TIẾP CẬN LOẠI HÌNH DU LỊCH TEMPLE STAY (HÀN QUỐC) VÀ KINH NGHIỆM CHO LOẠI HÌNH DU LỊCH MỚI NÀY Ở VIỆT NAM Thái Nguyễn Đức Minh Quân Thành phố Hồ Chí Minh Tóm tắt Hiện nay, du lịch ngày càng phát triển với nhiều loại hình phong phú, đa dạng. Ngoài việc tiếp tục duy trì các loại hình du lịch truyền thống như du lịch văn hóa, du lịch nghỉ ngơi… con người ngày càng có xu hướng tham gia vào một số loại hình du lịch mới: du lịch sinh thái, du lịch chữa bệnh. Nhu cầu về di chuyển, lưu trú của du khách cũng làm phát sinh loại hình du lịch mới ra đời như du lịch bằng máy bay trực thăng, du lịch Home Stay, du lịch Temple Stay... Bài viết này chủ yếu bàn về loại hình du lịch Temple Stay ở đất nước Hàn Quốc - quốc gia có nhiều đền, chùa; từ đó đề ra một số kinh nghiệm về việc áp dụng loại hình du lịch mới mẻ này tại Việt Nam. Từ khóa: Loại hình du lịch Temple Stay, Summary Nowadays, tourism has developed with various forms. In addition to maintaining the traditional forms of tourism like cultural tourism, people tend to participate in a number of new types of tourism : ecotourism , tourism for treatment. The demand for traveling, accomodation of tourists gives new forms of tourism like traveling by helicopter , Home Stay , Temple Stay traveling ... This article mainly discusses about Temple Stay tourism in Korea – the country has many temples- and gives some experience in the application of new forms of tourism in Vietnam. Keywords: Types of Temple Stay tourism.

Nội dung 1. Khái niệm du lịch Temple Stay, sự hình thành loại hình du lịch mới này ở Hàn Quốc1

1

Để viết mục này, tác giả sử dụng Giáo trình Kinh tế và Du lịch của GS Nguyễn Văn Đính, Cultural Corps of Korean Buddhism,Templestay – A journey to Self-discovery; Door to Korea’s Traditional Culture, Cultural Corps of Korean Buddhism, A journey in search of myself, CD-ROM

Hiện nay, loại hình du lịch mới này rất thịnh hành ở các quốc gia phát triển như Hàn Quốc, Nhật Bản, Thái Lan… Ở Việt Nam, Temple Stay mới chỉ xuất hiện “manh nha” dưới nhiều hình thức khác nhau (Trại hè, Khóa tu, Hội trại). Nhưng trước hết, chúng ta cần tìm hiểu khái niệm Temple Stay là gì. Temple Stay trong tiếng Anh có nghĩa là nghỉ tại chùa. Căn cứ vào các tiêu chí phân loại, các nhà nghiên cứu về du lịch thống nhất thống nhất xếp Temple Stay vào tiêu chí phân loại “căn cứ vào phương tiện lưu trú”2 (chùa chiền, lều trại…). Với tiêu chí đó, Temple Stay là một loại hình du lịch được hình thành trên cơ sở nguồn tài nguyên du lịch hiện có là những ngôi đền, chùa hay thiền viện. Chùa, thiền viện được xây dựng ở một nơi có cảnh trí thiên nhiên tươi đẹp, môi trường sinh thái trong lành, đáp ứng nhu cầu nghỉ ngơi và chữa bệnh tinh thần. Chùa còn là di tích chứa đựng các giá trị văn hóa của Phật giáo cũng như các giá trị riêng khác, sẽ là thế giới huyền diệu cho những người thích khám phá. Nhiều ngôi chùa được xây dựng cách đây nghìn năm, có khuôn viên rộng đủ chỗ cho việc tổ chức các hoạt động tập thể. Khi đến chùa hoặc thiền viện, du khách được phát đồng phục, thẻ ghi tên tuổi và sổ đăng ký của từng người; sau đó được nghe nội quy, cách sinh hoạt và thời gian biểu của chùa. Một điểm đặc trưng của Temple Stay là nơi nghỉ của khách rất đơn giản, du khách tự phục vụ bữa ăn và ăn xong là họ tự động làm sạch bát đũa rồi bỏ vào nơi quy định. Tuy tên gọi của nó khá mới mẻ, nhưng cách thực hiện rất đơn giản và không đòi hỏi phải đầu tư xây dựng nhiều, nên không phá vỡ cảnh quan môi trường. Thực chất, loại hình du lịch mới này phù hợp với nhu cầu người dân khi đó. Họ muốn đi nơi đó thật xa, thật yên bình để tránh những nơi ồn ào náo nhiệt, tránh những “tham, sân, si” trong cuộc sống mà họ mắc phải. Các tác động tiêu cực của loại hình du lịch Temple Stay đến các địa điểm, tuyến du lịch hầu như là không có, vì loại hình du lịch này tuy mới nhưng lại kén khách. Du khách tham gia du lịch Temple Stay đều được quy y Tam bảo và thọ trì Ngũ giới, hay chí ít cũng phải cam kết tuân hành các quy định của nhà chùa.

