Joga klub „Hipokrat“ Novi Sad, Stratimirovićeva 6

Theravada budističko društvo „Srednji put“ Novi Sad-Beograd

Branko Kovačević BUDA NAS JOŠ UVEK PODUČAVA (10) 9. septembar 2016.

ISTORIJA I ŠIRENJE BUDIZMA Istorija Budizma počinje Budinim probuđenjem u Bodh Gayi i nastavlja se njegovim 45-godišnjim propovedničkim životom, o kojem je bilo reči u ranijim predavanjima iz ovog ciklusa. Nasleđe koje je za sobom ostavio, u vidu hiljada govora i raznih pravila za zajednicu monaha i monahinja, sakupljeno je na prvom saboru u Rađagahi, neposredno posle Učiteljeve smrti (kraj IV veka pre n.e.) i tako je stvoren budistički kanon, koji se smatra njegovom autentičnom zaostavštinom. Posle Budine smrti, budizam se postepeno proširio čitavim indijskim potkontinentom, postavši njegova glavna duhovna snaga. Ta snaga se ogledala u velikom broju probuđenih učitelja i mreži dobro uređenih manastira, koji su predstavljali visoko razvijene duhovne i intelektualne sredine. Monasi su redovno putovali između njih, povezujući ih u snažnu mrežu centara učenja ili Dhamme. Kako se Dhamma širila do različitih delova Indije, počele su da se javljaju razlike u njenom razumevanju i tumačenju, naročito u pogledu pravila monaškog života (vinaya). Zato je, otprilike vek posle prvog, održan u Vesaliju i drugi budistički sabor, na kojem je oštro kritikovana praksa pojedinih monaških zajednica da dopuštaju monasima primanje donacija u zlatu i srebru. Uprkos ovome i drugim naporima da se očuva jedinstvo monaške zajednice (sangha), postepeno one postaju sve vidljivije, naročito među zajednicama koje su međusobno geografski vrlo udaljene. To je na kraju neminovno dovelo i do pojave različitih škola. Najortodoksnija među njima je sthaviravada (učenje starih), jer je u svom fokusu čvrsto držala stari ideal arahanta (probuđenog monaha) i izvorno učenje Budino, onako kako je sačuvano u Tipitaki. Druga škola, mahasanghika (velika zajednica) poricala je nepogrešivost arahanata. Nastojala je da oslabi autoritet monaške elite i Dhammu više otvori za nezaređene. Po tome, kao i po određenim metafizičkim učenjima, mahasanghika se može posmatrati kao preteča mahayane. Još jedna važna rana škola je sarvastivada ("sve postoji"), sa svojim gledištem da prošli, sadašnji i budući realiteti postoje paralelno. Sve u svemu, do kraja III veka pre n.e. razvilo se 18 budističkih škola, svaka sa svojim specifičnim gledanjem na doktrinarna i praktična pitanja. Međutim, svaka je sebe smatrala delom jedne šire duhovne zajednice na čijem čelu je Buda, a tako su ih videle i sve druge škole. Otuda nije bila retkost da monasi iz različitih škola žive u istom manastiru ili putuju zajedno. Prema sthaviravada tradiciji (kasnije poznatoj po svom pali nazivu – theravada), jedinoj od 18 škola koja se održala do danas, treći budistički sabor sazvao je veliki imperator Asoka (vladao 275-232 pre n.e.) i na njemu dao primat sthaviravada školi. Možda su zbog toga sarvastivadini postepeno počeli da se sele sve više na zapad, gde su u Mathuri (140 km južno od današnjeg Delhija) formirali svoje snažno uporište, a odatle je njihov uticaj krenuo dalje. Tokom vekova, dominirali su severozapadom Indije, uključujući Kašmir, kao i dobrim delom Centralne Azije. Danas Vinaya tradicija ove škole živi unutar tibetanskog budizma. Kralj Asoka bio je treći po redu imperator dinastije Maurya, koja je vladala skoro čitavim indijskim potkontinentom, izuzev njegovog južnog vrha. Asokino prihvatanje Dhamme načinilo je od budizma državnu religiju i izvorom osnovnih principa vladavine. To, kao i slanje misija na Zapad, među helenizovane državice ostale posle raspada Aleksandrovog carstva, kao i na Šri Lanku i u jugoistočnu Aziju učinilo je da se širenje budizma znatno ubrza. Pod Asokom ideali saosećanja i nenasilja postali su deo indijskog nasleđa, kroz

