UNIVERSITETI I PRISHTINËS FAKULTETI I INXHINIERISË ELEKTRIKE DHE KOMPJUTERIKE DEPARTAMENTI: TELEKOMUNIKACION

PUNIM DIPLOME “Shqyrtimi i niveleve të ekspozimit personal në fushën elektromagnetike të brezit frekuencor 80 MHz – 6 GHz”

Mentori: Prof. Dr. Luan Ahma

Studenti: Besfort Shala

Prishtinë, 2015

Abstrakt Në ambientin tonë nuk ka shumë informacione në lidhje me nivelet e ekspozimit si dhe

llojllojshmërinë e fushave elektromagnetike të radio frekuencave. Dihet se zhvillimi i teknologjisë përcillet edhe me rritjen e ndotjes elektromagnetike, e kjo hapë frikën në shoqëri për ndonjë efekt të mundshëm negativ në shëndetin e njeriut. Kjo shtron kërkesën

e shqyrtimit të niveleve të ndryshme të ekspozimit personal të njeriut në fushën elektromagnetike të radio frekuencave.

Para se të kalohet në ekspozim personal të njeriut, punimi fillon me shpjegimet e përgjithshme të radio valëve si dhe koncepteve kryesore të tyre. Gjithashtu në këtë pjesë rëndësi të veçante i kushtohet edhe shkencës se dozimetrisë si dhe kufinjëve të lejuar të

ekspozimit në fushën elektromagnetike të përcaktuara nga Komisioni Ndërkombëtar për

Mbrojtje nga Rrezatimi Jo-jonizues (ICNIRP – International Commission on Non Ionizing Radiation Protection).

Për t`u realizuar shqyrtimi i niveleve të ekspozimit, së pari janë kryer matjet me ndihmën

e dozimetrit EME SPY 140 dhe softuerit të tij EME SPY Analysis V3. Matjet janë

realizuar nga pesë (5) persona në mikroambiente të ndryshme. Matjet janë bërë në ambientet e punës si dhe në ambientet e shtëpive. Matjet janë realizuar gjatë ditëve të

punës dhe vikendit. Në ambiente të punës janë përfshirë: Ambasada Zvicerane, KEK-u, PTK, KOSTT, IPKO.

Vlerat e regjistruara nga dozimetri më pas janë përpunuar dhe analizuar në mënyrë statistikore. Më pas janë bërë krahasime të ndryshme, ku veçohet krahasimi i ekspozimit në ambientin e punës si dhe në ambientin e shtëpive. Krahasime janë bërë edhe në intervale të ndryshme kohore të ekspozimit në fushen elektromagnetike të radio frekuencave. Gjithashtu është bërë krahasimi i matjeve të realizuara në ambientet e punës me shtetet tjera.

Rezultatet e fituara tregojnë se vlera totale mesatare e dendësisë së fuqisë elektromagnetike gjatë ditës së punës ishte 0.52392 mW/m² (gjatë kohës në punë prej orës 08:00 – 17:00 dhe gjatë kohës së lirë prej orës 19:00 – 22:00). Gjatë vikendit, me orar të njëjtë të matjes, vlera mesatare ishte 0.82826 mW/m². Kjo tregon që kishte rrezatim rreth 37% më shumë gjatë vikendit, përfundim ky, i cili nuk u prit para shqyrtimit.

2

Abstract There is only little information about exposure levels and diversity of radio frequency electromagnetic fields in our environment. Technological development lead to the growth

of electromagnetic pollution which might create fear for any possible negative effects on the health of human beings. Therefore, there is a necessity for analyzing and reviewing

the various levels of personal human exposure to radio frequency electromagnetic fields so that negative effects may be reduced.

Prior to analyzing the personal exposure on human beings, the research study begins with

a general explanation of radio waves and its main concepts. In addition, special attention

is given to the science of the dosimetry and the reference levels for exposure to electromagnetic fields set by the International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP).

In order to analize the levels of exposure, measurements were performed with the dosimeter EME SPY 140 and the software EME SPY Analysis V3. Measurements were

conducted by five individuals in different microenvironments, such as in the work

environment and at home. It also needs to be mentioned that certain parts of the measurements were conducted during working days and weekends. The work environments included the Swiss Embassy, KEK, PTK, KOSTT, and IPKO.

The values recorded by the dosimeter are processed and analyzed statistically. Thereafter, different comparisons are made, such as the comparison between the exposure at work

environment and at home. Additional comparisons are drawn of various time intervals of exposure in radio frequency electromagnetic fields. Finally, measurements conducted in

Kosovo are then compared to the measurements conducted in work environments of other countries.

The obtained results show that the mean power density value during the working day was 0.52392 mW/m² (during the working hours from 8:00 AM to 5:00 PM and during leisure

time from hours 7:00 PM to 10:00 PM). During the weekend, the average value was 0.82826 mW/m² for the same measurement period. Hence, this unexpected result shows

that there was approximately 37% more radiation over the weekend than on working days.

3

Falënderim Respektin më të thellë dhe falënderim të veçantë dua ta shprehë për profesorin dhe

mentorin e punimit tim prof. Dr. Luan Ahma. Gjatë gjithë kohës më ofroi ndihmë, mirëkuptim, këshilla, inkurajim dhe përkrahje të pakushtëzuar.

Gjithashtu falënderojë stafin e FIEK-ut si dhe kolegët për përkrahjen dhe këshillat e vazhdueshme gjatë vitëve të fundit universitare.

Më duhet të shpreh falënderimet e mia të përzemërta familjes sime për gjithë kontributin e tyre të dhënë gjatë këtyre studimeve. Ata ishin përherë pranë meje dhe me dhanë shtyrje dhe motivim për proceset mësimore.

4

Përmbajtja Abstrakt ...................................................................................................................................2 Abstract ....................................................................................................................................3

Falënderim ...............................................................................................................................4 Lista e figurave ........................................................................................................................6

Lista e tabelave ........................................................................................................................7 I. Hyrje .....................................................................................................................................8

1.2 Motivimi ......................................................................................................................10

1.3 Objektivat e punimit ...................................................................................................10

1.4 Pyetjet kërkimore të hulumtimit .................................................................................11 1.5 Pasqyra e punimit ........................................................................................................11

II. Përhapja e radio valëve .....................................................................................................12

2.1 Ekuacionët e Maksuellit (Maxwell) .............................................................................13 2.2 Vektori i Pointingut......................................................................................................15

2.3 Burimet dhe karakteristikat e radio valëve ..................................................................18 2.4 Absorbimi i energjisë nga organizmi i njeriut .............................................................19

2.5 Standardet e sigurisë dhe limitet e ekspozimit ............................................................21

III. Ekspozimi në fushën elektromagnetike të radio frekuencave dhe shqyrtimi tij ..............23 3.1 Instrumenti matës gjatë shqyrtimit ...............................................................................24 3.2 Metoda statistikore e analizes se rezultateve ...............................................................25

3.3 Procedurat dhe mikroambientët e matjes .....................................................................26 3.4 Matjet e bëra gjatë ditëve të punës ...............................................................................28

3.5 Matjet e bëra gjatë ditëve të vikendit ...........................................................................39

IV. Përpunimi dhe analiza e rezultateve të fituara.................................................................50 4.1 Rezultatët për të gjitha mikroambientët gjatë ditëve të punës .....................................50

4.2 Rezultatët për të gjitha mikroambientët gjatë ditëve të vikendit .................................53 4.3 Përmbledhje e matjeve të realizuara gjatë ditëve të punës dhe ditëve të vikendit .......55 4.4 Krahasimet e rezultateve të fituara...............................................................................57

4.4.1 Krahasimi gjatë ditëve të javës ditën dhe në mbrëmje ..........................................57

4.4.2 Krahasimi gjatë ditëve të javës në zyre si dhe ditëve të vikendit ditën.................58 4.4.3 Krahasimi gjatë ditëve të javës pas punës dhe ditëve të vikendit në mbrëmje .....58 4.4.4 Krahasimi gjatë ditëve të javës dhe ditëve të vikendit ..........................................59

4.4.5 Krahasimi i vlerave të fituara në ambientët e punës .............................................61 4.4.6 Krahasimi i rezultave të fituara në ambientët e punës me shtetet tjera .................62

Përfundim ..............................................................................................................................64

Referencat ..............................................................................................................................66

5

Lista e figurave Fig.2.1 Fig.3.1 Fig.3.2 Fig.3.3 Fig.3.4 Fig.3.5 Fig.3.6 Fig.3.7 Fig.3.8 Fig.3.9 Fig.3.10 Fig.3.11 Fig.3.12 Fig.3.13 Fig.3.14 Fig.3.15 Fig.3.16 Fig.3.17 Fig.3.18 Fig.3.19 Fig.3.20 Fig.3.21 Fig.3.22 Fig.3.23 Fig.4.1 Fig.4.2 Fig.4.3 Fig.4.4 Fig.4.5 Fig.4.6 Fig.4.7 Fig.4.8 Fig.4.9

Vala elektromagnetike Dozimetri EME SPY 140 dhe aparatura përcjellëse Lokacioni i mikroambientëve zyre Lokacioni i mikroambientëve shtëpi Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, Ambasadë Zvicëranë) Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, Ambasadë Zvicëranë) Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, KEK) Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, KEK) Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, PTK) Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, PTK) Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, IPKO) Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, IPKO) Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, KOSTT) Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, KOSTT) Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, Ambasadë Zvicëranë) Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, Ambasadë Zvicëranë) Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, KEK) Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, KEK) Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, PTK) Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, PTK) Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, IPKO) Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, IPKO) Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, KOSTT) Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, KOSTT) Diagrami për matjet gjatë ditëve të punës (08:00 – 17:00) Diagrami për matjet gjatë ditëve të punës (19:00 – 22:00) Diagrami për matjet gjatë ditëve të vikendit (08:00 – 17:00) Diagrami për matjet gjatë ditëve të vikendit (19:00 – 22:00) Diagrami për vlerat në ambientin e punës dhe vlerave të fituara në mbrëmje Diagrami për vlerat gjatë javës në zyre dhe ditëve të vikendit ditën Diagrami për vlerat gjatë javës pas punës dhe ditëve të vikendit në mbrëmje Diagrami për vlerat gjatë javës dhe vikendit Diagrami i vlerave të fituara për breza të caktuar

6

Lista e tabelave Tabela 2.1 Disa burime të radio valëve dhe karakteristikat e tyre Tabela 2.2 Vlerat referentë të ICNIRP për punonjësit Tabela 2.3 Vlerat referentë të ICNIRP për popullatën Tabela 3.1 Brezat frekuencor, që detektohen nga dozimetri EME SPY 140 Tabela 3.2 Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, Ambasadë Zvicëranë) Tabela 3.3 Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, Ambasadë Zvicëranë) Tabela 3.4 Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, KEK) Tabela 3.5 Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, KEK) Tabela 3.6 Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, PTK) Tabela 3.7 Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, PTK) Tabela 3.8 Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, IPKO) Tabela 3.9 Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, IPKO) Tabela 3.10 Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, KOSTT) Tabela 3.11 Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, KOSTT) Tabela 3.12 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, Amb. Zvicëranë) Tabela 3.13 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, Amb. Zvicëranë) Tabela 3.14 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, KEK) Tabela 3.15 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, KEK) Tabela 3.16 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, PTK) Tabela 3.17 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, PTK) Tabela 3.18 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, IPKO) Tabela 3.19 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, IPKO) Tabela 3.20 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, KOSTT) Tabela 3.21 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, KOSTT) Tabela 4.1 Vlerat e përpunuara për matjet gjatë ditëve të punës (08:00 – 17:00) Tabela 4.2 Vlerat e përpunuara për matjet gjatë ditëve të punës (19:00 – 22:00) Tabela 4.3 Vlerat e përpunuara për matjet gjatë ditëve të vikendit (08:00 – 17:00) Tabela 4.4 Vlerat e përpunuara për matjet gjatë ditëve të vikendit (19:00 – 22:00) Tabela 4.5 Tabela përmbledhëse për matjet gjatë ditëve të punës në zyre dhe në mbrëmje Tabela 4.6 Tabela përmbledhëse për matjet gjatë vikendit ditën dhe në mbrëmje Tabela 4.7 Vlerat përfundimtare të përpunuara nga matjet e realizuara Tabela 4.8 Vlerat përfundimtare vetëm për brezat e caktuar Tabela 4.9 Vlerat mesatare të dendësisë së fuqisë në zyre për disa shtete

7

I. Hyrje Ekpozimi në fushën elektromagnetike është rritur në 20 vitet e fundit. Kjo si pasojë e zhvillimit të shpejtë të rrjeteve të ndryshme telekomunikuese. Ekziston pak njohuri rreth

niveleve të ndryshme të ekspozimit në fushën elektromagnetike në ambientet tona, në

Kosovë. Të rriturit dhe fëmijët e gjeneratës së sotme i ekspozohen rrezatimit elektromagnetik të radio frekuencave në shtëpi, shkollë, punë, kopsht, vendet për argëtim

etj. Pra, prania e fushës elektromagnetike është bërë pjesë e shoqërisë në mjediset ku jetohet dhe punohet. Fakti i rrezatimit në fushën elektromagnetike ka hapur debate të ndryshme mbi efektet anësore negative që mund të shkaktohen nga ky rrezatim.

Në kohën ku niveli i ekspozimit është në rritje, gjithnjë bëhet më e rendësishme

shqyrtimi i situatave të ndryshme jetësore të ekpozimit në fushën elektromagnetike. Për këtë arsye, kohët e fundit janë zhvilluar pajisje të ndryshme për vlerësimin e ekspozimit

personal (dozimetër), që ndihmojnë në matjen individuale të niveleve të ndryshme të ekpozimit. Një dozimetër i tillë me emrin EME Spy 140 është përdorë gjatë shqyrtimit të niveleve të ekspozimit personal në fushën elektromagnetike në këtë punim.

Ndër studimet më relevante që kanë të bëjnë me matjen e niveleve të ndryshme të ekspozimit me anë të dozimetrit janë:

Thomas et al. 2008b [1]: Matjet e niveleve të ndryshme të ekspozimit me anë të dozimetrit më përqendrim kryesisht në simptomat e shëndetit të pjesëmarrësve të studimit.

Thomas et al. 2008a [2]: Raport i cili jep të dhëna për vlerësimin e ekspozimit tek fëmijët që shfrytëzuan pajisjet matëse të ekspozimit personal.

