HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH VIỆN THÔNG TIN KHOA HỌC ĐC: 135 Nguyễn Phong Sắc, Nghĩa Tân, Cầu Giấy, Hà Nội ĐT: 04 62827814; 0936 185599 Email: [email protected]

TƯ LIỆU KHOA HỌC

LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN THẾ GIỚI (LƯU HÀNH NỘI BỘ)

QUAN HỆ MỸ - AFGHANISTAN DƯỚI THỜI TỔNG THỐNG DONALD TRUMP Seth G. Johnes

**

Những điểm chính:  Mặc dù Afghanistan có vẻ ít được coi trọng trong chương trình nghị sự của Tổng thống Donald Trump, song nhiều phụ tá chủ chốt của ông vẫn nhấn mạnh rằng, việc tập trung vào quốc gia này vẫn tiếp tục giữ vai trò quan trọng trong cuộc chiến ngăn chặn sự trỗi dậy của tổ chức khủng bố Al-Qaeda và các nhóm khủng bố khác có thể đe dọa tới Mỹ.  Chính quyền của ngài tân tổng thống Donald Trump sẽ phải đối mặt với một tình trạng dễ đổ vỡ tại Afghanistan. Các khuynh hướng chính trị và an ninh rất đáng quan ngại. Chính phủ dân tộc thống nhất vẫn còn yếu, lực lượng Taliban đã tăng cường kiểm soát tại các khu vực nông thôn, trong khi hoạt động buôn bán ma túy lại nổi lên và tham nhũng tiếp tục là vấn nạn nghiêm trọng.  Chính sách từ phía Mỹ diễn biến phức tạp do thái độ không rõ ràng của Tổng thống Donald Trump đối với Ấn Độ và Pakistan. Nhiều cố vấn đã bày tỏ sự quan ngại đối với những hỗ trợ quân sự của Pakistan, cũng như sự quan tâm tới mối quan hệ gần gũi hơn với New Delhi. Mặc dù có sự tiếp cận tích cực ban PHÒNG KHAI THÁC & PHỔ BIẾN THÔNG TIN

1

đầu của Tổng thống Trump với Islamabad, song những giới hạn đối với sự tín nhiệm của Mỹ/Pakistan nhiều khả năng sẽ được thử thách ở mức độ cao hơn trong 4 năm tới, điều này có ảnh hưởng tới sự hợp tác với Afghanistan.  Động thái “nâng lên, đặt xuống” của Chính quyền Obama đối với kế hoạch rút quân mang đến sự không chắc chắn đối với cam kết của Mỹ về vấn đề an ninh tại Afghanistan. Nếu Mỹ tiếp tục giảm số lượng quân đồn trú, Kabul nhiều khả năng sẽ phải đối mặt với nguy cơ nổi dậy nhằm thâm nhập vào khu vực thành thị của lực lượng Taliban. Một cuộc chiến tranh tiềm ẩn có thể làm tình trạng bất ổn tại khu vực này bị đẩy lên cao khi Ấn Độ, Pakistan, Iran, Trung Quốc, Nga và một số thế lực khác trong khu vực sẽ ủng hộ cho việc thành lập một chính phủ hỗn hợp tại Afghanistan bao gồm cả các lực lượng dân quân và các nhóm phiến loạn.



