Necco Duran ,

,

";'$A'A!KING MGA KABATA ,

I·

Kapagkaliang' baya'y sadyang umiibig sa k~yank salitang kaloob fig Iafigit, sanlang 'kalayaan nasa ring masapit katulad fiJ' .ibong nasa-himpapawid.

.

. II

.

, ,,'

Pagka't jang salita'y isang kahatulan fl,.,nayo t mgazkahari .sa b·ayan, fa arran, at ang isapg tao'y katulad, kabagag ng ~lin inj,g Iikha noong kalayaan. .

I

. i

.

Ang hindi magmahal sa kanyang salita mahigit sJ .haycu>at malansang isda, kaya ang .marapat pagyamaning kusa na tulad sa inang tunay na nagpala. I,

Ang wikang tagalog tulad din sa latin, sa ingles,;:kastila at salitang anghel, sapagka't !fmgPoong maalam tumingin ang siyan~ naggawad, nagbigay sa atin.

!

i

i:

Ang salita nati'y huwad din sa' iba na may difabeto at sarfling Terre, , na k~ya ~Clwala'y,dinatnan ng sigwa ang lunda sa lawa noong dakong una . . ' .;. :"t,,:,. ';i,i':: =-Calamba, 1869 . , . .~ -'

'/'

~pi 'sa

-. -An-g-·'-tU1-·-an-:g-' -:i7t~:.'~~~; "K 'Ung sinoa.ng K 'Uma.th~ ng Floramte," ni Hennenegilclo:;¢l-ii~~',.i\,m9.Ias; ang orihinal ng tulang ito ay sinulat nl Rizalsa ,wika#g~(taglrt~:',:~t isinakastila ni G, Epifanio de lOB Santos.

o os ,~

:;'~'iil,\H;<~~; :.: ..:'::,:·.'1.'.····

:,;,' r-",,"·::i,t·· :",::' 'lfV:-. ',' :,

,",

v.: .• ,1,

Necco Duran

MATALIK NA PAGTUTuUJNGAN MG . RELIHIY6N ., . AT NG EDUKASY6N * f

'.J

.

"

'

.'

.Katu'rad 'ng;: dapong. sanay na umakyat nang 'ipal~ltu1'"*~q sa punong mataas, . yama:iig;slla )ka'pw~'y magandang pamalas " ,. '. "'1" , . , ,·,~yqp.g';l<;~qiY:itan',at Iupaing patag, ,sakiit)tii:jj;M<~'i:lg,laging,magkayakap; , .k~g,t~~~,·;~',~::'o ':n~a'y kulangin ng habag, ',a~;~~~'t~~~ffl~:"~Y(),~Y mawalan ng liyag, ay, mi!.IW~tSt, .•~ang. "daho'y nalalagas; , , "<:q)-g-~:',:¢q~~l:i,,'~h\ma'y katulong na tapat 'ni#o~:.:1:~~1~Y6~~kanyang kaakibat: 'n,~'::~~1#.l:':~ii,kanya~ Edukasy6'y bansag . atJa~J.:~*o~g· taong magtakwil na bulag ,'sa.::!'r,~tlli,i:Y4$'g" 'banal na may aral-pantas, sa\;l~ts',:t-hi~:d~loy; .Iumalayo't sukat,

:-.:/ ,:r'2;;!.',<,~",;'··

: .; "

, ·"Saki,'kiri:i~;:ang puno ng ubas .na milial, ay,'na'g~apafuloy ,.'sa paglaking tunay, ga~d'iIi'"arig kumpol.ing bungang ,pang-alay, .,I , ... ,.'" '! .', na:lublla:iJg\l:matamis na matuturingan, " i at sampu ,n'g,'f;iriik niyang matuturan " ginagawarah',;diri. ng pagkaing bagay: ;" . gayon'diniffig. agos, na lubhang-malinaw, na may makalangitma handog sa buhay f;niyong,:;Ed~k'fsY'6ng;:ganap at, matibay,", ", ~ 'altay': iig~kanyaIiii Irianingnfng naUaw;. 'I 'l'li;¢g::dahll;;;siti:itilnya'ymabango' ang' singaw, , .... ,.,,:.,:,'1'[ angi;mg~~~buiiga~y~imasarap:,sa., n~n~;:. '

.;,::na:

".: ';~

.

;-

'. Ang ayosng,tulang

~ ",t-

-

•

~

.J

~-.~

•

ita ~yc
•

•

maba-

bang mga puno rig kahoy, ,-kaya "selva" ang tawag sa wikang kastila, o kaya'y "gubat" sa tagalog. At ito ay sinulat ni Rizal, sang-ayon sa balita ni P. Sanchez kay G. R. R.. Guerrero, noong Ika-l ng ~ ng ta6ng 1876. Sa ano pa man, ay masasabing ito'y is:a sa mga ni • na makatas at malaman; masarap na laIo sapanlasa ng mair"~:l 4

'

Necco Duran

12 Kung walang "relihiyon", edukasyoll-g iya'y parang isang bangkang hangin ang,,1i:aLalban; na .walang pang-ugit, na sa dignla'y; t~glay~)" sa gayoIl~ kaugong na simhuyo't 'tamp~;;;'r,;jji;.... 'ng~;galit~J;na hangmgoong, kabangis~\') '. :11', e~~g~g,;~ailubOgIlg. kapalaluan :'i ..•. "'~~';;'pus(j'rig,galit.rtasangkaragai~. 'H, "j 'tt·.';;;, <>... ,,):M~:" '":/"':':'}';,',

..',i,lt:'

",;-.>':.

. iL ':',~~,: :~',: , :-.,;,.~

Necco Duran

DAHIL'S~:'Kk\.RUNUNGA'YNAGKAKAROON :$q:,~INANG ANG BAYAN * :,*:~~;\t~~~ng p~ntas ay sigla ng' buhay,

:na.~sa;·~~~~¥'f)11olli~g ang ibinibigay, ',siya~g'J:1~gga:ga~ad sa sariling Bayan ng','t14~g/~a~~~pas na mg.atagun:pay, .a,t. :kF~l;lla.dJi'>arm ng hanging mahinay, nagp~n~$.·~~i'tsa kabulaklakan, " gayoh'
.~.".;<:,'~'~~g(;" . ..

'

, Dahilan ~akanya':v nagpapakasakit . . dahiia'h;' ·;i:ttlCanya'ynanasnaw na pilit ang .siIiingiat agham na kaakit-akit, . .na· 'siyaJ.ig,~atao'y nagbibigay-dikit,.' buka1.s~b~ndukin na lubhang malinis, gayon dina,ng dunong: nanunuyong tikis sa bayang payapa't Iigtas sa Iigallg.

arig';ta:~:':p~thna ng-pananahirnik, I

.,'

.--.

,11 -.'.

".

.

.

Doon saang trono'y ginawa ng dunong, bagong kabataa'y sadyang umuusbong, mga kamalia'y kan'yang natutunton, at dangal ng diwa ang pinayayabongj ang liig ng bisyo'y kanyang napuputol; sala'y namumutla kung nasasalubong: sinusupil niya ang bansang ulupong, at hangal mang tao'y kanyang inaampon,

, 1

• Ang .onihinal na kastila ng tulang itoni RiZal ay binubuo D.g"~ bersong walu-walo ang bHang na ang bawa't sampu nama'y bumUbuo ng isang saknong, Sa kastila ang tawag sa ganitong uri ng paghahanay ng tulil ay "octavas reales". Tinitiyak na nang sulatin ito ni Rizal ay noong unang araw ng Abril ng 1876,kaya nagugunita pa ng maraming tao, na nang malathala ang tulang ito ay noong ika-2 ng Enero ng 1906, sa ~ Ren4daJielIlto" pahayagang nasusulat sa wikang ka.stila, dito sa Maynlla, na bantog na U1ing P g. 1-

Necco Duran

'.