Röösli et al. 2008 [3]: Analizë e ekspozimit ku janë prodhuar statistika përmbledhëse

duke përdorur metodën statistikore ROS (robust regression on order statistics). Pas këtij studimi u zhvillua një hulumtim matjeje i nivelit të lartë në Zvicër (studimi QUALIFEX).

Thuroczy et al. 2008 [4]: Matje duke përdorur dozimetra në mikroambiente të ndryshme urbane (shtëpi,zyra etj.) dhe duke i krahasuar ato me matjet e zhvilluara pranë stacioneve bazë.

8

Joseph et al. 2008 [5]: Hap më tej në analizën e vlerësimit të ekspozimit, duke menaxhuar ndërlidhjen e vlerave të SAR-it dhe fushës elektrike E.

Frei et al. 2009 [6-7]: Janë llogaritur nivelet e ekspozimit për burimet e ndryshme të radio frekuencave dhe janë bërë përpjekje për të hetuar variacionin e ekspozimit të përkohshëm.

Hulumtime lidhur me vlerësimin e ekspozimit personal në fushen elektromagnetike të radio frekuencave janë zhvilluar në shumë vende të botës [8-32].

Edhe në këtë punim janë shqyrtuar nivelet e ekspozimit në fushën elektromagnetike të radio frekuencave. Fillimisht do të flitet për konceptet e fushave elektromagnetike. Do të

shtrohet çështja e ekspozimit të njeriut në fushën elektromagnetike, ku për këtë tani ekzistojnë standarde dhe kufizime të përcaktuara dhe lejuara, që gjithashtu do të trajtohen në këtë punim. Për të kuptuar më shumë rreth ekspozimit do të bëhen matje të

ndryshme me pajisjen EME SPY 140. Këto matje do të realizohen në kushte reale të

sjelljes normale të njeriut në jetën e përditshme. Objekt i shqyrtimit të këtyre matjeve do të jetë brezi frekuencor prej 80 MHz deri 6 GHz. Në këtë brez frekuencor përfshihet një

numër i rëndësishëm i shërbimeve telekomunikuese. Gjithashtu do të përshkruhet situata më e pa favorshme e mundshme në skenarin e përshkruar në vijim.

9

1.2 Motivimi Zhvillimi i hovshëm i teknologjisë si dhe rritja e vazhdueshme e burimeve të valëve elektromagnetike domosdoshmërisht rrisin edhe nivelin e ekspozimit të njeriut në këtë

fushë. Përpos efekteve pozitive që kemi nga teknologjitë e komunikimit, shtrohet edhe pyetja e efekteve të mundshme negative.

Pa marr parasysh se ku gjendemi, në punë, në shtëpi apo në ambient të hapur, gjithandej jemi të rrethuar nga burimet e fushave elektromagnetike. Diku kemi më shumë burime,

diku më pak, diku më afër, diku më larg, diku me intensitet më të lartë e diku më dobët.

Pra, në jetën tonë të përditshme nuk mund të kemi shmangie ndaj ekspozimit elektromagnetik. Në këtë kontekst shtrohet pyetja: Në cilat raste jemi më të ekspozuar?

Ky adresim dhe shumë çështje tjera ishin motivimi im për këtë punim. Gjithashtu faktor motivues ishte fakti që në vendin tonë dhe në regjion nuk kemi shumë informacione dhe kërkime shkencore në këtë lëmi.

1.3 Objektivat e punimit Në këtë punim diplome janë shqyrtuar nivelet e ndryshme të ekspozimit personal në fushën elektromagnetike. Objektivat e temes do të arrihen me adresimin e çeshtjeve të poshtëshënuara: 

Matja e ekspozimit me dozimetrin EME Spy 140.



Analiza e rasteve konkrete dhe arritja e përfundimeve për to.

 

Paraqitja grafike e fushës elektrike / dendësisë se fuqisë.

Përcaktimi i situatave më të pa favorshme të ekspozimit.

10

1.4 Pyetjet kërkimore të hulumtimit Punimi me titullin punues të cekur më lartë do të bazohet në këto pyetje, në të cilat duhet dhënë përgjige pas përfundimit të punimit: 

Në cilat situata jemi më shumë të ekspozuar ndaj fushës elektromagnetike?



Çfarë korrelacioni kemi mes sjelljes tonë reale dhe rezultateve të marra?

 

Si ndryshon ekspozimi gjatë një dite aktive?

Cilat burime të fushave elektromagnetike kanë ndikim më të madh në jetën tonë?

1.5 Pasqyra e punimit Ky punim i masterit përmban 4 kapituj:

Në kapitullin e parë është përshkruar një hyrje e detajuar në problemin e ekspozimit në fushën elektromagnetike, objektivat dhe hipotezat e punimit.

Në kapitullin e dytë janë përshkruar konceptet kryesore të përhapjes se radio valëve, ekuacionet e Maksvuelit, burimet e radio valëve etj.

Në kapitullin e tretë është përshkruar metodologjia e punës dhe pajisja e cila përdoret për

matje të ekspozimit. Gjithashtu në këtë pjesë janë të paraqitura të gjitha matjet e realizuara në mikroambiente dhe intervale të ndryshme kohore.

Në kapitullin e katërt kemi përpunimin dhe analizën e rezultateve të fituara. Më pas janë

të përshkruara krahasimet e ndryshme të ekspozimit të njeriut në situata të ndryshme si dhe përfundimet që dalin nga to.

11

II. Përhapja e radio valëve Zhvillimi i teknologjive të reja ka shkaktuar rritje të konsiderueshme të ekspozimit personal në

fushën elektromagnetike të radio frekuencave. Ky ekspozim është bërë objekt studimi në lëmi të ndryshme dhe ka hapë debate edhe në ndikimin e valëve elektromagnetike në shëndetin e njeriut.

Në bashkëveprimin ndërmjet fushës elektromagnetike dhe qenieve të gjalla ndikojnë parametrat

si: parametrat elektromagnetik të shtresave biologjike të trupit të ekspozuar, lloj i modulimit të sinjalit, kohëzgjatja e ekspozimit në fushën elektromagnetike, intensiteti i fushës elektrike dhe magnetike, frekuenca e sinjalit etj. [33].

Objekt studimi në këtë punim është brezi i radio frekuencave. Valët e radio frekuencave janë pjese e një brezi të gjerë frekuencash që shtrihen nga ato më të ulëta 3 kHz të krijuara nga

burime të fushës elektrike, deri tek frekuencat e larta 300 GHz që krijohen nga rrezet kozmike.

Radio valët për nga natyra janë valë elektromagnetike të cilat për qëllime komunikimi emetohen nga antena me frekuencë të brezit të radio frekuencave. Këto valë në kushte reale

mund të arrijnë shpejtësi të përhapjes të njejtë me të dritës. Kjo veti i bënë të pershtatshëm për bartjen e informacioneve. Pra, pajisjet pa tela komunikojnë në brezin e radio frekuencave, që ndërlidhet me problematikën e ekpozimit të njeriut ndaj këtyre valëve.

Rrezatimi elektromagnetik mund të klasifikohet si jonizues dhe jo jonizues [34]. Rrezatim jonizues është rrezatimi, që ka energji të mjaftueshme për të shkëputur elektronet prej atomeve, përkatësisht të shkatërroj strukturen molekulare të materies. Si i tillë, rrezatimi jonizues është shumë i rrezikshëm për njeriun. Ndërsa rrezatim jo jonizues konsiderohet rrezatimi që nuk ka

fuqi të shkatërroj strukturën molekulare të materies. Në këtë lloj të rrezatimit hyjnë edhe valët e radio frekuencave, që janë objekt studimi në këtë punim [34].

Në vazhdim do të njihemi me disa koncepte themelore në lëmin e valëve elektromagnetike.

12

2.1 Ekuacionet e Maksuellit (Maxwell) James Clark Maxwell ka qenë i pari që ka sjellë nocionin për valët elektromagnetike për të

përshkruar sjelljen e dritës së dukshme. Ai ndërtoi sistemin e ekuacioneve të fushës elektromagnetike, në trajtë të katër ekuacioneve, që quhen ekuacionet e Maksuellit [35]: ∇xE= −

∂B ∂t

∇xH=J+

∂D ∂t

(2.1)

(2.2)

∇∙D=ρ

(2.3)

∇∙B=0

(2.4)

Nga ky sistem i ekuacioneve shihet se fusha elektrike dhe magnetike janë shkaktare të njëra tjetrës. Kështu që mund të thuhet se fusha e cila shkaktohet nga veprimi i ndonjë gjeneratori (ose nga sistemi i rrymave) mund të ekzistojë edhe pas ndërprerjes së burimit.

Disa vite me vonë Herc (Hertz) dëshmoi kuptimin e vërtetë të teorisë së valëve elektromagnetike, duke konstatuar se valët elektromagnetike përhapen me shpejtësi të kufizuar

dhe ky zbulim hapi rrugën e komunikimeve pa tela (wireless). Ai erdhi në përfundim që për shkak të ndërlidhjes në hapësirë dhe në kohë, të fushës elektrike dhe magnetike ekziston përhapja e energjisë elektromagnetike [35].

Ekuacionet e Maksuellit janë ekuacione diferenciale parciale të shkallës së parë. Me eliminimin

e njërës prej fushave arrihet deri të ekuacioni i shkallës së dytë për fushën tjetër. Ky quhet ekuacion valor e që për mjedise homogjenë, izotropike, lineare, pa burime ka këtë formë [35]: ∇ H − μσ

∂ H =0 ∂t

(2.5) 13

Ngjashëm fitohet edhe për fushën elektrike, ∇ E− μɛ

∂ E =0 ∂t

(2.6)

Me zgjidhjen e këtyre ekuacioneve fitohet ekuacioni i valës elektromagnetike e cila përhapet me shpejtësi të dritës në vakum, c = 1/ µɛ.

Figura 2.1

Vala elektromagnetike

Varësisht prej mjedisit dallon edhe përhapja e valës elektromagnetike. Nëse mjedisi është i

pakufizuar atëherë konsiderohet se vala udhëton në hapësirën e lirë, nëse mjedisi është i kufizuar ndodh reflektimi i valës kurse nëse mjedisi ka skaje, ndodh thyerja e valës.

Vala e rrafshët është lloji më i thjesht i valës elektromagnetike. Kjo valë karakterizohet me

strukturë në të cilën vektori i fushës magnetike është normale në hapësirë me vektorin e fushës

elektrike dhe të dy vektoret e fushave janë normale në drejtimin e përhapjes së valës. Vala e rrafshët në praktikë nuk ekziston sepse nuk ekziston burim i tillë i idealizuar që do t’i krijojë valët e këtilla.

Dihet se me përhapjen e valës elektromagnetike dhe largimit të saj nga burimi i saj kemi

gradualisht dobësim të fushës elektromagnetike. Në hapësirën e zbrazët vala përhapet me shpejtësi të dritës. Nga ana tjetër, në materie, shpejtësia e përhapjes së valës varet nga

14

frekuenca. Dukuria e varësisë së shpejtësisë së përhapjes së valës nga frekuenca quhet dispersion.

Gjatë përhapjes së valëve mund të ndryshojë orientimi i fushave varësisht nga lloji i valës dhe i

mjedisit. Kjo veçori quhet polarizim. Valët nuk janë stacionare as në kohë e as në hapësirë. Vala zhvendoset në hapësirë në varësi të kohës me shpejtësi konstante dhe amplitudat e fushës

ndryshojnë në varësi të kohës. Nëse gjatë ndryshimit fushat mbesin paralele atëherë polarizimi quhet linear. Kur fusha rrotullohet me amplitudë konstante në rrafshin normal me drejtimin e

përhapjes së valës polarizimi quhet rrethor. Nëse edhe amplituda edhe drejtimi i fushës ndryshojnë gjatë përhapjes së valës atëherë polarizimi i tillë quhet eliptik [35].

Antena paraqet një strukturë elektromagnetike që rrezaton dhe pranon valë elektromagnetike. Antena është pajisje reciproke, parametrat e të cilës nuk ndryshojnë kur punon si transmetues

apo marrës i valëve. Valët e rrezatuara nga antena zakonisht janë valë sferike. Për zonat që ndërlidhen me antenën transmetuese apo pranuese do të flitet me vonë.

2.2 Vektori i Pointingut Valët elektromagnetike bartin energjinë elektromagnetike në hapësirë në largësi deri në pikën marrëse. Nga dy ekuacionet e Maksuellit mund të fitohet shprehja ndërmjet energjisë së këtillë elektromagnetike dhe vektorëve të intensiteteve të fushës elektrike dhe magnetike: ∇xE = − ∇xH = J +

∂B ∂t ∂D ∂t

(2.7)

(2.8)

Nga kjo vërtetohet se vlen relacioni: ∇ ∙ (ExH) = H ∙ (∇xE) − E ∙ (∇xH)

(2.9)

15

Pas zëvendësimit të ekuacioneve (2.7) dhe (2.8) në atë (2.9) fitohet : ∇ ∙ (ExH) = −H ∙

∂B ∂D −E∙ −E∙J ∂t ∂t

(2.10)

Në mjedisin në të cilin parametrat ε,µ dhe σ nuk ndryshojnë me kohën, fitohet: H∙

E∙

∂B ∂(µH) 1 ∂(µH ∙ H) ∂ 1 =H∙ = = µH ∂t ∂t 2 ∂t ∂t 2

(2.11)

∂D ∂(ɛE) 1 ∂(ɛE ∙ E) ∂ 1 =E∙ = = ɛE ∂t ∂t 2 ∂t ∂t 2

(2.12)

E ∙ J = E ∙ (σE) = σE

(2.13)

Duke i zëvendësuar në ekuacionin (2.9) ekuacionet (2.11 dhe 2.12) fitohet: ∇ ∙ (ExH) = −

∂ 1 1 εE + μH ∂t 2 2

− σE

(2.14)

Forma integrale e ekuacionit (2.10) përfitohet duke integruar të dy anët e ekuacionit: (ExH)dS = −

∂ ∂t

1 1 εE + µH 2 2

dV −

σE dV

(2.15)

Për të shëndrruar integralin vëllimor të prodhimit në integral sipërfaqësor është zbatuar teorema

e divergjencës. Kufiza e parë dhe e dytë në anën e djathtë të ekuacionit (2.15) paraqesin fuqinë e nevojshme për krijimin e fushës elektrike dhe magnetike. Kufiza e fundit në anën e djathtë

paraqet fuqinë e humbjeve të Xhaulit si pasojë e rrymës konduktive σE. Kështu që mund të themi se tërë kufiza në anën e djathtë të ekuacionit interpretohet si shpejtësi e zvogëlimit të

16

energjisë së grumbulluar elektrike dhe magnetike të zvogëluar për humbjet e Xhaulit në vëllimin V, e kjo në bazë të ligjit mbi ruajtjen e energjisë duhet të jetë e barabartë me fuqinë që

del prej vëllimit. Prandaj madhësia që (ExH) është vektor i cili paraqet rrjedhjen e fuqisë në njësi të sipërfaqës dhe shprehet me:

P = (E x H)

W m

(2.16)

Vektori i paraqitur në (2.16) quhet vektori i Pointingut dhe paraqet vektorin e dendësisë së fuqisë, i cili karakterizon rrjedhjen e energjisë elektromagnetike sikurse që vektori i dendësisë

së rrymës e karakterizon rrymimin e elektricitetit. Energjia bartet në fushën elektromagnetike në kohë dhe drejtim të vektorit të Pointingut, ndërsa sasia e bartur e energjisë në njësi të kohës dhe sipërfaqës është e barabartë me intensitetin e tij. Vektori i Pointingut është normal në vektorët e fushës E dhe H.