uspostavljanje miroljubivih odnosa sa susednim državama, otvaranje bolnica za ljude, ali i za životinje, gradnju svratišta duž glavnih puteva za putnike itd. Tako je on do danas ostao idealom budističkog vladara i mnogi budisti na njegovo vreme gledaju kao na zlatno doba. Carstvo Maurya se uskoro raspalo, ali je Dhamma nastavila da bude dominantna sila širom Indije i prvim vekovima naše ere. Tako je kralj Kaniska (I-II vek), čija je ogromna kušanska imperija, sa središtem u Gandhari, obuhvatala severnu Indiju i dobar deo Centralne Azije, bio veliki zaštitnik Učenja i smatran drugim Asokom. Pod njegovim pokroviteljstvom je održan četvrti budistički sabor i na njemu su ozvaničeni neki od važnih komentara za kanonske tekstove, pisani uglavnom pod sarvastivada uticajem. Pod Kaniskom Dhamma je uhvatila čvrst koren među narodima Centralne Azije, čije su države ležale na Putu svile. To je značilo da joj je širom otvoren put prema Kini. Kušanska imperija je takođe bila središte budističke umetnosti, pa se tako i danas divimo izuzetno elegantnim i skladnim kipovima Bude, načinjenim u Gandhari, pod helenskim uticajima. Izveštaji sa četvrtog sabora govore da su ga činili arahanti, predvođeni arahantom Paršvom, ali i bodhisattvom Vasumitrom. I zaista, u to vreme, dakle početkom drugog veka, "put bodhisattve" ili mahayana (veliko vozilo) škola se pojavila. U toj je formi Dhamma osvojila sever, uključujući Kinu, Koreju, Japan, Tibet i Mongoliju. Najvidljivija manifestacija ove nove škole, ili pre pokreta, bio je novi talas sutri, tekstova za koje se tvrdi da beleže izvornu Budinu reč, a da su do tada bili skriveni u drugim svetovima. čekajući pravi trenutak da se pojave. Mahayana je stari ideal arahanta zamenila bodhisattvom. I dok su arahanti nastojali da okončaju konfuziju u sebi, kako bi izašli iz večnog kruga preporađanja, a onda i patnje, bodhisattve su se zavetovale da okončaju tu konfuziju, ali da ipak ostanu unutar kruga samsare sve dok i poslednje svešću obdareno živo biće ne bude oslobođeno patnje. Tako se vizija duhovnog života proširila izvan kontrolisane granice manastira i uključila čitav svet. U skladu sa tim, pojam "Buda" nije više bio ograničen na seriju istorijskih ličnosti, među kojima je poslednji Siddhattha Gotama, već se odnosi i na fundamentalni, samostojni princip duhovne budnosti ili probuđenja. Iako su nastavili da prihvataju staru Tipitaku, mahayanisti su je smatrali ograničenom u izražavanju Budinog učenja. Veliki učitelji oblikovali su mahayanu tokom prvih vekova naše ere. Najsjajniji među njima bio je Nagarđuna (II-III vek), koji je svojim imenom povezan sa nagama (zmijskim božanstvima), koje su nastanjivale ona područja za koja se tvrdilo da su u njima bile pohranjeni temeljni mahayanski teksti, prađnaparamita sutre. Nagarđuna je rođen na jugu Indije i vremenom je postaje starešina Nalande, čuvenog budističkog univerziteta, nedaleko od Rađagahe, budističkog uporišta tokom hiljadu godina. Nagarđunini komentari i traktati izlažu učenje madhyamaka (srednji put) škole, jedne od dva glavna ogranka mahayane. Drugi veliki učitelj bio je Asanga (IV vek), osnivač drugog ogranka, škole yogaćata, koja s efokusirala na iskustvo kao krajnji princip. Tokom većeg dela Gupta perioda (III-VI vek) Dhamma je neometano cvetala širom Indije. Međutim, u VI veku invazije Huna pod kraljem Mihirakulom, uništile su na stotine budističkih manastira. To je bio ozbiljan udarac, ali se Dhamma oporavila i još jednom procvetala, najviše na severoistoku Indije, po kraljevima iz dinastije Pala (VIII-XII vek). Oni su bili patroni mnogim manastirima i podizali nove centre učenosti, kao što je Odantapuri, na