17.02.2014
Doç. Dr. Kürşad YILMAZ
Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü http://kursadyilmaz.blogspot.com/
Yönetim, insanların ortak amaçlar için bir araya geldikleri her yerde, her kurumda, hiyerarşinin her kademesinde, her zaman diliminde yaygın bir kullanım alanına sahiptir. Toplumların en önemli amaçları özet olarak, varlıklarını sürdürmek ve yaşam kalitesini yükseltmek şeklinde ifade edilebilir. Bu amaçları gerçekleştirmek, her alandaki örgütlerde; başta insan olmak üzere tüm kaynakların azami kullanılmasına bağlıdır.
Yönetim, insan ve
diğer kaynakları mümkün olan en iyi şekilde birleştirerek,
Örgüt; iş ve işlev bölümü sonucu, bir yaptırım gücü ve sorumluluk sıra düzeni içinde ortak ve açık bir amacın gerçekleşmesi için bir insan topluluğunun etkinliklerinin koordinasyonu olarak tanımlanabilir. İnsanlar, bireysel güçlerini aşan amaçları gerçekleştirmek ve üstesinden gelemedikleri sorunları çözebilmek için örgütleri kurarlar. Ortak bir çabayı gerektiren bir amacın gerçekleştirilmesi, birden fazla bireyin güç ve eylemlerinin birleştirilmesini, bütünleştirilmesini zorunlu kılmaktadır.
Yönetim, bir süreç, bir bilim ve bir sanat olarak tanımlanmaktadır. Kimileri de yönetimi, bunların bir toplamı olarak görmektedir. “Yönetim, en eski sanat, en yeni bilimdir.” Yönetim, örgütler açısından, örgütün insan ve madde kaynaklarının, örgütün amaçlarının gerçekleştirilmesi doğrultusunda kullanılmasını sağlamaktır. Yönetim, başka insanlar aracılığıyla iş yaptırma sanatıdır.
Yönetime ilişkin bir çok tanım yapılmaktadır. Bunların hiç biri, eksiksiz ve tam olmadığı gibi, böyle bir tanım yapmak olanaklı değildir. Ancak yapılan her bir tanım, kendine özgü bir açıdan bir gerçeği açıklamak bakımından yararlıdır.
örgütsel amaçlara etkin ve verimli ulaşma sürecidir.
1
17.02.2014
1.
2.
3.
4.
Yönetim, belirli amaçlara ulaşmak için gerekli olan araçları sağlayan bir süreçtir. Örgüt, bir yapı kurmak için tasarlanan eylemleri, yönetim de bu yapıyı çalıştırmak için tasarlanan eylemleri yansıtır.
Örgütü saptanan amaçlara ulaştırma ve amaçlarına uygun biçimde yaşatma, İnsan ve madde kaynaklarını sağlama ve etkili biçimde kullanma,
Örgüt için belirlenen politika ve kararları uygulama, işlerin yapılmasını sağlama, Örgüt çalışmalarını izleme, denetleme ve geliştirme işidir
Yönetim, insan ve diğer kaynakları mümkün olan en iyi şekilde birleştirerek, örgütsel amaçlara etkin ve verimli ulaşma sürecidir.
Eğitim yönetimi, eğitim ve yönetim bilimlerinin birlikte oluşturdukları disiplinlerarası bir bilim dalıdır. Kısaca eğitim yönetimi yönetim biliminin eğitime uygulanmasıdır. Eğitim yönetimi, eğitim alanına ilişkin politika, karar ve amaçların hayata geçirilmesiyle ilgilidir. Bu bağlamda yöneticilere düşen görev insan ve madde kaynaklarını eş güdümleyerek, karar vermek, grup çabalarını yönlendirmek ve örgütü amacına ulaştırmaktır. 10
Robert Donmoyer eğitim yönetimi alanını «eğitimle ilgili kamusal politikaların oluşturulmasına katkıda bulunan bir çalışma alanı» olarak tanımlar. Michael Imber ise eğitim yönetimini «uygulamalı bir alan» (field) olarak kabul eder.