Ekuacioni (2.15) mund të paraqitet edhe në formën: −

PdS =

∂ (w + w ) dV − ∂t

p dV

(2.17)

w =

1 1 εE = ∙ E ∙ E ∗ 2 2

(2.18)

w =

1 1 µH = ∙ H ∙ H ∗ 2 2

(2.19)

J JJ ∗ ∗ pσ = σE = = σEE = σ σ

(2.20)

17

Këtu ekuacionet (2.18 dhe 2.19) paraqësin dendësinë e energjisë elektrike respektivisht të

energjisë magnetike. Ekuacioni (2.20) shprehë humbjet e Xhaulit. Fuqia e cila rrjedh çdo

moment në sipërfaqen e mbyllur është e barabartë me shumën e rritjes së fuqisë elektromagnetike në vëllimin e kufizuar dhe humbjeve të xhaulit brenda vëllimit të vështruar.

2.3 Burimet dhe karakteristikat e radio valëve Rrezatimi i radio frekuencave është term i përgjithshëm që përdoret për valët elektromagnetike

të radios dhe TV, radari dhe për pajisjet tjera komunikuese mikrovalore. Ashtu siç u tha edhe

me herët, rrezatimi i radio frekuencave përbëhet nga valët që udhëtojnë dhe që shtrihen në brezin e frekuencave nga 3 kHz deri në 300 GHz.

Brezi i frekuencave të ulëta (LF) që shtrihet nga 30 kHz deri në 500 kHz përdoret zakonisht në aeronautikë dhe në marinë, ndërsa brezi i frekuencave të mesëm (MF) ka përdorim të gjerë në

eksperimente për radio amatere. Prej 3 MHz deri në 30 MHz shtrihet brezi i frekuencave të larta (HF), i cili përdoret për komunikime të rëndomta. Për komunikime pa tela, komunikime celulare, mobile dhe satelitore përdoret brezi i frekuencave shumë të lartë (VHF) dhe ultra të larta (UHF), që shtrihen nga 30 MHz deri në 3 GHz.

Radio frekuencat përdoren në ambientin tonë për transmetimin e sinjaleve. Disa burime të radio valëve së bashku me karakteristikat e tyre janë të përshkruara në tabelën në vijim. Tabela 2.1 Disa burime të radio valëve dhe karakteristikat e tyre FM radio Televizioni

Burimi

Tetrapol Telefonia mobile Stacionet bazë të telefonisë mobile DECT telefonat ajrore Wireless LAN

TV3 TV4&5 GSM 900 GSM 1800 UMTS GSM 900 GSM 1800 UMTS

Frekuenca (MHz) 88 - 108 174 – 223 470 - 830 380 - 400 880 – 915 1710 – 1785 1920 - 1980 925 – 960 1805 – 1880 2110 - 2170 1880 - 1900 2400 - 2500

Gjatësia valore (cm) 280 – 340 130 – 170 36 - 64 75 - 79 33 – 34 17 – 18 15 - 16 31 – 32 16 – 17 14 16 12 -13

18

Rrezatimi RF matet me intensitetin e fushës elektrike (V/m) apo dendësinë e fuqisë (W/ Këto dy njësi mund të konvertohen në njëra tjetrën me formulat në vijm: S=

E Z

dhe

E=

SxZ

ku me E shprehet fusha elektrike (V/m) dhe S dendësia e fuqisë (W/ impedancën e hapësirës së lirë dhe ka vlerën 377 Ω.

).

).

paraqet

Në jetën e përditshme jemi të nënshtruar ndaj ekspozimeve elektromagnetike, që mund të vijnë

nga antenat. Hapësira përreth antenës në modin transmetues apo pranues ndahet në tri zona[36]: a) zonën e fushës së afërt reaktive, b) zonën e fushës së afërt rrezatuese dhe c) zonën e largët.

Zona e fushës së afërt reaktive është zona më e afërt që rrethon antenën, në të cilën dominon

fusha reaktive. Për shumicën e antenave kjo zonë merret brenda largësisë 0.62(D /λ) nga sipërfaqja e antenës, ku D paraqet dimensionin më të madh të antenës. Zona quhet reaktive

sepse dominon dendësia e energjisë reaktive. Zona e fushës së afërt rrezatuese shtrihet prej

kufirit të zonës reaktive deri në largësinë 2D /λ. Në qoftë se dimensionet e antenës janë të vogla në krahasim me gjatësin valore kjo zonë mund të mos ekzistojë. Zona e fushës së largët shtrihet në largësitë më të mëdha se 2

/ nga antena. Në këtë zonë fushat (E dhe H) janë

transversale dhe shfarimi ndërmjet tyre është i pavarur nga largësia radiale në të cilën bëhen matjet.

Përderisa rrezatimi nga fushat e afërta është në intervale më të shkurta dhe në pjesë të caktuara

të trupit, rrezatimi që vjen nga burimet e fushave të largëta është më homogjen, që do të thotë që kemi ekspozim të të gjithë trupit në një interval me të gjatë kohor. Pra, mund të thuhet se

gjatë vlerësimit të efekteve biologjike është me rëndësi të ceket se për cilën zonë të rrezatimit flitet. Zakonisht vlerësimi i efekteve negative potenciale si pasojë e ekspozimit të qenieve të

gjalla në rrezatim të radio frekuencave bëhet në zonën e largët. Kjo për shkak se zakonisht stacionet transmetuese ndodhen larg qenieve të gjalla ndërsa edhe pse telefoni celular ndodhet

mjaft afër kokës së njeriut, antena e telefonit celular është mjaft e vogël në krahasim me gjatësinë valore. Kështu që konsiderohet se koka e njeriut ndodhet në zonën e largët të rrezatimit.

19

2.4 Absorbimi i energjisë nga organizmi i njeriut Fusha elektrike dhe magnetike ushtrojnë ndikim gjatë rrezatimit në materiale të ndryshme. Si

material të tillë mund të merren edhe qelizat e njeriut, të cilat kanë veçori të caktuara elektromagnetike.

Bashkëveprimi i fushës elektrike dhe asaj magnetike në trupin e njeriut është dukuri tejet

komplekse. Përshkrimi i tillë bëhet përmes shfrytëzimit të parametrave makroskopik të materialit, si psh. permitiviteti. Efektet biologjike tek qelizat njerëzore gjatë ndikimit apo

interaksionit të fushës elektrike dhe magnetike varen nga frekuenca e fushës elektromagnetike. Brezat e frekuencës në vijim përshkruajnë këto efekte [36]: 

1Hz - 100kHz, Densiteti i rrymës J (A



100kHz - 10GHz, Energjia elektromagnetike e absorbuar, e cila shëndrrohet në nxehtësi



) dhe fusha e brendshme elektrike E (V

mund të stimulojnë sistemin nervor të njeriut.

)

në trupin e njeriut mund të shkaktojë dëmtime të qelizave.

10GHz - 300GHz, Energjia elektromagnetike sipërfaqësore e absorbuar në lëkurën e njeriut, pasi që shëndrrohet në nxehtësi mund ta dëmtojë lëkurën e njeriut.

Me lartë është përmendur absorbimi i energjisë elektromagnetike në trupin e njeriut. Kur është fjala rreth shëndetit të njeriut dhe rreziqeve që mund të paraqiten nga rrezatimi elektromagnetik

arrihet deri të nevoja e përcaktimit të kufizimeve bazike në fuqinë e absorbimit specifik. Fuqia e absorbimit specifik (SAR) shprehet me:

SAR =

σE ρ

W kg

(2.21)

Pra, me fjalë tjera SAR-i paraqet fuqinë e absorbuar në njësi të peshës së organizmit të njeriut që është nën veprimin e fushës elektromagnike.

Gjithashtu si koncept duhet të përmendet edhe koncepti i dozimetrisë. Dozimetria

elektromagnetike është shkencë e cila përcakton dozën e fushës për burime dhe mjedise të

caktuara [37]. Dozimetria përdoret për përcaktimin e intensitetit, drejtimit dhe polarizimit të fushës elektromagnetike. Për shqyrtimet e bëra në këtë punim është përdorur një dozimetër, për të cilën do të flitët më vonë.

20

2.5 Standardet e sigurisë dhe limitet e ekspozimit Edhe pse janë bërë shumë punime dhe hulumtime në lidhje me efektet nga rrezatimi i fushës elektromagnetike të brezit të radiofrekuencave në trupin e njeriut, deri më tani shkencërisht është vërtetuar vetëm një efekt, ai i ngritjes së temperaturës së njeriut. Komisioni ndërkombëtar

për mbrojtje nga rrezatime jo-jonizuese (ICNIRP) ka publikuar udhëzime që kufizojnë ekspozimin elektromagnetik të qytetarëve dhe mbrojnë popullatën nga efekti i ngrohjes së

qëlizave të trupit të njeriut. Rekomandimet e ICNIRP japin limitet e ekspozimit të RF. Ky standard përdoret në shumicën e vendeve Evropiane dhe ka rritje të përdorimit edhe jashtë kontinentit. Këto rekomandime kanë limitet e ekspozimit për fushat elektrike dhe magnetike [38].

Vlerat e ICNIRP bazohen në sasinë e enërgjisë se absorbuar nga trupi i njeriut (SAR). SAR

varet nga intensiteti i fushës dhe frekuenca e burimit elektromagnetik rrezatues. Gjithashtu këto

vlera varen nga kriteri i përshkruar në vijim: Rrezatimi i absorbuar nuk bënë ta ngrisë temperaturën e trupit të njeriut më shumë se 1º Celsius. Rritja më e lartë e temperaturës mund të shkaktojë interferencë në funksionet e ndryshme trupore [38].

Udhëzimi i ICNIRP ndanë kufizimet e ekspozimit në rrezatim elektromagnetik në dy kategori [38]:



Kufizimet bazike: Kanë të bëjnë me ekspozimin në fushën elektromagnetike të ndryshueshme me kohën të lidhura drejtpërdrejt me efekte shëndetësore në organizmin e njeriut. Në varësi të frekuencës së fushës, madhësitë fizike që përdoren për të

reflektuar kufizimet bazike janë: SAR (Fuqia e absorbimit specifik), densiteti i rrymës 

së induktuar J dhe fuqia e induktuar në trupin e njeriut S.

Vlerat referente: Këto vlera ofrohen për vlerësime praktike të rrezatimit në mënyrë që të

parashihet a do të respektohen kufizimet bazike. Madhësitë fizike për të cilat jepen

vlerat referent janë: intensiteti i fushës elektrike E, intensiteti i fushës magnetike H dhe densiteti i fuqisë S.

Për të mbrojtur njeriun nga ekspozimi në fushën elektromagnetike duhet të respektohen këto

kufizime. Në qoftë se nuk është e mundur të maten madhësitë fizike që lidhen me këto kufizime

21

bazike atëherë krahasimi me vlera referente mund të përdoret për të testuar sigurinë e një rrezatimi të caktuar.

Të ekspozuar ndaj fushës elektromagnetike kemi dy subjekte kryesore [38]: 

Punonjësin e ekspozuar: Të rriturit, që i nënshtrohen ekspozimit në formë gjenerale dhe



Popullata e ekspozuar: Ka të bëjë me pjesën e popullsisë së moshave të ndryshme, pa

në kushte të njohura (ku përfshihet orari dhe lokacioni i njëjtë)

varësisht gjendjes shëndetësore. Kjo shtresë ka ekspozim në kushte të panjohura, cilat ndryshojnë varësisht prej rastit dhe kohës.

Përveç respektimit të limiteve duhet vendosur edhe një margjinë shtesë të sigurisë, e cila lejon përfshirjen edhe të rasteve të papritura. Kjo do të ishte më efikase në mbrojtjen nga rreziku i efekteve negative të rrezatimit në fushën elektromagnetike.

Nga rekomandimet e ICNIRP dalin dy tabela me vlerat referente për punonjësit dhe popullatën [38]:

Tabela 2.2 Vlerat referente të ICNIRP për punonjësit Brezi frekuencor 400 – 2000 MHz 2 – 300 GHz

Punonjësit Fusha Fusha elektrike magnetike (V/m) (A/m) 3f

0.008f

137

0.36

Dendësia e fuqisë për valën e rrafshet S (W/m ) f 40 50

Tabela 2.3 Vlerat referente të ICNIRP për popullatën Brezi frekuencor

Fusha elektrike (V/m)

400 – 2000 MHz 2 – 300 GHz

1.375f 61

Popullata

Fusha magnetike (A/m) 0.0037f 0.16

Dendësia e fuqisë për valën e rrafshet S (W/m ) f 200 10 22

III. Ekspozimi në fushën elektromagnetike të radio frekuencave dhe shqyrtimi tij

Pjesë e jetës së përditëshme është ekzistenca e sistemeve radiofrekuencore dhe mikrovalore në

çdo cep të jetës, duke filluar nga shtëpia, vendi i punës, transporti publik, spitali, shkolla etj. Shërbimet telekomunikuese që ofrohen në rrjetet pa tela si dhe ato me tela janë vazhdimisht në rritje. Ky zhvillim është i pashmangshëm, i pandalshëm por megjithatë i domosdoshëm për

lehtësimin e jetës se njerëzve. Rritja e teknologjive telekomunikuese bartë me veti edhe

rrezatimin apo ekspozimin personal në fushën elektromagnetike të njerëzve dhe pasojat që ndërlidhen me to.