reci Gang, nekoliko kilometara od Nalande. Iako je theravada do VII veka već bila sasvim nestala u Indiji, mahayana je nastavila da živi u ovom poslednjem periodu istorije budizma u Indiji, a javlja se i nova forma budizma – poznata kao mantrayana, vađrayana ili tantra – i postaje dominantna. Slično mahayani, vađrajana (dijamanstvo vozilo) bila je zasnovana na korpusu tekstova pripisivanih Budi, u ovom slučaju poznatih kao tantra. Vađrajanisti su theravadu i mahayanu smatrali sukcesivnim fazama na putu razvoja do tantre. Vađrayana je načinila još jedan korak dalje od mahayane u uključivanju sveta unutar prakse, smatrajući da su sva iskustva, pa i ona vezana za čulna zadovoljstva, svete manifestacije probuđenog uma, principa budnosti. Dalje je isticala liturgijske metode meditacije ili sadhane, u kojima praktikant poistovećen sa pojedinim božanstvima simbolizuje različite aspekte probuđenog uma. Palata tog božanstva, identična sa pojavnim svetom kao celinom, bila je poznata kao mandala. Tako je na mesto arahanta i bodhisattve, u vađrayani postaviljen siddha, ostvareni majstor tantre. Do početka XIII veka, uglavnom kao posledica terora islamskih osvajača, Budina Dhamma je bila praktično nestala u zemlji svog nastanka. Theravada se učvrstila u jugoistočnoj Aziji, a razne varijacije mahayane i vađrayane u većem delo ostatka Azije.

Kina Mahayana je do Kine stigla preko Centralne Azije početkom naše ere. U početku je bila brkana sa autohtonim taoizmom, čije je termine bila prinuđena da pozajmljuje. Kumarađiva (344-413), doveden u Kinu kao ratni zarobljenik, stvorio je novi nivo preciznosti unutar kineskog budizma. Njegov lucidan prevod i podučavanje rezultiralo je formiranjem kineske madhyamaka škole (san-lun ili "tri traktata"). Paramatha (499-569) bio je još jedan veliki prevodilac i učitelj. Njegov rad učinio je mogućim nastanak fa-hsiang ili kineske yogaćara škole. Zlatno doba razvoja Dhamme u Kini je u vreme Tang dinastije (618-907). Manastiri su mnogobrojni i imućni, pod patronatom careva. Tokom tog perioda druge glavne budističke škole – hua-yen, tien-tai, čan, čista zemlja i tantrički mitsung – pojavljuju se. Međutim, 845. sa promenom političkih prilika, počinje veliki progon Dhamma zajednica i mnogi manastiri su opusteli. Ovo je nanelo tako snažan udarac, da budizam nikada više nije povratio svoj stari sjaj. Sung period (960-1279) bio je vreme mešanja taoističkih, budističkih i konfucijanskih ideja i metoda. Pod Ming dinastijom (1368-1662) fuzija čana i čiste zemlje stvorila je mogućnost za snažan laički pokret. Tokom Čing perioda (1663-1908) tibetanska vađrayana ostavila je snažan pečat na kineskom budizmu, uglavnom preko carskih dvorova. Komunistička vladavina u XX veku je desetkovala monaške zajednice, ali je na Tajvanu Dhamma nastavila da cveta, prevashodno kroz školu čiste zemlje i druge popularne forme učenja. Koreja Učenje je u Koreju stiglo iz Kine u IV veku. Doživelo je procvat posle ujedinjenja poluostrva u VII veku. DO X veka postojale su već korejske verzije većine kineskih budističkih škola. Vrhunac korejskog budizma događa se u Koryo periodu (932-1392), tokom kojeg je štampana obimna korejska verzija budisitčkog kanona. Po Yi dinastijom (1392-1910) konfucijanizam je postao državna religija, a budističko učenje je bilo u drugom planu. Obnova je nastala posle okončavanja japanske vladavine 1945, kada je won pokret, popularni budizam pod jakim uticajem čana, izbio u prvi plan. Danas je u Koreji najrasprostranjenija neka vrsti sinkretičkog budizma. Japan Dhamma je u Japan stigla iz Koreje 522. godine. Glavni podsticaj dobila je od regenta princa Šotokua (vladao 593-621), japanskog Asoke. On je budizam podigao na nivo državne religije, osnivao manastire