2

Cụ thể, GS.TS Nguyễn Văn Đính trong Kinh tế và du lịch dựa vào 8 tiêu chí mà phân thành các loại hình du lịch khác nhau, trong đó có tiêu chí phân loại “căn cứ vào phương tiện lưu trú”. Theo đó, du lịch được phân thành: du lịch ở khách sạn (Hotel), du lịch ở khách sạn ven đường (Motel), du lịch ở lều trại (Camping), du lịch homestay Th.S Đỗ Hải Yến trong bài viết của mình đã dựa vào tiêu chí “căn cứ vào phương tiện lưu trú” trong tổng số 7 tiêu chí mà phân loại thành: Du lịch ở khách sạn; Du lịch ở Motel; Du lịch nhà trọ; Du lịch camping và Du lịch resort. Xin ghi lại để tham khảo

Temple Stay xuất hiện đầu tiên ở Hàn Quốc năm 2002, do Tông phái Tào Khê – một tông phái Phật giáo lâu đời ở Hàn Quốc, vào lúc xứ sở kim chi đăng cai tổ chức World Cup 20023. Trong suốt thời gian diễn ra sự kiện lớn nhất hành tinh đó, chính phủ Hàn Quốc cho phép các chùa được mở cửa cho khách vào tham quan, tìm hiểu cuộc sống của các nhà sư và văn hóa Hàn Quốc. Dường như, nhìn thấy khả năng phát triển mạnh mẽ của loại hình du lịch mới này, chính phủ Hàn Quốc lập ra cơ quan Ban Văn hóa Phật giáo Hàn Quốc để quản lý và phát triển Temple Stay, lập các dự án “Toàn cầu hóa đồ ăn chay”, “Hành hương đến 33 ngôi chùa thờ Phật Quan Thế Âm”, “Phát triển chương trình Temple Stay”… Được sự giúp đỡ và ủng hộ nhiệt tình của chính phủ và nhân dân Hàn Quốc, loại hình Temple Stay phát triển với một tốc độ đáng kinh ngạc, gặt hái nhiều giải thưởng lớn: giải Grand Prize “Sản phẩm du lịch đặc sắc nhất Seoul”, giải Best Exhibition Award tại Hội chợ Du lịch quốc tế ITB Berlin; giải “Tốp năm sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc nhất” do tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD bình chọn; giải “10 biểu tượng của Temple stay Hàn Quốc” do Thời báo Hàn Quốc (The Korea Time) bình chọn…. Những giải thưởng này không chỉ tôn vinh loại hình du lịch mới này đang thịnh hành, mà còn giúp đất nước quảng bá nền văn hóa ra bên ngoài. Tính đến cuối năm 2012, đã có 1,9 triệu lượt người tham gia loại hình du lịch Temple Stay. Các chương trình hoạt động chính là xương sống cho sự thành công của Temple Stay. Chỉ sử dụng một đối tượng chính là chùa chiền, nhưng Temple Stay đã sáng tạo ra nhiều loại chương trình khác nhau và đa dạng, phù hợp với nhu cầu và thị hiếu của du khách. Theo thống kê, Temple Stay có khoảng 10 chương trình4, trong đó có 3 chương trình thường xuyên được sử dụng là: Temple Stay thư giãn (thư giãn trí óc cho thanh thản), Temple Stay trải nghiệm (du khách trải nghiệm theo nghi thức và việc thường ngày của nhà tu hành), Temple Stay tu tập (sống theo cuộc sống của người tu hành: ăn chay, thiền định…). Giá mỗi chương trình dao động từ 20.000 đến 100.000 won, tùy thuộc vào thời