Tiêu đề do người dịch đặt lại. Nguồn: Vai trò quốc tế của Mỹ dưới thời tổng thống Donald Trump, Báo cáo của Viện Nghiên cứu Hoàng gia Anh về các vấn đề quốc tế (Chatham House), tháng 01-2017, tr.46-49. ** Seth G. Jones là giám đốc trung tâm Chính sách An ninh – Quốc phòng Quốc tế thuộc Tập đoàn RAND, đồng thời là giáo sư kiêm nhiệm tại Trường Nghiên cứu Quốc tế Nâng cao (SAIS) thuộc Đại học Johns Hopkins. Ông đảm trách vai trò người đại diện cho tư lệnh của Bộ Tư lệnh Tác chiến Đặc biệt Hoa Kỳ (USSOCOM) trước trợ lý Bộ trưởng Bộ Quốc phòng về các cuộc hành quân đặc biệt. Trước đó, ông là sĩ quan lên kế hoạch và cố vấn cho tổng chỉ huy Lực lượng Tác chiến Đặc biệt Hoa Kỳ (USSOF) ở Afghanistan (Bộ Tư lệnh liên quân (CFSOCC) – Afghanistan). Ông là chuyên gia phân tích chống nổi loạn và chống khủng bố, tập trung vào AlQaeda và Nhà nước Hồi giáo Iraq và Syria (ISIS). Các ấn phẩm đã xuất bản của ông bao gồm Waging Insurgent Warfare (Tạm dịch: Tiến hành Chiến tranh Nổi loạn) (Nhà xuất bản Đại học Oxford, 2016), Hunting in the Shadows: The Pursuit of al Qa’ida after 9/11 (Tạm dịch: Săn lùng trong bóng tối: Cuộc theo đuổi Al-Qaeda sau ngày 11-9) (Nhà xuất bản W. W. Norton, 2012) và In the Graveyard of Empires: America’s War in Afghanistan (Tạm dịch: Bên trong Nghĩa địa của các Đế quốc: Cuộc chiến của Mỹ ở Afghanistan) (Nhà xuất bản W. W. Norton, 2009). Ông đã viết các bài báo đăng trên các tạp chí như Ngoại giao (Foreign Affairs), Chính sách đối ngoại (Foreign Policy) và An ninh Quốc tế (International Security), cũng như trên các báo và tạp chí danh tiếng. Một số xuất bản phẩm của ông này tại RAND bao gồm: Counterterrorism and Counterinsurgency in Somalia (Tạm dịch: Chống khủng bố và Chống nổi dậy ở Somalia) (2016), Counterinsurgency in Pakistan (Tạm dịch: Chống nổi dậy ở Pakistan) (2010) và How Terrorist Groups End: Lessons for Countering Al Qa’ida (Tạm dịch: Làm thế nào để tiêu diệt các nhóm khủng bố: Bài học từ việc chống lại Al-Qaeda) (2009).

PHÒNG KHAI THÁC & PHỔ BIẾN THÔNG TIN

2

ể từ khi chế độ Taliban bị lật đổ năm 2001, Mỹ đã tiêu tốn hàng loạt nguồn lực khổng lồ – đỉnh điểm là hơn 100.000 quân với hơn 2.380 binh lính người Mỹ bị tử trận và hơn 109 triệu USD viện trợ - với nỗ lực ổn định tình hình tại Afghanistan và ngăn cản quốc gia này trở thành bệ phóng cho các nhóm khủng bố.1

K

Ngày nay, Afghanistan có thể tự hào về tình trạng hiện tại: dân chúng giàu có hơn, khỏe mạnh hơn và có học thức hơn so với năm 2001. Tốc độ tăng trưởng GDP thực đạt mức cao trong một số năm, ví dụ như: năm 2003 đạt 15%, năm 2005 đạt 16% và năm 2009 đạt 21%, mặc dù tốc độ tăng trưởng GDP thực đã giảm xuống chỉ còn khoảng 2% vào năm 2016. 2 Tình hình tài chính được duy trì ở trạng thái ổn định. Các khoản thu cho ngân sách của chính phủ được tăng cường, với doanh thu quốc nội chiếm 10,2% GDP năm 2015.3 Các chỉ số về sức khỏe cũng được cải thiện bởi sự trợ giúp từ các nguồn hỗ trợ của chính phủ cũng như các tổ chức phi chính phủ. Tuổi thọ của người dân tăng từ 1

Số liệu dẫn chiếu từ Livingstone, I. S. và O‟Hanlon, M. (2016), Bộ chỉ số của Afghanistan (Afghanistan Index), ngày 31-3-2016, Washington, DC: Viện nghiên cứu Brookings, tr. 4, 9, 14. 2 Đã dẫn, tr. 20. 3 Ngân hàng Thế giới (2016), “Tăng trưởng chậm chạp của Afghanistan: Mối liên hệ chặt chẽ giữa an ninh và phát triển”, ngày 08-11-2016, http://ww w.worldbank.org/en/news/feature/2016/11/06/afghani stans-sluggish-growth-the-inextricable-link-betweensecurity-and-development (truy cập ngày 19-12-2016).