Qëllimi i këtij punimi është shqyrtimi i niveleve të ndryshme të ekspozimit personal në frekuenca të ndryshme. Si brez shqyrtues është marrë brezi 80 MHz – 6 GHz, pasi që përfshin burimet që kanë ndikimin më të madh në jetën e përditshme të qytetarëve. Ky shqyrtim është bërë duke marr parasysh sjellën reale të personit testues, që përfshin kohën që kalon personi në

punë, si dhe kohën jashtë punës. Pra, janë marrë mikroambiente të ndryshme në kohë dhe situata të ndryshme. Mikroambient do të quhet vendi ku një person kalon një periudhë të caktuar kohore.

Me rritjen e burimeve të ndryshme elektromagnetike si dhe shqyrtimeve të niveleve të

ekspozimit janë rritur edhe metodat e ndryshme të matjes se ekspozimit. Në këtë punim është përdorë një metodë bashkohore e matjes personale duke përdorur një pajisje përkatëse -

dozimeter. Natyrisht në rezultat ndikojnë edhe nivelet e ekspozimit në mjedis, sjellja individuale siç është përdorimi i pajisjeve të komunikimit pa tela dhe koha e kaluar në mikroambientet e ndryshme.

Pasi që në studimet e ndryshme përdoren protokole dhe analiza të ndryshme të matjes, mund të përfundojmë se është vështirë të bëhet një krahasim i ndërsjellë mes punimeve të ndryshme të publikuara.

23

3.1 Instrumenti matës gjatë shqyrtimit EME SPY 140 (Satimo, Cortaboeuf, Francë, http://www.satimo.fr) quhet instrumenti që është përdorur për matjen e ekspozimit personal në këtë punim. Me anë të kësaj pajisje mund të kryhen matje të nivelit të ekspozimit të njeriut në fushën elektromagnetike në brezat e caktuar frekuencor. Pra, mundësohet matje në 14 breza të ndryshëm të frekuencës nga 88 MHz deri në 5850 MHz. Këta breze janë të paraqitura në tabelën 3.1.

Tabela 3.1 Brezat frekuencore, që detektohen nga dozimetri EME SPY 140 FM

88 – 108 MHz

TV3

174 – 223 MHz

TV4&5

470 – 830 MHz

GSM 900 Rx

925 – 960 MHz

TETRA GSM 900 Tx

380 - 390 MHz

880 – 915 MHz

GSM 1800 Tx

1710 – 1785 MHz

DECT

1880 – 1900 MHz

GSM 1800 Rx UMTS Tx

UMTS Rx WiFi 2G

WiMAX

WiFI 5G

1805 – 1880 MHz 1920 – 1980 MHz 2110 – 2170 MHz 2400 – 2500 MHz 3400 – 3800 MHz 5150 – 5850 MHz

Ndërsa në figurën në vazhdim mund të shohim pamjen fizike të dozimetrit si dhe aparatura përcjellëse e tij:

24

Fig. 3.1 Dozimetri EME SPY 140 dhe aparatura përcjellëse Dozimetri EME SPY 140 llogarit llogaritë edhe totalin e rrezatimit nga të gjitha brezat frekuencore. Konfigurimi i pajisjes bëhet përmes softuerit EME Spy Analysis V3. Ky softuer bënë paraqitjen

grafike të fushës elektrike dhe dendësisë së fuqisë të breze brezeve frekuencore përkatëse. përkatës Softueri mundëson edhe krahasimin e vlerave të fushës elektrike të fituara nga matja me nivelet e ICNIRP-së së për ekspozimin e popullatës dhe punonjësve.

Bazuar në hulumtimet paraprake në këtë fushë, është parë që edhe vendosja e instrumentit matës është aspekt i rëndësishëm në marrjen e saktë të matjeve, prandaj gjatë zhvillimit të matjeve dozimetri ri është mbajtur në afërsi të trupit, ndërsa gjatë lëvizjes është bartur në çantë.

3.2 Metoda statistikore tatistikore e analizes se rezultateve Llojllojshmëria e niveleve të ekspozimit në fushën elektromagnetike është analizuar duke bërë kalkulimin e parametrave të ndryshëm statistikor si maksimumin, mesataren dhe totalin e ekspozimit.

Procesimi apo përpunimi i rezultateve të matjes sjellë deri të problemi i vlerave që nuk detektohen nga dozimetri. Të gjitha këto vlera që janë nën vlerën e poshtme detektuese de marrin

automatikisht nga pajisja jonë matëse vlerën e poshtme detektuese. ktuese. Vlerat e poshtme detektuese de për dozimetrin EME Spy 140 dallojnë prej brezit në brez dhe janë këto: Për FM 0.05 V/m, për

25

TETRA dhe TV4&5 0.01 V/m, për TV3 0.02 V/m, për WiMAX, WI-FI 5G dhe brezat tjerë 0.005 V/m. Ndërsa vlera e epërme detektuese është për të gjithë brezat matëse 6 V/m.

Pas marrjes se rezultateve nga dozimetri përkatës, është bërë konvertimi i vlerave me softuerin përkatës në tabela të EXCEL-it. Vlerat e fituara pastaj janë shndërruar në njësinë përkatëse të

shqyrtimit, që në këtë punim është mW/m² (dendësia e fuqisë). Më pas vlerat e fituara janë analizuar dhe për të gjitha vlerat e poshtme kufitare të detektimit është përdorur metoda e

marrjes së gjysmës së vlerës [2]. Pra, të gjitha vlerat nën vlerën e detektimit janë zëvendësuar me gjysmën e vlerës kufitare të brezit përkatës (Shembull: Të gjitha vlerat detektuese 0.05 V/m janë zëvendësuar me vlerën 0.025 V/m).

Nga vlerat e përpunuara dhe fituara më pas është nxjerrur totali, maksimumi si dhe mesatarja e

tyre. Gjithashtu janë formuar diagrame dhe tabela të ndryshme, që janë përdorur për shqyrtimin, analizën dhe krahasimin e rezultateve.

3.3 Procedurat dhe mikroambientet e matjes Qëllimi i studimit ishtë shqyrtimi i dallimeve të ndryshme të ekspozimit në fushën elektromagnetike të personave në vende, situata dhe intervale kohore të ndryshme. Në këtë studim morën pjesë vullnetarisht pesë (5) persona të grupmoshave 22-26 vjet.

Për realizimin e matjeve është bërë një ndarje e përgjithëshme në dy mikroambiente: zyrë dhe shtëpi/jashtë shtëpisë.

Pjesë e mikroambientit zyre ishin: 

Ambasada Zvicerane (Swiss)



PTK

  

KEK

KOSTT IPKO

Dy figurat në vijim tregojnë lokacionet në hartë të mikroambienteve shqyrtuese në këtë punim:

26

Fig. 3.2

Lokacioni i mikroambienteve zyrë

Fig.3.3 Lokacioni i mikroambien mikroambienteve shtëpi Mikroambienti shtëpi/jashtë shtëpisë ishtë vendi ku secili pjesëmarrës në këtë studim kaloi kohën e lirë. Shqyrtimi është bërë ërë për secilin person individualisht.

27

Secili prej personave mbajti dozimetrin EME Spy 140 gjatë ditës se punës prej orës 8:00 deri 17:00 dhe ka matur nivelin e ekspozimit në zyrë. Më pas, kjo matje ka vazhduar gjatë kohës pas

punës në ditën e njëjtë prej orës 19:00 deri 22:00. I njëjti plan kohor (8:00-17:00 dhe 19:0022:00) është përdorur për matjen e niveleve të ekspozimit në kohën e lirë gjatë vikendeve.

Dozimetri EME Spy gjatë matjeve është mbajtur në një çantë të vogël për kamerë dhe nuk ndikojë në aktivitetet e personit pjesëmarrës në studim. Gjatë gjithë aktiviteteve të personit shqyrtues pajisja ishte pranë trupit apo në afërsi të tij.

Koha totale e matjes gjatë një dite ishte dhjetë (10) orë: shtatë (7) orë gjatë ditës dhe tri (3) orë në mbrëmje. Pasi që çdo katër (4) sekonda është matur një mostër, në total janë fituar 9000 mostra për një ditë dhe person; 6300 mostra gjatë shtatë ore ditën dhe 2700 mostra për tri orët në mbrëmje. Pesë persona morën pjese në këto matje, nga dy ditë kishin pajisjen për nga dhjetë

orë me veti. Numri total i mostrave të fituara për 100 orë matje personale në fushën elektromagnetike është 90000.

3.4 Matjet e bëra gjatë ditëve të punës Mikroambienti: Ambasada Zvicerane Matjet e bëra gjatë ditës në kohën aktive të punës janë bërë nga personi A në zyret e Ambasadës Zvicerane në Prishtinë. Mund të thuhet se personi A gjatë shumicës së kohës ka

qenë i ulur pranë kompjuterit të tij. Në afërsi prej 3-7 metra ishin edhe 4 telefona fiks ajror. Gjithashtu brenda zyrës ishte edhe një ruter pa tela edhe gjithashtu disa telefona të mençur.

Në figurën 3.4 në vijmë mund të shihen matjet e realizuara me pajisjen EME Spy dhe paraqitja vizuale me softuerin përkatës:

28

Fig. 3.4 Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, Ambasadë Zvicerane) Zvicera Pas përpunimit të rezultateve me metodën e përshkruar më herët fitohet tabela 3.2 si në

vazhdim. Në këtë tabelë mund të shihen vlerat mesatare dhe maksimale të regjistruara nga dozimetri.

Tabela 3.2 Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, Ambasadë Zvicerane ne) Matjet gjatë të javës – ditën (08:00 – 17:00) FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Amb. Zvicerane Mes Max 0,079 0,377 0,010 0,203 0,005 0,015 0,005 0,311 0,018 2,970 0,210 0,671 0,060 2,294 0,152 0,472 0,089 0,699 0,002 0,002 0,002 0,002 0,038 0,731 0,010 0,010 0,012 0,590

Nga kjo shihet që për GSM 900 dhe GSM 1800 linja zbritesë kemi vlerën mesatare më të lartë. lart Ndërsa vlera maksimale arrihet nga GSM 900 linja ngritëse. Gjithashtu edhe për Wi-Fi kemi një maksimale prej 0,731 (V/m).

29

Personi A pas realizimit të matjeve në zyrë ka vazhduar me matje pas orarit të punës në intervalin 19:00 – 22:00. Në figurën 3.5 mund të shihet kjo matje me anë të paraqitjes grafike: grafike

Fig. 3.5 Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, Ambasadë Zvicerane) Zvicera Vlen të theksohet se personi A gja gjatë tërë kohës ka qëndruar në shtëpi,, në lagjen e Spitalit Prishtinë. Shtëpia është katër ka katëshe, dhe në fillim kaloi kohën në katin e katërt ndërsa

shumicën e kohës në katin e parë në dhomën e ndejës. Disa metra nga vendqëndrimi në dhomën

e ndejës ishtë telefoni fiks ajror dhe gjithashtu edhe një përforcues i rrjetit pa tela. Në fund të matjeve ishte në dhomë të fjetjes afër ruterit.

Tabela 3.3 Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, Ambasadë Zvicerane ne) Matjet gjatë javës – natën (19:00 – 22:00) FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Amb. Zvicerane Mes Max 0,025 0,025 0,010 0,010 0,005 0,021 0,006 0,255 0,006 0,482 0,209 0,837 0,009 0,337 0,032 0,409 0,189 0,642 0,002 0,002 0,002 0,002 0,108 3,142 0,010 0,027 0,025 2,660

30

Nga tabela e fituar shohim im se vlera maksimale m më e larta ishte për brezin wireless wir Wi-Fi 2G

3,142 (V/m) dhe Wi-Fi 5 G 2,660 (V/m). Vlerën më të lartë mesatare ka brezi GSM 900 linja zbritesë si dhe telefonat lefonat ajror (DECT). Mikroambienti: KEK Këto matje janë realizuar nga personi B në objek objektet e KEK-ut ut në Obiliq. Personi ishte ish gjatë

shumicës se kohës se tij në zyrë me disa punëtor tjerë. Në zyrë ishte një telefon efon ajror dhe asnjë ruter pa tela. Ruteri ishtë në një dhomë tjetër. Karakteristikë këtu ishte përdorimi i shpeshtë i telefonave të mençur për shkak obligimeve në punë punë.

Fig. 3.6 Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, KEK) Edhe në këto rezultate vërehet se si vlera mesatare as ashtu htu edhe ajo maksimale ishin më të larta për brezin GSM 900 linja zbritesë zbritesë, të cilat ndikojnë edhe në rezultatin e përgjithshëm. përgjithshëm Vlerat

tjera ishin brenda kufijve të lejuara dhe vërehet se vetëm në disa raste për brezat e telefonave

ajror dhe wireless Wi-Fi kemi vlera më të larta. Kjo si pasojë e afërsisë së pajisjes me ndonjë burim të valëve elektromagnetike të brezit përkatës.

31

Tabela 3.4 Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, KEK) Matjet gja gjatë javës ditën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Mes 0,028 0,010 0,006 0,007 0,034 0,698 0,015 0,027 0,003 0,002 0,002 0,006 0,010 0,011

KEK Max 0,797 0,049 0,141 0,181 3,991 1,741 6,001 1,200 1,512 0,002 0,002 1,390 0,089 0,999

Në mbrëmje personi ishtë gjatë shumicës së kohës në banesën e tij në Ulpianë – Prishtinë. Vetëm gjatë një periudhë prej afër 20 minuta ishtë jashtë shtëpisë në shitore.

Fig. 3.7 Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, KEK) Nga rezultatet vërehet ndikim ndikimi i sistemeve të telefonisë celulare si dhe telefonave ajror. Gjithashtu regjistrohen nga dozimetri edhe vlera për brezin Wi-Fi. Vlera maksimale ksimale arrihet në brezin DECT, ku shënohet nohet vlera 4,566 (V/m) ndërsa mesataren më të lartë ka brezi GSM 900 linja zbritesë.

32

Tabela 3.5 Vlerat mesatare dhe maksimale (19:0 (19:00 – 22:00, KEK) Matjet gjatë të javës - natën

FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Mes 0,025 0,010 0,005 0,005 0,004 0,196 0,013 0,056 0,327 0,002 0,002 0,045 0,010 0,036

KEK Max 0,025 0,044 0,013 0,005 0,124 1,035 0,296 0,570 4,556 0,002 0,002 1,385 0,296 1,562

Mikroambienti: PTK Personi C, matjet gjatë ditës aktive i ka bbërë në punën e tij në PTK. Objekti është në Prishtinë, në lagjen Dardania dhe është shumëkatësh shumëkatësh. Gjatë gjithë kohës, përpos disa lëvizjeve të vogla, ishte në zyrën e tij kolektive me disa punëtor të tjerë. Disa rutera pa tela ishin në një diametër prej 15 metra. Gjithashtu përdorimi i telefonit celulare ishtë i lartë.