11
Eğitim yönetimi konusunda en geniş ve derin bilimsel çalışma geleneği olan ABD’de en yaygın görüş eğitim yönetiminin bir çalışma alanı (field) olduğu, bir disiplin olmaktan ziyade, pek çok alanın (antropoloji, sosyoloji, psikoloji, tarih, vb.) bilgi temeline yaslanan disiplinlerarası bir çalışma alanı olduğudur.
12
2
17.02.2014
1.
2.
3.
Eğitim yönetimi diğer yönetim alanlarına benzemesine rağmen bir çok noktada da ayrılmaktadır. Eğitim yönetiminin ayırt edici özellikleri şunlardır: Eğitim doğrudan ya da dolaylı olarak insanlarla ilgili bir hizmettir. Eleştirici bir tutum geliştirmek genellikle eğitimin temel amacıdır. Eğitim örgütlerinin başarı değerlendirmeleri problemlidir.
4. Eğitim, kendisini denetleyen güçlerin yapısı bakımından diğer örgütlerden farklıdır. 5. Eğitim kurumlarında eğitici personelin yöneticileri kadar mesleki öğrenim görmesi, yöneticilerine etkileme gücünü azaltır, denetleme alanını daraltır. 6. Eğitim kurumlarının yapısı ve örgütlenmesi özel bir dikkat ister. 13
14
Eğitim yönetimi disiplinlerarası bir alan
olarak yaklaşık 50-60 yıllık bir geçmişe sahiptir. Kaynaklarda ABD’de ilk, okul yönetimi kursunun Michigan Üniversitesinde 1881 yılında açıldığı belirtilmektedir.
Eğitim yönetiminin teorik temelleri 1950’li yıllarda ABD’de kurulan bazı dernek ve vakıfların çalışmalarıyla şekillenmiştir. ABD’de 1950’lerde eğitim yönetimi ve diğer sosyal bilim alanlarında çalışan öğretim üyelerinin üye olduğu «The National Council of Professors of Educational Administration (NCPEA-Eğitim Yönetimi Profesörleri Ulusal Konseyi)» ve «University Council for Educational Administration (UCEA-Eğitim Yönetimi Üniversite Konseyi) adlı dernekler düzenlemiş oldukları bir takım etkinliklerle bu alanın «teorik» temellerinin oluşmasına ve eğitim yönetiminin bilimsel bir nitelik kazanmasına büyük katkılar sağlamıştır. 16
NCPEA Official site for The National Council of Professors of Educational Administration
The National Council of Professors of Educational Administration (NCPEA-Eğitim Yönetimi Profesörleri Ulusal Konseyi)
International Journal of Educational Leadership Preparation (IJELP)
THE NCPEA CONFERENCE Education Leadership Review
University Council for Educational Administration Educational (UCEA-Eğitim Administration Yönetimi Quarterly Journal of Cases Üniversite in Educational Leadership Konseyi) 2013 UCEA Convention
17
The Journal of Research on Leadership Education 18
3
17.02.2014
Bu meslek kuruluşlarının öncülüğünde 1950’lerden itibaren eğitim yönetimini derinden etkileyen bir eğilim Teori Hareketi olarak adlandırılmış olup halen bu akımın etkileri devam etmektedir. Teori Hareketi’nin amacı, eğitim yönetimi ile ilgili teorik bir temel oluşturmak ve uygulamacılara bu konularda rehberlik etmektir.
19
20
Teori Hareketi, şu varsayımlara dayanmaktadır (Culbertson, 1988):
3. Teori ve araştırma, örgütsel ve yönetsel davranışı tanımlama, açıklama ve kestirme konuları üzerinde yoğunlaşmalıdır. Araştırma sonucunda ulaşılan bulgulardan hareketle oluşturulan genellemeler, örgütsel ve yönetsel davranışlara ve eylemlere yol göstermelidir.