PHÒNG KHAI THÁC & PHỔ BIẾN THÔNG TIN

55 tuổi năm 2000 lên 60 tuổi năm 2014, và tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh giảm từ 95/1.000 trẻ sinh sống năm 2000 xuống còn 70/1.000 trẻ sinh sống năm 2013 4 . Người dân Afghanistan cũng được hưởng nền giáo dục tốt hơn. Tỷ lệ biết chữ của thanh niên tăng 62% ở nam giới và 32% ở nữ giới trong giai đoạn từ năm 2009 đến năm 2014, nhờ một số thành tựu, trong đó có gia tăng tỷ lệ nhập học bậc tiểu học và trung học.5 Tuy nhiên, chính quyền của Tổng thống Donald Trump sẽ phải đối mặt với một số thách thức nghiêm trọng tại Afghanistan. Lực lượng Taliban đã tăng cường sự kiểm soát về lãnh thổ tại một số vùng nông thôn trên toàn quốc, bao gồm cả các tỉnh Helmand, Uruzgan, Nangarhar và Kunduz. Các thủ lĩnh Taliban đã thu được sự ủng hộ từ khu thánh địa tại Pakistan, nơi đặt trụ sở của hội đồng tư vấn cấp cao và cấp khu vực (shura); đồng thời cũng là nơi họ nhận được sự hỗ trợ từ Ban giám đốc Cơ quan tình báo nội địa Pakistan (ISI). Ngoài ra, Chính phủ dân tộc thống nhất Afghanistan vẫn còn yếu và có ít thực quyền. Số liệu từ Ngân hàng Thế giới (World Bank) chỉ ra rằng, tính hiệu quả của chính phủ đã 4

Liên hợp quốc (không rõ ngày), “Triển vọng dân số thế giới năm 2015 có chỉnh sửa, bổ sung”, https:// esa.un.org/undp/wpp/ (truy cập ngày 23-12-2016). 5 UNICEF (2016), “Số liệu thống kê về thực trạng trẻ em trên thế giới năm 2016”, hppt://data.unicef.org/ resources/state-worlds-children-2016-statistical-tables (truy cập ngày 23-12-2016).

3

tăng lên ở một mức độ nhất định trong 5 năm qua, nhưng Afghanistan vẫn nằm trong số 10% các quốc gia có chỉ số này thấp nhất thế giới. Tham nhũng vẫn còn là một vấn đề nhức nhối, khi Afghanistan xếp hạng trong 5% số quốc gia có tỷ lệ tham nhũng lớn nhất thế giới, chỉ ở trên mức trung bình của các quốc gia Nam Á về năng lực kiểm soát tham nhũng.6 Thêm vào đó, hoạt động trồng và sản xuất thuốc phiện vẫn tiếp tục được mở rộng, với tổng lượng sản xuất thuốc phiện tăng 43% và tổng lượng canh tác tăng 10% trong 2 năm 2015 và 2016.7 Bối cảnh Chính quyền của Tổng thống Barack Obama đặt ra rất nhiều mục tiêu tại Afghanistan. Trước hết và quan trọng nhất là mục tiêu bảo vệ lãnh thổ của quốc gia này nhằm tránh việc chúng lại được sử dụng để lên kế hoạch và tiến hành các vụ tấn công khủng bố nhằm vào Mỹ, như đã xảy ra vào ngày 11-9-2001. Ngoài ra, chính quyền Obama tập trung xây dựng năng lực cho chính phủ, trong đó bao gồm cả lực lượng vũ trang để Afghanistan có thể tự đảm bảo an ninh cho chính

6

Ngân hàng Thế giới (2016), “Chỉ số quản trị toàn cầu”, http://info.worldbank.org/governance/wgi/index. aspx#home (truy cập ngày 23-12-2016). 7 Kênh tin tức BBC (2016), “Sản xuất thuốc phiện tại Afghanistan tăng 43% - Giám sát viên về chống ma túy của Liên hợp quốc”, ngày 23-10-2016, http://ww w.bbc.com/news/world-asia-37743433 (truy cập ngày 30-12-2016).

PHÒNG KHAI THÁC & PHỔ BIẾN THÔNG TIN

quyền và cung cấp các dịch vụ đó cho người dân. Mỹ đã thành công trong việc làm suy yếu bộ phận nòng cốt của tổ chức khủng bố Al-Qaeda tại Pakistan, tiêu diệt nhiều thủ lĩnh cấp cao của tổ chức này, bao gồm cả Osama bin Laden. Tuy nhiên, Afghanistan vẫn là thiên đường đối với các nhóm cực đoan. Một bộ phận của tổ chức khủng bố AlQaeda, Al-Qaeda tại Tiểu lục địa Ấn Độ, cũng hiện diện tại quốc gia này. Nhà nước Hồi giáo của Iraq và Syria (ISIS) cũng có một nhánh sở tại, Nhà nước Hồi giáo-tỉnh Khorasan, trong đó kiểm soát một phần lãnh thổ nhỏ tại tỉnh Nangahar và đã tiến hành các cuộc tấn công tại Afghanistan và Pakistan. Những chiến binh của các nhóm quân sự khác, như là tổ chức Tehreek-e-Taliban của Pakistan và Lashkar-e-Taiba đều có liên quan tới cuộc nổi loạn tại Afghanistan. Quan trọng hơn cả, lực lượng Taliban vẫn giữ được một tổ chức quân sự và chính trị hiện hữu, đồng thời liên kết với các nhóm cực đoan khác (như mạng lưới Haqquani và tổ chức khủng bố Al-Qaeda) và các nhà nước láng giềng (ví dụ: quan hệ của nó với Cơ quan tình báo nội địa Pakistan (ISI)). Chính quyền Tổng thống Obama đặt trọng tâm vào hoạt động chống khủng bố nhằm chống lại tổ chức Al-Qaeda thay vì chống bạo 4

