skill
Naipaliliwanag Basahin ang kasunod na teksto para sa ang mga bilang 15-17: hakbang sa Ang Disaster Risk Reduction and Management pagsasagawa ng CBDRRM Plan ay mayroong apat na yugto: Disaster Prevention and Plan Mitigation, Disaster Preparedness, Disaster Response, at Disaster Rehabilitation and Recovery. Sa unang yugto ay isinasagawa ang iba’t ibang pagtataya tulad ng hazard assessment, risk, vulnerability assessment, at capacity assessment. Ang mga impormasyong makukuha rito ay gagamitin bilang batayan sa iba pang yugto ng plano. Sa ikalawang yugto naman ay ipinagbibigay-alam sa mga mamamayan ang mga dapat gawin bago at habang nararanasan ang isang kalamidad upang maiwasan ang higit na pinsala sa buhay at ari-arian.
Samantala sa
ikatlong yugto ay inilalahad ang mga dapat gawin na pagtugon habang nararanasan ang kalamidad. Sa ikaapat na yugto ay inilalatag ang plano kung paano matutulungan ang mga nasalanta at maging ang komunidad na bumangon mula sa naganap na kalamidad.
56
Para sa tatlong puntos, gumawa ng flowchartna nagpapakita ng pagkakasunodsunod
ng
apat
at
dahilan
kung
bakit
isinasagawa ang apat na yugto ng Disaster Risk Reduction and Management Plan.
57
Understanding
Nasusuri ang kahalagahan ng CommunityBased Disaster Risk Reduction and Management Approach sa pagtugon sa mga hamon at suliraning pangkapaligir an
Para sa 18-20, basahin ang sumusunod na artikulo at punan ng tamang sagot ang summary chart
Unang artikulo.Ang unang artikulo ay hango mula sa ulat ni Agnes Espinas (2013) na tumatalakay sa Disaster Risk Management sa lalawigan ng Albay.
Geography and Public Planning:
3 puntos – kung napunan ng tamang sagot ang lahat ng bahagi ng summary chart at nagawang masuri ang pagkakatulad ng ideyang inilhahad ng mga nabasang teksto
Albay and Disaster Risk Management Agnes Espinas
Bago pa man magkaroon ng mga organisasyong may responsibilidad na tumugon sa mga kalamidad binibigyang babala ang mga tao sa pamamagitan ng pagpapatunog ng kampana ng simbahan. May mga pagkakataon na may inaatasang tagapamalita ang isang barangay na magbibigay-babala sa mga tao sa paparating na bagyo o anomang uri ng kalamidad. Ang iba ay umaasa sa pakikinig ng balita sa radyo upang magkaroon ng kaalaman sa estado ng kalamidad. Walang sinusunod na sistema o programa ang pagbangon mula sa isang kalamidad.
58
Karaniwan, nasa pansariling desisyon ng isang komunidad ang mga paraan kung paano maiiwasan ang malawakang pagkasirang dulot ng isang kalamidad. Nasa kanilang pagpapasya kung kailan dapat lumikas sa mas ligtas na lugar. Ang pagtungo sa mga evacuation centers, na karaniwang mga pampublikong paaralan, ang paraan upang magkaroon ng access ang mga biktima ng kalamidad ng pagkain, damit, at gamot. Inaasahang sa mga oras ng kalamidad, may mga gagawin ang mga lokal na opisyal upang masigurong ligtas ang kanilang mga nasasakupan subalit, walang sinusunod na protocol at nakahandang plano sa pagharap sakaling magkaroon ng kalamidad sa kanilang lugar.
Bago ang taong 1989, ang istratehiya ng Albay sa disaster risk management ay tinatawag na “after-the-fact-disaster response”.(Romero, 2008:6) Ang paraan ng pamahalaang pamprobinsya, mahahalagang ahensya ng lokal na pamahalaan, at iba pang institusyon ay pagtugon at reaksiyon lamang sa mga naganap na kalamidad. Gayundin naman, hindi nagkakaroon ng pangmatagalang paghahanda para sa kalamidad. Pangunahing pinagtutuunan ng pansin ang kaligtasan ng mga naapektuhang pamilya at ang pagbibigay ng relief assistance sa panahon ng kalamidad. Ang mga gawain ng iba’t ibang ahensya na may kinalaman sa pagharap sa kalamidad ay maituturing na nabuo lamang upang tugunan ang pangangailangan at hindi bahagi ng regular na tungkulin ng nasabing ahensya ng pamahalaan. Ang mga disaster control group ay nabuo lamang dahil sa pagkakaroon ng isang kalamidad. Sa pagkakaroon ng kalamidad, ilan sa mga gawain ng disaster control group ay ang pagbibigay ng mga early warning signal, paglikas ng mga apektadong pamilya, pamimigay ng mga relief goods, at pagkakaloob ng mga tulong medikal. Sa punto ng paghahanda sa kalamidad, nagkakaroon ng mga pagsasanay at drill subalit hindi ito regular na nagaganap. Matapos ang kalamidad, nakatuon naman ang mga gawain sa rehabilitasyon ng mga nasirang imprastruktura bunga ng dumaang kalamidad. Taong 1989, sa tulong ng gobyerno ng Italy, pinagtibay ng lalawigan ng Albay ang pagkakaroon ng community-based disaster 59 preparedness upang mabawasan ang malawakang pagkawala ng buhay at pagkasira ng ari-ariang dulot ng mga kalamidad sa kanilang lalawigan.
2 puntos – kung nasagutan ng tamang ang lahat ng bahagi ng summary chart subalit hindi nasuri ang pagkakatulad ng ideyang inilalahad ng mga teksto
1 punto – kung hindi wasto ang sagot sa summary chart.
Ikalawang Artikulo. Ang ikalawang aritkulo ay hango mula sa ulat ng Partnerships for Disaster Reduction – South east Asia Phase 4 (2008). Ang ulat ay tungkol sa implementasyon ng Community-Based
Disaster
Risk
Management sa Pilipinas.
Community-Based Disaster Risk Management (CBDRM) Projects and Programs Implemented by Non-Government Organiations (NGOs)
Sa kasalukuyan, mayroong mga internasyunal at lokal na mga NGO ang nakikibahagi sa mga gawaing may kaugnayan sa CBDRM sa 55 probinsya at siyudad sa Pilipinas. Sa 55 probinsya at siyudad, 43, ang natukoy na mga at-risk, na siyang naging pokus ng mga gawain ng READY Project. Makikita sa talahanayan ang iba’t ibang organisasyon na nagpatupad ng mga gawain may kaugnayan sa CBDRM. Ang mga organisasyong ito ay isinaayos sa kategoryang internasyunal na NGO, lokal na NGO, NAPCVDC NGOs. Ang mga natitirang NGOs ay miyembro ng Victims of Disaster and Calamities (VDC) Sector of National Anti-Poverty Commission (NAPC). Ang limang NGOs ay na ito ay ang Balay Rehabilitation Center, Inc (Balay), Creative Community Foundation, Inc (CCF), Pampanga Disaster Response Network, Inc (PDRN), Philippine Relief and Development Services, Inc (PhilRADS), at PNRC Agusan Del Norte–Butuan City Chapter. Ang mga nabanggit na internasyunal at lokal na NGOs ay may kabuuang 51 CBDRM-related na proyekto at programa. Subalit, mayroon lamang dalawang NGOs na may kasalukuyang programa na may kaugnayan sa Hydro-meteorological Disaster Mitigation for Secondary Cities in Asia (PROMISE). Ito ay matatagpuan sa Dagupan City, sa Pangasinan at sa Easter Visayas.
60
Talahanayan 1.11 – List of Non-Government Organizations that have Implemented Community-Based Disaster Risk Management (CBDRM) Activities
Sanggunian: Partnerships for Disaster Reduction – Southeast Asia Phase 4 (2008) 61
Ikatlong Artikulo. Ang ikatlong artikulo ay hango mula sa artikulo ni Lorna P. Victoria, (2001) ang director ng Center for Disaster Preparedness ng Pilipinas.
Replicating Ideally Prepared Communities (Abinales, 2002 at Heijmans & Victoria, 2001) Kahit ang Buklod Tao lamang ang tanging people’s organization sabagong tatag na Philippine Disaster Management Forum, tiniyak pa rin nito na ang presensiya, tinig, at interes ng mga pamayanan sa CBDM ay mapapanatili. Pagkatapos ang matagumpay na disaster preparedness at emergency response activities tulad ng maayos na paglikas, search and rescue at evacuation center management ng mga pamayanan mula pa noong 1997, tumulong na rin ang Buklod Tao sa iba pang pamayanan upang maging matagumpay ang kanilang CBDM. Ang Buklod Tao ay isang environmental people’s organization na binuo ng mga residente ng Doña Pepeng Subdivision at mga informal settlers ng North at South Libis, Brgy. Banaba, San Mateo noong Pebrero 1997 pagkatapos ang pagkilos ng pamayanan laban sa plano ng isang construction company na magtayo ng isang cement batching plant sa katabing lupaing agrikutlural. Naniniwala silang magdudulot lamang ito ng Summary chart mga pagbaha sa kanilang pamayanan dahil na rin sa lokasyon nito sa delta ng mga ilog Nangka at Marikina. Pagkatapos ng isang araw na Disaster Management and Preparedness Seminar noong Hunyo 1997, binuo ng Buklod Tao ang Disaster Response Committee (DRC) na mayroong 33 miyembro at nagbalangkas ng Counter Disaster Plan. Tatlong disaster management teams ang binuo at ang emergency rescue at evacuation plan ay inayos (kasama ang pagbuo sa 3 bangkang fiberglass). Mula sa konseho ng barangay ay nagkaroon ang Buklod Tao ng isang life jacket. Mula sa ibang mga donasyon ay nakalikom ang samahan ng pondo (humigit kumulang Php 30,000) na pambili ng flashlights, baterya, mga tali, megaphones, first aid kits at mga kagamitan sa pagbuo ng tatlong rescue boats. Dalawang buwan pagkatapos ng disaster preparedness seminar, isang bagyo puntos, ang muling tumama Para sa tatlong punan ng sa pamayanan. Kahit na maraming bahayang nasira ay wala namang namatay at maraming naisalba tamang sagot ang summary chart: ang mga mamamayan. Simula noon, maaari nang makaiwas sa kapahamakan dahil sa flood-level monitoring, early warning, evacuation, rescue operations, at relief assistance activities ng DRC at Buklod Tao.
62
Paano tinugunan ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran?
Batay sa unang artikulo
Batay sa ikalawang artikulo
Batay sa ikatlong artikulo
Batay sa tatlong artikulo na aking sinuri, masasabi ko na ang pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran ay dapat na ______________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ ________________________________________________.
63
C. MGA YUGTO NG PAGKATUTO Panimula Ang modyul na ito ay tungkol sa mga isyu at hamong pangkapaligiran na nararanasan ng tao sa kasalukuyan. Bilang mag-aaral at mahalagang bahagi ng lipunan, mahalagang magabayan ng guro ang mga mag-aaral na malaman kung ano ang iba’t ibang uri ng mga hamong pangkapaligiran na ating nararanasan upang maging angkop ang iyong gagawing pagtugon. Mahalaga rin na maipasuri sa mga mag-aaral kung ano-ano ang mga sanhi at bunga ng mga isyu at hamong pangkapaligiran sa tao, lipunan at sa ekonomiya.
Kakailanganin ito ng mga mag-aaral upang sila ay maging
aktibong kalahok sa mga gawain ng pamahalaang tumutugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Sa pagtatapos ng modyul na ito, inaasahang masagot ng mga magaaral ang tanong na : Paano mabisang matutugunan ang mga suliranin at hamong pangkapaligirann? Ang gabay sa gurong ito ay naglalayong tulungan ang mga guro na magsagawa ng isang pagtuturong makahulugan para sa pagkatuto ng mga mag-aaral. Panimulang Gawain 1. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at Gabay na Tanong sa Learner’s Module (LM). 2. Ipatukoy ang mga aralin at saklaw ng modyul. 3. Ipaunawa ang Tsart ng mga Inaasahang Matututuhan sa Modyul. 4. Ipasagot ang Panimulang Pagtataya. Ito ay pasasagutan sa mga magaaral upang mataya ang kanilang kaalaman, kasanayan, at pag-unawa sa mga paksang tatalakayin. Aralin 1: Konteksto ng Suliraning Pangkapaligiran 64
ALAMIN Pagkatapos ipagawa sa mga mag-aaral ang mga panimulang gawain ay ihanda sila para sa gawain ng ALAMIN. Nilalayon ng bahaging ito na tukuyin ang mga paunang ideya ng mga mag-aaral tungkol sa katangian ng suliraning pangkapaligiran, mga epekto nito, at halimbawa ng pagtugon dito. Ang mga gawain para sa modyul na ito ay inaasahang matukoy ang mga inisyal na ideya ng mga mag-aaral sa buong modyul.
Gawain 1. “Sa Gitna ng Kalamidad” Ang unang gawain para sa bahagi ng ALAMIN ay isang simulation. Nilalayon nito na maiparanas sa mag-aaral ang situwasiyon na may kaugnayan sa paksa. Sa pamamagitan ng pagtatala ng reaksiyon, tugon, kilos, at sagot ng mga mag-aaral ay masusuri ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral.
Sundin ang sumusunod na hakbang: 1. Pagkatapos magbigay ng pre-test at ito ay maiwasto ay ipadala bilang takdang aralin sa mag-aaral ang sumusunod: a. cellphone (maaring replika o totoong gamit) b. emergency o first aid kit c. iba pang props na naiisip ng guro na maaaring gamitin para sa simulation ng isang kalamidad
2. Sa araw ng pagsasagawa ng simulation ay sundin ang sumusunod: 2.1 Hatiin ang klase sa apat na pangkat: Pangkat 1 – mga kawani ng pamahalaan Pangkat 2 – miyembro ng NGO Pangkat 3 – media personnel Pangkat 4 – mga pangkaraniwang mamamayan 65
2.2 Kailangang ipakita ng bawat pangkat ang kanilang mga gagawin sa panahon kalamidad sa senaryo: Unang senaryo: Bago maranasan ang kalamidad Ikalawang senaryo: Habang nararanasan ang kalamidad Ikatlong senaryo: Pagkatapos maranasan ang kalamidad
Pagpoproseso ng gawain: Ang pagpoproseso ay gagawin pagkatapos ng bawat senaryo upang makita ng guro ang lawak ng kaalaman ng mag-aaral sa bawat yugto ng disaster risk reduction and management plan.
Mga Gabay na Tanong 1. Ano ang naisip ninyong hakbang sa bawat senaryo? 2. Bakit ito ang inyong naisip na gawain? 3.Paano makatutulong ang hakbang na inyong naisip sa pagharap sa kalamidad? 4. Ano ang maaaring mangyari kung ang pagharap sa kalamidad ay nasa kamay lamang ng iisang pangkat? Bakit? 5. Paano ang mabisang pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran?
3. Mahalagang isaisip ng guro ang mga hakbang na ginawa ng mag-aaral at ang kanilang naging sagot sa mga gabay na tanong dahil ito ang magsisilbing batayan niya kung saan magsisimula sa pagtatalakay ng modyul na ito. Kung kakaunti ang alam ng mag-aaral ay kailangan niyang magbigay ng maraming takdang aralin upang magbasa ang mga magaaral, kung malawak na ang kanilang kaalaman ay magpokus na lamang sa mga bahagi na hindi pa nila gaanong nauunawaan.
66
Mungkahing Gawain Awit-suri Ang gawaing ito ay maaaring gamiting pamalit sa Salaysay-larawan. Magsaliksik ng awitin na ang tema ay tungkol sa pagkasira ng ating kapaligiran. Maaari itong ipaawit o ipakinig sa mga mag-aaral. Upang higit na maging kaaya-aya sa mga mag-aaral ang gawaing ito, gumamit ng presentasyon na ang ipinakikitang larawan at background music ay tungkol sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Gamiting gabay ang sumusunod na tanong sa pagpoproseso ng gawain. 1. Ano ang pangunahing tema ng awitin o presentasyon? 2. Bakit nagaganap ang mga hamon at suliraning pangkapaligiran na ipinakita sa presentasyon? 3. Paano ito nakaapekto sa tao at kapaligiran?
Gawain 2. Inner/Outer Circle Ang isa pang gawain na magbibigay ng ideya sa guro sa lawak ng kaalaman ng mag-aaral tungkol sa paksa ay sa pamamagitan ng pagsagot sa map of conceptual change na Inner/Outer Circle. Sundin ang sumusunod na panuto: 1. Ipabasa sa mag-aaral ang pangunahing tanong. 2. Pasagutan ang tanong sa loob na bilog na may nakalagay na “Inisyal na sagot”. 3. Isulat sa pisara ang ilang sagot ng mga mag-aaral. Maaaring itanong sa kanila ang dahilan ng kanilang mga sagot. 4. Tanggapin ang lahat ng sagot ng mag-aaral sa bahaging ito. 5. Lagumin ang kanilang mga sagot sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa kung ano ang mga pinakakaraniwang sagot.
67
Inisyal na Sagot
Panghuling Sagot
Mungkahing Gawain IRF Chart Pagkatapos maisagawa Gawain 1 ay bigyang-pansin ang paunang ideya ng mga mag-aaral sa tanong na “Paano mabisang matutugunan ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran?”Sundin ang sumusunod na hakbang: 1. Ipasulat sa mga mag-aaral ang mga kanilang paunang sagot sa hanay ng Initial. 2. Tanggapin ang sagot ng mag-aaral maging ito man ay tama o mali dahil magsisilbi itong batayan ng antas ng kaalaman at pag-unawa ng mag-aaral bago magsimula ang pagtalakay sa aralin. 68
3. Iproseso ang gawaing ito sa pamamagitan ng pagtukoy sa pinakapangkaraniwang tugon ng mag-aaral. 4. Ipaalala sa mga mag-aaral na ang kolum ng Refined at Final ay sasagutan sa ibang bahagi ng modyul. 5. Iminumungkahi na ipalagay ang IRF Chart sa portfolio o notebook kung saan ay maaari niyang balikan at makita ang kaniyang mga sagot sa Initial at Refined.
Tanong: Paano ang mabisang pagtugon sa mga suiranin at hamong pangkapaligiran? Initial
Refined
Final
Sa bahaging ito ay maaaring hindi masagot o kaya ay kaunti lamang ang maging sagot ng mag-aaral sa mga gawain lalo na sa pagsagot ng Inner/Outer Circle. Ito ay inaasahan dahil hindi pa niya lubusang alam ang paksa at maaaring limitado ang kaniyang nabasa tungkol dito. Ang kanilang mga sagot sa bahagi ng Alamin ay magsisilbing gabay ng guro sa mga paksang higit na pagtutuunan ng pansin. Mahalagang isaisip din ng guro na tanggapin ang lahat ng sagot sa bahaging ito at balikan ang mga sagot ng mag-aaral sa bahagi ng Paunlarin. Sa ganitong paraan, maaaring maitama ang mga maling konsepto o kaalaman ng mag-aaral o kaya naman ay mapagtibay ang mga wastong pagunawa na kanilang taglay bago pa ang aralin. Iminumungkahi na ipalagay sa 69
portfolio o sa compilation of activities ang tugon ng mag-aaral sa Inner/Outer Circle upang magamit ito sa paghahambing ng sagot sa susunod na bahagi ng modyul. PAUNLARIN Ang bahagi ng PAUNLARIN ay naglalayong ipaunawa sa mga mag-aaral ang paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong gawain. Kasabay nito ang iyong paggabay sa kanila sa pag-unawa ng paksang tatalakyin. Sa pagtatapos ng araling ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral ay may malawak nang pag-unawa sa kaligiran at katuturan ng mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Bilang guro, tungkulin mong gabayan sila sa pagwawasto ng kanilang mga paunang kaalaman tungkol sa paksa.
Paksa:Konteksto ng Suliraning Pangkapaligiran Ang unang aralin sa modyul na ito ay tumatalakay sa iba’t ibang suliranin at hamong pangkapaligiran na nararanasan sa ating bansa sa kasalukuyan. Ito ay nahahati sa tatlong bahagi: una ay ang suliranin sa solid waste, ang ikalawa ay ang pagkaubos ng mga likas na yaman, at ang ikatlo ay nakatuon sa Climate Change. Sa pagtalakay ng suliranin sa solid waste ay maaari itong simulan sa pamamagitan ng pagsusuri sa kasunod na larawan.
70
Konsepto: Gayola, Kryshnna Nefertari T., Ateneo De Manila University Iginuhit ni: Roque, James Victor E., Tinajeros National High School
Situwasiyon
Epekto sa Tao at sa Kapaligiran
71
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang situwasiyon na maaaring maganap kasunod ng pagtatapon ng isang pasahero ng basura? Bakit ito ang iyong naisip? 2. Sa iyong sagot sa epekto, sino sa palagay mo ang higit na nakararanas ng mas mabigat na suliranin, ang tao o ang kapaligiran? Bakit? 3. Paano maiiwasan ang epekto ng mga suliraning pangkapaligiran? Sa paglalahad ng nilalaman ng aralin, maaaring mag-isip ang guro ng mga student-centered na gawain tulad ng pagpapagawa ng presentasyon, case study, at gallery walk.
Gawain 3. Data Retrieval Chart Sa pamamagitan ng gawaing ito ay matutukoy ng guro kung nakuha ng mga mag-aaral ang angkop at kinakailangang impormasyon tungkol sa suliranin sa solid waste. Mahalaga ang mga kaalamang ito upang magkaroon sila ng sapat na batayan sa pag-uugnay ng nakaraang aralin sa mga susunod na suliraning pangkapaligiran.
Gawain 4. Sa Aking Komunidad Ito ay isang gawain na makatutulong sa mag-aaral upang maging mulat sa mga pagsusumikap ng komunidad na kaniyang kinabibilangan upang mabigyan ng solusyon ang suliranin sa solid waste management. Maaari ding makatulong ang gawain na ito upang maipakita ang mga matagumpay na proyekto ng 72
pamahalaan o ng mga pangkaraniwang mamamayan.
Bukod sa mga
pagsusumikap, maaaring maging tampok din ng presentasyon ang mga maling gawain ng komunidad na nagpapalala sa suliranin sa solid waste.
Ang ikalawang paksa ng Aralin 1 ay ang pagkaubos ng mga Likas na Yaman. Maaaring simulan ito sa pamamagitan ng pagbalik-aral sa isa sa mga paksa sa Ekonomiks; ang mga Salik ng Produksiyon. Salik ng Produksiyon
LAND
Tumutukoy sa biyaya ng kalikasan tulad ng mga likas na yaman
CAPITAL
LABOR
Kabilang dito ang mga gamit, makinarya, at pabrika na ginagamit sa pagbuo ng produkto
Kasama dito ang mga indibiduwal na ginagamit ang kanilang kakayahan at talento sa pagbuo ng produkto
ENTREPRENEURS
Sila ay mga manggagawa rin subalit ang kanilang natatanging kakayahan ay ang pagpapatakbo ng ngesyo at pag-iisip ng mga bagong produktong lilikhain .
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-ano ang mga salik ng produksiyon? 2. Bakit mahalaga ang likas na yaman sa pagbuo ng produkto? 3. Paano natin dapat ginagamit ang likas na yaman upang maiwasan ang pagkasira o pagkaubos nito?
Sa pagtalakay ng nilalaman ng paksa tungkol sa Pagkaubos ng mga Likas na Yaman ay maaaring hatiin ng guro sa magkakaibang pangkat ang mga mag-aaral upang sila ang maglalahad ng paksa sa klase sa pamamaraang makahihikayat at makatutulong sa pagkatuto 73
Gawain 5. Thesis Proof Worksheet Pasagutan sa mag-aaral worksheet. Ipalahad sa klase ang kanilang sagot. Maaaring pagsama-samahin ang mga sang-ayon at ang mga hindi sang-ayon upang magkaroong ng debate tungkol dito. Mahalagang ipaalala ng guro na gagamiting batayan ng bawat pangkat ang kanilang mga proof o patunay sa pagsasagawa ng debate o pagsagot sa tanong ng kasalungat na panig.
Tanong: Dapat bang ipagpatuloy ang Thesis: (dapat o hindi dapat ipagpatuloy) mga
gawaing
pangkabuhayan
kabila ng pagkasira ng kagubatan?
sa dahil ___________________________________ Proof o mga patunay upang suportahan ang iyong thesis. 1. 2. 3.
Kongklusyon:
Pamprosesong mga Tanong: 1. Paano natin dapat ginagamit ang ating kagubatan? 2. Makatutulong ba kung ititigil na ang paggamit sa yamang-gubat? Bakit? 3. Paano kaya makakamit ang pag-unlad nang hindi nalalagay sa panganib ang ating kalikasan 74
Gawain 6. Status report Hatiin ang klase sa iba’t ibang pangkat para sa gawaing ito. Bigyan ng suliraning pangkapaligiran na hindi na natatalakay ang bawat pangkat upang kanila itong suriin batay sa format. Halimbawa nito ay ang suliranin sa yamang enerhiya, yamang lupa, at sa yamang mineral. Ipaalala din na dapat ay maging malikhain sa paglalahad ng status report.
Suliranin sa ________________________ Panimula: (Magbanggit ng mga datos tungkol sa likas na yaman na napili ng inyong pangkat) Kahalagahan: (Ipaliwanag
ang
kahalagahan
ng
napiling likas na yaman. Suportahan ito ng mga datos. Suliranin: (Suriin
ang
nararanasan
mga sa
suliraning
kasalukuyan
at
epekto nito) Mga Pagkilos: (Magsaliksik
tungkol
sa
mga
programa ng pamahalaan at iba’t 75
ibang sektor tungkol sa likas na yamang napili) Konklusyon: (Magbigay ng konklusyon kung bakit patuloy na nararanasan ang mga suliranin sa likas na yaman)
Rubric sa pagmamarka ng status report Pamantayan
Deskripsiyon
Nilalaman
Wasto ang nilalaman. Gumamit ng napapanahong datos. Nailahad ang hinihingi ng status report
Pagsusuri
10
Naipahayag ang pagsusuri sa dahilan kung bakit patuloy na nararanasan ang mga suliranin sa likas na yaman gamit ang napapanahong datos
Presentasyon
Puntos
10
Malikhain at organisado ang paglalahad ng ideya.
5
Kabuuan
25 puntos
Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano ang pangunahing sanhi ng suliranin sa likas na yaman na sinuri ng inyong pangkat? 2. Paano ito nakaapekto sa ating pamumuhay? 76
3. Kung magpapatuloy ang mga nabanggit na suliranin, ano ang maaaring mangyari sa ating pamumuhay? 4. Paano masosolusyunan ang mga nabanggit na suliranin sa ating mga likas na yaman?
Sa pagtatapos ng gawain, mahalagang maipaunawa ng guro na ang epekto ng mga suliraning ito ay hindi lamang makikita sa pisikal na pagkasira ng kalikasan kundi mayroong itong malawak at magkakaungay na epekto. Halimbawa, ang pagkaubos ng mga puno sa kagubatan ay nagdudulot ng pagkasira ng balanse ng kalikasan, pagkaunti, pagkaubos o pagkawala ng ilang specie ng hayop at halaman, pagkakaroon ng landslide na kumikitil sa buhay at sumisira ng ari-arian. Nagkakaroon ng maraming sakit ang mga mamamayang inilikas kapag nagkakaroon ng pagguho ng lupa dahil sila ay nagsisiksikan sa maliit na evacuation area. Samantala, ang kalamidad na ito ay nangangahulugan ng karagdagang gastos sa pamahalaan at kabawasan sa kita ng mga mamamayan na maaaring magpalubha sa suliranin ng kahirapan. Ang mga suliranin ring ito ay nagpapalubha sa epekto ng Climate Change.
Maaaring simulan ang ikatlong paksa ng Aralin 1 sa pamamagitan ng isang video presentation tungkol sa Climate Change. Samantala, ang nilalaman nito ay maaari ring ilahad sa pamamagitan ng video presentation.
Gawain 7. Climate Change Forum Mahalaga ang gawaing ito dahil sa pamamagitan nito ay mailalahad ang mga batas, programa, mga best practices ng pamahalaan, NGO, at mga pamayanan bilang tugon sa hamon ng climate change sa Pilipinas sa isang student-centered na istratehiya. Sa huling bahagi ng forum ay pasulatin ang mga mag-aaral ng repleksiyon kung paano nauugnay ang mga suliranin tulad 77
ng suliranin sa solid waste management at pagkaubos ng likas na yaman sa climate change.
Repleksiyon:
Gawain 8. Environmental issue map Ang gawaing ito ang higit na magpapatibay sa konsepto na ang Climate Change ay pinalulubha ng epekto ng mga suliraning pangkapaligiran na nararanasan sa ating bansa. Maaari ring pangkatin ang klase upang magkaroon ng pokus sa paggawa ng Environmental issue map. Ang sumusunod ang hakbang sa paggawa nito: a. sanhi – suriin kung ito ba ay gawa ng tao o natural na pangyayari b. epekto – suriin ang epekto sa iba’t ibang aspekto ng pamumuhay c. kaugnayan – suriin ang kaugnayan nito sa mga suliraning nararanasan sa iba pang likas na yaman d. tunguhin – suriin ang maaaring maging epekto kung magpapatuloy ang nararanasang suliraning pangkapaligiran
78
Environmental issue map: __________
Epekto
Sanhi Tunguhin Kaugnayan
Paliwanag:
Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano ang kongklusyon na iyong mabubuo tungkol sa epekto ng mga suliraning pangkapaligiran? 2. Ang suliraning pangkapaligiran ba na ating nararanasan ay may kaugnayan sa isa’t isa? Patunayan. 79
3. Kung magpapatuloy ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran na ito, sino ang pangunahing maapektuhan? Bakit? 4. Paano mabisang masosolusyunan ang mga nabanggit na suliranin at hamong pangkapaligiran?
Maaaring lagumin ang gawaing ito sa pamamagitan ng paggawa nito sa klase upang makita ng lahat ang kaugnayan ng suliraning pangkapaligiran sa isa’t isa at kaugnayan nito sa Climate Change. Bigyang-diin sa paglalagom ang malawak at magkakaugnay na epekto ng mga suliraning pangkapaligiran. Ihanda ang mag-aaral para sa susunod na bahagi ng modyul, ang PAGNILAYAN at UNAWAIN para sa Aralin 1.
PAGNILAYAN at UNAWAIN Pagkatapos linangin ang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa konsepto ng suliraning pangkapaligiran ay hamunin naman sila upang pagnilayan ang mga kaalamang ito para sa mas malalim na pag-unawa. Ang bahaging ito ng modyul ay magpapatibay sa pag-unawa ng mag-aaral tungkol sa aralin. Inaasahang sa pagtatapos ng bahaging ito ay may malalim nang pag-unawa ang mga mag-aaral tungkol sa paksa. Gawain 9. Generalization Chart Ang gawaing ito ay makatutulong upang magabayan ang mga mag-aaral na makabuo ng paglalahat sa pamamagitan ng pagsusuri sa pagkakatulad ng nilalaman ng tatlong sanggunian. Ang pagsusuri na ito ay makikita sa kanilang magiging sagot sa generalization chart.
80
Sanggunian 1: Impacts of Natural Disasters on Agriculture, Food Security, and Natural Resources and Environment in the Philippines(Israel & Briones, 2013)
“From 2000 to 2010, the total value of agricultural damage, by commodity, . affected by typhoons, floods and droughts in the Philippines amounted to a total of P106,882.70 million. The crops with the most damage were rice, corn and high value cash crops. Other commodities recording damage included vegetables, coconut, abaca, sugarcane, tobacco, fisheries products, and livestock. While generally increasing, the total damage to agriculture decreased from 2000 to 2002, increased in 2003 to 2004, fell in 2005, rose in 2006, declined in 2007, increased in 2008 and 2009, 18 and decreased again in 2010. The total damage to agriculture due to typhoons, floods and droughts were lowest in 2002 and highest in 2009”.
Talahanayan 1.3 – Total value of damage to agriculture due to typhoons, floods, and droughts in the Philippines, by commodity, 2000-2010 (million pesos)
81
Sanggunian 2: Climate Change Impacts(United States Environmental Protection Agency, 2016)
Food Safety and Nutrition Climate change and the direct impacts of higher concentrations of carbon dioxide in the atmosphere are expected to affect food safety and nutrition.Extreme weather events can also disrupt or slow the distribution of food. Higher air temperatures can increase cases of Salmonella and other bacteria-related food poisoning because bacteria grow more rapidly in warm environments. These diseases can cause gastrointestinal distress and, in severe cases, death. Practices to safeguard food can help avoid these illnesses even as the climate changes. Climate change will have a variety of impacts that may increase the risk of exposure to chemical contaminants in food. For example, higher sea surface temperatures will lead to higher mercury concentrations in seafood, and increases in extreme weather events will introduce contaminants into the food chain through stormwater runoff. Higher concentrations of carbon dioxide in the air can act as a "fertilizer" for some plants, but lowers the levels of protein and essential minerals in crops such as wheat, rice, and potatoes, making these foods less nutritious. Sanggunian 3: National Disaster at a Glance(Senate Economic Planning Office, 2013) events, such as flooding and drought, create challenges for Extreme food distribution if roads and waterways are damaged or made inaccessible. Impact of Natural Disasters Natural disasters can cause considerable loss of lives, homes, livelihood and services. They also result in injuries, health problems, property damage, and social and economic disruption. From 2000 to 2012, natural disasters in the Philippines caused the death of 12,899 people and injury to 138,116 persons. These disasters also affected more than 71 million individuals and rendered almost 375,000 persons homeless. The socio-economic damages are estimated at US$3.37 billion with average annual damages of US$251.58 million.
82
Talahanayan 1.4 – Selected Natural Disaster Statistics in the Philippines, 2000-2012
83
Generalization Chart
Mahalagang Tanong: Paano nakaapekto ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran sa ating pamumuhay? Sanggunian 1 Sagot:
Mga ebidensya mula sa teksto
Dahilan (Ipaliwanag kung paano sinusuportahan ng ebidensya ang iyong sagot Kongklusyon: (Paano nagkakatulad ang tatlong situwasyon?
84
Sanggunian 2
Sanggunian 3
Ang pagpoproseso ng gawaing ito ay maaaring gawin sa buong klase kailangan lang na maghanda ang guro ng generalization chart sa pisara upang dito itatala ng mga mag-aaral ang kanilang sagot. Pagkatapos ay susuriin ng klase ang nilalaman nito. Tandaan na dapat na maipaunawa sa mag-aaral na magkakaunay at nakaaapekto sa iba’t ibang aspekto ng pamumuhay ang mga suliraning pangkapaligiran. Mungkahing Gawain Video Analysis Magsaliksik ng video na nagpapakita ng mga sanhi ng iba’t ibang suliranin at hamong pangkapaligiran at ang epekto ng mga ito sa tao at sa kapaligiran. Pasagutan ang video analysis chart tungkol sa pinanuod na video. Video Analysis Chart Pamagat: Mga halimbawa ng suliranin at hamong pangkapaligiran Mga sanhi ng suliranin at hamong pangkapaligiran Epekto ng mga suliranin at hamong pangkapaligiran sa tao Epekto ng mga hamon at suliraning pangkapaligiran sa kapaligiran Batay sa aking sagot sa Video Analysis Chart, masasabi ko na ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran ay nagaganap dahil
85
Matapos ang mga gawain sa Pagnilayan at Unawain para sa Aralin 1, inaasahan na napalalim na sa mag-aaral ang pag-unawa tungkol sa mga dahilan at epekto ng mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Higit sa lahat, nabigyang-linaw sa kanila na ang mga suliranin at hamong pangkapaligirang ito ay may malawak at magkakaugnay na epekto. Bago tumungo sa susunod na aralin ay magbigay ng lagumang pagsusulit tungkol sa Aralin 1.
Lagumang Pagsusulit Ang bahaging ito ay isang halimbawa ng summative assessment. Maaari itong gamitin bilang batayan ng pagmamarka sa mga mag-aaral.
I. Knowledge Level Gawain: Buuin ang sumusunod na pahayag: 1. 2. 3. 4.
Ang solid waste ay tumutukoy sa _____________________________. Inilalarawan ang deforestation bilang __________________________. Tumutukoy naman ang Climate Changesa ____________________. Ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran ay magkakaugnay dahil ____________________________________________________ 5. May kaugnayan ang mga suliraing pangkapaligiran at ang Climate Changedahil ____________________________________________. II. Process/Skill Level Gawain: Suliranin-Sanhi at Epekto-Solusyon Magsasaliksik ang guro ng limang balita na nagpapakita ng suliraning pangkapaligiran upang ipabasa sa mag-aaral. Ipasulat sa ikalawang kahon ang Sanhi at Epekto nito at sa ikatlong kahon ang posibleng solusyon Suliranin
86
Sanhi at Epekto
Solusyon
III. Understanding Level Gawain: Basahin ang artikulo tungkol sa Pasig River, pagkatapos ay punan ng sagot ang situational analysis chart.
87
EDITORYAL - Kawawang Pasig River Marami nang nagagastos ang pamahalaan at iba pang civic groups para maging malinis ang Pasig River. Kung anu-anong proyekto ang isinasagawa at nagdadaos pa ng mga funrun para makalikom ng pondo at maitustos sa paglilinis ng Pasig River. Gustong maibalik ang kristal na tubig ng ilog at muling mabuhay ang mga isda na lalanguy-langoy doon. Dati raw, may mga naglalaba at naliligo sa Pasig River. Ngayon ay may naliligo pa rin naman sa ilog subalit sakit ang babagsakan sa sandaling umahon. Kung anu-anong dumi ang nasa ilog --- dumi ng tao, hayop, latak ng makinarya at mga pabrika. Sayang ang pagsisikap at pera na inilaan sa paglilinis sapagkat walang tigil sa pagtatapon ng dumi at basura ang maraming tao, mga kompanya at pabrika. Masangsang ang amoy ng ilog na nagpapasakit sa ulo at sikmura. Hindi maitatago ang amoy ng ilog na umaalingasaw sa maraming bahagi ng Metro Manila. Maraming bayan at lungsod ang dinadaanan ng Pasig River bago makarating sa Manila Bay. Noong Sabado, nadagdagan na naman ang dumi ng kawawang Pasig River at hindi lamang basta dumi ang naligwak sa ilog kundi nakapipinsala rin sa kalusugan ng tao. Nagkaroon ng leak ang isang private oil depot sa Pandacan at tumapon sa Pasig River ang laman nitong bunker fuel. Umano’y 44,000 liters ng fuel ang natapon sa ilog. Umalingasaw ang mabahong amoy sa paligid ng Pandacan depot na umabot hanggang sa Sta. Ana at iba pang lugar. May mga dumaing ng pananakit ng dibdib at may mga inatake ng asthma dahil sa sobrang amoy. Kinilala ang private oil depot na Larraine Marketing. Sinabi ni DENR secretary Ramon Paje na posibleng kasuhan ng Laguna Lake Development Authority (LLDA) ang Larraine Marketing. Ang LLDA ang may jurisdictions sa polluted water.
88
Kawawang Pasig River na sinalaula na ng tao at pabrika. Hindi na maibabalik ang kristal na tubig ng ilog at malabo nang mapagkunan ng ikabubuhay. Maliban na lang kung may political will ang mga namumuno at maghigpit sa mga taong nagpaparumi sa ilog. Posibleng luminis kung aalisin ang mga oil depot na bukod sa nagpa-pollute sa ilog ay banta rin sa buhay ng mga residente sa lugar. Sanggunian: Kawawang Pasig River. (2013, June 26). Retrieved December 17, 2014, from Pilipino Star Ngayon: http://www.philstar.com/psnopinyon/2013/06/26/958299/editoryal-kawawang-pasig-river
Punan ng tamang sagot ang chart batay sa binasang teksto.
Kinaharap na Hamon
Sanhi
Epekto
Tao
89
Kalikasan
Batay sa aking sagot sa Situational Analysis Chart, masasabi ko na ang suliranin at hamong pangkapaligiran ay may malawak na epekto at magkakaugnay sa isa’t isa dahil _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _________________________________________________________.
Aralin 2:Ang Dalawang Approach sa Pagtugon sa mga Hamong Pangkapaligiran PAUNLARIN
Ang bahagi ng PAUNLARIN ay naglalayong ipaunawa sa mga mag-aaral ang paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong gawain. Kasabay nito ang iyong paggabay sa kanila sa pag-unawa ng paksang tatalakyin. Sa pagtatapos ng araling ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral ay may malawak nang pag-unawa sa dalawang approach sa pagtugon sa mga hamong pangkapaligiran.
Ang ikalawang aralin ay tumatalakay sa dalawang approach sa pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Ito ay nahahati sa tatlong paksa: ang disaster management kung saan ay tatalakayin ang mga terminilohiya na ginagamit sa pag-aaral ng disaster management.
Sa
ikalawang paksa ay bibigyang-pansin ang mga katangian ng Philippine Disaster Risk Reduction and Management Framework.
Samantala, ang
ikatlong paksa ay nakatuon sa mga katangian, kalakasan, kahinaan ng topdown at bottom-up approach sa pagbuo ng disaster management at ang halimbawa ng pagsasanib ng dalawang ito na makikita sa Community-Based Disaster and Risk Management Approach. Mahalagang maipaunawa sa mga mag-aaral na walang iisang approach sa pagharap ng suliranin at hamong pangkapaligiran, bagkus ito ay dapat kakikitaan ng matibay at aktibong ugnayan ng pamahalaan, mamamayan, at iba pang sektor ng lipunan. 90
Paksa: Disaster Management Sa paksang ito ay malalaman ng mga mag-aaral ang mga mahahalagang termino tungkol sa disaster management.
Mahalagang
maunawaan nila ang pagkakaiba ng mga termino at konsepto dahil makatutulong ito upang maging maayos at wasto ang pagsasagawa ng iba’t ibang yugto ng disaster risk reduction and management plan na kanilang gagawin sa Aralin 3. Maaaring ibigay na bilang takdang aralin sa mga mag-aaral ang kahulugan ng mga termino at kunan nila ng larawan ang situwasiyon o kalagayan sa kanilang komunidad na tumutugma dito. Simulan ang klase sa pamamagitan ng paglalahad ng mga larawan at gabayan ang mag-aaral sa pagpapaliwanag nito.
Gawain 10. Situational Analysis Pasagutan ang gawaing ito upang magkaroon ng ideya kung natandaan ba ng mga mag-aaral ang pagkakaiba ng mga konsepto na may kaugnayan sa disaster management. Gagamitin batayan ng mag-aaral sa pagsagot ang sumusunod: NH – Natural Hazard
D - Disaster
AH – Anthropogenic Hazard
V - Vulnerability
R – Risk
R - Resilience
NH1. Maagang umuwi ng bahay si Jerone mula sa kanilang paaralan dahil sa paparating na malakas na bagyo.
91
V2. Nangangamba si Andrei na magkasakit ang kaniyang buntis na asawa at dalawang taong gulang na anak dahil sa maruming tubig baha sa kanilang lugar. D3. Isa ang pamilya ni Ernest sa mga nakaligtas mula sa pinsalang dulot ng malakas na lindol na tumama sa kanilang pamayanan. AH4.Ipinasara ni Sec. Fajardo ang isang establisimyento dahil pinadadaan nito sa ilog ang mga kemikal na kanilang ginagamit sa paggawa ng produkto.
R5. Nakipagpulong si Mayor Basco sa mga kinatawan ng bawat barangay upang magkaroon sila ng sapat na kaalaman sa panahon ng kalamidad.
Paksa: Ang Philippine Disaster Risk Reduction and Management (PDRRM) Framework Sa paksang ito ay tatalakayin ang mga katangian ng PDRRM Framework na makikita sa pigura sa ibaba.
92
Mahalagang bigyang-diin sa paksang ito na ang PDRRM Framework ay nagpapakita ng iba’t ibang yugto ng DRRM Plan. Hikayatin ang mag-aaral na mag-isip kung paano makakamit ang pangunahing layunin ng framework. Gawain 11. Plus o Minus. Makatitiyak ang guro na naunawaan ng mag-aaral ang katangian ng PDRRM Framework kung masasagot ng wasto ang gawaing ito. Basahin ang magkatapat napahayag. Lagyan ng plus sign (+) ang maliit na kahon na katabi nito kung ang salita ay naayon sa National Disaster Risk Reduction and Management Framework. Ilagay naman ang minus sign (-) kung wala.
+
Pagpaplano sa pagharap sa kalamidad
Pagharap sa kalamidad sa tuwing mararanasan ito
-
Isinusulong ang Top-down Approach
Isinusulong ang CommunityBased Disaster Management Approach
+
-
Tungkulin ng pamahalaan ang Disaster Management
Tungkulin ng lahat ang paglutas sa Suliraning Pangkapaligiran
+
Dapat na kasama ang NGOs sa pagbuo ng Disaster Management Plan
Ang mga NGOs ang siyang mamumuno sa pagbuo ng Disaster Management Plan
Hinihingi ang tulong ng lahat ng sektor ng lipunan sa pagbuo ng Disaster Management Plan
Sa pamahalaan nakasalalay ang lahat ng tungkulin upang maging disaster-resilient ang buong bansa
+
93
+
-
-
-
Paksa: Ang Community-Based Disaster and Risk Management Approach Sa paksang ito ay ilalahad sa mag-aaral ang dalawang magkaibang approach sa pagbuo ng disaster risk reduction and management plan: ang top-down at bottom-up approach. Bigyang-diin ang kalakasan at kahinaan ng bawat approach, subalit, sa huli ay gabayan ang mga mag-aaral upang maunawaan na higit na epektibo ang pagsasanib ng dalawang approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Masusukat ang lawak ng kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa nabuong Community-Based Disaster Risk Management Approach at sa top-down at bottom-up approach sa pamamagitan ng tatlong gawain: Dugtungan Mo, KKK Chart, at Pagsulat ng Sanaysay.
Gawain 12. Dugtungan Mo Buuin ang konsepto ng sumusunod na pahayag tungkol sa Community-Based Disaster Risk Management Approach sa pamamagitan ng paglalagay ng angkop na salita o parirala.
1. Ang Community-Based Disaster and Risk Management Approach ay tumutukoy sa pamamaraan kung saan ang mga pamayanang may banta ng hazard at kalamidad ay aktibong nakikilahok sa pagtukoy, pagsuri, pagtugon, pagsubaybay, at pagtataya ng mga risk na maaari nilang maranasan.
2. Magiging matagumpay ang CBDRM Approach kung magtutulungan ang pamahalaan, iba’t ibang sektor ng lipunan tulad ng mga mamamayan, NGO, at business sectors.
3. Magkaugnay ang National Disaster Risk Reduction and Management Framework at ang Community-Based Disaster Risk Management Approach 94
dahil kabilang sa framework ng Philippine National Disaster Risk Reduction and Management ang paghihikayat sa aktibong partisipasyon ng mga mamayan at paggamit ng lokal na kaalaman sa pagbuo ng DRRM Plan.
4. Ang pinakasentro ng CBDRM Approach ay ang aktibong partipasyon ng mga mamamayan upang magamit ang kanilang kaalaman sa pagbuo ng DRRM plan.
5.
Makatutulong ang CBDRM Approach sa paglutas ng mga suliranin at
hamong pangkapaligiran dahil hinihikayat nito ang partisipasyon ng iba’t ibang sektor ng lipunan tulad ng pamahalaan, mamamayan, business sectors, at NGO. Gawain 13. KKK Chart
Punan ng tamang sagot ang KKK chart. Gamiting batayan ang nabuong KKK chart upang sagutin ang kasunod na tanong. Top-down Approach
Bottom-up Approach Kahulugan
Kalakasan
Kahinaan
Mas makatutulong sa isang pamayanan ang pagsasanib ng dalawang approach dahil
Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano ang kalakasan ng top-down approach ang makatutulong sa maayos na pagbuo ng disaster management plan? 95
2. Alin sa mga kalakasan ng bottom-up approach ang dapat bigyang-pansin sa proseso ng pagbuo ng disaster management plan? 3. Nararapat bang isang approach ang gamitin sa pagbuo ng disaster management plan? Bakit?
Gawain 14.Pagsulat ng Sanaysay Sumulat ng sanaysay na nagpapaliwanag ng kahalagahan ng pagsasanib ng top-down approach at bottom-up approach sa pagbuo ng disaster risk reduction and management plan. Gamiting batayan ang sumusunod na pamantayan. Rubric sa pagmamarka ng sanaysay Nakuhang Pamantayan
Deskripsiyon
Puntos
Malinaw na nailahad ang kahalagahan ng Pag-unawa
CBDRM Approach. mga
kongkretong
Nakapagbigay ng halimbawa
upang
6
suportahan ang mga paliwanag. Kumprehensibo at malinaw ang daloy ng Organisasyon
ideya.
Maayos na naipahayag ang
pagkakaiba at pagkakaugnay ng mga
5
tinalakay na konsepto. Wasto Nilalaman
at
impormasyon.
makatotohanan
ang
Nakabatay ang nilalaman
sa mga tinalakay na paksa.
5
Sumunod sa mga pamantayan sa pagsulat Teknikalidad
96
ng sanaysay tulad ng paggamit ng tamang bantas, kaayusan ng pangungusap, at
4
Puntos
pagdebelop ng kaisipan. Kabuuan
20
Maaaring lagumin ang gawaing ito sa pamamagitan ng paggawa nito sa klase upang mailahad ang mga ideya ng mag-aaral tungkol sa pagsasanib ng top-down at bottom-up approach.
Bigyang-diin sa paglalagom na ang
pagsasanib na ito ay nangangahulugan ng aktibong pakikilahok ng mga mamamayan sa mga gawain ng pamahalaan at ng pagkakaroon ng inisyatibo ng mga mamamayan na magplano para sa kaligtasan ng komunidad. Ihanda ang mag-aaral para sa susunod na bahagi ng modyul, ang PAGNILAYAN at UNAWAIN para sa Aralin 2.
97
PAGNILAYAN AT UNAWAIN Ang
bahagi
ng
PAGNILAYAN
AT
UNAWAIN
ay
naglalayong mas mapalalim pa ang pag-unawa ng mga magaaral sa paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang kritikal na pagiisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong gawain. Kasabay nito ang iyong paggabay sa kanila sa pagunawa ng paksang tatalakyin. Sa pagtatapos ng araling ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral ay may malawak nang pagunawa sa kahalagahan ng pagsasanib ng top-down at bottom-up approach
sa
pangkapaligiran.
98
pagharap
sa
mga
suliranin
at
hamong
Gawain15. My Idea Pad
Ipasuri sa mga mag-aaral ang panukalang Process Framework nina Mercer at Gaillard(2010) sa pagsasanib ng dalawang approach sa pagbuo ng DRRM plan, pagkatapos ay pasagutan ang My idea pad. STEP 1:
STEP 2:
STEP 3:
STEP 4:
Community Engagement
Identification of Vulnerability Factors
Identification of Local and Scientific Strategies
Integrated Strategy
Local Strategies
- Past and present Community Engagement:
- Collaboration with community and stakeholders
Identification of intrinsic and extrinsic components contributing to hazard vulnerability.
Identification through: - Identification of community goals
1. Community situation analysis
Integrated Strategy - Examples may include: land use planning, building methods, food strategies, social linkages and Scientific Strategies environmental strategies - Past and present
2. Identification of priorities - Establishing a rapport trust Processand Framework integrating local and scientific knowledge (J. Mercer)
99
- Examples may include: land use planning, building methods, food strategies, social linkages and environmental strategies
- Addressing intrinsic components to hazards
- Dependent on effectiveness level of each strategy identified
Ongoing revision and evaluation
DRR
My Idea Pad 1. Anong bahagi ng framework makikita ang aktibong partisipasyon ng komunidad?