Fig. 3.8 Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, PTK)

33

Këto fakte pasqyrohen edhe në tabelën e fituar, kur vlera maksimale për brezin GSM 900 linja ngritëse tejkalon edhe vlerën kufitare 6,00 ((V/m) dhe shumë mostra kalojnë vlerën 3,00 (V/m). Këtu regjistrohen edhe vlerat me të larta për brezin GSM 1800 për linje zbritesë si dhe ngritëse. Tabela 3.6 Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, PTK) Matjet gja gjatë javës - ditën

FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Mes 0,069 0,010 0,112 0,036 0,135 0,092 0,115 0,086 0,003 0,002 0,002 0,149 0,010 0,052

PTK Max 0,563 0,050 0,329 0,150 6,001 1,927 6,001 0,913 0,186 0,002 0,002 2,156 0,077 2,158

Ndërsa për intervalin tjetër të matjes me dozime dozimetër (19:00-22:00) personi C kaloi aloi pjesën më të

madhe të kohës në shtëpinë e tij nnë Çagllavicë – Prishtinë. Në fillim të matjes ai ishte ish në qytet ndërsa ka gjysma e periudhës se matjes ai ish ishte për disa minuta në kopshtin e tij.

Fig. 3.9 Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, PTK) 34

Tek tabela e fituar shihet se ekspozimi te personi C ishtë më i dobët.. Vlera më e lartë lart maksimale e ekspozimit ishte për brezin Wi-Fi 5G 0,023 (V/m).

Tabela 3.7 Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, PTK) Matjet gja gjatë javës natën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

PTK Mes Max 0,025 0,075 0,010 0,010 0,005 0,013 0,005 0,019 0,010 1,865 0,013 0,141 0,009 0,629 0,003 0,053 0,003 0,037 0,002 0,002 0,002 0,002 0,045 3,650 0,010 0,071 0,023 2,776

Mikroambienti: IPKO Personi D punon në IPKO KO dhe rrjedhimisht matjet gjatë kohës aktive janë bërë në objektin e IPKO-se në zonën Industriale – Prishtinë. Brenda zyrës se personit D ishtë një ruter pa tela dhe ngjashëm si në PTK përdorimi i telefonave të mençur ishte shumë i lartë të, pasi që edhe kompania ka një numër të madh të punëtoreve.

Fig. 3.10 Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, IPKO)

35

Mesatarja më e lartë shihet tek brezi Wi-Fi 5G 0,213 (V/m) ndërsa vlerë maksimale më e lartë

arrihet për brezin GSM 900 linja ngritëse. Vlera kufitare maksimale kalohet për brezin GSM 1800 linja ngritëse.

Tabela 3.8 Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, IPKO) Matjet gja gjatë javës ditën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

IPKO Mes Max 0,025 0,207 0,010 0,040 0,005 0,106 0,005 0,186 0,034 3,319 0,029 1,070 0,082 6,001 0,015 0,418 0,003 0,031 0,002 0,002 0,002 0,002 0,067 2,346 0,010 0,257 0,213 1,209

Personi D prej orës 19:00 00 deri ora 22:00 kaloi kohën në banesën tij në lagjen Dardania, Prishtinë. Nga vlerat e fituara shihet se këtu nuk kishte ndonjë ekspozim të lartë lar apo ndonjë tejkalim të vlerës kufitare maksimale.

Fig. 3.11 Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, IPKO) 36

Edhe në këtë rast vlera më e lartë maksimale arrihet tek brezi Wi-Fi 5G që është 3,583 (V/m). Tabela 3.9 Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, IPKO) Matjet gja gjatë javës natën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Mes 0,025 0,010 0,006 0,005 0,005 0,099 0,026 0,065 0,003 0,002 0,002 0,064 0,010 0,024

IPKO Max 0,025 0,024 0,196 0,125 0,294 1,048 0,377 1,112 0,010 0,002 0,002 1,772 0,023 3,583

Mikroambienti: KOSTT Matjet këtu janë kryer nga personi D në objektin e KOSTT KOSTT-it,, në lagjen Dardania – Prishtinë. Përveç të kohës së pauzës së kaluar jashtë objektit, personi D qëndroi vazhdimisht në zyrë.

Fig. 3.12 Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, KOSTT) 37

Nga tabela e fituar shohim se dominon vlera maksimale (3,058 V/m)) dhe mesatare për brezin DECT (0,099 V/m), pasi që në zyrën e tij ishtë një telefon ajror.

Tabela 3.10 Vlerat mesatare dhe maksimale (08 (08:00 – 17:00, KOSTT) Matjet gja gjatë javës - ditën

FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

KOSTT Mes Max 0,025 0,025 0,010 0,066 0,005 0,032 0,005 0,200 0,010 2,824 0,050 0,644 0,035 1,104 0,070 0,624 0,099 3,058 0,002 0,002 0,002 0,002 0,078 0,783 0,010 0,010 0,019 0,452

Gjatë mbrëmjes ishte në shtëpinë e tij në Breg të Diellit – Prishtinë. Vetëm në fillim të matjeve ishtë tek një fqinje, ku vërehen vlerat e telefonit ajror ndërsa kohën tjetër e kaloi në dhomën e ndejës së shtëpisë se tij.

Fig. 3.13 Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, KOSTT) 38

Këtu vlera më e lartë mesatare ishte 0,128 V/m për brezin GSM 1800 linja zbritesë si dhe 0,121

V/m për brezin GSM 900 linje zbritesë. Edhe në këtë vendbanim nuk kishte ndonjë ekspozim të lartë, jashtë normave të parashtruara më herët në punim.

Tabela 3.11 Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, KOSTT) Matjet gjatë javës natën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

KOSTT Mes Max 0,025 0,025 0,010 0,010 0,005 0,005 0,005 0,005 0,004 0,049 0,121 0,843 0,041 0,267 0,128 0,730 0,008 1,539 0,002 0,002 0,002 0,002 0,005 1,097 0,010 0,010 0,011 1,272

3.5 Matjet e bëra gjatë vikendit Mikroambienti: Ambasada Zvicerane

Personi gjatë matjeve të bëra ditën qëndroi shumicën e kohës në shtëpinë respektivisht kopshtin e tij. Në vijim shihet pamja grafike e matjeve të realizuara në intervalin kohorë 08:00 – 17:00.

39

Fig. 3.14 Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, Ambasadë Zviceranë) Për shkak të telefonave ajror (DECT) (DECT), përdorimit të shpeshtë të telefonave lefonave të mençur si dhe ruterit pa tela, fitohen këtu edhe vlerat më të larta maksimale. Për brezin DECT fitohet 5,703 V/m ndërsa për GSM 900 linja zbritesë, Wi-Fi 2G dhe Wi-Fi 5G tejkalohet jkalohet vlera maksimale prej 1,000 V/m

Tabela 3.12 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, Amb. Zvicerane) Zvicera Matjet vikendit - ditën

FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Amb. Zvicerane Mes Max 0,025 0,025 0,010 0,021 0,005 0,026 0,005 0,005 0,008 0,365 0,366 1,336 0,025 0,193 0,077 0,523 0,405 5,703 0,002 0,002 0,002 0,002 0,060 1,459 0,020 0,219 0,064 1,830

Në mbrëmje personi A qëndroj pak në shtëpi, pak në qytet dhe pak tek i afërmi fqinjë. 40

Fig. 3.15 Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, Ambasadë Zvicerane) Rrjedhimisht kemi vlera më të ngritura për wireless, telefonat ajror - DECT, si dhe GSM 900 linja zbritesë dhe ngritëse.

Tabela 3.13 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, Amb. Zvicerane) Zvicera Matjet vikendit - natën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Amb. Zvicerane Mes Max 0,025 0,025 0,010 0,044 0,005 0,013 0,005 0,015 0,011 1,865 0,354 1,708 0,022 0,282 0,065 0,796 0,073 0,783 0,002 0,002 0,002 0,002 0,111 4,997 0,010 0,027 0,045 2,880

Mikroambienti: KEK Personi B gjatë matjes së bërë në vikend ka kaluar gjatë ditës pjesën e parë të kohës brenda objektit të shtëpisë ndërsa pjesën tjetër të kohës në ambient të hapur.

41

Fig. 3.16 Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, KEK) Nga tabela shihet se për brezin GSM 900 linja zbritesë kemi tejkalim jkalim të vlerës kufitare

maksimale. Gjithashtu edhe për GSM 900 linje ngritëse (2,340 V/m), ), GSM 1800 linje zbritesë (4,031 V/m) dhe ngritëse (2,668 V/m) kemi vlera të ngritura.

Tabela 3.14 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, KEK) Matjet vikendit - ditën

FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Mes 0,027 0,010 0,005 0,006 0,014 0,187 0,049 0,104 0,019 0,002 0,002 0,045 0,010 0,021

KEK Max 0,371 0,035 0,057 0,216 6,001 2,340 4,031 2,668 1,373 0,002 0,002 2,948 0,160 3,058

Në mbrëmje personi ni B ka kaluar kohën në shtëpinë e tij. Nuk vërejmë ndonjë ekspozim jashtë norme këtu.

42

Fig. 3.17 Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, KEK) Me poshtë mund të shihet edhe tabela me vlerat e fituara. Tabela 3.15 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, KEK) Matjet vikendit - natën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Mes 0,025 0,010 0,005 0,005 0,011 0,299 0,031 0,098 0,016 0,002 0,002 0,043 0,010 0,012

KEK Max 0,117 0,022 0,005 0,013 0,351 0,777 0,426 0,428 0,470 0,002 0,002 1,469 0,010 0,472

Mikroambienti: PTK Gjatë matjeve jeve të bëra në vikend personi C në orën e parë ishte në shtëpinë e tij ndërsa më pas ka shkuar tek një i afërm në shtëpi në Prishtinë ku kaloi pjesën tjetër të ditës.

43

Fig. 3.18 Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, PTK) Nga tabela e fituar shihet se këtu nuk ka ndonjë vlerë jashtë normave të paracaktuara. paracaktuar Për Wi-Fi

dhe DECT kemi vlera maksimale që tejkalojnë vlerën 1,000 V/m ndërsa vlera mesatare më m e lartë është për brezin GSM 900 linj linja zbritesë (0,308 V/m).

Tabela 3.16 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, PTK) Matjet vikendit - ditën

FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Mes 0,025 0,010 0,005 0,005 0,009 0,308 0,026 0,073 0,009 0,002 0,002 0,019 0,010 0,011

PTK Max 0,025 0,010 0,005 0,016 0,253 0,831 0,116 0,333 1,623 0,002 0,002 1,012 0,010 0,448

Edhe gjatë mbrëmjes personi C ishtë i përqëndruar në shtëpinë e tijë,, ku shohim ndikimin e WiFi 2G, për të cilin arrihet një vlere maksimale prej 2,189 V/m.

44

Fig. 3.19 Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, PTK) Tabela 3.17 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, PTK) Matjet vikendit - natën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Mes 0,025 0,010 0,005 0,005 0,013 0,323 0,027 0,081 0,011 0,002 0,002 0,025 0,010 0,012

PTK Max 0,025 0,024 0,005 0,005 0,091 1,201 0,767 0,914 0,158 0,002 0,002 2,189 0,010 0,686

45

Mikroambienti: IPKO Personi D gjatë vikendit ditën tregohet me aktiv, duke qëndruar një kohë të gjatë të në ambiente të

hapura, respektivisht në qëndër ndër të Prishtinës. Në fillim dhe në fund të matjes ai ishte në shtëpinë e tij.

Fig. 3.20 Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, IPKO) Vlera maksimale shënohet këtu për GSM 900 linje ngritëse (4,581 V/m)) si dhe për telefonat ajror (3,715 V/m).

Tabela 3.18 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, IPKO) Matjet vikendit ditën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

IPKO Mes Max 0,027 0,121 0,010 0,064 0,005 0,045 0,005 0,132

0,027

4,581

0,247 0,031 0,083 0,040 0,002 0,002 0,054 0,010 0,018

0,876 1,544 0,985 3,715 0,002 0,002 1,840 0,095 1,355

46

Nata kalohet nga personi D në banësën e tij. Këtu nuk fitohet vlerë më e lart maksimale se sa 1,151 V/m. Kjo vlerë matet për GSM 900 linje zbritës.

Fig. 3.21 Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, IPKO) Tabela 3.19 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, IPKO) Matjet vikendit - natën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

Mes 0,026 0,010 0,005 0,006 0,004 0,433 0,040 0,110 0,044 0,002 0,002 0,053 0,010 0,019

IPKO Max 0,143 0,024 0,044 0,184 0,270 1,151 0,531 0,893 0,724 0,002 0,002 0,609 0,260 0,685

47

Mikroambienti: KOSTT Personi D në fillim të ditës se vikendit ish ishtë në banësën e tij ndërsa më pas ai shkoi shko tek një mik

në banësë ku kaloi pjesën më të madhe të ditës aktive. Në ndërtësën e mikut janë më shumë se 3 rutera pa tela dhe kjo pasqyrohet edhe në vlerat e detektuara nga dozimetri EME Spy 140. 140

Fig. 3.22 Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (08:00 – 17:00, KOSTT) Vlerat më të larta maksimale de detektohen për brezin GSM 900 linja ngritëse (2,597 V/m) dhe Wi-Fi 2G (2,291 V/m).

Tabela 3.20 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (08:00 – 17:00, KOSTT) Matjet vikendit - ditën

FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

KOSTT Mes Max 0,026 0,083 0,010 0,137 0,005 0,174 0,005 0,044 0,011 2,597 0,064 0,780 0,005 0,198 0,010 0,660 0,027 1,600 0,002 0,002 0,003 0,009 0,338 2,291 0,010 0,045 0,159 1,532

48

Personi D gjatë mbrëmjes ka qëndruar në shtëpinë e tij, ndërsa në pjesën e fundit të matjes ka shkuar në shitore.