loạn gây ra bởi lực lượng Taliban, tuy nhiên chống khủng bố và chống bạo loạn có mối liên hệ mật thiết với nhau tại quốc gia này. Vùng lãnh thổ nằm dưới quyền kiểm soát của Taliban được sử dụng bởi các phe nhóm như tổ chức Al-Qaeda và mạng lưới Haqqani để tiến hành các hoạt động khủng bố. Chính quyền Tổng thống Obama đã thất bại trong viêc thực hiện lời hứa rút quân khỏi Afghanistan vào cuối nhiệm kỳ tổng thống của ông này. Tháng 12-2009, Tổng thống Obama tuyên bố rằng, ông có thể sẽ rút dần lực lượng quân sự của Mỹ kể từ năm 2011, trong khi thực tế lại gửi thêm 30.000 quân tới Afghanistan. Tháng 62011, ông lại tuyên bố sẽ thực hiện việc rút quân với “tốc độ đều đặn” cho đến khi Mỹ bàn giao hiện trạng an ninh cho chính quyền Afghanistan vào năm 2014. 8 Đến tháng 12-2014, Obama lại tuyên bố: “… nhiệm vụ chiến đấu của chúng tôi tại Afghanistan đang kết thúc và cuộc chiến dài nhất trong lịch sử nước Mỹ sẽ sắp sửa đi đến một cái kết có trách nhiệm.”9 Nhưng chiến tranh ngày càng 8

Nhà Trắng (2011), “Nhận xét của Tổng thống về Con đường phía trước với Afghanistan”, ngày 22-62011, https://www.whitehouse.gov/the-press-office/20 11/06/22/remarks-president-way-forward-afghanistan (truy cập ngày 30-12-2016). 9 Nhà Trắng (2014), “Tuyên bố của Tổng thống về kết thúc nhiệm vụ chiến đấu tại Afghanistan”, ngày 2812-2014, https://whitehouse.gov/the-press-office/2014 /12/28/statement-president-end-combat-mission-afgha nistan (truy cập ngày 30-12-2016).

PHÒNG KHAI THÁC & PHỔ BIẾN THÔNG TIN

dữ dội thay vì giảm bớt, với các tổ chức như Nhà nước Hồi giáo ISIS – tổ chức đã thiết lập được vị trí chắc chắn tại quốc gia này cùng với tổ chức AlQaeda và lực lượng Taliban. Tháng 72016, Tổng thống Obama điều chỉnh cam kết giảm bớt số lượng lính Mỹ vào cuối năm 2016, tuyên bố rằng, khoảng 8.400 quân sẽ được duy trì tại quốc gia này nhằm tham gia Sứ mệnh Hỗ trợ Kiên quyết do NATO chủ trì (NATO-led Resolute Support Mission). Chính sách của Trump Donald Trump được “thừa kế” tình trạng dễ đổ vỡ tại Afghanistan. Ông không dành nhiều thời gian để vạch chiến lược riêng cho quốc gia hay khu vực này trong cuộc vận động tranh cử của mình và ông cũng không bình luận gì về Afghanistan hay Pakistan trong các cuộc tranh luận. Tuy vậy, ông là người đã kiên quyết đề xướng về một nỗ lực quyết liệt chống lại Nhà nước Hồi giáo ISIS và các tổ chức khủng bố khác, trong đó ông đã đề nghị giữ lại một phần lực lượng của Mỹ tại Afghanistan chừng nào các tổ chức khủng bố ở đây vẫn còn đe dọa tới Mỹ. Nhiều vị trí do Tổng thống Donald Trump bổ nhiệm, như cố vấn an ninh quốc gia Michael Flynn và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng James Mattis, là những người đã có kinh nghiệm phong phú về Afghanistan. Flynn là quan chức tình báo cao cấp trong Lực lượng 5