2. Bakit mahalaga ang partisipasyon ng komunidad sa iba’tibang bahagi ng pagbuo ng DRRM plan?
3. Saang bahagi nagkakaroon ng pagsasanib ang kaalamang lokal at siyentipikong kaalaman?
4. Magiging matagumpay kaya ang pagbuo ng DRRM plan kung ang gagamiting batayan sa STEP 3 ay ang mga siyentipikong kaalaman lamang? Bakit?
5. Ano ang mabubuo mong kongklusyon tungkol sa nararapat na approach sa pagbuo ng DRRM plan?
Binigyang-diin sa nakaraang paksa ang konsepto at kahalagahan ng CBDRM Approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran. Ibig sabihin, hinihikayat ka bilang isang mag-aaral at bahagi ng pamayanan na maging aktibong kalahok sa pagsasagawa nito. Sa susunod na bahagi ng aralin ay pagtutuunan ng pansin ang mga hakbang sa pagbuo ng Disaster Risk Reduction and Management Plan.
100
Lagumang Pagsusulit
Ang bahaging ito ay naglalaman ng mga summative assessment
sa lebel
ng knowledge, process, at understanding. Layunin ng mga gawain ito na mataya ang kabuuang pagkatuto ng mga mag-aaral sa paksa.
Ang resulta ng mga
pagtatayang ito ay gagamitin ng gurong batayan sa pagmamarka sa mga magaaral.
I. Knowledge level Identification Ibigay ang hinihingi ng sumusunod na pahayag. Resilience1. Ito tumutukoy sa kakayahan ng pamayanan na harapin ang mga epekto na dulot ng kalamidad.
Vulnerability2.
Tumutukoy ito sa tao, lugar, at imprastruktura na may
mataas na posibilidad na maapektuhan ng mga hazard.
Anthropogenic Hazard o Human-Induced Hazard3. Ito ay tumutukoy sa mga hazard na bunga ng mga gawain ng tao.
Disaster 4. Ito ay tumutukoy sa mga pangyayari na nagdudulot ng panganib at pinsala sa tao, kapaligiran, at mga gawaing pang-ekonomiya.
Hazard 5. Ito ay tumutukoy sa mga banta na maaaring dulot ng kalikasan o ng gawa ng tao.
Natural Hazard6. Ito naman ay tumutukoy sa mga hazard na dulot ng kalikasan. 101
Risk 7. Ito ay tumutukoy sa inaasahang pinsala sa tao, ari-arian, at buhay dulot ng pagtama ng isang kalamidad
Community-Based Disaster Risk Management 8. Ayon kina Abarquez at Zubair (2004), ito ay isang pamamaraan kung saan ang mga pamayanang may banta ng hazard at kalamidad ay aktibong nakikilahok sa pagtukoy, pagsuri, pagtugon, pagsubaybay, at pagtataya ng mga risk na maaari nilang maranasan.
top-down approach9. Sa approach na ito, lahat ng gawain mula sa pagpaplano na dapat gawin hanggang sa pagtugon sa panahon ng kalamidad ay inaasa sa mas nakatataas na tanggapan o ahensya ng pamahalaan.
bottom-up approach 10. Isa sa mga katangian ng approach na ito ay ang malawak na partisipasyon ng mga mamamayan sa komprehensibong pagpaplano at mga gawain sa pagbuo ng desisyon.
II. Process/Skill Level Pag-usapan Natin Hatiin ang klase sa apat na grupo at atasan silang magsagawa ng
isang
panel discussion sa klase tungkol sa paksang, integrasyon ng top-down at borrom-up approach: bakit mahalaga?
102
Rubric para sa pagtataya Pamantayan
Napakahusay
Mahusay
Nalilinang
Nagsisimula
(3)
(2)
(1)
(4) Kalidad ng
Nakapagbigay
Nakapagbigay
Nakapagbigay ng
Mali ang mga
Impormasyon
ang grupo ng
ang grupo ng
limitadong
nailahad na
wasto at
wastong
impormasyon ang
impormasyon
kumprehensibong
impormasyon
grupo tungkol sa
impormasyon
tungkol sa paksa
paksa
Maayos at
Maayos at
Maayos at
Hindi maayos at
maliwanag
maliwanag
maliwanag
maliwanag
pagkakalahad ng
pagkakalahad
pagkakalahad ng
pagkakalahad ng
mga
ng mga
mga
mga
impormasyon.
impormasyon.
impormasyon
impormasyon at t
Nailahad ang
Malinaw na
subalit hindi
hindi natalakay
pangunahing
nailahad ang
natalakay ang
ang pangunahing
ideya at maayos
pangunahing
pangunahing
ideya
itong
ideya
ideya
Kumprehensibo
Hindi gaanong
Walang maayos
at organisado ang at organisado
organisado ang
na presentasyon
presentasyon.
ang
presentasyon
ng ideya
Naging malikhain
presentasyon.
tungkol sa paksa Organisasyon
nasuportahan sa buong presentasyon Presentasyon
Kumprehensibo
ang presentasyon nang hindi lumalayo sa 103
layunin ng gawain
III. Understanding Level Pagsulat ng Mapanghimok na Sanaysay Sumulat ng isang mapanghimok na sanaysay tungkol sa paksang: Bakit mahalaga ang integrasyon ng top down at bottom up approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran? Rubrik para sa pagtataya ng Sanaysay Pamantayan
Napakahusay (4)
Mahusay (3)
Nilalaman
Panghihimok
104
Nalilinang
Nagsisimula
(2)
(1)
Wasto ang
Wasto ang
Wasto ang
Mayroong mali
nilalaman at
nilalaman at
nilalaman
sa nilalaman at
gumamit ng mga
gumamit ng
subalit hindi
sa mga ginamit
napapanahong
iba’t ibang
gumamit ng
na datos
datos upang
datos
iba’t ibang
masuportahan ang
datos upang
pangunahing ideya
masuportahan
ng sanaysay
ang datos
Gumamit ng mga
Gumamit ng
Gumamit ng
Hindi gumamit
datos, pangyayari,
mga datos at
mga datos at
ng mga datos at
situwasyon upang
pangyayari
pangyayari
pangyayari
magkaroon ng
upang
subalit hindi
upang
batayan ang
magkaroon
nakapanghimok
magkaroon ng
ginawang
ng batayan
ng mga
batayan ang
paghihimok.
ang ginawang
mambabasa
ginawang
Nakatulong din ang
paghihimok
paghihimok
mga ginamit na salita upang makahimok
Sa pagtatapos ng Aralin 2 ay inaasahan na mabuo sa mga mag-aaral ang mahalagang gampanin ng pamahalaan, mga mamamayan, NGO, at iba pang sektor ng lipunan sa pagbuo ng DRRM Plan. Mahalagang mabigyang linaw din na hindi dapat maging tagatanggap lamang ang mga mamamayan sa mga proyekto at programa ng pamahalaan tungkol sa paghahanda at pagiwas sa kalamidad kundi sila mismo ay magkaroon ng inisyatibo o kusangloob na pagkilos.
105
Aralin 3. Mga Hakbang sa Pagbuo ng Community-Based Disaster Risk Reduction and Management Plan
PAUNLARIN
Ang bahagi ng PAUNLARIN ay naglalayong ipaunawa sa mga mag-aaral ang paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong gawain. Kasabay nito ang iyong paggabay sa kanila sa pag-unawa ng paksang tatalakyin. Sa pagtatapos ng araling ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral ay may malawak nang pag-unawa sa iba’t ibang yugto ng Community-Based Disaster Risk Reduction and Management Plan. Sa bahaging ito ng modyul, ay maliwanag na sa mga mag-aaral na ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran ay maaaring dulot ng tao at ng kapaligiran. Alin man sa dalawang nabanggit, ito ay may tuwirang epekto sa tao at kapaligiran. Ang iba’t ibang kalamidad ay bahagi na ng ating buhay, bagama’t hindi na ito mawawala, mayroon tayong maaaring gawin upang maging handa sa pagharap sa mga ito. Sa tulong ng guro, gagabayan ang mga mag-aaral upang maunawaan nila ang iba’t ibang yugto ng CommunityBased Disaster Management Approach. maipaunawa
sa
mga
mag-aaral
na
Higit sa lahat, mahalagang maaari
silang
makatulong
sa
pagpapanatiling handa at ligtas ng kanilang komunidad sa panahon ng iba’t ibang kalamidad. Maaaring simulan ang paksang ito sa pamamagitan ng pagtalakay sa naging karanasan ng Pilipinas sa pagtama ng bagyong Yolanda o kaya ay ang naranasan nilang kalamidad. Gumamit ng balita, larawan, video o 106
pagsasalaysay ng sariling karanasan. Magsisilbi itong paraan upang maganyak ang mga mag-aaral sa tatalakaying paksa. Maaaring gamitin ang concept map sa magiging daloy ng talakayan.
Assessment of Disaster Risk Assessment Hazard
Unang Yugto: Disaster Prevention and Mitigation Capability Assessment
Ikalawang Yugto: Disaster Preparedness
DRRM
Vulnerability Risk
Paghahanda sa mga dapat gawin bago, habang, at pagkatapos ng isang kalamidad
PLAN
107
Ikatlong Yugto: Disaster Response
Pagtugon sa pangangailangan ng komunidad bunga ng nagaganap na kalamidad
Ikaapat na Yugto: Disaster Rehabilitation and Recovery
Pagsasaayos ng komunidad upang maipanumbalik ang normal na daloy ng pamumuhay
Paksa: Unang Yugto: Disaster Prevention and Mitigation Sa bahaging ito ng disaster risk reduction and management plan, tinataya ang mga hazard at kakayahan ng pamayanan sa pagharap sa iba’t ibang suliraning pangkapaligiran. Mula sa mga impormasyon na nakuha sa pagtataya ay bubuo ng plano upang maging handa ang isang pamayanan sa panahon ng sakuna at kalamidad. Isinasagawa ang Disaster Risk Assessment
kung
saan
Vulnerability
Assessment,
nakapaloob at
Risk
dito
ang
Hazard
Assessment.Tinataya
Assessment, naman
ang
kakayahan at kapasidad ng isang komunidad sa pamamagitan ng Capacity Assessment.
Hazard Assessment Sa pagtalakay ng Hazard Assessment ay bigyang-pansin kung paano ito isasagawa ng iba’t ibang pangkat. Maaaring gumamit ng iba’t ibang istratehiya sa paglalahad ng nilalaman nito.
Gawain 16. Hazard Assessment Map Hatiin ang klase sa pangkat batay sa kagustuhan ng guro. Ipagawa sa magaaral ang
hazard assesement map na magpapakita ng iba’t ibang hazard sa
kanilang lugar. Ipalahad ito sa klase. Upang maisagawa ito sundin ang sumusunod na hakbang: 1. Alamin kung anong uri ng hazard ang nakatalagang susuriin ng inyong pangkat. 2. Humingi ng kopya ng mapa ng inyong barangay sa kinakuukulan.
108
3. Kung mayroon namang hazard assessment map ang inyong barangay, maaari itong hingin. Mag-ikot sa inyong barangay upang matukoy ito o kaya ay gumawa ng katulad na mapa na nakapokus lamang sa inyong sariling kalye, o kapitbahayan.
Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano ang mga hamon na inyong kinaharap sa pagsasagawa ng hazard assessment map? 2. Paano ninyo hinarap ang mga nabanggit na hamon? 3. Bakit mahalaga na may partisipasyon ng mga mamamayan ang paggawa ng hazard assessment map? Pagpoproseso ng gawain: Ipalahad sa klase ang nabuong hazard assessment map bawat pangkat. Kinakailangang na makaisip ng pamamaraan ang guro upang matiyak na tama ang nilalaman nito.
Naunawaan ng mag-aaral sa bahaging ito ang mga hakbang at kahalagahan ng hazard assessment. Sa susunod na bahagi ng aralin ay gabayan sila sa pag-unawa ng nilalaman ng Vulnerability at Capacity Assessment at kung paano ito makatutulong sa pagbuo ng Disaster Risk Reduction and Management Plan.
Vulnerability at Capacity Assessment (VCA) Ilahad ang nilalaman ang paksa na ito gamit ang istratehiyang angkop para sa mga mag-aaral.
109
Mahalagang maipaunawa sa mga mag-aaral na mahalaga ang mga impormasyon na makukuha sa Vulnerability Assessment dahil makatutulong ito sa pagbuo ng disaster risk reduction and managementplan ng isang pamayanan. Gawain 17. Vulnerability Assessment Chart Gamit ang nakaraang pagpapangkat, ipagawa ito sa mga mag-aaral. Ipalahad ito sa klase. Magsagawa ng Vulnerability Assessment sa inyong pamayanan gamit ang sumusunod na format. Vulnerability Assessment Chart Lugar:
Uri ng hazard:
Elements at risk
Dahilan
People at risk Location of People at risk
Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano ang mga hamon na inyong kinaharap sa pagsasagawa ng hazard vulnerability assessment? 2. Bakit mahalagang mabatid ng mga mamamayan ang kanilang pagiging vulnerable sa mga disaster? 3. Bakit mahalaga na may partisipasyon ng mga mamamayan ang paggawa ng vulnerability assessment?
110
Capacity Assessment Ilahad ang nilalaman ang paksa na ito gamit ang istratehiyang angkop para sa mga mag-aaral. Mahalagang maipaunawa sa mga mag-aaral na ang mga impormasyon na makukuha sa Capacity Assessment ay makatutulong ito sa pagbuo ng disaster management ng isang pamayanan. Gawain 18.Capacity Assessment Template Gamit ang nakaraang pagpapangkat, ipagawa ito sa mga mag-aaral. Ipalahad ito sa klase Makibahagi sa inyong pangkat at magsagawa ng Capacity Assessment sa inyong pamayanan. Sundin ang sumusunod naformat.
Lugar: A. Kagamitan B. Human Resource C. Transportasyon at Komunikasyon
Pamprosesong mga Tanong: 1. Sapat ba ang kakayahan ng inyong paaralan, kapitbahayan, o barangay sa pagharap sa kalamidad? 2. Paano mapupunan ang mga kakulangan o mapananatili ang kasapatan ng inyong mga kagamitan?
111
3. Bukod sa pagkakaroon ng sapat na kagamitan, ano ang dapat gawin ng mga mamamayan upang maging handa sa mga kalamidad?
Ang mga naunang hakbang ay nakapaloob sa Disaster Prevention. Sa unang yugto ng CBDRM Plan ay isinasagawa rin ang mga hakbang para sa Disaster Mitigation na kinapapalooban naman ng Risk assessment.
Risk Assessment Para sa risk assessment, bigyang pansin ang konsepto ng Disaster Mitigation at ang dalawang uri nito: ang Structural at Non Structural Mitigation. Talakayin din ang kahalagahan ng pagsasagawa nito.
Sa pagtalakay hinihikayat ang guro na
gumamit ng mga larawan at situwasyon ng sariling komunidad.
Hindi natatapos ang DRRM plan sa pagtataya ng mga banta ng kalamidad at kakayahan ng komunidad na harapin ito.
Mahalagang
gamitin ang mga imporasyong nakalap mula sa unang hakbang sa pagbuo ng ikalawawang yugto: ang Disaster Preparedness.
Paksa: Ikalawang Yugto: Disaster Preparedness Ang ikalawang yugto ng Disaster Risk Reduction and Management Planay tinatawag na Disaster Response. Ito ay tumutukoy sa mga hakbang o dapat gawin bago at sa panahon ng pagtama ng kalamidad, sakuna o hazard.
Mahalagang malaman ng mga miyembro ng pamilya, ng mga
mamamayan sa komunidad, at maging ng mga kawani ng pamahalaan ang mga dapat gawin sa panahon ng sakuna o kalamidad. Dapat ding maliwanag sa bawat sektor ng lipunan ang kanilang gagawin upang magkaroon ng koordinasyon at maiwasan ang pagkalito at pagkaantala na maaari pang magdulot ng dagdag na pinsala o pagkawala ng buhay. 112
Mayroon itong tatlong pangunahing layunin: (1)To inform – magbigay
kaalaman tungkol sa mga hazard, risk, capability, at pisikal na katangian ng komunidad; (2) To advise – magbigay ng impormasyon tungkol sa mga gawain para sa proteksiyon, paghahanda, at pag-iwas sa mga sakuna, kalamidad, at hazard; at (3) To instruct–magbigay ng mga hakbang na dapat gawin, mga ligtas na lugar na dapat puntahan, mga opisyales na dapat hingan ng tullong sa oras ng sakuna, kalamidad, at hazard. Sa yugto ng Disaster Preparedness ay binibigyan ng sapat na impormasyon at pag-unawa ang mga mamamayan sa dapat nilang gawin bago, habang, at pagkatapos ng hazard at kalamidad upang maihanda sila sa mga posibleng epekto nito. Gawain 19. Be informed! Maging malikhain sa pagsasagawa nito. Buko sa poster ad ay maaring gumawa ng video presentation, dramatization, magpagawa ng flyers o ano mang angkop na istratehiya na angkop para sa mga mag-aaral. Pumili ng isang uri ng hazard o kalamidad. Gumawa ng poster adna nagpapakita ng sumusunod: 1. Impormasyon tungkol sa katangian at kahulugan ng disaster 2. Mga sanhi at epekto nito 3. Mga dapat gawin bago, habang, at pagkatapos ng disaster 4. Mga gamit na dapat ihanda upang maging ligtas kapag naranasan ang disaster. 5. Mga opisyales, kawani ng pamahalaan o NGO na maaaring hingan ng tulong.
113
Gawing gabay ang sumusunod na pamantayan sa paggawa ng inyong poster ad. Rubric sa pagmamarka ng poster ad Pamantayan
Deskripsiyon
Puntos
Nakuhang Puntos
Nilalaman
Wasto
at
impormasyon.
makatotohanan
ang
mga
10
Nakatulong upang maging
handa ang mga mamamayan sa panahon ng kalamidad Kaangkupan
Madaling maunawaan ang ginamit na salita,
7
mga larawan, at simbolo sa ginawang poster ad. Madali ring maunawaan ang ginamit na lenggwahe. Pagkamalikhain
Nakapupukaw ng atensyon ang ginawang
3
poster ad dahil sa ginamit na mga larawan at salita na nakahikayat sa mamamayan upang ito ay bigyan ng pansin. Kabuuan
20
Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano ang dapat gawin upang maipagbigay sa lahat ang mga dapat gawin sa panahon ng kalamidad? 2. Bakit mahalaga na malaman ng mga mamamayan ang mga impormasyon tungkol sa kalamidad at mga dapat gawin kung mararanasan ang mga ito? 3. Paano makatutulong ang mga mamamayan sa pamamahagi ng kaalaman tungkol sa disaster preparedness? 114
Pagpoproseso ng gawain: Ipalahad sa mga mag-aaral ang kanilang nabuong produkto. Maaaring magsagawa ng information campaign gamit ang nabuong produkto na gagawin sa loob ng paaralan o kaya ay sa komunidad. Sa ganitong paraan ay nakatutulong ang mga mag-aaral na maipabatid ang kinakailangang impormasyon para sa mga kalamidad na maaaring maranasan ng isang komunidad. Sa kabila ng pagtataya ng mga maaaring maranasang kalamidad at kakayahan ng pamayanan na harapin itoay makararanas at makararanas pa rin tayo ng mga kalamidad. Paano ba tayo tutugon sa mismong pagkakataon na tayo ay nasa gitna ng isang kalamidad? Ito ang pagtutuunan ng pansin sa ikatlong yugto, ang Disaster Response.
Paksa: Ikatlong Yugto: Disaster Response Sa paksang ito ay bibigyang-diin naman kung paano tutugon sa nararanasang kalamidad. Kadalasan, nagiging mas malaki ang pinsala at marami ang napapahamak dahil sa hindi mabisa at lohikal na aksiyon kapag nahaharap na sa isang kalamidad kaya’t mahalagang maipaunawa sa mga mag-aaral kung paano ang tutugon sa nararanasang kalamidad.
Bagama’t nakapalood sa ikatlong yugto ang sumusunod na gawain: ang Needs Assessment, Damage Assessment, at Loss Assessment, hindi na ito dapat na ipagawa sa mag-aaral sa halip ay maaari silang magsagawa ng panayam sa mga mamamayan, kawani ng paaralan at barangay upang mabati kung ano-ano ang hakbang na ginawa nila sa panahon na nararanasan ang kalamidad. 115
Sa pamamgitan nito ay matutukoy ng mga
mag-aaral kung ang naging reaksiyon ba ng mga kinapanayam ay naaayon sa sinasabi ng ikatlong yugto ng DRRM plan. Gawain 20. Flash Reporter Maghanap ng balita tungkol sa isang kalamidad na naranasan sa inyong pamayanan.
Gumawa ng flash report tungkol dito.
naformat sa paggawa nito. 1. Situwasyon 1.1 Uri ng disaster 1.2 Petsa at oras 1.3 Apektadong lugar 1.4 Posibilidad ng “after effects” 2. Paunang ulat ng Epekto 2.1 Bilang ng namatay 2.2 Bilang ng nasaktan 2.3 Bilang ng nawawala 2.4 Nangangailangan ng tirahan at damit 2.5 Nangangailangan ng pagkain 2.6 Nangangailangan ng tubig 2.7 Nangangailangan ng sanitasyon 2.8 Pinsala sa imprastraktura 3. Pangangailangan ng tulong
116
Gamitin ang sumusunod
3.1 Search and rescue
Oo/Hindi
3.2 Evacuation
Oo/Hindi
3.3 Proteksyon
Oo/Hindi
3.4 Pangangailangang Medikal
Oo/Hindi
3.5 Pangangailangan sa tirahan at damit
Oo/Hindi
3.6 Pangangailangan sa pagkain
Oo/Hindi
3.7 Pangangailangan sa tubig
Oo/Hindi
3.8 Sanitasyon
Oo/Hindi
3.9 Pagkukumpuni sa mga imprastraktura
Oo/Hindi
Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano ang dapat isaisip sa pagsasagawa ng flash report? 2. Paano makatutulong ang isang mapagkakatiwalaang flash report? 3. Nararapat bang makibahagi ang mga mamamayan sa pagsasagawa nito? Bakit? Pagpoproseso ng gawain: Ang ikatlong yugto ay ginagawa lamang kapag aktuwal na nararanasan ang isang kalamidad kaya hindi maisasagawa ng mag-aaral ang mga hakbang na nakapaloob sa yugto na ito. Isa pang dahilan ay maaari ding malagay sa panganib ang kaligtasan ng mga mag-aaral kung gagawin ang mga hakbang sa yugtong ito. Makatutulong ang pagsasagawa ng panayam sa mga mamamayan, kawani ng paaralan o barangay upang mabatid ang mga hakbang na kanilang ginawa upang tumugon sa naranasang kalamidad.
Sa ikatlong yugto ng DRRM planay binigyang-diin ang pagkakatoon ng mapagkakatiwalaang datos sa naging lawak ng pinsala ng kalamidad. Mahalaga ito dahil magsisilbi itong batayan para sa ikaapat at huling yugto ng DRRM plan, ang 117 Disaster Rehabilitation and Recovery.
Paksa: Ikaapat na Yugto: Disaster Rehabilitation and Recovery Para sa ikaapat na yugto ay bigyang-pansin ang mga hakbang na dapat gawin ng iba’t ibang sektor upang mapanumbalik ang kaayusan sa mga lugar na nasalanta ng kalamidad.
Mahalaga na maipaunawa rin sa
mag-aaral na ang yugto na ito ay hindi lamang tungkulin ng pamahalaan, bilang mga mamamayan, may tungkulin din tayo na tumulong sa ating mga kababayan na naging biktima ng kalamidad. Gawain 21.Kung ikaw kaya Gamit ang nakaraang pagpapangkat ay ipagawa ito sa mga magaaral. Makibahagi sa inyong pangkat. Magsagawa ng panayam sa inyong pamayanan tungkol sa mga dapat gawing hakbang upang mapanumbalik ang maayos na daloy ng buhay sa isang pamayanang nakaranas ng kalamidad. Ilahad sa klase ang resulta ng inyong panayam. Pangkat 1 – mga mag-aaral Pangkat 2 – mga magulang Pangkat 3 – mga guro o kawani ng paaralan Pangkat 4 – mga kawani ng pamahalaang pambarangay Pangkat 5 – mga miyembro ng NGO Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng kanilang tugon sa mga hakbang na dapat gawin upang mapunmbalik ang kaayusan matapos ang kalamidad?
118
2. Dapat bang iasa ang mga gawaing pang-rehabilitasyon sa pamahalaan? Bakit? 3. Paano ang mabisang pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran? Pagpopreso ng gawain: Katulad ng ikatlong yugto, hindi na rin ito kailangang isagawa ng mga mag-aaral, maliban na lamang kung mayroong proyekto ang NGO o ang pamahalaan na hinihikayat ang kanilang partisipasyon upang mamahagi ng relief goods o maging volunteer sa mga gawain para sa rehabilitation at recovery. Muli, maaaring magsagawa ng pananaliksik at panayam ang mga mag-aaral upang matukoy ang mga gawain para sa rehabilitation at recovery sa kanilang komunidad.
Matapos maisagawa at maunawaan ang iba’t ibang yugto ng Community-Based Disaster Risk Reduction and Management Plan ay gabayan ang mga mag-aaral na pagtibayin ang kakailanganing pagkatuto. Ito ay isasagawa sa bahagi ng PAGNILAYAN AT UNAWAIN.
119
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito, palalalimin mo ang mga nabuong pag-unawa tungkol sa paksa.
Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal na masusuri mo ang
kahalagahan ng aktibong pagkilos sa pagharap sa mga hamon ng kapaligiran.
Gawain 22. Summary Chart Basahin at unawain ang sumusunod na artikulo, pagkatapos ay punan ng sagot ang summary chart. Unang artikulo.Ang unang artikulo ay hango mula sa ulat ni Agnes Espinas (2013) na tumatalakay sa Disaster Risk Management sa lalawigan ng Albay.
Geography and Public Planning: Albay and Disaster Risk Management Agnes Espinas
Bago pa man magkaroon ng mga organisasyong may responsibilidad na tumugon sa mga kalamidad binibigyang babala ang mga tao sa pamamagitan ng pagpapatunog ng kampana ng simbahan. May mga pagkakataon na may inaatasang tagapamalita ang isang barangay na magbibigay-babala sa mga tao sa paparating na bagyo o anomang uri ng kalamidad. Ang iba ay umaasa sa pakikinig ng balita sa radio upang magkaroon ng kaalaman sa estado ng kalamidad. Walang sinusunod na sistema o programa ang pagbangon mula sa isang kalamidad. Karaniwan, nasa pansariling desisyon ng isang komunidad ang mga paraan kung paano maiiwasan ang malawakang pagkasirang dulot ng isang kalamidad. Nasa kanilang pagpapasya kung kailan dapat lumikas sa mas ligtas na lugar. Ang pagtungo sa mga evacuation centers, na karaniwang mga pampublikong paaralan, ang paraan upang magkaroon ng access ang mga biktima ng kalamidad ng pagkain, damit, at gamot. Inaasahang sa mga oras ng kalamidad, may mga gagawin ang mga lokal na opisyal upang masigurong ligtas ang kanilang mga nasasakupan subalit, walang sinusunod na protocol at nakahandang 120 sa pagharap sakaling magkaroon ng kalamidad sa kanilang lugar. plano
Bago ang taong 1989, ang estratehiya ng Albay sa disaster risk management ay tinatawag na “after-the-fact-disaster response”.(Romero, 2008:6) Ang paraan ng pamahalaang pamprobinsya, mahahalagang ahensya ng lokal na pamahalaan, at iba pang institusyon ay pagtugon at reaksiyon lamang sa mga naganap na kalamidad. Gayundin naman, hindi nagkakaroon ng pangmatagalang paghahanda para sa kalamidad. Pangunahing pinagtutuunan ng pansin ang kaligtasan ng mga naapektuhang pamilya at ang pagbibigay ng relief assistance sa panahon ng kalamidad. Ang mga gawain ng iba’t ibang ahensya na may kinalaman sa pagharap sa kalamidad ay maituturing na nabuo lamang upang tugunan ang pangangailangan at hindi bahagi ng regular na tungkulin ng nasabing ahensya ng pamahalaan. Ang mga disaster control group ay nabuo lamang dahil sa pagkakaroon ng isang kalamidad. Sa pagkakaroon ng kalamidad, ilan sa mga gawain ng disaster control group ay ang pagbibigay ng mga early warning signal, paglikas ng mga apektadong pamilya, pamimigay ng mga relief goods, at pagkakaloob ng mga tulong medikal. Sa punto ng paghahanda sa kalamidad, nagkakaroon ng mga pagsasanay at drill subalit hindi ito regular na nagaganap. Matapos ang kalamidad, nakatuon naman ang mga gawain sa rehabilitasyon ng mga nasirang inprastraktura bunga ng dumaang kalamidad. Taong 1989, sa tulong ng gobyerno ng Italy, pinagtibay ng lalawigan ng Albay ang pagkakaroon ng community-based disaster preparedness upang mabawasan ang malawakang pagkawala ng buhay at pagkasira ng ari-ariang dulot ng mga kalamidad sa kanilang lalawigan.
121
Ikalawang Artikulo. Ang ikalawang aritkulo ay hango mula sa ulat ng Partnerships for Disaster Reduction – South east Asia Phase 4 (2008). Ang ulat ay tungkol sa implementasyon ng Community-Based Disaster Risk Management sa Pilipinas.
Community-Based Disaster Risk Management (CBDRM) Projects and Programs Implemented by Non-Government Organiations (NGOs)
Sa kasalukuyan, mayroong mga internasyunal at lokal na mga NGO ang nakikibahagi sa mga gawaing may kaugnayan sa CBDRM sa 55 probinsya at siyudad sa Pilipinas. Sa 55 probinsya at siyudad, 43, ang natukoy na mga atrisk, na siyang naging pokus ng mga gawain ng READY Project. Makikita sa talahanayan ang iba’t ibang organisasyon na nagpatupad ng mga gawain may kaugnayan sa CBDRM. Ang mga organisasyong ito ay isinaayos sa kategoryang internasyunal na NGO, lokal na NGO, NAPCVDC NGOs. Ang mga natitirang NGOs ay miyembro ng Victims of Disaster and Calamities (VDC) Sector of National Anti-Poverty Commission (NAPC). Ang limang NGOs ay na ito ay ang Balay Rehabilitation Center, Inc (Balay), Creative Community Foundation, Inc (CCF), Pampanga Disaster Response Network, Inc (PDRN), Philippine Relief and Development Services, Inc (PhilRADS), at PNRC Agusan Del Norte–Butuan City Chapter. Ang mga nabanggit na internasyunal at lokal na NGOs ay may kabuuang 51 CBDRM-related na proyekto at programa. Subalit, mayroon lamang dalawang NGOs na may kasalukuyang programa na may kaugnayan sa Hydro-meteorological Disaster Mitigation for Secondary Cities in Asia (PROMISE). Ito ay matatagpuan sa Dagupan City, sa Pangasinan at sa Easter Visayas.
122
Talahanayan 1.11 – List of Non-Government Organizations that have Implemented Community-Based Disaster Risk Management (CBDRM) Activities
123
Sanggunian: Partnerships for Disaster Reduction – Southeast Asia Phase 4 (2008) Ikatlong Artikulo. Ang ikatlong artikulo ay hango mula sa artikulo ni Lorna P. Victoria, (2001) ang director ng Center for Disaster Preparedness ng Pilipinas.
Replicating Ideally Prepared Communities (Abinales, 2002 at Heijmans & Victoria, 2001) Kahit ang Buklod Tao lamang ang tanging people’s organization sabagong tatag na Philippine Disaster Management Forum, tiniyak pa rin nito na ang presensiya, tinig, at interes ng mga pamayanan sa CBDM ay mapapanatili. Pagkatapos ang matagumpay na disaster preparedness at emergency response activities tulad ng maayos na paglikas, search and rescue at evacuation center management ng mga pamayanan mula pa noong 1997, tumulong na rin ang Buklod Tao sa iba pang pamayanan upang maging matagumpay ang kanilang CBDM. Ang Buklod Tao ay isang environmental people’s organization na binuo ng mga residente ng Doña Pepeng Subdivision at mga informalsettlers ng North at South Libis, Brgy. Banaba, San Mateo noong Pebrero 1997 pagkatapos ang pagkilos ng pamayanan laban sa plano ng isang construction company na magtayo ng isang cement batching plant sa katabing lupaing agrikutlural. Summary chart Naniniwala silang magdudulot lamang ito ng mga pagbaha sa kanilang pamayanan dahil na rin sa lokasyon nito sa delta ng mga ilog Nangka at Marikina. Pagkatapos ng isang araw na Disaster Management and Preparedness Seminar noong Hunyo 1997, binuo ng Buklod Tao ang Disaster Response Committee (DRC) na mayroong 33 miyembro at nagbalangkas ng Counter Disaster Plan. Tatlong disaster management teams ang binuo at ang emergency rescue at evacuation plan ay inayos (kasama ang pagbuo sa 3 bangkang fiberglass). Mula sa konseho ng barangay ay nagkaroon ang Buklod Tao ng isang life jacket. Mula sa ibang mga donasyon ay nakalikom ang samahan ng pondo (humigit kumulang Php 30,000) na pambili ng flashlights, baterya, mga tali, megaphones, first aid kits at mga kagamitan sa pagbuo ng tatlong rescue boats. Dalawang buwan pagkatapos ng disaster preparedness seminar, isang bagyo ang muling tumama sa pamayanan. Kahit na maraming bahayang nasira ay wala namang namatay at maraming naisalba ang mga mamamayan. Simula 124 noon, maaari nang makaiwas sa kapahamakan dahil sa flood-level monitoring, early warning, evacuation, rescue operations, at relief assistance activities ng DRC at Buklod Tao.
Paano tinugunan ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran?
Batay sa unang artikulo
Batay sa ikalawang artikulo
Batay sa ikatlong artikulo
v
Batay sa tatlong artikulo na aking sinuri, masasabi ko na ang pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran ay dapat na ______________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________ ______________________________________.
125
Sa puntong ito ay inaasahan nang malalim na pag-unawa sa mga paksa ng modyul na ito: katuturan ng mga suliranin at hamong pangkapaligran, mga epekto at paguton sa mga ito. Pasagutan ang outer circle ng Gawain 2.
Lagumang Pagsusulit
Ang bahaging ito ay naglalaman ng mga summative assessment
sa lebel
ng knowledge, process, at understanding. Layunin ng mga gawain ito na mataya ang kabuuang pagkatuto ng mga mag-aaral sa paksa.
Ang resulta ng mga
pagtatayang ito ay gagamitin ng gurong batayan sa pagmamarka sa mga magaaral.
126
I. Knowledge Level Modified True or False Isulat ang salitang TAMA kung salitang may salungguhit ay angkop sa konsepto ng pahayag. Isulat ang TAMANG SAGOT kung hindi.
1. Ang yugto ng Disaster Preparedness ay kakikitaan ng mga gawain na naglalayong maipanumbalik sa dating kaayusan ang daloy ng pamumuhay sa mga nasalantang komunidad. Sagot: Disaster Rehabilitation and Recovery
2. Isinasagawa ang Capacity Assessment upang matukoy ang kakayahan ng isang komunidad sa pagharap sa iba’t ibang kalamidad. Sagot: TAMA
3.Ang unang yugto sa pagbuo ng CBDRRM Plan ay tinatawag na Disaster Response. Sagot: Disaster Prevention and Mitigation
4. Nakapaloob sa Disaster Preparedness ang mga gawain tulad ng hazard assessment at capability assessment. Sagot: Disaster Prevention and Mitigation
127
5.Ang yugto ng Disaster Rehabilitation and Recovery ay tumutukoy sa mga gawain upang mapanumbalik ang kaayusan sa mga lugar na nasalanta ng kalamidad. Sagot: TAMA
II. Process/Skill level Pagawain ang mga mag-aaral ng graphic ogranizer na magpapakita ng kahalagahan at kaugnayan ng iba’t ibang yugto ng CBDRRM Plan. Maaari
itong
ipagawa
gamit
ang
web
2.0
application
na
www.drawanywhere.com
III. Understanding Level Pagsulat ng Mapanghimok na Sanaysay Sumulat ng isang mapanghimok na sanaysay tungkol sa paksang: Ano
ang
mabisang
pagtugon
sa
mga
suliranin
at
hamong
pangkapaligiran? Rubrik para sa pagtataya. Pamantayan
Nilalaman
128
Napakahusay
Mahusay
(4)
(3)
Nalilinang
Nagsisimula
(2)
(1)
Wasto ang
Wasto ang
Wasto ang
Mayroong mali
nilalaman at
nilalaman at
nilalaman subalit
sa nilalaman at
gumamit ng
gumamit ng
hindi gumamit ng
sa mga ginamit
mga
iba’t ibang
iba’t ibang datos
na datos
napapanahong
datos
upang
datos upang
masuportahan
masuportahan
ang datos
ang pangunahing ideya ng sanaysay
Panghihimok
Gumamit ng
Gumamit ng
Gumamit ng mga
Hindi gumamit
mga datos,
mga datos at
datos at
ng mga datos at
pangyayari,
pangyayari
pangyayari
pangyayari
situwasyon
upang
subalit hindi
upang
upang
magkaroon ng
nakapanghimok
magkaroon ng
magkaroon ng
batayan ang
ng mga
batayan ang
batayan ang
ginawang
mambabasa
ginawang
ginawang
paghihimok
paghihimok
paghihimok. Nakatulong din ang mga ginamit na salita upang makahimok
Sa susunod na bahagi ng modyul ay isasakatuparan ng mag-aaral ang isang gawain na magpapakita ng kanilang mga natutuhang konsepto, kaalaman, kakayahan, at lalim ng kanilang pang-unawa tungkol sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran.
129
Ipaalala sa mga mag-aaral na dapat nilang gamitin ang kanilang mga natutuhan sa mga nakaraang paksa upang maisagawa ng maayos ang mga panghuling gawain ng modyul na makikita sa bahagi ng ILIPAT/ISABUHAY. ILIPAT/ISABUHAY Inaasahan na sa pagkakataong ito ay may sapat nang pagunawa ang mga mag-aaral tungkol sa paksa. Kaya naman, ang gawain sa bahaging ito ay hahamon sa kanila upang isabuhay ang mga pag-unawa at kakayahang kanilang natutuhan.
Mga Paghahanda para sa araw ng presentasyon ng Performance Task 1. Ang presentasyon ay maaaring gawin sa loob ng klase o kaya ay pumili ang guro ng pinakamahusay na nabuong DRRM Plan sa bawat pangkat at magkaroon ng symposium ang buong grade 10 na nagtatampok dito. 2. Sa gagawaing presentasyon sa bawat klase o kaya ay symposium sa pangkalahatan ay maaaring mag-imbita ng mga kinatawan mula sa NGO, opisyal ng barangay o kaya ay sa lokal na pamahalaan, at mga kawani ng paaralan. 3. Mahalagang masuri ng guro ang laman ng presentasyon ng bawat pangkat bago ito ilahad sa mga panauhin. 4. Hikayatin ang mga panauhin na magbigay ng kanilang opinyon o repleksyon o kaya ay maglahad ng kanilang plano batay sa inilhad na DRRM Plan ng mga mag-aaral.
130
5. Maglaan ng araw para sa presentasyon ng DRRM plan.
Maaaring
magkaroon ng maikling programa tungkol dito na ang tema ay pagiging handa sa panahon ng kalamidad.
Maaari ring imbitahan ang ilang mga
kawani ng Pamahalaang Pambarangay, mga opisyales ng paaralan, guro at mag-aaral. Magsagawa ng documentation tungkol sa programa. Gawain 23. We are ready! Makibahagi sa iyong pangkat sa pagbuo ng DRRM plan na nakabatay sa inyong paaralan, kalye (street), kapitbahayan, barangay, o isla. Basahin ang nilalaman ng situwasiyon at isagawa ito.
Ikaw ay pangulo ng isang NGO na kasapi sa pagbuo ng Community- Based Disaster Risk Reduction and Management Plan sa inyong pamayanan. Ang inyong pamayanan ay kalahok sa taunang patimpalak sa paggawa ng CBDRRM plan na inilunsad ng National Disaster Risk Reduction and Management Council. Ikaw ay naatasang gumawa ngDisaster Risk Rreduction and Management Plan na nakabatay sa pangangailangan ng inyong komunidad. Ang mabubuong DRRM plan ay ilalahad sa mga miyembro ng sangguniang pambarangay at mga kinatawan ng NDRRMC.
Ito ay bibigyan ng marka batay sa sumusunod na pamantayan:
Kaangkupan, Nilalaman, Presentasyon, Praktikalidad, at Aspektong Teknikal.
Rubric sa Pagmamarka ng DRRM Plan Kraytirya
Napakahusay
Mahusay
Nalilinang
Nagsisimu la
4 Kaangkupan
131
3
Naaayon
ang Naaayon
nilalaman
ng
plan
resulta
sa
2
1
ang Hindi naaayon ang Hindi
DRRM nilalaman ng DRRM nilalaman ng DRRM angkop sa ng plan sa resulta ng plan sa resulta ng komunidad
isinagawang mapping,
hazard isinagawang
hazard isinagawang hazard ang
vulnerability mapping,
assessment,
at vulnerability
capability assessment assessment, ng
karagdagang
nabuong
vulnerability
DRRM
at assessment,
pamayanan. capability
Kumuha
mapping,
at plan..
capability
ng assessment
ng assessment
ng
datos pamayanan.
pamayanan.
Hindi
mula sa mga lokal na Nagmula ang lahat Kumuha
ng
opisyal, mga residente ng datos mula sa karagdagang datos ng
lugar,
at
nakaranas
ng na
nakaraang at
mga mga opisyal ng lokal mula sa mga lokal pamahalaan
kalamidad pamahalaang
nagamit
ito
ng pambarangay.
maayos.
o na
opisyal,
mga
residente ng lugar, at mga nakaranas ng
nakaraang
kalamidad Nilalaman
Impormatib
ang Impormatib
ang Hindi
malinaw
na Maraming
nabuong DRRM plan. nabuong DRRM plan. sinasabi ang mga nakalilitong Malinaw na ang
sinasabi Malinaw na sinasabi detalyeng
mga
dapat
dapat impormasy
detalyeng ang mga detalyeng malaman
malaman
ng
ng dapat malaman ng mamamayan
mga mamamayan sa mga mamamayan sa pagharap pagharap
sa
kalamidad.
Ang mga kalamidad. Ang mga mga
nakatalang
datos
impormasyon updated at reliable.
mga pagharap
mga kalamidad.
Ang plan
nakatalang
ay impormasyon
ay impormasyon
ay
at hindi
at
updated
updated
reliable.
Ang mga suhestyon sa Ang mga suhestyon Ang mga suhestyon Ang DRRM
132
sa mga DRRM
at
hindi
plan
sa
sa nabuong
at nakatalang datos at datos
reliable. Praktikalidad
sa
mga on
mga
ay sa DRRM plan ay sa DRRM plan ay nabuong
naaayon sa kakayahan naaayon
sa naaayon
sa suhestyon
ng
ng kakayahan
ng ay
pamayanan
na kakayahan
hindi
tugunan
ang pamayanan
na pamayanan
kalamidad. Binigyang- tugunan
ang tugunan
diin ang lubusan at kalamidad.
mga
oras,
kagamitan, lubusan
at
pondo
paggamit
Madaling maunawaan ng mga mamamayan ang DRRM plan dahil
na ng
at natalakay lubusan
ng
at n.
mga episyenteng
pondo pamayanan.
kanilang hindi
pamayanan.
ng
ng kagamitan, oras, at pondo
ng
mga
ng
pamayanan.
salita at simbolo na salita at termino na Gumamit sa
ang pamayana
kagamitan, oras, at paggamit
sa pagkamit ng mga Gumamit
angkop
Hindi kakayahan
ang malinaw
ng episyenteng
pamayanan.
ang sa
kalamidad.
episyenteng paggamit Binigyang-diin ng
na nakabatay
ng
mga
gaanong salita at termino na
maunawaan ng mga hindi mamamayan.
gaanong
maunawaan ng mga mamamayan.
Pagsunod sa
Kumpleto ang lahat ng Kumpleto ang lahat Mayroong
Proseso
bahagi ng isang DRRM ng bahagi ng isang bahagi plan. Binuo ito batay sa DRRM plan. Binuo ito plan pagsasanib down
at
approach.
133
ng bottom
ng
mga Hindi DRRM sumunod
ang
hindi sa proseso
top gamit ang ang isa sa naisagawa.
ng pagbuo
up dalawang approach.
ng plan
DRRM
Post Assessment Matrix Level What will I of Assessment assess? Natatalakay ang Knowledge
Multiple Choice Item
Correct Answer and Explanation
Tignan ang pie graph tungkol sa bahagdan ng pinanggagalingan ng solid waste.
kasalukuyang kalagayang pangkapaligiran ng Pilipinas
Other Residential
Commercial
56.7%
8.8% Commercial 27.1%
Market 18.3%
Industrial Institutional
4.1%
12.1%
Bahagdan ng pinanggagalingan ng solid waste. (National Solid Waste Management Status Report, 2015).
1. Batay sa pie graph, D. Residential anong uri ng solid waste ang may pinakamalaking bahagdan? A. Instituional B. Commercial C. Industrial D. Residential
Knowledge
134
Nasusuri epekto ng suliraning
ang mga
pangkapaligiran
2. Batay sa teksto, ano ang epekto ng illegal logging?
A. pagbaha, soil erosion B. pagbaha, soil erosion, at pagkasira ng tahanan ng mga ibon at hayop C. pagbaha, soil erosion, at pagkaubos ng yamang gubat D. pagbaha, soil erosion, at pagbaba ng kita ng mga mamamayan
135
B. pagbaha, soil erosion, at pagkasira ng tahanan ng mga ibon at hayop
Process/Skills
136
Nasusuri ang Suriin ang talahanayan: epekto ng mga Talahanayan 1.1 – The Long-Term Climate Risk suliraning Index (CRI): the 10 countries most affected from pangkapaligiran 1995 to 2014 (annual averages)
3. Ano ang sinasabi ng talahanayan tungkol C. Malaki ang epekto ng Climate pinsala sa buhay at change? kabuhayan A. Malaking halaga ang nawawala sa kabuhayan B. Maraming buhay at ari-arian ang nawawala C. Malaki ang pinsala sa buhay at kabuhayan D. Iba’t iba ang epekto ng climate change
Understanding
4.
Sumulat hanggang
ng
tatlo Rubric para sa limang pagmamarka ng
pangungusap tungkol sa iyong
talata
mabubuong 1 – kung ipinapakita
sa talata na ang mga suliraning epekto ng mga suliranin pangkapaligiran ay at hamong magkakaugnay at may epekto sa iba’t pangkapaligiran sa ibang aspekto ng pamumuhay ng tao. pamumuhay kaisipan
tungkol
sa
.75 – kung ipinakita sa talata na ang mga suliraning pangkapaligiran ay magkakaugnay .5 – kung hindi naipakita sa talata na ang suliraning pangkapaligiran ay may epekto sa iba’t ibang aspekto ng 137
pamumuhay Knowledge
Natatalakay ang 5. mga programa at pagkilos ng iba’t ibang sektor upang pangalagaan ang kapaligiran
Process/ Skills
Natataya ang kalagayang pangkapaligiran ng Pilipinas batay sa epekto at pagtugon sa mga hamong pangkapaligiran
138
Para sa bilang 6, tignan ang talahanayan tungkol sa mga best practice sa pamamahala ng solid waste.
6. Ano ang ipinakikita ng talahanayan tungkol sa mga gawain
sa
pagharap
sa
solid waste? A. Maraming pamamaraan na maaaring gawin upang masolusyunan ang suliraning ito. B.Nasa kamay ng mga mamamayan ang pagtugon sa suliranin sa solid waste C. Ang pamahalaan ang 139
siyang dapat manguna sa pagharap sa suliran sa solid waste D. Mahirap masolusynan ang suliranin sa solid waste.
Understanding
Natatalakay ang mga programa at pagkilos ng iba’t ibang sektor upang pangalagaan ang kapaligiran
7. Sumulat ng sanaysay na may lima hanggang sampung pangungusap na tumatalakay sa mabisang paraan sa pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran.
1 – kung natalakay na mahalaga ang kooperasyon ng iba’t ibang sektor sa pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran .75 – kung nabigyang-diin ang aktibong partisipasyon ng mga mamamayan sa pagsugpo ng suliranin at hamong pangkapaligiran .5 – kung ang tinalakay ay ang tungkulin ng pamahalaan sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran
Knowledge
Naipaliliwanag ang katangian ng top-down approach sa pagharap sa suliraning pangkapaligiran
8.
Alin sa sumusunod na B. Nakipagpulong si
situwasiyon
ang Mayor
sa
nagpapakita ng top-down kaniyang
mga
approach sa pagbuo ng konsehal
upang
Disaster
Risk
Reduction bumuo
and Management (DRRM) plan Plan? A. 140
Estoque
Bumuo
si
Anne
ng
ng
DRRM
DRRM plan kasama ang mga
NGO
at
mga
pangkaraniwang mamamayan B. Nakipagpulong si Mayor Estoque sa kaniyang mga konsehal upang bumuo ng DRRM plan C.
Nakipagtulungan
si
Blessy, lider ng samahan ng mga kababaihan sa mga kawani
ng
pamahalaang
pambarangay pagsasagawa
sa ng
hazard
assessment. D. Nabuo ni Marites ang DRRM Plan ng kanilang barangay
sa
pakikipagtulungan
ng
business sector at NGO. Process/ Skills
Nasusuri ang Basahin ang teksto para sa pagkakaiba ng bilang 9-10 top-down at bottom up approach sa pagharap sa suliraning pangkapaligiran
Sabottom-up approach, nagsisimula sa mga mamamayan at iba pang sektor ng lipunan ang mga hakbang sa pagtukoy, pag-aanalisa, at paglutas sa mga hamon at suliraning pangkapaligiran na nararanasan sa kanilang pamayanan. Ito ay taliwas satop-down 1 – kung nasuri ang approach. Ang top-down approach sa disaster management plan ay tumutukoy sa lahat ng hanggang situwasiyonkung saan lahat ng gawain mula sa pagpaplano na dapat gawin sa pagtugon sa panahon ng kalamidad ay inaasa sa mas nakatataas na tanggapan o 141 ahensya ng pamahalaan. Binigyang-diin nina Shesh at Zubair (2006) na hindi natutugunan ng top-down approach ang mga pangangailangan ng pamayanan at napababayaan ang mga mamamayang may mataas na posibilidad na makaranas ng malubhang epekto ng kalamidad. Limitado ang pagbuo sa disaster management plan dahil tanging ang pananaw lamang ng mga namumunoang nabibigyang pansin sa
pagkakatulad at pagkakaiba ng dalawang approach 9. Suriin ang pagkakatulad at pakakaiba ng katangian
.75 – kung nasuri
ng top-down at bottom-up lamang ang lahat approach gamit ang chart ng pagkakatulad o
pagkakaiba dalawang approach
sa ibaba. 10. Batay sa teksto, ano ang
iyong
mabubuong
pangkalahatang ideya sa .5 – kung hindi pagkakaiba ng top-down at nasuri ang
pagkakatulad at pagkakaiba ng tatlo dalawang approach
bottom-up approach? Ilahad ito
gamit
hanggang pangungusap.
ang
limang
Rubric para sa pagmamarka ng talata 1 – kung ipinapakita sa talata na higit na epektibo ang pagsasanib ng dalawang approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran .75 – kung ipinapakita sa talata na mas epektibo ang isa sa dalawang approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran
142
.5 – kung hindi naipakita sa ang ideya tungkol sa nararapat na approach sa pagharap sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran Process/Skill
Nakabubuo ng konklusyon sa angkop na approach sa pagharap sa suliraning pangkapaligiran
Tignan ang kasunod na pigura upang masagot ang tanong bilang 11-12:
STEP 1:
STEP 2:
STEP 3:
STEP 4:
Community Engagement
Identification of Vulnerability Factors
Identification of Local and Scientific Strategies
Integrated Strategy
Local Strategies
- Past and present Community Engagement:
- Collaboration with community and stakeholders
Identification of intrinsic and extrinsic components contributing to hazard vulnerability.