i sam napisao nekoliko važnih komentara za pojedine sutte. U početku se zemljom proširila sanron (san-lun, madhyamaka) verzija učenja. U IX veku, šest japanskih škola, prvobitno prenetih iz Kine – koša, hosso, sanron,đođitsu, ritsu i kegon – bile su službeno priznate, a carska kuća je prihvatila kegon. Tokom kasnijeg dela heian perioda (7941184) tendai i tantrički šingon škole postale su dominantne. Od X do XIV veka različite varijante škole čiste zemlje počele su da se razvijaju. Zen (čan) je u Japan stigao iz Kine krajem XII veka i sve do danas ostao vitalna snaga japanskog kulturnog života. Soto i Rinzai su njegove dve glavne škole. Posle pojave ničiren škole u XIII veku sve do danas nije bilo pojave novih škola. Sve japanske škole asimilovale su i neke aspekte obožavanja kami (božanstva koja nastanjuju prirodu) i predaka, karakterističnih za šinto, autohtonu japansku religiju. Posle II svetskog rata, različiti laički modernizatorski pokreti se razvijaju, kao što su soka-gakkai i riško koseikai. Mongolija Mongoli su konačno preobraćeni u tibetanski budizam u XVI veku. Kanonski i liturgijski tekstovi prevedeni su na mongolski, a četiri osnovne škole tibetanskog budizma cvetale su do komunističkog preuzimanja vlasti u XX veku. Vijetnam Vijetnam je od davnina bio pod kineskim uticajem, te su kineske mahayana škole čan (thien) i čista zemlja (tindo) bile dobro učvršćene već od kraja prvog milenijuma. Theravada je takođe prisutna, ali uglavnom duž granice sa Kambodžom. Savremeni pokret okrenut ka društvenoj akciji, nastao spajanjem dve mahayana škole, pojavio se u Sajgonu 1932. godine. Godine 1963 pristupaju mu i theravadini, čime nastaje Ujedinjena budistička kongregacija Vijetnama. Danas budisti u Vijetnamu ostaju snažno uključeni u politički i društveni život zemlje. Burma (Mjanmar) Emisari koje je imperator Asoka poslao u III veku pre n.e. prvo su Dhammu doneli u Burmu. Do V veka theravada je već bila čvrsto ukorenjena, a do VII se u regionima duž kineske granice javljaju u mahayana

škole. Vek kasnije javlja se i vađrayana, tako da su sve tri forme koegzistirale, sve dok u XI veku kralj Anaratha nije promovisao theravadu za državnu religiju. Kambodža (Kampućija) Budizam škole sarvastivada proširio se Kambodžom u III veku pre n.e. i svoj vrhunac dosegao u V i VI veku. Do kraja VIII veka počeli su da se javljaju i elementi mahayane. U narednim vekovima dolazi do mešanja Dhamme sa šaivitskim hinduizmom. Međutim, u XIV veku kraljevska loza je snažno prihvatila theravadu i od tada je ona ostala dominantna forma budizma u ovom zemlji. Princ Norodom Sihanuk je 1955. pokušao da ujedini zemlju kroz ideale kralja, Dhamme i socijalizma. Šri Lanka U trećem veku pre n.e. Asokin sin Mahinda predvodio je misionarsku ekspediciju na ovo ostrvo i uspeo da preobrati kralja Devanampiju. Tako je sinhaleški kralj podigao Mahavihara manastir i u njemu pohranio izdanak bodhi drveta koji su indijski misionari doneli. Tokom više od dve hiljade godine Mahavihara je bila centar budizma na Šri Lanki, ali i njegov rasadnik u ostalim zemljama jugoistočne Azije, naročito Burmi i Tajlandu. Tako theravada na ovom ostrvu ostaje najstarija i najdugovečnija Dhamma tradicija bilo gde na svetu. Pa ipak, unutar nje, vremenom su se formirale različite frakcije, reflektujući uticaje drugih indijskih ili theravada škola. one su svoja središta našle oko velikih manastira kao što su Abhayagiri vihara i Đetavana vihara. Takođe je moguće pratiti i mahayanske i tantričke tragove, kao i tamilske hinduističke uticaje. Sa Mahaviharom je povezan najveći učitelj i pisac theravadskog budizma, a to je Buddhaghosa (V vek), čije je monumentalno delo Visuddhimagga (Put pročišćenja) postalo najuticajniji spis komentarske