Hỗ trợ An ninh Quốc tế của NATO đóng tại đây và là người đã kêu gọi một chiến dịch mạnh mẽ hơn chống lại các nhóm Hồi giáo cực đoan. 10 Ông Flynn chỉ trích cộng đồng tình báo Mỹ vì việc “chỉ ở bên lề chiến lược chung” về Afghanistan, và lập luận rằng, Mỹ cần phải sử dụng “các phương pháp chống bạo loạn hiệu quả” hơn tại đây.11 Tổng thống Donald Trump cũng nhận thấy rằng, Afghanistan là quan trọng bởi vì quốc gia này ở gần với đất nước Pakistan có vũ khí hạt nhân. “Tôi có thể lưu lại Afghanistan,” ông nhấn mạnh vào tháng 4-2016, “Đó hẳn là một địa điểm chúng ta nên tiến vào ở khu vực Trung Đông, bởi lẽ nó nằm sát cạnh một đất nước Pakistan có vũ khí hạt nhân”. 12 Tổng thống Donald Trump cũng đã trao đổi với thủ tướng Nawaz Sharif của Pakistan trong một cuộc điện đàm công khai sau bầu cử. Các tường thuật của Pakistan về cuộc 10

Flynn, M. T. và Ledeen, M. (2016), Lãnh địa của chiến tranh: Làm thế nào để giành thắng lợi trong trận chiến toàn cầu chống lại lực lượng Hồi giáo cực đoan và đồng minh của chúng, New York, NY: Nhà xuất bản St Martin‟s. 11 Flynn, M. T., Pottinger, M. và Batchelor,P. D. (2010), Tư duy sắp xếp: Một kế hoạch chi tiết về thực hiện hoạt động tình báo, Washington, DC: Trung tâm vì an ninh mới của Mỹ (CNAS). 12 Fox News (2016), “Donald Trump và chiến lược cho hoạt động đối ngoại”, ngày 29-4-2016, http://fox news.com/transcript/2016/04/29donald-trump-on-his-f oreign-policy-strategy/ (truy cập ngày 21-12-2016). Cùng LoBlanco, T. (2015), “Sự rút lui của Donald Trump khỏi cuộc chiến Afghanistan không phải sai lầm”, CNN, ngày 20-10-2015, http://edition.cnn.com/ 2015/10/20/politics/donald-trump-afghanistan-war-no t-a-mistake/ (truy cập ngày 30-12-2016).

PHÒNG KHAI THÁC & PHỔ BIẾN THÔNG TIN

trao đổi này cho thấy, Tổng thống Donald Trump có nói Pakistan đã “gây kinh ngạc với những thời cơ to lớn” và rằng, “người dân Pakistan là một trong những tộc người thông minh nhất”.13 Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump và nhiều cố vấn của ông đã chỉ trích nước này về mối quan hệ với các tổ chức cực đoan và sự ủng hộ cho mối quan hệ gần gũi hơn với Ấn Độ. “Chúng ta sẽ là những người bạn tốt nhất,” ông Trump nói về Ấn Độ. “Sẽ không có bất kỳ mối quan hệ nào quan trọng hơn đối với chúng ta cả.”14 Khi nhậm chức, Tổng thống Donald Trump sẽ tìm thấy một sự đồng thuận mạnh mẽ từ các vị tướng, các đại sứ và các chuyên gia có sức ảnh hưởng, những người cho rằng, Mỹ nên duy trì lực lượng quân sự tại Afghanistan. Một bài báo của một nhóm tác giả là các chuyên gia và cựu quan chức tại Afghanistan – bao gồm 5 cựu tướng lĩnh của NATO tại Afghanistan, 8 đại sứ và 2 cựu đại diện đặc biệt của Bộ Ngoại giao tại Afghanistan và Pakistan – đã lập luận rằng, vị tổng 13

Chính phủ Pakistan (2016), “Báo cáo số 298 về cuộc điện đàm riêng với Tổng thống mới đắc cử của Mỹ”, Thông cáo báo chí, Bộ Thông tin, Phát sóng và Di sản Quốc gia của Nhà nước Cộng hòa Hồi giáo Pakistan, ngày 20-11-2016, http://www.publicnow. com/view/1187BEEF37ED09A03C0DFE2E4D3330B 1444168AD?2016-12-01-10:00:42+00:00-xxx584 (truy cập ngày 20-12-2016). 14 Bradner, E. (2016), “Donald Trump với Ấn Độ: Chúng ta sẽ là những người bạn tốt nhất”, CNN, ngày 17-10-2016, http://www.cnn.com/2016/10/16/politics/ donald-trump-india-pakistan-mediate/ (truy cập ngày 30-12-2016).