Identification through: - Identification of community goals
1. Community situation analysis
Integrated Strategy - Examples may include: land use planning, building methods, food strategies, social linkages and Scientific Strategies environmental strategies - Past and present
2. Identification of priorities - Establishing a 143 rapport trust Processand Framework integrating local and scientific knowledge (J. Mercer)
- Examples may include: land use planning, building methods, food strategies, social linkages and environmental
- Addressing intrinsic components to hazards
- Dependent on effectiveness level of each strategy identified
Ongoing revision and evaluation
DRR
11. Anong uri ng approach ang
ipinakikita
ng
framework? A. bottom-up approach B. top-down approach C. integrated bottom-up at top-down approach D. scientific approach Understanding
Nakabubuo ng konklusyon sa angkop na approach sa pagharap sa suliraning pangkapaligiran
12. Makikita sa framework 1 – kung mula Step 1 hanggang Step naipaliwanag ang kahalagahan ng 4 ang integrasyon ng toppagsasanib ng topdown at bottom-up down at bottom-up approach, bakit ito approach mahalaga? .75 – kung natalakay ang kalakasan ng isang approach lamang
.5 – kung hindi naipaliwanag ang kahalagahan ng kahit na anong approach Knowledge
Nauunawaan ang mga konsepto na may kaugnayan sa pagsasagawa ng CBDRRM Plan
13.Nagtungo
pamahalaang pambarangay Assessment at naglibot sa kanilang lugar sina
Dexter,
Angelito, upang 144
sa A.
at itala
Jefferson, Emmanuel ang
mga
Hazard
naranasang kalamidad at hazard
sa
nakalipas
na
limang taon. Ang kanilang ginawa ay isang halimbawa ng ____
A. Hazard Assessment B. Capacity Assessment C. Vulnerability Assessment D. Disaster Assessment Knowledge
Naipaliliwanag 14. Nagpagawa si Miguel D. ang mga hakbang ng dike upang dahil laging Mitigation sa pagsasagawa ng CBDRRM Plan umaapaw ang ilog malapit sa kanilang bahay tuwing umuulan ng malakas. Ang ginawa ni Miguel ay isang halimbawa ng ____
A. Hazard Assessment B. Non Structural Mitigation C. Disaster Prevention D. Structural Mitigation
145
Structural
Process/Skill
146
Naipaliliwanag Para sa bilang 15-17, ang mga hakbang tignan ang diagram. sa pagsasagawa ng CBDRRM Plan
Para sa tatlong puntos, ipaliwanag ang mga dahilan kung bakit ginagawa ang bawat yugto ng DRRM plan at ang kaugnayan ng mga ito sa isa’t isa.
147
3 puntos – kung malinaw na naipalawanag ang dahilan kung bakit ginagawa ang bawat yugto at ang kaugnayan ng mga impormasyon sa bawat yugto upang maging maayos ang mabubuong DRRM plan.
2 puntos – kung naipalawanag ang mga hakbang na ginagawa sa bawat yugto subalit hindi naipaliwanag ang kaugnayan ng mga ito
1 punto – kung hindi malinaw ang paliwanag at hindi naipaliwanag ang kaugnayan ng bawat yugto
148
Understanding
Nasusuri ang kahalagahan ng CommunityBased Disaster Risk Reduction and Management Approach sa pagtugon sa mga hamon at suliraning pangkapaligiran
Para sa bilang 18-20, basahin ang tatlong dokumento
1. COMMUNITY GOVERNANCE FOR DISASTER RECOVERY AND RESILIENCE: FOUR CASE STUDIES FROM THE PHILIPPINES (Florano, Ebinezer R., 2014).
In the aftermath of natural disasters, government agencies usually lead in disaster recovery efforts. Communities, more often than not, are reduced to passive recipients of relief goods. Yet, their roles in post-disaster recovery programs have already been recognized by international disaster organizations like the International Red Cross which, in its Code of Conduct for Disaster Relief, acknowledges the need to “strive to achieve full community participation in relief and rehabilitation programs” (IFRC, 1994). It is argued in available literature that community-based disaster recovery programs show high levels of success based on the assumption that the more the community owns the plans and the resources involved, the easier it is to implement them (IFRC, 1994). On the other hand, it has also been found that externally-planned and funded plans usually prolong recovery efforts due to the absence or inadequate participation of intended beneficiaries (UNISDR, 2010). Community participation in disaster recovery has numerous advantages. First, it allows the focus of actions to be on the beneficiaries rather than the outputs. Second, it gives community members the power to control decisions on disaster recovery planning and implementation. Third, plans are aligned to the needs of the beneficiaries (see Barakat, 2003; Barenstein, 2005; Thwala, 2005; and Fallahi, 2007). However, there are also acknowledged disadvantages in community involvement in post disaster recovery efforts. Some of these are: (a) difficulties in involving the community in the design and management of the recovery project, (b) difficulties in building mutual trust between agencies and communities, (c) reluctance on the part of governments to give power to low-income groups in the community, and (d) the reduction of community involvement to sweat equity instead of active involvement in decision making (Davidson et al., 2007). 149
In the case of the Philippines, the involvement of communities or barangays in disaster recovery efforts is needed now more than ever. In the World Risk Report 2013, the country is ranked third as the most disaster-prone country in the world for having the most number of hazards, damages, and fatalities every year (ADN, 2014, p. 64). This was made more apparent after the devastation caused by Super Typhoon (ST) Yolanda
2. Bahagi ng mensahe ni Punong Barangay Joseph N. Briones, Barangay Malanday, Marikina City (Barangay Disaster Risk Management Manual, 2010)
Nakakabahala ang mga nangyayaring kalamidad hindi lamang sa Pilipinas kung hindi pati na sa ibang bansa. Madalas sa kasalukuyan ay ang pagbaha, lindol at iba pang kalamidad na dulot ng pagbabago ng klima at kung minsan ay parang katulong pa ang mga mamamayan kung bakit lumalala ang mga pagbaha at pagguho ng lupa ng ating mga kabundukan marahil dahil sa kawalan ng disiplina at kapabayaan ng mamamayan at pamahalaan. Ang mga pangyayari na mismo ang nagtuturo sa atin kung ano ang dapat natin gagawin habang patuloy ang pagaaral at pagturo ng tamang disiplina sa mamamayan, ang mga nasa pamahalaan ay dapat pag-ibayuhin ang pagsasanay at paghahanda upang maiwasan ang mga nasisirang mga ari-arian at upang mailigtas ang buhay ng mamamayan. Ang Malanday ay madalas ang pagbaha na nagiging problema tuwing sasapit ang tag-ulan at pangambang bumaha pag may malakas na pag-ulan na dulot ng bagyo. Sa mga ganitong sitwasyon ang pamahalaan ng barangay ay may sariling paraan ng paglikas ayon sa sariling karanasan at ayon na din sa kanyang kakayanan… Nakita natin ang kasalatan ng ibayo at malawakang paghahanda, Ang pangyayaring yun ang nagturo ng leksyon na bagamat mahirap labanan ang ngitngit ng kalikasan subalit kung tayo ay handa hindi magkakaroon ng mga kaswalti at maililigtas natin ang mga mahalagang ari-arian. Maraming salamat sa mga pribadong organisasyon na sila ang nagbigay o nagsuporta ng mga serbisyong agarang kailangan ng mga biktimang nasalanta ng baha. Sa Malanday nasaksihan natin ang malasakit ng Corporate Network for Disaster Response (CNDR) at ng Habitat for Humanity Philippines, Inc. (HfHP) at iba pa sa kasagsagan ng pangangailangan sa sentro ng paglikas. Muli tayo ay nagpapasalamat sa kanila at pagkatapos ng unos sa buhay ng taga Malanday ang CNDR ay muling nakipag-ugnayan upang maging isa sa mga unang barangay na kanilang tutulungan sa pamamagitan ng Noah’s Ark Project na nailunsad noong Setyembre 4, 2010 hanggang Disyembre 4, 2010 sa pangunguna ng CNDR, Habitat for Humanity Philippines, Inc. at ng Ayala Foundation Inc. at iba pang organisasyon na naging kabahagi ng proyekto. Ang pamunuan ng Barangay ay nagkaroon ng tuwinang kaalaman sa paghahanda bago at pagkatapos ng pagbaha.
150
3. PDRRMC inilunsad ang YOUNG-Adnert (Makiling, Danilo S., 2012)
LUNGSOD NG BUTUAN, Nob. 26 (PIA) – Inilunsad kamakailan sa pangunguna ng Provincial Disaster Risk Reduction and Management Council ang Youth Operative Urgency Nurturing Goodwill-Agusan del Norte Emergency Response Team (YOUNGAdnert) na ginanap sa Provincial Training Center ng lungsod.
Ang paglulunsad ng
YOUNG—Adnert ay naglalayong mapabilang ang mga kabataan sa Disaster Risk Reduction and Management Sustainability, ayon kay Ms. Erma Suyo, opisyal ng Provincial Disaster Risk Reduction and Management. “Naniniwala ang Agusan del Norte PDRRMC sa kahalagahan na maiugnay ang mga kabataan sa environment sustainability, disaster risk reduction and management decision making processes at tulungan ang mga kabataan na isipin na kaya nilang manguna sa kanilang komunidad,” dagdag pa ni Suyo. Ito ay alinsunod din sa Republic Act 10121 o batas na naglalayong kilalanin ang kahalagahan ng mga kabataan sa Disaster Risk Reduction and Management, dagdag pa niya. Kinikilala ng PDRRMC ang bahagi ng mga kabataan bilang: taga-sulong ng environmental ethics; tagahadi ng malawakang epekto sa pamayanan; makipagtulungan sa mga apektadong komunidad gaya ng mga mahihirap, kabataan, mga babae at matatanda; magtrabaho sa mga ahensyang kagaya ng environmental agency, local DRRM councils; paggamit o pagintegrate ng mga environmental component/element sa kanilang mga proyekto. Kinikilala rin ng PDRRMC ang aktibong pakikilahok ng mga kabataan sa risk management at disaster prevention, community-based disaster management planning, restoration projects at sa clean up campaigns, drills at simulations bilang paghahanda sa lindol, sunog, pagguho ng lupa at iba pa. Mahigit sa 172 na mga kabataan na galing sa mga munisipilidad ng Carmen, Nasipit, Buenavista, Remedios T. Romualdez, lungsod ng Cabadbaran, Magallanes, Tubay, Santiago, Jabongga, Ktcharao at Las Nieves ang nakilahok sa paglulunsad ng YOUNG-Adnert.
151
Para sa tatlong puntos, sagutan ang summary chart batay sa nilalaman ng tatlong dokumento
Paano tinugunan ang mga suliranin at hamong pangkapaligiran?
Batay sa unang artikulo
Batay sa ikalawang artikulo
Batay sa ikatlong artikulo
Batay sa tatlong artikulo na aking sinuri, masasabi ko na ang pagtugon sa mga suliranin at hamong pangkapaligiran ay dapat na ______________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ ________________________________________________.
152
3 puntos – kung napunan ng tamang sagot ang lahat ng bahagi ng summary chart at nagawang masuri ang pagkakatulad ng ideyang inilhahad ng mga nabasang teksto
2 puntos – kung nasagutan ng tamang ang lahat ng bahagi ng summary chart subalit hindi nasuri ang pagkakatulad ng ideyang inilalahad ng mga teksto
1 punto – kung hindi wasto ang sagot sa summary chart.
153
154
GABAY NG GURO MODYUL 2: MGA ISYUNG PANG-EKONOMIYA Markahan: Ikalawang Markahan
Bilang ng araw ng pagtuturo: 30
Mga Aralin: A.
Globalisasyon 1. Konsepto at Perspektibo 2. Anyo ng Globalisasyon 3. Pagharap sa Hamon ng Globalisasyon
B.
Mga Isyu sa Paggawa 1. Ang Globalisasyon at ang mga Isyu sa Paggawa 2. Implikasyon ng Globalisasyon sa Paggawa
C.
Migrasyon 1. Migrasyon: Konsepto at Konteksto 2. Migrasyon: Perspektibo at Pananaw 3. Mga Isyung Kalakip ng Migrasyon
A. MGA PAMANTAYAN SA PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman Ang mga mag-aaral ay may pagunawa sa sanhi at implikasyon ng mga lokal at pandaigdigang isyung pang ekonomiya upang mapaunlad ang kakayahan sa matalinong pagpapasya tungo sa 155 pambansang kaunlaran
Pamantayan sa Pagganap Ang mga mag-aaral ay nakabubuo ng pagsusuring papel sa mga isyung pang-ekonomiyang nakaaapekto sa kanilang pamumuhay
MGA ARALIN Aralin 1: Globalisasyon: Konsepto at Anyo
Aralin 2:Mga Isyu sa Paggawa
Aralin 3:Migrasyon
Kakailanganing Pagkatuto:
KASANAYANG PAMPAGKATUTO
Nasusuri ang konsepto at dimensyon ng globalisasyon bilang isa sa mga isyung panlipunan Naiuugnay ang iba’t ibang perspektibo at pananaw ng globalisasyon bilang isyung panlipunan Nasusuri ang implikasyon ng iba’t ibang anyo ng globalisasyon sa lipunan Napahahalagahan ang iba’t ibang tugon sa pagharap sa epekto ng globalisasyon Naipaliliwanag ang mga dahilan ng pagkakaroon ng ibat ibang suliranin sa paggawa Natataya ang implikasyon ng ibat ibang suliranin sa paggawa sa pamumuhay at sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa Nakabubuo ng mga mungkahi upang malutas ang ibat ibang suliranin sa paggawa Naipaliliwanag ang konsepto at dahilan ng migrasyon sa loob at labas ng bansa Naipaliliwanag ang epekto ng migrasyon sa aspektong panlipunan, pampolitika at pangkabuhayan Nakabubuo ng angkop na hakbang sa pagtugon sa mga suliraning dulot ng migrasyon. Pokus na Tanong:
Ang masusing pag-unawa Paano nakaapekto ang mga isyung pangsa mga isyung pang- ekonomiya sa pamumuhay ng mga Pilipino? ekonomiyang nakaaapekto sa pamumuhay ng mga Pilipino ay mabisang 156
paraan sa pagtugon sa mga hamong dala nito.
Paalala sa guro: Ang yunit na ito ay nahahati sa tatlong aralin: (1) Ang Globalisasyon: Konsepto at Anyo; (2) Mga Isyu sa Paggawa; at (3) Migrasyon. Tatalakayin sa unang aralin ang globalisasyon bilang isang penomenong nakapagpabago sa buhay ng mga Pilipino samantalang susuriin ang mga isyu sa paggawa na lubusang nakaaapekto sa pamumuhay ng mga Pilipino sa ikalawang aralin. Pagtutuunan ng pansin naman sa aralin 3 ang migrasyon na nakangkla sa globalisasyon at may kaugnayan sa mga isyu sa paggawa.Layunin ng yunit na ito na maipaunawa sa mga mag-aaral na malaki ang kinalaman ng mga isyung pang-ekonomiyang kinahaharap ng bansa sa kanilang pamumuhay. Gampanin mo bilang isang huwarang guro na pagyamanin ang nilalaman at mga gawaing nakapaloob sa modyul na ito. Sa pagtatapos ng modyul na ito ay inaasahang masagot ang tanong na ‘Paano nakaapekto ang mga isyung pang-ekonomiya sa pamumuhay ng mga Pilipino?’
Inaasahang Produkto/Pagganap: Makabuoang mga mag-aaral ng pagsusuring papel sa mga isyung pang-ekonomiyang nakaaapekto sa kanilang pamumuhay kalakip ang mga karampatang pagtugon sa mga hamon na kaakibat nito.
Rubric sa pagmamarka ng pagsusuring papel.
157
Eksperto
Mahusay
Nagsisimula
Baguhan
(4)
(3)
(2)
(1)
Ang
nabuong Ang
nabuong Ang nabuong Ang
analysis paper analysis ay
lubos
paper analysis
na ay
nakapagpaha-
na paper
nakapagpaha-
Kalinawan
at
na
at kompre-
komprehensi-
konsepto
hensibo ng
bong ideya at nagdala
ay analysis
hindi
yag ng malinaw yag ng malinaw malinaw
ideya
nabuong
ideya
paper
ay
na walang
at nakapagpaha
naipahayag
na -yag
ng na ideya at
ng malinaw
na konsepto na
konsepto
na pagkaunawa sa ideya
at magdadala
nagdala
ng bumabasa nito.
na sana
konsepto
pagkaunawa sa
magdadala
bumabasa nito.
sana
sa
pagkaunasa wa
pagkaunawa
sa
bumabasa
sa bumabasa nito. nito. Maayos
at Maayos
sistematikong Paglalahad at pagsusuri ng datos
nailahad mga
na Nakapagla-
nailahad
ang mga
ang had ng datos nailahad na kaugnay at
kaugnay (relevant)
(relevant)
na datos
datos
at impormasyon
impormasyon tungkol
Walang
na impormasyon at tungkol
tungkol
datos
impormas-
sa yon tungkol
paksang
sa paksang
sa sinuri.
sinuri.
sa paksang sinuri.
paksang sinuri. Komprehen sibo at lohikal na 158
Komprehensibo Komprehensibo at lohikal ang ang nabuong
Nakabuo
ng Walang
nabuong konklusyon.
konklusyon.
at
konklusyong
konklusyon
konklusyon.
nabuo.
NakapagmungKaakmaan at kalinawan
kahi ng
Nakapagmung-
Nakapag-
Walang
akma kahi ng akmang mungkahi ng naimungka-
at malinaw na solusyon solusyon
sa solusyon
sa isyung sinuri.
sa hing
isyung sinuri.
solusyon.
ng solusyon isyung sinuri.
B. PLANO SA PAGTATAYA Mapa ng Pagtataya
Uri ng Pagtataya Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Gawain
( Diagnostic, Formative, Summative )
Gawain 1. Guess the logo Diagnostic
Gawain 2. D&D (Dyad Dapat)
Diagnostic
Gawain 3. Tilamsik Kaalaman
Formative
Gawain 4. Window Shopping
Formative
Gawain 5. TuklasKaalaman
Formative
Pagnilayan at Unawain
Gawain 6. Decision Diagram
Formative
Paunlarin
Gawain 7. K-K-P-G Tsart
Formative
Paunlarin
159
Gawain 8. Ulat M-P-S
Formative
Gawain 9. Imbentaryo ng mga Manggagawa
Formative
Gawain 10. 3-2-1 Tsart
Formative
Gawain 11. Imbentaryo ng mga Manggagawa
Formative
Gawain 12. D&D (Dyad Dapat)
Formative
Pagnilayan at Unawain
Gawain 13. Labor Discussion Web Organizer
Formative
Paunlarin
Gawain 14.Sisid Kaalaman
Formative
Gawain 15. Suriin Mo
Formative
Gawain 16. Suri-realidad
Formative
Pagnilayan at Unawain
Ilipat/Isabuhay
160
Gawain 17.Case Analysis Formative
Gawain 18. D&D (Dyad Dapat)
Formative
Gawain 19. Critical Analysis Paper
Summative
C. MGA YUGTO NG PAGKATUTO Panimula
Susuriin sa modyul na ito ang mga isyung pang-ekonomiya tulad ng globalisasyon, isyu sa paggawa at migrasyon kaakibat ang implikasyon nito sa pamumuhay ng mga Pilipino. Kinakailangan ang gabay ng guro sa mga mag-aaral sa pagtukals ng hulisa mahahalagang kaisipan na nakapaloob sa modyul na ito.Hinahangad na maunawaan ng mga mag-aaral ang mga hamon at tugon sa mga isyung pang-ekonomiya tungo sa pagpapabuti ng ng kalidad ng pamumuhay. Sa pagtatapos ng modyul na ito ay inaasahang masagot ng mga magaaral ang tanong na ‘Paano nakaapekto ang mga isyung pang-ekonomiya sa pamumuhay ng mga Pilipino?
Panimulang Gawain 4. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at Gabay na Tanong sa Learner’s Module (LM). 5. Ipatukoy ang mga aralin at saklaw ng modyul. 6. Ipaunawa ang Tsart ng mga Inaasahang Matututuhan sa Modyul. 7. Ipasagot ang Panimulang Pagtataya.
Pre-Assessment Matrix Level of Assessment
161
What will I assess?
Multiple Choice Item/Constructed Response Item
Correct Answer and Explanation/ How will I score?
1. Ano ang globalisasyon?
Knowledge Nasusuri ang konsepto at dimensyon ng globalisasyo n bilang isa sa mga isyung panlipunan
A.
B.
C.
D.
kahulugan
ng A.Proseso ng pagdaloy o paggalaw ng tao, Proseso ng pagdaloy o mga paggalaw ng mga tao, bagay, bagay, impormasyon at produkto sa impormasyon iba’t ibang direksyon na at produkto sa nananarasan sa iba’t ibang iba’t ibang bahagi ng daigdig direksyon na Malawakang pagbabago sa nananarasan sistema ng pamamahala sa sa iba’t ibang buong mundo ng Pagbabago sa ekonomiya at bahagi daigdig politika na may malaking epekto sa sistema ng pamumuhay ng mga mamamayan sa buong mundo Mabilis na paggalaw ng mga Itinuturing ang tao tungo sa pagbabagong globalisasyon isang politikal at ekonomikal ng mga bilang bansa sa mundo. prosesong nakaaapekto sa buhay ng mga tao sa daigdig.
Knowledge Nasusuri ang konsepto at dimensyon ng globalisasyo n bilang isa sa mga isyung panlipunan
162
2. Ano ang pangyayaring lubusang B. nakapagpabago sa buhay ng tao Globalisasyon sa kasalukuyan? A. Paggawa B. Migrasyon C. Ekonomiya D. Globalisasyon Mabilis na binago at binabago ng globalisasyon ang
pamumuhay ng tao sa iba’t ibang bahagi ng mundo.
Isa sa mga kinakaharap na isyu sa paggawa sa Pilipinas ay ang pag-iral ng sistema ng mura at flexible labor. Alin sa sumusunod na pahayag ang naglalarawan sa konsepto ng mura at flexible labor? 3.
A. Ito ay paraan ng mga mamumuhunan na bigyan ng kalayaan ang mga manggagawa sa pagpili ng kanilang magiging posisyon sa kompanya. B. Ito ay paraan ng mga mamumuhunan na palakihin ang kanilang kinikita at tinutubo sa pamamagitan ng pagpapatupad na mababang pasahod at paglilimita sa panahon ng paggawa ng mga manggagawa. C. Ito ay paraan ng mga mamumuhunan na palakihin ang kanilang kinikita at tinutubo sa pamamagitan ng pagpapatupad na malaking pasahod at pagpapahaba sa panahon ng paggawa ng mga manggagawa. D. Ito ay paraan ng mga mamumuhunan na ipantay ang kanilang kinikita at tinutubo sa pagpapatupad na malaking pasahod at paglilimita sa 163
panahon ng paggawa ng mga manggagawa. 4.Mahalaga sa isa manggagawa ang seguridad sa paggawa sa kaniyang pinapasukang kompanya o trabaho subalit patuloy ang paglaganap ng iskemang subcontracting sa paggawa sa bansa. Ano ang iskemang subcontracting?
A. Sistema ng pagkuha ng isang kompanya sa isang ahensiya o indibidwal na subcontractor upang gawin ang isang trabaho o serbisyo sa isang takdang panahon. B. Iskema ng pagkuha ng isang ahensiya o indibiwal na subcontractor ng isang kompanya para sa pagsagawa ng isang trabaho o serbisyo. C. Pag-eempleyo sa isang manggagawa upang gawin ang isang trabaho o serbisyo sa loob ng 6 na buwan. D. Pagkuha sa isang ahensiya o indibidwal na subcontractor sa isang manggagawa sa loob ng mas mahabang panahon.
8. Ano ang migrasyon? A. Tumutukoy sa proseso ng pagalis o paglipat mula sa isang lugar B. Tumutukoy sa proseso ng pagalis o paglipat sa kaguluhan ng mga mamamayan 164
C. Tumutukoy sa proseso ng pag-alis o paglipat mula sa isang lugar o teritoryong
C. Tumutukoy sa proseso ng pagalis o paglipat mula sa isang lugar o teritoryong politikal patungo sa isang lugar pansamantala man o permanente D. Tumutukoy sa proseso ng pagalis o paglipat dulot ng mga hindi inaasahang pangyayari sa lugar na pinagmulan
Process/Skills
Nasusuri ang konsepto at dimensyon ng globalisasyo n bilang isa sa mga isyung panlipunan
politikal patungo sa isang lugar pansamantala man o permanente Maraming dahilan ang migrasyon ng tao sa iba’t ibang bahagi ng daigdig
6. Suriin ang sumusunod na diyagram at piliin ang angkop na interpretasyon. Bilugan ang titik ng B.Saklaw ng globalisasyon tamang ang aspektong ekonomikal, politikal at kultural Tumatawid ang saklaw ng globalisasyon sa politika, ekonomiya, at kultura.
165
Ekono mikal
Globalisasyon
Sosyokultural
Politikal
A. Magkakaugnay ang ekonomiya, politika at sosyo-kultural sa pamumuhay ng tao. B. Saklaw ng globalisasyon ang aspektong ekonomikal, politikal at kultural C. Globalisasyon ang sentro ng pamumuhay ng tao. D. Globalisasyon ang susi sa suliranin ng lipunan.
C. Mayroong 166
Process/Skills Nasusuri ang implikasyon ng iba’t ibang anyo ng globalisasyo n sa lipunan
7. Ang pagsulpot ng iba’t ibang outsourcing companies na pagmamay-ari ng mga lokal at dayuhang namumuhunan ay isang manipestasyon ng globalisasyon. Ilan sa mga epekto nito ay ang sumusunod.
I. Nagkaroon ng karagdagang trabaho ang mga Pilipino. II. Nabago ang dinamiko (oras, sistema, istruktura) ng paggawa sa maraming kompanya. III. Naapektuhan ang kalusugan ng maraming manggagawang namamasukan partikular ang mga call center agents. IV. Binago ng globalisasyon ang lifestyle ng maraming Pilipino. Mula sa mga kaisipang nabanggit, ano ang mabubuong konklusyon dito?
A. Nakatulong ang globalisasyon sa pamumuhay ng tao. B. Tumugon ang globalisasyon sa pangangailangan ng marami. C. Mayroong mabuti at di-mabuting epekto ang globalisasyon sa 167
mabuti at dimabuting epektop ang globalisasyon sa pamumuhay ng tao.
Hindi lamang mabuti ang epektong dulot ng globalisasyon. Nagdala rin ito ng mga suliraning kinakailangan ng kaukulang pagtugon.
pamumuhay ng tao. D. Suliranin lamang ang idinulot ng globalisasyon sa pamumuhay ng tao.
Knowledge
Naiuugnay ang iba’t 8. Maaring suriin ang globalisasyon sa ibang iba’t ibang anyo nito maliban sa isa. Ano perspektibo at pananaw ito? ng globalisasyo A. Ekonomikal n bilang B. Teknolohikal isyung C. Sosyo-kultural panlipunan D. Sikolohikal
9. Alin sa mga pangungusap sa ibaba ang kumakatawan sa pahayag na “binago ng globalisasyon ang workplace ng mga manggagawang Pilipino”? A. Pag-angat ang kalidad ng manggagawang Pilipino. B. Pagdagsa ng mga Business Process Outsourcing (BPO) sa bansa. C. Paghuhulog, pagbabayad at pagwiwithdraw gamit ang mga Automatic Teller Machince (ATM). D. Pagdagsa ng mga produktong dayuhan sa Pilipinas.
168
D. Sikolohikal Hindi kabilang ang sikolohiya sa pag-aaral ng anyo ng globalisasyon
10. Sa pagdagsa ng mga dayuhang mamumuhunan sa bansa bunsod ng globalisasyon ipinatupad nila ang mura at flexible labor sa bansa na nakaapekto sa kalagayan ng mga manggagawang Pilipino. Alin sa mga pahayag ang dahilan ng paglaganap nila nito sa bansa? A. Pag-iwas ang mga mamumuhunan sa krisis dulot ng labis ng produksiyon sa iba’t ibang krisis. B. Maipantay ang sweldo ng mga manggagawang Pilipino sa ibang bansa. C. Makabuo pa ng maraming trabaho para sa mga manggagawang Pilipino. D. Maibaba ang presyo sa mga produktong iluluwas na gawa sa bansa sa pandaigdaigang kalakalan.
11. Mahalaga na maproteksyunan ang kalagayan ng mga manggagawang Pilipino laban sa mababang pasahod at di-makatarungang pagtanggal sa kanila sa trabaho dulot ng kawalan ng seguridad sa paggawa. Paano ito maisasakatuparan ng mga manggagawang Pilipino? A. Pag-boycott sa mga produktong dayuhan at pangangampanya sa mga mamamayan ng pagkondena sa mga ito. B. Pakikipag-usap ng mga samahan ng mga manggagawa 169
sa mga kapatalista o may-ari ng kompanya sa pamamagitan ng tapat at makabuluhang Collective Bargaining Agreement (CBA). C. Pagsasagawa ng picket at rally laban sa kompanya at kapitalista D. Pagsabotahe, paninira at panununog sa mga planta o kagamitan ng kompanya
Process/Skills Naipaliliwanag ang epekto ng migrasyon sa aspektong panlipunan, pampolitika at pangkabuha yan
12. Suriin ang mga pangungusap sa ibaba. Tukuyin kung anong pangkalahatang obserbasyon sa migrasyon ang inilalarawan dito. I. Maraming mag-aaral na mga Vietnamese at Koreans ang nagpupunta sa Pilipinas. II. Sa paglago ng BPO sa bansa, kaalinsabay nito ang pagdating ng mga Indians bilang managers ng mga industriyang nabanggit. A. B.
C. D.
D. Migration
Isa sa mga patterns ng migration ay ang transisyon na nagaganap sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Ang Globalisasyon ng migrasyon dating inaalisan na Mabilisang paglaki ng mga bansa ay siya namang globalisasyon pinupuntahan Peminisasyon ng globalisasyon ng iba dahil sa iba’t ibang Migration transition dahilan.
13. Bakit maituturing na panlipunang isyu ang globalisasyon? A.
Understanding Nasusuri ang implikasyon 170
Transition
Tuwiran A. Tuwiran nitong binago, nitong binago, binabago at hinahamon ang binabago at
ng iba’t ibang anyo ng globalisasyon sa lipunan
pamumuhay at mga “perennial” na institusyon na matagal ng naitatag B. Patuloy na pagbabago sa kalakarang pamumuhay ng mga mamamayan C. Nagdudulot ng masamang epekto sa panlipunan, ekonomikal at pulitikal na aspekto. D. Naaapektuhan nito ang mga maliit na industriya at mas higit na pinaunlad ang mga malalaking industriya
Understanding Nasusuri ang konsepto at dimensyon ng globalisasyo n bilang isa sa mga isyung panlipunan
171
14. Paano nakapagpapabilis sa integrasyon ng mga bansa ang globalisasyon? A. Makikita sa globalisasyon ang mabilis na ugnayan ng mga bansa B. Dahil sa globalisasyon mabilis na tumutugon ang mga bansa sa mga banta na magdudulot ng kapinsalaan. C. Dahil sa globalisasyon nagkakaroon ng mabilis na palitan ng impormasyon at kolaborasyon ang mga bansa D. Makikita sa globalisasyon ang paghiwa-hiwalay ng mga bansa sa daigdig
hinahamon ang pamumuhay at mga “perennial” na institusyon na matagal ng naitatag
Tunay na nararanasan ang pagbabagong dulot ng globalisasyon sa mga institusyong panlipunan. C. Dahil sa globalisasyon nagkakaroon ng mabilis na palitan ng impormasyon at kolaborasyon ang mga bansa Binigyan daan ng globalisasyon ang mabilisang palitan ng produkto,
serbisyo, at impormasyon na siyang nakapagpabilis sa integrasyon ng mga bansa sa daigdig. Knowledge Naipaliliwanag ang konsepto at dahilan ng migrasyon sa loob at labas ng bansa
B. Turismo 15. Ilan sa mga dahilan ng permanenteng migrasyon ay ang Hindi paghahanap ng mga sumusunod itinuturing ang maliban sa isa. Ano ito? turismo bilang A. Hanapuhay dahilan ng B. Turismo permanenteng C. Edukasyon migrasyon. D. Tirahan
16. Isa sa mga hamon ng globalisasyon sa bansa ay ang pagbabagp sa workplace ng mga manggagawa, binago rin nito ang sistema ng pagpili sa mga manggawa. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapatunay ng pagbabagong ito? A. Humigpit ang pagproseso sa pagpasok ng mga dayuhang kompanya, produkto at serbisyo sa bansa kaya’t kinailangan ng mga world class workers. B. Tumaas ang kalidad ng mga lokal na produkto sa pandaigdaigang pamilihan kaya’t kinailangang mag-angkat ng mga eksperto sa ibang bansa para sanayin ang mga lokal na manggagawa. C. Humirap ang kalagayan ng mga dayuhang kompanya sa 172
pagpasok sa bansa kaya’t kinailangang pababain ang sweldo ng mga lokal na manggagawa. D. Naging malaya ang pagpasok ng mga dayuhang kompanya sa bansa dahil sa mababang pagpapasweldo at pagngonguntrata lamang sa mga lokal na manggagawa.
17. Malaki ang naging papel ng globalisasyon sa pagdagsa ng mga dayuhang kompanya, produkto at paggawa sa bansa. Ayon sa ulat ng DTI noong 2010 may pinakamalaking paglago dito ay sa sektor ng serbisyo na kung saan ang nanguna ang industriya ng BPO. Sa kabilang dako patuloy namang bumababa ang paglago ng sektor ng agrikultura. Anong konklusiyon ang mahihinuha sa pahayag na ito? A. Mababa ang pagpapasweldo, pabagu-bago ang paggawa sa bansa at ang lengguwaheng English ang isa sa pangunahing wika na madali sa mga Pilipino. B. Malaki ang naitulong ng pagdagsa ng makabagong gadget sa bansa kaya madaling makasabay ang mga Pilipino sa mga sebisyong online. C. Magaling ang mga Pilipino sa larangan ng teknolohiya at impormasyon. D. Karamihan sa mga kabataang Pilipino ay kumukuha ng kurso na may kinalaman sa BPO. 173
18. Ayon sa Ulat ng International Labor Organization o ILO noong 1992 at 1997 mas dumarami na ang bilang ng na-eempleyo sa bansa bilang kaswal o kontraktuwal kaysa sa pagiging regular o permanente bunsod ng mga polisiya tungkol sa flexible working arrangements ng pamahalaan sa mga pribadong kompanya sa hanay ng sektor ng serbisyo, sub-sektor nito at ng mga TNCs. Ano ang iyong mahihinuha sa ulat na ito? A. Ito ay bunsod ng mataas na pamantayan ng mga dayuhang kompanya sa pagpili ng mga manggagawa upang maging regular. B. Ito ay bunsod ng mahigpit na patakaran ng pamahalaan sa mga dayuhang kompanya sa Pilipinas kaya’t mura at flexible ang paggawa sa bansa. C. Ito ay bunsod ng pinaluwag na mga patakaran ng pamahalaan kagaya ng pagpayag sa iskemang subcontracting at tax incentives upang makahikayat ng mas maraming dayuang kompanya na magtayo ng mga negosyo at serbisyo sa bansa. D. Ito ay bunsod ng matinding pangangailangan ng trabaho sa bansa kaya’t kahit mura at flexible labor ay hinayaan ng pamahalaan na magpatupad ang mga pribadong kompanya na gawing kaswal ang mga manggagawang Pilipino. 174
Process/Skills Naipaliliwanag ang epekto ng migrasyon sa aspektong panlipunan, pampolitika at pangkabuha yan
Knowledge
Naipaliliwanag ang konsepto at dahilan ng migrasyon sa loob at labas ng bansa
175
D. Mas kinakakitaan ng malaking oportunidad ng mga Asyano ang ibang lugar bunga ng iba’t ibang hanapbuhay na mapapasukan na angkop sa kanilang natapos
19. Noong taong 2013, nagmula sa Asya ang pinakamalaking bilang ng mga imigrante na lumabas ng kanilang bansa. Ano ang mahihinuha rito? A. Kakaunti ang oportunidad na makakuha ng mga mamamayan sa Asya. B. Kahirapan ang mas namamayani sa Asya at hindi kaginhawahan ng pamumuhay. C. Mas malaki ang oportunidad sa labas ng Asya D. Mas kinakakitaan ng malaking oportunidad ng mga Asyano ang ibang lugar bunga ng iba’t ibang hanapbuhay na Oportunidad mapapasukan na angkop sa ang nagtulak kanilang natapos sa malaking bilang ng mga Asyano na lumipat sa mga bansang makapagbibigay ng mataas na kita.
20. Maaaring uriin ang outsourcing sa mga sumusunod maliban sa isa. Ano D.Inshoring ito? A. Nearshoring B. Offshoring C. Onshoring D. Inshoring
C. MGA YUGTO NG PAGKATUTO Panimula Sa modyul na ito ay susuriin ang mga isyung pang-ekonomiya tulad ng globalisasyon, isyu sa paggawa at migrasyon kaakibat ang implikasyon nito sa pamumuhay ng mga Pilipino. Hangarin sa pag-aaral ng mga aralin na nakapaloob sa modyul na ito na maunawaan ng mga mag-aaral ang mga hamon at tugon sa mga isyung nabanggit tungo sa pagpapabuti ng ng kalidad ng pamumuhay. Makatutulong ang pag-unawang ito sa pagpapanatili ng dignidad ng buhay ng isang indibiduwal. Sa pagtatapos ng modyul na ito ay inaasahang masagot ang tanong na ‘Paano nakaapekto ang mga isyung pang-ekonomiya sa pamumuhay ng mga Pilipino?’ Ang gabay sa gurong ito ay nagnanais na tulungan ang mga guro na magsagawa ng isang pagtuturong makabuluhan para sa pagkatuto ng mga mag-aaral.
Panimulang Gawain 1. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at Gabay na Tanong sa Learner’s Module (LM). 2. Ipatukoy ang mga aralin at saklaw ng modyul. 3. Ipaunawa ang Tsart ng mga Inaasahang Matututuhan sa Modyul. 4. Ipasagot ang Panimulang Pagtataya. Ito ay pasasagutan sa mga magaaral upang mataya ang kanilang kaalaman, kasanayan, at pag-unawa sa mga paksang tatalakayin.
176
ARALIN 1: Globalisasyon: Konsepto at Perspektibo ALAMIN Batiin ang mga mga-aaral sa matagumpay nilang pagtatapos sa Yunit I. Himukin ang mga mag-aaral na isagawa ang bahaging ALAMIN pagsisimula ng Yunit II. Ipaunawa sa mga mag-aaral na ang gawaing ito ay naglalayon na malaman ang kanilang iskima o prior knowledge tungkol sa paksa.
Gawain 1. Guess the Logo Ang unang gawain para sa bahagi ng ALAMIN ay nasa anyo ng isang laro. Ang mga logong makikita rito ay mga produkto at serbisyong kilala sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Nasa iyo ang desisyon kung ito ay gagawing pangkatan o indibduwal.
Mga Sagot: 1. McDonald 2. Facebook 3. Google 4. Apple 5. NBA 6. Nike
Mungkahing Gawain Grab a bag Maaaring ipagawa ng indibiduwal ang gawaing ito. Magpapakuha ang guro ng isang bagay sa bag ng mga mag-aaral. Bawat isa ay ibibigay ang sumusunod na impormasyon ukol sa na nakuha : 177
a. Pangalan b. Kompanya (kung mayroon man) c. Bansang pinagmulan
Tandaan na ang layunin nito ay maihanda ang mga mag-aaral sa paksang globalisasyon. Mahalagang maipakita na ang penomenong ito ay bahagi na ng kanilang karanasan.
Gawain 2. D&D (Dyad Dapat) Magbibigay ang gawaing ito ng kaalaman sa guro ukol sa kasalukuyang pag-unawa ng mga mag-aaral sa katanungan sa aralin. Pipili ang mga mag-aaral ng kanilang kapareha. Kanilang sasagutin ang kahong itinakda bago pagsamahin ang kanilang mga ideya. Samantala, ang dalawang kahong nasa gawing ibaba ay sasagutan sa ibang bahagi ng aralin.
TANONG SA ARALIN
Paano nakaapekto ang mga isyung pang-ekonomiya sa pamumuhay ng mga Pilipino?
AKING KASAGUTAN
KAPAREHA
(Sagot ng Mag-aaral)
(Sagot ng Kapareha)
PINAGSAMANG IDEYA (Sagot ng Magkapareha)
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang kanilang bagong kasagutan.)
178
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na sagot )
PAUNLARIN Inaasahan sa bahaging ito na mauunawaan ng mga mag-aaral ang globalisasyon bilang isyung panlipunan. Nilalayon
nito
na
matapos
ang
aralin
ay
kanilang
maipaliliwanag kung paano nito binago at binabago ang pamumuhay ng tao sa kasalukuyan. Bilang guro, tungkulin mong gabayan sila sa pagwawasto ng kanilang mga paunang kaalaman sa paksang nabanggit.
Paksa: Globalisasyon: Konsepto at Perspektibo Sa paksang ito, tatalakayin ang mga kaisipang may kinalaman sa globalisasyon partikular ang mga pananaw tungkol sa pag-usbong nito. Historikal ang pagdulog na ginamit sa pagsusuri ng pag-usbong ng ‘globalisasyon’. May pagkakahawig ang ilang perspektibo kung kaya’t hinihikayat ang mga guro na magbigay ng mga karagdagang gawainh upang masigurong nauuunawaan ng mga mag-aaral ang mga ideyang nakapaloob sa bahaging ito.
179
Gawain 3. Tilamsik Kaalaman Matapos ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto ay pupunan nila ang ang graphic organizer na Balangkas- Kaalaman batay sa kanilang naunawaan. Ipasusulat sa unang kolum ang pananaw tungkol sa pag-usbong ng globalisasyon at sa pangalawang kolum naman ang mahahalagang kaisipan kaugnay nito. Kanilang isusulat sa ikatlong kolum ang mga susing salita o esensyal na kaisipan sa bawat pananaw. Layunin ng gawaing ito na maipakita ng mga mag-aaral ang kanilang kakayahang mag-abstract ng mga esensyal na kaisipan mula sa isang babasahin.
180
Pamprosesong mga Tanong 1. Ibigay ang iyong sariling pagpapakahulugan sa salitang globalisasyon. 2. Bakit sinasabing matagal nang may globalisasyon? Naniniwala ka ba dito? Ipaliwanag ang iyong sagot. 3. Sa mga pananaw at perspektibong inihain, alin sa mga ito ang sa iyong palagay ay katanggap-tanggap? Pangatuwiranan. Mga Inaasahang Sagot:
1. (Ang sagot ay nakadepende sa mga mag-aaral) 2. Simula ng pag-usbong ng kabihasnan, kinakitaan ang mga tao mula sa iba’t ibang bahagi ng daigdig ang kanilang disposisyong ‘maglakbay’ patungo sa mga lugar na makapagbibigay sa kanila ng maayos na pamumuhay. 3. (Iba-iba ang inaasahang sagot ng mga mag-aaral ngunit mahalaga na mabigyan nila ng akmang katuwiran at paliwanag ang kanilang napiling pananaw o perspektibo.)
Gawain 4.Window Shopping Layunin ng gawaing ito na maipakita sa mga mag-aaral ang realidad ng globalisasyon sa kanilang pang-araw-araw na pamumuhay. Hahayaan silang pumunta sa isang sari-sari store, grocery store, canteen at mga kauri nito at paglilistahin sila ng mga produktong makikita rito. Mula dito’y pipili sila ng lima sa mga produkto o serbisyong makikita o ipinagbibili rin sa ibang bansa. Isulat ang mga ito sa talahanayan sa ibaba.
181
PRODUKTO/ SERBISYO
KOMPANYA
BANSANG PINAGMULAN
1.
2.
3.
4.
5.
Pamprosesong Tanong 1. Ano-anong produkto at serbisyo ang iyong natuklasan na ipinagbibili hindi lamang sa loob ng ating bansa kundi maging sa iba pang bansa? 2. Sa anong mga bansa nagmula ang mga produkto o serbisyong nabanggit? 3. Paano kumalat ang mga produktong ito sa iba’t ibang panig ng daigdig.
182
4. Sa iyong palagay, nakatutulong ba ang mga produktong ito sa atin? Pangatuwiranan.
Mga Inaasahang Sagot:
1. (Ang sagot ay nakadepende sa mga mag-aaral. Siguruhing tumpak ang kanilang sagot.) 2. (Depende ang sagot sa produkto o serbisyong ililista ng mga magaaral.) 3. Sa pamamagitan ng kalakalan o palitan ng mga produkto at serbisyo’y kumalat ang mga ito sa iba’t ibang panig ng daigdig. 4. Nakatulong ang mga nabanggit na produkto at serbisyo sapagkat nagbigay ito ng satisfaction at comfort sa marami sa atin. Maaari rin namang nagdala ito ng kompetisyon sa pamilihang lokal na nagtulak sa pagbaba ng presyo.
183
Paksa: Anyo ng Globalisasyon Tatalakayin sa paksang ito ang mga anyo ng globalisasyon na makatutulong sa pag-unawa ng mga mag-aaral sa penomenong ito. Siguruhing naunawaan ng mga mag-aaral ang mga kalakip na teksto na inaasahang maghahatid sa kanila ng lubusang pag-unawa rito.
Gawain 5. Tuklas-Kaalaman Ninanais ng Gawain 5 na pagyamanin ang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa paksang globalisasyong ekonomiko. Susundin ng mga mag-aaral ang sumusunod na hakbang.
1. Magsaliksik ng iba pang halimbawa ng multinational at transnational companies sa Pilipinas gamit ang aklat at internet. 2. Tukuyin alin sa mga ito ang may operasyon sa ating bansa at kung ito ay may kakompetensyang lokal na namumuhunan. 3. Isa-isahin at ipaliwanag ang mabuti at di-mabuting epekto ng MNC’s at TNC’s sa ekonomiya ng bansa. Pamprosesong Tanong 1. Nakatutulong ba ang mga multinational, transnational corporations at outsourcing sa pag-unlad ng bansa? Patunayan ang sagot. 2. Ano-anong
pagbabago
ang
naidudulot
ng
outsourcing
at
multinational at transnational corporation sa ating bansa? 3. Sa pangkabuuan, nakabubuti o nakasasama ba ang mga pagbabagong nabanggit? Pangatuwiranan.
184
Paksa: Pagharap sa Hamon ng Globalisasyon Bibigyan pansin sa araling ito ang mga pagtugon sa iba’t ibang hamon ng globalisasyon. Ang mga kaisipang nakatala rito ay batay sa konteksto ng ilang bansa sa Amerika, Asya, at Aprika. Pagyamanin ang pagtalakay sa bahaging ito sa pamamagitan ng pagsasaliksik sa inisyatibong lokal ng inyong lugar upang higit na maging makabuluhan ang pagkatuto ng iyong mga mag-aaral.
Mungkahing Gawain Document the Response
Maaaring bumuo ng isang dokumentaryo ang mga mag-aaral ukol sa pagtugon ng baranggay, bayan o lalawigan sa hamon ng globalisasyon. Siguruhing magabayan ang mga mag-aaral sa gawaing ito.
185
PAGNILAYAN AT UNAWAIN Layunin ng gawaing ito na palalimin ng mga mag-aaral ang kanilang nabuong pag-unawa tungkol sa globalisasyon.
Inaasahan na kanilang
masusuri ang mga positibo at negatibong dulot ng globalisasyon. Makakatulong ang inihandang gawain upang kanilang matimbang ang dulot ng globalisasyon sa buhay ng mga Pilipino. Bigyang diin sa mga mag-aaral ang kanilang pagbibigay ng desisyon nang may sapat na pangangatuwiran.
Gawain 6.Decision Diagram Surrin ang dalawang artikulo tungkol sa epekto ng globalisasyon sa pamumuhay ng mga Pilipino at punan ang Decision Diagram. Halaw ang artikulo sa akda ni Lisa Smith. Isinalin ang ilang bahagi ng may-akda ang nasabing artikulo.
186
Globalization: Progress or Profiteering? (Liza Smith) Gawi ng globalisasyon ang pagdadala ng puhunan at negosyo mula sa pamilihang
n
lokal patungo sa ibang bansa na siyang nag-uugnay sa iba’t ibang pamilihan ng daigdig. Ayon sa mga sumusoporta sa ideya ng globalisasyon, nakatutulong ito sa mga papaunlad na bansa na makahabol sa pag-angat ng ekonomiya dahil sa pagdami ng bilang ng trabahong naibibigay nito bukod pa sa teknolohiyang dala nito. Patunay dito ang mga Asyanong bansa tulad ng India, Pilipinas at Thailand.
Para
sa mga malalaking negosyante at miyembro ng economic elite, mabuti ang globalisasyon Summary chartsapagkat nakakukuha sila ng manggagawang handang tumanggap ng mas mababang sahod na nagbibigay naman sa kanila ng higit na kita. Hindi lamang ang mga negosyanteng nabanggit ang naaapektuhan nito kundi maging
ang
mga
manggagawa
sa
iba’t
ibang
bansa
na
handang
makipagkompetensya upang makuha ang mga trabaho kapalit ang mas mababang sahod. Sa katunayan, ilang trabaho (hal. autoworks) mula sa US na dinala ngNorth American Free Trade Agreement (NAFTA) sa bansang Mexico dahil sa mas murang pasahod dito ay inilipat sa ilang bansa sa Silangang Asya dahil sa higit na murang pasahod. Ganun pa man ang mga produktong ito ay ipagbibili sa mga konsumer sa US sa tulad ding halaga. Samantala, ang mababang pasahod na nakukuha ng mga manggagawa sa maliliit na bansa ay ginagamit sa pagbili ng mga tinging produktong nagmula rin naman sa mga kanluraning bansa.
Hindi maipagkakaila ang pagtaas ng antas ng pamumuhay ng mga mamamayan sa papaunlad na mga bansa dala ng industriyalisasyon (teknolohiya) na bitbit ng mga korporasyon at kompanya mula sa mayayamang bansa.
187
Ngunit Kabaliktaran naman nito ang nagyayari sa mga mauunlad na bansa sapagkat batay sa mga pag-aaral, patuloy ang paglaki ng agwat ng mayayaman at mahihirap sa mga bansang ito. Ilang politiko rin ang nagsasabing patuloy na kumakaunti ang middle class dala ng penomenong ito.