14 At gaya ng bukal, na kung d~idilig' sa mga halama't bukid s~ paligid, . . ay inihahandog nang buong pag-ibig sa Iahat .ang kanyang malamig na tubig •. sa mga pasiga't kanugnog na bukid, sa kalikasan ma'y hindi nagkakait: gayon din ang taong sa dunong mahilig, sa Ialong mataas na dangal nananhik.

Sa kaniyang labi'y daloyna malinis ng bait at dunong ang namamalisbis, ang aral ng kanyang buong pananalig ay nagpapalayo

sa masamang hilig,

na nangababasag sa pampang pagsapit, katulad ng alon pag humahagupit, at ito'y uliran ng taong may isip, na ang tinutungo'y landasin ng langit.

, Sa dibdib ng taong kapus-kapaIara'y siyang nagbibigay ng kaliwanagan; siyang gumagapos sa salarin nama't sa iba ay aliw ang iniaalay, kung ang buti niya'y siyang pinapakay " at sa kanyang dibdib ang buti'y may tanglaw; at ang karunungan ay lubhang marangal, .... na siyang pabangong tiyak na sa huha~.' .. ,~

.

'"

"

Katulad

': :.,~, .. , ." :":"(".' ,

••

:. .

. .

;':~".

';.~::"'"

'".;',,'0':

ng isang kabatuhang·:l~tadf:;).':X:';

.',

~~ "!. ~:~a :b!,:,,~:;~y;,;£;;t~,· ... ay dinudusta lang kung pinagrriarn~la:s':'.:·,·:.'·"\">· na kapag napagod sa unang pagharii.~a:;;::'H·:>t·. ay umuurong na't takot na aalpas; ,: . :', ga ang dunong na siyang m~Y. h~~a:k> "- ;.... L.L.. L

I .1

1

Necco Duran

15 Sa batong sapiro niyayaring sadya, pinapupurihan ang Iupaing mutya; sapagka't sa dibdib ng anak napunla ang halamang iyong bulaklak ay diwa; at sa pag-ibig ding laging nasisira'y

mamamasdan

niyong nangamamahala

sabayang marangal na tapat sa tuwa, kabihasna'y .>~iyanginaalagata . .-1';

.. Tulad "i3~:'¥magang waring ginintuang ;'giiito't~::,an;gbUhos ng bukang liwayway, tulad ·~·;UiriagpD.g ginto't pulang kulay . an!flsin.~$aJ1)bg:.na.lubhang makinang; ;ang handog niyang karunungang -'Inay~'h.i~~·_ ham sa nangabubuhay, . . >.

gany~:~

.

--

. -,

.

if' •• ·•• ~;.~t(·

'".

."

',.:af;'Siy':~~.:-sa;~_:, at4ig.. bayan:g minamahal

. ':.:a:~"-:,~~~·~Wb~~Y:,.ng. pagka-walang

.• ;'·::~;~t:'~; ."';:?~"';~,.',:;.,'~U':?;~k' . · ....

'

hanggan.

I"

(Kalamba,

Laguna)

Kung vmagunita ko yaong mga araw . na unang namasid niring kabataan,' sa tabi ng pampang na kulay luntian," ng isang dagatang may bulong na taglajr; , kung magunita ko ang hingangmahiilllui( niyong si Favonyong sa noo lco'y hain:,,"',: ,,",. ang mabining simoy .na tangi ,r,'" may lamig na dulot na kagiliw-giliw;'~,'; t., ,'y",

ko~,'~i; ..'

Kung minamasdan ko ang lliy~ng~ap~~~~~ '.', pinamumukadkad rig sa hanging' batt,' '",~:'... ' saka, pagkaraan ng kanyang lungga:U;5( ,:,;' natutulog naman sa buhanging tipi; ,'~:,,:,;' kung sinasagap ko sa mga bulaklak ang kanilang bangong makalango't vsukat;: na inlhihinga kapag ang liwanag ,," ng bukang-liwayway pangiting ninikatj , ' . ".

'

';

Nagugunita kong may kahalon~' lu~g~M' ' ikaw, kabataang sakbibi ng lugod;, ' ,,',: 'na ang isang inang magiliwing Iubos ', ay siyang nagbigay ng iyong alindog, Nagugunita ko yaong isang bayang naging ligaya ko't aking sinilangan, sa tabi ng lawang may lamig na alay, pugad ng lahat kong pag-ibig sa buhay . .•Ang tulang itong punung-puno ng damdamin ay iniharap ni Rizal sa isa sa mga pagpupulong ng Akademya ng Panitikan ng Ateneo Municipal de Manila. Tungkol sa tulang ito ay dapat 'basahin ang sinasabi ni G. Ramon R. Guerrero: Sa isa sa mga unang sipi kinuha ang akdang Ito, sapagka't ako man naman noo'y kasapi rin sa Akademya ng Literatura ng Ateneo. Sa pahayagang La Parria, sa Maynila, ay inilathala, ang tulang . ito noong ika-30 ng Disiyembre ng taong 1899. Ang sabi ni G. Mariano Ponce, sinulat ang tulang ito noong 1876, bagay na hindi ipinagtatalo, datapwa't tinitiyak kong hanggaiig noong taong 1879 ay saka Iamang inihayag ni Rizal sa nasabing Akademya. Inil~thala rin ng La DemocracilL. sa May:sa bi!aJ::g Iya noong ika-10 ng Hunyo .ng 1901, ayon kay D. Vicente = sa FZ Pueblo, ng Sebu, rioong ika-19 ng Hunyo ng akong isang siping padalani

Necco Duran

ISANG ALAALA SA A,KING BAYAN "

Necco Duran sa mga gubat mo'y mayroon ding bakas, sa mga baybayin ng ilog mong lahat nakatamo ako ngaliw at galak; nagdasal dint ako sa iyong dambana nang buong taimtim noong ako'y bata, at sa iyong simoy na dungis ma'y wala, yaring akirig puso'y natigib ng tuwa. Kita ko ang Diyos sa angking kalakhan ng mga gubat mong nangagtatandaan; kailanma'y di ko natikrnan minsan man ang pait ng palad sa iyong kandungan; samantala, iyang bughaw na Iangit mong aking minamalas, minsan ma'y di ako kinulang ng-Iingap na,.galing sa lyo't sa katalagaha'yjnikal ang aliw ko.

I·',

Kamusmusangrnura, bayan kong maganda, masaganang bukal ng mga ligaya, at mga aliw7i:wIig kundimang tila nakapagl~~.Yo· ,n~i,,~ari1ing dusa! Man~agb.ahlt;~~:y.p,~a aba kong puso, magsI1:;>ahk~ayo~!oras kong maamo, -ni~gs~b~~i~:j~~~?~g- Parang ibong dapo sa rnga ~~1:~1~.':ikapag sumasamyo. .

.~y::an!+f:·"·,

';~}a~:~~i~~ ingatan , sa'tananj; . " ~i"ala'"

Necco Duran SA KABATAANG PILIPINO Sagisag:

"Lumusog

ka,

*

oh, mahinhing bulaklak" , ..

Itaas ang iyong Malinis na noo, Sa araw na ito, Kabataang pilipino! Igilas mo na rin ang kumikinang mong Mayamang sanghaya, Magandang pag-asa ng Bayan kong Mutya! Makapanyarihang

wani'y 1 lumilipad, ng muning mataas, Na maitutudla ng ganap na lakas, Mabilis sa hangin, sa kanyang paglipad, Malinis na diwa, sa likmuang hangad.

