DU LỊCH ẢO – MÔ HÌNH DU LỊCH CỦA THỜI ĐẠI CÔNG NGHỆ PGS.TS. Nguyễn Thị Vân Hạnh ĐHKHXH&NV TPHCM Tóm tắt: Sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt là mạng internet và công nghệ thực tế ảo, đã tạo ra những biến đổi to lớn đối với ngành công nghiệp du lịch, là cơ sở kỹ thuật cho sự ra đời của du lịch ảo. Với tư cách là một loại hình du lịch mới, phát triển dựa trên kỹ thuật, công nghệ, du lịch ảo đáp ứng nhiều nhu cầu của con người và khắc phục được nhiều hạn chế của du lịch thực tế. Trong tương lai, du lịch ảo sẽ trở thành một loại hình du lịch có vị trí nhất định trong ngành công nghiệp du lịch trên phạm vi toàn cầu, đem lại một màu sắc mới cho du lịch cũng như thêm những lựa chọn phong phú cho những người muốn đi du lịch. Từ khóa: Du lịch, du lịch ảo, thực tế ảo Abstract: The development of technology science, especially the internet and virtual reality technology, has brought great changes to the tourism industry and is a technical base for the emergence of cyber-tourism. Being a new form of tourism, developing based on technology, cyber-tourism can meet many human desires and overcome many limitations of real tourism. In the future, cyber-tourism may become a form of tourism which plays a certain role in the global tourism industry, bringing a new color for tourism as well as abundant choices for tourists. Key words: Tourism, cyber-tourism (virtual tourism), virtual reality 1.

Bối cảnh

Ngày nay, cả nhân loại đang sống trong một kỷ nguyên được định hình không chỉ bởi các yếu tố môi trường tự nhiên mà hơn hết là bởi một môi trường kỹ thuật công nghệ nhân tạo do chính con người tạo ra. Và một sự thật không thể chối cãi là công nghệ đang làm thay đổi cuộc sống của chúng ta về nhiều mặt, trong đó có du lịch. Hiện nay và trong tương lai, ngành công nghiệp du lịch toàn cầu đã, đang và sẽ chịu sự tác động của 5 nhân tố, bao gồm con người, địa chính trị, kinh tế, môi trường và công nghệ (Anwar S. and Hamilton J, 2005). Những nhân tố này sẽ khiến các nhà quản lý và những người làm du lịch phải tìm ra những hướng đi, những mô hình cho du lịch phù hợp với sự phát triển trong thời đại mới. Rất nhiều những sự thay đổi trong lĩnh vực du lịch được tạo ra và chi phối bởi nhân tố công nghệ và có thể mở ra một kỷ nguyên mới cho du lịch – kỷ nguyên của du lịch ảo. Sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt là mạng internet, đã làm thay đổi khái niệm truyền thống về không gian và thời gian. Hơn thế nữa, sự ra đời và phát triển của công