Kasama rin sa duot ng globalisasyon ang ‘homonisasyon’ ng kultura sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Ang pag-usbong ng coffee shops at big-box retailers sa mga syudad ng maraming bansa ay ‘lumilikha’ ng iisang mukha ng pagkakakilanlang kultural. Ilang kritiko ng globalisasyon din ang nagsasabing pinahihina nito ang pambansang soberanya ng mga maliliit na bansa dahil sa malakas na impluwensyang dulot ng mayayamang bansa kung saan nagmumula ang mga nasabing puhunan at trabaho. Hango ang artikulo sa balita ni Ma. Stella F. Arnaldo ng Business Mirror. Isinalin Hangga’t ng mga solusyon sa mgaartikulo. hamon na kaakibat ng globalisasyon, ang hindi ilang nakalilikha bahagi ng may-akda ang nasabing mananatili ang edukasyon, flexibility at adaptability sa mga kasanayang makatutulong upang makasabay dito.
Spanish government eyes hike in financial assistance to Philippines (Ma.Stella F. Arnaldo) Kasalukuyang pinag-aaralan ng gobyerno ng Espanya ang higit na pagpapalakas ng ugnayan nito sa Pilipinas, maging ang posibleng pagbibigay nito ng tulong-pinansyal sa bansa mula taong 2018 hangagang 2022. Ayon kay Spanish Ambassador to the Philippines Luis Antonio Calvo, umabot ng €50 milyon ang naitulong ng Espanya sa bansa sa mula taong 2014 hanggang 2017. Naging prayoridad sa mga taong ito ang mga programa na may kinalaman sa demokratikong pamamahala, disaster risk reduction, at de-kalidad na pagtugon sa humanitarian crises partikular ang rehiyon ng Bikol at Caraga sa Zamboanga Peninsula.
188
Ayon din sa kanya’y naghihintay lamang ang mga negosyanteng Espanyol na handang mamuhunan hanggang malinawan sila sa makroekonomikong kondisyon ng bansa. Batay sa tala ng Philippine Embassy sa Madrid, ang kabuuangforeign direct investments ng Espanya sa Pilipinas ay umabot ng $39 milyon mula 2006 hanggang 2015. Ang kalakalan sa pagitan ng dalawang bansa ay pabor sa Espanya nang kumita ang huli ng $136 milyon sa taong 2015. Ngunit ang iniluluwas na produkto at serbisyo ng bansa sa Espanya ay patuloy ang paglago na may average na 11.13% kada taon simula ng 2011.
Ilan sa mga kompanyang naging bahagi ng public-partnership projects ay mula sa Espanya tulad ng OHL (Obrascon Huarte Lain), na
bahagi ngAyala Group
consortiumpara sa Cavite-Laguna Expressway (Calax), Grupo ACS (Actividades de Construccion y Servicios)para sa proyektong paliparan,at Abengoa para sa mga proyektong patubig.
Mula 2014 hanggang 2017, Pilipinas lamang ang bansa sa Asia-Pacific region ang nakatanggap ng tulong pangkaunlaran (development aid) mula sa Espanya. Kasalukuyang pinag-aaralan ng Espanya na magaya ang proyekto nitong national disaster risk-reduction managementsa Bicol sa walo pang lalawigan ng bansa na tinukoy ng Department of the Interior and Local Government (DILG).
189
Bumuo ng iyong paglalahat kung nakabuti o nakasama ba globalisasyon sa pamumuhay ng mga Pilipino?
190
Pamprosesong Tanong
1. Ano ang mga patunay na mayroong mabuti at di-mabuting dulot ang globalisasyon? 2. Paano binago ng globalisasyon ang pamumuhay ng mga Pilipino? Magbigay ng halimbawa. 3. Sa pangkalahatan, nakatutulong ba o nakasasama ang globalisasyon sa pamumuhay ng mga Pilipino? Patunayan ang iyong sagot.
191
ARALIN 2: Mga Isyu sa Paggawa Pagkatapos na matalakay ang konsepto, dimensiyon, implikasyon at pagtugon sa globalisasyon maaaring ipagawa ang mga kasunod na karagdagang gawain bilang paunang gawain bago simulan ang mga paksa sa isyu sa paggawa.
Mga Karagdagang Gawain. Sa Akin Lang Ipabuo sa mga mag-aaral ang tsart na maglalaman ng kanilang nalalaman tungkol sa mga pagbabago sa sektor ng paggawa sa pagpasok ng mga sumusunod na kagamitan o produkto sa bansa sa mga anyo ng paggawa noon sa kasalukuyan.
NOON Nagpupunta nang personal sa isang bank teller para makapagwithdraw Nagpupunta sa pamilihan upang makabili ng pangangailangan
Nagpupunta nang personal upang matugunan ang pangangailangan
192
KAGAMITAN ATM
NGAYON Maaari nang magwithdraw kahit saan at hindi na kailangan ang bank teller
On-line Shopping
Kaharap ang computer at gamit ang internet,maaari ng mamili ng mga pangangailangan sa mga mapagkakatiwalaang web site.
Call Center
Gamit ang telepono, maaari ng masolusyonan ang problema sa isang serbisyo o produkto
Mano-mano na pagbubuhat ng mga materyales sa pagtayo ng gusali at kakailanganin ng mga trabahador upang maisagawa ito
Crane Machine
Maaari nang gamitin ang push button at simpleng patnubay sa pagpapaandar ng machine upang madaling mailipat ang mga materyales sa isang gusali. Isang tao (operator) na lang ang kailangan.
Pangungunahan ng guro ang malayang talakayan sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga pamprosesong tanong. Lagumin ang sagot ng mga mag-aaral at bigyang diin ang naranasan ng mga manggagawa sa mga pagbabagong naganap sa paggawa at naging epekto ng globalisasyon batay sa mga bagay lamang na nabanggit.
Pagkatapos na matimbang at masuri ang mga paunang kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa mga hamon at isyu sa paggawa ng mga mangagawang Pilipino, ipasuri kung tutugma ba ang kanilang dating nalalaman sa pagtupad sa mga susunod na gawain.
PAUNLARIN Sa bahaging ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral na matututuhan ang iba’t ibang isyu na kinakaharap ng mga manggagawang Pilipino. Maaaring balikan ang mga sagot ng mga mag-aaral sa bahaging paunang sagot na kanilang isinagawa sa Gawain 2 upang malaman kung tama ito.
Samantala ipatala sa
bahaging ito ang iyong mga matututunan sa bahaging ikalawang bahagi ng (D&D) Dyad Dapat sa susunod na bahagi ng aralin.
193
Ipabasa at ipasuri sa mga mag-aaral ang nilalaman ng teksto ukol sa mga isyu ng paggawa at pagkatapos nito ipasagot ang pamprosesong mga tanong at ipagawa ang sumusunod na gawain.
Mungkahing Gawain:
Maaaring pangkatin ang klase at magsagawa ng isang malayang talakayan o group discussion hinggil sa mga nakapaloob na isyu sa teksto. Bilang output, hayaan ang bawat pangkat na maghanda ng kani-kanilang presentasyon ukol sa paksa. o
Unang Pangkat – Bukas na Liham
o
Ikalawang Pangkat – News Report
o
Ikatlong Pangkat – Press Conference
o
Ikaapat na Pangkat – Role Playing
o
Ikalimang Pangkat - Panel Discussion
Gawain 7. K-K-P-G Tsart.
Ipatala sa mag-aaral sa unang bahagi na “K” ang mga kasalukuyang kinakaharap na isyu sa paggawa na iyong nakita sa teksto, sa ikalawang bahagi naman na “K”, ipalagay kung paano ito nakaapekto sa kasalukuyang kalagayan ng mga manggagawang Pilipino. Sa bahagi ng “P” naman ay ipatala ang mga programa ng pamahalaan para bigyan solusyon ang mga isyung ito. Sa panghuling hanay na “G” naman ay magpatala ng kanilang mungkahing solusyon sa mga kinakaharap na isyu sa paggawa. K
K
P
G
(Kinakaharap na Isyu)
(Kasalukuyang Kalagayan)
(Programa)
(Gagawin Ko)
194
Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong:
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-ano ang isyu na kinakaharap ng mga manggagawa sa kasalukuyan? 2. Paano nakaaapekto ang mga isyu sa paggawa sa kalagayan ng mga manggagawa sa kasalukuyan? 3. Ano ang iskemang sub-contracting? Bakit ito umiiral sa sektor ng paggawa sa bansa? Sino ang mga self-employed without any paid employee at unpaid family labor? 4. Paano umiiral ang iskemang sub-contracting? 5. Ano-ano ang mabuti at hindi mabuting epekto ng iskemang sub-contracting sa mga manggagawang Pilipino? 6. Sa mga naitalang programa ng pamahalaan sa kasalukuyan, alin sa mga ito ang patuloy pa rin sa mga hamong hinaharap ng mga manggagawang Pilipino?
195
Gawain 8. Ulat M-P-S
Ipakompleto ang impormasyon na hinihingi sa kasunod na diagram tungkol sa kampanya para sa isang marangal na trabaho. Ipatala mo sa “M” ang uri ng manggagawa sa iba’t ibang sektor ng paggawa na humaharap sa iba’t ibang suliranin sa paggawa at itala sa kasunod na kahon ang kanilang isyung kinakaharap. Sa “P” naman ipatala ang pillar o haligi para sa isang disente at marangal na paggawa na kung saan hindi nabibigyan ng pansin at ipatala sa kasunod na kahon ang nagpapatunay dito. Samantalang, sa “S” naman ipatala suhestiyon ng mga magaaral upang matugunan ang suliranin sa paggawa na kanilang itinala sa unang bahagi ng diagram at ipatala sa kasunod ang isang maikling pamamaraan sa pagpapatupad ng iyong suhestiyon.
Ulat MPS
Deskripsiyon
M P S
_______________________________________ _______________________________________ _____________________. Deskripsiyon _______________________________________ _______________________________________ _____________________. Deskripsiyon _______________________________________ _______________________________________ _____________________.
196
Pamprosesong mga Tanong 1. Sino-sinong manggagawa ang nakararanas ng hindi pantay na oportunidad at mas vulnerable sa mga pang-aabuso? 2. Ano-ano ang itinakdang stratehiya ng DOLE upang makamit ang isang disente at marangal na trabaho? 3. Bakit hindi naipatutupad ang ilan o mga stratehiya para sa isang disenteng trabaho ng ilang kompanya sa bansa? 4. Ano-anong hamon sa paggawa na kasalukuyang kinakaharap ng mga manggagawang Pilipino? 5. Sa mga naitalang suhestiyon, alin sa mga ito ang sa iyong palagay ay maaaring kagyat na tugon sa mga isyung kinakaharap ng mga manggagawang Pilipino?
197
Gawain 9. Imbentaryo ng mga Manggagawa
Ipakompleto ang hinihinging impormasyon ng manggagawa na kabilang sa kanilang tirahan o pamilya.
imbertaryo
ng
mga
Pangalan:________________________________ Pangkat:_________ Tirahan:_____________________________________________________
Mekaniks: Papunan ng tamang impormasyon ang hinihingi sa bawat hanay. A. Bilang ng mga Manggagawa sa Pamilya o Tirahan: Pangalan Relasyon
Edad
Edukasyon
Natapos na Kurso
Hanapbuhay
Status: Regular/ Kontraktuwal
B. Benipisyong Natatanggap: SSS
Iba pang benipisyo _________________
PhilHealth
________________________________
C. Kung bibigyan ka ng pagkakataon na makahanap ng ibang trabaho, anong hanapbuhay ang nais mong pasukan? _______________________________ ___________________________________________________________________ _________________________________________________________ 198
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-anong uri o kategorya ng manggagawa mayroon sa inyong tirahan o sa inyong pamilya? 2. Ano-anong uri ng paggawa sila nabibilang? 3. May manggagawa ba sa inyong pamilya o tirahan sa kasalukuyan na naghahanapbuhay na malayo o walang kaugnayan sa kanyang tinapos na pag-aaral? 4. Bakit may nagaganap na job-skills mismatch?
*Ipatala ang kanilang mga gawa sa kapirasong papel at ipatago ang gawaing ito na gagamitin batayan sa pagbuo naman ng isang imbentaryo ng buong pangkat. Tinalakay sa nakalipas na paksa ang iba’t ibang isyu at hamon na kinakaharap ng mga manggagawang Pilipino bunga ng globalisasyon. Sa kasunod na paksa ay iyong matutunghayan ang mga implikasyon ng globalisasyon sa paggawa at maaaring nararapat na hakbang upang matugunan mga ito.
199
Paksa: Implikasyon ng Globalisasyon sa Paggawa Natunghayan mo sa nakalipas na paksa ang iba’t ibang hamon na kinakaharap ng mga manggagawang Pilipino sa kasalukuyan dulot ng impluwensiya ng globalisasyon sa paggawa. Mababatid mo sa kasunod na paksa ang mga naging implikasyon ng globalisasyon sa paggawa tulad ng paglaganap ng mura at flexible labor, patuloy na paglala ng kontraktuwalisasyon at iba pa. Tatalakayin din dito ang mga naging tugon sa mga hamon sa paggawa at patuloy na kampanya para sa isang disente at marangal na trabaho.
Gawain 10. 3-2-1 Tsart Ipakompleto ang tsart ng mga impormasyon hango sa nilalaman ng teksto.
Ano-ano ang isyung nabasa mo sa teksto?
Bakit nagpapatuloy ang mga isyu o usaping naitala mo sa unang kolum?
Paano mo mabibigyan ng solusyon ang mga isyung nabasa at itinala mo sa una at ikalawang kolum?
1.
1.
1.
2.
2. .
200
3.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang mura at flexible labor? 2. Sa iyong palagay, anong sektor ng paggawa ang naaapektuhan ng mura at flexible labor sa bansa? 3. Bakit umiiral ang mura at flexible labor sa bansa? 4. Alin sa mga isyu sa paggawa ang nabasa mo ang may pakialam ka? 5. Ano-ano ang maaaring magawa mo upang matugunan ito? 6. Ano-ano ang mabuti at hindi mabuting epekto ng kontraktuwalisasyon sa mga manggagawang Pilipino? 7. Isa-isahin ang mga batas o polisiya ng pamahalaan na nagpapatibay sa isyu ng kontraktuwalisasyon sa bansa at paano ito nakaapekto sa mga manggagawang Pilipino?
Gawain 11. Imbentaryo ng mga Manggagawa Ipakompleto ang imbentaryo ng mga manggagawa ng bawat pangkat. Mahalaga ang magiging resulta ng imbentaryo sa huling bahagi ng modyul na ito.
Paaralan:________________________Grado at Pangkat:_____________
Mekaniks: Papunan ng tamang impormasyon ang hinihingi sa bawat hanay. A. Bilang ng mga Manggagawa sa buong pankat:
201
Pangalan Relasyon
Edad
Edukasyon
Natapos na Kurso
Hanapbuhay
Status: Regular/ Kontraktuwal
Gawain 12. D&D (Dyad Dapat) *Sa tulong ng gawaing ito, masusukat ang pag-unawa sa aralin ng mga mag-aaral. Muling ipabasa ang katanungan sa ibaba kasama ang dating kapareha sa gawaing ito. Ipatala ang kanilang natutuhan sa itinakdang kahon bago pagsamahin ang mga ideya. Huwag ipasagot ang ikatlong kahon na nasa gawing ibaba. Balikan ito sa huling bahagi ng ikatlong aralin.
TANONG SA MODYUL
Paano nakaapekto ang mga isyung pang-ekonomiya sa pamumuhay ng mga Pilipino?
SAGOT KO
SAGOT NG KAPAREHA
PINAGSAMANG IDEYA (Sagot ng Magkapareha)
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang kanilang bagong kasagutan.)
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na sagot )
202
Ngayon ay may sapat nang kaalaman at pag-unawa ang mga mag-aaral tungkol sa mga isyu na kinakaharap ng mga manggagawang Pilipino. Maaari nang tumungo ang mga mag-aaral sa susunod na bahagi ng modyul upang higit na mapalalim at mapalawak sa ang kanilang pagunawa tungkol sa paksang ito.
PAGNILAYAN/UNAWAIN
Sa bahaging ito, palalalimin na ng mga mag-aaral ang mga nabuong pagunawa tungkol sa paksa. Inaasahan din na sa pagkakataong ito ay kritikal nang masusuri na mga mag-aaral ang pagtugon sa hamon na kinakaharap ng mga manggagawang Pilipino.
Gawain 1. Labor Discussion Web Organizer Ipakompleto ang nilalaman ng discussion web organizer. Pangkatin ang klase sa anim. Bawat pangkat ay ipagawa ng roundtable discussion tungkol sa mga isyu sa paggawa na nararanasan ng mga mangagawang Pilipino sa kasalukuyan gamit ang template ng discussion web organizer.
203
Isyu sa Paggawa
PROS
CONS
Mga karapatan ng mga manggagawa
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-ano ang kahalagahan ng pagkakaroon ng kaalaman sa mga isyu, suliranin ng mga manggagawa? 2. Paano makatutulong ang binuong mungkahing solusyon ng inyong pangkat sa pangangalaga sa karapatan at pagbibigay halaga sa kapakanan ng mga manggagawa? Mungkahing Solusyon Rubric : Labor Discussion Web Organizer 204
PAMANTAYAN: Nialaman:
Kaangkupan ng Konspeto:
Partisipasyon:
Kabuuang Presentasyon:
INDIKADOR Nagpapakita nang maayos na ugnayan ng mga katagang ginamit Maayos na nailarawan ang mga konsepto at mensahe sa bawat panig Pagtatalakay ng bawat miyembro ng kanilang kaalaman, konsepto, opinyon upang maipahayag ang nilalaman, konsepto at mensahe tungkol sa isyung tinatalakay Nagpakita ng maayos at malinis na kabuuang presentasyon
PUNTOS
NAKUHANG PUNTOS
21 - 30
11 - 20
1 - 15
1 - 15
KABUUAN:
Natunghayan sa bahaging ito ang iba’t ibang isyu sa paggawa na kung saan binago ng globalisasyon ang market place at daloy ng paggawa sa bansa na lalong nagpalala sa kawalan at kakulangan ng hanapbuhay, kontraktuwalisasyon, mura at flexible labor. Bilang tugon sa mga isyu at hamong ito patuloy ang pangangampaya ng mga manggagawang Pilipino tungo sa isang disente at marangal na trabaho. Isa pa sa malaking hamon na kinakaharap ng bansa dulot ng globalisasyon ang mga isyu tungkol sa migrasyon. Matutunghayan mo ang mga nakapaloob na isyu sa migrasyon sa susunod na aralin.
205
ARALIN 3: Migrasyon PAUNLARIN Tatalakayin sa bahaging ito ang isyu ng migrasyon na lubos ding nakapagpabago sa buhay ng maraming bilang ng mga Pilipino. Sa pagtalakay sa isyu ng migrasyon mahalagang magabayan ng guro ang mga mag-aaral na gamitin ang kanilang mapanuring pag-iisip.Ipagawa ang mga inihandang gawain at huwag kalimutang ipasagot sa kanila ang pinal na bahagi ng gawaing D&D upang makita nila ang pagbabagong naganap sa kanilang pag-aaral sa paksa. Bagama’t malaki ang kinalaman ng pangkabuhayang aspeto sa migrasyon ng mga Pilipino, hindi lamang ito ang kinakailangang bigyang pansin. Mahalagang ipaunawa sa mga mag-aaral na kaakibat ng migrasyon ang ilang isyung sosyopolitikal. Binigyang-diin ito sa Aralin 3.
Paksa: Migrasyon: Konsepto at Konteksto Tuwiran ang ugnayan sa isyu ng paggawa sa panlipunang kalagayan ng marami sa mga Pilipino. Sa katunayan, ang pag-alis ng mga manggagawang Pilipino ay lumikha ng mga oportunidad at hamon sa pamahalaan at lipunang Pilipino.
Gawain 14.Sisid-Kaalaman Ipasusuri sa mga mag-aaral ang talahanayan sa ibaba. Layunin nito na masuri ang implikasyon ng migrasyon bilang isyung panlipunan. Ipasasagot sa mga mag-aaral ang mga kasunod na mga tanong. Top 10 Destinations/Countries of Overseas Filipinos (2013) Rank
Countries
Filipino Migrants
1
USA
3,535,676
2
Saudi Arabia
1,028,802
206
3
UAE
822,410
4
Malaysia
793,580
5
Canada
721,578
6
Australia
397,982
7
Italy
271,946
8
United Kingdom
218,126
9
Qatar
204,550
10
Singapore
203,243
*Source 2014 CFO Conpendium of Statistics*
Table 1- Number of Workers with Contracts Processed by Type: 2009-2013
Type
2009
2010
2011
2012
2013
Total
1,479,070
1,644,439
1,850,463
2,083,223
2,241,854
Landbased Workers
1,043,555
1,205,734
1,384,094
1,629,867
1,773,939
New Hires
362,878
424,977
517,311
554,665
562,635
Re Hires
680,677
780,757
866,783
1,075,202
1,211,304
Seabased Workers
435,515
438,705
466,369
453,356
467,915
Table 2- Number of Deployed with Overseas Filipino Workers by Type: 2009-2013
207
Type
2009
2010
2011
2012
2013
Total
1,422,586
1,470,826
1,687,831
1,802,031
1,836,345
Landbased Workers
1,092,162
1,123,676
1,318,727
1,435,166
1,469,179
New Hires
349,715
341,966
437,720
458,575
464,888
Re Hires
742,447
781,710
881,007
976,591
1,004,291
Seabased Workers
330,424
347,150
369,104
366,865
367,166
Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano-anong
pangkat
ng
manggagawa
ang
madalas
na
nangingibang-bansa upang humanap ng trabaho? 2. Ano-anong bansa ang madalas puntahan ng mga manggagawa? Sa iyong palagay, bakit sa mga bansang ito sila nagpupunta? 3. Magbigay ng mga salik o dahilang nakaiimpluwensiya sa mga manggagawa sa pagpili ng bansang kanilang pupuntahan at pangatuwiranan ito.
208
Paksa: Migrasyon: Perspektibo at Pananaw
Hikayating ipagpatuloy ng mga mag-aaral ang pagsusuri sa isyu ng migrasyon sa bansa. Suriin ang iba’t ibang pananaw at perspektibo na makatutulong sa lubusang pagunawa sa paksa.
Gawain 15. Suriin mo! Layunin ng gawaing ito na maiugnay ng mga mag-aaral ang nilalaman ng teksto sa mensahe ng artikulo sa pamamagitan ng pagsagot sa pamprosesong mga tanong.
Ayon sa Asia-Pacific Report 2015 tungkol sa Women Migration…
The proportion of women among all international migrants in the Asia Pacific region is 48 percent, but there are often significant differences between countries. Female constitute about half of all migrants in Australia and New Zealand, where most migrants are permanent settlers. Women comprise high percentages of migrants in Hongkong, China (59 percent), Singapore (56 percent), partially because of the large numbers of domestic workers in those economies, but also in Nepal (68 percent), largely owing to patrilocal marriage customs (United Nations, 2013). Gender differences are much greater with regards to temporary migrant workers. Women make up low proportions of workers migrating through official channels, with the notable exceptions of Indonesia, the Philippines and Sri Lanka. The proportion of women formally deployed from Bangladesh in 2013 was 13.8 percent, although this represented a rapid increase from only 4.7 percent in 2007 because the government removed the main restrictions on their migration. In 2006, the minimum age for low-skilled women to migrate with special permission 209 was reduced to 25 years and restrictions on the migration of unmarried women were removed (UN Women, 2013a:271)
Pamprosesong mga Tanong:
1. Ano ang ibig sabihin ng peminisasyon ng migrasyon? Ipaliwanag ang iyong sagot. 2. Ayon sa artikulo, bakit mas marami ang bilang ng kababaihan na dumarayo sa Hongkong, China, Singapore at maging Nepal? 3. Ano sa iyong palagay ang implikasyon ng peminisasyon ng migrasyon sa mga bansang iniwan ng mga migrante? Magbigay ng halimbawa.
Gawain 16. Suri-realidad Bago pasimulan ang gawaing ito ay ipaalala sa mga mag-aaral ang Gawain 11 kung saan ang klase ay ipinangkat at isinagawa ang imbentaryo ng paggawa dahil may kaugnayan ito sa kasalukuyang gawain. Kakapanayamin nila ang mga kapamilya o kaanak ng kanilang kamag-aaral na nasa ibang bansa gamit ang kasunod na mga gabay na tanong. Iulat ang nakalap na impormasyon sa klase. Siguruhing maisagawa ang gawaing ito ng maayos sapagkat gagamitin ang mga nakalap na impormasyon sa final task sa pagtatapos ng kwarter na ito.
210
1. Saang bansa naghahanapbuhay ang iyong mga magulang o kaanak? 2. Kailan sila nagsimulang mangibang-bansa at ano ang nagtulak sa desisyon nilang ito? 3. Ilang taon na sila rito? Sila ba ay nagpaplano sa hinaharap na bumalik sa bansa at dito na lamang maghanapbuhay? Ipaliwanag. 4. Nang sila o isa sa kanila ay umalis, sino na ang nag-alaga at gumabay sa inyong magkakapatid? 5. Mahirap bang mamuhay kung ang mga magulang o isa sa kanila ay nagtatrabaho sa ibang bansa? Maaaring maglahad ng karanasan na magpapatunay rito. 6. Kung ikaw ang papipiliin, mas gugustuhin mo bang sa loob ng bansa na lamang maghanapbuhay ang iyong mga magulang sa kabila ng hirap na maaari ninyong maranasan? Ipaliwanag ang sagot. 7. Nakikita mo ba ang iyong sarili sa hinaharap bilang isang manggagawa sa ibang bansa? Ipaliwanag ang iyong sagot. 8. Nakabuti ba ang pangingibang-bayan ng iyong mga magulang? Ipaliwanag ang sagot.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang iyong masasabi tungkol sa gawain? 2. Magkakatutulad ba ang naging reaksiyon ng mga anak na ang mga magulang ay naghahanapbuhay sa ibang bansa? 3. Pinatunayan ba nito na ang isyu ng Migrasyon ay nararanasan ng maraming Pilipino? 211
4. Batay sa inyong nakalap na mga impormasyon, higit bang nakabubuti o nakasasama sa pamilya ang pangingibang-bansa ng mga magulang? 5. Nakikita mo ba ang iyong sarili sa hinaharap bilang isang manggagawa sa ibang bansa? Ipaliwanag ang iyong sagot.
Paksa: Mga Isyung Kalakip ng Migrasyon
Pagtutuunan sa bahaging ito ang mga kalakip na isyu ng migrasyon partikular ang mga banta sa kalagayan ng mga migrante.
212
PAGNILAYAN AT UNAWAIN Sa bahaging ito, palalalimin ng mga mag-aaral ang nabuong pagunawa tungkol sa paksa. Inaasahan sa pagkakataong ito ay kritikal nilang masusuri ang hamon na kinahaharap ng mga migrante.
Gawain 17. Case Analysis
Ipasuri ang artikulo sa mag mag-aaral. Kanilangt pupunan ang kasunod na diagram ng mga alternatibong solusyon sa mga suliraning kaakibat na nakatala sa artikulo. Iproseso ang mga sagot gamit ang mga tanong.
Contract Labour Migration to the Middle East Labour migration from Asia to the Middle East developed rapidly after the oil price rise of 1973. Labour was imported by oil-rich countries from India and Pakistan, then from the Philippines, Indonesia, Thailand and Korea, and later from Bangladesh and Sri Lanka. In the 1970s, most migrants were male workers employed as manual workers in the many construction projects. Governments of sending countries like India, Pakistan and the Philippines actively marketed their labour abroad, and made labour-supply agreements with Gulf countries. Korean construction companies were encouraged to take on contracts in the Arab region, which included provison of labour. The Asian labour-sending countries also allowed private agencies to organize recruitment (Abella, 1995). By 1985, there were 3.2 million Asian workers in the Gulf states, but the Iraqui invasion of Kuwait and the Gulf War in 1990-1991 led to the forced return of some 450,000 Asians to their countries of origin. The temporary decline of the construction sector after 1985 encouraged more diverse employment of contract workers, particularly a shift into services. There was an upsurge in demand for domestic workers, nurses, sales staff and other service personnel, leading toa marked feminization of migrant labour flows, with Sri Lanka and Indonesia as the main sources. In later years, other countries in the Middle East- LebanonJordan and Israel- also became labour-importing countries (Asis 2008). Women domestic workers are highly vulnerable to exploitation and sexual abuse, and it is difficult for authorities of their countries of origin to provide protection (Gamburd, 213 2005). Asian migration to the Middle East has become more differentiated over time. While many migrants remain low-skilled labourers, others have semi-skilled jobs as drivers, mechanics or building tradesmen. Others came with professional or paraprofessional qualifications (engineers, nurses and medical practitioners).
Many managerial and technical posts are filled by Asians, although sometimes they come second in job hierarchies to senior personnel recruited in Europe or North America. In many cases, Asian labour migrants were not part of the unemployed rural and urban poor at home, but people with above-average education, whose departure could have a negative effect on the economy (Skeldon, 1992:38). Asians in Arab countries encounter difficult conditions, due to both to the lack of worker rights and the very different cultural values. Workers are not allowed to settle or bring in dependants, and are often segregated in barracks. Employers may retain migrant passports and sometime trade (illegally) in work visas. Migrants can be deported for misconduct and often have to work very long hours. Many migrant workers are exploited by agents and brokers, who take large fees (up to 25 per cent of wages) and often fail to provide the jobs and conditions promised. (The Age of Migration pp.130-132)
214
Pamprosesong mga Tanong
1. Bakit kinailangan ng mga bansa sa Timog-Kanlurang Asya ang mga manggagawa mula Timog at Timog-Silangang Asya? 2. Bakit
sa
taong
1985
ay
kinailangan
ang
mga
babaeng
manggagawa sa rehiyong ito? 3. Mayroon
bang
diskriminasiyong
nararanasan
ang
mga
manggagawang Asyano kung ihahambing sa mga propesyunal mula sa Europe at North America? 4. Ano ang nagiging masamang bunga ng pag-alis ng mga ‘skilled workers’ sa mga bansang pinagmumulan nito? 5. Bakit sa kabila ng mga nararanasang pang-aabuso ng mga manggagawa ay ninanais pa rin ng mga ito na magtrabaho sa Kanlurang Asya? Ipaliwanag ang iyong sagot. 6. Paano
tinutugunan
ng
pamahalaan
ang
pang-aabusong
nararanasan ng mga manggagawa nito sa ibang bansa? 7. Sa konteksto ng Pilipinas, sapat ba ang ginagawa ng pamahalaan upang mabigyang seguridad ang mga manggagawa nito sa ibang bansa? Pangatuwiranan.
Gawain 18: D&D (Dyad Dapat)
Matapos malaman ng mga mag-aaral ang mahahalagang konsepto tungkol sa aralin, hayaaang balikan nila ang map of conceptual change at sagutan ang pinal na bahagi kasama ang kanilang kapareha.
215
TANONG SA ARALIN
Paano nakaapekto ang mga isyung pang-ekonomiya sa pamumuhay ng mga Pilipino?
AKING KASAGUTAN
KAPAREHA
(Sagot ng Mag-aaral)
(Sagot ng Kapareha)
PINAGSAMANG IDEYA (Sagot ng Magkapareha)
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang kanilang bagong kasagutan)
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na sagot )
Ilipat / Isabuhay
Sa bahaging ito ay isasagawa ng mga mag-aaral ang nararapat na Pagganap. Gamit ang natutuhang kaalaman mula sa pag-unawa sa mga aralin ay isasagawa ang susunod na proyekto. 216
Gawain 19. Pasulat ng Critical Analysis Paper
Susulat ng isang Critical Paper Analysis ang mga mag-aaral tungkol sa isyu na may kinalaman sa isa sa mga ito: globalisasyon, paggawa, at migrasyon. Ang suliranin o hamong pang-ekonomiyang susuriin ay batay sa mga impormasyon at datos na nakalap sa Gawain 5,6, 8, 9, at 11 ng yunit na ito kaya naman inaasahan na ang mga suliraning susuriin ay batay sa kanilang karanasan o karanansan ng mga kamag-aaral.
Patnubay sa paggawa ng Critical Analysis Paper
Panimula (Introduction)
Maikling pagsasalaysay o paglalahad ng nilalaman ng Analysis Paper.
Suliraning Pang-ekonomiya 217
Paliwanag
sa
suliraning
pang-
ekonomiyang susuriin. Ilalahad dito ang salik at dahilan ng pag-usbong ng suliraning ito. Paglalahad at pagsusuri ng datos Paglalahad at pagsusuri mga datos. (Analysis)
Ang mga datos ay batay sa mga impormasyong
nakalap
sa
mga
gawain ng yunit na ito.
Konklusyon (Conclusion)
Pagbibigay konklusyon sa mga datos upang makabuo ng mga pahayag na magiging batayan ng solusyon.
Solusyon (Solution)
Kauukulang solusyon o alternatibo na makatutugon sa suliranin o hamong pang-ekonomiyang sinuri.
Pamantayan sa pagbuo/ pagsulat ng analysis paper Eksperto
Mahusay
Nagsisimula
Baguhan
(4)
(3)
(2)
(1)
Ang
nabuong Ang
nabuong Ang nabuong Ang
analysis paper analysis ay
lubos
paper analysis
na ay
nakapagpaha-
na paper
nakapagpaha-
at
na
at kompre-
komprehensi-
konsepto
hensibo ng
bong ideya at nagdala
ideya
218
ideya
ay analysis
hindi
yag ng malinaw yag ng malinaw malinaw Kalinawan
nabuong
paper
ay
na walang
at nakapagpaha
naipahayag
na -yag
ng na ideya at
ng malinaw
na konsepto na
konsepto
na pagkaunawa sa ideya
at magdadala
nagdala
ng bumabasa nito.
na sana
konsepto
sa
pagkaunawa sa
magdadala
bumabasa nito.
sana
pagkaunasa wa
pagkaunawa
sa
bumabasa
sa bumabasa nito. nito. Maayos
at Maayos
sistematikong Paglalahad at pagsusuri ng datos
nailahad mga
na Nakapagla-
nailahad
ang mga
ang had ng datos nailahad na kaugnay at
kaugnay (relevant)
(relevant)
na datos
datos
at impormasyon
impormasyon tungkol
Walang
na impormasyon at tungkol
tungkol
datos
at
impormas-
sa yon tungkol
paksang
sa paksang
sa sinuri.
sinuri.
sa paksang sinuri.
paksang sinuri. Komprehen sibo at lohikal na konklusyon
Komprehensibo Komprehensibo at lohikal ang ang nabuong
at kalinawan
nabuong konklusyon.
kahi ng
konklusyong
konklusyon.
nabuo. Nakapagmung-
Nakapag-
Walang
akma kahi ng akmang mungkahi ng naimungka-
at malinaw na solusyon solusyon
ng solusyon isyung sinuri.
219
ng Walang
konklusyon.
NakapagmungKaakmaan
Nakabuo
sa isyung sinuri.
sa solusyon
sa hing
isyung sinuri.
solusyon.
GABAY NG GURO MODYUL 3 – MGA ISYU SA KASARIAN AT PANLIPUNAN Markahan: Ikatlo
Bilang ng araw ng pagtuturo: 27
Mga Aralin: A. Kasarian sa Iba’tIbang Lipunan 1. Konsepto ng Sex at Gender 2. Gender Roles sa Pilipinas 3. Gender Roles sa Iba’t Ibang Panig ng Daigdig B. Mga Isyu sa Kasarian at Lipunan 1. Diskriminasyon sa Kababaihan, Kalalakihan at LGBTQ 2. Karahasan sa Kababaihan, Kalalakihan at LGBTQ C.Tugon sa mga Isyu sa Kasarian at Lipunan 1. Tugon ng Pandaigdigang Samahan sa Karahasan at Driskriminasyon 2. Tugon ng Pamahalaa ng Pilipinas sa mga Isyu ngKarahasan at Diskriminasyon
220
A. MGA PAMANTAYAN SA PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman: Ang mga mag-aaral ay may pag-unawa sa mga epekto ng mga isyu at hamon na may kaugnayan sa kasarian at lipunan upang maging aktibong tagapagtaguyod ng pagkakapantay-pantay at paggalang sa kapwa bilang kasapi ng pamayanan.
MGA ARALIN Aralin 1: Kasarian sa Iba’t Ibang Lipunan
Pamantayang Pagganap: Ang mga mag-aaral ay nakagagawa ng mga malikhaing hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantay-pantay ng tao bilang kasapi ng pamayanan.
KASANAYANG PAMPAGKATUTO
Naipapahayag ang sariling pakahulugan sa gender at sex
Nasusuri ang mga uri ng gender at sex
Natatalakay ang gender roles sa Pilipinas sa iba’t ibang panahon
Natataya ang gender roles sa Pilipinas sa iba’t ibang panahon
Nasusuri ang gender roles sa iba’t ibang bahagi ng daigdig
Aralin 2:
Natutukoy ang diskriminasyon sa kababaihan, kalalakihan at
Mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
LGBT( Lesbian , Gay , Bi – sexual , Transgender)
Nasusuri ang karahasan sa kababaihan, kalalakihanat LGBT
221
Aralin 3:
Pandaigdigang Samahan sa
Tugon sa mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
Nasusuri ang tugon ng
Karahasan at Diskriminasyon
Napahahalagahan ang tugon ng Pandaigdigang Samahan sa Karahasan at Diskriminasyon
Napahahalagahan ang tugon ng Pamahalaang Pilipinas sa mga isyu ng karahasan at diskriminasyon
Nakagagawa ng malikhaing hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa kasarian na nagtataguyod ng pagkakapantay-pantay ng tao bilang kasapi ng pamayanan
Kakailanganing Pagkatuto:
Pokus na Tanong:
Mahalagang maintindihan na ang
Paano maisusulong ang pagtanggap at
pagkakaiba ng kasarian ay hindi dapat
paggalang sa iba’t ibang kasarian
maging hadlang sa pagkakaroon ng
upang maitaguyod ang karapatan ng
pagkakapantay-pantay ng sa karapatan
tao bilang kasapi ng pamayanan?
at oportunidad sa lahat ng mamamayan. Paalala sa guro: Ang yunit na ito ay nahahati tatlong aralin: (1) Kasarian sa Iba’t Ibang Lipunan; (2) Mga Isyu sa Kasarian at Lipunan; at (3) Tugon sa mga Isyu sa Kasarian at Lipunan. Ang pangkalahatang layunin ng yunit na ito ay nakatuon sa pagkakaroon ng pagrespeto at pagtanggap ng bawat miyembro ng pamayanan sa magkakaibang kasarian na mayroon sa lipunan. Sa pag-aaral sa mga paksang nakapaloob sa tatlong aralin, mabibigyang linaw ang mga terminolohiya sa 222
kasalukyang panahon na may kinalaman sa kasarian at mga dahilan at epekto ng mga diskriminasyon at karahasan sa iba’t ibang kasarian sa lipunan. At panghuli, layunin ng yunit na ito na makapagsagawa ng malikhaang hakbang ang mag-aaral na nagtataguyod ng pagkakapanatay-pantay sa lahat ng kasarian. Ang aralin 1 ay tumatalakay sa mahahalagang termino na may kinalaman sa kasarian. Kasama rin sa mga tinatalakay ay ang gender roles sa Pilipinas at iba’t ibang panig ng daigdig. Ipinapakita rin sa araling ito na nag-iiba-iba ang sitwasyon ng kasarian depende sa kultura o konteksto ng pamayanan. Sa aralin 2 tinutukoy ang ilang halimbawa ng diskriminasyon at karahasan laban sa kasarian sa iba’t ibang lipunan. Ang mga diskriminasyong ito ay ang pagbawal sa mga batang babae sa Pakistan na makapasok sa paaralan at ang hindi pantay na pagtingin sa mga lalaki o ama ng tahanan na naiiwan sa bahay upang mag-asikaso sa kanilang pamilya kaysa ang kanilang asawa na kasalukuyang nagta-trabaho. Samantala, ang karahasang binabanggit dito ay nagaganap hindi lamang sa kamay ng ibang tao, bagkus sa kamay mismo ng kanilang pamilya. Mahalaga na magabayan ng guro ang mga mag-aaral sa pag-unawa na sa iba’t ibang lipunan sa Pilipinas at maging sa daigdig ay iba- iba ang pagtingi at pananaw ng tao sa kasarian. Ito ay depende sa kultura, relihiyon at paniniwala ng tao at kung ano panahon ito nagyari o naganap. Pangunahing layunin ng Yunit na ito na magabayan ang mga mag-aaral sa pagsagot sa tanong na: Paano maisusulong ang pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang tao bilang kasapi ng pamayanan? Inaasahang Produkto/Pagganap: Pagsasagawa ng malikhaing hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantay-pantay ng tao bilang kasapi ng pamayanan. Maari itong gawin sa pamamagitan ng mediaadvocacy, symposium, documentary presentation at iba pa. Ito ay tatayain ayon 223
sa nilalaman, pagkamalikhain, impact, organisasyon at kapakinabangan.
B. PLANO SA PAGTATAYA MAPA NG PAGTATAYA ARALIN 1- Kasarian sa Iba’t Ibang Lipunan
Yugtong
Gawain
(Pre–Assessment, Formative,
Pagkatuto
Alamin
Uri ngPagtataya
Summative) PaunangSalita
Pre-assessment
Simbolo , Hulaan Mo TimbanginNatin K-W-L-S Chart Paunlarin
PaanoNagkaiba ?
Formative
Gender Timeline
Assessment
History Change Frame Basa- Suri Eh Kasi….. Paghambingin at Unawain
Halina’tMagsaliksik
224
Eh Kasi… Pagnilayan/Un awain
Paglalagom
Summative Assessment
Magtanong-tanong Paglalagom PanaposnaPagsusulitparasa Aralin
Ilipat/ Isabuhay
Magtanong-tanong – enabling activity
MAPA NG PAGTATAYA ARALIN 2 - Mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
YugtongPagkat uto
Alamin
Gawain
Una-UnawainAko
Uri ng Pagtataya (Pre – Assessment, Formative, Summative) Pre-assessment
BahayNamin MalakingEksena Paunlarin
OpinyonSaloobinGalangin KakasaKaba? Huwag Po, Huwag Po!
225
Formative Assessment
Komik-Suri HanggangKa-ilan ? Pagnilayan/Una wain
Girl Power
Summative Assessment
Imbestigador
AkingRepleksyon Paglalapat
PanaposnaPagsusulitparas a Aralin Ilipat/ Isabuhay
Pag-aaralngKaso Enabling Activity
MAPA NG PAGTATAYA ARALIN 3 – Tugon sa mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
YugtongPa gkatuto Alamin
Gawain
Obserbasyon Mo, Sabihin Mo
Uri ng Pagtataya (Pre – Assessment, Formative, Summative) Pre- assessment
Anticipation – Reaction Guide
Paunlarin
Discussion Web Rights, Alright!
226
Formative Assessment
Magsaliksik
Think-Pair-Share
Triple Burger Organizer MgaTanongKo , Sagutin Mo
Pagnilayan/ Tapat –Tapatin Unawain Ano Kaya? Pledge of Commitment You Complete Me Ilipat/ Isabuhay
227
MgaHakbangTungos a PagkakapantayPantay, Gaya ng Media-Advocacy, Symposium at Documentary Presentation
Summative Assessment
C. MGA PLANO SA YUGTO NG PAGKATUTO Panimula: Sa modyul na ito pagtutuunan ng pansin ng guro na malinang ang kaalaman, kasanayan at pag-unawa ng mag-aaral tungkol sa Kasarian at Lipunan. Ito ay naglalaman ng mga Gawain na magiging gabay ng guro sa kanyang pang-arawaraw na plano ng pagtuturo. Pangunahing layunin ng araling ito na magabayan ang mga mag-aaral sa pagsagot sa tanong na: Paano maisusulong ang pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang tao bilang kasapi ng pamayanan? Pinaalalahanan ang guro na maging maingat sa pagtalakay ng mga isyu na may kinalaman sa kasarian, isa-alang alang ang relihiyon, paniniwala at kultura ng mga mag-aaral. Maging sensitibo din sa paggamit ng mga salita, babasahin, larawan, video clips at iba pang kagamitan sa pagtuturo na naglalaman ng mga sensitibong isyu tungkol sa kasarian. Siguraduhin na masusuri ang mga isyung pangkasarian na pag-aaralan at gagabayan ang mga mag-aaral na makabuo ng tamang pag-unawa hingil sa paksa. Mahalagang maituro ang araling ito batay na rin sa isinasaad Seksyon 14 ng RA 10354 o Responsible Parenthood and Reproductive Health Act of 2012. PAUNANG PAGTATAYA Ang Paunang Pagtataya na ito ay maaring pasagutan sa mga mag-aaral upang mataya ang kanilang kaalaman, kasanayan at pag-unawa ng mga magaaral tungkol sa Kasarian at Lipunan na tatalakayin sa Ikatlong Markahang ito. Ang kinalabasan ng pagsusulit na ito ay magiging gabay ng guro sa paghahanda ng planong pagkatuto ng mga mag-aaral sa bawat aralin. Mahalaga na malinaw ng guro sa mga mag-aaral ang layunin ng pagsusulit na ito. Tingnan ang kalakip napre–assessment matrix.
228
Levels of Assessment Pre-Assessment Matrix Levels of
What will I
MC Item
Assessment
Assess?
Knowledge
Naipaliliwanag ang
1. Ang kasarian ay maraming
konsepto ng
ipinahihiwatig na kahulugan. Sa
gender at sex
Ingles ito ay katumbas ng salitang
Correct Answer D
sex at gender. Ano ang tinutukoy ng World Health Organization (WHO) na tumutukoy sa biyolohikal at pisyolohikal na katangian na nagtatakda ng pagkakaiba ng babae sa lalaki? A. Bi-sexualC. Gender B. Transgender D. Sex
2. Sa kabilang banda, ano naman ang tawag sa mga panlipunang gampanin, kilos, at gawain na itinatakda ng lipunan para sa mga babae at lalaki? A.Sex B. Gender C. Bi-sexual
229
B
D. Transgender Natataya ang
3. Ang mga tao ay nakararanas ng
diskriminasyon sa
hindi pantay na karapatan
kababaihan,
kumpara sa iba. Ano ang tawag sa
kalalakihan at
anumang pag uuri,eksklusyon o
LGBTQ
restriksyon batay sa kasarian na
B
naglalayon o nagiging sanhi ng hindi pagkilala, paggalang at pagtamasa ng mga babae ng kanilang mga karapatan o kalayaan? A. Pang-aabuso B. Diskriminasyon C. Pagsasamantala D. Pananakit
Nasusuri ang
4. Sila ay mga primitibong pangkat
gender roles sa
ng mga tao sa Papua New Guinea
iba’t ibang panig
kung saan kapwa ang babae at
ng daigdig
lalaki ay maalaga at mapag-aruga sa kanilang mga anak, sila rin ay matulungin, mapayapa, at kooperatibo sa kanilang pamilya. A. Arapesh B. Mundugumur C. Tchambuli
230
A
D. Tasaday
5. Anong bansa noong ang nagpasa ng batas na “AntiHomosexuality Act of 2014” na nagsasaad na ang same–sex relations at marriages ay maaring parusahan ng panghabambuhay na pagkabilanggo? A. South Africa C. Uganda B. Pakistan
D
D. United Arab Emirates
Napapahalagahan
6. Ang Anti-Violence Against
ang tugon ng
Women and their Children Act ay
Pamahalaan ng
isang batas na nagsasaad ng mga
Pilipinas sa Isyu
karahasan laban sa kababaihan at
ng karahasan at
kanilang mga anak, ito ay
diskriminasyon
nagbibigay ng lunas at proteksyon sa mga biktima nito. Sino ang kababaihang tinutukoy sa batas na ito? A. Kababaihan na may edad labing-lima (15) pataas B. Kababaihan na walang asawa at mga anak C. Kababaihan na iniwan ng asawa at nakaranasng pang-
231
D
aabuso D. Kababaihan na nagkaroon ng anak sa isang karelasyon, babaeng may kasalukuyan onakaraang relasyon sa isang lalaki atkasalukuyan o dating asawang babae. Process
Nasusuri ang uri
7. Ang bisexual ay mga taong
ng kasarian
nakararamdam ng maromantikong
C
pagkaakit sa kabilang kasarian ngunit nakararamdam din ng parehong pagkaakit sa katulad niya ng kasarian. Samantalang ang isang taong nakararamdam na siya ay nabubuhay sa maling katawan at ang kanyang pag-iisip at pangangatawan ay hindi magkatugma siya ay tinatawag na________________.
A. Bakla
C. Lesbian
B. Transgender D. Queer Nasusuri ang
8.Iba’t iba ang gampanin ng mga
gender roles sa
babae at lalaki sa tatlong
iba’t ibang panig
primitibong pangkat sa New
ng daigdig
Guinea. Para sa mga Arapesh kapwa na ang babae at lalaki ay ma-alaga o mapag-aruga, matulungin at mapayapa
232
D
samantalang ang mga Tchambuli ay: A. Parehas ang babae at lalaki ay matapangagresibo at bayolente B. Babae ang abala sa pag-aayos ng sarili atmahilig sa kwento samantalang ang mga kalalakihan ay dominante at naghahanapng makakain.
C. Parehas ang mga babae at lalaki ay masinop, maalaga at matulungin D. Babae ang dominante at naghahanap ngmakakain samantalang ang mga kalalakihan ay abala sa pag-aayos ng sarili mahilig sa kwento Natatalakay ang
9. Isaayos ang mga sumusunod na
gender roles sa
mahahalagang pangyayari na
Pilipinas
nagpapakita ng gender roles sa Pilipinas. Lagyan ng bilang 1-5 ayon sa pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari.
_______ A. Sa panahon ng mga 233
B
Amerikano maraming kababaihang ang nakapag- aral dahilan upang mabuksan ang kanilang isipan na hindi lamang bahay at simbahan ang mundong kanilang ginagalawan. ________B. Ang mga kababaihan ay inihahanda sa pagiging ina o paglilingkod sa Diyos. ________C. Sa panahon ng mga Hapones, ang kababaihan sa panahong ito ay kabahagi ng mga kalalakihan sa paglaban sa mga Hapones. ________D. Pagkakaroon ng pandaigdigang mga batas na nangangalaga sa karapatan ng mga kababaihan tulad ng Magna Carta of Women. ________E.Ang mga kababaihan sa Pilipinas maging kabilang sa pinakamataas na uri o timawa ay pagmamay-ari ng mga lalaki. A.
1 ,2,3,4,5
B. 3,2,4,5,1 C. 2,3,4,5,1 D. 4,5,1,3, 2 234
Nasusuri ang
10. Ayon sa inilabas na ulat ng
karahasan sa
Mayo Clinic, hindi lamang ang
kababaihan ,
kababaihan ang biktima ng
kalalakihan at
karahasan na nagaganap sa isang
LGBTQ
relasyon o tinatawag na domestic violence, maging ang kalalakihan ay biktima din nito. Ang mga sumusunod ay palatandaan ng ganitong uri ng karahasan maliban sa isa.
A. Humihingi ng tawad, nangangakong magbabago. B. Nagseselos at palagi kang pinagdududahang may ibang kalaguyo C.Sinisisi ka sa kanyang pananakit o sinasabi sa iyona nararapat lamang sa iyo ang ginagawa niya sa iyo. D. Sinisipa, sinasampal, sinasakal, o sinasaktan ang iyong mga anak o alagang hayop.