At binibigyanka

lkaw ay bumaba Na taglay ang ilaw Ng suring 2 at aglJa1113 Sa paglalabauan, Bunying Kabataan, At iyong ka lagin allg gapes mong iyang Tanikalang bakal n a kinatalian Ng matulain mong waning kinagisnan . ., Ito'y isang Awit na nagLamo ng gantimpala sa isang timpalak na pang.kalahatan. Sinulat ni Rizal no6ng 1879, at ang unang pagkakalathala ay sa isang rebista 0 pahayagan sa Maynila nang taon' dirig iyon. Inllathala uli ng iba't ibang pahayagan na gaya ng La Independencia'.'Republica Filipina, nang ika-30 ng Disyernbre ng ta6ng 1898;Hom.enaje·~.~i~ata~ Nu.estro Tiempo noong Disyembre ng ta6ng 1904, gayon din sa. Apa,~a.to .1?ibUog1'(l.ficode 10, Histona de !1i!ipinas ni G .. Wenceslao ~.' ~e~an.a~·';:I.1~6.;'L',.". '. '. ;,' Ang saknongna masasabing natatangl' sa, '}~!l:!;."~Y:;.i)fong, nangunguna, '. na sa huling berso ay kinababasahan nggaiii~ci;;~< . .4img pag-asa ng .. . Ina kong Bayan". Ang katagang ito,~hangg~'ng~y'9:1; '" ,: i piriagsasawaang :, banggitin rig mga pilipino sa mga lamayan;' m·g~.<.'p?~r~lan,'sa politika ah .' \ ,

Necco Duran

109 Tingnan mo't sa danay 4 Na lubhang main it na piuamahayan Ng mga anino ng kakastilaan, Ay isang marilag na putong ang alay Ng kamay-ing awa't may dunong na taglay, Sa iyong sumilang Sa lupaiug ita ng kasilanganan. I'

Ikaw na lagi nang pataas ang Iipad, Sa pakpakng iyong mayamang pangarap, Na Iyong makita sa Olimpong ulap Ang lalong.. matamis N a mga tulaing pinakananais, NaIugit q~g' Kaysa f'ambrosia': 'at "nectar" na wagas ' Ng inga:.bulakl~l~:'· <.

saf~p,

,

,

.. .:....• '.::,:,)\.

at wagas

,

~: ~'

'.

Atikaw, na siyang Sa may iba't ibang .. Balani ni Febong kay Apeles mahal, Gayundin sa lambong ng katalagahan, Nassiyang sa guhit ng ,pinsel mong tanga'y Nakapaglilipat sa kayong alinman; ,j

f • Danay-s-isang pook

0

lugarin

-.

";..

. I

110,

, ',:

~if::.,ii;:';i/:',

,

, Hayo na't tumakbo! Sapagka't;,~(!p~al Na ningas ng wani'y nais map:Utungl;Ul::,'S:. " Kayong nagialamay, . ":;,.:'\.,:,";,:',,~'!(;';:.,,' At mafpamansag "ng tambulin~tahg#.;: ii:: Saanman humanggan, " ";':i/\;.,' rh Ang' ngalan ng tao, sa di matulusang. i:i,' Lawak ng palibot na-nakasasaklaw •. " ';;;, "

'-,_

'

,

.'

"

,

"

'

..

,

"J

~.:::

•

"i'

: \. ' .~,

"':

.'

I

lj •

",'

<'i-·'

+: "

Malwalhating araw, " ItovPilipines, sa lupangfuntungan! . &lg:oDurilikha!y,dapat na ·pasalamatl:\Il." ," ,~ ,Dahilah, sa;,kanyangnasang' mapagolahalif': ,ikaw:'y, .pahatdan'

.

-s,"

-',

"

·,"1',.

Necco Duran

.......···::;·j~!l~~!~{,··· '.,

Necco Duran

SA PILIPINAS (Sa album ng mga manl ililok

*

.

",",

ria p ilipino ). '.' .',

Maganda't maalab na tulad ng hiyas na sa laugh. btlh~ti, Kahika-hikayat, malrnis Yia gaya ng talang ninikat.. . Kung ang mga ulap ay lcinuku layan rig bugh~w11a wflg~s, Natutulog naman ang isang diyosang Kayurnanggingv.balat. Ang bakas ng yapak ay buong pagsintang hinahagkan-hagkan ng bulang manipis na dala ng alon niyong karagatan; . Ang Kanlurang pantas, pati kanyang ngiti'y sinasamba naman, gayon din ang Dulo ng ubaning lupa'y binubulaklakan.: Ang .Paraluman ko'y pautal sa kanyang umaawit-awit, Kasaliw ng mga "Ondina't Nayades" na nakaliligid; . ang handog ko naman sa kanya'y ang aking Iigaya't pa,g-ibig.

ii

~i\!~~;·i~::~,:~~~:;[;!:,;}~~:,l1q*-·~;~~:;';~i'~~~:;';'/.,~,' < ,,~',_,:~:I ,~b%:,)';.t<_::f;~,;i': '::/.,. ';:--"

"

J>/;':~

;,~dr:.Y;-."::':":<:;/ ,.'~,",

'" .: ..;'

H.~~:';· "_

.;.~1" . ";

~t~?t;if':?~?i'Niluj{tHliig~:':inirt6't,,·mga>'masanghayarig.','bulakliik"!ng".'irosas,j;~· . saka .asusena ang""sa:kanyang noo'y ikapit rna' hiyas," ',:, ohz-mga "artista'?>p~rihin ang ating Mutyang'Pilipinas! .;'

-";<

>

'..,

.

-~1"- .

.", . . Ii~\;

j'~ ..• '

Iabing-apat na taludtod,

na"'inihandog

EscuItor~s

.

Necco Duran

.'.-.~PINATUTULA'AKOL*

{'~?"L~:t~ ..:'<'~~.:;.:·:: ',' !~.::>-. : "::':,1,;' ,,,', .' L Hiriiliiling nilang' ang Iira'y kalbitih-: naIaon-nang sira't napipi. sa Iagim: di ko, na makunan+ni isang taginting, afang aking "musa'y" walangsalamtsiml " M::lJainig umanas.vnahihibang mandin, '" kung pinagdurusa ;ng 'isip- kong angkin; , kung tumawa'y. parang nagsisinungaling, na gaya rin naman ng kanyang hinaing, sapagka't sa lungkot niring pagkabinbin, kalulwa'y wala nang tuwa ni damdamin. .'-'~j-

May isang panahon, rat ita ay tapatl .nguni't ang panahong yaon ay lumipas; makata kung ako'y tawagin ng habag, o ng kaibigan; ang tanging nalagak sa panahong ya6ng lumipas at sukat, ay ang karaniwang malabi sa galak: mahiwagang himig na siyang ziaggawad sa mga pandinig na nangag-iingat ng mga taginting ng gayong Iumipas ...!/ na mga tugtuging sa orkesta buhat;"'"f"::: '.

:.':".:":!

.:

"i,L;',

'~':"\","

, ,

-* Isa sa mga katangi-tanging tula ni Rizal, rt~:rtri~~aii::~~y~ng tatak ria-i taong 1882 sa Madrid, bagama't walang ·nas~.sa;q~~~,:.:.'~~Vr:·.a~ ~uwali.;; Unang-unang nalathala sa LA SOLIDARIDAD, BIg.. 4,:.~~ts.,~~~n~f',Iiloong ika-31 ng Marso ng 1889. Nalathala rin sa LA.=~ND,EN.¢r,(;'.si(J'j:i;r\~.pangkarani-' wang bilang noong ,ika-25 ng Setyembre ng tao~g;i~~$;':;~{l.';~Jily)iLicA:,FILIP~A,., 'noong ika'o.30 ng Disyembre ng 1898 at gayon din::sa;>':ip:~~g;>l.#gapallayagan ./ . sa: Pilipinas, at .sa NUESTROTIEMPOsaMadri~,'c.n9drt.g,~~~~o':,;;rlg1905 at sa . ~':EiOMENAJE A ,RIZAr.';. at, .Ibp, Ang Inilagda ng Iiak.i'l~nii:,:~~~~~ti,"tulang fto!