nghệ thực tế ảo (virtual reality) đã đem lại khả năng tương tác với thế giới ảo chân thực nhất cho con người. Công nghệ thực tế ảo mới xuất hiện vào đầu thập kỷ 90 của thế kỷ 20 và bắt đầu phát triển mạnh vào những thập niên đầu thế kỷ 21. Thực tế ảo là một hệ thống mô phỏng trong đó đồ họa máy tính được sử dụng để tạo ra một thế giới như thật, không tĩnh mà có thể phản ứng, thay đổi theo điều khiển của con người. Tại các quốc gia phát triển trên thế giới, công nghệ thực tế ảo đã và đang trở thành một ngành công nghệ mũi nhọn và được ứng dụng ngày một rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực du lịch. Trong một thế giới như vậy, du lịch ảo đã trở thành một trong những loại hình du lịch mới nổi nhưng hứa hẹn sẽ phát triển mạnh mẽ. 2. Du lịch ảo- một loại hình du lịch mới Du lịch ảo được định nghĩa là một trải nghiệm du lịch dựa vào các thiết bị điện tử như một hình thức thay thế cho những trải nghiệm du lịch thực thể (Prideaux B, 2005). Như vậy, có thể nói, du lịch ảo là loại hình du lịch tại chỗ dựa trên sự hỗ trợ của kỹ thuật, công nghệ. Người đi du lịch ảo không cần di chuyển, ngồi tại chỗ, sử dụng các thiết bị kỹ thuật (có hoặc không kết nối mạng internet) để trải nghiệm, khám phá các địa danh du lịch khác nhau. Đó có thể là một tour du lịch 3D qua các ứng dụng trên mạng internet hay việc thưởng thức một tour du lịch thông qua đĩa CD/DVD-ROM, hoặc một thiết bị tập luyện có gắn màn hình và cài đặt sẵn chương trình, hay thậm chí là cả những quà tặng lưu niệm kỹ thuật số, tranh ảnh màn hình các thiết bị điện tử cá nhân và các phần mềm giáo dục (Krug C, 2006). Chẳng hạn như, trên mạng internet, AmericaSol- một công ty du lịch sinh thái và khám phá chuyên cung cấp các tour du lịch khám phá Nam Mỹ cũng cung cấp tour du lịch ảo tới quận Machu Picchu. Trong một đĩa CD-ROM có tên là « Du lịch trên ghế bành » là một phần mềm cho phép du khách đi tới những khu vực du lịch như những địa danh lịch sử Charleston, South Carolina hay quận Vieux Carre của New Orleans ngay từ máy tính của người sử dụng, đều đươc số hóa và có hướng dẫn viên ảo hướng dẫn (Krug C, 2006). Hay hãng lữ hành nổi tiếng Thomas Cook cũng đã trình làng phiên bản tour du lịch ảo, theo đó khách hàng chỉ cần đeo thiết bị nghe nhìn vào là có thể cảm thấy mình đang bay trên bầu trời thành phố Manhattan hoặc ghé vào một nhà hàng tại đảo Cyprus. Hoặc như hãng điện tử nổi tiếng Samsung cùng với đảo Hamilton (Úc) đã cùng hợp tác để tạo ra một sản phẩm trải nghiệm thực tế ảo hấp dẫn, giúp du khách có thể quan sát hòn đảo từ góc nhìn 360 độ trên không, trên mặt đất và thậm chí dưới nước. Nhờ có góc nhìn ba chiều sống động, du khách có thể trải nghiệm các cảnh đẹp và cơ sở vật chất của đảo Hamilton theo một cách

thức khác xa với việc ngắm các hình ảnh tĩnh hoặc video tiêu chuẩn hiện nay (Ngọc Hiển, 2015). Hoặc đó cũng có thể là một phần mềm giáo dục được thiết kế với nhiều thông tin và hoạt động phục vụ giảng dạy cho sinh viên chuyên ngành địa lý hay khoa học trái đất, giúp sinh viên có thể đi thực hành thực tế tại chỗ. Hay trên phạm vi toàn cầu, những ứng dụng công nghệ tương tự như Street view của Google hay Apple Maps chính là một dạng ứng dụng công nghệ phục vụ cho đi lại, tìm kiếm và du lịch, giúp người sử dụng có thể khám phá thế giới cụ thể trên từng con đường, góc phố ở bất cứ nơi nào trên thế giới chỉ bằng vài thao tác đơn giản trên điện thoại di động hay máy tính bảng. Ở Việt Nam, mô hình xe đạp Bike Tour 3D của công ty Novas đã ra đời từ tháng 6/2013 giúp khách hàng có thể vừa du lịch ảo tới các địa điểm nổi tiếng trong nước vừa luyện tập thể thao nâng cao sức khỏe. Có thể thấy du lịch ảo thể hiện đúng nghĩa đen như tên gọi của nó, nghĩa là đi du lịch và trải nghiệm bằng kinh nghiệm ảo, trong một thực tế ảo (Markert J, 2015). 3. Ưu điểm và hạn chế của du lịch ảo Du lịch thực tế với những trải nghiệm thực có những tác động tích cực không thể phủ nhận đối với con người. Tuy nhiên, không phải ai, trong hoàn cảnh nào cũng có thể đi du lịch và đi tới những nơi họ muốn, vào những thời điểm mong muốn. Có rất nhiều rào cản khiến các cá nhân dù muốn cũng không thể đi du lịch thực tế, ví dụ như không đủ kinh phí, không có thời gian, không đủ sức khỏe hay địa điểm mong muốn đến khó tiếp cận v.v. Không những thế, khi điều kiện sống được nâng cao, lượng người đi du lịch ngày một tăng, các địa điểm du lịch có thể trở nên quá tải khiến việc đi du lịch thực tế trở nên khó khăn hoặc phiền toái, kém thú vị. Với tư cách là một loại hình du lịch mới, phát triển dựa trên kỹ thuật, công nghệ, du lịch ảo đáp ứng nhiều nhu cầu của con người và khắc phục được nhiều hạn chế của du lịch thực tế. Du lịch ảo có thể đưa con người khám phá những địa danh đã không còn tồn tại nữa, nó có thể giúp con người ngược thời gian và đi du lịch trong quá khứ. Hiện nay, trên thế giới đã có những dự án du lịch ảo ngược dòng lịch sử được vận hành (Markert J, 2015). Đây là điều mà du lịch thực tế không thể làm được. Bên cạnh du lịch xuyên thời gian, du lịch ảo còn có thể giúp du khách trải nghiệm du lịch xuyên không gian, du lịch vào vũ trụ với một chi phí thấp mà hầu như ai cũng có thể đáp ứng cũng như không có những rủi ro như việc du lịch trong không gian thực tế có thể đem lại (Markert J, 2015).