11. Ang mababang pagtingin sa 235
A
kababaihan ay umiiral na noon pa sa iba’t ibang kultura at sa lipunan. Sa sinaunang China isinasagawa ang foot binding sa kababaihan kung saan pinapaliit ang kanilang paa nang hanggang tatlong pulgada gamit ang pagbalot ng
B
isang pirasong bakal o bubog sa talampakan.
Samantalang sa India, isinasagawa ng mga Muslim at ilang Hindu ang pagtatabing ng tela sa kababaihan upang maitago ang kanilang mukha at maging hubog ng kanilang katawan na tinatawag na _________.
A. Babaylan B. Purdah C. Lotus Feet D. Dowry
236
Tugon ng
12. Ang GABRIELA ay isang
Pamahalaan ng
samahan sa Pilipinas na laban sa
Pilipinas sa Isyu
iba’t ibang porma ng karahasang
ng karahasan at
nararanasan ng kababaihan na
C
diskriminasyon
tinagurian nilang Seven Deadly Sins Against Women. Ang mga sumusunod ay kabilang sa mga ito maliban sa isa. A. Pambubugbog B. Pangangaliwa ng asawang lalaki D C. Sexual harassment D. Sex trafficking
13. Saklaw ng Magna Carta for Women ang lahat ng babaeng Pilipino. Binibigyang-pansin ng batas na ito ang kalalagayan ng mga batang babae, matatanda, mga may kapansanan, mga babae sa iba’t ibang larangan “marginalized women”, at “women in especially difficult circumstances”. Alin sa mga sumusunod ang kabilang sa women in especially difficult circumstances? A. Maralitang taga lunsod B. Kababaihang Moro at katutubo C. Magsasaka at manggagawa sa bukid 237
D. Mga biktima ng karahasan at armadong sigalot Understanding
Natataya ang
14. Bago pa dumating ang mga
gender roles sa
Kastila sa Pilipinas, ang mga lalaki
Pilipinas
ay pinapayagang magkaroon ng
D
maraming asawa subalit maaring patayin ng lalaki ang kanyang asawang babae sa sandaling makita niya itong kasama ng ibang lalaki. Ano ang ipinahihiwatig nito? A. May pantay na karapatan ang lalaki at babae B. Ang babae ay maaari lamang mag-asawa ng isa. C. Ang lalaki ay pwedeng magkaroon ng maraming asawa D. Ipinakikita sa kalagayang ito na mas malaki ang karapatang tinatamasa ng lalaki noon kaysa sa kababaihan. Nasusuri ang
15.Batay sa datos ng World Health
gender roles sa
Organization (WHO) may 125
iba’t ibang panig
milyong kababaihan ( bata at
ng daigdig
matanda) ang biktima ng Female Genital Mutilation (FGM) sa 29 na bansa sa Africa at Kanlurang Asya. Ano ang pangunahing layunin ng pagsasagawa nito.
238
D
A. Pagsunod sa kanilang kultura at paniniwala B. Upang hindi mag-asawa ang kababaihan C. Ito ay isinagagawa upang maging malinis ang kababaihan D. Upang mapanatiling puro at dalisay ang babae hanggang siya ay maikasal
Natataya ang
16.Basahin at suriin ang
diskriminasyon sa
sumusunod na bahagi ng awit at
kababaihan,
sagutin ang tanong sa ibaba.
kalalakihan at LGBT KUMILOS MGA KALALAKIHAN Noel Cabangon Titik at Musika
Kumilos mga kalalakihan Makiisa laban sa karahasan Maging kasama, kapatid at 239
D
kaibigan Itigil ang karahasan sa kababaihan
H’wag mo silang saktan, h’wag mong sigaw-sigawan H’wag mong idadaan sa lakas ng boses at katawan Igalang mo’t h’wag ituring na sila’y laruan Sila’y taong tulad mong may dangal at karapatan
Ano ang mensahe ng awit na ito?
A. Ang kalalakihan ay mas malakas at makapangyarihan kaysa sa mga kababaihan. B. Ang mga babae ay mahina at kailangang alagaan ng mga kalalakihan. C. Ang kalalakihan ay dapat sumuporta at tumulong upang mapangalagaan ang karapatan ng mga kababaihan D. Ang kalalakihan ay dapat 240
kumilos upang mapangalagaan ang kababaihan, hindi sila dapat saktan at paglaruan
17. Suriin ang larawan at sagutin ang tanong sa ibaba.
Ano ang iyong mahihinuha tungkol sa larawan? A. Ang mga lalaki ay maaaring manatili sa bahay atgawin ang mga gawaing pambabae B. Ito ay isang uri ng diskriminasyon at karahasan sakalalakihan. C. May pantay na karapatan na ang babae at lalaki D. Mas maraming babae na ang 241
naghahanap buhay at ang mga lalaki ang naiiwan sa bahay
Nasusuri ang
.18. Ano ang ibig sabihin ng
tugon ng
pahayag na ito?
D
pandaigdigang samahan sa karahasan at diskriminasyon
“LGBT rights are human rights” Ban Ki – Moon UN secretary General
A. Ang mga LGBT ay dapat tratuhing tao. B. Ang mga LGBT ay may karapatang-pantao C. May pantay na karapatan ang lahat ng tao D. Ang karapatan ng mga LGBT ay kabilang sa karapatang pantao
242
Napahahalagahan
19. Natuklasan mo na ang
ang tugon ng
kaibigan mo ay isang bi-
pamahalaan ng
sexual.Siya ang lagi mong kasama
D
Pilipinas sa Isyu
simula pa noong kayo ay mga bata
ng karahasan at
pa, para na kayong magkapatid
diskriminasyon
hanggang sa matuklasan mo ang kanyang oryentasyon sekswal. Ano ang iyong gagawin?
A. Lalayuan at ikahihiya ang iyong kaibigan B. Ipagkakalat kong siya ay isang bi-sexual C. Kakausapin siya at susumbatan kung bakit niya inilihimito sayo D. Igagalang mo ang kanyang oryentasyong seksuwal at panatilihin ng aming pagkakaibigan
Nasusuri ang
20. Patuloy ang hayagang
tugon ng
pakikilahok ng mga LGBT sa
pandaigdigang
lipunan, noong ika 6-9 ng
samahan sa
Nobyembre 2006 nagtipon-tipon
karahasan at
sa Yogyakarta, Indonesia ang
diskriminasyon
nasa 27 eksperto sa oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian na nagmula sa iba’t ibang panig ng daigdig. Ano ang pangunahing layunin nito?
243
C
A. Ipaglaban ang karapatan ng mga LGBT. B. Makiisa sa mga gawain at adhikain ng LGBT sa daigdig. C. Pagtibayin ang mga prinsipyong makakatulong sa pagkakapantaypantay ng mga LGBT. D. Bumuo ng mga batas na magbibigay proteksyon saLGBT laban sa pang-aabuso at karahasan.
PANIMULA Sa modyul na ito, pagtutuunan ng pansin ang iba’t ibang isyu at hamon tungkol sa kasarian at lipunan. Ito ay naglalaman ng mga gawain na hahamonsakaalaman at kasanayan ng mag-aaral na masuri at maunawaan ang mga usaping may kinalaman sa kasarian at lipunan. kaalaman at kasanayan ng mag-aaral na masuri at maunawaan ang mga usaping may kinalaman sa kasarian at lipunan.
Makakatulong ang pag-unawang ito
malinang sa bawat isang mag-aaral ang kahalagahan ng pagkakapantaypantay at paggalang sa kapwa bilang kasapi ng isang pamayanan, bansa at daigdig.
244
ARALIN 1: Kasarian sa Iba’t Ibang Lipunan
ALAMIN Batiin ang mga mag-aaral sa matagumpay na pagkamit ng mahahalagang kaalaman tungkol sa mga isyung pang-ekonomiya. Ngayon, matutunghayan naman ng mga mag-aaral sa araling ito ang mga konseptong may kinalaman sa kasarian at lipunan, ang gender roles sa Pilipinas at sa iba’t ibang lipunan sa mundo. Inaasahang masasagot ng mga mag-aaral ang tanong na: Paano maisusulong ang pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang tao bilang kasapi ng pamayanan?
Gawain 1.Simbolo, Hulaan Mo! Ang unang gawain sa bahagi ng ALAMIN ay nakatuon sa mga simbolo na may kinalaman sa kasarian. Upang mataya ang dating kalaaman ng mag-aaral sa paksa pasagutan ang gawaing ito sa mag-aaral. Sundin ang sumusunod na panuto sa pagsasagawa ng gawain: 1. Ipasuri ang mga simbolo sa mag-aaral, batay sa pagsusuring ginawa tanungin sila kung ano ang ipinahihiwatig ng mga simbolo? 2. Ipasulat ang sagot ng mag-aaral sa patlang na nasa ilalim ng simbolo o sa isang malinis na sagutang papel. 3. Upang higit na mataya ang dating kaalamanng mag-aaral magsagawa ng malayang talakayan gamit ang mga gabay na tanong sa modyul ng mga mag-aaral. 4. Mahalaga din na maipabatid sa mag-aaral na ang bahagharing watawat na makikita sa kanilang modyul ay ginagamit ding simbolo ng mga LGBT.Ginamit din ng gay boxer na si Orlando Cruz ng Puerto Rico ang rainbow boxer nang labanan niya si WBO featherweight champion Orlando Salido noong 2013. 245
(Ang impormasyong ito ay maaring magmula sa mag-aaral o ibigay ng guro kung kinakailangan.) Mga sagot:
Gender symbol ng babae
Gender symbol ng lalaki
Gender symbol ng LGBTQ
Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay sa gawaing ito. Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang ipinahihiwatig ng mensahe ng mga simbolo? 2. Ano ang naging batayan mo sa daglian mong pagtukoy sa kahulugan ng bawat simbolo? 3. Bakit sa palagay mo ganito ang ginamit na simbolo? Ipaliwanag.
Ang bahagharing watawat na nasa gitna ay ginagamit ding simbolo ng mga LGBTQ. Ginamit ng gay boxerna si Orlando Cruz ng Puerto Rico ang rainbow boxer nang labanan niya si WBO featherweight champion Orlando Salido noong 2013.
246
http://upload.wikimedia.org/ wikipedia/commons/6/6d/Ra inbow_flag_and_blue_skies .jpg
http://www.dallasvoice.co m/wpcontent/uploads/2013/10/ Cruz-rainbow.png
Gawain 2.Timbangin Natin Matapos pasagutan ang unang gawain, ihanda ang mga mag-aaral upang alamin ang ipinahihiwatig sa timbangan. Gabayan ang mag-aaral na magpalitan ng tanong at kuro-kuro sa puntong ito.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano kaya ang ipinahihiwatig ng timbangan? 2. Sa inyong palagay, ano kaya ang dahilan kung bakit may hindi napabilang sa timbangan? Matapospasagutan ang unang gawain, ihanda ang mga mag-aaral upang alamin ang ipinahihiwatig sa timbangan. Maaaring magpalitan ng tanong at kurokuro ang mga mag-aaral sa puntong ito.
Gawain 3.K-W-L-S Chart Gabayan ang mag-aaral sa pagsagot ngK-W-L-S Chart sa ibaba. Pasagutan ang mga hinihingi sa tsart. Ipaalala na sila ay inaasahang makapagtala ng tatlong sagot sa bawat hanay. Hayaan munang bakante ang bahagi ng “Learned” sapagkat ito ay sasagutan lamang sa sandaling natapos na ang aralin. Inaasahan na masasagutan ng mga mag-aaral ang tanong na: Ano-ano ang gender roles sa Pilipinas at sa iba’t ibang bahagi ng daigdig?Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa talakayan.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang pagkakatulad ng iyong sagot sa hanay ng KNOW at WANT? 2. Sa iyong palagay, marami ka pa bang dapat malaman tungkol sa mga isyu ukol sa kasarian? 247
BINABATI KITA!
Pagkatapos maipasuri sa mga mag-aaral ang mga kaalaman tungkol sa kasarian sa iba’t ibang lipunan, palalimin pa ang kanilang kaalaman at pag-unawa sa paksa. Masasagot din ang ilang katanungang naglalaro sa kanilang isipan sa mga susunod na gawain. Sa kanilang pagtupad sa iba’t ibang gawain, gabayan silang suriin kung tumutugma ang kanilang mga dating alam sa mga bagong kaaalaman na kanilang matututuhan sa modyul na ito. Gamitin ang mga dating kaalamang ito para sa talakayang gagawin sa susunod na bahagi ng modyul, ang PAUNLARIN.
PAUNLARIN
Sa bahaging ito ay inaasahang mas lalawak ang kaalaman at pagunawa ng mga mag-aaral sa mga konseptong may kinalaman sa kasarian. Maaari pabalikan ang mga katanungan at kasagutan na nabuo sa unang bahagi ng araling upang mapagtibay ang tamang kasagutan at maiwasto ang maling sagot o konseptong nabuo kung mayroon man. Pagtuunan ng pansin ang babasahin at pasagutan ang mga gawain.Sa bahagi ito ng aralin ipaunawa sa mga mag-aaral na mahalaga na maging bukas ang puso at isip nila sa pagtalakay sa ilang sensitibong isyu tungkol sa kasarian makakatulong ito upang ganap nilang maunawaan ang paksa at kaugnayan nito sa sa buhay ng bawat isa. Inaasahan din na maipapabatid sa kanila ang kahalagahan ng paggalang at pagkakapantay-pantay ng bawat isa. A. Konsepto ng Kasarian 248
Linawin sa mga mag-aaral na magkaiba ang kahulugan ng gender at sex. Bagama’t kung isasalin ang dalawang salitang ito sa wikang Pilipino ay katumbas ito pareho ng salitang kasarian. Upang maunawaan ng mga mag-aaral ang pagkakaiba ng sex at gender, ipabasa ang teksto sa susunod na pahina. Pagkatapos ay ipagawa ang ikatlong gawain upang masubok kung kaya na nilang maibigay ang pagkakaiba ng dalawang konseptong ito.
Gawain 4.Paano Nagkaiba? Ipasulat sa kahon ang pagkakaiba ng sex at gender.Pasagutan sa mga magaaral ang mga pamprosesong tanong upang mas malinaw na masuri ang kanilang sagot.Magsagawa ng malayang talakayan.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang napansin mong pagkakaiba ng mga itinala mo? 2. Ano ang dati mong iniisip na kaibahan ng konsepto ng sex at gender? 3. Anong konspeto ng kasarian ang hindi pwedeng mabago? Ano naman ang pwede mabago?Bakit? 4. Naging maliwanag na ba sa iyo ang kaibahan sex at gender?
249
B.Pag-aaral sa Kasarian sa Iba’t Ibang Lipunan 1. Gender Roles sa Pilipinas Gamit ang teksto tungkol sa Gender Roles sa Pilipinas, ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang nilalaman nito upang magamit sa mga susunod na gawain.Maari din gumamit ng iba pangbabasahin o teksto na may kaugnayan sa Gender Roles sa Pilipinas makakatulong ito upang mas maunawaan ng magaaral ang paksa. Gawain 5.Gender at Sex: Ano Nga Ba? Ipasulat sa mga mag-aaral ang kanilang pag-unawa ang pagkakaiba ng gender at sexmula sa mga natutunan nila sa aralin sa pamamagitan ng pagkumpleto sa mga pangungusap sa ibaba. 1. Ano ang napansin mong pagkakaiba ng iyong mga itinala? 2. Ano ang dati mong iniisip na kaibahan ng dalawang konseptong ito? Naging maliwanag na ba sa iyo ang kaibahan ng sex at gender?
Gawain 6. Gender Timeline Ipatala sa gilid ang mga gender symbol na nagpapakita ng gampanin ng babae at lalaki sa kasaysayan ng ating bansa. Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-ano ang mahahalagang pagbabago sa papel ng mga babae at lalaki nanapansin mo? 2. Ano-anong gender roles ang nasa lahat ng panahon sa gender timeline? 3. Saang panahon nagsimula ang pagbibigay ng pantay na karapatan sa kababaihan at kalalakihan? 250
Sa bahaging ito, ihanda ang mga mag-aaral sa isang talakayan na patungkol sa mga LGBTQ o (Lesbian, Gay, Bi-sexual, Transgender). Malalaman nila ang maikling kasaysayan ng LGBT sa Pilipinas mula sa teksto na nagbuhat sa ulat na pinamagatang Being LGBT in Asia: The Philippines Country Report. Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng kanilang saloobin hinggil sa pagksang ito. Pasagutan sa mga mag-aaral ang mga pamprosesong mga tanong para sa mas makabuluhang talakayan.
Paksa:Gender Roles sa Iba’t Ibang Lipunan sa Mundo Matapos malaman ng mga mag-aaral ang ganap na mga babae, lalaki at LGBT sa Pilipinas, tutuklasin naman nila ngayon kung ano ang pagtingin sa mga lalaki at babae sa iba’t ibang lipunan sa daigdig.
Gawain 7. Ang Babae at Lalaki sa Aking Pamayanan Matapos mabatid ng mga mag-aaral ang gender roles sa Pilipinas sa nakaraang aralin, sa pagkakataong ito gagabayan ng guro ang mag-aaral na tuklasin kung ano ang pagtingin sa mga lalaki , babae at LGBT sa iba’t ibang lipunan sa daigdig.Ipabasa ang teksto at pasagutan ang mga pamprosesong tanong. Magsagawa ng malayang talakayan.
Pamprosesong mga Tanong 1.May mabuti bang dulot ang female genital mutilation o FGM sa mga babae? 2. Bakit patuloy pa rin ang pagsasagawa ng FGM sa rehiyon ng Africa at Kanlurang Asya?
251
3. Ayon sa binasa, pantay ba ang pagtingin sa kababaihan at mga myembro ng LGBT sa rehiyong ng Africa at Kanlurang Asya? Magbigay ng patunay. 4. May kalayaan bang magpahayag ng damdamin ang mga kababaihan at mga miyembro ng LGBTsa bahaging ito ng mundo? Patunayan ang sagot.
Mas mapapaglalim ang talakayan tungkol sa LGBT sa susunod na Aralin. Subalit ang mga guro ay hinihikayat na gumamit din ng ibang sanggunian tungkol sa paksa.
Gawain 8. History Change Frame Matapos basahin ng mga mag-aaral ang kasaysayan ng LGBT sa Pilipinas, pagawa ang sumusunod sa mga mag-aaral: 1. Ano-ano ang mahalagang pagbabago sa papel ng mga babae at lalaki na napansin mo? 2. Sa anong panahon sa kasaysayan ng ating bansa lubos na naabuso ang karapatan ng mga kababaihan? Pangatwiranan 3. Aling panahon nagsimula ang pagbibigay ng pantay na karapatan sa kababaihan at kalalakihan? Bakit?
Pamprosesong mga Tanong 1. Ayon sa teksto, sino ang itinuturing na unang LGBT sa Pilipinas? Sa anong panahon sa kasaysayan ito nagsimula? 2. Kailan nagsimulang lumawak ang kamalayan ng mga Pilipino sa LGBT? Anoanong mga pangyayari ang nagbigay-daan dito? 3. Ano-ano ang mahahalagang ideya ang naitala mo? Bakit mo nasabing ito ay mahalaga?
252
Gawain 9.Eh Ano Na Ngayon? Bigyan ng pangkatang gawain ang mag-aaral upang alamain ang kalagayan at papel ng mga LGBT sa pamamayanan. Maaring magsaliksik sa internet, libro , magazine at peryodiko o magsagawa ng panayam sa mga taong sumusuporta at hindi sa kanila. Ipakita ang kinalabasan ng pag-aaral sa kalalagayan ng LGBT at papel na ginagampanan nila sa pamayanan/ bansa sa iba’t ibang malikhaing paraan.
Gawain 10.Paghambingin at Unawain Layunin ng gawaing ito na masuri at mapaghambing ng mag-aaral ang tatlong primitibong pangkat sa New Guinea ayon sa pag-aaral na isinagawa ni Margaret Mead. Ipasuri sa mag-aaral ang mga datos tungkol sa primitibong pangkat sa New Guinea. Ipasagot ang talahayanan at ang dalawang mahalagang tanongupang
mataya
ang
pag-unawa
ng
mga
mag-aaral
sa
kanilang
binasa.Magsagawa ng malayang talakayan gamit ang mga pamprosesong tanong.
Pamprosesong mga Tanong 1. Bakit kaya nagkakaiba ang gampanin ng mga babae at mga lalaki sa tatlong primitibong grupong nabanggit ni Margaret Mead? 2. Sa iyong palagay, ano ang mas matimbang na salik sa paghubog ng personalidad at pag- uugali ng tao, kapaligiran o pisikal na kaanyuan? Bakit?
253
Gawain 10: Halina’t Magsaliksik Upang higit na maunawaan ng mag-aaral ang gender roles ipasaliksik sa mag-aaral ang gender roles ng ilang primitibong/etniko pangkat sa Pilipinas. Bigyan ng sapat na panahon ang mag-aaral upang makapagsaliksik at ipaulat sa klase ang ginawa ng mag-aaral. Maari itong ipasagawa ng iasahan o pangkatan.Magsagawa ng malayang talakayan.
Websitena maaaring gamiting sanggunian ng mag-aaral: Tattooed women of Kalinga: http://www.onetribetattoo.com/history/filipinotattoos.php http://www.everyculture.com/No-Sa/The-Philippines.html
BINABATI KITA!
Samga natapos na gawain sa bahagi ng PAUNLARIN, ang mga magaaral ay nagkaroon ng kaalaman tungkol sa konsepto ng kasarian at sex, gayundin ang kaalaman tungkol sa iba’t ibang gender roles sa Pilipinas at ibang bahagi ng daigdig. Gabayan silang ihanda ang kanilang sarili sa pagsasagawa ng mga gawain sa bahagi ng PAGNILAYAN
254
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito pagtibayin mo ang mga nabuong pag-unawa ng mga mag-aaral ukol sa paksa. Inaasahan din sa bahaging ito ay kritikal na maipasusuri ang mga konseptong napag-aralan na may kinalaman sa kasarian at gender roles sa lipunan ng Pilipinas at lipunan ng ibang bansa.
Gawain 12: Eh, kasi…..
Ipabasa sa mga mag-aaral ang mg salitang nasa talahanayan. Sa gawaing ito, ipalista sa mga mag-aaral ang mga salitang sa kanilang palagay ay tumutukoy sa lalaki, babae, at LGBT. Sabihin na maaari silang mag-ulit ng mga salita. Isusulat nila sa ilalim ng bawat hanay ang paliwanag kung bakit inilista nila sa hanay ang mga salitang kanilang isinulat.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang napansin mo sa kanilang sagot? Pantay ba ang kanilang pagtingin sa kontribusyon ng mga kasarian? 2. May diskriminasyon ba sa kanilang sagot? Bakit kaya?
Gawain 13: Magtanong-tanong Sa pamamagitan ng sabey, hayaan ang mag-aaral na mangalap ng impormasyon sa pamayanan tungkol kontribusyon ng babae, lalaki, LGBT sa lipunan. Gamit ang template, bigyang pagkakataon ang mag-aaral na magbahagi ng kanilang nakalap na impormasyon. 255
Gawain 14: So What? Papiliin ang mga mag-aaral ng gawain na makapaglalahad ng kabuuan ng kanilang natutunan sa araling ito. Gamiting gabay ang rubric na ibibigay ng guro:
Sanaysay
Slogan
256
Editorial cartoon
Poster
Rubric sa pagtataya ng Sanaysay
Pamantayan
Mahusay
Sapat
Kaunti
Kulang
10 puntos
8 puntos
5 puntos
3 puntos
1. Tiyak ang paksa/mensahe 2.Wasto at magkakaugnay ang mga pangungusap/simbolo. 3. Malinaw na naiparating ang ideya. 4.Nakahihikayat sa mga mambabasa.
Rubrics para sa Islogan
10 Nilalaman
257
Ang mensahe ay mabisang naipakita.
7 Di gaanong naipakita ang mensahe.
4 Medyo magulo ang mensahe.
1 Walang mensaheng naipakita.
Pagkamalikhain
Napakaganda at napakalinaw ng pagkakasulat ng mga titik.
Maganda at malinaw ang pagkakasulat ng mga titik.
Maganda ngunit di gaanong malinaw ang pagkakasulat ng mga titik.
Di maganda at malabo ang pagkakasulat ng mga titik.
Kaugnayan sa Paksa
May malaking kaugnayan sa paksa ang islogan.
Di gaanong may kaugnayan sa paksa ang islogan.
Kaunti lang ang kaugnayan ng islogan sa paksa.
Walang kaugnayan sa paksa ang islogan.
Kalinisan
Malinis na malinis ang pagkakabuo.
Malinis ang pagkakabuo.
Di gaanong malinis ang pagkakabuo.
Marumi ang pagkakabuo.
258
Rubrics para sa Poster at Editorial Cartoon
20
15
10
5
Pagkamalikhain
Napakahusay at napakaganda ng pagkakaguhit.
Mahusay at maganda ang pagkakaguhit.
Di – gaanong maganda at mahusay ang pagkakaguh it
Walang ganda at pangit ang pagkakaguhit.
Nilalaman
Buong husay na naipapakita sa poster ang damdamin ng akda.
Mahusay na naipapakita sa poster ang damdamin ng akda.
Di-gaanong mahusay na naipakita sa poster ang damdamin ng akda.
Kulang na kulang sa damdamin ang ipinakita sa poster. .
Kalinisan
Napakalinis at napakayos ng pagkakagawa.
Malinis at maayos ang pagkakagawa,
Di-gaanong Marumi at di malinis at maayos ang maayos ang pagkakagawa. pagkakagaw a.
Batiin ang mga mag-aaral sa matagumpay na pagtapos sa Aralin! Sa pagkakataong ito maari nang magbigay ng summative assessment ang guro maaring paper and pen o gawain.
259
SUMMATIVE ASSESSMENT I.
Panuto:Bilugan ang titik ng tamang sagot.
1.
Ito ay tumutukoy sa biyolohikal at pisyolohikal na katangian na nagtatakda ng pagkakaiba ng babae sa lalaki. a. Gender b. Sex c. Sexual orientation d. Gender identity
2. Alin sa mga sumusunod ang nagpapakita ng katangian ng gender. a. Ang mga taong kabilang sa LGBT community ay kadalasang cross dresser. b. Ang mga babaeng Muslim ay kadalasang gumagamit ng purdah. c. Ang mga lalaki ay may adam’s apple. d. Ang mga babae ay may bahay-bata.. 3-5. Tukuyin ang mga gender symbol.
_______________ II.
_______________
_______________
Gumuhit ng graphic organizer na magpapakita ng gender roles ng mga pangkulturang pangkat sa New Guinea.
III.
Panuto: Nalaman mo sa panimulang Aralin ng modyul na ito ang kasaysayan ng mga LGBT sa Pilipinas. Nalaman mo rin na patuloy ang kanilang pakikibaka upang matigil na ang diskriminasyon sa kanila. Bilang mag-aaral
260
paano mo maipapakita ang paggalang sa mga LGBT? Sagutin ang tanong sa loob ng 5 pangungusap o higit pa.
Sa araling ito, natunghayan ng mga mag-aaral ang iba’t ibang konsepto sa kasarian, maging ang mga uri ng kasarian. Nailatag din sa araling ito ang kasaysayan ng mga LGBT sa Pilipinas at ang iba’t ibang gender roles sa ibang bahagi ng daigdig.
BINABATI KITA!
261
ARALIN 2: Mga Isyu sa Kasarian At Lipunan
Nananatiling malaking isyu at hamon ang pagkakapantay-pantay ayon sa kasarian. Sa Pilipinas, kahit malayo na ang narating ng kababaihan sa larangan ng pulitika, negosyo, media, akademya, at iba pang larangan; nanatiling biktima pa rin sila ng diskriminasyon at karahasan. Ngunit hindi lamang sila ang nahaharap sa diskriminasyon at karahasan, maging anglalaki din ay biktima nito. Panghuli, ang tinawag ni Hillary Clinton (2011) na “invisible minority” ay ang mga LGBT, ang kanilang mga kwento ay itinago, inilihim at marami sa kanila ang nanahimik dahil sa takot.Marami sa kanila ang nahaharap sa malaking hamon ng pagtanggap at pagkakapantay-pantay sa pamilya, paaralan, negosyo, lipunan at maging sa kasaysayan. Ayon sa pag- aaral na ginawa ng United Nations Office of the High Commissioner for Human Rightso UN-OHCHR noong 2011 may mga LGBT (bata at matanda)na nakaranas nang di-pantay na pagtingin at pagtrato ng kanilang kapwa, pamilya, komunidad at pamahalaan. Ang layunin ng araling ito ay nakatuon sa mga isyung kinakaharap ng lipunan na may kaugnayan sa mga LGBT, sa mga babae at mga lalakibagama’t may CEDAW o ang Convention on the Elimination of All Forms of Discriminations Against Women (1979) na ang mga babae, may ilang mga bansa at insidente pa rin ng hindi-pantay na pagtingin at pagtrato sa mga babae. Sa araling ito, ilalatag ang impormasyong nagpapakita ng diskriminasyon at karahasan sa mga babae, lalaki, at LGBT. Nakapaloob din sa araling ito ang ilan sa mga halimbawa ng mga nasabing diskriminasyon at karahasan sa ibat’ ibang bahagi ng daigdig.
262
Mga Mungkahing Gawain para Pagganyak sa Aralin 2: Ang guro ay binibigyan ng laya na gamitin o hindi ang mga mungkahing gawaing ito. Layunin ng mga gawaing ito na mataya ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa paksa. Gawain A: Una-unawain Mo Ako
Naaksidente ang isang lalaki at ang kanyang anak, malubha ang lagay ng dalawang biktima. Kaagad silang dinala sa ospital, ngunit nang ooperahin na ang bata nagsalita ang doctor a sinabing “hindi ko yan maaaring operahan, dahil anak ko siya!” Paano nangyari ito?
Ipabasa ang kwento sa mga mag-aaral at pasagutan ang pamprosesong tanong. Maaari ring gumamit ng ibang mga larawan na nagpapakita ng aksidente sa lansangan, at ospital. Sa pagtalakay at pagproseso sa mga sagot ng mga mag- aaral mahalagang usisain ng guro ang dahilan kung saan nanggaling ang kanilang sagot. Maaaring isa sa mga lumabas na sagot kung bakit nalito ang mga mag-aaral ay naisip nilang ang doktor ay ang tatay ng bata, ngunit ang sagot ay ang nanay ng bata ang doktor na namatay sa aksidente ang tatay ayon sa kwento. Itanong sa mga mag- aaral kung bakit naisip nila na lalaki ang doktor. Pagkatapos ng pagtalakay, maaaring gumamit ng mga larawan ng babaeng doktor o lalaking nurse.
Mga Gabay na Tanong 1. Ano ang nilalaman ng kwento? 2. May nakalilitong bahagi ba ang kwento? Ibigay ang bahaging ito? 263
3. Ipaliwanag kung bakit ka nalito sa kwento. Gawain B: Bahay Namin Ang gawaing ito ay pang-indibidwal, ngunit maaari rin namang gawin pangkatan. Sa loob ng 5 minuto ipagawa sa mga mag-aaral ang gawain at magkaroon ng pagtalakay sa mga naisulat nilang gampanin ng mga kasama nila sa bahay. A. Sino-sino ang mga nakatira sa bahay? B. Ano-ano ang trabaho o pinagkakaabalahan nila? C. Ano-ano ang mga gampanin nila sa bahay? Mga Gabay na Tanong 1. May pagkakaiba ba sa trabaho ng mga tao sa inyong bahay? Ipaliwanag. 2. Ano ang nais mong maging trabaho sa hinaharap? Bakit? Gawain C: Malaking Eksena Sa loob ng sampu hanggang labinlimang minuto,ipagawa sa pangkat ng mga mag-aaral ang isang dula-dulaan na nagpapakita ng eksena sa isang bahay na nagpapakita ng iba’t ibang gampanin sa tahanan. Ang presentasyon ng dula-dulaan ay tatagal ng tatlo hanggang limang minuto gamit ang paraan ng pagmamarka sa ibaba: Paraan ng pagbibigay marka sa dula-dulaan ng bawat pangkat.
Nilalaman o Kwento
264
5
3
1
Naaayon sa paksa ang kwento ng duladulaan.
May ilang bahagi ng paksa ang hindi naisama sa kwento.
Walang kinalaman ang kwento sa paksa.
Pag-arte
Mahusay at makatotohanang binigyang buhay ang kwento.
May mga bahaging hindi akma ang pagarte.
Hindi makabuluhan ang pag- arte ng mga myembro ng pangkat.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang napansin mo sa mga trabaho o pinagkakaabalahan ng mga nakatira sa bahay nyo? 2. Napag-usapan ba sa inyong tahanan kung anu-ano ang gampanin ng bawat myembro ng pamilya sa loob ng bahay? 3. Ano naman ang iyong gampanin sa inyong tahanan? Sang-ayon ka ba dito at sa gampanin ng ibang myemro ng pamilya?
PAUNLARIN Sa
bahaging
ito
ng
aralin,
ilalatag
ang
mga
diskriminasyong nararanasan ngkalalakihan, kababaihan, at LGBT sa iba’t ibang panig ng daigdig sa kamay ng pamilya at ng lipunan. Pagkatapos ng bahaging ito, maaari mong balikan ang katanungan at ang iyong kasagutan sa gawain sa bahagi ng ALAMIN. Maaari mong pagtibayin ang iyong mga kasagutan o iwasto kung may maling konsepto o sagot na nabuo. Simulan mo na.
Paksa:Diskriminasyon sa mga Lalaki, Babae at LGBT
265
Ipakilala sa klase ang ilang mga babae, lalaki at LGBT na kilala sa iba’t ibang larangan sa bansa at maging sa buong mundo. Maaari ring mangalap ng iba pang impormasyon tungkol sa mga personalidad na ito upang mas malawak na makilala ang kanilang buhay bilang myembro ng lipunan, bukod sa mga personalidad na ito inaasahan din na magsaliksik ang mag-aaral ng iba pang mga personalidad na kinikilala sa kanilang larangan. Gawain15.May
‘K’ Ka!
Matapos ipakilala ang ilang LGBT na naging matagumpay sa kanilang napiling larangan, hataiin sa tatlong pangkat ang klase.Para sa gawaing ito, gagamit ang bawat pangkat ng meta cards na ididikit sa modelong mapipili ng bawat pangkat. Isusulat lamang ng mga miyembro ng bawat pangkat ang mga trabahong sa tingin nila ay angkop sa napili o naitalagang paksa. Pangkat A. LGBT Pangkat B. Babae Pangkat C. Lalaki Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-ano ang trabahong inilagay ng bawat pangkat sa kasariangitinalaga sakanila? Ipaliwanag 2. Naging madali ba sa grupo ang gawain? Ipaliwanag. 3. May mga trabaho bang katulad din sa trabahong naisulat ng ibang pangkat? Bakit may mga pagkakatulad?May mga trabaho bang wala sa ibang pangkat? Ipaliwanag. 4. May kilala ka bang babae na matagumpay sa larangang itinuturing na para sa lalaki (halimbawa, piloto, engineer, boksingero, astronaut)? Ipakilala sila sa klase. 5. May kilala ka bang lalaki na matagumpay sa larangang itinuturing na para sa babae? Ipakilala sila sa klase. 266
6. May kilala ka bang miyembro ng LGBT na matagumpay sa larangang kanilang napili? Ipakilala sa klase. 7. Batay sa mga naibahagi sa klase, ang kasarian ba ay batayan sa trabahong papasukan? Ipaliwanag.
Gawain16.Opinyon At Saloobin, Galangin! Bigyan ng pagkakataong makipanayam ang mag-aaral sa ilang tao upang alamin ang kanilang opinyon at saloobin sa mga karapatan ng mga LGBT. Matapos ang panayam bigyan ng oras na ilahad ng mag-aaral ang resulta ng kanilang panayam.
267
Babae
Lider ng Relihiyon
Lalaki
Miyembro ng LGBT
Negosyante
Opisyal ng Barangay
Pamprosesong mga Tanong 1. Paano mo pinili ang mga taong iyong nakapanayam? 2. Naging madali ba sa kanila na sagutin ang mga tanong? 3. May pagkakaiba ba ang resulta ng iyong panayam sa resulta ng iyong mga kamag- aral? Ibigay kung mayroon. 4. Ano kaya sa tingin mo ang dahilan ng pagkakaiba-iba ng kanilang mga sagot?
Sa bahaging ito ng aralin matutunghayan ang ilang halimbawa ng diskriminasyong kinakaharap ng babae, lalaki, at LGBT. Inaasahan din na matapos ang mga gawaing nakapaloob dito, matataya at masusuri ng mag-aaral ang mga isyu at magkakaroon ka ng mas malinaw na pag-unawa sa mga usapin tungkol sa kasarian.
Ang diskriminasyon ay ang anumang pag-uuri, eksklusyon, o restriksyon batay sa kasarian na naglalayon o nagiging sanhi ng hindi pagkilala, paggalang, at pagtamasa ng lahat ng kasarian ng kanilang mga karapatan o kalayaan. 268
Si Malala Yousafzai at ang Laban sa Edukasyon ng Kababaihan sa Pakistan Ipabasa sa klase ang kwento ng buhay ni Malala Yousafzai. Kasabay nito, makabubuti rin na magsaliksik ng mahahalagang impormasyon tungkol sa mga sumusunod tungkol sa Pakistan:
Lokasyon;
Kasaysayan;
Pamahalaan;
Relihiyon at Kultura;
Ekonomiya; at
Istruktura, paniniwala, at mga gawain ng Taliban
Sa pamamagitan ng pagkilala sa bansang Pakistan, mabibigyan ng mas mainam at malalim na pag-unawa ang kwento ni Malala. Maglaan ng oras upang talakayin ang mga nabanggit na paksa. Ang lokasyon ng Pakistan ay mahalagang salik sa pananaig o impluwensiya ng Taliban sa bansa.
Pamprosesong mga Tanong 1. Sino si Malala Yousafzai? 2. Ano ang kanyang ipinaglaban na nagresulta sa pagbaril sa kanyan ng mga Taliban? 3. Ano ang naging reaksiyon ng mga tao sa pag-atake kay Malala? 4. Paano nakaapekto kay Malala ang pagtatangka sa kaniyang buhay? 5. Ikaw, bilang mamamayan, ano ang aral na maari mong makuha sa buhay ni Malala?
Gawain 17.Paghahambing sa Edukasyon ng Pakistan at Pilipinas 269
Batay sa kwento ng buhay at pakikipaglaban ni Malala Yousafzai sa mga Taliban sa Pakistan, paghambingin ang kalagayan edukasyon ng mga batang babae sa Pilipinas at Pakistan. Maari pang magsaliksik upang mas mapalalim ang pagunawa sa paksa.
270
EDUKASYON NG KABABAIHAN
PILIPINAS 271
PAKISTAN
Maaring gamiting batayan ng paghahambing ang mga sumusunod na salik:
Sino-sino ang maaaring makapag-aral
Bilang ng taon sa pag-aaral
Bilang o porsiyento ng populasyon na nakapag-aaral
Bilang ng mag-aaral na babae
Bilang ng gurong babae
Bilang ng paaralan
Laki ng ponding inilalaan sa edukasyon
Maaari ring magpakita ang guro ng mga datos mula sa World Bank, UNESCO, UNDP, ADB, at iba pang mga pagkukunan ng mahahalagang impormasyon.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng sistema ng edukasyon ng Pakistan at Pilipinas? Ipaliwanag. 2. Alin sa dalawang bansa ang may higit na pagkakataon sa pag-aaral na ibinibigay sa mga kababaihan? Ipaliwanag. Gawain 18. House Husband (Pagsusuri ng larawan) Gamit ang kasunod na larawan, ipasuriang kalagayan ng lalaki na nananatili sa tahanan sa pamamagitan ng pagsagot sa pamprosesong tanong. Magtanong sa mag-aaral kung sino ang maaaring magbahagi sa kahalintulad na sitasyon sa kanilang bahay. Siguruhin na maayos at tahimik na nakikinig ang mag-aaral.
272
NOTE: Make an original illustration depicting the same context Pamprosesong mga Tanong 1. Sino sa tingin mo ang nasa larawan? Ipaliwanag. 2. Ano-ano ang gawaing bahay na ipinakikita sa larawan? 3. Sa inyong tahanan, sino ang kadalasang gumagawa ng mga gawaing ito? Ipaliwanag. 4. Sa isang bahay na lalaki o ama ang naiiwan na gumagawa ng mga gawaing bahay,ano kaya ang pangunahing dahilan nito? 5. Mayroon ka bang kakilala na lalaki o ama na naiiwan sa bahay? Bakit kaya sila ang naiiwan sa bahay?
273
Paksa:Karahasan sa mga Lalaki, Kababaihan, at LGBT Sa bahaging ito ng aralin matutunghayan ng mga mag- aaral ang ilang mga halimbawa ng mga karahasang kinakaharap ng mga kalalakihan, kababaihan at LGBTQ. Inaasahan din na matapos ang mga gawaing nakapaloob dito, matataya at masusuri ng mga mag- aaral ang mga isyung nakapaloob upang magkaroon ka ng mas malinaw na pag- unawa sa lahat ng kasarian.
Gawain 19: Huwag po, Huwag po!
BABALA: Ang larawang makikita ng mga mag-aaral ay patungkol sa karahasan. Paalalahanan ang mga mag-aaral na ito ay hindi nararapat gayahin. Patnubay ng guro ay kailangan.
Narito ang ilang larawan na may kinalaman sa isyung pangkasarian. Bigyan ng ilang minuto ang mga mag-aaral upang unawain ang mga larawan. Maaari ring magpakita ng video o movie clips na nagpapakita ng karahasan sa kababaihan. Sa tulong ng mga larawan na iyong nakita, isa-isahin ang mga karahasang nararanasan ng kababaihan:
274
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang opinyon at saloobin mo sa karahasang nararanasan ng ilang kababaihan? 2. Paano mawawakasan ang ganitong gawain sa mga kababaihan?
Ang karahasan sa kababaihan ay hindi bago sa lipunang Pilipino. Ito ay maaaring nangyayari mismo sa loob ng iyong tahanan subalit inaakala ng iba na ito ay natural lamang at bunga ng pagiging mahina ng kababaihan. Sa komiks na iyong makikita sa susunod na pahina, matutunghayan mo ang isang halimbawa.
275
Gawain 20: Komik-Suri! Narito ang isang komiks na patungkol sa isyung may kinalaman sa kasarian. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang komiks. Magkaroon ng pagtalakay tungkol sa kwento o laman ng komiks. Magtanong din sa mga mag-aaral kung may kwento silang maaaring ibahagi sa klase na may kaugnayan sa komiks.
Pamprosesong mga Tanong 1. Tungkol saan ang komiks? 2. Anong isyu kaya ang ipinapakita rito? 3. Gaano kaya kadalas nangyayari ang ganitong sitwasyon? Bakit nagaganap ang ganitong pangyayari?
Mga Tanong 1. Ilarawan ang pakikitungo ni Marco sa kanyang asawa. Makatwiran ba ito?
2. Ano ang reaksiyon mo sa ginawa ni Marco? Kung ikaw ay anak ng magasawang tauhan sa komiks ano ang iyong mararamdaman?
276
Sagot
3. Nakasaksi ka na ba ng ganitong pangyayari? Ibahagi sa klase ang iyong karanasan.
Karahasan sa Kababaihan Ang mga kababaihan sa Pilipinas man o sa ibang bansa ay nakararanas ng pang-aalipusta, ng hindi makatarungan at di pantay na pakikitungo at ng karahasan. Ang mababang pagtingin sa kababaihan ay umiiral na noon pa sa iba’t ibang kultura at lipunan sa daigdig. Mababanggit ang kaugaliang foot binding noon sa China na naging dahilan ng pagkakaparalisa ng ilang kababaihan. Ano ba ang karahasan sa kababaihan? Ayon sa United Nations, ang karahasan sa kababaihan (violence against women) ay anumang karahasang nauugat sa kasarian na humahantong sa pisikal, seksuwal o mental na pananakit o pagpapahirap sa kababaihan, kasama na ang mga pagbabanta at pagsikil sa kanilang kalayaan. May ilang kaugalian din sa ibang lipunan na nagpapakita ng paglabag sa karapatan ng kababaihan. Subalit ang nakakalungkot dito, ang pagsasagawa nito ay nag-uugat sa maling paniniwala. Mababanggit na halimbawa ang breast ironing o breast flattening sa Africa. Ang karahasan sa kababaihan ay hindi lamang problema sa Pilipinas kundi pati narin sa buong daigdig. Sa katunayan, itinakda ang Nobyembre 25 bilang International Day for the Elimination of Violence Against Women. Tingnan mo ang istadistika sa susunod na pahina.
277
Gawain 21: Hanggang Ka-ILAN?
Nasa ibaba ang isang istadistika ukol sa karahansan sa kababaihan. Ipabasa sa mga mag- aaral ang datos tungkol sa karahasan sa kababaihan at pasagutan ang gawain.
ISTADISTIKA NG KARAHASAN SA KABABAIHAN
Ulat mula sa Philippine Commission on Women
Isa sa bawat limang babae edad 15-49 ang nakaranas ng pananakit na pisikal simula nang edad 15
Isa sa bawat sampung babae na nasa edad 15-49 ang nakaranas ng pananakit na sekswal
Sa kabuuan, 4% ng mga babaeng nagbuntis ang nakaranas ng pananakit na pisikal habang sila ay nagdadalang-tao
Tatlo sa bawat limang babae na nakaranas ng pananakit na pisikal/sekswal ang nakaranas ng masamang epekto sa kanilang pang-sikolohikal na kondisyon kagaya ng depresyon, pag-aalinlangan, at pagkagalit
Ang karahasan sa pagitan ng mag-asawa (spousal violence)ay bumababa habang tumatanda ang lalaki, tumataas ang antas ng edukasyong kanyang natamo, at maging pag-unlad sa buhay.
278
Karagdagang impormasyon tungkol sa Karahasan sa Kababaihan:
Table 1. Annual Comparative Statistics on Violence Against Women, 2004 – 2012
Reported
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
997
927
659
837
811
770
1,042
832
1,030
1,259
38
46
26
22
28
27
19
23
33
26
194
148
185
147
204
167
268
201
256
317
580
536
382
358
445
485
745
625
721
1,035
Physical
3,55
2,33
1,89
1,50
1,30
1,49
Injuries
3
5
2
5
7
8
2,018
1,588
1,744
3,564
53
37
38
46
18
54
83
63
41
196
218
924
1,26
2,38
3,59
5,28
16,51
7
9
5
9,021
11,53
9
9,974
1
7
Cases
Rape
Incestuous Rape
Attempted Rape
Acts of Lasciviousne ss
Sexual Harassment
RA 9262
279
Threats
319
223
199
182
220
208
374
213
240
426
Seduction
62
19
29
30
19
19
25
15
10
8
Concubinage
121
102
93
109
109
99
158
128
146
199
RA 9208
17
11
16
24
34
152
190
62
41
45
29
16
34
23
28
18
25
22
20
23
90
50
59
59
83
703
183
155
156
250
6,27
5,37
4,88
5,72
6,90
9,48
15,10
12,94
15,96
23,86
1
4
1
9
5
5
4
8
9
5
Abduction / Kidnapping
Unjust Vexation
Total
Sanggunian: Philippine National Police - Women and Children Protection Center (WCPC) Ngayong nabasa na ng mga mag-aaral ang istadistika ukol sa karahansan sa kababaihan, pasagutan ang gawaing ito. Isulat sa loob ng kahon sa kanan ang sagot sa mga katanungan sa bawat bilang. Mula sa mga datos na iyong nakita sa estadistika, ipasagot sa mga magaaral ang sumusunod na tanong:
…. 280
angporsyento ng babaeng nagbuntis ang nakaranas ng pananakit na pisikal habang sila ay nagdadalang-tao?
sa bawat 10 babae edad 15-49 ang nakaranas ng pananakit na sekswal?
kabuuan, 4% ng mga sa bawat 5Sa babaeng nakaranas ng babaeng ang nakaranas ng pananakit na pananakit nagbuntis na pisikal/sekswal ang pisikal habang sila ay nagdadalang-tao nakaranas ng masamang epekto sa kanilang pang-sikolohikal na kondisyon?
Sa iyong palagay…
Hanggang Ka-
Kaya Mangyayari ito?
Ano-ano kayang hakbang ang dapat gawin ng pamahalaan upang mawakasan na ang karahasan sa kababaihan?
281
Gawain 22: Girl Power Sa kanang bahagi, maglista ng tatlong paraan kung paano mapipigilan ang karahasan sa kababaihan. Sa kaliwa naman ay maglista ng tatlong paraan kung paano mapagtitibay ang karapatan ng mga kababaihan.
Paano Mapagtitibay
Paano Mapipigilan
1.
1.
2.
2.
3.
3.
Karahasan sa Kalalakihan Ayon sa inilabas na ulat ng Mayo Clinic, hindi lamang mga kababaihan ang biktima ng karahasan na nagaganap sa isang relasyon o ang tinatawag na domestic violence, maging ang mga kalalakihan din ay biktima. Ayon pa sa ulat ang ganitong uri ng karahasan sa mga kalalakihan ay hindi medaling makita o kilalanin. Ang ganitong uri ng karahasan ay may iba’t ibang uri; emosyonal, seksual, pisikal at banta ng pang- aabuso. Tandaan din na ito ay maaaring maganap sa heterosexual
282
at homosexual na relasyon. Ngayon, iyong tunghayan ang mga palatandaan ng ganitong uri ng karahasan.
BINABATI KITA!
Matapos masuri ng mga mag-aaral ang mga diskriminasyon at karahasang nararanasan ng mga lalaki, babae at LGBT sa iba’t- ibang bahagi ng daigdig sa pamamagitan ng mga gawain sa bahagi ng PAUNLARIN, sasagutan naman nila ngayon ang mga gawain sa PAGNILAYAN at UNAWAIN.
283
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito, higit na palalalimin ang pag-aaral sa nabuong kakailanganing pag-unawa sa iba pang mapaghamong mga tanong o gawain upang sila’y
makapagnilay (reflect), muling balikan ang
natutuhan na muling baguhin at mag-isip kung kinakailangan. Palalimin pa ang pag-aaral sa pamamagitan ng pagtalakay sa mga isyung may kaungay sa aralin tulad ng diskriminasyon at karahasang may kaugnayan sa kasarian.
Gawain 23: Aking Repleksyon Mula sa mga paksang tinalakay na may kinalaman sa kasarian, kunin ang repleksyon ng mag-aaral.
1. ______________________________________________________________ _________________________________________________________________ 2. ______________________________________________________________ _________________________________________________________________ 3. ______________________________________________________________ _________________________________________________________________
284
Gawain 24: Paglalapat Ang gawaing ito ay pagtatala ng mga paraan upang maisabuhay mo ang mahahalagang aral na natutunan mo sa araling ito. Ang chart ay binubuo ng tatlong hanay. Sa hanay A mo ipasulat ang puno o malaking paksa, sa hanay B ipasulat ang dalawang mahahalagang aral na natutunan nila sa paksang kanilang napili, at sa hanay C ipasulat ang tatlong sitwasyon kung saan maaari nilang gamitin ang mahahalagang aral na kanilang natutunan sa pang-araw-araw na buhay.
Hanay A
Hanay B
Hanay C
Mahalaga o Punong
Mahahalagang bagay na
Tatlong sitwasyon sa
natutunan
buhay na maaaring
Paksa
magamit ang natututnan
1.