'. "~·»l<'''"''~:ltjfE..ii~~j.i''i'''(' '~~~:; , '~

134

Necco Duran

135

1 '.

.

Bayan,

,I " "

~.'

Necco Duran

..; ;~'.

'. ' •

t •••••

.}

_

. ,. ~

...

!

iI

,,

,i

i

'sa1moJ

• Ang awlt~a' ito cl'Maria Clara ay binubuo ng tat1bri~' g na tig-apat. nil taludtod.' Ang -lahat ng. nakabasa .ng NOLI ME TANGERE,; ay hindi maaaring hind! nakabasa rin nito, sa kabanatang pinamagatang LA - PESCA 0 kaya'y ANP ,PANGINGISDA; .," , ,,' /, i ',: Sa halip na-magsayaang mga nasabing magsisipangis~;;1ay anY(;r1gnalulungkotna lahat, , sapagka't pmagbukod-bukcd ni ''TiaIsabel'',rlu.tanciang ali ni ,Maria Clara, na totoong .maselan, ang upuan ng .mga dalaga't binata. Upang ang gayong pangyayari ay mapasaya .nang kaunti, ay hiniling ng mga kaibigan ni Maria Clarangsiya'y umawit naman ng isa. -Malulungkot ang mga kanta k~tugon ni Maria Clara, na waring umliwas sa pagkanta. -Sige na, Maria Clara, sige nal-s-sigawang masaya ng karamihan pati ng -mga lalaki. ,.' , Inihilig ng maganda at ,;hhabining•si Maria Clara sa kanyang Ibmdungan ang alpa at, kumantarnaman.' ' At. ang kanyang inawit, ay ang fuJang Ito na nakapagpaluha sa.lli.b
4

•..m

,i~

'

Necco Duran

~I,

SA MGA BULAKLAK NG HEIDELBERG

138

*

Necco Duran

.

'

';;;,:.'

,

. ."

, ,':,

,';

',':

,

, 139

.. ~.'.

,,;.":t(,,·

,

,

.

Iulat diIi';na~aIi n:kY'~ngkayo ay aking pinupol 'sa: tabi ~g:,~~~':)ab;;;l~K ~g :kastilyong naparool, sa pasigan',niyqirg,~ec~~:o's'a'gubat na naroon, at Isulit pa:z:U;',~~·o/&'#ohgaking. ibinulong , sa inyo b\lk~:; .nang sa lumang mga dahon _, ng aklatko,::kaYQ!~'4l$ngiinagiliwna kinukuyom.

llang "

fu~at,

rialhiz{ ,'nin~~:\~,~~th'!nill~o, mayuming, mga bulaklak, pag-ibig ,sa~~,,:j.p*!t~iig sa, inyo ,ay nagtatapat; , kapayapaan 'sa:BaY~l::af sa lupaing mabulas, pananalig sa '~lala.~t',$~1iabai'y pagkawagas, " kalusugaIi.s'a' l~~f~~g ,sa 'tahana'y nalalagak,' ..ne tinipo't pinagyamEip;;ng magulang, sa pagliyag., <

, "'

""

~'j .... i!·-:.::

~

",

. ' -:,~ " " ~

, Kung kayo 'ay, 'dtnriatingna

sa aming dalampasigan, naman' ninyo "iwan, •"', ":'sa"mgapakpak\Iigthiffigm,,;:na',cltann~g:.kasuyuan;. ' " upang 'ang:;hUIiuliik,$a':lahat kong minamahal.e.'

, ",' ','ang halik kong:nasa-~J"0iy""d~n

,~iya

, '~', ..'~~,'.,". . "~'~":":,,~<

~i",

.'"

"

•

:c_'

~',

,~.

':

., ,'Da~p\\"a,'t::,iay!' lallit" kayo'YI sabay-sabay ,'mfdaratUJ:g; ~" '/;;'a:t;angmyong!fniga~ki1l~y:ay ~~lay'pa't inyongitimkini t;" " '" ", ,'" '. ,," , " " , '1' , 'nguni't' kai?ag,'nala~6;~lia ".saJupam ninyong giliw ,. . i· na pmagkaka'UtaIigan~.rig..bUh.ay na inyong; angkin, ,'! lahatninyong,kabariguna'y,pilit na .mawawala-Hn; ,,:"". ; , pagka't iya'ykaluluw:~g Jangitay di Iilisanin, na ang Ilaw ay nakita,:nQong stya ay isupling ~ at hindi na malilimotjang. akibat na ',Iuningning.,

Heidelberg,

April 22, 1886.

,,~,

.