književnosti, za neke u rangu samog Kanona. U XII veku kralj Parakambahu je silom na celom ostrvu nametnuo verziju theravadskog učenja praktikovanog u Mahavihari. Pokušaji portugalskih i holandskih osvajača da lokalno stanovništvo preobrate u hrišćanstvo u XVI i XVII veku znatno su oslabile budizam na Šri Lanki, ali ga kasnije načinili i idejom vodiljom pokreta za oslobođenje. U vekovima koji slede šrilankanski kraljevi su se oslonili na uvoz monaha iz Burme i Tajlanda, kako bi ojačali lokalnu sanghu. U XIX i XX veku uočava se sve brojniji priliv Evropljana, zainteresovanih za budizam, koji mu daju dodatnu energiju. U trenutku oslobođenja od kolonijalizma, 1948. godine, budizam je ponovo postao dominantan na Šri Lanki, ali i uticajan među zemljama jugoistočne Azije. Tajland Neki od oblika sthavira budizma stigao je u Tajland iz Burme u VI veku. Međutim, čini se da je mahayana imala primat između VIII i XIII veka. Od IX veka hinduistički Kmeri su bili dominantni u mnogim regionima zemlje, ali je u XIII veku tajlandska kraljevska dinastija uspostavila theravadski budizam kao nacionalnu religiju. Tako su na kraju i sami Kmeri prebraćeni u theravadu i postali njeni snažni branitelji. U XIX veku javlja se pod kraljevskim patronatom reformistički Dhammayut pokret, koji karakteriše strogo pridržavanje vinaya monaških pravila i nastojanje da se reformiše tajlandska sangha. Danas je ovaj pokret dominantni element tajlandskog budizma, a uticao je i na druge zemlje regiona. 95% populacije su budisti.

Budizam je široki pojam koji obuhvata "jezgro" zajedničko većini postojećih škola, ali i nadogradnju sačinjenu od sasvim raznorodnih elemenata učenja i pojmova, kakvi su recimo transcendentni Buda kasne mahayāne, s jedne, i Gotama Siddhattha kako je opisan u Pali kanonu theravādske škole, sa druge strane. Šireći se, budizam se menjao pod uticaj različitih autohtonih "narodnih" religija , kultova i verovanja. Edward Conze: A Short History of Buddhism, 1980: The 1st period: 500-0 BCE. Early Buddhism (Ascetic & Monastic Buddhism). The 2nd period: 0 CE-500. Mahayana (Popular Buddhism). The 3rd period: 500-1000 Tantra and Chan (Magical & Contemplative Buddhism). The 4th period: 1000-2000. Modern Buddhism (Pragmatic Buddhism). The period of 500 years is associated with the Buddha’s declaration in the Vinaya and elsewhere that the True Teaching would endure for only that long (V 2:255; A 4:278; Miln 4.1.55-61). The 1st period of Buddhist history, or early Buddhism, remained almost totally Indian. This opening period concentrated on psychological questions, that is, concerning individuals gaining control of their own minds and the analysis of the method of self-control. During the 2nd period (the Mahayana), Buddhism spread outside India, especially in south and southeast Asia and throughout Central Asia, and was in turn significantly influenced by non-Indian thought. This second period focussed on ontological questions (regarding being, that is, existence and reality), discussing the nature of true reality and the realization of the true nature of things essential for enlightenment. The 3rd period (Tantra and Chan) was a creative period when Buddhism spread to north and east Asia. This period was one of adaptation and indigenization, whereby Buddhism harmonized with ambient society and the cosmos in the quest for spiritual liberation. Secular powers tapped the religiosity of Buddhism in the quest for legitimation and worldly power. The 4th period (modern Buddhism), that is, the last 1000 years, we see at first the decline of Buddhism in India and elsewhere, its lowest ebb during the colonial period, followed by Buddhist revival in Asia and the globalization of Buddhism in our own day.