6

thống tiếp theo của Mỹ nên thiết lập một “mối quan hệ đối tác lâu dài” với Afghanistan. Bài báo kết luận rằng: “Chúng ta nên xây dựng một kế hoạch dài hạn giữ vai trò liên kết của Mỹ tại quốc gia này nhằm tránh những khuôn mẫu gần đây về sự đánh giá lại hàng năm đối với việc Mỹ có nên lưu lại như một nhà tài trợ về quân sự và tài chính hay không.”15

đang hoạt động tại Afghanistan. Khi chuyển sự chú ý sang Afghanistan, chính quyền của ông sẽ phải đối mặt với một số câu hỏi. Thứ nhất, Mỹ nên tham gia đến mức độ nào trong cuộc chiến từ xa như cuộc chiến ở Afghanistan? Sau khi đắc cử, ông Trump cam kết sẽ chấm dứt sự tham gia của Mỹ ở một số chiến trường, ông phát biểu: “Chúng ta sẽ ngừng chạy đua để lật đổ các chế độ khác – và các bạn cần hiểu rằng – chúng ta không nên tham gia vào cách thức vận hành của những quốc gia mà chúng ta không biết gì. Thay vào đó, chúng ta nên tập trung vào việc đánh bại chủ nghĩa khủng bố và tiêu diệt Nhà nước Hồi giáo ISIS.”16 Tuy nhiên, cũng chưa rõ, liệu phát biểu này có nhằm trực tiếp vào một quốc gia như Afghanistan, là nơi trú ẩn của một số ít thành viên ISIS và các nhóm khủng bố khác hay không.

Mặc dù đã đạt được thêm nhiều thỏa thuận, nhưng có vẻ Afghanistan vẫn không được đặt lên hàng đầu trong chương trình nghị sự của ngài tân Tổng thống Donald Trump. Ông này đã cam kết sẽ quan tâm hơn nữa vào các vấn đề trong nước, như là “cài số” cho kinh tế Mỹ, loại bỏ các luật lệ liên bang gây cản trở cho doanh nghiệp, đưa vào một lập trường cứng rắn hơn cho vấn đề nhập cư, và dựng lên các hạn chế trong khai thác nguồn năng lượng dự trữ của Mỹ. Tuy nhiên, Tổng thống Donald Trump cũng cam Thứ hai, nếu Mỹ tiếp tục can thiệp kết tăng chi tiêu cho quốc phòng và vào Afghanistan thì chiến lược nào sẽ chủ trương cứng rắn đối với các nhóm được sử dụng? Và thứ ba, với chiến khủng bố, mà hầu hết trong số chúng lược đó, nên kết hợp như thế nào cho hợp lý giữa các công cụ ngoại giao, 15 Felbab-Brown, V. cùng các cộng sự (2016), “Nỗ quân sự, tình báo, kinh tế và các công lực cho một sự hợp tác dài hạn với Afghanistan”, National Interest, ngày 14-9-2016, http://nationalin cụ khác của chính quyền? Để trả lời terest.org/feature/forging-enduring-partnership-afghan cho câu hỏi này cần phác thảo chi tiết istan-17708 (truy cập ngày 21-12-2016). Danh sách đầy đủ tên tác giả: Vanda Felbab-Brown, Bruce Riedel, John R. Allen, Michael E. O‟Hanlon, Ryan Crocker, James B. Cunningham, Robert Finn, Zalmay Khalilzad, Ronald E.Neuman, David Barno, John F. Campell, Stanley McChrystal, David H. Petraeus, James Dobbins, Marc Grossman, Seth G. Jones, Clare Lockhart, David Sedney và Earl Anthony (Tony) Wayne.

PHÒNG KHAI THÁC & PHỔ BIẾN THÔNG TIN

16

Phillip, A. (2016), “Ngài tân tổng thống chính thức giới thiệu ứng cử viên Bộ Quốc phòng James Mattis „chó điên‟”, Washington Post, ngày 06-12-2016, https://www.washingtonpost.com/news/post-politics/ wp/2016/12/06/trump-formally-introduces-defence-no minee-james-mad-dog-mattis/?utm_term=.b06a5906c ed (truy cập ngày 30-12-2016).