j. 1

i 11 I

Necco Duran

~~~""Diagffiatlg~s'·.ri~,

, 'up'a 's" ;

g

ii,'

.

a~Jtn¥l~~g-awa'aIlg sikat'f i~~w~ .,...' .....•.. "KUng:;·d~',sa.·anak,~waat;:eayan,' . 'axigliq:iat"§Jatingpagsin~'Yj:gagaaiL ..' •..

!tORO

.


Magx;nasiglakayong.yao sa gawain, II'" pagka't ,~g babai'y nasa-bahay natin, at itinut\tto" sa=batang, mahalin 'I, angBayanJ angdunongat gawang magaling.!" ,Pagdatal!,ng .gabi ng, pagpapal:Jjnga, 11'D; t kaYO'y~iin~tay{ng .tuwa'tligaya·:'.i.1kt . at kung.magkataong sama angmanguna;': ,:r. ang magpapatuloy ng gawa'y ang sinta, (I:

J.

I.'

II';

':I ~,.

Necco Duran

141 ,At kung may.binateng nais na lUmigaw;' .' ang paggawa'y siyang ipaninindigan; sapagka't ang taong may sipag na taglay, sa iaanak :?)"a'y magbibigay-buhay. KORO

!

(Mga Bata)

Kami ay.turuanninyo ng gawain; at ang. bakas mpyo'y aming tutuntunin; bukas, kung ,~awag ang bayansa amin, ang inyong ginawa'y aming tatap~sin; ".' Kasabihan niyongmga matatanda: , "Kungano; ama'y gayon din ang bata," . sapagka't .sa· .ang papuri'y wala, maliban , anak na dakila..

I'

'j

Necco Duran

"

SA AKING~' .. Di na tinatawag yaong paralumari; lipas na sa "moda" ang kudyaping rhirang; wala nang makatang siya ang kadluan,. pati mapangarap na kabinataa'y . sa ibang bagay na nunuha ng buhay.

.~"nd;.ltt~~~!~;~~~~fZ~t! ',e.,'".·'."·'·

. HeliCo:'Y)uhCli na siyang.~biriabanggit;"i·' walang hinihingi sa utusang..paslit.' kundi )sang tasa. ng kapeng roamid

.

"

','\"";

::

" ).!". ',',"

Nguni't ikaw ay daraung; .' •'! oh, banal na salamisim, " ,'" A •.·, (', upang muling pag-initin .. ::,',;.,:.\.\':/,. " j

~ ,
r'

aY=i~~1;:?~':~~1~1 sa bayan kong ginigiliw;·

':',\':',:

;1.,,\"

".' .... Alam ng lahat na hindi ugali ni Rizal ang manghilakbot, ~!hmi't sa tulang ito ay nagnining'ning ••n15 hl1}'al1~ Ulir-df.g i,agkiilahl.ld'at li'lglr.a-maklihaYlill. -,

t~.:

..Paralurnang noong panahong nagdaa'y pinasigla .akong puspos pagmsmahal , dahil sa, pag-ibig, ngayon ay humimlay. ,'Sandata: ~g ngayo'y akingkailangan, at Uog,na tinto, sulat na tuluyan.

, ":>::';":' 'if:',,

'

'

,":Aij.g\,k!:l": gan -ko'y mangatwiran iI1,,?gni'" '.,' .."aban kahit maparool:

',kU#g:;

mgaycn,

...•,

,:.lumuhcuig parang may dinggatong, ,,";t~9~g pag-Ibtg ~g layon , /W,a::t:~ing dapat na ilungcy.

Ht"

.it". ", ,"'.'

:~~p~~," '

': '(:.a$i{: : t':~,:~\ ...'"

',1

•

,;. Ano'ta~wit ,:pa,knng tinatawagan;':' ~ kapaliU'auko na-ako'y mag-aral, .kung patLdaluyong' ngayo'y umaangal, 'kung sa mga anakay nananawagang malat na:,ang ating pilipinong bayan? I""

'.1

Necco Duran

143

Necco Duran Nala1aman ko ring ang pagbibigay mo'y ginagawa lamang sa mahal sa iyo sa gulang na iyang bulaklak na buko, sa unang pag-ibig sa buhay ng tao, na wala pang ulap ni sakit at tukso . . Marami nang ta6n ang nangakalipas, noong isang halik-na maalabayiyong ikintal sa no6 kong hamak. Ang halik na iyo'y lumamigat sukat, at nalimot ko na ang lahat at, lahat.

'n1ula

.,

Datapwa't bago ka tuluyang ~aUs;" sabihin sa iyong tinig na matamis ,,:',:, _ ang, lagingpanagot sa puso ko;ng,~:;':,:L';, awit na malambing sa Isang ,nlliibn~,", ,/,.1 .F: . at Isang paghamon sa nagmam?lupi.ti').\':,,· "/.. '" ••

,"f

.•

,

.. "."";_"<'::,:;:;1,.,

.....

Necco Duran

145 Nguni't ikaw ay daratal, oh, banal kong salamisim, at muling pag-iinitin ang pangarap ng damdamin, 'kung lanta na ang panalig, at bingaw na ang patalim,: at di maaring mamatay nang sa bayan ko ang dahil . ,. Luksang Iyong -ibibigay ang kudyaping dating, akin, i na ang himig,ay'malungkot kung ang bagting ay kalbitin, upang .kanyang ..mapatamis ang hirap ng bansang giliw, at ang .tunog n:gk~dena'y mapahina't mapagmaliw. i I

..

..~.

I

!

.

t

1

Ai sakalingang pckalp'y .may laurel naibigay ~.I· Sa aming pagpupunyagi, at ang nagkaisang'.baya'y • lumitaw na parangl'reyna sa mainit nating danay, mutyang put~g, na~l1bosna sa lusakng kaapihan, sa gayon ·,ay.~agbalik ka, at sa buong kasiglaha'y awitin mo a~g,kantahin nitong bagong kabuhayan, na ~in.,~in~:~~~ij~g ~ama-sama:t pis~-~isan kahit kaffil'y,''li:;l,an::tay~pa sa. malamig na hbmgan.

.1890.

. '..< ..;;' ',::::'.:.:~J>,~:;!',

,,'

d.,

'."

t~'u, ,...•' ,

..

,",.,

.........

,

"

, .

.

ANG rUBlG AT ANG APOY (Srpi

*

Necco Duran

I. '. I

sa "E! Filibusterismo")

Kami'y tubig, sabi ninyo, kayong iya'y apoy naman; ku~,~~. ang inyong Ibig, ay mangyari na ngang tunayl m~~abUhay tayong lahat sa buong kapayapaan, a.t sa sunog, huwag tayong pakikitang naglalaban kundi bagkus magkasamang pinag-isa na ng agham sa loob ng nag-aalab na bakal na pakuluan, na wala mang pagngingitngit, ni anumang kagalitan, upang maging singaw tayo, ikalimang kagamitan, kabuhayan at pag-unlad, kilos' at kaliwanagan!

I

• • Sa kabanatang may pamagat na "Bajo Cubierta" ng El Filibusteri.mw .ni Rizal mababasa ang maiklingtulang ito na binanggit ni Isagani, isa sa mga I tauhan ng "Fili", nang siya'y abutin ng kaunting pagkamuhi kay Simoun, noong sila'y magkatagpo sa bapor na patungo sa Laguna de Bay. Ito'y isang tulang may taglay na apoy, nguni't may malumanay at magandang katapusan.

146

, "

. .

. ' "'

",-.,

. '\,"

,

,

:.NGf,AKING;:KINALIGPITAN

. "t'

*,

'·~,~~:,j;.tl· ~"",~ ..,."" .. '.I