1.
2.
2.
3.
Batiin ang mga mag-aaral sa mahusay na pagtatapos ng Araling ito! 285
SUMMATIVE ASSESSMENT Ipahayag ang saloobin tungkol sa karahasan at diskriminasyon sa babae, lalaki, at LGBT. Maaari itong ipakita sa iba’t ibang malikhaing paraan gaya ng sanaysay, tula, awit, editorial cartoon. Rubric sa pagtataya ng Sanaysay Pamantayan
Mahusay
Sapat
Kaunti
Kulang
10 puntos
8 puntos
5 puntos
3 puntos
1. Tiyak ang paksa/mensahe 2.Wasto at magkakaugnay ang mga pangungusap/simbolo. 3. Malinaw na naiparating ang ideya. 4.Nakahihikayat sa mga mambabasa.
Sa araling ito nasaksihan ng mga mag-aaral ang iba’t ibang uri ng diskriminasyon at karahasang nararanasan ng kababaihan, kalalakihan at LGBT. Walang pinipiling edad, bansa, oryentasyong seksuwal at pagkakakilanlang pangkasarian ang mga biktima nito.
BINABATI KITA! 286
ARALIN 3 – Tugonsa mga Isyu sa Kasarian at Lipunan
Panimula Sa nakalipasnaaralin, naipasuri ang mga isyu at hamong may kaugnayan sa kasarian at lipunan na nararanasan hindi lamang sa Pilipinas maging sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Sa araling ito, gagabayan ng guro ang mga mag-aaral upang kanilang mapagtuunan ng pansin ang mga hakbang na ginagawa ng pamahalaan upang matugunan ang mga isyu at hamon sa kasarian at lipunan.
Mga Mungkahing Gawain para sa Pagganyak sa Aralin 3:
Ang guro ay binibigyan ng laya na gamitin o hindi ang mga mungkahing gawaing ito. Layunin ng mga gawaing ito na mataya ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa paksa.
Gawain A: Obserbasyonmo, Sabihinmo!
Bago talakayin ang pagkilos ng pamahalaan upang labanan ang iba’t ibang uri ng karahasan, ipasulat sa “eye glasses” ang mga napapansin ng mga mag-aaral sa kanilang komunidad na pang-aabuso o karahasan sa mga babae, lalaki, at LGBTQ. Matapos nito, ihambing ang kanilang namasid sa sagot ng kanilang kamagaral upang maging gabay nila sa pagbuo ng paglalahat.
287
Pamprosesong mga Tanong 1. Marami ka bang naitalang obserbasyon? Ano kaya ang implikasyon nito? 2. May mga naiisip ka bang ginagawang aksyon ng pamahalaan upang mapigilanang mga ito? 3. Sa palagay mo, nangyayari rin kaya ang mga naitala mong karahasan sa ibang bansa? Magbanggit ng balitang internasyonal na nauugnay rito.
288
Gawain B: Anticipation-Reaction Guide
Ipabasa ang mga pahayag na nasa gitnang bahagi. Susuriin ng mga mag-aaral ang mga pahayag. Ipasulat ang S kung sila ay sumasang-ayon at DS kung hindi. Ipaalalang dalawang beses nilang sasagutan ang gawain ito. Una, dito sa simula ng Aralin at ang susunod ay pagkatapos ng Aralin.
Sagot bago
Pahayag
Sagot
magsimula
pagkatapos ng
ang aralin
aralin Layunin ng Magna Carta for Women na itaguyod ang husay at galling ng bawat babae at potensyal nila bilang alagad ng pagbabago at pag-unlad , sa pamamagitan ng paagkilala at pagtanggap sa katotohanan na ang karapatan ng kababaihan ay karapatang pantao. Lahat ng tao ay isinilang na malaya at pantay sa dignidad at mga karapatan.Bawat isa , anuman ang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian ay nararapat magtamasa ng lahat ng karapatang pantao. Ang tinatawag na marginalized women ay mga babaeng nasa mapanganib na kalagayan gaya ng pang-aabuso at karahasan samantalang ang women in especially difficultcircumstances ay mga babaeng mahirap o nasa di panatag na kalagayan. Sa Pilipinas karaniwan na ang mga lalaki ang
289
naghahanapbuhay at naglilingkod sa pamahalaan. Sa kabila ng mga batas na umiiral na nangangalaga sa karapatan ng mga kababaihan may mga pagkakataon pa rin na nakakaranas ang mga ito ng pang-aabuso at diskriminasyon.
PAUNLARIN Palawakin sa bahaging ito ang tungkol sa isyu ng kasarian at lipunan. Ipabasa ang teksto sa mga mag-aaral at pasagutan ang mga gawain.
Tugon ng mga Pandaigdigang Samahan sa Karahasan at Diskriminasyon
Gawain 25: Discussion Web
Gamit ang teksto tungkol sa Prinsipyo ng Yogyakarta, ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang nilalaman nito kasama ang pahayag ng UN Secretary General na si Ban Ki-Moon tungkol sa mga LGBTQ. Sa discussion web sa ibaba, ipasulat kung sila ay sumasang-ayon o hindi sa nasabing pahayag. Pagkatapos magpahanap sa mag-aaral ng kamag-aral na taliwas o di kapareho ng kanyang sagot at ipasulat sa discussion web ang kasagutan ng nakuhang kapareha. Magsagawa ng talakayan at pag-usapan ang kanilang konklusyon tungkol sa isyu. Ipasulat din ito sa web.
290
DISCUSSION WEB
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang mga dahilan mo kung bakit sumang-ayon o hindi ka sa pahayag ni UN Sec Gen Ban Ki-Moon?Bakit? 2. Naging madali ba sa inyo ng kapareha mo na makabuo ng konklusyon sa kabila ng pagkakaiba ninyo ng pananaw ukol sa isyu? Bakit?
Gawain 26: Ipaglaban Mo! Sa gawaing ito, matutunghayan ng mag-aaral ang ilan sa mahahalagang prinsipyo ng Yogyakarta. Ang klase ay papangkatin ng guro sa pito. Bawat pangkat ay bibigyan ng isang prinsipyong susuriin at pagninilayan. Bibigyan ng guro ng sapat na oras ang mga mag-aaral upang ito ay isagawa pagkatapos ilahad sa klase ang
291
naging resulta ng kanilang talakayan sapamamagitan ng malikhaing paraan gaya ng dula-dulaan, awit, tula, news reporting at iba pa.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang layunin ng mga nagtaguyod ng mga Prinsipyo ng Yogyakarta? 2. May pagkakaiba ba ang mga karapatang nilalayon ng mga LGBTsa Pandaigdigang Batas ng mga Karapatang Pantao? 3.Sa iyong palagay, mahalaga bang magkaroon ng seryosong aplikasyon ang mgabansa ng mga Prinsipyo ng Yogyakarta? Ipaliwanag.
Mungkahing Gawain:Magsaliksik Ka Hindi lahat ng prinsipyo ng Yogyakarta ay naisama sa nakaraang Gawain, sa pagkakataong ito, maaaring magpasaliksik pa ang guro sa mga prinsipyong hindi naisama. Gabayan ang mga mag-aaral upang magsasagawa ng pananaliksik ukol sa mga prinsipyong hindi naisama. Papiliin ang mga mag-aarali ng tatlong (3) prinsipyo at gumawa ng reaction paper ukol sa prinsipyong napili. Ipalahad sa klase ang kanilang ginawa at magsagawa ng malayang talakayan.
Gawain 27: Think-Pair-Share Gamit ang teksto sa Gabay para sa Mag-aaral, ipabasa at ipaunawa ang nilalaman ng CEDAW o Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women.Ipabasa at ipasuri ang teksto. Pagkatapos pasagutan ang mga pamprosesong tanong, humanap ng kapareha, ibahagi ang kasagutan at magsagawa ng talakayan.
292
Pamprosesong mga Tanong 1. Sinasang-ayunan mo ba ang paglagda ng Pilipinas sa mga probisyon ng CEDAW? Ano-ano kayang bansa sa palagay mo ang hindi lumagda rito? Bakit? 2. Ano ang maitutulong ng CEDAW sa kalagayan ng mga kababaihan sa mundo?
Gawain 28: Triple Burger Organizer Upang matiyak kung naunawaan ng mga mag-aaral ang nilalaman ng CEDAW, palagyan ng tamang impormasyon ang burger organizer sa ibaba. Gawing gabay ang mga pamprosesong tanong sa talakayan.
293
Pamprosesong mga Tanong 1. Tungkol saan ang Anti-Violence Against Women Act? 2. Sino-sino ang binibigyang proteksyon ng batas na ito? Sa iyong palagay bakit binalangkas ang ganitong uri ng batas? 294
3. Bilang mag-aaral, paano ka makatutulong na maipabatid at mapairal ang batas na ito? Bukod saAnti-Violence Against Women Act, ang Magna Carta for Women ay isa ring batas na nagbibigay proteksyon sa mga kababaihan. Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto upang malaman kung patungkol saan ang batas na ito.
Gawain 29: Mga Tanong Ko, Sagutin Mo! Pagkatapos ipabasa ang teksto, pasagutan sa mga mag-aaralang mga tanong sa loob ng sun map.
295
Ano sa palagay mo ang pinamahalagang magagawa ng Magna Carta para sa kababaihan? ___________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
___________________________________________________________________ ________________________________________________________. Gawain 30: Tapat-Tapat
Natutunan ng mag-aaral sa mga nakaraang paksa na mayroong batas na nagproprotekta para sa kababaihan at LGBT. Ngayon, itanong sa kanila kung mayroon bang nabanggit na batas na nagbibigay-proteksiyon sa mga kalalakihan? Ipalista sa talahanayan ang mga batas na kukumpleto sa hanay. Pagkatapos, magpahanap ng mga batas na nagbibigay-proteksyon sa karapatan ng kalalakihan.
296
Batas para sa kababaihan
297
Batas para sa LGBT
Batas para sa kalalakihan
Batay sa kanilang sagot sa talahanayan, magpagawa ng buod hinggil sa mga batas na nagbibigay ng karapatan sa kalalakihan, kababaihan at LGBT.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang mga batas na para sa mga kababaihan, kalalakihan at LGBT? 2. May pantay bang karapatan ang lalaki, babae, at LGBT? 3. Makakatulong ba ang mga batas na ito upang matugunan ang mga isyung may kinalaman sa karahasan at pang-aabuso sa babae, lalaki at LGBT?Pangatwiranan.
BINABATI KITA!
Sa bahaging ito ng aralin ay nagawa nang masuri ng mga mag-aaral ang mga tugon ng iba’t ibang organisasyon sa daigdig at ng pamahalaan
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
298
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito pagtitibayin ng guro ang mga nabuong pag-unawa ng mga-aaral ukol sa paksa. Inaasahan ding sa bahaging ito ay kritikal nang masusuri ang mga konseptong kanilang napag-aralan hinggil sa tugon sa isyu ng kasarian at lipunan.
Gawain 31: Ano Kaya? Matapos mabatid ang mga batas na nangangalaga sa karapatan ng lalaki , babae, at LGBT sa daigdig at bansa sa pagkakataong ito, gabayan ang mga mag-aaral upang
magsaliksik tungkol sa mga
batas/ordinansa , programa o samahan na nagtataguyod sa karapatan ng lalaki, babae, at LGBT sa kanilang sariling pamayanan. Ipaalam sa mga mag-aaral ang layunin at kabutihang dulot ng mga itosa pamayanan. Ipabahagi sa klase ang nasaliksik sa iba’t ibang malikhaing paraan gaya powerpoint
presentation,video
clips,panel
discussion
at
iba
pa.
Pagkatapos ng presentasyon ay magsagawa ng malayang talakayan gamit ang mga pamprosesong tanong sa ibaba. Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang mga batas/ordinansa, programa o samahan na nagtataguyod sakarapatan ng lalaki, babae, at LGBT sa inyong pamayanan? 2. May kabutihang dulot ba ito? Bakit? 3. Natutugunan ba nito ang mga isyung kinakaharap ng lalaki, babae at LGBT sa inyong pamayanan? Sa paanong paraan? 4. Sa inyong paaralan may mga programa ba o alintuntunin nangangalaga sakarapatan ng mga mag-aaral babae, lalaki,o kabilang sa LGBT? Patunayan. 299
Gawain 32:K-W-L-S Chart Pabalikan sa mag-aaral ang K-W-L-S Chart na sinagutan niya sa simula ng araling ito. Pasagutanna sa kanila ang bahagi ng “Learned”.Inaasahan na masasagutan na ng mga mag-aaral ang tanong na: tanong na: Ano-ano ang gender roles sa Pilipinas at sa iba’t ibang bahagi ng daigdig? Gamiting gabay ang mga pamprosesong tanong sa talakayan.
Gawain 33: Pledge of Commitment Bilang mag-aaral, sila ay dapat na aktibong nakikibahagi sa paglinang ng ganap na kalayaan ng lahat ng Pilipino, maging anuman ang kasarian nito. Sa pagkakataong ito, magpagawa ng Pledge of Commitment.Ipagamit na gabay ang halimbawa sa ibaba.
Bilang isang mabuting Pilipino/mag-aaral, sisikapin kong isabuhay ang mga natutunan
ko
sa
araling
ito
sa
pang-araw-araw
sa
pamamagitan
ng________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________ _________________________________________________________________.
300
Karagdagang Gawain: Anticipation-Reaction Guide
Kung ang gawaing ito ay pinasagutan sa simula ng Aralin, pasasagutan muli ang Anticipation-Reaction Guide. Dahil natapos nang masagutan ng mag-aaral ang unang hanay sa simula ng Aralin, sasagutan na nila ngayon ang isa pang hanay. Isulat ang S kung ikaw ay sumasang-ayon sa pahayag at DS kung hindi ka sumasang-ayon. Pagkumparahin mo ang naunang mo sagot sa bahagi ng alamin at sa kasagutan mo ngayon.
Sagot bago magsimula ang aralin
Pahayag Layunin ng Magna Carta for Women na itaguyod ang husay at galling ng bawat babae at potensyal nila bilang alagad ng pagbabago at pag-unlad , sa pamamagitan ng paagkilala at pagtanggap sa katotohanan na ang karapatan ng kababaihan ay karapatang pantao. Lahat ng tao ay isinilang na malaya at pantay sa dignidad at mga karapatan.Bawat isa , anuman ang oryentasyong sekswal at pagkakakilanlang pangkasarian ay nararapat magtamasa ng lahat ng karapatang pantao. Ang tinatawag na marginalized women ay mga babaeng nasa mapanganib na kalagayan gaya ng pang-aabuso at karahasan samantalang ang women in especially difficult
301
Sagot pagkatapos ng aralin
circumstances ay mga babaeng mahirap o nasa di panatag na kalagayan. Sa Pilipinas karaniwan na ang mga lalaki ang naghahanapbuhay at naglilingkod sa pamahalaan. Sa kabila ng mga batas na umiiral na nangangalaga sa karapatan ng mga kababaihan may mga pagkakataon pa rin na nakakaranas ang mga ito ng pang-aabuso at diskriminasyon.
Paalala: Kung ang gawaing ito ay pinasagutan sa sa unang bahagi ng Aralin 3 kinakailangan ito ay pasagutan sa bahaging tio upang matiyak kung naunawaan ng mag-aaral ang paksang pinag-aralan.
Gawain 34:You Complete Me Bilang pagtatapos ng araling ito, ipa-kumpleto ang mga pahayag o pangungusap sa ibaba upang mas maunawaan mo ang aralin.
Ang aralin na ito ay tungkol sa natutunan ko na ___________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ________________________________. Mahalaga para saakin ang aralin na ito sapagkat ___________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ 302 ____________________________________________________________ ____________________________________________________________ _________________________________________________________________
BINABATI KITA!
Nagawa nang mapahalagahan ang mga karapatan ng mga lalaki, babae at LGBT. Sa bahaging ng ILIPAT at ISABUHAy, inaasahang ang mga magaaral ay gagawa ng konkretong aksiyon upang mas maging aktibo kang bahagi ng pagbabago sa lipunan tungkol sa kasarian.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN ILIPAT /ISABUHAY
Dahil maayos nilang natapos ang mga nakalipas na gawain at may sapat na pang-unawa na sila sa mga Isyu at hamon sa kasarian at lipunan.Siguradong handa na silang simulan ang mga sumusunod na gawain. Inaasahan na isasabuhay nila ang mga kaalaman at pag-unawaang iyong natutunan sa paksang tinalakay. Pasimulan.
Gawain 35.Mga Hakbang Tungo sa Pagkakapantay-Pantay Ang mga mag-aaral ay nakagagawa ng mga malikhaing hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantay-pantay ng tao bilang kasapi ng pamayanan. Pangkatinang mga mag-aaral ay papangkatin sa lima, pumili ng lider at tagatala. Ang pangunahing gawain ng bawat pangkat ay makagawa ng mga malikhaing hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantay-pantay ng tao bilang kasapi ng pamayanan. Maari itong gawin sa pamamagitan ng media-advocacy, symposium, documentary presentation at iba pa. Ito ay tatayain ayon sa nilalaman, pagkamalikhain, impact, organisasyon at kapakinabangan. 303
Pamantayan
Katangi-tangi
Mahusay
Nalilinang
Nagsisimula
Nilalaman
Ang hakbanging ginawa ay naglalaman ng sapat ,tumpak at may kalidad na impormasyon na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantapantayng tao sa lipunan.
Ang hakbanging ginawa ay naglalaman ng tumpak at may kalidad na impormasyon na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantapantayng tao sa lipunan.
Ang hakbanging ginawa ay naglalaman ng impormasyon na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantapantayng tao sa lipunan.
Ang hakbanging ginawa ay may kakulangan sa impormasyo na nagsusulon g ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapan ta-pantayng tao sa lipunan.
Organisasyon
Maayos detalyado at madaling maunawaan ang daloy ng mga kaiisipan at impormasyong inilahad upang mahikayat ang mgaPilipino/ mag-aaral na
May wastong daloy ng kaisipan at madaling maunawaan ang impormasyong inilahad upang makahikayat ng mgaPilipino/ mag-aaral na tumugon.
May lohikal na organisasyon ngunit hindi sapat upang makahikayat ng mga Pilipino/magaaral na tumugon.
Hindi maayos ang organisasyo n at hindi maunawaan ang mga impormasyo ng nailahad.
304
tumugon. Kapakinaban gan
Madaling gawain
Madaling gawain ang mga
at naayon ang mga hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantapantay ng tao sa lipunan.
hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang
Pagkamalikha in
Malinaw at naayon ang mga disenyo at masining ang pamamaraang ginagamit sa mga hakbang na ginawa.
Malinaw ang mga disenyo at masining ang pamamaraang ginagamit sa mga hakbang na ginawa.
May kakulangan ang mga disenyo ginamit sa mga hakbang na ginawa.
Hindi angkop ang mga disenyong ng ginamit sa hakbang na ginawa.
Impact
Ang dating sa manonood , mambabasa ay lubos nakakahikayat at nakakatawag
Ang dating sa manonood , mambabasa ay nakakahikayat
Mahina ang dating sa manonood , mambabasa o tagapakinig upang makahikayat.
Walang dating sa mga manunuod, mambabasa ang mga hakbang na
305
kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantaypantay ng tao sa lipunan.
Madaling gawin ang mga hakbang na nagsusulong ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapantaypantay ng tao sa lipunan.
Mahirap maunawaan at gawin ang mga na nagsusulon g ng pagtanggap at paggalang sa iba’t ibang kasarian upang maitaguyod ang pagkakapan tay-pantay ng tao sa lipunan.
ng pansin
ginawa.
Sa modyul na ito natalakay at naunawaan ng mga mag-aaral ang konsepto ng kasarian sa iba’t ibang lipunan, nasuri din nila ang mga isyu at hamon sa kasarian at lipunan. Naisa-isa din ang mga hakbang na ginagawa ng pandaigdigang samahan, mga bansa na nagsusulong sa karapatan ng lalaki, babae, at LGBT. Mahalagang mapag-aral ang mga ito upang lubos nilang maunawaan na ang lahat ng tao anuman ang lahi, wika,
kultura,
relihiyon
at
maging
oryentasyong
sekswal
at
pagkakakilanlang pangkasarian ay may karapatang pantao. Makakatulong ang pag-unawang ito upang maitaguyod ang pagtanggap, paggalang at pagkakapantay-pantay ng tao bilang isang kasapi ng pamayanan. Sa susunod na modyul mas lalawak pa ang iyong kaalaman tungkol sa karapatang pantao at pagkamamamayan.
Batiin ang mga mag-aaral sa mahusay na pagtatapos ng modyul na ito!
BINABATI KITA!
306
SUMMATIVE TEST I.
Knowledge
A. Bilugan ang titik ng tamang sagot. 1. Sumasalamin ito sa namamayaning kalagayan ng pandaigdigang batas ng mga karapatang pantao kaugnay ng mga isyu ng oryentasyong seksuwal at pagkakakilanlang pangkasarian. a. Prinsipyo ng Geneva b. Prinsipyo ng Yogyakarta c. Prinsipyo ng LGBT d. Prinsipyo ng Ladlad 2. Itoayisang batas na nagsasaad ng mga karahasan laban sa kababaihan at kanilang mga anak, nagbibigay ng lunas at proteksiyon sa mga biktima nito at nagtatalaga ng mga kaukulang parusa sa mga lumalabag dito. a. Anti-Violence Against Women and Their Children Act b. Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women c. Magna Carta of Women d. Prinsipyo ng Yogyakarta B. Lagyan ng tsek (/) ang patlang kung TAMA ang sinasaad ng pangungusap at ekis (X) kung MALI. _________ 3. Itinalaga ng Magna Carta of Women ang grupo ng Gabriela bilang pangunahing tagapagpatupad ng komprehensibong batas na ito. _________ 4. Ang karapatan ng mga LGBT ay karapatang pantao. _________ 5. Ipinagbabawal ng CEDAW ang lahat ng aksiyon o patakarang umaagrabyado sa kababaihan, anuman ang layunin nito.
II. 307
Process:
Gumawa ng malikhaing islogan na nagpapakita ng iyong kampanya bilang mag-aaral sa pagsugpo sa diskriminasyon at karahasan sa kababaihan, kalalakihan, o sa LGBT.
Rubrik para sa Islogan
10 Nilalaman
Pagkamalikhain
7
4
1
Ang mensahe
Di gaanong
Medyo
Walang
ay mabisang
naipakita ang
magulo ang
mensaheng
naipakita.
mensahe.
mensahe.
naipakita.
Napakaganda
Maganda at
Maganda
Di maganda
at napakalinaw malinaw ang
ngunit di
at malabo ang
ng
pagkakasulat
gaanong
pagkakasulat
pagkakasulat
ng mga titik.
malinaw ang
ng mga titik.
ng mga titik.
pagkakasulat ng mga titik.
Kaugnayan sa
May malaking
Di gaanong
Kaunti lang
Walang
Paksa
kaugnayan sa
may
ang
kaugnayan sa
paksa ang
kaugnayan sa
kaugnayan ng
paksa ang
islogan.
paksa ang
islogan sa
islogan.
islogan.
paksa.
308
Kalinisan
Malinis na
Malinis ang
Di gaanong
Marumi ang
malinis ang
pagkakabuo.
malinis ang
pagkakabuo.
pagkakabuo.
pagkakabuo.
III. Panuto: Sagutin ang tanong gamit ang sumusunod na pamantayan. Paano magkakaroon ng pagkakapantay-pantay sa lipunan sa kabila ng pagkakaiba-iba ng pananaw sa isyu ng kasarian? Rubrik Nilalaman – 3 puntos Presentasyon – 2 puntos Kabuuan – 5 putnos
Post Test
Levels of Assessment
What will I Assess?
Knowledge
Naipapaliwanag ang konsepto ng gender at sex
MC Item
1.Ito ay tumutukoy nakararamdam ng atraksiyon sa kanilang kapwa lalki, nagdadamit at kumikilos na parang babae.
A. Lesbian
C. Bakla
B. Bi-sexual
D. Transgender
2. Ayon sa World Health Organization (WHO), ano ang tumutukoy sa panlipunang
309
Correct Answer C
gampanin, kilos, at gawain na itinatakda ng lipunan para sa mga babae at lalaki. A
Natataya ang diskriminasyon sa kababaihan, kalalakihan at LGBTQ
Nasusuri ang gender roles sa iba’t ibang panig ng daigdig
A. Gender
C. Bi-sexual
B. Sex
D. Transgender
3. Ito ay ang anumang pag-uuri,eksklusiyon o restriksiyon batay sa kasarian na naglalayon o nagiging sanhi ng hindi pagkilala, paggalang at pagtamasa ng mga babae ng kanilang mga karapatan o kalayaan. A. Pang-aabuso
C.Pagsasamantala
B. Diskriminasyon
D.Pananakit
4. Dahil sa pagkabahala sa di-wastong paggamit ng Anti-Dowry Law, inutusan ng korte ng India ang pulisya na “huwag magsagawa ng agarang pagaresto” sa akusado bagkus dapat isagawa ang __________.
B
B
A. Checklist Against Dowry Law B. Violence-against Dowry Law C. Nine-point checklist D. Checklist C 5.Ang bansang Uganda ay nagpasa ng batas na nagsasaad na ang same-sex relations at marriages ay maaring paarusahan ng habambuhay na pagkabilanggo. Ano ang batas na ito?
310
A. Anti-Homosexuality Act of 2010
D
B. Anti-Homosexuality Act of 2012 C. Anti-Homesexuality Act of 2013 D. Anti-Homesexuality Act of 2014
Napapahalagahan ang tugon ng Pamahalaan ng Pilipinas sa Isyu ng karahasan at diskriminasyon
6. Alin sa sumusunod ang kabilang sa women in especially difficult circumstances?
D
A. Maralitang taga-lungsod B. Kababaihang Muslim at katutubo C. Magsasaka at manggagawa sa bukid D. Mga biktima ng karahasan at armadong sigalot
Process
Nasusuri ang uri ng kasarian
7. Ang Queer o Questioning ay mga taong hindi tiyak o hindi pa tiyak ang kanilang seksuwal na pagkakakilanlan, samantalang
B
ang mga taong nakararamdam ng maromantikong pagkaakit sa ibang kasarian ngunit nakakaramdam dinng kaparehong pagkaakit sa katulad niyang kasarian. Ano ang tawag sa kaniya?
Nasusuri ang gender roles sa iba’t ibang panig ng daigdig
A.Bi-sexual
C. Transgender
B.Lesbian
D. Queer or Questioning
8. Iba’t iba ang gampanin ng babae at lalaki sa tatlong primitibong pangkat sa New Guinea. Sa Mundugumor pareho ang babae at lalaki na matatapang, agresibo, at bayolente, samantalang ang mga Arapesh ay: A. Parehong ang lalaki at babae na maalaga o mapag-aruga , matulungin at mapayapa
311
A
B. Ang babae ang abala sa pag-aayos ng sarili atmahilig sa kuwento samantalang ang mga kalalakihan ay dominante at naghahanapng makakain. C. Ang mga babae at lalaki ay masinop, maalaga at matulungin D. Babae ang dominate at naghahanap ng makakain samantalang ang mga kalalakihan ay abala sa pag-aayos ng sarili mahilig sa kuwento Natatalakay ang gender roles sa Pilipinas
9. Isaayos ang sumusunod na mahahalagang pangyayari sa kasaysayan ng LGBT sa Pilipinas Lagyan ng bilang 1-5 ayon sa pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari.
_______A. Umusbong ang Philippine Gay Culture sa bansa noong 1960. Sa panahong ito maraming akda ang nailathala ukol sa homoseksuwalidad. _______B. Ang mga asog sa Visayas na hindi lamang nagbibihis-babae kundi nagbabalatkayo ring babae upang ang kanilang mga panalangin umano ay pakinggan ng mga espiritu. _______C.Paglahok ang di kilalang samahan na Lesbian Collective sa martsa ng International Women’s Day noong Marso 1992 _______ D. .Ang lipunang Pilipino ay
312
B
naging tahimik sa mga Pilipinong hindi tumatalima sa kombensiyunal na oryentasyong seksuwal at pagkakakilanlang pangkasarian.
________E. Nabuo ang unang LGBT lobby group – ang Lesbian and Gay Legislative Advocacy Network o LAGABLAB - noong 1999.
Nasusuri ang karahasan sa kababaihan, kalalakihan at LGBTQ
A. 1,2,3,4,5
C. 2,3,4,5,1
B. 3,1,4,2,5
D. 4,5,1,3, 2
10. Batay sa pag-aaral hindi lamang kababaihan ang biktima ng karahasan na nagaganap sa isang relasyon o tinatawag na domestic violence, maging ang mga kalalakihan ay biktama nito.Ang mga sumusunod ay palatandaan ng ganitong uri ng karahasan maliban sa isa. A. Humihingi ng tawad, nangangakong magbabago. B. Nagseselos at palagi kang pinagdududahan C.Sinisisi ka sa kaniyang pananakit o sinasabi sa iyona nararapat lamang ang ginagawa niya sa iyo. D.Sinisipa, sinasampal, sinasakal o sinasaktan ang iyong mga anak o alagang hayop.
11. Ang Purdah o pagtatabing ng tela sa kababaihan upang maitago ang kanilang mukha at hubog ng katawan ay isinasagawa ng mga Muslim at ilang
313
A
Hindu sa India. Samantalang sa China pinapaliit ang paa ng mga kababaihan ng hanggang 3 pulgada sapamamagitan ng pagbabalot ng isang pirasong bakal o bubog sa talampakan. Ano ang tawag dito? C
Tugon ng Pamahalaan ng Pilipinas sa Isyu ng karahasan at diskriminasyon
A. Babaylan
C. Lotus Feet
B. Purdah
D. Dowry
12. Batay sa Magna Carta of Women ang Pamahalaa ang pangunahing tagapagpatupad ng komprehensibong batas na ito.Alin sa sumusunod ang pangunahing tungkulin ng pamahalaan sa pagpapatupad nito?
C
A. Paghuli sa lumalabg sa batas B. Panatilihin ang mga tradisyon, paniniwala at gawi na nagpapahiwatig ng diskriminasiyon sa kababaihan C. Maipatupad ang batas ng pantay at walang kinikilingan D. Gumawa ng mga batas kaugnay nito
13. Saklaw ng Magna Carta of Women ang lahat ng babaeng Pilipino . Binibigyang pansin ng batas na ito ang kalalagayan ng mga batang babae , matatanda , mga may kapansanan mga babae sa iba’t ibang larangan “Marginalized Women”, at “Women in Especially Difficult Circumstances”. Alin sa mga sumusunod ang kabilang sa Marginalized Women?
A. Maralitang taga lunsod B. Biktima ng human trafficking C. Biktima ng pang-aabuso at karahasan
314
A
D. Mga babaeng nakakulong Understanding
Natataya ang gender roles sa Pilipinas
14. Bago pa dumating ang mga Kastila sa Pilipinas ang mga lalaki ay pinapayagang magkaroon ng maraming asawa subalit maaring patayin ng lalaki ang kanyang asawang babae sa sandaling makita niya itong kasama ng ibang lalaki. Ano ang ipinahihiwatig nito.
D
A. May pantay na karapatan ang lalaki at babae B. Ang babae ay maari lamang mag-asawa ng isa. C. Ang lalaki ay pwedeng magkaroon ng maraming asawa D. Ipinakikita sa kalagayang ito na mas malaki ang karapatang tinatamasa ng lalaki noon kaysa sa mga Kababaihan. Nasusuri ang gender roles sa iba’t ibang panig ng daigdig
15.Batay sa datos ng World Health Organization (WHO) may 125 milyong kababaihan ( bata at matanda) ang biktima ng Female Genital Mutilation (FGM) sa 29 na bansa sa Africa at Kanlurang Asya. Ano ang pangunahing layunin ng pagsasagawa nito.
A. Pagsunod sa kanilang kultura at paniniwala B. Upang hindi mag-asawa ang kababaihan C. Ito ay isinagagawa upang maging malinis ang kababaiha D. Upang mapanatiling walang bahid dungis ang babaehanggang siya ay maikasal
315
D
Natataya ang diskriminasyon sa kababaihan, kalalakihan at LGBTQ
16.Basahin at suriin ang sumusunod na bahagi ng awit at sagutin ang tanong sa ibaba.
BABAE, BUMANGON KA! VAW Theme Song Titik: Girly Torres-Brillantes Musika: Valiant Torres
Chorus: Wakasan ang karahasan sa kababaihan Matutong manindigan sa ‘yong karapatan Gabay mo ang batas sa pagsupil ng dahas Bumangon ka, bumangon ka Labanan ang karahasan.
Babae, bumangon ka! Halaga sa lipunan Hindi mapapantayan Bigyang kabuluhan Pagtahak sa tamang daan.
Ano ang pangunahing mensahe ng awit na ito?
A. Ang . ay dapat maging malakas
316
A
B. Pahalagahan ang karapatan ng kababaihan C. Igalang ang kababaihan at karapatan nito D. Ipaglaban ang karapatan ng kababaihan at wakasan ang karahasan
17. Suriin ang larawan at sagutin kasunod na tanong.
C Ano ang iyong mahihinuha tungkol sa larawan? A. Ang gawain ng kababaihan ay maaring gawin ng kalalakihan B. Ito ay isang uri ng diskriminasyon at karahasan sakalalakihan. C. May pantay na karapatan na ang babae at lalaki D. Mas maraming babae na ang naghahanap buhay at ang mga lalaki ang naiiwan sa bahay
317
Nasusuri ang tugon ng pandaigdigang samahan sa karahasan at diskriminasyon
18. Ano ang ibig sabihin ng pahayag na ito:
D
“LGBT rights are human rights” Ban Ki – Moon UN secretary General
A. Ang mga LGBT ay dapat tratuhing tao B. Ang mga LGBT ay may karapatang pantao C. May pantay na karapatan ang lahat ng tao D. Ang karapatan ng mga LGBT ay kabilang sa karapatang pantao
Napapahalagahan ang tugon ng pamahalaan ng Pilipinas sa Isyu ng karahasan at diskriminasyon
19. Natuklasan mo na ang kaibigan mo ay isang bisexual.Siya ang lagi mong kasama simula pa nuong kayo ay bata pa, para na kayong magkapatid hanggang sa matuklasan mo ang kanyang oryentasyon sekswal. Ano ang iyong gagawin.
D
A. Layuan at ikahiya ang iyong kaibigan B. Ipagkakalat mo na siya ay isang bisexual C. Kausapin siya at sumbatan kung bakit niya inilihimito sayo D. Igalang mo ang kanyang oryentasyong sekswal at panatilihin ng inyong pagkakaibigan
Nasusuri ang tugon ng pandaigdigang samahan sa karahasan at diskriminasyon
318
20. Patuloy ang hayagang pakikilahok ng mga LGBT sa lipunan, noong Nobyembre 6-9,2006 nagtipontipon sa Yogyakarta Indonesia ang 27 eksperto sa oryentasyong seksuwal at pagkakakilanlang pangkasarian na nagmula sa iba’t ibang panig ng
C
daigdig. Ano ang pangunahing layunin nito?
A. Ipaglaban ang karapatan ng mga LGBT B. Makiisa sa mga gawain at adhikain ng LGBT sa daigdig C. Pagtibayin ang mga prinsipyong makakatulong sa pagkakapantay-pantay ng mga LGBT D. Bumuo ng mga batas na magbibigay proteksiyon saLGBT laban sa pang-aabuso at karahasan
Post Test
GABAY NG GURO 319
MODYUL 4: MGA ISYU AT HAMON SA PAGKAMAMAMAYAN Markahan: Ikaapat na Markahan Bilang ng araw ng pagtuturo: 30 Mga Aralin: A. Pagkamamamayan: Katuturan at Konsepto 1. Ligal na Pananaw 2. Lumawak na Pananaw B. Mga Karapatang Pantao 1. Pagkabuo ng Karapatang Pantao 2. Ang Universal Declaration of Human Rights, Bill of Rights, Mga Organisasyong Nagtataguyod sa Karapatang Pantao at Mga Karapatan ng mga Bata 3. Ang mga Karapatang Pantao at ang Pagkamamamayan C. Politikal na Pakikilahok 1.Eleksiyon 2.Paglahok sa Civil Society 3.Papel ng Mamamayan sa Pamahalaan a. Participatory Governance b. Good Governance A. MGA PAMANTAYAN SA PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman Ang mga mag-aaral ay may pagunawa sa kahalagahan ng pagkamamamayan at pakikilahok sa mga gawaing pansibiko tungo sa pagkakaroon ng pamayanan at bansang maunlad, mapayapa, at may pagkakaisa
MGA ARALIN Aralin 1: Pagkamamamayan: Konsepto at Katuturan
320
Pamantayan sa Pagganap Nakagagawa ng pananaliksik tungkol sa kalagayan ng pakikilahok sa mga gawaing pansibiko at politikal ng mga mamamayan sa kanilang sariling pamayanan
KASANAYANG PAMPAGKATUTO Naipaliliwanag ang mga katangiang dapat taglayin ng isang aktibong mamamayan na nakikilahok sa mga gawain at usaping pansibiko Nasusuri ang naging pagbabago sa konsepto ng pagkamamamayan. Napahahalagahan ang papel ng isang mamamayan para sa pagbabagong panlipunan Natatalakay ang pagkabuo ng mga
Aralin 2: Mga Karapatang Pantao
Aralin 3: Politikal na Pakikilahok
Kakailanganing Pagkatuto:
karapatang pantao batay sa Universal Declaration of Human Rights at Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987 Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng mga karapatang pantao upang matugunan ang iba’t ibang isyu at hamong panlipunan Napahahalagahan ang aktibong pakikilahok ng mamamayan batay sa kanilang taglay na mga karapatang pantao Natatalakay ang mga epekto ng pakikilahok ng mamamayan sa mga gawaing pansibiko sa kabuhayan, politika, at lipunan Napahahalagahan ang papel ng mamamayan sa pamamahala ng isang komunidad Nasusuri ang mga elemento ng isang mabuting pamahalaan Pokus na Tanong: Ano ang iyong maaaring gawin para tugunan ang mga isyung panlipunan sa kasalukuyan?
Paalala sa guro: Ang aktibong pakikilahok sa mga prosesong political ng mga mamamayang batid ang kanilang mga karapatan ay makatutulong sa pagbuo ng makabuluhang solusyon sa mga isyung panlipunan sa kasalukuyan. Nasa kamay ng mga aktibong mamamayan ang pagtugon sa mga isyung panlipunang kasalukuyan nating nararanasan. Ang pagbuo ng mga solusyon ay magsisimula sa pagkilala natin na tayo ay mayroong pananagutan para sa ating lipunan. Mahalagang maunawaan natin na hindi lamang pamahalaan ang may tungkulin para paunlarin ang ating bayan. Nararapat na tayo ay aktibong nakikilahok sa pagbuo ng mga programang magbibigay tugon sa mga isyu at suliraning panlipunan. Ang Aralin 1 ay nakatuon sa lumalawak na konsepto ng pagkamamamayan. Ito ay tungkol sa pagbabago ng kahulugan ng pagkamamamayan na may pananagutan at aktibongpartisipasyon sa atinglipunan. Nais baguhin ng araling ito ang lumang pananaw na ang mamamayan ay pasibo at nakadepende lamang sa mga gawain ng pamahalaan. Ang Aralin 2 ay nakapokus sa mga karapatang pantao na taglay ng lahat ng mamamayan. Liliwanagin sa araling ito na ang karapatang pantao ay may mahalagang papel para maging aktibong kabahagi ang mga mamamayan sa pagbuo ng mga solusyon sa mga isyu at suliraning panlipunan. Ang Aralin 3 ay tungkol sa mga prosesong political na maaaring gawin ng 321
mga mamamayan para maging aktibong kabahagi sa pagbuo ng mga solusyon sa mga isyung panlipunan. Ang ilan sa mgap amamaraang ito ay ang pakikilahok sa eleksiyon, paglahok sa civil society, at pakikibahagi sa participatory governance. Kung titingnan an gpagkakasunod-sunod ng mga paksa, makikita na unang niliwanag ang konseptong aktibong pagkamamamayan. Itinambal ditto ang konseptong karapatang pantao namahalagang bahagi sa aktibong pakikilahok sa lipunan. Ang lumalawak na konseptong aktibong pagkamamamayan at ang karapatang pantao ay mahalagang bahagi para sa aktibong pakikilahok sa mga prosesong political na makatutulong sapagtugon sa mga isyu at suliraning panlipunan sa kasalukuyan.
Inaasahang Produkto/Pagganap: Case Study ng isang NGO/PO sa komunidad ng mga mag-aaral. Kailangang kapanayamin ng mga mag-aaral ang oganisasyong kanilang napili tungkol sa sumusunod na paksa: Adbokasiya ng kanilang organisasyon Sektor na kanilang kinakatawan Paraan ng kanilang aktibong pakikilahok sa pamahalaan Mga Programa Para sa Sektor na Kanilang Kinakatawan Rubric sa Pagmamarka ng Case Study: The Final Task Pamantayan Nilalaman ng Evaluation Report
322
4
3
2
1
Kompleto ang tatlong bahagi ng nilalaman ng Evaluation Report;
May isang nawala sa nilalaman ng Evaluation Report;
May dalawang nawala sa nilalaman ng Evaluation Report;
Hindi kompleto ang lahat ng bahagi ng Evaluation Report;
100% ng datos ay komprehensibong na naitala sa ulat;
May 1-3 sa mga datos ang hindi komprehensibong naitala sa ulat;
May 4-6 sa mga datos ang hindi komprehensibong naitala sa ulat;
Higit sa 6 sa mga datos ang hindi komprehensibong naitala sa ulat;
100% na wasto ang mga tala sa ulat
May 1-3 sa mga tala ng ulat ang hindi wasto
May 4-6 sa mga tala ng ulat ang hindi wasto
Higit sa 6 sa mga tala ng ulat ang hindi wasto
Pamamaraan sa Pagsagawa ng Case Study at Pagbuo ng Evaluation Report
Wasto at angkop ang pamamaraan sa pagsagawa ng case study at mahusay ang pagdokumento ng Evaluation Report
Wasto at angkop ang higit sa 75% ng pamamaraan at mahusay ang pagdokumento ng ulat
Wasto at angkop ang 50% ng pamamaraan at may pagalinlangan sa pagdokumento ng ulat
Mahigit sa 75% ang hindi wasto ang pamamaraan at may pagalinlangan sa pagdokumento ng ulat
Paglahad ng kongklusyon, mungkahi/ rekomendasyon
Komprehensibo ang paglahad ng kongklusyon; naipakita ang tunay na situwasyon ng piniling NGO/PO;
Komprehensibo ngunit may 1-2 tala sa kongklusyon ang hindi akma o nagpapakita ng tunay na situwasyon ng piniling NGO/PO;
May 3-4 na tala sa kongklusyon ang hindi akma o nagpapakita ng tunay na situwasyon ng piniling NGO/PO;
May 5 o higit pang tala sa kongklusyon ang hindi akma o nagpapakita ng tunay na situwasyon ng piniling NGO/PO;
Nakapagbigay ng 4 o higit pang mungkahi/ rekomendasyon sa piniling NGO/PO;
Nakapagbigay ng tatlong mungkahi/ rekomendasyon sa piniling NGO/PO;
Nakapagbigay ng dalawang mungkahi/ rekomendasyon sa piniling NGO/PO;
Nakapagbigay ng isang mungkahi/ rekomendasyon sa piniling NGO/PO;
Makatotohanan ang mga iminungkahi/ rekomendasyon sa piniling NGO/PO
May isang mungkahi/ rekomendasyon ang hindi makatotohanan
May dalawang mungkahi/ rekomendasyon ang hindi makatotohanan
May 3 o higit pang mungkahi/ rekomendasyon ang hindi makatotohanan
B. PLANO SA PAGTATAYA Mapa ng Pagtataya
Yugto ng Pagkatuto
Alamin
Paunlarin
323
Gawain
Uri ng Pagtataya ( Diagnostic, Formative, Summative )
Gawain 1. Awit Suri
Diagnostic
Gawain 2. My IRF Clock Gawain 3 Katangian ng Aktibong Mamamayan Gawain 4. Filipino Citizenship Concept Map Gawain 5. Venn Diagram
Diagnostic Diagnostic
Formative Formative
Pagnilayan at Unawain
Gawain 6. Ako Bilang Mabuting Mamamayan Gawain 7. Suri Basa Gawain 8 My IRF Clock Pagtataya
Formative
Gawain 9. Human Rights Declared Gawain 10. Connecting Human Rights Then and Now Gawain 11. Kung Ikaw Ay… Gawain 12. Mga Scenario: Paglabag at Hakbang Gawain 13. Hagdan ng Pagsasakatuparan Gawain 14. Triple Venn Diagram Gawain 15. Pagsusuri Gawain 16. Mga Isyu at Karapatang Pantao Gawain 17. My IRF Clock Gawain 18. Suriin Natin! Gawain 19. Tukoy-Salita Gawain 20. Civil Society Organizations Mapping
Formative
Gawain 21. One Minute Essay
Formative
Gawain 22. Compare and Contrast Matrix
Formative
Formative Formative Summative
Alamin Linangin
Pagnilayan at Unawain Linangin
Formative Formative Formative Formative Formative Formative Formative Formative Formative Formative Formative
Gawain23. Tsart ng Mabuting Formative Pamamahala Gawain 24. Hagdan Patungong Mabuting Pamamahala
324
Formative
Pagnilayan at Unawain Ilipat/ Isabuhay
Gawain 25. Katangian ng Aktibong Mamamayan Gawain 26.My IRF Clock Gawain 27. Case Study: The Final Task
Formative Summative Summative
C. MGA YUGTO NG PAGKATUTO Panimula Ang modyul na ito ay tungkol sa papel ng mamamayan para sa pagbabagong panlipunan. Bilang mahalagang bahagi ng estado, nasa kamay ng mamamayan ang pag-asa para sa ikauunlad ng bayan. Upang matupad ang misyong ito, ang mamamayan ay kinakailangang may sapat na talino at kakayahan para paunlarin ang bansa. Sa modyul na ito, inaasahan na maunawaan ng mga mag-aaral ang konsepto ng pagkamamamayan at ang pinagdaanan nitong pagbabago. Malalaman rin dito ang mga karapatang pantao na nagbibigay-proteksyon at kapangyarihan sa mga mamamayan. Ipaliliwanag din sa modyul na ito kung ano ang mga paraan ng politikal na pakikilahok na nagbibigay kapangyarihan sa mamamayan para itakda ang kinabukasan ng ating bayan. Sa pagtatapos ng modyul na ito ay inaasahang masagot ng mga mag-aaral ang katanungang, “Ano ang iyong maaaring gawin para tugunan ang mga isyung panlipunan sa kasalukuyan?” Ang gabay sa gurong ito ay naglalayong tulungan ang mga guro na magsagawa ng isang pagtuturong makahulugan para sa pagkatuto ng mga mag-aaral.
Panimulang Gawain 4. Ipabasa at ipaunawa sa mga mag-aaral ang Panimula at mga Gabay na Tanong sa Learner’s Module (LM). 5. Ipatukoy ang mga aralin at saklaw ng modyul. 6. Ipaunawa ang Tsart ng mga Inaasahang Matututuhan sa Modyul. 325
7. Ipasagot ang Panimulang Pagtataya. Ito ay pasasagutan sa mga magaaral upang mataya ang kanilang kaalaman, kasanayan, at pag-unawa sa mga paksang tatalakayin. Level of Assessment Knowledge
Knowledge
326
Pre-Assessment Matrix What will I Multiple Choice assess? Item Nasusuri ang 1. Ang sumusunod ay ang naging mga paraan para mawala pagbabago sa ang pagkamamamayan ng konsepto ng isang indibidwal maliban sa pagkamaisa. mamayan A. Nawala na ang bisa ng naturalisasyon. B. Nagtrabaho sa ibang bansa sa loob ng isang taon. C. Nanumpa ng katapatan sa saligang batas ng ibang bansa. D. Hindi naglingkod sa hukbong sandatahan ng ating bansa kapag mayroong digmaan. Nasusuri ang 2. Alin sa sumusunod ang naging itinuturing na isang pagbabago sa mamamayang Pilipino ayon konsepto ng sa Saligang-Batas ng 1987 pagkang Pilipinas? mamamayan. A. Yaong mga naging mamamayan ayon sa batas B. Yaong ang mga ama o ang mga ina ay mga mama-mayan ng Pilipinas C. Yaong mga mamamayan ng Pilipinas sa panahon na isinusulat ang Saligang-Batas na ito D. Yaong mga isinilang bago sumapit ang Enero 17, 1973 na ang mga ina ay Pilipino, na pumili ng pag-
Correct Answer and Explanation B. Nagtrabaho sa ibang bansa sa loob ng isang taon. Hindi mawawala ang pagkamamamayan ng isang indibidwal kahit magtrabaho siya sa ibang bansa.
C. Yaong mga mamamaya n ng Pilipinas sa panahon na isinusulat ang SaligangBatas na ito Dahil ayon sa Saligang Batas ng 1987, ang mga mamamayang Pilipino ay: Yaong mga mamamayan ng Pilipinas sa panahon ng pagkakapatibay ng SaligangBatas na ito; at hindi sa
kamamamayang Pilipino pagsapit sa tamang gulang
Knowledge
Natatalakay ang pagkabuo ng mga karapatang pantao batay sa Universal Declaration of Human Rights at Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987
Knowledge
Napahahalagahan ang papel ng mamamayan sa pamamahala ng isang komunidad
Knowledge
Napahahalagahan ang papel ng mamamayan sa
327
3. Itinuring na “International Magna Carta for All Mankind” ang dokumentong ito, dahil pinagsama-sama ang lahat ng karapatang pantao ng indibidwal at naging batayan ng mga demokratikong bansa sa pagbuo ng kani-kanilang saligang batas.
panahon na isinusulat ang SaligangBatas. D. Universal Declaration of Human Rights Nakatala sa naturang dokumento ang pinagsamasamang karapatang pantao na nailahad sa mga naunang dokumento batay sa kasaysayan.
A. Bill of Rights ng Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas B. Declaration of the Rights of Man and of the Citizen C. Magna Carta ng 1215 D. Universal Declaration of Human Rights 4. Ang sumusunod ay ang B. Nakatapos mga kuwalipikadong ng hayskul botante ayon sa Saligangbatas ng 1987 ng Pilipinas Hindi mahalaga maliban sa isa. sa pagboto kung nakapag-aral o A. mamamayan ng hindi ang isang Pilipinas indibidwal. B. nakatapos ng hayskul C. labingwalong taong gulang pataas D. nanirahan sa Pilipinas ng kahit isang taon at sa lugar kung saan niya gustong bumoto nang hindi bababa sa 6 buwan bago maghalalan 5. Ito ay ang sektor ng lipunan A. Civil society na hiwalay sa estado kung saan maaaring maiparating Ang B, C, at D ay pawang mga ng mamamayan ang kaniyang pangangailangan bahagi lamang
pamamahala ng isang komunidad
Process/ Skills
Process/ Skills
328
Nasusuri ang naging pagbabago sa konsepto ng pagkamamamayan
Nasusuri ang naging pagbabago sa konsepto ng pagkamamamayan
sa pamahalaan. A. Civil Society B. Grassroots Organizations C. Non-Governmental Organizations D. People’s Organization 6. Sino sa mga sumusunod ang hindi maituturing na isang mamamayang Pilipino batay sa Saligang Batas ng 1987? A. Si Maria na sumailalim sa proseso ng expatriation. B. Si Kesha na sumailalim sa proseso ng naturalisasyon. C. Si Edward na ang kaniyang mga magulang ay parehong mga Pilipino. D. Si Jade na ipinanganak noong Enero 16, 1970 na ang ina ay Pilipino at piniling maging Pilipino. 7. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang hindi nagpapakita ng lumawak na konsepto ng pagkamamamayan?
ng civil society na hiwalay sa estado.