Fig. 3.23 Vikend: Paraqitja grafike e matjeve (19:00 – 22:00, KOSTT) Shihet se gjatë kohës se sa ishtte në shtëpi fitohen vlera të ulëta, ndërsa gjatë kohës në shitore

dhe në ambient të hapur ka tejkalim jkalim të vlerës kufitare maksimale për brezin GSM 900 linja ngritëse ndërsa për GSM 900 linja zbritesë fitohet vlerë mesatare më e lartë prej 0,208 V/m. Tabela 3.21 Vikend: Vlerat mesatare dhe maksimale (19:00 – 22:00, KOSTT) Matjet gja gjatë javës ditën FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G

KOSTT Mes Max 0,025 0,311 0,010 0,025 0,005 0,036 0,005 0,079 0,030 6,001 0,208 0,899 0,024 1,172 0,055 0,935 0,046 0,319 0,002 0,002 0,002 0,002 0,111 3,822 0,010 0,070 0,045 3,435

49

IV. Përpunimi dhe analiza e rezultateve të fituara Për ta bërë analizën e vlerave të fituara nga dozimetri EME SPY 140, së pari duhet të bëhet

përpunimi i të dhënave. Pasi që një pjesë e vlerave nuk janë detektuar respektivisht kanë qenë nën pragun e detektimit, softueri përkatës ka caktuar vlerën e pragut të detektimit. Për t`i dhënë efektshmëri më të madhe rezultateve përfundimtare, çështja e vlerave të padetektuara është

zgjidhur me metodën e gjysmave të vlerave të pragut të poshtëm, metodë kjo e përshkruar më herët në këtë punim.

Pas përpunimit të rezultateve fitohen tabelat dhe diagramet e paraqitura në vijim. Vlerat janë të paraqitura në njësinë e dendësisë se fuqisë elektrike.

4.1 Rezultatet për të gjitha mikroambientet gjatë ditëve të punës

Për matjet e bëra gjatë javës në intervalin 08:00 – 17:00 pas përpunimit të vlerave fitohet tabela në vijim.

Tabela 4.1 Vlerat e përpunuara për matjet gjatë ditëve të punës (08:00 – 17:00) Brezi frekuencor FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G TOTAL

Swiss 0,038632615 0,000551450 0,000265535 0,000212564 0,017128206

KEK 0,005725856 0,000533312 0,000203350 0,000286182 0,040919265

PTK 0,018572660 0,000535728 0,064710443 0,003924394 0,570443960

KOSTT 0,003315650 0,000548643 0,000135055 0,000211880 0,008206939

IPKO 0,003350963 0,000531093 0,000157416 0,000171784 0,045477961

0,145546388

1,552409215

0,039190526

0,007659833

0,009321864

0,014401950 0,071073490 0,045810590 0,000033156

0,023000231 0,013530971 0,001334206 0,000033156

0,223774487 0,024716532 0,000078247 0,000033156

0,005579195 0,013800194 0,036449354 0,000033156

0,084963123 0,003857047 0,000033556 0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,010204626 0,000530504 0,001718363 0,346142593

0,004378945 0,000533958 0,001706269 1,644628072

0,162099317 0,000541626 0,057975021 1,166629254

0,039042639 0,000530504 0,004923037 0,120469236

0,022218728 0,000561951 0,240061852 0,410773652 50

Nga vlerat e detektuara me dozimetër gjatë javës në kohën aktive dhe të përpunuar me metodën e cekur më herët shihet se ekspozimi me i lartë ishte në kompaninë KEK si dhe në

PTK. Vlera më e ulët e ekspozimit në fushës elektromagnetike është matur në KOSTT (0,120469 mW/m²).

1,800000000 1,600000000 1,400000000 1,200000000 1,000000000 0,800000000

Swiss

0,400000000

PTK

0,600000000

KEK

0,200000000

KOSTT TOTAL

WIFI 5G

WIMax

WIFI 2G

UMTS 2100 (DL)

UMTS 2100 (UL)

DECT

GSM 1800 (DL)

GSM 1800 (UL)

GSM + UMTS 900(DL)

GSM + UMTS 900(UL)

TV4&5

TETRA

TV3

FM

0,000000000

IPKO

Fig 4.1 Diagrami për matjet gjatë ditëve të punës (08:00 – 17:00) Gjithashtu nga diagrami i paraqitur më lartë mund të vërehet se ekziston detektim dhe rrezatim më i lartë për brezin GSM 900 linja zbritesë. Ky detektim është realizuar në objektin e KEK-ut.

Pra, nga diagrami vërehet se vlerën mesatare më të lartë të dendësisë së fuqisë elektrike të ekspozimit total kemi për personin që punon në KEK (1.644mW/m²). Shihet se në PTK kemi vlera të ngritura për brezin GSM 900 linja ngritëse.

Ndërsa për matjet e realizuara gjatë javës në mbrëmje mund të gjendet me poshtë tabela e vlerave të fituara për 5 mikroambientet gjatë kohës „pasive“ prej orës 19:00 deri ora 22:00.

Këtu përsëri shihet se personi që punon në KEK ka ekspozimin më të lartë edhe jashtë orarit të punës, pra, në shtëpinë e tij.

51

Tabela 4.2 Vlerat e përpunuara për matjet gjatë ditëve të punës (19:00 – 22:00) Brezi frek. FM TV3 TETRA TV4&5 GSM +UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G TOTAL

Swiss 0,003315650 0,000530504 0,000135079 0,000459649 0,001388359

KEK 0,003315650 0,000532209 0,000132743 0,000132626 0,000124832

PTK 0,003327262 0,000530504 0,000132835 0,000133422 0,013937873

KOSTT 0,003315650 0,000530504 0,000132626 0,000132626 0,000140727

IPKO 0,003315650 0,000531110 0,000403090 0,000158778 0,000508736

0,171576396

0,116685383

0,000527143

0,055715103

0,033233752

0,000621369

0,001013118

0,006621741

0,004593545

0,003170961

0,004181923

0,010650988

0,000054311

0,044165354

0,018224873

0,179615486 0,000033156

0,522069747 0,000033156

0,000036354 0,000033156

0,004697560 0,000033156

0,000033242 0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,109978585 0,000533485 0,019855606 0,492258404

0,010919514 0,000616383 0,012179694 0,678439201

0,070740002 0,000543165 0,028663000 0,125313925

0,003931883 0,000530504 0,002348211 0,120300606

0,051619224 0,000530827 0,022405382 0,134201938

Nga diagrami i paraqitur me poshtë shihet se vlera më e lartë mesatare fitohet për telefonat ajror (DECT). Detektimi me vlerën më të lartë përsëri është nga personi që punon në KEK, pas tij vjen personi që punon në Ambasadën Zvicerane. Brezat e GSM 900 linja ngritëse dhe zbritesë si dhe brezat e Wi-Fi janë gjithashtu kontribues të rrezatimit. 0,800000000 0,700000000 0,600000000 0,500000000 0,400000000 0,300000000 0,200000000 0,100000000 0,000000000

Swiss KEK

TOTAL

WIFI 5G

WIMax

WIFI 2G

UMTS 2100 (DL)

UMTS 2100 (UL)

GSM 1800 (DL)

DECT

GSM + UMTS…

GSM 1800 (UL)

GSM + UMTS…

TV4&5

TETRA

FM

TV3

PTK

KOSTT IPKO

Fig 4.2 Diagrami për matjet gjatë ditëve të punës (19:00 – 22:00)

52

4.2 Rezultatet për të gjitha mikroambientet gjatë ditëve të vikendit Më poshtë tabela me vlerat e detektuara gjatë vikendit gjatë kohës aktive të ditës. Vlerë e lartë

mesatare është detektuar nga personi A, që punon në Ambasadën Zvicerane. Kjo vlerë arrin

3,224 mW/m². Kjo vjen si rezultat i qëndrimit gjatë kohës më të madhe afër telefonave ajror dhe shfrytëzimit të tyre.

Tabela 4.3 Vlerat e përpunuara për matjet gjatë ditëve të vikendit (08:00 – 17:00) Brezi frek. FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G TOTAL

Swiss 0,003315650 0,000530605 0,000136206 0,000132626

KEK 0,004053750 0,000532247 0,000143084 0,000259628

PTK 0,003315650 0,000530504 0,000132626 0,000132713

KOSTT 0,003485453 0,000538818 0,000147637 0,000133863

IPKO 0,003591720 0,000532144 0,000133802 0,000150571

0,000356806

0,028585312

0,000296402

0,014145212

0,055721747

0,373948919

0,244045614

0,266852311

0,024868463

0,273408875

0,002096628

0,038714694

0,001925462

0,000372914

0,005631983

0,018426586 2,630132409

0,106663431 0,006258547

0,014458825 0,003598075

0,002631387 0,023986240

0,026732201 0,030911216

0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,000033156

0,000033156 0,022358237 0,004536421 0,168212492 3,224249898

0,000033156 0,043180654 0,000542633 0,017492670 0,490538577

0,000033156 0,007358580 0,000530504 0,001339854 0,300537818

0,000035018 0,871540755 0,000546391 0,245533639 1,187998946

0,000033156 0,021131805 0,000537710 0,005409360 0,423959447

Edhe në diagramin e fituar shihet qartë dominimi i vlerave të fituara për brezin e telefonave ajror – DECT nga personi A. Gjithashtu shihet edhe se vlera për Wi-Fi 2G tek personi, i cili punon në KOSTT, është më e lartë në krahasim me të tjerët.

53

3,500000000 3,000000000 2,500000000 2,000000000 1,500000000 1,000000000 0,500000000 0,000000000

Swiss KEK TOTAL

WIFI 5G

WIMax

WIFI 2G

UMTS 2100 (DL)

DECT

UMTS 2100 (UL)

GSM 1800 (DL)

GSM 1800 (UL)

GSM + UMTS 900(DL)

GSM + UMTS 900(UL)

TV4&5

TETRA

FM

TV3

PTK

KOSTT IPKO

Fig 4.3 Diagrami për matjet gjatë ditëve të vikendit (08:00 – 17:00) Edhe sa i përket vikendit- natën, shihet se personi që punon në Ambasadën Zvicerane ka nivelin

më të lartë të ekspozimit. Pas tij vjen personi që punon në IPKO. Nga tabela shihet se vlera më

e lartë mesatare është fituar për brezin GSM 900 linja zbritesë. Kjo matje është realizuar nga punëtori i IPKO-së.

Tabela 4.4 Vlerat e përpunuara për matjet gjatë ditëve të vikendit (19:00 – 22:00) Brezat frekuencor FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G TOTAL

Swiss 0,003315650 0,000532209 0,000132743 0,000132915

KEK 0,003333088 0,000531062 0,000132626 0,000132743

PTK 0,003315650 0,000531520 0,000132626 0,000132626

KOSTT 0,003449522 0,000531760 0,000137834 0,000177795

IPKO 0,003443588 0,000538684 0,000135141 0,000231932

0,011042173

0,000613242

0,000772198

0,055605150

0,000270961

0,500799366 0,002457627 0,022287947 0,040595664 0,000033156 0,000033156 0,180553100 0,000531303 0,042208326 0,804655337

0,265981868 0,003176323 0,030953620 0,006004957 0,000033156 0,000033156 0,020375938 0,000530504 0,001385375 0,333217658

0,298200708 0,004030497 0,028997340 0,000923330 0,000033156 0,000033156 0,010859805 0,000530504 0,001617332 0,350110448

0,187514417 0,005970068 0,013328084 0,016206044 0,000033156 0,000033156 0,185398964 0,000549642 0,048743979 0,517679573

0,548001063 0,006583307 0,040992310 0,012081320 0,000033156 0,000033156 0,030636037 0,000599790 0,006093174 0,649673620 54

Edhe nga diagrami në vazhdim, shihet se rrezatim të vazhdueshëm në trupin e njeriut ekziston

nga brezi i GSM 900 linje zbritesë. Pak më shumë nga vlerat tjera veçohet edhe rrezatimi nga 0,900000000 0,800000000 0,700000000 0,600000000 0,500000000 0,400000000 0,300000000 0,200000000 0,100000000 0,000000000

Swiss

TOTAL

WIFI 5G

WIMax

WIFI 2G

UMTS 2100 (DL)

UMTS 2100 (UL)

GSM 1800 (DL)

GSM 1800 (UL)

GSM + UMTS 900(DL)

GSM + UMTS 900(UL)

TV4&5

TETRA

FM

DECT

KEK TV3

Wi-Fi.

PTK

KOSTT IPKO

Fig 4.4 Diagrami për matjet gjatë ditëve të vikendit (19:00 – 22:00)

4.3 Përmbledhje e matjeve të realizuara gjatë ditëve të punës dhe ditëve të vikendit Me poshtë mund të shihet tabela përmbledhëse për matjet e realizuara gjatë ditëve të javës në zyre si dhe pas punës në aktivitetë të lira.

Tabela 4.5 Tabela përmbledhëse për matjet gjatë ditëve të punës në zyrë dhe në mbrëmje Brezi frekuencor FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL)

(08:00 – 17:00) 0,01392 0,00054 0,013094 0,000961 0,136435 0,350826 0,070344 0,025396 0,016741 3,32E-05 3,32E-05

(19:00 – 22:00) 0,003317972 0,000530966 0,000187275 0,00020342 0,003220105 0,075547555 0,003204147 0,01545549 0,141290478 3,31565E-05 3,31565E-05

mesatare 0,008618761 0,000535506 0,006640817 0,000582391 0,069827686 0,21318656 0,036773972 0,020425568 0,079015834 3,31565E-05 3,31565E-05

55

WIFI 2G WIMax WIFI 5G TOTAL

0,047589 0,00054 0,061277 0,737729

0,049437842 0,000550873 0,017090378 0,310102815

0,048513346 0,000545291 0,039183644 0,523915688

Shihet se ekspozimi ishte më i lartë gjatë punës në zyrë (0,737729 mW/m²). Vlerën me të lartë

mesatare në zyrë e kemi për brezin e GSM 900 linja zbritesë (0,350826 mW/m²) ndërsa për kohën pasive 19:00-22:00 vlera më e larta mesatare është për tëlefonat ajror (0,1412 mW/m²). Për matjet e realizuara gjatë vikendit fitojmë tabelën përmbledhëse në vazhdim.