,.Sa,:tabi ;ngl "pasigang;iUaIuw na 'may rrial~:;gab()k'na- kabuhanginan,' ':,,' ,sa. ~a nf' bUnd0lt"na~nababalu~,J:;; "; ng ISallgtalukbong n a ktilay-luntiaiI,', ", , . doon itind,yo ang-ku okong hirang, . .sf1ilim':tlS;:ril~~g mga kakahuyani.; ..:o:ang '\up~g: 'sa' gubat sana'y matagpu'an,' ~g ~~~napko na kapayapaan .nlring ak\hg diwa't nang mapipi naman ang mgaSakit kong walang katapusan. l Pawid ~a marupok ang kaniyang atip, yarl· sa ka:Way~g.mahina ang sahig, , ang mga ~liliila't haliging ginamit ay kahoyJina pawang hindi nakikinis, kaya ngak-'J)a't,. walang halagang niasambit yaong a~g kubong bagay lang sa bukid; nguni'j, .s~i kandungan na walang ligalig .ng gayon~.:bundukin siya .natidllp, : " ·sakaara~;.gabi'y sa kanya ang awit ngsangkMragatang doon ay malapit.

_____

i

i

I I

I'"

'I

~-"~<,';ij·,',;,t.},;:' :

.sa~~~lig{'·ff ~u1A'ni Rizal, na sinulat njya sa Dapitan noong 'T ?~.~ri~.: 'lamiing "bago 'siya patayin ng mga Kastila. i~'ri:;:':: .,' 'g :isa',na.:sa pinakamagandang tuhing natung-

• I~ ita , ta6ng , 1895;,:~.~~ .Ang tuHing' hayan ng:: tng:oi:' katap
.

'~g,katauhan, at ang kanyang katangian,ang iundatning siyang nagbigay';ng wastong salami"' , \' ,'. ~:pan~hongiyon, ay masa~abing is~g hamak

:~:y:~i,j;!:~:', .~i~t·~~n~:~t d:\:~i=!~,,~gR~z~un::~=: , kundi mgtl:it:;'ya":bhiabaan ng 'makapangyarihang Musa llpang' maawit '.haiig:ili' ., ~~;Uuluwaang kanyang buhay ,r?91\.;.an~ kan:n!~~~a:t2t~}

iF:,';

,:,hagap, na di maaaring di siya ·,~~1)lamdamin

At·~apagka·t(,·,·,,,,,·j'ki{:~aham sapsnunula. at sa panunuligsa ~a ang , .ngj,p\lsolamang kundi ang';kaluluwa,' na, 'dapat ,,'matigatig .sa ,:k~tairi\.Uih.', mga' .damdaming sinasambit' rig 'isa~g Makata, at Makatang'','in:i~:iui~i '~milang na Makatang talaga;: gaya' niRizal, ang

pakayng't1:t~\

,'at:

:g

:' : \'::':.~.':.,:,:'ct"

'

':

151

Necco Duran

. .f' .• l,

"

daloy na mula sa gubat agos ay banayad, ' ang siyang sa kanya ay buong pagliyag na nagpapaligong hindi naglilikat; saka isang talon ng tubig na wagas, Isang munting at 'Sa kabatuhan,

Necco Duran

,

152

ng isang alulod na kawayang biyak, ang kung gumabi na't tahimik ang lahat, ay himig-kundiman ang kanyang lagaslas, "gayun~d,tmm, araw -na:~ad",angj,taas" :,;~? ;\~a"iliJubhall,g,::FI~lcisl~p~;,

,.,;'Iiag~~an~<>1gl1riek~

tulangIto na pinamagatang "Ang Aking Kinaligpitan", samantalang ninunuynoy, ay parang isang makapangyarihang kamay na hawak ang puso ng sinuman at pinipiga hanggang huling patak ng dugo sa sarong ginto rig' tulaingtugatog, na Diyos lamang ang -tanging makapagbibigay 0 makapaggagawad sa taong kanyang itinatangi sa ibang nilalang ng kanyang kapangyariha1J.. Sa mgatula niRizal,_ ay isa na nga ito, na kailanIDa~t' mabasa ay .hindi' maaaring hindi tumimo sa puso ninuman, katulad ng ,isangb:liog: n~~toDg itinudla ng araw sa puso ng sangkatauhan upang man.ii~h:~~ang damdamin ng B$Y~ at ng Makabayang' likas,. hiridi"il:!~iiarfug.biildi magdulot ng liwanag at pag-ibig. sa p~o ninuDi.an, JaIb,.~:-$ii;;"Jii~iaong "hindiman lamangmakapaDsm ng mga hirap .at kaapihan~:idili~r.in~. rig, sariling Bayan.., .•·.• ..".:., ".~ " . Kaya kailangang tanggapin nann, sa kabila ng ipa't ibi!tlg'k~ungang iginawad ng Diyos kay Rizal, na ang nangunguna sa lahat'.,~Y'~g:kanyang hindi masusukat na pagka-ma-ka-t-a, pagka-maka.ta'ng htndl: 1;iigity'sa' kanya ng alinmang pamantasanvo unibersldad, sapagka't ang -'k~yang':'pagkama-ka-ta ay sinuso sa puso llg kauyang hlcl. mistulang 'dtl;~png blillitlaytay' tid

li.tlllYuug,

tI!:idl,

U)~th.. ~u \J~e:..l u!i'

)Li:U..lyu.ug

J.U!:)Gl

1l1~gLlI~u'g:,

.

Necco Duran

.~,.:

153

.

.·~~·kahcilngaso at huni ng ibon, ang.·ha4~w;'iia :tinig ng kalaw sa kanlong ·~i~a~g.~.~i Iamang naririnig doon; ... kaY.!i'.w:i.lKaAitaqng palalo at buhong, .. w~i~ng~.ka:Rit~bahay .na abalang-pulong . s~altiiig.'t5i~an; ang landas ko'y tuloy, arwalang abalang dapat ikauntol ang tl'lkqo,ng isip saanrnan paroon; ~tib&l Jangang aking palaging katukol, ai·,~akaab..g:qagat doong umuugong, .......~' .. Arigdagat ay lahatl Angkailyang .kalakha'y siyang naghahatid sa akin ng taglay ila __ mumunting butil ng malayong bayan; angkariiyang ngiti'y nagbibigay naman sa akin. ng .'sigla't pagbabagong- buhay; pagdarapit-hapong tila alinlangan ang pananaligkong wari'y kabiguan, sa kanya'y ninitang kaligayahan, at pati ng kanyang mga kalungkutan, sa puso ko'y mayrong isang alingawngaw. ;

Kung gabi ay isang hiwagang malalim! Ang kanyang malinaw na anyosa tingin, ay nalulukuban ng Iibong Iuningrung; .;, malamig ang simoy ng pagalang hangin at ang kalangitan nama'y nagniningning, pati mga alon ay may mga lihim na buntung-hiningang sa hanging mahinhi'y isinisiwalat ang ' mga saysaying dagling napaparam sa puso't damdamin ng mga panahong sinakmal ng dilim. Mayrong

nagsasabing

ang unang liwanag,

halik ng nmagang .Iupa ang tumanggap noong Hbu-libong nalalang at sukat, . na ,,~ul~~\sa;.wala't di abot ng hagap " ~.

'>.~~,

,-1:.>:'ay/"i'lags~p~ayan: ~a.,pangln'at gubat, .pati.sa tUgatog' 'sakdal ,ng .taas ' ... , I ogmga.bundulti'y doon nagsiakyat, ' at ·.kahit. na saang malayang kumalat , aY.,.dbori;,humalik, na ang kaakibat ' ,ay. kap.fugyari'han sa pagpapaunlad.

na

.Nguni't kung ang gabi ay lubhang masungit, at ang hangin nama'y parang .nagngangalit, at ang mga alo'y lalong bumabagsik, . ay maraming tinig ang nangaririnig, tinig na,m'a ,d~l>maY,~aing ~t ,sakit1o