7

số lượng, loại hình lực lượng quân sự cũng như “lực lượng hỗ trợ” như máy bay không người lái do thám, giám sát, trinh sát Global Hawk cần được giữ lại Afghanistan; việc đánh giá các bước cần thiết nhằm thúc đẩy hòa giải chính trị với lực lượng Taliban; và quyết định số lượng và hình thức hỗ trợ kinh tế, phát triển mà Mỹ nên sử dụng. Thứ tư, đâu là vai trò mà các nước láng giềng của Afghanistan và các lực lượng bên ngoài nên đảm nhiệm? Pakistan là một trong những người chơi quan trọng nhất của khu vực. Đôi khi quốc gia này sẽ giúp Mỹ xác định vị trí của tổ chức Al-Qaeda trong lãnh thổ Pakistan bằng việc cung cấp thông tin tình báo và cho phép máy bay vũ trang không người lái bay qua không phận của mình, tuy nhiên hoạt động đơn phương tiêu diệt Osama bin Laden của chính quyền Tổng thống Barack Obama đã làm dấy lên hạn chế trong sự tin tưởng và sự phối hợp giữa Mỹ và Pakistan. Pakistan cũng đã viện trợ và cung cấp nơi trú ẩn cho các nhóm quân sự như lực lượng Taliban và mạng lưới Haqqani, những lực lượng mà Mỹ đang chiến đấu tại Afghanistan. Tác động quốc tế Câu trả lời của ngài tân Tổng thống Donald Trump cho những câu hỏi này có hàm ý quan trọng đối với Afghanistan, các đồng minh của Mỹ ở PHÒNG KHAI THÁC & PHỔ BIẾN THÔNG TIN

Châu Âu và các chủ thể khu vực như Pakistan, Ấn Độ, Trung Quốc, Nga và Iran. Không như ở nhiều quốc gia khác, nơi Mỹ đã triển khai lực lượng quân sự, kể cả Iraq, giới chức chính trị Afghanistan muốn duy trì lực lượng của Mỹ tại quốc gia này. Mất đi sự hiện hữu này có thể đồng nghĩa với việc mất thêm khả năng được Mỹ hỗ trợ về huấn luyện, cố vấn, tham gia và đồng hành cùng các lực lượng có sẵn của Afghanistan. Việc Mỹ rút quân khỏi Afghanistan còn có ngụ ý quan trọng đối với vai trò của các đồng minh của Mỹ tại quốc gia này. Tại Hội nghị thượng đỉnh Warsaw hồi tháng 72016, các nước NATO đã xác nhận lại cam kết đảm bảo an ninh và ổn định lâu dài tại Afghanistan.17 Các nhà lãnh đạo khu vực hiện nay đang tham gia Sứ mệnh Hỗ trợ Kiên quyết (Resolute Support Mission) bao gồm Italia nằm phía Tây, Đức ở phía Bắc và Thổ Nhĩ Kỳ ở khu vực thủ đô. Sự thu hẹp hay rút quân của Mỹ có thể dẫn đến những hành động tương tự từ các quốc gia khác đang tham gia vào Sứ mệnh này. Các nước láng giềng của Afghanistan cũng như các cường quốc trong khu vực cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi các quyết định của Mỹ. Hầu hết các quốc gia đều ưa thích một chính phủ ổn định tại Kabul, nếu không phải 17

NATO (2016), “Tuyên bố của Hội nghị thượng đỉnh Warsaw về Afghanistan”, ngày 09-7-2016, http//www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_1331 71.htm (truy cập ngày 21-12-2016).

8

là một chính phủ có thể bảo vệ lợi ích của họ. Ấn Độ, Pakistan, Iran, Nga, Trung Quốc và các nước khác trong khu vực đã khởi động tiến trình “Trái tim của Châu Á” tại Istanbul năm 2011, nhằm khuyến khích hợp tác trên các lĩnh vực như chống chủ nghĩa khủng bố, chống ma túy, hợp tác thương mại và đầu tư. 18 Nhưng mục đích của các nước này tại Afghanistan là khác biệt và cạnh tranh với nhau. Ví dụ như với Ấn Độ, việc hỗ trợ và xây dựng mối quan hệ gần gũi với chính phủ Afghanistan nhằm giảm thiểu tối đa ảnh hưởng của Pakistan và làm suy yếu các nhóm khủng bố như Lashkare-Taiba đang hiện diện tại Afghanistan. Pakistan muốn thiết lập một chính phủ Afghanistan có quan hệ gần gũi hơn với Islamabad thay vì với New Delhi. Hiện tại, Afghanistan đang có quan hệ căng thẳng với chính quyền Tổng thống Ashraf Ghani tại Kabul. Pakistan cũng muốn thúc đẩy hoạt động thương mại rộng mở hơn với Afghanistan. Iran tìm kiếm sự trợ giúp từ đồng minh trong chính phủ Afghanistan cũng như từ chính quyền địa phương gần biên giới với Iran; nhằm chống lại sự hiện diện lâu dài của Mỹ tại quốc gia này; và thúc đẩy thương mại. Sự sụp đổ của chính 18

Grossman, M. (2013), “Bảy thành phố và Hai năm: chiến dịch ngoại giao tại Afghanistan và Pakistan”, Tạp chí Yale về các vấn đề quốc tế, Mùa Hạ, tr. 65-75, http://yalejournal.org/wp-content/uploads/2013/06/YJ IA-SUMMER-VOL8-ISSUE2-FINAL-A7-GrossmanCopy.pdf (truy cập ngày 21-12-2016).