3

"Templestay, the Ambassador of Korean Buddhism"(Hyundae Bulgyo News) Các chương trình đó là: Temple Stay thư giãn, Temple Stay trải nghiệm, Temple Stay tu tập, trải nghiệm văn hóa truyền thống, trải nghiệm sinh thái, khám phá vùng nông thôn, đi bộ trên núi (trekking) hoặc đón năm mới ở chùa. Có chùa còn có chương trình giúp du khách giải tỏa stress hoặc giảm cân… Xin ghi lại để tham khảo 4

gian khách lưu trú (thường là từ 1 đến 3 đêm). Du khách sẽ tham gia chương trình bằng cách chọn ngày có kèm các chương trình5 phù hợp với mình rồi đăng ký. Hầu hết các ngôi chùa có quy mô lớn và nằm ở ngoại ô, nên việc tổ chức diễn ra thuận lợi. Du khách có cơ hội thư giãn và tham gia các hoạt động như: Yebul (Lễ Phật, tụng kinh 3 lần/ngày), Barugongyang (bữa ăn theo nghi thức của người tu hành; tức là mọi người ăn uông trong im lặng và không được bỏ phí thức ăn), Chamseon (thiền định), Sakyung (chép kinh Phật)…. Ban đầu, chương trình khá đơn giản, về sau nhiều chùa có ý tưởng sáng tạo để hút khách. Ví dụ, chùa Mihwangsa ở Jeollanam-do xây dựng chương trình thích hợp cho trẻ em và sinh viên. Theo đó, trẻ em được học lớp chữ Hán và văn hóa truyền thống, chơi nhiều trò chơi về văn hóa truyền thống Hàn Quốc. Chùa Buseoksa ở Chungcheongnam-do thì sáng tạo các chương trình theo mùa. Chẳng hạn mùa đông thì có chương trình “Các loài chim, thiên nhiên và con người là một”, để tìm hiểu môi trường sống của loài chim di trú thông qua việc quan sát các hoạt động của chim để giáo dục lòng yêu thương muôn loài. Chương trình còn có chuyến dã ngoại trong rừng để quan sát các loài chim ngụ cư, đoán tên từng loài qua tiếng hót của chúng, khám phá ý nghĩa tiếng gọi của các loài chim. Mùa xuân có chương trình về những loài hoa đồng nội phủ khắp các cánh đồng… Để làm được những chương trình cho loại hình du lịch mới mẻ này, chính phủ và người dân Hàn Quốc đã phải chuẩn bị kỹ càng. Chính phủ Hàn Quốc thành lập nhiều cơ quan, văn phòng như Trung tâm Thông tin Temple Stay; Trung tâm Giáo dục, tiệm cà phê Hoa sen và hiệu sách Phật giáo. Ngoài ra, Hàn Quốc huy động các hãng phát thanh và truyền hình Hàn Quốc, các cơ quan báo chí (như tờ Thời báo Hàn Quốc Korean News), hãng hàng không Hàn Quốc Korean Air… và nhiều tổ chức khác cũng chung tay góp sức. Hơn nữa, đội ngũ nhân viên giỏi và nhiều kinh nghiệm trong nghề du lịch – nhất là đội ngũ thông dịch viên có kinh nghiệm cũng góp vào sự chuẩn bị cho thành công chương trình này. Khi chương trình Temple Stay diễn ra, du khách vào chùa để tham quan, một số khác vào các quán ăn, cà phê và nước uống truyền thống. Tại các quán này, các thông dịch viên (biết nhiều thứ tiếng) sẽ giới thiệu về đất nước và con người, văn hóa Hàn Quốc. Du