'i~~~~~r~gpr . ng mga na unod at doo'y naamis, nang isang panahon na kahapis-hapis, ng mga nabagbag na di na babalik.

Pag nagkagayon na, mula sa itaas ng mga bunduki'y magulo nang lahat: mga punong-kahoy ay mamamagaspas, mangagsisiungol ang hayop sa gubat, may mga halinghing na nakagugulat, ang kanilang diwa'y parang nagsasaad, at ang sinasabi, sila'y tumatakas na ang tungo nila'y sa may dakong Iabas, sa tawag ng. mga bangkay na natuklas, na pagsasaluhan bago mangaagnas,

Surnisipol, sumisipol ang gabing nakatatakot, may luntian at may bughaw na lagablab na nunulpoj, sa laot rig karagatan, nguni't dagling natatapos, pagngiti ng bagong araw, samantalang naglalago~'<, ang Iunday sa mga along tila pag6
'''',.

"Nabubuhay ako, ngayon sa gunita ngj#i)~~~~:>" ..'." at' ang ngalan nila'y aking minsan-minsanil1a#rirt1gj, may patay na at 'mayroong luminot sa akingtlk;is; 'nguni't hindi kailangan, buhay akong umiisip" ,',' ," sa nagdaa't ang nug,ba'y di sa akiu Hw·papalm'it.

Necco Duran

154

Siya'y ~gi kaibigang kailanma'y nag1ng tapat"i sira'allg. sa'!aUulwako' y,nagbibigay-sigla'tningks ktirigmakifung~nahllungkot; kasama kong nagpukuyat, saganitOngpa~atapon, sa: kubo -ko ay: kayakaIt··1 pinapananauga~o ..kungalinlangan ang :lahat.. ..

Necco Duran

155

At.ak()'~;:.mClf:;·pananalig,kaya hintay ko ang araw . ,naang"l?i~~7~,{~alo sa bangis ngkalakasan; na ••.• ~g:k;W#~·}i·.:S<;J,;,:>'L-";

. '"

'

i':i':~:':':;~;":ri~~:'Jangi~namanin~g atsmalinis, ;na."~~Y g'hinang magagandang < panaginip,::. ".)~~iitli;t~: 'bu16ng sa noo ko'y humahalik, CUlg;:':~#t.:·\ ... p~Dmgas sa Sigla kon~. nag-iinit, at.';si)i;~': ".. ':~j?~ul0 ' sa"d.ugO~Iig..pusong.;paslit. i'\

.i:';:·';M;:W'.iiFi.';J~~',>r.' . ..' ". . ..""S;

.

, .. N~~~~~li::\·lR~H!angstinoy .na marahil ay .nagmulasa,bu'lijV~':~t.;:;i~i;jJ.ogrigbayan kong.minumutya, , : ,jb~~~·(~~~:,i':a~kd.inangJihim ,.kong~~inanla; 1, t·;E'·A~~ieiigi.'. "t;i,halik'?~Finahal kong'!diwataj .r:

I

.

<~

"lti'l'git~,ia~~~~:tj;0;t~l'(";17ZL """...:,,,:%,,;Wl ';o,:~:g

;1:)iivirang'.ka:siIig ..p~pgning·dili·nanguna,0,4: .';.ta"jT;'\iil;ag'ba1?~.i;:dahian.}tila,.{ .' ':J ;~ti",.1i15png{;ai ,';"

";iafig~b~lt

:w_hiyi~W

, . ;'~: ,:;. -.:.•'"

,c:"

?rNa£~"na~~i {.,.

"i

g;,btirii~lik;rla~g~9i~ilg~ ,'.....'g·,p~god.na, ,·sa·'pugad-rig' .fu'lligulang-.ko't '.ng: iniwan ·kdng·.pagsiPta '. ,ay biglaanglfrnabagat ang puso ko'tskaluluwa: mgaipakpak ko'y nabali, ang tahana'y naglba pa, paniwala'y napalungi, mga guho ang natira.

Necco Duran "..,:J:)i:.na ...kaYO<;y"Cl<>~g. una~g ."m~.~Taalah·,afrrtaY;ibUhay~;, :;)·:'~a~·Lsa.,a]:ti'y· •.nag,"aalok".ng hiYayarig.walang;·hail~an;,\;/.i.~\( ~'L'.;;j,:;waYtkaselanan ,~,ha~kayo,' ngp.ni't~,kayong, ~kirig ma.naci~:·· , 'X;·.·kting ••... hindlman:':ng;iW,ingitl't··mapiitla. arlg';in:Ybng·.kUlayl" .., . .. daia-dala namarl:~inyo ang tatak ngkatapatan. .' . Jnaalokninyoakong saro ngsbegong aliw, .at;ang akingka~atc:la'ynaisninyong pabalikin; .salam:at. sa iyo,'.l!!igwa, tagalangit .,rnanding .hangin', ,.atpiri\ltoIsa:panall0nang,lipad lt0ng .parangBalrw; '. ),';;c upang::.ako;flY ..;ili1gpak".sa .lupa; !tong. gipigiliw.. . ,. ;;<:.::

".:;;.,"

;.,,::,;:;,,'

<'S~"tabf .ng'is~a:sigan:g:malti.wang. ,nalllaY. ma1a...gabok~a kabuhanginan, sa.pa;ang bundok-na nababalutan .'ngd$ang taluk\>ong na.kulay,-luntian, .",'hinipilang~ sarili'Y·;;akingnatagpuan, ",; ..':' ';doon' ~a m.ayab~ng clyang kakanuyan; , ;H~.' 'sa k~nyang, malilim riamang kagubata'y ,'" ."aliglubliailg'panatag;na katahimikan, pahingahan' na. ngaking isip~n, ,at;·.;pananaliimik, l1,g;saki,t kong/taglay ...

-,cc. •..•.•••.•..•

ri~

Necco Duran Lig~ya<~g hanap na lagi saan man,' nguni't artg Iigaya'y Iumalayo naman, animo'y palaging binibiro Iamang ang dahll sakan~a:'y suni~karagahm'.

.

,Sa'tul~;ng kamay na· dinakikita~,' ' siya'y;}maggagala saan man humangga, mara:nmg:glmitaang kanyang\'kasama;' . niyongmga taong minaniallal 'niya. '

"

i· .t

.... MarahU ay .isang,Iihingan sa,-ilang .y ang'kakikita:m .ng .kapanat~gan;,"'>" 13ayan at dalgdigslya'y nallmutar; '," ,,;;";jl:i' niagpahiD.galaykamatapoS,angiu:m'b~§(',L :;,' "

lr~.,

. ""::,:/,;",:,, .•,. Ang,.tW~g

,.'. ito.,.~g-~yon

",-.1;>.,

kay

.'~i'~';:<:;;'~"::jn";~Jl;'~>,. M~~~~":I!~~;:')~

,.... : ,JJang',.':,',matallk

i"~·~;f"~;;'TZ!=g:::i~~ni'b~:~~s:l~~n.i~~~~f~l:~t~'~:~:=s: , ,Diilyembre ng taong;1903. Kung pag.,.iisip~g';':Dllil~U~\~y '.1;iipg'ang

ciiz"i:'f~ang ito,. bilang'i.tUiA ngvpag-aalaala jse. riagdaang-.::iJ,':'L ,r:isa na' sa ';;j/\)/'-'mga.natatangi,; s'a:'linis;' tamis .'at .Iumbay; AIam:~a:;;,riii<''(nit,; sf,Rizal , ,'ay .hintH.· mahilig' satpagbanggit' sa:<'k8.nyarig .s~~iliri~i;k:Jij~,:sa::kahyang '. ~iia:smUJat~ 'lal!>:p~i.~;tu1a" kayanaman dito ~alorti'A~.~,:,WjJ,:;:.a~i'kanyang ,pagka;"manwlUla,;';.;pagka- "liriko" ····at.,..pagka"ma~rugin' '.'

:S#,::<;',~""~Jtig:,~;Bay

ti);;J;~d;;~~j.;i.' Hindi::"rin'~~'daPl!.t,{kaligtaang"sa".wikang tagalog;;·iW.:'i4a\;,itig i.m4glako4t/., '~~~l~~' "', sa,:.t~a~i;f;jto:ay·ma~ar,m'~)fii~~~~4;:;·~galan :,ang ..... 1414.kMf:/· ·Ytig,·;'csapagka'tJgpara;.s'/i;:t8;ga16g";l%il:!igi,,,pagZ4.14k- ;.'. , ~. ,paan'nagaai~aiiat :ang:.paglcilall~:~Y,·k~g~sa~:ka,iaga4in. ail, oga>'c'ahgzlCiyag' JUI' 1tariniwang 'ginagamit p'agba:~ ·sil.k'aragatan.:

;,~t~J~{;'' """,11'

~h

'sa,;

';0';' '"'{",:

",'

. ..

"i

'., "~

,

, ."

I

Necco Duran

I'"

'1

161 AI' ng:J1agi~ayag, kinaiin rgitan sa His ..rig,lip~d..kapag nagdaraan, hindi, nit~,t.~~tong sa kaibururan ng.:~a~uI\";il'y¥a.lan.g pag-ibdg na tunay.

~~.i~r~ ~b~;t,

at.a,ng,'tija¥i~a:':Y.~a:ng,naguhong dikit,

~i,1maqigrpaishIJ4,.·)iblngang

.~ ;""'' i/:;:;;:}:·Y:~::,\i:F.·,·': .,',.

.

j

mapait.

......::

,':~Y:0:;1.<:¥i~nI~akbay;ituloy ang hakbang, b~y~i:j~~1Jt~:'i!~4::'sa sarfhng bayan; bay"c\ang,:;~B.g::Yha;.y· sinta ang awitan, .Si~·a,'1·,·k,·~;g.~~i,ifr~~': . ; maglayag ka rraman .

.;·~,.;;:t(i·i';\;:i:!((":i:·,~.!i~':;~t;~,·····

'i

~':;Hay~/inM!alakbay, huwag.,

;:'!~[;;,:::

kang lilingon;

.", "pagk~t;;~al~l-{h.ih~g_sa iyo'y tutl~gon;'<';c' .':;i~$~Yf,;:~~nl,al~kb~~,,:.~usa.mo'y it~pon: , -"'r"

.

y",wi:ilang{.papatol ". '>::~:.:i/r·:,~~X:: '? •.... -~,

.,

j

.'.

'

..

,~

. -, ~~~.

!

I I

"

1

I·'·

'1

.'

Necco Duran

'HULING PAALAM'

Paalam na Bayang pinipintuho ko, na mahal sa araw, sa dagat Silanga'y Mutya kang sa ami'y Iwalhatlng pumanaw; sa iyo'y masayang handog ang malungkot: at laing na buhay, , na kung may ningning man, sariwa at hitik sa kabulaklaka'y ""ihahandog ko rindahilan sa iyong mga kabutihan. ':., ~ . •" ;,.Sa parang ng digma, na taboy rig hibang na-pakikibaka, ' >'ecang handog ng,'iba":ay buhay nang 'walang;alinla:nga'~~dusa, ':" '::walang kailang~ kahit saang pook, lllllgkot oligaya,;, bibitaya't parang, digmaa't pahirap, lahat ay iisa, ,I' kung gayon angriais ng Baya't tahanang pinakasismta, ~..

J

"

_

'

, ,.;

_

."

•

'"

.'

c-'

~'

.~

.

., < :,~.. r!,:,

, Mamamatay akong tanaw nangmaykulayiyahg llangit nati't ",ibinababala, s~;wak~as,ang araw sa likod;ng:,d']l,jxP.;>.."t~,; "i,kpng~pula;"an~;{iY():tlgkinakailang~!uPim:gc;P~',l{"" ,I \,' , ';g;JyongJiwa~a:#"dUgo' k6'Y:,Fbub6jr'liti~,'i '" ,ng;,tliglay';na"Siria~~;ngsuniisikatl1long,:a " i~:::r*;~r',:~:i?:>.':):'.j'l:{~:~?: ':((,: ~:>;' '"i',{~:,: .':"if;:'}~·.':>~,;~f,'·-:·,>, '<:.:,: ",;.' :;~ -. .' :';':::1(",-·::·:?tf~~;:;:)ty~~~ ~;("\;z'.~}:Ang;;aking: pahg~rap:noong,ako'i~,;batang'Jif,

t~'!;~:g~:~;i1~~pa~:Zkr£g :aa;~::;~::7:::l!f;~~ai: '~':ang;itim inong'''matii ay walamang lu4ait';*g*,Wq~:,

aman:

, .'ay:~:WaIa'na~g~k~~;t,.ni gatla'~, bahid'~1iio~~~k~!t~r~il:, ":: Arig mga"pimg~~p; nitong aking buhay ;l,1i~a!~i{;~~;!~g~d, Mab~hay!-ang sigaw niring kaluluwang Y~fM';¥.~}~~d;, .,,:Mabuhay'!-kaYJ;·,gandang malugamiako',r"jk'~~;!~,<:"tti~kalipadl mamatay nangikaw'y mabuhay, yumao: sa,:ji;lrlgft:i:ro;()-rj;g, tapat ~t'at'Sa mabalani '~iupa ino'y maidlip nang~'W~a~,'p'~iigHvaJtas> ' ,

>

'.

·\.a~~~~li

I'

Necco Duran

t,

"

. ,.:,,/.<~ (",1.

163

:; Bayaang"an~:'th:::;{::,;;'J~"iUl~,sa init ng araw'y isumingaw, ibalik sa )ati~ti,):'i.:'I;I'~d'iton'gaking panambitan; ¥ayaang. 'il~h~i;" \'~'i~ting., maagang ,pagpan~w" at.sa dapit .•h~~'~y,.pag~ukolsa akin ng'"dasal dumalangir:i:k,::'6:s';Bayankong ako'y matiwasay, i\ga'n~~atay.

n~kinula~g;.palad, ' , '~Jt"~g' kanil~ngsaklap;"I':, "" :n:~pipiit.sa,' madlang pahh'ap lfmakakitang paghiyang,ganap:'

panlhi}?, na "walang .katulad;

, ';:F"

',~ ',:Y

,ilY'~=~~;:~~ i;

;'Ii!\l;;"lIjiaki\ill\:~W\~~.,.

t

n'a a'ng"ka14ii~an':ng!p~ana1igko'yuulit~ulitiIl. /:/:,: .. : ;."::'1-,

1 .,'

.,,1

""L: ,:",::,:,},,;~::;;'i~:>·'~:":',:':(":';::""':'<":"'>:",:X:~'~I,~,',':'~h-;;':;'~.':::?-./

,<:;;':' '.

«:>.;",?;"':::'<:""

••••

;.,", i,", '

',:;:~\7:~;~'
J

I!; BaY
'"•,paaiam'rhaguhmg.ll1g~"kapatid, • .••• kong kapilaS'ng;bu~ay"i .~gak~ibigan·Ilg\~abatlil.~.~kos9 .•.. ,saWingtahanan; ..~t:..;~-, ~,;.:. f'~~~al~maf~a~~'~'§qJ?ap,~~iilg~'na;sqhirap. ria araw;;·.' .: . ~I;j 1./plil.alami~ib~Ylil.gang'alting~.i~~ibiga't'i~ing katuwaa~;i" . 1,: j. 'i'.paalam,· sa.;laba«ma,maf~Y, >'ay."sf yang .pagpapanmga1ay. "I 1

!

I

1

JOSE RIZAL

Necco Duran '.

··,UJ;:nJ4,Y
[0,::~~~~r

::ng;:,;riagt~~ong!~purio. "l.

.: \,

,,',<;;/":1.:,.,

<',c._>;

~~'ri~;.",~1~~~k~a~:~;:~ l\I[agbabalikmandin at muling iiral Ang:ngalo;hg tagalog sa sangdaigdigan, ..... '. "

I"

,::; ,~,~~:

Necco Duran

ANG UNA KONG S~LAMISrM.

~>'~

,':.;j3~itkaYa sa damuhan, "aY",:kasabay'ng',ainihang tri~'fukdiIi may 'lambmg~g :~a'sanga'Y naglulllksuhan? ,~,

".~.~,-;"

c','"

'

..•

, , Atang batis ~a malinaw, aymay, dalang' alingawngaw, na sa' h~gi'y sumasabay, ·sa.bulaklakanan'g daan? ~>'!

,",!An:~'t'ng~yon

'sit

...•.;

silanga'y:

tanawko ang. kagandahan, la:lona angbagong araw, naang noo'y kumikinang? :.. ' .,l,

'.

• IW'y isalig' tUIartg 'lu\ngga ngayo'y.: Pinagtataluhan,~~j:r~1i~~:thindi ' matijak nang lubos kung totoo ngang si Rizal, ang ~ulat.': '$ii,i/iP$g kay' Dr. Leoncio Lopez Rizal, pamangking buo ng I>inaIta~Ijg!JjilYiurl ng , lah!.• I!
~p.;;·#Sl;~rA,r~~~h\(" ".:,

,:,;;~sa;,ltabfu(,hgliiliat'ay;'Waring:nagkait~ ng::nl#ig::p , .'

'g'lW

':'\:.maY':kaUIlting~agkakasivi

'~tani , .,' ,~-'

'

Necco Duran I'

At sa ingay ng batisan ang aWit'ko ~y' pakinggan,' na ,"laud 1" ko ang kabagay, simbuyo ng pagmamahal,

1 Ito ay Isang Istrumento ng musika, na katulad din ng kudyapl
sa

-,' . .

'i"',

·i·,"~~