A. Si Maria na sumailalim sa proseso ng expatriation. Ang proseso ng expatriation ay ang boluntaryong pag-alis sa pagkamamamayan ng isang indbiduwal.
B. Si Rowel na nagtatrabah o para matugunan ang kaniyang A. Si Edna na sumasali sa mga pangamga kilos-protesta ngailangan. laban sa katiwalian sa Walang pamahalaan. masama sa B. Si Rowel na ginawa ni nagtatrabaho para Rowel. Ngunit, matugunan ang ang ginawa nina kaniyang mga Michael, Edna, pangangailangan. at Angelo ay C. Si Angelo na kalahok nagpapakita na sa proseso ng mayroon silang participatory budgeting magagawa para ng kanilang lokal na mapagbuti ang pamahalaan. kapakanan ng
Process/ Skills
Natatalakay ang pagkabuo ng mga karapatang pantao batay sa Universal Declaration of Human Rights at Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987
D. Si Michael ay lumahok sa isang nongovernmental organization na naglalayong bantayan ang kaban ng bayan. 8. Ayusin ang mga dokumentong nasa loob ng kahon batay sa pagkabuo ng mga karapatang pantao mula sinaunang panahon hanggang sa kasalukuyan. 1.Magna Carta 2.First Geneva Convention 3.Cyrus’ Cylinder 4.Universal Declaration of Human Rights A. B. C. D.
Process/ Skills
1324 3124 3214 1234
Nasusuri ang 9. Alin sa mga pahayag ang bahaging ginanagpapakita ng isang gampanan ng Pilipinong iginigiit ang mga kaniyang karapatan karapatang bilang mamamayan? pantao upang A. Ipinauubaya niya sa matugunan mga opisyal ng ang iba’t ibang barangay ang isyu at pagpapasya sa mga hamong proyektong dapat panlipunan
isagawa sa kanilang komunidad. B. Aktibo siya sa isang peace and order committee ng kanilang barangay. C. Nakikinig siya sa mga hinaing ng mga taong naaapi. D. Nanonood siya ng 329
buong bayan.
C. 3124 Ang pagkakasunodsunod ng mga dokumento ay batay sa diyagram ng pag-unlad ng konsepto ng mga karapatang pantao mula sinaunang panahon hanggang sa pagkabuo ng UDHR noong 1948.
B. Aktibo siya
sa isang peace and order committee ng kanilang barangay. Ipinakikita sa pagiging aktibo ang pagkakataong maigiit ang karapatan bilang mamamayan.
mga serye ng kuwento tungkol sa karapatang pantao. Process/ Skills
Process/ Skills
Natatalakay 10. Alin sa sumusunod ang hindi akma sa nilalaman ng ang pagkabuo ng mga Bills of Rights na karapatang nakapaloob sa Saligang pantao batay Batas ng Pilipinas ng 1987? sa Universal A. Karapatan ng Declaration of taumbayan bayan ang Human Rights kalayaan sa at Saligang pananampalataya. Batas ng B. Karapatang ng Pilipinas ng taumbayan ang 1987 magtatag ng union o mga kapisanan. C. Karapatan ng taumbayan ang mabilanggo sa pagkakautang o hindi pagbabayad ng sedula. D. Karapatan ng taumbayan ang hindi gamitan ng dahas at pwersa sa kaniyang malayang pagpapasya. Natatalakay 11. Si Celestina ay isang magang mga aaral na mulat sa mga epekto ng nangyayari sa ating lipunan. pakikilahok ng Nais niyang lumahok sa mamamayan isang samahang sa mga magtataguyod ng karapatan gawaing ng kababaihan. Alin sa pansibiko sa sumusunod ang nararapat kabuhayan, niyang salihan? politika, at lipunan A. Funding-Agency NGOs B. Grassroot Support Organizations C. Non-Governmental Organizations D. People’s Organizations
C. Karapatan ng taong bayan ang mabilanggo sa pagkakautan g o hindi pagbabayad ng sedula. Walang sinuman ang makulong dahil sa pagkakautang o hindi pagbabayad ng sedula.
D. People’s Organizatio ns Ang People’s Organization ay ang uri ng voluntary organization na itinataguyod ang mga karapatan ng sektor na kinabibilangan ng mga miyembro nito.
12. Tingnan ang diyagram sa ibaba at sagutin ang tanong. NGO
330
People’s Council
Paglahok sa iba’t ibang konsehong panlungsod
Paglahok sa talakayan, pagpanukala, at pagboto sa mga batas
Process/ Skills
Under-standing
331
Natatalakay ang mga epekto ng pakikilahok ng mamamayan sa mga gawaing pansibiko sa kabuhayan, politika, at lipunan
Anong proseso ang ipinapakita ng diyagram?
D. Participatory Governance ng Naga
A. Participatory Budgeting ng Lungsod ng Naga B. Participatory Governance ng Lungsod ng Naga C. Participatory Budgeting ng Porto Alegre D. Pagbuo ng Council of Fora of Delegates ng Porto Alegre
Ang diyagram ay tumutukoy sa proseso ng pagsasagawa ng participatory governance sa Naga na pinasimulan ni Jesse Robredo.
Napa13. Basahin ang sumusunod na hahalagahan mensahe: “Ask not what ang papel ng your country can do for you, isang ask what you can do for mamamayan your country.” para sa Ano ang mensaheng nais pagba-bagong ipaabot ng pahayag ni panipunan Pangulong John F. Kennedy? A. Ang pamahalaan at ang mga mamamayan ay may kani-kaniyang karapatan at tungkulin. B. Ang mga mamamayan ay dapat na palaging mulat sa mga polisiya at proyekto ng pamahalaan. C. Ang pagiging isang mapanagutang mamamayan ay makatutulong sa pagunlad ng isang bansa. D. Ang isang bansang malaya ay may sariling pamahalaan at pamantayan sa pagkamamamayan.
E. Ang pagiging isang mapanaguta ng mamamayan ay makatutulon g sa pagunlad ng isang bansa Tinutukoy ng mga salitang winika ni Pangulong Kennedy ang tungkuling dapat gampanan ng isang mamamayan sa kaniyang pamahalaan at sa kaniyang bansa.
Under-standing
Under-standing
Nasusuri ang 14. Bakit kailangang masiguro naging ng isang tao ang ligalidad pagbabago sa ng kanyang konsepto ng pagkamamamayan sa isang pagkabansa? mamamayan A. Upang magkaroon siya ng pagkakakilanlan B. Upang matiyak ang kaniyang mga tungkulin at pananagutan C. Upang mabatid niya ang kaniyang mga karapatan at tungkulin D. Upang maigawad sa kaniya ang mga pribilehiyo na dapat niyang matamasa
C. Upang mabatid niya ang kaniyang mga karapatan at tungkulin
Naipa15. Suriin ang bahagi ng liliwanag ang awiting pinamagatang mga Pananagutan: katangiang Walang sinuman ang dapat taglayin ng isang nabubuhay aktibong Para sa sarili lamang mamamayan Walang sinuman ang na nakikilahok namamatay sa mga Para sa sarili lamang gawain at usaping pansibiko Koro: Tayong lahat ay may pananagutan sa isa't-isa Tayong lahat ay tinipon ng Diyos na kapiling N'ya
D. Makakamit ang kabutihang panlahat at maisusulong ang pambansang interes kung may pagtutulunga n.
Ano ang mensaheng nais ipahiwatig ng awitin patungkol 332
Nakabatay sa pagkamamamayan ng isang nilalang sa isang bansa ang kaniyang mga karapatan at tungkulin. May pagkakaiba ang karapatan at tungkulin ng isang mamamayan batay sa bansa kung saan siya kinikilala bilang isang mamamayan.
Ang pagtupad ng isang mamamayan sa kaniyang mga tungkulin ay isang mabisang hakbang tungo sa pagsulong ng pambansang interes.
sa mga mamamayan ng isang bansa?
Under-standing
333
A. Pagkakapantay-pantay ng mga mamamayan anuman ang estado sa buhay. B. Ang mga mamamayan ang siyang tagapagtanggol ng Saligang Batas ng bansa na kaniyang kinabibilangan. C. Nararapat na magtulungan ang pamahalaan at ang mga mamamayan upang makamit ng bansa ang kaunlaran. D. Makakamit ang kabutihang panlahat at maisusulong ang pambansang interes kung may pagtutulungan. Nasusuri ang 16. Alin sa mga sumusunod bahaging ginaang nagpapakita ng gampanan ng “kamalayan, aktibo, at mga malayang pagtatanggol sa karapatang mga karapatang pantao ng pantao upang mga mamamayan”? matugunan ang iba’t ibang A. Paghanda sa mga isyu at darating na kalamidad hamong tulad ng bagyo at panlipunan lindol B. Pag-anib sa mga people’s organization tulad ng samahang Gabriela C. Pamamasyal sa mga lokal na tourist spot bago ang pangingibang bansa D. Pagbili ng mga produktong Pilipino at pagwaksi sa mga produktong dayuhan
B. Pag-anib sa mga people’s organization tulad ng samahang Gabriela Isang malinaw na halimbawa ang samahang Gabriela na ang mga miyembro nito ay may kamalayan, aktibo, at malayang pagtatanggol sa mga karapatang pantao partikular ang sektor ng kababaihan.
Under-standing
Under-standing
334
Napa17. Alin sa sumusunod ang hahalagahan nagpapakita ng kaugnayan ang aktibong ng karapatang pantao sa pakikilahok ng isyu at hamong mamamayan pangkapaligirang batay sa kinakaharap ng tao sa kanilang kasalukuyan? taglay na mga A. Ang karapatan sa karapatang pagkakapantay-pantay pantao ang simula sa pagharap ng suliraning pangkapaligiran. B. Ang karapatan sa pamamahinga at paglilibang ang dahilan kung bakit kailangang tugunan ang mga isyung pangkapaligiran. C. Ang karapatan sa edukasyon ang nagbibigay-daan upang matutuhan ang kahalagahan ng pagsusumikap ng bawat tao na pangalagaan ang kapaligiran. D. Ang karapatang mabuhay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng ligtas na kapaligiran ang pundasyon sa paggawa ng mga hakbang upang matugunan ang isyung pangkapaligiran. Natatalakay 18. Bakit mahalagang gamitin ang mga natin ang ating karapatang epekto ng bumoto? pakikilahok ng mamamayan A. Maaaring mawala ang sa mga ating gawaing pagkamamamayan pansibiko sa kung hindi tayo boboto. kabuhayan, B. Upang maiwasan
C. Ang karapatang mabuhay sa pamamagita n ng pagkakaroon ng ligtas na kapaligiran ang pundasyon sa paggawa ng mga hakbang upang matugunan ang isyung pangkapaligiran. Pinakawasto ang pag-uugnay ng karapatang mabuhay at ng isyung pangkapaligiran kung ihahambing sa ibang pagpipilian.
D.Ating mailuluklok ang mga opisyal na sa tingin natin ay ipaglalaban ang ating mga interes. Ang pagboto ay
politika, at lipunan
Under-standing
335
Nasusuri ang mga elementong isang mabuting pamahalaan
nating masangkot sa gulo o karahasan tuwing eleksyon. C. Upang mailuklok natin ang mga opisyal na magbibigay sa atin ng iba’t ibang kagamitan. D. Ating mailuluklok ang mga opisyal na sa tingin natin ay ipaglalaban ang ating mga interes. 19. Bakit mahalaga ang pagsasagawa ng participatory governance? A. Mas maraming sasali sa civil society. B. Mawawalan ng silbi ang mga opisyal ng pamahalaan. C. Maiiwasan ang pagtutol sa mga proyekto ng pamahalaan. D. Mas magiging matagumpay ang proyekto ng pamahalaan kung aktibong kasangkot ang mamamayan sa pagplano at pagpapatupad ng mga ito.
pagpapakita ng ating kapangyarihan para makapili ng mga opisyal na iisipin at ipaglalaban ang ating mga interes.
D. Mas magiging matagumpay ang proyekto ng pamahalaan kung aktibong kasangkot ang mamamayan sa pagplano at pagpapatupad ng mga ito. Ang mamamayan ay hindi lamang tagatanggap ng mga proyekto kundi ay kasangkot sa pagbalangkas at pagpapatupad ng mga proyekto ng pamahalaan.
Under-standing
336
Napa20. Bakit mahalaga sa isang hahalagahan bansa ang aktibong ang aktibong pakikilahok ng mga pakikilahok ng mamamayan sa mga mamamayan nangyayari sa kanilang batay sa paligid? kanilang A. Sapagkat mapaaktibo taglay na mga man o hindi, karapatang makalalahok pa rin pantao ang mga mamamayan sa mga nangyayari sa bansa. B. Sapagkat kakikitaan ng mga karapatang pantao ang mga mamamayan batay sa itinakda ng Saligang Batas. C. Sapagkat malaki ang bahaging ginagampanan ng mga mamamayan na makatugon sa mga isyu at hamong panlipunan. D. Sapagkat mas magiging makapangyarihan ang mga opisyal ng pamahalaan kung magiging aktibo ang mga mamamayan sa bansa
C. Sapagkat malaki ang bahaging ginagampan an ng mga mamamayan na makatugon sa mga isyu at hamong panlipunan. Ang sagot sa A at D ay hindi nagpapakita ng kahalagahan ng aktibong pakikilahok ng mga mamamayan. Ang B ay hindi sumasagot sa tanong.
Aralin 1: Pagkamamamayan: Konsepto at Katuturan ALAMIN
Pagkatapos ipagawa sa mga mag-aaral ang mga panimulang gawain ay ihanda naman sila para sa gawain ng ALAMIN. Nilalayon ng bahaging ito na tukuyin ang mga paunang ideya ng mga mag-aaral sa kung ano ang maaaring magawa ng mga mamamayan para mabigyang tugon ang mga isyung panlipunan sa kasalukuyan. Hindi katulad ng ibang modyul kung saan may gawain ng ALAMIN para sa bawat aralin, ang ALAMIN para sa modyul na ito ay iisa lamang. Ang mga gawain dito ay inaasahang sapat na para matukoy ang mga inisyal na ideya ng mga mag-aaral sa buong modyul. Gawain 1. Awit Suri Ang unang gawain para sa bahagi ng ALAMIN ay pagsusuri sa awiting “Ako’y Isang Mabuting Pilipino” ni Noel Cabangon. Ito ay isang awiting tungkol sa mga katangian ng isang mabuting mamamayan. Ang pagsusuri ng awiting ito ay akma upang mapukaw ang interes ng mga mag-aaral tungkol sa paksa ng pagkamamamayan.
Sundin ang sumusunod na panuto sa pagsasagawa ng gawain. 5. Kung may kagamitang audio-visual tulad ng LCD Projector, TV, at CD Player ay maaaring ipakinig sa mga mag-aaral ang awitin. Kung hindi naman ay maaari namang ipabasa ang titik ng awitin na matatagpuan sa kanilang Learner’s Module. 6. Pagkatapos ipabasa ang liriko o iparinig ang awit ay maaaring ipasagot sa mga mag-aaral ang mga gabay na tanong na makikita sa kanilang modyul. 337
7. Hinihikayat kayo bilang guro na mag-isip ng mga pamamaraan kung paano isasagawa ang pagproseso ng gawain bukod sa paggawa ng isang malayang talakayan. Maaaring tingnan ang iba pang mungkahing gawain para sa ibang paraan ng pagsasagawa ng proseso ng gawain. 8. Mahalagang maisa-isa ng mga mag-aaral ang mga katangian ng isang mabuting Pilipino sa pagtatapos ng gawain.
Mga Gabay na Tanong 1. Ano-ano ang katangian ng isang mabuting Pilipino ayon sa awitin? 2. Sino-sino ang itinuturing na mamamayang Pilipino? 3. Bakit dapat maisakatuparan ng isang mamamayan ang kaniyang mga tungkulin at pananagutan? 4. Paano makatutulong ang mamamayan sa pagsulong ng kabutihang panlahat at pambansang kapakanan?
Mungkahing Gawain Human Chart Ang gawaing ito ay para sa pagpoproseso ng Awit Suri. Ilalagay ng mga mag-aaral ang mga nakita nilang katangian ng isang mabuting Pilipino sa mga kahon. At mula sa mga katangiang ito ay bubuo sila ng kongklusyon tungkol sa kung ano ba ang isang mabuting Pilipino.
338
Kongklusyon: Gawain 2. My IRF Clock Pagkatapos pukawin ang interes ng mga mag-aaral tungkol sa paksang tatalakayin ay alamin ang kanilang mga inisyal na ideya sa pamamagitan ng map of conceptual change na My IRF Clock. Sundin ang sumusunod na panuto: 1. Ipasulat sa mga mag-aaral sa apat na kahon sa kanang bahagi ang kanilang mga paunang kaalaman (Initial Idea) tungkol sa kanilang sagot sa tanong na “Ano ang iyong maaaring gawin para tugunan ang mga isyung panlipunan sa kasalukuyan?” 2. Hayaan lamang na isulat ng mga mag-aaral ang kanilang sagot, maging tama man o mali. 3. Pasagutan sa mga mag-aaral ang bahaging “Refined” at “Final” ng My IRF Clock sa mga susunod na bahagi ng modyul. 4. Isulat sa pisara ang ilang sagot ng mga mag-aaral. Maaaring itanong sa kanila ang dahilan ng kanilang mga sagot. 5. Ilagom ang kanilang mga sagot sa pamamagitan ng pagbibigay-diin sa kung ano ang mga pinakakaraniwang sagot.
Final
Refined
339
Initial
Mungkahing Gawain Concept Frame Pagkatapos iparinig sa mga mag-aaral ang awiting “Ako’y Isang Mabuting Pilipino” ay bigyang-pansin ang kanilang mga paunang ideya tungkol sa tanong na “Ano ang iyong maaaring gawin para tugunan ang mga isyung panlipunan sa kasalukuyan?” Upang maisagawa ang gawain ay sundin ang sumusunod na panuto: 1. Ipasulat sa mga mag-aaral ang mga impormasyon at ideya na kanilang nalalaman tungkol sa pagkamamamayan sa hanay ng Ano na ang aking Alam? 2. Sa ikalawang hanay naman na may pamagat na Ano ang nais kong malaman? ay isusulat ng mga mag-aaral ang mga katanungang nabuo sa kanilang kaisipan ukol sa paksang nabanggit. Ito ang magsisilbing gabay sa mga mag-aaral sa pag-aaral ng modyul na ito. 3. Ang huling kolum ng Ano ang aking natutunan? ay sasagutan lamang ng mga mag-aaral sa pagtatapos ng huling aralin ng modyul na ito. Sa puntong ito rin isusulat ng mga mag-aaral ang kanilang sariling
pakahulugan
sa
isang
mamamayang
Pilipino.
Bilang
panghuling gawain ay bubuuin nila ang prompt sa Pagpapalawak ng Pag-unawa. Ano na ang aking Alam?
Ano ang nais kong malaman?
SARILING PAKAHULUGAN NG ISANG MAMAMAYANG PILIPINO: 340
Ano ang aking natutuhan?
PAGPAPALAWAK NG PAG-UNAWA Mahalaga ang bahaging ginagampanan ng mga mamamayan tungo sa pasusulong ng kabutihang panlahat at pambansang interes dahil: _____________________________________________________ _____________________________________________________
PAUNLARIN Ang bahagi ng PAUNLARIN ay naglalayong ipaunawa sa mga mag-aaral ang paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong gawain. Kasabay nito ang iyong paggabay sa kanila sa pag-unawa ng paksang tatalakyin. Sa Pagtatapos ng araling ito ay inaasahan na ang mga mag-aaral ay may malawak nang pag-unawa sa konsepto at katuturan ng pagkamamamayan. Bilang guro, tungkulin mong gabayan sila sa pagwawasto ng kanilang mga paunang kaalaman ukol sa paksa.
Gawain 3. Katangian ng Aktibong Mamamayan Bago talakayin ang konsepto at katuturan ng pagkamamamayan ay ipagawa sa mga mag-aaral ang gawaing ito. Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral para sa gawaing ito. Layunin nitong alamin ang pagunawa ng mga mag-aaral tungkol sa katangian ng isang aktibong mamamayan. Sundin ang sumusunod na panuto. 5. Hatiin ang klase sa limang pangkat. 341
6. Bawat isang pangkat ay inaasahang ilista ang mga katangian ng isang aktibong mamamayan. 7. Gabayan ang mga mag-aaral sa pagsusuri ng mga sagot ng kanilang kamag-aral. Mahalagang makita nila ang mga pagkakaiba at pagkakapareho ng mga sagot. 8. Tapusin ang talakayan sa gawaing ito sa pamamagitan ng isang paglalagom ng mga sagot.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-ano
ang
mga
katangian
ng
isang
aktibong
mamamayan? 2. Paano ninyo nasabi na ito ay katangian ng isang aktibong mamamayan?
Gawain 4. The Filipino Citizenship Concept Map Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa tradisyonal na pananaw ng pagkamamamayan na matatagpuan sa Learner’s Module. Nilalayon ng gawaing ito na tayain ang pagkaunawa ng mga mag-aaral tungkol sa pagiging mamamayang Pilipino at paraan kung paano maalis ang pagkamamamayan ng isang indibidwal.
Pagiging Mamamayang Pilipino
342
Mamamayang Pilipino
Dahilan ng Pagkawala ng Pagkamamamayan
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-ano ang mga batayan ng pagiging isang mamamayang Pilipino? 2. Ano-ano ang mga dahilan para mawala ang pagkamamamayan ng isang indibidwal? 3. Gaano kahalaga ang isang mamamayan sa lipunang Pilipino?
Mga Mungkahing Sagot Pagiging Mamamayang Pilipino 4. Mamamayan ng Pilipinas sa panahon ng pagpapatibay ng Saligangbatas ng 1987 ng Pilipinas 5. Ang ama o ina ay Pilpino 6. Mga isinilang bago sumapit ang Enero 17, 1973 na ang mga ina ay Pilipino, na pumili ng pagkamamamayang Pilipino pagsapit sa karampatang gulang 7. Indibidwal na sumailalim sa proseso ng naturalisasyon
Mga Dahilan ng Pagkawala ng Pagkamamamayan 1. Panunumpa ng katapatan sa saligang-batas ng ibang bansa 2. Tumakas sa hukbong sandatahan ng ating bansa kapag may digmaan 3. Nawala na ang bisa ng naturalisasyon 4. Sumailalim sa naturalisasyon sa ibang bansa
Paksa: Ligal at Lumawak na Konsepto ng Pagkamamamayan Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa ligal at lumawak na konsepto ng pagkamamamayan. Pagkatapos nito ay ipagawa ang mga gawaing tumataya sa kanilang pagkaunawa sa paksang kanilang 343
binasa.
Gawain 5. Venn Diagram Ang gawaing ito ay naglalayong tayain ang pagkaunawa ng mga magaaral
sa
binasang
teksto
tungkol
sa
transisyon
ng
konsepto
ng
pagkamamamayan mula sa ligal na pananaw hanggang sa malawak na pananaw. Sundin ang sumusunod na panuto. 1. Pagkatapos ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto ng tradisyonal na pananaw sa pagkamamamayan ay ipabasa naman sa kanila ang lumalawak na kahulugan ng pagkamamamayan. 2. Ipahambing sa mga mag-aaral ang dalawang pananaw sa pagkamamamayan sa pamamagitan ng Venn Diagram. 3. Ipalagay sa mga mag-aaral ang mga katangian ng dalawang pananaw ng pagkamamamayan sa dalawang bilog. 4. Ipasulat naman sa kanila ang mga pagkakatulad ng dalawang pananaw ng pagkamamamayan sa gitnang bahagi. 5. Ang gawaing ito ay maaaring pangkatang gawain o pang-isahan lamang. 6. Mahalagang talakayin ang sagot ng mga mag-aaral. Makatutulong dito ang mga pamprosesong tanong na nasa Learner’s Module.
Ligal na Pananaw
Lumawak na Pananaw
Pagkakatulad
344
Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano ang pagkakaiba ng ligal na pananaw ng pagkamamamayan sa lumawak na pananaw nito? 2. Ano naman ang mga pagkakatulad ng ligal at lumawak na pananaw ng pagkamamamayan? 3. Gaano kahalaga ang papel ng mamamayan sa ating lipunan?
Mungkahing Gawain Compare and Contrast Matrix Ito ay ibang paraan ng paghahambing ng tradisyonal at lumawak na konsepto ng pagkamamamayan. Maaaring ilagay ng mga mag-aaral sa unang kolum ang mga pamantayan na gagamitin para sa paghahambing ng dalawang pananaw. Maaari din namang ikaw ang maglagay ng mga pamantayan sa unang kolum. Isulat ang katangian ng bawat pananaw sa ikalawa at ikatlong kolum batay sa mga pamantayan na ginamit. Pamantayan
Ligal na Pananaw
Lumawak na Pananaw
Gawain 6. Ako Bilang Isang Aktibong Mamamayan Inaasahang maging maliwanag sa mga mag-aaral ang konsepto ng pagkamamamayan mula sa ligal hanggang sa lumawak na pananaw. Sa puntong ito ay subukin naman ang mga mag-aaral kung paano nila naipapakita ang pagiging isang aktibong mamamayan sa pamamagitan ng gawaing ito. Sundin ang sumusunod na panuto para sa gawain.
345
1. Magpasulat sa unang kahon ng limang gawain na sa tingin nila ay nagpapakita ng kanilang pagiging aktibong mamamayan mula sa ligal na pananaw. 2. Sa ikalawang kahon naman ay ipasulat ang limang gawain na sa kanilang tingin ay nagpapakita ng pagiging aktibong mamamayan mula sa lumawak na pananaw. Maaaring ang gawaing ito ay gawin ng pangkatan o isahan lamang. 3. Mahalagang pagkatapos gawin ito ng mga mag-aaral ay magkaroon ng talakayan na umiikot sa sagot ng mga mag-aaral ukol sa kanilang mga gawaing nagpapakita ng isang aktibong mamamayan. Maaaring gamitin ang pamprosesong mga tanong sa pagtalakay ng gawain.
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang iyong konsepto ng isang aktibong mamamayan? 2. Paano mo nasabing ang mga gawaing inilagay mo sa tsart ay nagpapakita ng pagiging isang aktibong mamamayan? 3. Gaano kahalaga sa isang lipunan ang isang aktibong mamamayan?
Mungkahing Gawain
Salita at Guhit ng Pag-unawa Bilang panghuling gawain para sa bahaging Paunlarin ng modyul ay maaaring ipagawa ang gawaing ito. Maaaring iguhit ng mga mag-aaral ang kanilang pag-unawa sa pagkamamamayang Pilipino o umisip ng isang salitang sa tingin nila ay magbubuod sa kanilang pag-unawa rito. Pagkatapos nito ay atasan ang mga mag-aaral na magsulat ng paliwanag tungkol sa kanilang inilagay na binubuo ng tatlo hanggang limang pangungusap.
PAGKAMAMAMAYANG PILIPINO 346
PAGNILAYAN at UNAWAIN Pagkatapos linangin ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa konsepto at katuturan ng pagkamamamayan ay hamunin naman sila upang pagnilayan ang mga kaalamang ito para sa mas malalim na pag-unawa. Ang bahaging ito ng modyul ay puno ng mga gawaing susubok sa kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral. Inaasahang sa pagtatapos ng bahaging ito ay may malalim nang pag-unawa ang mga mag-aaral tungkol sa aralin. Gawain 7. Suri Basa Ang gawaing ito ay susubok sa kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagsusuri ng isang artikulo. Sundin ang sumusunod na panuto. 1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang artikulong Filipino Ideals of Good Citizenship ni Mahar Mangahas. Ang artikulong ito ay tungkol sa resulta ng isinagawang ISSP Citizenship Survey noong 2004 kung saan tinanong ang mamamayan ng iba’t ibang mga bansa, kasama na ang mga Pilipino, tungkol sa kanilang konsepto ng isang mabuting mamamayan. 2. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga gabay na tanong. 3. Pagkatapos ay pangunahan ang pagtalakay sa nilalaman ng artikulo. Bigyang-diin ang mensaheng inilalahad ng artikulo at kung ano ang kaugnayan ng mensaheng ito sa tradisyonal at lumawak na konsepto ng pagkamamamayan.
347
Mga Gabay na Tanong 1. Ano ang kahulugan ng isang mabuting mamamayan ayon sa binasang artikulo? 2. Ano ang ranggo ng Pilipinas sa iba’t ibang tungkulin ng isang mamamayan? 3. Alin sa mga binanggit na tungkulin ng mamamayan ang iyong ginagawa? Bakit ito mahalagang gawin? 4. Anong konklusyon ang iyong maaaring mabuo tungkol sa pagiging mabuting mamamayan ng mga Pilipino batay sa survey?
Mungkahing Gawain
In Search for a Greener Pasture Ang gawaing ito ay magtataya sa kakayahan ng mga mag-aaral na bumuo ng kanilang sariling desisyon. Titingnan dito ang pagpapahalaga ng mga mag-aaral bilang isang mamamayang Pilipino. 1. Ipabasa ang paunang impormasyon na ito: Ayon sa estadistika, patuloy na tumataas ang bilang ng mga propesyunal na nangingibang bansa upang maghanap ng trabaho na may mas mataas na suweldo. (Filipinos Beyond Borders, State of the Philippine Population Report 4, p. 63). 2. Ipabasa ang isang patalastas na nag-aanyaya sa mga Pilipino na tumira sa Canada. WANT TO EARN TEN TIMES YOUR PRESENT SALARY? BRING YOUR FAMILY WITH YOU AND MIGRATE TO CANADA . . . A PLACE WHERE YOU COULD GIVE YOUR FAMILY A DECENT LIFE AND ENJOY YOUR RETIREMENT YEARS TO THE FULLEST . . . Visit www.canadajobs.com 348
Makikita ang isang paanyaya sa mga propesyunal na magtrabaho sa Canada kasama ang buong pamilya kapalit ng pagpapalit ng iyong pagkamamamayan. Ipasuri at ipagawa mo ang gawain kaugnay nito. 3. Isunod ang pagpapasagot sa pamprosesong mga tanong. a. Tungkol saan ang patalastas? b. Ano ang nais iparating ng patalastas sa mga Pilipino? c. Kung bibigyan ka ng pagkakataong makapasa at makapunta sa Canada, tatanggapin mo ba ito? Bakit? d. Ano ang iyong opinyon sa maraming kababayan nating umalis sa Pilipinas at nangibang-bansa?
4. Ipasagot sa mga mag-aaral ang katanungan sa sumusunod na diyagram. IPAGPAPALIT MO BA ANG IYONG PAGKAMAMAMAYANG PILIPINO UPANG MAGKAROON NG MAGINHAWANG BUHAY SA IBANG BANSA?
OO, DAHIL
HINDI, SAPAGKAT
5. Maaaring magtanong ang mga mag-aaral tungkol sa gawain ng mga OFW. Maaaring atasan silang maghanap ng impormasyon tungkol sa paksa.
349
Gawain 8. My IRF Clock Muling balikan ang My IRF Clock at muling ipasagot sa mga mag-aaral ang focus question ng yunit. Sa pagkakataong ito ay ipasulat ang kanilang mga sagot sa bahagi ng Refined Idea. Tingnan kung paano nabago ang sagot ng mga mag-aaral mula sa Initial Idea patungong Refined Idea.
Final
Refined
Initial
Lagumang Pagsusulit Ang bahaging ito ay isang halimbawa ng summative assessment. Ibig sabihin, tatayain ng gawaing ito ang natutuhan ng mag-aaral sa buong aralin. Maaari itong gamitin bilang batayan ng pagmamarka sa mga mag-aaral.
I. Knowledge Level Gawain: Buuin ang sumusunod na pangungusap batay sa iyong pagkaunawa sa paksang Pagkamamamayan: Konsepto at Katuturan. 1. Ang tradisyonal na konsepto ng pagkamamamayan ay _________. 2. Modernong pananaw ng pagkamamamayan ang ________. 3. Mahalaga sa isang estado ang pagkakaroon ng mabuting mamamayan dahil _______.
350
Gawain: Sitwasyon-Kahalagahan Tandem Magbigay ng limang sitwasyon na nagpapakita ng katangian ng isang mabuting mamamayan. Pagkatapos nito ay ipaliwanag ang kahalagahan ng pagkakaroon ng katangiang ito ng bawat mamamayan. Sitwasyon
Kahalagahan
_______________________ _______________________ _______________________ _______________________
__________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________
_______________________ _______________________ _______________________ _______________________
__________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________
_______________________ _______________________ _______________________ _______________________
__________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________
_______________________ _______________________ _______________________ _______________________
__________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________
_______________________ _______________________ _______________________ _______________________
__________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________
Gawain: Q and A. Ano-ano ang katangian ng isang mabuting Pilipino na mahalaga para sa pagbabagong lipunan? ________________________________________________
351
Aralin 2: Mga Karapatang Pantao PAUNLARIN
Pagkatapos talakayin ng mga mag-aaral ang konsepto ng pagkamamamayan, tumungo sa Aralin 2 at payabungin ang kanilang kaalaman at pag-unawa tungkol sa paksang “Mga Karapatang Pantao.” Makakamit ito sa pamamagitan
ng
pagpapasuri
pagpapagawa
ng
mga
ng
gawaing
mga
teksto
at
magpapalalim
ng
kaalaman at hahamon sa kanilang kakayahan.
Paksa: Pagkabuo ng Karapatang Pantao Bago simulan ang pagtalakay sa paksang ito, maaaring isagawa ang isang pamukaw na gawaing pinamagatang “Scenario sa Bawat Pook”. Kumuha ng larawan ng bahay, paaralan, pook-sambahan, city/municipal hall, at komunidad. Ipatukoy sa mga mag-aaral ang mga larawang ito. Pagkatapos, ipatala sa papel ang mga karapatan ng tao batay sa mga nabanggit na institusyon. Pagkatapos, himukin ang mga mag-aaral na magbigay ng sariling pakahulugan o pagkaunawa sa salitang “karapatan.” Ilahad na ang tatalakayin sa unang paksa ay ang pagkabuo ng karapatang pantao at nararapat na masagot ang tanong na “Paano nabuo ang konsepto ng 352 mga karapatang pantao?”
Talakayin ang paksa sa pamamagitan ng pagkuha ng mga datos at pagsuri sa diyagram. Pagkatapos, ipasagot ang sumusunod na tanong: 1. Ano ang karapatang pantao? 2. Paano umunlad ang konsepto ng karapatang pantao batay sa kontekstong historikal nito? 3. Ano-ano ang karapatang pantao na karaniwang binigyang-pansin sa mga yugto ng kasaysayan ayon sa diyagram? 4. Mahalaga ba ang mga naturang karapatang pantao sa kasalukuyang panahon? Pangatuwiranan. Diyagram ng Pagkabuo ng Karapatang Pantao 539 B.C.E. – Sinakop ni Haring Cyrus ng Persia at kaniyang mga tauhan ang lungsod ng Babylon. Pinalaya niya ang mga alipin at ipinahayag na maaari silang pumili ng sariling relihiyon. Idineklara rin ang pagkakapantay-pantay ng lahat ng lahi. Nakatala ito sa isang baked-clay cylinder na tanyag sa tawag na “Cyrus Cylinder.” Tinagurian ito bilang “world’s first charter of human rights.”
Kinakitaan din ng kaisipan tungkol sa karapatang pantao ang iba pang sinaunang kabihasnan tulad ng India, Greece, at Rome. Ang mga itinatag na relihiyon at pananampalataya sa Asya tulad ng Judaism, Hinduism, Kristiyanismo, Buddhism, Taoism, Islam at iba pa ay nakapaglahad ng mga kodigo tungkol sa moralidad, kaisipan tungkol sa dignidad ng tao at tungkulin nito sa kaniyang kapwa.
Noong 1215, sapilitang lumagda si John I, Hari ng England, sa Magna Carta, isang dokumentong naglalahad ng ilang karapatan ng mga taga-England. Ilan sa mga ito ay hindi maaaring dakpin, ipakulong, at bawiin ang anumang ari-arian ng sinuman nang walang pagpapasiya ng hukuman. Sa dokumentong ito, nilimitahan ang kapangyarihan ng hari ng bansa.
Noong 1628 sa England, ipinasa ang Petition of Right na naglalaman ng mga karapatan tulad nang hindi pagpataw ng buwis nang walang pahintulot ng Parliament, pagbawal sa pagkulong nang walang sapat na dahilan, at hindi pagdeklara ng batas militar sa panahon ng kapayapaan. Noong 1864, isinagawa ang pagpupulong ng labing-anim na Europeong bansa at ilang estado ng United States sa Geneva, Switzerland. Kinilala ito bilang The First Geneva Conventionna may layuning 353 isaalang-alang ang pag-alaga sa mga nasugatan at may sakit na sundalo nang walang anumang diskriminasyon.
Noong 1787, inaprubahan ng United States Congress ang Saligang-batas ng kanilang bansa.Sa dokumentong ito, nakapaloob ang Bill of Rights na ipinatupad noong Disyembre 15, 1791. Ito ang nagbigay-proteksiyon sa mga karapatang pantao ng lahat ng mamamayan at maging ang iba pang taong nanirahan sa bansa.
Noong 1948, itinatag ng United Nations ang Human Rights Commissionsa pangunguna ni Eleanor Roosevelt, asawa ng yumaong Pangulong Franklin Roosevelt ng United States. Sa pamamagitan ng naturang komisyon, nilagdaan at ipinatupad ang dokumentong tinawag na Universal Declaration of Gawain 9. Human Rights Declared Human Rights.
Ang gawaing ito ay susubok sa
Noong 1789, nagtagumpay ang French Revolution na wakasan ang ganap na kapangyarihan ni Haring Louis XVI. Sumunod ang paglagda ng Declaration of the Rights of Man and of the Citizenna naglalaman ng mga karapatan ng mamamayan. Sanggunian:
United for Human Rights. (2014). A Brief History of Human Rights. Retrieved August 21, 2014, from United for Human Rights: http://www.humanrights.com/what-are-humankakayahanrights/brief-history/cyrus-cylinder.html; ng mga mag-aaral na http://www.universalrights.net/main/histof.htm
tukuyin ang mga karapatang pantaong nakapaloob sa mga dokumento. Hikayatin din na magsaliksik gamit ang mga aklat-pangkasaysayan o Internet upang makapagbigay ng karagdagang nilalaman sa bawat dokumento. Ilahad sa mga mag-aaral ang sumusunod na panuto sa pagsagawa ng Gawain 1: 1. Kompletuhin ang tsart sa pamamagitan ng pagtala sa ikalawang kolum ng mga karapatang pantaong nakapaloob sa bawat dokumento. 2. Maaaring magsaliksik gamit ang mga aklat-pangkasaysayan o Internet upang makapagdagdag ng iba pang karapatang pantao sa mga dokumento.
Inaasahang sagot sa gawain: Dokumento 1. Cyrus’ Cylinder
2. Magna Carta
3. Petition of Right
4. Bill of Rights 354
Mga Nakapaloob na Karapatang Pantao - Maging malaya ang mga alipin - Karapatang pumili ng nais na relihiyon - Pagkakaroon ng pagkakapantay-pantay - Hindi maaaring dakpin, ipakulong, at bawiin ang anumang ari-arian ng sinoman nang walang pagpapasya ng hukuman - Hindi pagpataw ng buwis nang walang pahintulot ng Parliament - Pagbawal sa pagkulong nang walang sapat na dahilan - Karapatang pantao ng lahat ng mamamayan at iba pang nanirahan sa bansa
5. Declaration of the Rights of Man and of the Citizen 6. The First Geneva Convention
(Idagdag ang nasaliksik sa ibang aklat/internet) - Karapatan ng mga mamamayan (Idagdag ang nasaliksik sa ibang aklat/internet) - Karapatan ng mga nasugatan at may sakit na sundalo - Pagkakapantay-pantay
Pamprosesong mga Tanong 1. Bakit mahalaga ang mga binanggit na dokumento sa pag-unlad ng konsepto ng karapatang pantao? 2. Ano-ano ang pagkakatulad sa nilalaman ng mga dokumento batay sa nabuong tsart? 3. Ano ang iyong nabuong kongklusyon tungkol sa pag-unlad ng karapatang pantao sa iba’t ibang panahon? Isagawa ang pagpoproseso ng gawain sa pagsagot ng mga tanong. Sa huli, ipasagot ang tanong na “Paano nabuo ang konsepto ng mga karapatang pantao?” Ang inaasahang sagot ay “Dumaan sa napakahabang panahon at hinubog ng iba’t ibang pangyayari ang pagkabuo ng konsepto ng mga karapatang pantao. Ang kalikasan ng tao sa pagkakaroon ng mga karapatan bilang nilalang na may dignidad ang naging batayan sa pagkilala ng mga karapatang ito. Idagdag pa rito ang pasya ng mga pinuno at tagasunod na magkaroon ng mga patakarang mag-aangat at magbibigay ng paggalang sa buhay na taglay ng tao.
Gawain 10. Connecting Human Rights Then and Now Ang gawaing ito ay magbibigay ng pagkakataon sa mga mag-aaral na maiugnay ang mga karapatang pantaong nabuo mula sinaunang panahon hanggang sa kasalukuyan. Maaaring isagawa ito sa anomang malikhaing 355
paraan tulad ng pagguhit, pagkuha ng larawan, pagbuo ng graphic organizer, at pagsulat ng sanaysay o tula.
Ilahad sa mga mag-aaral ang sumusunod na panuto sa paggawa ng gawaing ito: 1. Pumili ng isang karapatang pantao na nakapaloob sa alinman sa tinalakay na dokumento. 2. Magbigay ng halimbawa, sitwasyon o pangyayari sa iyong komunidad na nagpapatunay na nagaganap o ipinatutupad ito sa kasalukuyan. 3. Ipakita ang gawaing ito sa malikhaing paraan.
1. Piniling dokumento sa pagkabuo ng karapatang pantao: ________ 2. Karapatang pantaong nakapaloob sa dokumento na nagaganap/ipinatutupad sa kasalukuyan: ____________________ 3. Malikhaing Gawain: ______________________________________ (Maaaring role playing, pagsulat ng tula o sanaysay, pag-awit at iba pa)
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang karaniwang karapatang pantao ang ipinakita sa malikhaing gawain? 2. Ano ang patunay na nagaganap at ipinatutupad sa kasalukuyan ang mga naturang karapatang pantao? 3. Nararapat bang maging bahagi ng buhay ng mamamayan ang mga nabanggit na karapatang pantao? Bakit?
356
Mungkahing Gawain Gawain A. Three Cards Diagram. Kompletuhin ang datos na hinihingi sa bawat card. Pagkatapos, sagutin ang sumusunod na tanong. Mga Dokumento sa Pagkabuo ng mga Karapatang Pantao
Mga Nakapaloob na Karapatang Pantao
Kahalagahan ng mga Karapatang Pantao
* * * *
* * * *
* * * *
Para sa iyo, ano ang pinakamahalagang dokumentong may kaugnayan sa mga karapatang-pantao? Bakit? ________________________________________________________ ________________________________________________________ Paksa: Ang Universal Declaration of Human Rights at ang Bill of Rights Talakayin ang datos tungkol sa UDHR o Universal Declaration of Human Rights na nakapaloob sa Learner’s Module. Maaaring gumamit ng diyagram sa pagtalakay nito. Nasa ibaba ang mungkahing diyagram.
UDHR
1948
1946
357 1945
Itala ang mahalagang nangyari sa bawat taon. Itala ang datos tungkol sa UDHR.
Isunod ang pagtalakay sa Bill of Rights ayon sa Saligang-Batas ng Pilipinas ng 1987. Ipasagot ang sumusunod na tanong. 1. Ano ang UDHR? 2. Paano nabuo ang UDHR? 3. Sino si Eleanor Roosevelt? Bakit siya naging tanyag sa kasaysayan? 4. Ano ang mahahalagang nilalaman ng UDHR? 5. Tungkol saan ang Bill of Rights? 6. Bakit ito mahalagang bahagi ng ating Saligang Batas? 7. Ano ang kaugnayan ng UDHR at Bill of Rights? 8. Katanggap-tanggap ba sa iyo ang mga nilalaman ng dalawang dokumento? Bakit mo nasabi? Gawain 11. Kung Ikaw Ay... Ang gawaing ito ay pagsasagawa ng human diorama. Ipakikita sa bawat pagtatanghal ng diorama ang iba’t ibang sitwasyong maaaring kaharapin ng mga mamamayan sa bansa na may kinalaman sa kanilang mga karapatang pantao. Dito susuriin ang bahaging ginagampanan ng mga karapatang pantao upang mapangalagaan ang kapakanan at dignidad ng bawat tao. Ilahad sa mga mag-aaral ang sumusunod na panuto at ipasagot ang pamprosesong mga tanong. 1. Maging kabahagi ng isang pangkat at pumili ng isang sitwasyon sa loob ng kahon.
358
Kung ikaw ay dinadakip.
Kung ikaw ay nililitis.
Kung ikaw ay maysakit.
Kung ang iyong bahay ay hinahalughog.
Kung ikaw ay pinagbibintangan.
Kung ikaw ay nakakulong.
Kung ikaw ay napasailalim sa isang pagsisiyasat o imbestigasyon.
Kung ikaw ay pipili ng susunod na opisyal ng pamahalaan.
Kung ikaw ay babae, matanda, o may kapansanan.
2. Bibigyan ng pagkakataon ang lahat ng pangkat na ihanda ang mga miyembro nito sa pagtatanghal ng human diorama. 3. Maaaring gumamit ng kagamitang pantulong at akmang kasuotan sa pagtatanghal. 4. Sa aktuwal na pagtatanghal, mistulang mga estatwa ang lahat ng miyembro sa diorama. 5. Magtalaga ng isa hanggang dalawang miyembro na magpapaliwanag ng diorama. 6. Isaalang-alang ang mga pamantayan sa pagmamarka ng human diorama gamit ang sumusunod na rubric. Rubric sa Pagmamarka ng Human Diorama
Pamantayan
Deskripsiyon
Detalye at Pagpapaliwanag
Wasto ang detalyeng inilahad sa gawain; malinaw ang pagpapaliwanag sa ipinakitang diorama; mahusay na naiugnay ang angkop na karapatang pantao sa nakatalagang sitwasyon Angkop ang ipinakitang scenario sa diorama patungkol sa nakatalagang paksa; akma ang kagamitang pantulong at kasuotang ginamit sa pagtatanghal
Pagbuo ng Human Diorama
Pagkamalikhain
Masining ang pagpapakita ng diorama; may wastong blocking, puwesto, at paglalagay ng kagamitan. Kabuuan
Puntos
Nakuhang
Puntos
15
10
5 30
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang mga karapatang pantao na binigyang-diin sa mga ipinakitang diorama? 2. Paano napangalagaan ng mga karapatang pantao ang kalagayan ng mga mamamayan batay sa mga ipinakitang sitwasyon sa diorama? 3. Ano ang nararapat gawin upang higit na mapabuti ang pamumuhay ng mamamayan batay sa mga nakapaloob na karapatang pantao sa UDHR at sa Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas? 359
Gawain 12. Mga Scenario: Paglabag at Hakbang Layunin ng gawaing ito na maipakita ng mga mag-aaral ang kanilang kamalayan sa mga sitwasyong nagaganap sa bansa o iba pang bahagi ng daigdig na may kinalaman sa paglabag sa karapatang pantao. Sinusubok din sa gawaing ito ang sariling kaalaman ng mga mag-aaral hinggil sa mga hakbang na dapat gawin bilang mamamayan. Ilahad ang mga panuto batay sa sumusunod na bilang: 1. Kumuha ng larawan o artikulo sa pahayagan/Internet ng mga balita o sitwasyon ng bansa o iba pang panig ng daigdig na may paglabag sa karapatang pantao. 2. Buuin ang diyagram at sagutin ang hinihinging datos. Isunod ang talakayan sa pagsagot ng pamprosesong mga tanong. Magbigay ng detalye sa larawan o artikulo/panayam
Idikit ang larawan o artikulo
Mga Karapatang pantaong nilabag batay sa nakuhang datos/panayam
Mga hakbang na dapat isagawa bilang mamamayan kaugnay sa naturang paglabag
Pamprosesong mga Tanong 1. Bakit nagpapakita ng paglabag sa karapatang pantao ang iyong nakuhang larawan, artikulo, o isinagawang panayam? 2. Paano ito nakaaapekto sa buhay ng taong biktima ng paglabag sa karapatang pantao at sa lipunang kaniyang kinabibilangan? 3. Ano ang iyong maaaring imungkahi/isagawa upang maiwasan ang paglubha ng mga sitwasyong dulot ng paglabag sa mga karapatang pantao? 360
Mungkahing Gawain Gawain. Photo Bucket. Gamit ang bond paper, gumuhit ng isang simbolo/bagay na may kaugnayan sa mga karapatang pantao. Pagkatapos, punan ng mga larawang nagpapakita ng pagsasakatuparan ng mga mamamayan sa karapatang pantao ang loob ng simbolo/bagay. Ipaliwanag ang gawang photo bucket. Isaalang-alang ang sumusunod na pamantayan sa pagmamarka ng photo bucket.
Pamantayan Nilalaman/Larawan
Paliwanag
Pagkamalikhain
Rubric para sa Photo Bucket Deskripsiyon May lima o higit pang angkop na nilalaman/ larawan ang makikita sa photo bucket Mahusay na naipaliwanag ang iginuhit na simbolo at mga nakapaloob na larawan sa photo bucket Malikhain ang pagkadisenyo. Mahusay ang kombinasyon ng kulay at pagsasaayos ng mga larawan Kabuuan
Puntos
Nakuhang Puntos
8
7
5
20
Paksa: Mga Organisasyong Nagtataguyod sa Karapatang Pantao Talakayin sa klase ang iba’t ibang organisasyon, pandaigdigan man o pambansa, na nagtataguyod ng mga karapatang pantao. Kailangang maipakita ang kahalagahan ng mga organisasyong ito at masuri ang adbokasiyang binibigyang-tuon ng bawat isa. Pagkatapos ay ipasagot ang susunod na gawain.
361
Gawain 13. Hagdan ng Pagsasakatuparan Pumili ng isang organisasyong nagtataguyod ng karapatang pantao sa daigdig o sa ating bansa. Magsaliksik sa piniling organisasyon. Pagkatapos ay buuin ang diyagram batay sa hinihingi ng bawat baitang sa hagdan. Isulat ang sagot sa ilalim ng baitang. Aksiyong isinagawa Isyung binigyang-pansin
Adbokasiya ng Organisasyon
Mga Gabay na Tanong 1. Nararapat ba na pagtuunan ng pansin ng iyong piniling organisasyon ang isyung inilahad sa diyagram? Bakit? 2. Makatuwiran ba ang aksiyong isinagawa ng organisasyon upang maitaguyod/mapangalagaan ang karapatang pantao ng mga sangkot/biktima? Bakit mo nasabi? 3. Kung ikaw ang pinuno ng nasabing organisasyon, anong hakbang o solusyon ang iyong isasakatuparan upang matugunan ang naturang isyung may kaugnayan sa karapatang pantao?