1. Bilimsel bir araştırma, belirli bir teoriye dayanmalı ve söz konusu teori, araştırmaya rehberlik etmelidir. 2. Eğitim yönetiminde etkili bir teorinin geliştirilebilmesi, sosyal bilimler ve davranış bilimleri alanlarında geliştirilen kavram, model ve yöntemlerin kullanılmasını gerektirir.
4. İdeal örnek bir teori, genelleyici olup araştırma ve gözlemlere dayalı olarak test edilebilir.
Teori hareketi eğitim yönetimi alanında oldukça etkili olmuş bir akımdır ve esas itibari ile pozitivist paradigmadan beslenmektedir.
23
Paradigma kavramı ilk defa Thomas S. Kuhn (1962) tarafından kullanılmıştır. Kuhn (1995) paradigma kavramını Bilimsel Devrimlerin Yapısı adlı kitabında 21 farklı anlamda kullanmaktadır. Ana anlamı “bir bilim çevresine belli bir süre için, bir model sağlayan, evrensel olarak kabul edilen bilimsel başarılar” olarak tanımlanmaktadır. Türk Dil Kurumu (2005) paradigma kavramı yerine “değerler dizisi” kavramını önermektedir. Ancak paradigma kavramı yaygın olarak kullanılmaktadır. 24
4
17.02.2014
Paradigma, en basit tanımıyla, "bir dünya görüşü, bir algı dayanağı, bir izlenceler bütünü, bir perspektif, bir kuram" olarak tanımlanabilir. Kuhn'a göre, bilimde değişim kesintili ve devrim şeklindedir. Belli bir dönem belli bir bilimsel çalışma alanına egemen olan paradigma (kuram, dünya görüşü) zamanla gücünü yitirmekte ve düşme eğilimi göstermeye başlamaktadırr. Bu paradigma, zamanla, bir yenisi ile yer değiştirmektedir. 25
26
Eğitim Yönetiminde Teorinin İşlevi: 1. Eğitim yönetimi araştırmalarıyla ilgili konu
4. Eğitim yönetimiyle ilgili kavramların
ve fenomenleri belirleme,
birbiriyle olan ilişkilerini formüle etme,
2. Eğitim yönetimiyle ilgili fenomenleri
5. Eğitim yönetimiyle ilgili fenomenlere ilişkin
sınıflama,
tahminde bulunma,
3. Eğitim yönetimiyle ilgili fenomenleri
6. Eğitim yönetiminde ihtiyaç duyulan araştırma
kavramlaştırma,
alanlarını ifade etme.
Bugün Amerika’da 500’den fazla «eğitim ve okul yöneticisi yetiştirme programı» vardır.
Bunların pek çoğunda yönetici yetiştirme programları klasik Master ve Doktora programlarıyla paralel fakat program içerikleri anlamında farklı şekilde yürütülmektedir.
5
17.02.2014
1950-1970 yılları arasında eğitim yönetimi alanı bilimsel görünme kaygısıyla pozitivist
Murphy (1993) ABD’de eğitim yöneticisi yetiştirme girişimlerinin tarihini 3 ana aşamaya ayırmaktadır. 1820-1900 Çıraklık modeli evresi 1900-1946 Taylorcu bilimsel yönetim evresi 1946-1985 Davranış bilimleri evresi
bilimlerin nicel araştırma ve bilgi üretme yöntemlerini benimsedi kuram uygulamaya tercih edildi.
Değişik durumları açıklayabilecek tek bir model arayışına gidildi. Bilimsel kesinlik
kavramı istisnasız kabul gördü.
Doğrudan eğitim yönetimi alanına özgü teori geliştirme çabaları oldukça sınırlı kalmıştır. Eğitim yönetimi alanında söz edilebilecek önemli bir çalışma Daniel E. Griffiths’in (1959) Yönetim Kuramı adlı kitabıdır. Kitapta özellikle eğitim yönetimi alanı için teorik bir temel oluşturma amacı güdülmüştür.