Trong thời bình và xã hội ổn định, ôn hòa, đi du lịch thực tế có thể trở thành một lựa chọn dễ dàng. Nhưng trong những điều kiện khắc nghiệt như chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh, khủng bố, khủng hoảng chính trị - kinh tế - xã hội, du lịch ảo có thể trở thành một lựa chọn thay thế thích hợp, an toàn và dễ đáp ứng hơn. Với những ai mong muốn khám phá những vùng đất nguy hiểm vì đang diễn ra chiến tranh hay điêu tàn vì đã trải qua thiên tai, du lịch ảo có thể giúp họ thực hiện chuyến đi và đem lại những trải nghiệm an toàn. Với những người không có tiền hoặc không có thời gian, không đủ sức khỏe để đi du lịch thực tế, du lịch ảo có thể là một lựa chọn thay thế thích hợp. Không tốn nhiều tiền (thậm chí gần như là không mất tiền, trong một số trường hợp), không mất nhiều thời gian, không phải di chuyển, không mạo hiểm, du khách vẫn có thể đến được những nơi mà họ muốn đến, biết những điều mà họ muốn biết. Một số hình thức du lịch ảo tích hợp với các thiết bị thể thao (như xe đạp, máy đi bộ…) có thể giúp người sử dụng vừa đi du lịch, giải trí, nâng cao hiểu biết, vừa tập luyện rèn luyện, nâng cao sức khỏe. Ngay cả với những người không bị những rào cản trên gây trở ngại thì du lịch ảo vẫn là một lựa chọn tiết kiệm hơn về tài chính, thời gian và công sức, giúp họ có thể đi được nhiều nơi hơn trong một khoảng thời gian ngắn hơn và chi phí ít hơn. Du lịch ảo cũng giúp hạn chế nhiều rủi ro như tránh được tai nạn, xung đột, mất mát, ốm đau. Trên bình diện vĩ mô, khi du lịch ảo phát triển, nó sẽ góp phần làm giảm những tác động tiêu cực của du lịch thực tế đối với xã hội như giảm ô nhiễm môi trường, hạn chế xung đột văn hóa, bảo tồn thiên nhiên và di tích… Bên cạnh những lợi ích khá lớn nói trên, du lịch ảo cũng tồn tại những bất lợi không thể phủ nhận trong tương quan so sánh với du lịch thực tế. Hạn chế lớn nhất và dễ nhận thấy nhất của du lịch ảo so với du lịch thực tế là du lịch ảo không thể đem lại cảm giác thật, không thể cầm, sờ, nếm, ngửi để có thể có được cảm nhận thật nhất từ sự tổng hòa của tất cả các giác quan. Ngoài mục đích khám phá và nghỉ dưỡng, du lịch hiện đại còn hướng đến đáp ứng đa dạng các nhu cầu khác nhau của du khách như nhu cầu giải trí (bằng việc đến các khu vui chơi, tham dự lễ hội hay tham gia các trò chơi cảm giác mạnh), mua sắm, khám chữa bệnh, tham gia hay cổ vũ các trận thi đấu thể thao, nhu cầu tôn giáo, tâm linh, kết hợp công việc, hội thảo, hội nghị, thăm thân…và những nhu cầu này khó có thể hay thậm chí không thể được đáp ứng thông qua hình thức du lịch ảo.