362
Paksa: Mga Karapatan ng Bata Bigyang pansin sa bahaging ito ang pagkilala sa mga karapatan ng bata bilang mahalagang bahagi ng mga karapatang pantao. Ang pagbibigay ng sapat na pansin sa mga karapatang ito ay makatutulong upang ang kabataan ay maging kapaki-pakinabang na bahagi ng lipunan.
Gawain 14. Triple Venn Diagram Nilalayon ng gawaing ito na tukuyin ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga karapatang pantao batay sa UDHR, Bil of Rights, at Children’s Rights.
Bill of Rights
UDHR
Children’s Rights
Batay sa diyagram, ano ang iyong konklusyon tungkol sa mga karapatang pantao na inilahad sa tatlong dokumento?
Paksa: Ang mga Karapatang Pantao at ang Pagkamamamayan Sa pagtalakay ng paksang ito, nararapat na maiugnay ang mga karapatang pantao sa pagkamamamayan ng isang tao sa bansa. Bigyangdiin ang bahaging ginagampanan ng mga karapatang pantao upang magkaroon ng mga mamamayang handang ipaglaban ang kanilang mga karapatan at upang matiyak ang kanilansg pagiging aktibo sa paglahok sa mga gawaing politikal at sibiko. 363
Gawain 15. Pagsusuri Ipasagot ang sumusunod na tanong. Nasa ibaba ang inaasahang sagot ng mga mag-aaral. 1. Ano ang tungkulin ng pamahalaan sa pagkilala nito ng mga karapatang pantao ng mga mamamayan? Inaasahang sagot: Tungkulin ng pamahalaan na itaguyod ang mga karapatang pantao ng mga mamamayan. 2. Magbigay ng isang patunay na ginagampanan ng pamahalaan ang tungkulin nito sa pagkilala ng mga karapatang pantao ng mga mamamayan. Inaasahang sagot: Unang tungkulin: Ipagkaloob ang paggalang ng bawat
tao;
mamamayan
Pangalawang laban
sa
tungkulin:
pang-aabuso
Pangalagaan ng mga
ang
mga
karapatan nito;
Pangatlong tungkulin: Magsagawa ng mga positibong aksyon upang lubos na tinatamasa ng mga mamamayan ang ginhawang dulot ng mga karapatang-pantaong ito. 3. Sa mga antas ng kamalayan sa pag-unawa at pagsakatuparan ng karapatang pantao ng mga mamamayan, alin ang pinakamahalaga sa mga ito? Bakit? Inaasahang
sagot:
Antas
4,
sapagkat
ipinakikita
dito
ang
mamamayang may kamalayan, aktibo, at malayang pagtatanggol sa mga karapatang-pantao sa pamamagitan ng matatag at sama-samang pagsisikap. 4. Ano ang mga
katangiang dapat
taglayin
ng isang aktibong
mamamayang mulat sa mga taglay nitong karapatan? Inaasahang sagot: Paggiit ng mga karapatang-pantao, aktibong paglahok at pagtugon sa tungkulin at mga karapatan bilang mamamayan 364
Mungkahing Gawain Gawain C. Pagkompleto ng Diyagram. Sagutin ang sumusunod na tanong at ilagay ang sagot sa diyagram. Ano ang isang karapatang-pantaong taglay ng mamamayan batay sa pinagaralng dokumento? Ano ang mga hakbang na dapat gawin ng pamahalaan upang higit na mapalakas at mapangalagaan ang nasabing karapatang pantao?
Ano ang magiging epekto sa pamumuhay ng tao kung tunay na mapapalakas at mapapangalagaan ng pamahalaan ang mga karapatang pantao?
Karapatang Pantao:
Dapat gawin ng pamahalaan:
Epekto sa Pamumuhay ng Tao:
PAGNILAYAN at UNAWAIN Pagkatapos ng mga talakayan at gawain sa yugto ng Paunlarin tungkol sa mga karapatang pantao, palalimin ang pagkaunawa ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagpapagawa ng gawaing hahamon sa kanilang kritikal at malikhaing pag-iisip. Inaasahang mauunawaan
ng
mga
mag-aaral
ang
tunay
na
ginagampanan ng mga karapatang pantao ng mga mamamayan sa pagharap sa mga isyung panlipunan na tinalakay sa tatlong modyul.
365
Gawain 16. Mga Isyu at Karapatang Pantao Sa gawaing ito, bigyan ng sapat na panahon na muling balikan ng mga mag-aaral ang mga isyu at hamong panlipunang tinalakay sa tatlong modyul. Ipasunod sa mga mag-aaral ang sumusunod na panuto sa pagsagot ng gawain. Kompletuhin ang diyagram kaugnay ng mga isyu at hamong panlipunang tinalakay sa mga nakaraang modyul at sa mga karapatang pantaong taglay ng bawat mamamayan. Isunod ang pagtalakay sa gawain sa pamamagitan ng pagsagot sa pamprosesong mga tanong. 5
Isyu at hamong panlipunan na tinalakay sa ______ Markahan 1
Bilang mag-aaral, ano ang iyong maaaring gampanan/gawin upang matugunan ang isyu/hamon? Ano ang epekto nito sa tao, pamayanan, at bansa?
4
2 Ano ang mga hakbang na maaaring imungkahi/gawin ng pamahalaan upang matugunan ang isyu/hamon? Ano ang mga karapatang pantao ang hindi umaayon/ nilalabag sa naturang isyu?
3
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang kaugnayan ng mga karapatang pantao sa mga isyu at hamong panlipunan na kinakaharap ng mga Pilipino sa kasalukuyan? 2. Paano makatutulong sa iyo ang pagkakaroon ng kaalaman sa mga 366
karapatang pantao sa pagtugon sa iba’t ibang isyu at hamong panlipunan? 3. Bilang mag-aaral, aling karapatang pantao na iyong taglay ang makasasagot sa problema ng edukasyon sa kasalukuyan?
Gawain 17. My IRF Clock Muling balikan ang My IRF Clock at muling ipasagot sa mga mag-aaral ang focus question ng yunit. Sa pagkakataong ito ay ipasulat ang kanilang mga sagot sa bahagi ng Refined Idea. Tingnan kung paano nabago ang sagot ng mga mag-aaral mula sa Initial Idea patungong Refined Idea.
Final
Refined
Initial
Inaasahan na sa pagkakataong ito ay may malalim na pagunawa ang mga mag-aaral sa paksa ng karapatang pantao at kung paano ito nakatutulong sa pagsagot sa mga isyu at hamong panlipunan sa bansa. Nararapat na kanilang magamit ang mga konseptong ipinaliwanag sa aralin na ito sa pag-aaral ng iba’t ibang paraan ng politikal na pakikilahok sa ating lipunan na tatalakayin sa Aralin 3 ng modyul na ito.
367
Lagumang Pagsusulit I. Knowledge Level Pag-alam sa Tiyak na Kaalaman.Piliin ang titik ng wastong sagot. 1. Dokumentong naglimita sa kapangyarihan ng hari ng England noong 1215 at nagbigay ng ilang karapatan ng mga taga-England. A. Magna Carta
B. Bill of Rights
C. Cyrus’ Cylinder
D. The First Geneva
Convention 2. Tinawag itong “International Magna Carta for All Mankind” dahil naglalahad ang dokumentong ito ng mga karapatang pantao ng bawat indibidwal at tinanggap ng UN General Assembly noong 1948. A. Bill of Rights
B. Magna Carta
C. Universal Declaration of Human Rights
C. Preamble
3. Ito ang pinakamataas na antas ng kamalayan sa pag-unawa at pagsakatuparan ng mga karapatang pantao ng isang mamamayan. A. Limitadong Pagkukusa B. Pagpapaubaya at Pagkakaila C. Kawalan ng pagkilos at Interes D. Militance, Pagsasarili, at Pagkukusa
4. Sa dokumentong ito mababasa ang mga karapatang pantao na maigting na pinahahalagahan ng Republika ng Pilipinas. A. Artikulo III ng Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas B. Artikulo I ng Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas C. UDHR D. Preamble, Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas
368
5. Ang sumusunod na pahayag ay mga karapatan ng mga bata maliban sa pagkakaroon ng ___ (D) A. ligtas at malusog na buhay. B. proteksiyon laban sa lahat ng pang-aabusong pisikal, seksuwal, at mental. C. mabuting pangangalagang pangkalusugan. D. sariling pagpapasya sa lahat ng nais niyang gawin
II. Process/Skill Level Pagbuo ng Stair Organizer Kompletuhin ang stair organizer sa pamamagitan ng pagtala sa bawat hakbang ng hagdan ng dokumentong may kaugnayan sa mga karapatang pantao. Isulat sa loob ng kahon sa bawat hakbang ng hagdan ang halimbawa ng karapatang pantaong nakapaloob sa dokumento. Isulat ang situwasyon na nagpapakita ng mamamayang isinasakatuparan ang kaniyang karapatang pantao.
3 2 1
369
III. Understanding Level Tanong at Sagot
Unawain ang pahayag sa loob ng kahon at sagutin
ang sumusunod na tanong. Ayon sa Facilitator’s Manual on Human Rights Education (2003), ang ikalawa sa apat na antas ng kamalayan sa pag-unawa at pagsakatuparan ng karapatang pantao ng isang mamamayan ay ang “limitadong kaalaman tungkol sa mga karapatang pantao ngunit may pagtanggi o kawalan ng interes na igiit ang mga karapatang ito.”
1. Para sa iyo, ano ang dahilan ng pagkakaroon ng limitadong kaalaman ng mamamayan tungkol sa mga taglay niyang karapatang pantao? ________________________________________________________ ________________________________________________________ 2. Bilang mag-aaral, paano mo maipakikita ang iyong interes sa paggiit ng iyong karapatang pantao? ________________________________________________________ ________________________________________________________ Naging inspirasyon ang Universal Declaration of Human Rights (UDHR) sa maraming mambabatas at opisyal mula sa iba’t ibang bansa. Kaisa ang pamahalaan ng Pilipinas na nagbigay ng maigting na pagpapahalaga sa dignidad at mga karapatan ng bawat tao sa iba’t ibang panig ng daigdig. 3. Bakit naging inspirasyon ang UDHR sa maraming mambabatas at opisyal ng pamahalaan sa maraming bansa sa daigdig? ________________________________________________________ ________________________________________________________
370
4. Ano ang patunay na binigyan ng pamahalaang Pilipino ng maigting na pagpapahalaga sa dignidad at mga karapatan ng bawat mamamayan? ________________________________________________________ ________________________________________________________
5. Ano ang isang isyung panlipunan na kasalukuyang kinakaharap ng bansa? Anong karapatang pantao ang iyong maigigiit sa pagtugon sa isyung ito? Ipaliwanag. ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________
ARALIN 3: Politikal na Pakikilahok PAUNLARIN Ang bahagi ng PAUNLARIN ay naglalayong ipaunawa sa mga magaaral ang paksa. Sinusubok ng bahaging ito ang kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng mga mapanghamong gawain. Kasabay nito ang iyong paggabay sa kanila sa pag-unawa ng paksang tatalakayin. Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na magiging maliwanag sa mga magaaral ang iba’t ibang paraan ng politikal na pakikilahok na kanilang magagamit sa pagsasabuhay ng kahulugan ng isang malawak na kahulugan ng isang mamamayan. Bilang guro, tungkulin mong gabayan sila sa pagwawasto ng kanilang mga paunang kaalaman ukol sa paksa.
Gawain 18. Suriin Natin! Pagkatapos talakayin ang panimula ng aralin at ang pagboto bilang tradisyonal na paraan ng politikal na pakikilahok ay ipagawa ang gawaing ito. Layunin ng gawaing ito na alamin ang pagkaunawa ng mga mag-aaral sa paksa sa pamamagitan ng pagsusuri sa mga larawan. Sundin ang sumusunod na panuto. 371
1. Ipasuri sa mga mag-aaral ang mga larawan sa graphic organizer. 2. Ipasulat ang kanilang nakikita sa larawan. 3. Ipasulat din ang kanilang reaksyon sa mensaheng nais iparating ng larawan. Mahalagang maipahayag ng mga mag-aaral ang kanilang reaksyon. 4. Ang gawaing ito ay maaaring sa paraang pasulat o gamitin para sa isang talakayan ng buong klase.
Ano ang iyong nakikita sa larawan? ________________________________ Ano ang iyong reaksyon sa larawan? _________________________________ _________________________________ _________________________________ Sanggunian:Vera Files. (2013, February 1). Democracy at Gunpoint: Election-Related Violence in the Philippines. Retrieved March 26, 2014, from Vera Files: http://verafiles.org/taf-vera-files-to-launch-democracy-at-gunpoint-election-relatedviolence-in-the-philippines/
Ano ang iyong nakikita sa larawan? ________________________________ Ano ang iyong reaksyon sa larawan? _________________________________ _________________________________ _________________________________ Sanggunian: The 11th Commandment for Voters. (2013, May 9). Retrieved March 26, 2014, from Bicol Mai: Bicolandia's Only Regional Newspaper: http://www.bicolmail.com/2012/?p=8488
372
Ano ang iyong nakikita sa larawan? ________________________________ Ano ang iyong reaksyon sa larawan? _________________________________ _________________________________ _________________________________ Sanggunian: National Ctizens' Movement for Free Elections (NAMFREL). (n.d.). Anti-Political Dynasty bill finally tackled in Congress; would cover all national and local elective positions. Retrieved March 26, 2014, from http://www.namfrel.com.ph/v2/news/bulletinv2n14-anti_political_dynasty.php
Ano ang iyong nakikita sa larawan? ________________________________ Ano ang iyong reaksyon sa larawan? _________________________________ _________________________________ _________________________________ Sanggunian: Sun Star. (n.d.). Retrieved March 26, 2014, from Vote Buying: http://gallery.sunstar.com.ph/keyword/vote%20buying/
Pamprosesong mga Tanong 1. Ano ang pinatutungkulan ng mga larawan? 2. Ano ang mensaheng nais iparating ng mga larawan patungkol sa pagboto? 3. Bakit mahalaga para sa mamamayan ng isang bansa ang bumoto?
373
Mungkahing Gawain Suriin Natin! Katulad din ito ng naunang gawain ngunit sa halip na pagsusuri ng larawan ay mga headlines ang kanilang susuriin.
Seven dead in Philippine election day eviolence www.inquirer.net 04/13/14
PNP: Violence worse than 2010 barangay elections; 22 killed www.inquirer.net 10/29/13
374
Ano ang mensahe ng headline? ________________________________ Ano ang iyong reaksyon sa headline? _________________________________ _________________________________ _________________________________
Ano ang mensahe ng headline? ________________________________ Ano ang iyong reaksyon sa headline? _________________________________ _________________________________ _________________________________
Casesofvote-buying reportednationwide
Ano ang mensahe ng headline? ________________________________
www.inquirer.net 04/14/13
Ano ang iyong reaksyon sa headline? _________________________________ _________________________________ _________________________________
Paksa: Civil Society Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa civil society. Bigyang-diin ang kahalagahan ng papel na ginagampanan nito para sa politikal na pakikilahok. Bigyang liwanag din kung paano nagpapakita ng isang mamamayang may pananagutan ang paglahok sa civil society. Gawain 19. Tukoy-Salita Pagkatapos ipabasa sa mga mag-aaral ang unang bahagi ng teksto ng aralin ay ipagawa ang gawaing ito. Tinataya ng araling ito kung naikintal ba sa kaisipan ng mga mag-aaral ang mahahalagang termino at konsepto ng talakayan tungkol sa civil society. Civil society
POs NGOs Local Government Code FUNDANGO DJANGO
PACO GRIPO
1. Ito ang sektor ng lipunan na binubuo ng mga nakikilahok sa mga kilos protesta, mga lipunang pagkilos, at mga voluntary organization. 2. Ang samahang ito ay naglalayong protektahan ang interes ng mga miyembro nito. 3. Nilalayon ng samahang ito na suportahan ang mga programa ng mga grassroots organization. 4. Ipinapakita ng batas na ito ang kahalagahan ng papel na ginagampanan ng mga NGO at PO.
5. Ito ang uri ng NGO na nagbibigay ng tulong pinansiyal sa mga POs para tumulong sa mga nangangailangan. 6. Ito ay nagbibigay suporta sa mga komunidad sa pamamagitan ng pagbibigay ng ligal at medikal na mga sertbisyo. 7. Ito ay binubuo ng mga propesyonal at ng mga galing sa sektor ng akademiya. 8. Ito ang tawag sa mga PO na binuo ng pamahalaan.
9. Ang layunin ng council na ito ay bumuo ng isang plano Local para makamit ang kaunlaran ng mga lokal na pamahalaan. Development Council POs 375
10. Dito kabilang ang mga sectoral group na kinabibilangan ng kababaihan at kabataan.
Gawain 20. Civil Society Organizations Mapping Ang layunin ng gawaing ito ay matukoy ng mga mag-aaral ang mga civil society organization na nasa kanilang komunidad. Ito ay unang bahagi lamang ng gawain na kanilang tatapusin sa kanilang performance task. Upang maisagawa ang gawain ay sundin ang sumusunod na panuto: 1. Ang mga mag-aaral ay hahatiin sa mga pangkat. 2. Tutukuyin ng mga mag-aaral ang mga civil society organization na makikita sa kanilang komunidad. 3. Kanilang tutukuyin ang sector ng lipunan na kinakatawan ng mga samahang ito. 4. Kanilang aalamin ang mga tungkulin at programa ng mga samahang ito. 5. Mula sa datos na nakalap ay tutukuyin ng mga mag-aaral kung anong sektor ng kanilang komunidad ang walang representasyon sa mga samahang ito.
Pamprosesong mga Tanong: 1. Ano-ano ang mga civil society organization ang matatagpuan sa inyong komunidad? 2. Anong uri ito ng NGO/PO? 3. Anong mga sektor ang kanilang kinakatawan? 4. Ano-ano ang mga tungkulin ng mga civil society organization na ito? 5. Anong sektor sa inyong lipunan ang walang representasyon sa mga civil society organization?
376
Paksa: Papel ng Mamamayan sa Pagkakaroon ng Mabuting Pamamahala Ipabasa sa mga mag-aaral ang teksto tungkol sa participatory governance. Maaaring simulan ang pagtalakay sa paksang ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng paliwanag sa terminong participatory governance. Maaaring kuhanin ang mga paunang kaalaman ng mga magaaral tungkol sa termino. Bigyang-diin ang kahalagahan ng pagsasagawa ng
participatory
governance
para
sa
pagbuo
ng
isang mabuting
pamahalaan.
Gawain 21. My One Minute Essay Layunin ng gawaing ito na matukoy ang natutuhan ng mga mag-aaral tungkol sa paksang participatory governance. Sundin ang sumusunod na panuto. 1. Magsusulat ang mga mag-aaral ng isang “sanaysay” sa loob ng isang minuto. 2. Ang sumusunod na mga tanong ang magsisilbing gabay sa mga magaaral: -
Ano ang iyong natutuhan tungkol sa paksang participatory governance?
-
Anong tanong ang hindi nasagot pagkatapos ng talakayan?
3. Pagkatapos ng isang minuto ay hayaan ang mga mag-aaral na basahin ang kanilang output sa harap ng klase. 4. Pansining mabuti ang sagot ng mga mag-aaral at tingnan kung anong bahagi ng paksa ang nararapat balikan upang maging malinaw sa kanila ang pag-unawa sa participatory governance.
377
5. Pansinin din kung ilang mag-aaral ang walang naisulat. Maaari itong tingnan bilang indikasyon na may bahagi ng talakayang hindi malinaw sa kanila.
My One Minute Essay Ano ang iyong natutuhan tungkol sa paksang participatory governance? Anong tanong ang hindi nasagot pagkatapos ng talakayan?
Mungkahing Gawain Gawain. 3-2-1 Summary Ang gawaing ito ay isasagawa pagkatapos ng talakayan sa paksang participatory governance. Sundin ang sumusunod na panuto. 1. Maglilista ang mga mag-aaral ng tatlong bagay na kanilang natutuhan. 2. Magsusulat sila ng dalawang tanong na nabuo sa kanilang kaisipan pagkatapos ng talakayan. 3. Magsulat ng isang kahalagahan ng paksang pinag-aralan.
3 2 1
378
Gawain 22. Compare and Contrast Matrix Layunin ng gawaing ito paghambingin ang dalawang case study ng participatory governance na tinalakay sa Learner’s Module: ang Porto Alegre, Brazil at Lungsod ng Naga, Pilipinas. Sundin ang sumusunod na panuto. 1. Ipahambing sa mga mag-aaral ang naging karanasan ng Porto Alegre at Lungsod ng Naga sa pagsasagawa ng participatory governance. 2. Gamitin bilang batayan ng paghahambing ang mga criteria na nakalagay sa unang kolum ng compare and contrast matrix. 3. Maaaring talakayin sa buong klase ang kanilang naging sagot sa gawain. 4. Maaaring gamitin sa talakayan ang pamprosesng mga tanong.
Porto Alegre, Brazil Layunin
Paraan ng Participatory Governance Epekto
Magamit nang husto ang badyet ng lokal na pamahalaan upang matugunan ang mga suliraning kinakahrap ng mga mamamayan Participatory budgeting
Pag-unlad ng antas ng pamumuhay ng mga mamamayan ng Porto Alegre Nakapagbigay ang pamahalaan ng mas maraming serbisyo Bumaba ang infant
379
Lungsod ng Naga, Pilipinas Mapalawak ang papel ng mamamayan sa pagbuo at pagpapatupad ng mga programa ng bayan
Pagbuo ng Naga City People’s Council (NCPC) Participatory budgeting Nagkaroon ng tiwala ang pamahalaan at mamamayan sa isa’ t isa Mas naging aktibo ang mga mamamayan sa pakikilahok sa mga programa ng lokal na pamahalaan.
Papel ng Mamamayan
Papel ng Pamahalaan
mortality rate ng Porto Alegre Nakikisangkot ang mamamayan sa pagbalangkas ng badyet ng lokal na pamahalaan Kasama rin ang mamamayan sa pagtaya sa naging paggamit ng budget noong nakaraang taon
Kasama sa pagbuo ng mga programa/ordinansa ng lokal na pamahalaan. Aktibong nakikilahok ang tao sa pagbuo ng participatory budgeting
Pinalawak ang papel ng Binuksan ang maraming mamamayan sa oportunidad para makipagbalangkas ng badyet. lahok ang mamamayan sa pamamahala.
Pamprosesong mga Tanong 1. Paano nagkakapareho ang paraan ng participatory governance sa Porto Alegre at sa Lungsod ng Naga? 2. Paano nagkakaiba ang paraan ng participatory governance sa Porto Alegre at sa Lungsod ng Naga? 3. Ano ang mga kalakasan at kahinaan ng dalawang paraan ng participatory governance? 4. Paano naipakita ng dalawang paraan ng participatory governance ang kahalagahan ng mamamayan sa pamamahala?
380
Gawain 23. Tsart ng Mabuting Pamamahala Subukin ang pag-unawa ng mga mag-aaral tungkol sa kanilang binasa tungkol sa konsepto ng mabuting pamamahala o good governance sa pamamagitan ng pagkompleto sa tsart sa ibaba. Isang paraan ng pagsasakatuparan ng kapangyarihang mangasiwa sa “economic and social resources” ng bansa para sa kaunlaran nito
proseso kung saan ang mga pampublikong institusyon ay naghahatid ng kapakanang pampubliko, nangangasiwa sa pag-aaring yaman ng publiko, at tinitiyak na mapangalagaan ang mga karapatang pantao, maging malaya sa pang-aabuso at korapsyon, at may pagpapahalaga sa rule of law.
Batay sa sagot ng mag-aaral.
ayon sa OHCHR
ayon sa sariling pagkaunawa
ayon sa World Bank at IDA
Good Governance
Ano ang dapat gawin ng pamahalaan?
Ano ang partisipasyon ng mamamayan?
Batay sa sagot ng mag-aaral.
Batay sa sagot ng mag-aaral.
Gawain 24. Hagdan Patungong Mabuting Pamamamahala Ang gawaing ito ay naglalayong tukuyin kung iyong naunawaan ang mahahalagang konsepto ng politikal na pakikilahok. Sundin ang sumusunod na panuto. 1. Isusulat ng mga mag-aaral ang titik ng wastong salitang matatagpuan sa kahon ng ladder graphic organizer.
381
2. Ang ladder graphic organizer ay tumutukoy sa iba’t ibang paraan ng political na pakikilahok ng mga mamamayan mula sa tradisyonal hanggang sa lumawak na konsepto nito. 3. Pangunahan ang pagwawasto ng kasagutan ng mga mag-aaral. 4. Bilang paglalagom, ipapaliwanag sa mga mag-aaral ang ugnayan ng mga salitang nasa graphic organizer. G F B K
C
E
N
D
I M
H A A. advocacy campaign E. participatory governance I. public hearing M. public consultation
J
L
B. paglahok sa civil society F. demand sa pamahalaan J. participatory budgeting N. voluntary organizations
O C. kilos protesta G. mabuting pamamahala K. pagboto
D. lipunang pagkilos H. NGOs L. POs
O. paglahok sa pagbuo at pagpapatupad ng programa kasama ang pamahalaan
PAGNILAYAN at UNAWAIN Pagkatapos linangin ang kaalaman ng mga mag-aaral ukol sa paraan ng politikal na pakikilahok ay hamunin naman sila upang pagnilayan ang mga kaalamang ito para sa mas malalim na pag-unawa. Ang bahaging ito ng module ay puno ng mga gawaing susubok sa kritikal na pag-iisip ng mga mag-aaral. Inaasahang sa pagtatapos ng bahaging ito ay may malalim nang pag-unawa ang mga mag-aaral tungkol sa aralin. 382
Gawain 25. Katangian ng Aktibong Mamamayan Ang gawaing ito ay pagpapatuloy ng Gawain 3. Sundin ang sumusunod na panuto. 1. Atasan ang mga mag-aaral na balikan ang kanilang output sa Gawain 3. 2. Gamit ang natutuhan ng mga mag-aaral sa buong modyul ay atasan ang mga mag-aaral na baguhin/ayusin/panatilihin ang kanilang listahan ng mga katangian ng isang aktibong mamamayan. 3. Kanilang ipaliliwanag ang dahlia kung bakit nila binago/inayos/pinanatili ang mga katangiang nasa listahan. Pamprosesong mga Tanong 1. Ano-ano ang mga nabagong katangian ng isang aktibong mamamayan? 2. Ano-ano naman ang mga katangiang napanatili sa listahan? 3. Ano ang inyong ginawang batayan para sa pagbabago at pagpapanatiling ito?
Gawain 26. My IRF Clock Sa huling pagkakataon ay muling balikan ang My IRF Clock. Sa puntong ito ay atasan ang mga mag-aaral na muling sagutin ang katanungang “Ano ang iyong maaaring gawin para tugunan ang mga isyung panlipunan sa kasalukuyan?”. Isusulat nila ang kanilang sagot sa bahagi ng Final. Ipapansin sa mga mag-aaral kung paano nabago ang kanilang mga sagot mula sa Initial, Refined, hanggang Final. Tingnan kung nakamit ng mga mag-aaral ang inaasahan sa kanilang pag-unawa. 383
Final
Refined
Initial
Lagumang Pagsusulit Gawain: Tama o Mali. Tukuyin kung ang sumusunod na pangungusap ay Tama. Kung hindi naman ay isulat ang Mali. 1. Ang pagboto ay isang halimbawa ng tradisyonal na paraan ng politikal na pakikilahok. 2. Ang mga mamamayang lumalahok sa mga kilos protesta, lipunang pagkilos, at sa mga NGO at PO ay bumubuo sa civil society. 3. Ang mga people’s organization ay tumutukoy sa mga voluntary organization na naglalayong protektahan ang interes ng mga miyembro nito. 4. Ang participatory governance ay isang uri ng pansibikong pakikilahok kung saan ang mga ordinaryong mamamayan ay katuwang ng pamahalaan sa pagbalangkas at pagpapatupad ng mga solusyon sa suliranin ng bayan. 5. Ang pagkatatag ng Naga City People’s Council ay naaayon sa participatory governance.
384
6. Ang politikal na pakikilahok ay ang interaksiyon ng mga ahensiya at opisyal ng pamahalaan sa corporate sector, civil society organization, at mga partido politikal. 7. Ang participatory budgeting ay ang proseso kung saan ang mga pampublikong institusiyon ay naghahatid ng kapakanang pampubliko, nangangasiwa sa pag-aaring yaman ng publiko at tinitiyak na mapangalagaan ang mga karapatang pantao, malaya sa pang-aabuso at pagpapahalaga sa rule of law. 8. Ang mga voluntary organization ay maaaring NGO o PO. 9. Ang mga grassroot support organization ay naglalalayong tulungan ang mga people’s organization. 10. Bukod sa mga lobbying ay nagsasagawa rin ng mga advocacy campaign ang mga NGO. Gawain: Pagbuo ng Tsart. Pag-ugnayin ang mga salitang nasa kahon upang makabuo ng mga pangungusap. 1. Grassroots organization Grassroot support organization Civil society 2. Porto Alegre Naga Participatory budgeting 3. Mabuting pamamahala Mamamayan Politikal na pakikilahok 4. Participatory Governance Pamahalaan Mamamayan 5. Transparency Accountability Mabuting pamamahala 385
Gawain: Pagsagot sa Tanong. (Understanding Level) Sagutin ang sumusunod na mga katanungan. 1. Bakit mahalagang ipatupad ang participatory governance sa mga lokal na pamahalaan? 2. Gaano kahalaga ang papel na ginagampanan ng civil society sa pagkakaroon ng mabuting pamamahala? 3. Ano ang papel ng mamamayan sa pagkamit ng mabuting pamamahala? ILIPAT/ISABUHAY Inaasahan na sa pagkakataong ito ay naunawaan na ng mga mag-aaral ang kinakailangang pag-unawa para sa buong modyul. Kaya naman, ang gawain sa bahaging ito ay hahamon sa kanila upang isabuhay ang mga pag-unawa at kakayahang kanilang natutuhan.
Gawain 27. Case Study: The Final Task Ang gawaing ito ay pagpapatuloy ng Gawain 20. Unawain ang sumusunod na panuto para magawa ng mga mag-aaral ang gawain. 1. Atasan ang mga mag-aaral na muling balikan ang Gawain 20 na may kaugnayan sa isinagawang mapping ng mga NGO at PO sa kanilang komunidad o barangay. 2. Ang bawat pangkat ay pipili ng isang NGO/PO na nais ipokus sa gawaing ito. Sa patnubay ng guro o kanilang magulang, hihingi ang bawat pangkat ng pahintulot na makapanayam sa mga opisyal ng NGO/PO. Ilahad sa liham ng pahintulot ang dahilan ng panayam at petsa kung kalian maaaring isagawa ang panayam. 3. Gawing gabay ang sumusunod na pormat sa pagsagawa ng Final Task, Panayam, at Konklusyon.
386
IMPORMASYON NG PANGKAT a. Baitang at seksiyon: ______________________________ b. Pangalan ng pangkat: ______________________________ c. Pinuno: _________________________________________ d. Mga Kasapi: ________________________ _______________________ ________________________ _______________________ NGO/PO na KAKAPANAYAMIN a. Pangalan ng NGO/PO: ______________________________ ________________________________________________ b. Kasapi ng Komunidad na Kinakatawan: _________________________________________________ _________________________________________________ c. Adhikain/ adbokasiya ng samahan: _________________________________________________ _________________________________________________
MGA TANONG SA PANAYAM: 1. Aktibo po ba ang inyong samahan sa kasalukuyan? 2. Nakikipag-ugnayan po ba ang inyong samahan sa pamahalaang Barangay/Bayan/Lungsod na inyong kinabibilangan? 3. May kinatawan po ba ang inyong samahan sa People’s Council ng inyong Pamahalaang Barangay/Bayan/ Lungsod? 4. Kung wala po kayong kinatawan sa People’s Council, ano po ang inyong paraan upang maiparating ang inyong adbokasiya sa mga opisyal ng pamahalaan? 5. Sa paanong paraan po aktibo ang inyong partisipasyon sa pamahalaan? 6. May mga pagkakataon po ba na nahihirapan ang inyong samahan na maiparating ang inyong adbokasiya sa pamahalaan? Bakit? 7. Ano po ang inyong mungkahi upang magkaroon ng boses at higit na maging aktibo ang inyong partisipasyon sa pamahalaan? 8. May mga paraan po ba kayo na mahikayat din ang iba pang miyembro ng inyong komunidad na mapabilang sa inyong samahan at adbokasiya? Ano-ano pong paraan ang inyong isinagawa/isasagawa?
387
4. Bubuo ang mga masg-aaral ng Evaluation Report tungkol sa isinagawang panayam. Isaalang-alang ang sumusunod na bahagi sa paggawa ng ulat: a. Unang Bahagi – Buod ng Panayam na kinabibilangan ng mga sagot ng kinapanayam na opisyal ng piniling NGO/PO. b. Ikalawang Bahagi – Paglahad ng kongklusiyon batay sa naging partisipasyon ng piniling NGO/PO sa pamahalaan. c. Ikatlong Bahagi – Pagbigay ng mungkahi/rekomendasyon sa kung paano higit na mapalalakas ang partisipasyon ng mga opisyal at miyembro ng piniling NGO/PO sa pamahalaan. 5. Ang sumusunod na mga pamantayan ang gagamitin sa pagmamarka. 6. Isunod ang pag-uulat sa klase.
PAGLALAGOM Bigyang-konklusyon ang asignatura ng Araling Panlipunan 10 sa pamamagitan ng pagtalakay sa nilalaman ng paglalagom sa Learner’s Module. Pinagtitibay dito ang ugnayan ng mga paksang tinalakay sa buong taon at kung paano tayo makatutulong bilang mamamayan upang bigyangkatugunan ang mga isyu at hamon sa ating lipunan.
388
Ipasagot ang Panghuling Pagsusulit.
Levels of Assessment
What will I assess?
Knowledge
Nasusuri ang naging pagbabago sa konsepto ng pagkamamamayan
Pagsasaayos ng mga kakailanganing dokumento ng isang dayuhang nasa hustong gulang
Knowledge
Multiple Choice Item
1. Anong Artikulo sa 1987 Saligang Batas ng Pilipinas nakapaloob ang mga batayan ng pagiging isang mamamayang Pilipino? A. Artikulo I B. Artikulo II C. Artikulo III D. Artikulo IV
Pagdulog sa isang Regional Trial Court hinggil sa kahilingan ng isang dayuhang mamamayan
Nasusuri ang naging pagbabago sa konsepto ng pagkamamamayan
D. Artikulo IV Ang artikulong ito ng 1987 Saligang Batas ay pinamagatang Pagkamamamayan. Nakapaloob dito ang mga batayan ng isang mamamayang Pilipino.
Pagsusuri ng hukuman sa ligalidad at authenticity ng mga isinumiteng dokumento
2. Ang dayagram sa itaas ay nagpapakita ng isang prosesong may kaugnayan sa pagkamamamayan ng isang tao. Anong ligal na proseso ito?
A. B. C. D. 389
Correct Answer and Explanation
ekspatrasyon naturalisasyon pagtatakwil repatrasyon
Pagpapalabas ng kautusan ng hukuman na kumikilala sa dayuhan bilang mamamayan ng Pilipinas
B. naturalisasyon Itinadhana ng 1987 Saligang Batas ng Pilipinas ang naturalisasyon ng isang dayuhan. Ang ipinapakita sa dayagram ay ang ligal na paraan ng pagsasagawa nito.
Knowledge
Nasusuri ang 3. Batay sa Facilitator’s bahaging Manual on Human ginagampanan ng Rights Education mga karapatang (2003), ano ang pantao upang pinakamataas na antas matugunan ang ng kamalayan sa pagiba’t ibang isyu at unawa at hamong panlipunan pagsakatuparan ng mga karapatang pantao ng mga mamamayan?
C. militance at pagkukusa Pinakamataas na antas ang may kamalayan, aktibo, at malayang pagtatanggol sa mga karapatang pantao
A. kawalan ng pagkilos B. limitadong pagkukusa C. militance at pagkukusa D. pagpapaubaya at pagkakaila Knowledge
390
Napahahalagahan ang papel ng isang mamamayan para sa pagbabagong panlipunan
4. Si Patrick ay nagdiwang ng kaniyang ikalabingwalong taong kaarawan. Bilang regalo sa kaniyang sarili, nagtungo siya sa tanggapan ng COMELEC (Commission on Elections) sa kanilang siyudad upang magpatala at makilahok sa pagpili ng mga susunod na mamumuno sa kanilang lugar. Anong tungkulin ng
A. Magparehistro at bumoto Itinatadhana sa 1987 Saligang Batas ng Pilipinas na ang mga mamamayan na may edad 18 pataas ay may karapatang makilahok sa ano mang uri ng eleksiyong pampamahalaan. Tungkulin ng bawat mamamayan na makilahok sa eleksiyon upang mabigyan siya ng
mamamayang Pilipino ang kaniyang ginampanan? A. Magparehistro at bumoto B. Pagiging matapat sa Republika ng Pilipinas C. Pakikipagtulungan sa mga may kapangyarihan D. Gumawa ng mga kapaki-pakinabang na gawain Knowledge
Napahahalagahan ang papel ng isang mamamayan para sa pagbabagong panlipunan
5. Ito ay uri ng boluntaryong organisasyon ng civil society na ang layunin ay tumulong sa mga programa ng mga grassroots organization. A. civil society B. non-governmental organization C. people’s organization D. trade union
Process/ Skills
Nasusuri ang naging pagbabago sa konsepto ng pagkamamamayan
6. Sino sa sumusunod ang maituturing na isang mamamayang Pilipino batay sa Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas? A. Si James na sumailalim sa
391
pagkakataon na pumili ng nararapat na mga pinuno ng pamahalaan.
B. non-governmental organization
Ang mga NGO o grassroot support organization ay naglalayon suportahan ang mga programa ng mga people’s organization o grassroots organization.
D. Lahat ng nabanggit Lahat ng situwasiyon na binanggit ay nakabatay sa 1987 Saligang Batas.
proseso ng naturalisasyon. B. Si Samantha na ang kaniyang mga magulang ay parehong mga Pilipino. C. Si Ramon na ipinanganak noong Pebrero 2, 1969 na ang ina ay Pilipino at piniling maging Pilipino. D. Lahat ng nabanggit. Process/ Skills
Nasusuri ang naging pagbabago sa konsepto ng pagkamamamayan
7. Alin sa sumusunod na sitwasyon ang nagpapakita ng lumawak na konsepto ng pagkamamamayan? A. Si Michael ay lumahok sa HARIBON Foundation. B. Si Rowel na naging pangulo ng kooperatiba ng kanilang barangay. C. Si Edna na nagpakita ng matinding pagtutol sa mga katiwalian sa pamahalaan. D. Si Angelo na kasama ng mga opisyal ng pamahalaan na bumabalangkas ng
392
B. Si Rowel na naging pangulo ng kooperatiba ng kanilang barangay.
Walang masama sa ginawa ni Rowel. Ngunit, ang ginawa nina Michael, Edna, at Angelo ay nagpapakita na mayroon silang magagawa para mapagbuti ang kapakanan ng buong bayan.
mga programa para sa bayan. Process/ Skills
Natatalakay ang pagkabuo ng mga karapatang pantao batay sa Universal Declaration of Human Rights at Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987
8. Ano ang pinakaangkop na interpretasyon sa larawan sa ibaba?
C. Nakapaloob din sa UDHR ang pagpapahalaga nito sa mga karapatan ng mga bata.
Ang mga binalangkas na karapatang pantao sa UDHR ay para sa bawat indibidwal: maging bata man o matanda. A. Kabilang ang mga bata sa pagbalangkas ng UDHR. B. Sila ang mga batang nakinabang sa mga karapatang pantaong nakatala sa UDHR. C. Nakapaloob din sa UDHR ang pagpapahalaga nito sa mga karapatan ng mga bata. D. Limitado ang mga binalangkas na karapatan ng mga bata batay sa UDHR. Process/ Skills
Napahahalagahan ang aktibong pakikilahok ng
9. Ano ang pinakaangkop na konklusyon batay sa
393 Aktibong pagtatanggol sa karapatang pantao
A. Dapat tahakin ng bawat Pilipino ang aktibong
mamamayan batay sa kanilang taglay na mga karapatang pantao
diyagram
A. Dapat tahakin ng bawat Pilipino ang aktibong pagtatanggol sa karapatang pantao. B. Mas mapayapa ang pamumuhay ng tao kung nasa antas ng pagpapaubaya sa paglabag ng karapatan. C. Pantay ang antas ng pag-unawa ng kanilang mga karapatang pantao. D. Madaling tahakin ang daan tungo sa aktibong pagtatanggol sa karapatang pantao. Process/ Skills
394
Natatalakay ang 10. Alin sa sumusunod pagkabuo ng mga ang may akmang flowchart tungkol sa karapatang pantao batay sa Universal pagkabuo ng mga Declaration of karapatang pantao Human Rights at tungo sa pagbuo ng
pagtatanggol sa karapatang pantao.
Ang pataas na arrow ay sumisimbolo sa daang nararapat tahakin ng mga Pilipino mula pagpapaubaya sa paglabag ng karapatang pantao tungo sa aktibong pagtatanggol sa karapatang pantao.
D. E. 2
1
Ayon sa teksto,
3
4
Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987
Bill of Rights sa Saligang-batas ng 1987 ng Pilipinas?
unang naganap ang Cyrus’s Cylinder, sunod ang Magna Carta, UDHR, at ang Bill of Rights ng Pilipinas.
1. Magna Carta 2. Cyrus’ Cylinder 3. UDHR 4. Bill of Rights ng Pilipinas
Process/ Skills
A.
1
2
3
4
B.
2
3
1
4
C.
1
3
2
4
D. 2
1
3
4
Natatalakay ang 11. Si Lina ay isang mga epekto ng magsasaka na magpakikilahok ng isang nagtataguyod sa mamamayan sa kaniyang tatlong anak. kabuhayan, politika, Nais niyang lumahok at lipunan sa isang samahan na magtataguyod ng karapatan ng mga magsasakang katulad niya. Alin sa sumusunod ang nararapat niyang salihan? A. Funding-Agency NGOs B. Grassroot Support Organizations C. Non-Governmental Organizations D. People’s
395
D. People’s Organizations Ang People’s Organization ay ang uri ng voluntary organization na itinataguyod ang mga karapatan ng sektor na kinabibilangan ng mga miyembro nito.
Organizations Process/ Skills
Natatalakay ang 12. Tingnan ang diyagram mga epekto ng sa ibaba at sagutin pakikilahok ng ang tanong. mamamayan sa Anong proseso ang kabuhayan, politika, ipinapakita ng at lipunan diyagram? NGO
People’s Council
Paglahok sa iba’t ibang konsehong panlungsod
A. Participatory Budgeting ng Naga B. Participatory Governance ng Naga C. Participatory Budgeting ng Porto Alegre D. Pagbuo ng Council of Fora of Delegates ng Porto Alegre Understanding
396
Naipaliliwanag ang mga katangiang dapat taglayin ng isang aktibong mamamayan na nakikilahok sa mga usapin at gawaing pansibiko
13. Basahin at unawain ang talata sa ibaba: Dahil mahal ko ang Pilipinas, diringgin ko ang payo ng aking magulang, susundin ko ang tuntunin ng paaralan, tutuparin ko ang tungkulin ng mamamayang makabayan:
Paglahok sa talakayan, pagpanukala, at pagboto sa mga batas
B. Participatory Governance ng Naga Ang diyagram ay tumutukoy sa proseso ng pagsasagawa ng participatory governance sa Naga na pinasimulan ni Jesse Robredo.
C. mapanagutan Kung ang isang mamamayan ay mapanagutan, gagawin niya ang mga aksiyon na sinasabi sa talata na halaw mula sa Panatang Makabayan. Isa sa mga katangian ng
naglilingkod, nag-aaral at nagdarasal ng buong katapatan Ang talata na iyong binasa ay halaw mula sa bagong version ng Panatang Makabayan. Anong katangian ng isang mamamayang Pilipino ang inilalarawan dito? A. B. C. D. Understanding
Nasusuri ang naging pagbabago sa konsepto ng pagkamamamayan
produktibo makatao mapanagutan malikhain
14. Bakit kailangang matiyak ng isang tao ang ligalidad ng kaniyang pagkamamamayan sa isang bansa?
A. Upang magkaroon siya ng pagkakakilanlan B. Upang matiyak ang kaniyang mga tungkulin at pananagutan C. Upang mabatid niya ang kaniyang mga karapatan at tungkulin D. Upang maigawad sa kaniya ang mga pribilehiyo na dapat niyang matamasa 397
mapanagutang mamamayan ay ang pagtupad sa kaniyang mga tungkulin at paglilingkod sa bayan.
C. Upang mabatid niya ang kaniyang mga karapatan at tungkulin
Nakabatay sa pagkamamamayan ng isang nilalang sa isang bansa ang kaniyang mga karapatan at tungkulin. May pagkakaiba ang karapatan at tungkulin ng isang mamamayan batay sa bansa kung saan siya kinikilala bilang isang mamamayan.
Understanding
Naipaliliwanag ang 15. Nabasa mo sa isang pahayagan ang mga katangiang patuloy na paghihirap dapat taglayin ng ng mga pamumuhay isang aktibong sa isang pamayanan. mamamayan na Karamihan sa mga nakikilahok sa mga mamamayan ay hindi usapin at gawaing tumutupad sa kanilang mga tungkulin at pansibiko pananagutan, mataas din ang bilang ng paglabag ng karapatang pantao. Dahil dito, hindi naisusulong ng mga mamamayan ang kabutihang panlahat at ang pambansang interes. Kung ikaw ang magiging pinuno ng pamayanan na ito, ano ang iyong gagawin? A. Magpapatupad ng mga mabibigat na parusa upang mapasunod ang nasasakupan. B. Hihikayatin ang mga mamamayan na maging maging produktibo at makiisa sa mga produktibong gawain. C. Magsasagawa ng pag-aaral ukol sa mga paglabag sa karapatang pantao na nagaganap sa lugar. D. Magbibigay ng mga proyektong
398
D. Magbibigay ng mga proyektong pangkabuhayan upang may mapagkakitaan ang mga mamamayan. Sa pamamagitan ng pagbibigay ng proyektong pangkabuhayan ay maaaring mabawasan ang di pagtupad sa mga tungkulin at pananagutan nila sa lipunan sapagkat mayroon na silang mapagkukunan ng kabuhayan. Kadalasan kasi, ang mga hindi tumutupad sa tungkulin at pananagutan ay yaong walang maayos na hanapbuhay.
pangkabuhayan upang may mapagkakitaan ang mga mamamayan. Understanding
399
16. Alin sa sumusunod na Nasusuri ang sitwasyon ang bahaging nangangailangan ng ginagampanan ng pagtugon at aktibong mga karapatang pagtatanggol sa pantao upang karapatan pantaong matugunan ang patungkol sa isyung iba’t ibang isyu at pang-ekonomiya? hamong panlipunan A. Pagbigay sa mga manggagawa ng karapatang magtatag ng unyon upang mapangalagaan ang kanilang kondisyon sa trabaho. B. Pagkaloob sa mga piling lalaking kawani ng isang kompanya ng karapatang makamit ang promosyon. C. Pagtanggi sa mga Pilipinong makapagtrabaho sa ibang bansa sa kabila ng pagiging ligal ang paraan ng pagkuha ng trabaho. D. Pagbigay ng karapatang magsawalang-kibo laban sa mga tiwaling opisyal ng pamahalaan.
A. Pagbigay sa mga manggagawa ng karapatang magtatag ng unyon upang mapangalagaan ang kanilang kondisyon sa trabaho. Akma ang sitwasyon at karapatang-pantao patungkol sa isyung pang-ekonomiya.
Understanding
Napahahalagahan 17. Ano ang taglay ng ang aktibong isang bansang may pakikilahok ng mamamayang aktibo mamamayan batay at malayang sa kanilang taglay nagtatanggol sa na mga karapatang kanilang karapatang pantao pantao? A. Taglay ng bansang ito ang mamamayang may karahasan sa lipunan dahil sa pagiging aktibo sa lipunan. B. Taglay ng bansang ito ang mamamayang may hangaring kontrolin ang pamahalaan. C. Taglay ng bansang ito ang mamamayang may mataas na pagpapahalaga sa sarili at katarungang panlahat. D. Taglay ng bansang ito ang mamamayang patuloy na naghahangad na mahigitan ang karapatan ng pamaha-laang mangasiwa sa bansa.
Under400
Natatalakay ang
18. Ang sumusunod ay
C. Taglay ng bansang ito ang mamamayang may mataas na pagpapahalaga sa sarili at katarungang panlahat. Kinakikitaan ng mataas na pagpapahalaga at katarungang panlahat ang mamamayang aktibo at malayang nagtatanggol sa kanilang karapatang pantao. Hindi ito dapat magbunga ng karahasan, labis na pagkontrol sa pamahalaan.
D. Maaaring palitan ng
standing
Understanding
401
mga epekto ng pakikilahok ng mamamayan sa mga gawaing pansibiko sa kabuhayan, politika, at lipunan
Nasusuri ang mga elemento ng isang mabuting pamahalaan
mga mabuting dulot ng paglahok sa civil society MALIBAN sa isa. A. Mas nagiging mulat ang mamamayan sa kalagayan ng lipunan. B. Naipararating natin ang ating mga hinaing at pangangailangan sa pamahalaan. C. Nabibigyang pansin ang kapakanan ng iba’t ibang pangkat sa ating lipunan. D. Maaaring palitan ng civil society ang ating pamahalaan kung ang huli ay naging mapangabuso. 19. Gaano kahalaga ang accountability at transparency sa pamamahala?
civil society ang ating pamahalaan kung ang huli ay naging mapangabuso. Ang civil society ay hiwalay sa estado. Walang mekanismo ang civil society para mapalitan ang pamahalaan sa pagpapatakbo ng isang estado.
D. Imposible ang pagkakaroon ng isang mabuting pamahalaan kung walang transparency at A. Magkakaroon pa rin accountability. ng mabuting pamahalaan kahit wala ang dalawang ito. Hindi magkakaroon B. Ang dalawang ito ng mabuting lamang ang pamamahala kung mahalagang walang mga opisyal element upang na mapanagutan sa magkaroon ng kanilang tungkuling isang participatory sinumpaan at kung governance. hindi ito bukas sa C. Ang dalawang ito mamamayan. lamang ang
mahalagang elemento upang magkaroon ng isang mabuting pamahalaan. D. Imposible ang pagkakaroon ng isang mabuting pamahalaan kung walang transparency at accountability.
Understanding
Napahahalagahan ang papel ng mamamayan sa pamamahala ng isang komunidad
20. Bakit mahalaga ang pakikilahok ng mamamayan sa pamamahala ng isang komunidad? A. Nabibigyan nang higit na kapangyarihan ang mamamayan upang tuwirang mangasiwa. B. Nagiging katuwang ng pamahalaan ang mamamayan upang makabuo ng mga karampatang solusyon sa hamon ng lipunan. C. Binibigyang-diin nito ang “elitist democracy” kung saan nagmumula ang pasya sa mga opisyal ng pamahalaan. D. Magkasamang binabalangkas ng pamahalaan at ng
402
B. Nagiging katuwang ng pamahalaan ang mamamayan upang makabuo ng mga karampatang solusyon sa mga hamon ng lipunan.
Ito ang pangunahing layunin ng participatory governance.
mamamayan ang badyet ng komunidad.
403