Kitap, teori sorunu, teorinin doğası, yönetimde bazı teori geliştirme çabaları, bir karar verme süreci olarak yönetim ve karar verme süreci bölümlerinden oluşmaktadır. Üçüncü bölümde yönetim alanında teori geliştirme çabaları olarak Mort, Sears, Southern States Cooperative Program in Educational Administration Center (SSCPEA), Midwest Administration Center, Getzels, Argriys-Bakke, Simon, Homans, Litchfield ve Brand’ın çalışmalarından söz edilmiştir.
33
Griffiths (1959), eğitim yönetimi alanını bilimsel bir temele oturtmaya çalışmış, objektif, geçerli, güvenilir, kapsamlı bir yönetim teorisi geliştirmeye girişmiştir. Ona göre yönetim alanında geliştirilecek bir teori, yönetimin doğasını açıklamalı, eyleme yol göstermeli ve yeni bilgilerin üretilmesini sağlamalıdır.
34
Daha sonraki çalışmalarda genel örgüt ve yönetim teorileri eğitim yönetimi alanına uyarlanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmalarda yönetim teorileri genel olarak şu sıra ile
ele alınmıştır (Bursalıoğlu, 1997):
35
36
6
17.02.2014
2. Yeni Teoriler
1. Eski Teoriler
a) İnsan İlişkileri – E. MAYO b) İşbirliği – C. BARNARD c) Rasyonel Karar – H. SIMON d) Sosyal Sistem – T. PARSONS e) Takas – P. BLAU f) Uyum – A. ETZIONI
a) Bilimsel İşletme – F. TAYLOR b) Yönetim Süreçleri – H. FAYOL c) Bürokratik Örgüt – M. WEBER d) Yönetimin Formülleştirilmesi – L. GULICK ve L. URWICK e) Dinamik Örgüt – M. PARKER FOLLET 37
38
Eğitim Yönetiminin Türkiye’deki Tarihi
3. Daha Yeni Yaklaşımlar
a) İnformasyon Teorisi – C. SHANNON ve W. WEAVER b) Sibernetik – N. WIENER c) Operasyonel Araştırma – R. ACKOFF ve W. CHURCHMAN d) Genel Sistem Teorisi – L. BERTALANFFY e) Açık Sistem Teorisi – D. KATZ ve R. KAHN
Türkiye'de eğitim yönetiminin bir araştırma ve bilimsel çalışma alanı olarak tarihi çok eski ve köklü sayılmaz. Bir anlamda, 1960'ları takiben yurtdışında eğitilmiş akademisyenlerin dönemlerine ilişkin kuram ve yöntemleri ülkeye taşıması ile başlamıştır (Şimşek, 1997). Bu akademisyenler arasında şu kişiler sayılabilir: Z. Bursalıoğlu, Y. K. Kaya, M. Aydın, İ. E. Başaran, H. Taymaz, M. Adem, K. Güçlüol, G. Karagözoğlu…
39
Eğitim Yönetiminin Türkiye’deki Tarihi…
ABD’deki eğitim yönetimine hakim paradigmalar aynen Türkiye’deki programlara da yansımıştır ve Eğitim Bilimleri kavramı ortaya çıkmıştır.
Eğitim Yönetiminin Türkiye’deki Tarihi…
Eğitim bilimselleştirilmiştir. Kuram uygulamaya tercih edilmiştir. Yönetici yetiştirme işi adayların örgüt yönetim liderlik gibi bazı alanlarda belirli bir bilgi seti ile donatılması ile yeterli görülmüştür. 22 yaşında programı bitiren gençlerin okullara yönetici olarak atanması beklenmiştir.
7
17.02.2014
Eğitim Yönetiminin Türkiye’deki Tarihi…
Eğitim Yönetiminin Türkiye’deki Tarihi…
Eğitim ve eğitim yönetimi üniversiter değerlere uyumlu görünmek, yerleşik disiplinlere kendini kabul ettirebilmek, alternatifin olmadığı ortamda egemen pozitif bilim paradigmasına uyum göstererek pozitif bilim felsefesini ve araştırma yöntemini yıllar içinde benimsemiştir.