Sto godina kasnije Drugi sabor u Vesaliju (c. 350 BCE) it resulted in a schism between the Sthaviravāda (Pali, Theravāda, “Teaching of the Elders”) and the Mahāsanghika (“the Great Sangha party”). The Mahāsanghika [28] was the more liberal of the two schools, winning more support from the laity, since they placed less emphasis on the Vinaya and more stress on meditation. In fact, this was the early beginnings of a major new movement that would be called Mahāyāna, the Greater Vehicle, which as we shall see, would give rise to many philosophical schools and would increasingly accommodate the local cults through its catholic tendencies. Traditional accounts attribute the first schism after the Buddha to a dispute over monastic rules. Later texts however emphasize differences between the Mahāsaghikas and the Sthaviravādins regarding the nature of the Buddha and of arhathood. The Mahāsa ghikas believed in a plurality of Buddhas who are supramundane (lokôttara), omniscient and abide in eternal samadhi, and held that what passed for Gautama Buddha in his earthly existence was only an apparition. In holding such doctrines, the Mahāsa ghika was a precursor of the Mahayana.

Aśoka (r. c. 268-239 BCE) of the Maurya dynasty was the first monarch to rule over a unified India, and as such can be said to be the founder of India, since before him, India did not exist as a political entity. He converted to Buddhism in 260 BCE after a traumatic experience of seeing the bloodshed he had caused in the Kalinga campaigns. Within ten years of his conversion, in an effort to educate and unite his empire, Aśoka covered his realm with numerous edicts carved into stones, cave walls and free-standing granite pillars. These edicts are the first examples of writing in India after the demise of the Indus Valley civilization in about 1500 BCE. Aśoka was said to have called the 3rd Buddhist Council, the Council of Pātaliputra, to standardize the canon and to purify the Sangha which was rife with heresy and disunity. According to the Sri Lanka tradition, Moggali,putta Tissa was summoned by Aśoka to Pātaliputra, where Tissa defrocked heretics and purified the Sangha so that those remaining adhered to the Vibhajjavāda (the School of Analysis), that is, the Theravada. Schisms eventually led to the rise of the 18 schools of Nikāya Buddhism: I. Mahāsanghika: 1. Mūla,mahāsa ghika, 2. Vyavahārika, 3. Lokottaravāda, 4. Bahuśrutiya, 5. Prajaptivāda, 6. Caitika, 7. Pūrvaśaila, 8. Aparaśaila. II. Sthavira: 1. Mūla,sthavira, 2. Sarvāstivāda, 3. Vātsīputrīya, 4. Dharmottarīya, 5. Bhadrāyanīya, 6. Samatīya, 7. Mahīśāsaka, 8. Dharmaguptaka, 9. Suvar aka, 10. Uttarīya. The Sri Lankan chronicles say that Aśoka sent various monks to spread Buddhism throughout India and abroad.

––––––– Tekstovi i audio zapisi iz ove serije: http://srednjiput.rs/praksa/pregled Sajt društva Srednji put: www.srednjiput.rs Srednji put–Meditacija u Novom Sadu, na Facebooku: https://www.facebook.com/groups/149831358445111/