Tabela 4.6 Tabela përmbledhëse për matjet gjatë vikendit ditën dhe në mbrëmje Brezi frekuencor FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL) DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G TOTAL

(08:00 – 17:00) 0,003552445 0,000532864 0,000138671 0,00016188 0,019821096 0,236624836 0,009748336 0,033782486 0,538977297 3,31565E-05 3,35289E-05 0,193114006 0,001338732 0,087597603 1,125456937

(19:00 – 22:00) 0,0033715 0,000533047 0,000134194 0,000161602 0,013660745 0,360099484 0,004443565 0,02731186 0,015162263 3,31565E-05 3,31565E-05 0,085564769 0,000548349 0,020009637 0,531067327

mesatare 0,003461972 0,000532955 0,000136432 0,000161741 0,01674092 0,29836216 0,00709595 0,030547173 0,27706978 3,31565E-05 3,33427E-05 0,139339387 0,00094354 0,05380362 0,828262132

Nga kjo tabelë e fituar shihet se gjatë vikendit ka ekspozim më të lartë gjatë ditës, se sa gjatë

natës. Vlerat më të larta mesatare gjatë ditës janë detektuar për brezat e DECT (0,5389 mW/m²) si dhe GSM 900 linje zbritesë (0,2366 mW/m²). Për intervalin 19:00-22:00 vlera më e lartë mesatare fitohet për brezin e GSM 900 linja zbritesë (0,36 mW/m²).

56

4.4 Krahasimet e rezultateve të fituara Nga vlerat e detektuara me dozimetër si dhe përpunimit të tyre fitojmë tabela dhe diagrame për të cilat mund të bëhen krahasime të ndryshme. Natyrisht që vlen të theksohet se kemi të bëjmë

me mikroambiente, që mund të dallojnë nga njeri-tjetri, si nga numri i burimeve të fushës elektromagnetike ashtu edhe për nga fluksi dhe përdorimi i pajisjeve telekomunikuese.

4.4.1 Krahasimi gjatë ditëve të javës ditën dhe në mbrëmje Në vijim është paraqitur diagrami për vlerat e fituara në ambientet e punës dhe vlerat e fituara në mbrëmje pas kohës se zyrës. 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0

TOTAL

WIFI 5G

WIMax

WIFI 2G

UMTS 2100 (DL)

UMTS 2100 (UL)

DECT

GSM 1800 (DL)

GSM 1800 (UL)

GSM + UMTS…

GSM + UMTS…

TETRA

TV4&5

FM

TV3

OFFICE

AFTER OFFICE

Fig 4.5 Diagrami për vlerat në ambientin e punës dhe vlerave të fituara në mbrëmje

Nga ky diagram shihet dukshëm se në ambientet e punës kemi ekspozim më të lartë se sa në mbrëmje. Këtu mesataret më të larta të dendësisë se fuqisë elektrike arrihen për brezat GSM

900 dhe GSM 1800 në ambientet e punës. Përdorimi i shpeshtë i telefonave celularë në ambientet e punës si dhe fluksi i madh njerëzve që frekuentojnë këto vende ndikojnë në rezultat. Vetëm vlerat për DECT dominojnë në mbrëmje kundrejt vlerave të matura në zyrë.

Kjo vjen si rezultat i posedimit të telefonave ajror në shtëpitë e kandidatëve pjesëmarrës së këtij studimi.

57

4.4.2 Krahasimi gjatë ditëve të javës në zyre si dhe ditëve të vikendit në kohën e lirë ditën 1,2 1

0,8 0,6 0,4 0,2

OFFICE TOTAL

WIFI 5G

WIMax

WIFI 2G

UMTS 2100 (DL)

UMTS 2100 (UL)

DECT

GSM 1800 (DL)

GSM 1800 (UL)

GSM + UMTS 900(DL)

GSM + UMTS 900(UL)

TV4&5

TETRA

FM

TV3

0

VIKEND DITEN

Fig 4.6 Diagrami për vlerat gjatë javës në zyre dhe ditëve të vikendit ditën Nga diagrami i fituar shohim se gjatë vikendit në intervalin 08:00 deri ora 17:00 jemi më shumë

të ekspozuar në fushën elektromagnetike se sa gjatë ditëve të javës në zyrë. Kjo vjen si rezultat i lëvizshmërisë së personit gjatë vikendit. Pra, në vikend personi nuk është në punë dhe mund të

lëviz lirshëm prej vendit në vend, brenda dhe jashtë shtëpisë se tij, duke qenë i ekspozuar ndaj

burimeve të ndryshme të fushës elektromagnetike. Shihet se ky rezultat është i ndikuar nga burimet e pajisjeve pa tela dhe telefonave ajror. Shihet se vlera për DECT është dukshëm më e

lartë në vikend se sa gjatë javës në zyrë. Personat pjesëmarrës të këtij studimi kishin secili në

shtëpi telefona ajror, kundrejt zyrave në punët e tyre. Ndërsa gjatë ditëve të javës në zyrë shihet se dominojnë vlerat për GSM 900 kundrejt atyre në vikend.

4.4.3 Krahasimi gjatë ditëve të javës pas punës dhe ditëve të vikendit në mbrëmje

Në vijim shihet diagrami për vlerat e fituara gjatë javës pas punës dhe ditëve të vikendit në mbrëmje.

58

0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 TOTAL

WIMax

WIFI 5G

WIFI 2G

UMTS 2100 (DL)

UMTS 2100 (UL)

DECT

GSM 1800 (DL)

GSM 1800 (UL)

GSM + UMTS 900(DL)

GSM + UMTS 900(UL)

TV4&5

TETRA

TV3

FM

AFTER OFFICE

VIKEND NATEN

Fig 4.7 Diagrami për vlerat gjatë javës pas punës dhe ditëve të vikendit në mbrëmje Edhe për krahasimin e bërë për matjet gjatë ditëve të javës dhe vikendit në mbrëmje shihet se vlerat më të larta janë gjatë vikendit. Arsye është shpjeguar në krahasimin e bërë më herët. Nga

diagrami vërehet se vlera për brezin e DECT është më e lartë gjatë ditëve të javës në mbrëmje.

Kjo vjen për arsye se personi gjatë javës pas punës qëndron i lodhur në shtëpi, duke kaluar

kohën pranë tëlevizorit, duke lexuar apo qëndruar pran kompjuterit. Ndërsa gjatë vikendit personi në mbrëmje është në lëvizje dhe shfrytëzon kohën për dalje në qytet, ku ndikimi i telefonave ajror është më i ulët. Vlerë dukshëm më e lartë në vikend në krahasim me ditët e javës në mbrëmje kemi për GSM 900 linje zbritesë.

4.4.4 Krahasimi gjatë ditëve të javës dhe ditëve të vikendit

Kur përpunohen dhe bashkohen të gjitha vlerat e fituara fitohet tabela përfundimtare: Tabela 4.7 Vlerat përfundimtare të përpunuara nga matjet e realizuara Brezi frekuencor FM TV3 TETRA TV4&5 GSM + UMTS 900(UL) GSM + UMTS 900(DL) GSM 1800 (UL) GSM 1800 (DL)

Javës 0,008618761 0,000535506 0,006640817 0,000582391 0,069827686 0,21318656 0,036773972 0,020425568

Vikendit 0,003461972 0,000532955 0,000136432 0,000161741 0,01674092 0,29836216 0,00709595 0,030547173

mesatare 0,006040366 0,000534231 0,003388625 0,000372066 0,043284303 0,25577436 0,021934961 0,025486371

59

DECT UMTS 2100 (UL) UMTS 2100 (DL) WIFI 2G WIMax WIFI 5G TOTAL

0,079015834 3,31565E-05 3,31565E-05 0,048513346 0,000545291 0,039183644 0,523915688

0,27706978 3,31565E-05 3,33427E-05 0,139339387 0,00094354 0,05380362 0,828262132

0,178042807 3,31565E-05 3,32496E-05 0,093926367 0,000744415 0,046493632 0,67608891

Nga kjo tabelë shihet se ekspozimi është më i lartë gjatë vikendit (0,828 mW/m²). Kjo vjen si

rezultat, pasi që personi gjatë javës qëndron shumicën e kohës në zyrë, ndërsa në mbrëmje në shtëpi, ndërsa në vikend personi është më shumë në lëvizje. Këto lëvizje, prej shtëpie në shtëpi,

apo ambient të jashtëm ndërlidhen me më shumë ekspozim ndaj burimeve të fushës elektromagnetike e si rrjedhojë me vlera më të larta të ekspozimit në fushën elektromagnetike.

Gjatë ditëve të javës kemi vlerën më të lartë mesatare për brezin GSM 900 linja zbritesë (0,2131 mW/m²) ndërsa gjatë vikendit vlera më e lartë mesatare e fituar është gjithashtu për brezin GSM 900 linja zbritesë (0,2983 mW/m²). 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3

Javes

Vikendit

0,2 0,1 0

Fig 4.8 Diagrami për vlerat gjatë javës dhe vikendit

60

Duke bërë krahasimin e vlerave totale për matjet gjatë ditëve të javës dhe vikendit shihet sikur në dy shembujt tjerë se dominojnë vlerat e fituara gjatë vikendit, ku për brezat DECT, GSM 900 linja zbritesë dhe Wi-Fi kemi vlera dukshëm me të larta si pasojë e ndikimit të telefonave pa tela brenda shtëpisë, ruterave pa tela në shtëpi dhe jashtë shtëpisë dhe përdorimit më të madh

të telefonave për të bërë thirrje dhe vizitës se vendeve me frekuentim me të lartë të njerëzve, pasi që personi është në vikend dhe ka kohë të lirë për këtë.

4.4.5 Krahasimi i vlerave të fituara në ambientet e punës

Për krahasimin e bërë në vijim si pikë referuese ka qenë tabela përmbledhëse e vlerave të

fituara për matjet e realizuara gjatë ditëve të javës në zyrat e ndryshme. Këtu janë marrë vlerat me mesataren më të lartë. Mesataren më të lartë kishim për brezat frekuencor GSM+UMTS,

DECT dhe Wi-Fi. Vlerat mesatare për linjën ngritëse GSM+UMTS janë emërtuar me UPLINK. E njëjta gjë është bërë edhe për linjën zbritesë për GSM+UMTS, e cila është emërtuar DOWNLINK. Ndërsa edhe për brezat Wi-Fi 2G, Wi-Max dhe Wi-Fi 5G janë mbledhur vlerat mesatare në një vlerë të vetme dhe është emërtuar Wi-Fi.

Me poshtë mund të shihet tabela dhe diagrami i fituar për linjën ngritëse, zbritesë, DECT dhe Wi-Fi.

Tabela 4.8 Vlerat përfundimtare vetëm për brezat e caktuar Swiss KEK PTK KOSTT IPKO

UPLINK 0,031563312 0,063952652 0,794251603 0,013819290 0,130474241

DOWNLINK 0,216653034 1,565973342 0,063940214 0,021493184 0,013212068

DECT 0,045810590 0,001334206 0,000078247 0,036449354 0,000033556

Wi-Fi 0,012453493 0,006619172 0,220615964 0,044496180 0,262842530

Total 0,306480428 1,637879372 1,078886028 0,116258007 0,406562395

61

1,800000000 1,600000000 1,400000000 1,200000000

Swiss

1,000000000

KEK PTK

0,800000000

KOSTT

0,600000000

IPKO

0,400000000 0,200000000 0,000000000

UPLINK

DOWNLINK

DECT

WIFI

Fig 4.9 Diagrami i vlerave të fituara për breza të caktuar Nga tabela dhe diagrami i fituar mund të vërehen dallimet që ekzistojnë mes zyrave, që ishin

objekt shqyrtimi. Secili mikroambient ka karakteristikën e vetë, qoftë në numër të punëtoreve, qoftë në numër të burimeve të valëve elektromagnetike apo edhe vendndodhjes. Shihet se për

brezin frekuencor për linjat ngritëse dominojnë vlerat e fituara në PTK dhe janë 0,794 mW/m².

Për linjat zbritesë vlera më e lartë mesatare është fituar në KEK që është 1,565 mW/m². Kjo vlerë është dukshëm më e lartë se vlerat e fituara në mikroambiente tjera. Për DECT kemi vlera të ulëta dhe shihet se këto përdoren më shumë në Ambasadën Zvicerane dhe në KOSTT. Wi-Fi

dominon në IPKO dhe në PTK, që kanë edhe numrin më të madhë të punëtorëve në objekt dhe ruterave wireless.

4.4.6 Krahasimi i rezultateve të fituara në ambientet e punës me shtetet tjera

Për shkak të numrit të vogël të mostrave, ky punim nuk është përfaqësues për shtetin e Kosovës, megjithatë është bërë një krahasim i vlerave të fituara me shtetet e tjera të Evropës për të vlerësuar nivelin e ekspozimit në mikroambientet ku janë zhvilluar matjet.

Në tabelën në vazhdim mund të shihen vlerat e fituara gjatë matjeve të realizuara në zyra në Kosovë dhe disa shtete tjera. Për shkak të numrit të vogël të mostrave vlerat për Kosovën nuk

62

mund të përfaqësojnë shtetin e Kosovës. Tabela është e modifikuar dhe iu është bashkëngjitë shtylla për Kosovën. Kjo tabelë përmbledhë vlerat mesatare të dendësisë së fuqisë në zyra. Tabela 4.9 Vlerat mesatare të dendësisë së fuqisë në zyre për disa shtete Vlerat mesatare të S (mW/m²) për mikroambientin zyre Mikroambienti

Shteti

FM

TV/DAB

TETRA

Uplink

Downlink

DECT

WLAN

Total

Belgjika

0.096

0.089

0

0.041

0.024

0.024

0.018

0.293

Sllovenia

0.008

0.001

0

0.212

0.088

0.06

0.002

0.372

Zvicra

Zyre

Hungaria Holanda Kosova

0.003 0.009 0.001

0.0139

0.002

0.001

0.005

0.001

0.001

0

0.0015

0.0131

0.062 0.077 2.122

0.2068

0.024

0.058

0.027

0.001

0.005

0.056

0.3762

0.0167

0.014

0.164

0.004

0.125

0.001

2.185

0.1094

0.737

Nga kjo tabelë shihet se ekspozim më të lartë mesatare kemi në Holandë me 2.185 mW/m². Kosova vjen në vend të dytë me 0.737 mW/m². Shtetet tjera kanë pothuajse vlera të ngjashme.

Mund të themi se vendet e paraqitura në tabele kanë mesatare të dendësisë së fuqisë brenda kufinjëve të normales. Gjithashtu nga tabela shihet se Kosova ka vlerat me të larta për

Downlink dhe WLAN. Kosovaret karakterizohen me përdorim të lartë të teknologjisë së komunikimeve pa tela.