Eğitim Yönetiminin Türkiye’deki Tarihi…
Bu durum, yani eğitimi bilim, hatta eğitim alanı içinde yer alan her bir çalışma alanını kendi başına bilim (eğitim bilimleri= eğitim yönetimi, program geliştirme, rehberlik ve psikolojik danışma, ölçme ve değerlendirme) olarak nitelemek yoluyla eğitim alanında çalışanlar bırakın başka disiplinlere kendini açmayı, “eğitim bilimleri” altında bir kere birbirinin ne yaptığından habersiz hale gelmiştir.
Bu durum bugün genel olarak eğitim alanının ve özelde eğitim yönetimi alanının uygulamadan, uygulayıcıların sorunlarından, eğitim politikalarının oluşturulması sürecinden kendini soyutlamasını; eğitim konusundaki öğretim ve araştırma etkinliklerinin uygulama ve pratik değeri son derece düşük kuramsal yöntem ve çalışmalara yönelmesini getirmiştir.
Prof. Dr. Selahattin Turan’ın Türkiye’de eğitim yönetimi teorisi ve akademisyenleri ile ilgili bir sınıflandırma.
KAYNAK: Turan, S. (2006). Eğitim yönetiminde
paradigmatik dönüşümler? [Dönüşen bir şey yok]. Türkiye’de Eğitim Yönetimi ve Denetimi Sorunları ve Çözüm Önerileri Toplantısı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi. 27–28 Nisan 2006, Ankara. 45
46
1. Modernizm ve eğitim yönetimi eş anlamlıdır. 2. Eğitim yönetimi bir alan olarak modernizm retoriği içinde kimliğini inşa etmiş, sınırlarını belirlemiştir. 3. Eğitim yönetimindeki paradigmatik dönüşümler modernizm belirlediği sınırlar içindedir. 4. Eğitim yönetimi TEKİL bir alan olarak görülmektedir. 5. Eğitim yönetimindeki değişmeler rasyonel ve bilimsel bir doğrusallıkta seyretmektedir. 47
48
8
17.02.2014
6. Türkiye’de eğitim yönetimi ARAŞTIRMALARI
alternatif BAKIŞ AÇILARINI dışlamaktadır. (Örneğin, Feminist, Eleştirel, Yorumsamacı,
Postmodern Eğitim Yönetimi) 7. Türkiye’de eğitim yönetimi diye kendine özgü tekil bir alan yoktur. Eğitim yönetimi, teftişi, planlaması ve ekonomisi (EYTEPE) diye bir
anabilim dalı vardır
EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE DENETİCİLERİ DERNEĞİ [EYEDDER] Eğitim Yönetimi Profesörleri Kurulu Eğitim Yönetimi Akademisyenler Kurulu (2007) EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE UZMANLARI DERNEĞİ [EYUDER]
49
BİLİMSEL TOPLANTILAR 1. Eğitim Yönetimi Toplantısı (Eskişehir - 2001) 21. Yüzyıl Eğitim Yöneticilerinin Yetiştirilmesi Sempozyumu (Ankara – 2002) ODTÜ Eğitim Yönetimi Toplantısı (Ankara – 2004) 3. Eğitim Yönetimi Kongresi (Eskişehir - 2008) 4. Eğitim Yönetimi Kongresi (Denizli- 2009) 5. Ulusal Eğitim Yönetimi Kongresi (Antalya 2010)
50
51
BİLİMSEL TOPLANTILAR 6. Ulusal Eğitim Yönetimi Kongresi (KKTC- 2011) 7. Ulusal Eğitim Yönetimi Kongresi (Malatya - 2012) 8. Ulusal Eğitim Yönetimi Kongresi (İstanbul - 2013) 9. Ulusal Eğitim Yönetimi Kongresi (Siirt- 2014) Siirt Üniversitesi’nce düzenlenecek.
52
53
9