Bên cạnh đó, trong khi du lịch thực tế có thể đem lại cho du khách những trải nghiệm mang tính cá nhân theo chủ đích và ý muốn của du khách, du lịch ảo lại gò bó du khách trong những trải nghiệm mang tính định sẵn của nhà sản xuất. Và mặc dù dưới góc độ thời gian, tiền bạc, thể chất, du lịch ảo có thể được xem là loại hình du lịch cho tất cả mọi người, mang tính đại chúng hơn so với du lịch thực, nhưng trên thực tế, để có thể du lịch ảo cũng đòi hỏi du khách phải được trang bị một số thiết bị nhất định hay có những kỹ năng nhất định liên quan đến công nghệ và kỹ thuật mà không phải 100% du khách có thể đáp ứng. Ngoài ra, du lịch ảo đa phần là trải nghiệm mang tính cá nhân, đơn lẻ, nó sẽ không thể góp phần đem lại cảm giác chia sẻ, gần gũi, gắn bó giữa những người cùng tham gia như trong một trải nghiệm du lịch thực tế. 4. Tương lai của du lịch ảo Mặc dù có nhiều ưu điểm và điều kiện phát triển như đã đề cập ở trên, nhưng rõ ràng những hạn chế cơ bản của du lịch ảo so với du lịch thực tế đã cho thấy sự phát triển mang tính thống trị (nếu có) của loại hình du lịch mới này vẫn còn ở một tương lai rất xa. Một cuộc khảo sát năm 2000 của trường Đại học Surrey đã chỉ ra rằng khách hàng tỏ ra hứng thú với du lịch ảo nhưng trên thực tế họ chưa sẵn sàng bỏ tiền ra mua và tham gia vào các tour du lịch này (Krug C, 2006). Tuy nhiên, loại hình du lịch mới mẻ này cũng đang được nghiên cứu và cân nhắc một cách nghiêm túc trong việc áp dụng tại một số nơi vì mục đích bảo tồn, ví dụ như tại quần thể di tích đá Stonehenge tại Anh hay đền Taj Mahal Ấn Độ - nơi mà lượng du khách đổ về ngày một đông có thể khiến việc bảo tồn trở nên khó khăn. Bên cạnh đó, du lịch ảo còn có thể làm « cầu nối » tới du lịch thực tế, một du khách sau khi thực hiện một tour du lịch ảo có thể muốn hiện thực hóa nó, được trực tiếp đến vùng đất đó để có những trải nghiệm thực tế hơn. Do vậy, du lịch ảo còn có thể được sử dụng như một kênh quảng bá, thúc đẩy du lịch thực tế chứ không chỉ luôn luôn mang tính đối lập hay cạnh tranh với loại hình du lịch truyền thống này. Hơn thế nữa, trong tương lai, dù xã hội có nhiều biến đổi thì nhu cầu du lịch sẽ vẫn tồn tại và phát triển (Prideaux B, 2005), và trong điều kiện thế giới ngày một bất ổn bởi chiến tranh, dịch bệnh, khủng bố, thiên tai thì du lịch ảo có thể trở thành một lựa chọn thay thế có nhiều triển vọng. Vì vậy, có thể nói, du lịch ảo sẽ trở thành một loại hình du lịch có vị trí nhất định trong tương lai trong ngành công nghiệp du lịch trên phạm vi toàn cầu, đem lại một màu sắc mới cho du lịch cũng như thêm những lựa chọn phong phú cho những người muốn đi du lịch.

Tài liệu tham khảo Anwar S. and Hamilton J. (2005), Tourism into the future- Towards 2020 and beyond, Tourism Recreation Research, Vol 30, Issue 3, p 77-85 Ngọc Hiển (2015), Du lịch thời công nghệ cao, Báo Khoa học và Phát triển Krug C. (2006), Virtual tourism: The consumption of natural and digital environments, Nature in Literary and Cultural Studies, p249-275, Netherland Markert J (2015), Emerging types of tourism, born from technology’s rise and the environment’s decline, Curiousmatic.com Prideaux B (2005), Cyber-tourism: A new form of tourism experience, Tourism Recreation Research, Vol 30, Issue 3, p 5-6