PHÒNG KHAI THÁC & PHỔ BIẾN THÔNG TIN

quyền Afghanistan có thể sẽ làm trầm trọng hơn sự bất đồng của các quốc gia kể trên. Nếu chính quyền của Tổng thống Donald Trump quyết định rút toàn bộ hoặc phần lớn lực lượng của Mỹ tại Afghanistan, thì điều đó có thể làm gia tăng xung đột vốn đang diễn ra ở đây giữa hai quốc gia có vũ khí hạt nhân là Ấn Độ và Pakistan. Diễn biến này cũng có thể làm gia tăng dòng người tị nạn chạy khỏi khu vực. Afghanistan hiện là quốc gia có số người tị nạn đứng thứ hai, với 2,7 triệu người, chỉ sau Syria với 4,9 triệu người.19 Đóng góp lớn nhất của chính quyền Tổng thống Trump là có thể chấm dứt sự điều chỉnh liên tục thời hạn rút quân của Mỹ và “chấm dứt” cuộc chiến tại Afghanistan. Những tuyên bố này phát đi tín hiệu tới các bên liên quan tại đây – dân chúng, chính phủ, các nước thành viên NATO khác, lực lượng Taliban và các lực lượng khác trong khu vực – rằng, cam kết của Mỹ sẽ sớm được thực hiện. Các nước láng giềng của Afghanistan, gồm cả Pakistan, không ngừng lên kế hoạch cho tương lai sau khi Mỹ rời khỏi. Việc lui lại thời hạn rút quân cũng hủy hoại dần viễn cảnh hòa bình. Trong khi các quan chức của Taliban thỉnh thoảng lại sẵn sàng đối thoại hòa bình, 19

UNHCR (2015), “Thực trạng và con số về người tị nạn”, http://www.unhcr.ie/about-unhcr/facts-figuresabout-refugees (truy cập ngày 21-12-2016).

9

thì họ lại đang đương đầu với câu hỏi cơ bản cần trả lời ngay: Tại sao họ nên tìm kiếm một giải pháp hòa bình, nếu viễn cảnh chiến tranh sẽ mang lại cho họ một vị thế đàm phán tốt hơn một khi Mỹ và NATO rút đi? Với thực trạng các nhóm khủng bố tiếp tục hoạt động ở đây, chính quyền của tổng thống Donald Trump nên thiết lập một mối quan hệ hợp tác lâu dài với Afghanistan và để lại một phần nhỏ quân đồn trú cùng với sự hiện diện ngoại giao tại quốc gia này căn cứ trên một số cam kết chung. Biện pháp này

có thể giúp nhanh chóng kết thúc chiến tranh, nhưng một chiến lược chống lại lực lượng Taliban thông qua lật đổ chính phủ, theo đuổi phương thức hòa giải chính trị với bộ phận chấp nhận đàm phán của Taliban, và chuyển mục tiêu tới các nhóm khủng bố và nổi loạn có lẽ là đóng góp quan trọng cho Mỹ, cho an ninh thế giới cũng như cho an ninh khu vực■ Bích Thảo dịch TS. Nguyễn Thị Kim Thanh hiệu đính

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- --Chỉ đạo nội dung: PGS, TS. Trần Minh Trưởng Biên tập nội dung: TS. Nguyễn Thị Phương Thảo, TS. Nguyễn Thị Kim Thanh, ThS. Phùng Thị Việt Hà * Bạn đọc có nhu cầu tra cứu toàn văn để viết tổng quan nghiên cứu hoặc tìm kiếm, dịch thuật, khai thác các bài gỡ băng ghi âm các buổi thông tin chuyên đề, tọa đàm, hội thảo, tư vấn, tải tài liệu bản quyền liên quan đến các vấn đề kinh tế, chính trị, xã hội phục vụ cho công tác nghiên cứu, giảng dạy và học tập, vui lòng liên hệ Phòng Khai thác & Phổ biến thông tin – Viện Thông tin khoa học – Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. ĐC: Tòa nhà A8 mới, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Số 135 Nguyễn Phong Sắc, Cầu Giấy. ĐT: 04 62827814 ; DĐ: 0936 185599 Email: [email protected]

PHÒNG KHAI THÁC & PHỔ BIẾN THÔNG TIN

10