63

Përfundim Në këtë punim është bërë shqyrtimi i niveleve të ndryshme të ekspozimit në fushën elektromagnetike. Për t`u realizuar kjo janë përcaktuar 5 persona, sjellja e të cilëve gjatë matjeve ka korrespodu me sjelljen e tyre reale dhe normale gjatë jetës se përditshme. Matjet janë realizuar me dozimetrin EME Spy 140 dhe kanë zgjatur 100 orë. Personat në këtë punim

kanë mbajtur dozimetrin 7 orë gjatë ditës në punën e tyre dhe 3 orë në mbrëmje. Këto matje pastaj janë realizuar edhe gjatë vikendit me orarin e njëjtë, me dallimin e vetëm, se personat edhe gjatë ditës ishin të lirë.

Vlerat e detektuara me dozimetër janë përpunuar dhe nga to janë llogaritur vlerat mesatare dhe maksimale të dendësisë së fuqisë për brezat e caktuara frekuencore. Para kalkulimit të vlerave

mesatare dhe maksimale është bërë edhe një filtrim i vlerave të padetektuara, duke identifikuar këto vlera dhe zëvendësuar me gjysmën e vlerës së poshtme kufitare.

Janë paraqitur tabela dhe diagrame të ndryshme për oraret dhe mikroambientet e caktuara. Nga këto janë identifikuar situatat me vlerat më të larta mesatare dhe maksimale. Në disa raste vlera e fushës elektrike ka tejkaluar vlerën maksimale që detekton dozimetri 6,00 (V/m).

Fillimisht janë krahasuar vlerat e detektuara gjatë ditëve të javës në ambiente të punës me ato të

detektuara pas punës në mbrëmje. Nga ky krahasim shihet se personi në rastin tonë ka qenë më i ekspozuar gjatë kohës së punës. Ekspozim më të madh kishte personi për brezat GSM 900 dhe GSM 1800. Kjo vjen si rezultat i përdorimit të shpeshtë të telefonisë celulare dhe numrit të madh të personave frekuentues në ambientin e punës.

Është bërë krahasimi i matjeve të realizuara në ditët e javës dhe atyre në vikend. Gjatë ditës por edhe gjatë natës ka vlera mesatare të dendësisë së fuqisë elektrike më të larta në vikend. Vlerat

më të larta këtu janë shënuar për brezat GSM 900 dhe DECT. Arsye e dominimit të vlerave në

vikend kundrejt atyre gjatë javës qëndron në faktin se personat gjatë vikendit janë më shumë në

lëvizje dhe nuk qëndrojnë vetëm në një vend, duke qenë kështu të ekspozuar ndaj burimeve të

ndryshme elektromagnetike. Në rezultatet e fituara ka ndikuar edhe fakti që personat pjesëmarrës kishin telefona ajror (DECT) në shtëpi. Vlerat e fituara për DECT kanë luajtur një rol të konsiderueshëm në rezultatet e përgjithshme.

Një krahasim tjetër është ai i vlerave të fituara në ambientet e ndryshme të punës. Nga këto rezultate arrihet në përfundim se për linjat zbritesë, ngritëse, Wi-Fi dhe DECT në ambiente të

64

punës kemi ekspozimin më të lartë në PTK dhe KEK. Mirëpo, në qoftë se analizohet secili brez

frekuencor veç e veç për secilin mikroambient vërehet se në secilin ambient të punës ka tjetër

brez frekuencor që dominon me vlera më të larta mesatare. Kjo shpie në përfundimin se secili mikroambient ka kushtet dhe karaktëristikat e ndryshme.

Krahasim tjetër i bërë në këtë punim është ndërmjet vlerave të fituara në ambientet e punës në Kosovë dhe atyre në pesë shtete tjera. Edhe pse numri i mostrave në këtë punim në krahasim

me shtetet tjera në tabelën krahasuese është shumë i vogël, është bërë një analizë mes tyre.

Shihet se në ambientet e punës në Kosovë nuk ka ndonjë ekspozim jashtë norme. Vlera më e lartë mesatare e dendësisë së fuqisë është këtu për Wi-Fi dhe linjat ngritëse. Kjo vjen si rezultat

i përdorimit të madh të telefonave mobil dhe numrit të lartë të ruterave pa tela. Pra, kur rezultatet e fituara krahasohen me vlerat e fituara në literatura ndërkombëtare, shihet se këto vlera janë brenda kufinjëve të përgjithshëm të vlerave të fituara edhe në vendet tjera evropiane.

Një befasi në rezultatin tonë është fakti që vlera mesatare e përgjithshme e dendësisë së fuqisë

elektrike për ekspozimin në vikend ishte më i lartë së sa gjatë ditëve të punës (afro 37% më e lartë). Ndërsa niveli më i ulët i ekspozimit është matur gjatë ditëve të punës në mbrëmje (0.31 mW/m²).

Është konfirmuar edhe njëherë së kontribuesi kryesor i rrezatimit elektromagnetik janë sistemet e telefonisë celulare (0.255 mW/m²) si dhe sistemet e telefonave ajror DECT (0.178 mW/m²).

Vlera totale e ekspozimit personal varet kryesisht nga shprehitë personale të përdorimit të sistemeve të ndryshme telekomunikuese të secilit individ. Specifikat e mikroambienteve në zyra kanë vetëm ndikim dytësor në këtë aspekt.

Si përfundim mund të thuhet se të gjitha vlerat e fituara në këtë punim janë në përputhje me rekomandimet e ICNIRP dhe të krahasueshme me rezultat e shteteve tjera, edhe pse është përdorur një protokoll tjetër i matjes.

65

Referencat [1] Thomas, S., Kühnlein, A., Heinrich, S., Praml, G., Nowak, D., Von Kries, R., Radon, K., 2008b. Personal exposure to mobile phone frequencies and well-being in adults: a cross-sectional study based on dosimetry. Bioelectromagnetics 29 (6), 463–470. [2] Thomas, S., Kühnlein, A., Heinrich, S., Praml, G., Von Kries, R., Radon, K., 2008a. Exposure to mobile telecommunication networks assessed using personal dosimetry and wellbeing in children and adolescents: the German MobilEe-study. Environ. Health 7 (1), 54.

[3] Röösli, M., Frei, P., Mohler, E., Braun-Fahrländer, C., Burgi, A., Fröhlich, J., Neubauer, G., Theis, G., Egger, M., 2008. Statistical analysis of personal radiofrequency electromagnetic field measurements with nondetects. Bioelectromagnetics 29 (6), 471–478.

[4] Thuróczy, G., Molnár, F., Jánossy, G., Nagy, N., Kubinyi, G., Bakos, J., Szabó , J., 2008. Personal RF exposimetry in urban area. Ann. Telecommun. 63, 87–96. [5] Joseph, W., Vermeeren, G., Verloock, L., Heredia, M.M., Martens, L., 2008. Characterization of personal RF electromagnetic field exposure and actual absorption for the general public. Health Phys. 95 (3), 317–330.

[6] Frei, P., Mohler, E., Neubauer, G., Theis, G., Burgi, A., Fröhlich, J., Braun-Fahrländer, C., Bolte, J., Egger, M., Röösli, M., 2009a. Temporal and spatial variability of personal exposure to radiofrequency electromagnetic fields. Environmental Research 109, 779–785.

[7] Frei, P., Mohler, E., Burgi, A., Fröhlich, J., Neubauer, G., Braun-Fahrländer, C., Röösli, M., 2009b. A prediction model for personal radio frequency electromagnetic field exposure. Sci. Total Environ. 408, 102–108 QUALIFEX team. [8] Comparison of personal radio frequency electromagnetic field exposure in different urban areas across Europe, Wout Joseph, Patrizia Frei, Martin Röosli, György Thuróczy, Peter Gajsek, Tomaz Trcek, John Bolte, Günter Vermeeren, Evelyn Mohler, Péter Juhász, Viktoria Finta , Luc Martens , Environmental Research 110 (2010) 658–663, 2010

[9] Personal radiofrequency electromagnetic field measurements in the Netherlands: Exposure level and variability for everyday activities, times of day and types of area, John F.B. Bolte, Tessa Eikelboom , Environment International 48 (2012) 133–142, 2012

[10] Foster, K. R. (2013). A world awash with wireless devices: Radio-frequency exposure issues. Microwave Magazinë, IEEE, 14(2), 73–84. [11] Gajšek, P., Ravazzani, P., Wiart, J., Gresllier, J., Samaras, T., & Thuróczy, G. (2015). Electromagnetic field exposure assessment in Europe radiofrequency fields (10 MHz–6 GHz). Journal of Exposure Science and Environmental Epidemiology, 25(1), 37-44.

66

[12] Kuhn, S., & Kuster, N. (2010). Evaluation of measurement techniques to show compliance with RF safety limits in heterogeneous field distributions. IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility, 52(4), 820–828. [13] Urbinello, D., Joseph, W., Huss, A., Verloock, L., Beekhuizen, J., Vermeulen, R., et al. (2014). Radio-frequency electromagnetic field (RF-EMF) exposure levels in different European outdoor urban environments in comparison with regulatory limits. Environment International, 68, 49–54. [14] Ibrani, M., Ahma, L., & Hamiti, E. (2014). Assessment of the exposure of children to electromagnetic fields from wireless communication devices in home environments. Communications, IET, 8(12), 2222–2228 [15] Gandhi, G., Kaur, G., & Nisar, U. (2014). A cross-sectional case control study on genetic damage in individuals residing in the vicinity of a mobile phone base station. Electromagnetic biology and medicine, (0), 1-11

[16] Tongning Wu, Qing Shao, Lei Yang, Dianyuan Qi, Jun Lin, Xiaojun Lin, Zongying Yu. A large-Scale Measurement of Electromagnetic Fields Near GSM Base Stations in Guangxi, China for Risk Communication, Radiation Protection Dosimetry, (Advance online) doi: 10.1093/rpd/ncs309 2012/11/23. [17] Rowley JT and Joyner KH Comparative international analysis of radiofrequency exposure surveys of mobile communication radio base stations, J. Expo. Sci. Env. Epid. 22(3) 304-15 (2012) [18] Amoako, J. K., Fletcher, J. J. and Darko, E. O. Measurement and analysis of radiofrequency radiations from some mobile phone base stations in Ghana. Radiat. Prot. Dosim. 135 256-260 (2009) [19] Byung, C. K. and Seong-Ook, P. Evaluation of RF electromagnetic field exposure levels from cellular base stations in Korea. Bioelectromagnetics. 31 495-498 (2010) [20] Deatanya，P., Amoako,J.K.， Fletcher， J.J.， Asiedu, G.O.， Adjei， D.N.， Dwapanyin，G.O.and Amoatey，E.A. Assessment Of Radiofrequency Radiation Within The Vicinity Of Some GSM Base Stations In Ghana. Radiat. Prot. Dosim. online publication doi: 10.1093/rpd/ncr474 (2012) [21] Joseph, W., Frei, P., Röösli, M., Vermeeren, G., Boltë, J., Thuróczy, G., et al. (2012). Between country comparison of whole body SAR from personal exposure data in Urban areas. Bioelectromagnetics, 33(8), 682–694. [22] Knafl, U., Lehmann, H., & Riederer, M. (2008). Electromagnetic field measurements using personal exposimeters. Bioelectromagnetics, 29(2), 160–162 67

[23] Breckenkamp, J., Blettnër, M., Schüz, J., Bornkessel, C., Schmiedel, S., Schlehofer, B., & Berg-Beckhoff, G. (2012). Residential characteristics and radiofrequency electromagnetic field exposures from bedroom measurements in Germany. Radiation and environmental biophysics, 51(1), 85-92. [24] Vermeeren, G., Markakis, I., Goeminnë, F., Samaras, T., Martëns, L., & Joseph, W. (2013). Spatial and temporal RF electromagnetic field exposure of children and adults in indoor micro environments in Belgium and Greece. Progress in biophysics and molecular biology, 113(2), 254-263 [25] Urbinello, D., Joseph, W., Verloock, L., Martens, L., & Röösli, M. (2014). Temporal trends of radio-frequency electromagnetic field (RF-EMF) exposure in everyday environments across European cities. Environmental research, 134, 134-142 [26] Röösli, M., Frei, P., Bolte, J., Neubauer, G., Cardis, E., Feychting, M., et al. (2010). Conduct of a personal radiofrequency electromagnetic field measurement study: Proposed study protocol. Environmental Health, 9(1), 23. [27] Frei, P., Mohler, E., Bürgi, A., Fröhlich, J., Neubauer, G., Braun-Fahrländer, C., Röösli, M. and the QUALIFEX team, Classification of personal exposure to radio frequency electromagnetic fields (RF-EMF) for epidemiological research: Evaluation of different exposure assessment methods, Environment International 36 (2010) 714–720, 2010 [28] Heinrich, S., Thomas, S., Heumann, C., von Kries, R., Radon, K., The impact of exposure to radio frequency electromagnetic fields on chronic well-being in young people — A crosssectional study based on personal dosimetry, Environment International 37 (2011) 26–30, 2010 [29] Markakis, I, Samaras, T, Radiofrequency Exposure In Greek Indoor Environments, HEALTH PHYSICS Volume: 104, 2013 [30] Thuróczy, G., Gajsek, P., Samaras, T., Wiart, J., Report on the level of exposure (frequency, patterns and modulation) in the European Union Part 1: Radiofrequency (RF) radiation, European Health Risk Assessment Network on Electromagnetic Fields Exposure, 2010 [31] Mann, S., Addison, D., Blackwell, R. and Khalid, M., European Health Risk Assessment Network on Electromagnetic Fields Exposure, Personal Dosimetry of RF Radiation,2005 [32] Bolte, J., Pruppers, M., Kamer, J., van der Zande, G., Schipper, C., Fleurke, S., Kluwer, T., Kromhout, H. and van Kamp, I., The Dutch exposimeter study: Developing an Activity Exposure Matrix (EMF- AEM), Paris, 2009 [33] Luan Ahma, Mimoza Ibrani, Hyrje në bioelektromagnetikë, Prishtinë, 2010.

[34] Sanchez-Hernandez, David A., High Frequency Electromagnetic Dosimetry, Norwood (USA) Artech House 2009. 68

[35] John S. Seybold, Introduction to RF Propagation, Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons, 2005.

[36] Mimoza Ibrani, Vlerësimi i ekspozimit të fëmijeve në fushen elektromagnetike të burimeve të radio frekuencave, Punim i Doktoraturës, Prishtinë, 2011. [37] Bakker, J., Dosimetry of Exposure to Elektromagnetic Fields in Daily Life and Medical Applications, 2012.

[38] International Commission on Non-ionizing Radiation Protection (ICNIRP) (1998). Guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic, and electromagnetic fields (up 300 GHz). Health Phys., 74(4), 494–522.

69