5

Với loại hình Temple Stay, thường 1 ngày sẽ diễn ra nhiều chương trình. Du khách đăng ký theo ngày và sẽ tham gia các chương trình của ngày đó.

khách cũng có thể mua đồ lưu niệm, hoặc đặt hàng trực tuyến trên website do quán cài đặt… 2. Từ Temple Stay ở Hàn Quốc, rút ra kinh nghiệm áp dụng vào du lịch Việt Nam Mấy năm trở lại đây, loại hình du lịch mới mẻ này đã xuất hiện tại Việt Nam dưới hình thức các Khóa tu, Trại hè, Lớp học đạo đức…. và được nhiều người tìm đến tham gia6. Đối tượng tham gia hầu hết là trẻ em và học sinh – sinh viên, những người còn ngồi trên ghế nhà trường, được học tập và nghe lời dạy từ gia đình và thầy cô trong trường. Ở miền Bắc có khóa tu mùa hè (7 ngày) ở thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên (Vĩnh Phúc), khóa tu 2 ngày cho thiền viên Hương sen Đại Bi tại chùa Hưng Khánh (Hà Nội), khóa tu mùa hè ở chùa Kỳ Quang, Vĩnh Nghiêm… (Tp. Hồ Chí Minh). Các em được trải nghiệm những ngày tu tập không ồn ào, không điện thoại và tivi, ăn cơm và chính niệm, tự rửa bát; buổi tối ngồi thiền và nghe giảng Phật pháp….. Thời gian tu tập tuy ngắn, nhưng đủ đem đến cho các em có niềm vui nơi nội tâm, làm việc có ý thức và bớt “tham, sân, si; biết cách trân trọng những hạnh phúc đang có từ gia đình, bạn bè, được đi học và biết yêu thương con người nhiều hơn. Trại hè cũng được tổ chức ngày càng thường xuyên. Ở nước ta có tổ chức Trại hè Lý Công Uẩn (Bình Dương), trại hè Hương sen Đại Bi ở chùa Hưng Khánh và trại “Búp sen xanh” (Hà Nội)… Thông qua các hoạt động và những trò chơi, trại hè giúp các em tránh thói hư tật xấu, mà còn giúp các em làm điều tốt. Tại trại hè Lý Công Uẩn, các em được sinh hoạt theo nhiều nội dung khác nhau; các nội dung đó giúp các em rèn luyện kỹ năng và nhân cách, trải nghiệm đời sống tâm linh; góp phần xây dựng môi trường lành mạnh không thuốc lá, hiếu thảo với ông bà cha mẹ7. Tại trại hè Hương sen Đại Bi, các em tham gia vào nhiều hoạt động khác nhau như: lễ hội hoa đăng lung linh, chương trình “Sinh nhật hướng thượng theo nghi thức Phật giáo”, chương trình “Âm vanh Hương sen Pháp hỷ”…. Loại hình Temple Stay mặc dù đã “manh nha” xuất hiện tại Việt Nam, nhưng nhìn chung còn lẻ tẻ và rời rạc, chỉ tập trung ở một số ngôi chùa lớn. Công nghệ thông tin đang phát

6

http://english.visitkorea.or.kr/enu/cu_en_8_3_4.jsp Phước Huệ, Hội trại Lý Công Uẩn, http://www.daophatngaynay.com/vn/tin-tuc/trong-nuoc/4612-hoi-trai-ly-conguan.html 7

triển mạnh, cuộc sống bon chen nên nhiều người không thiết tha việc đi chùa, thiền viện…. Dựa trên thành công của loại hình Temple Stay ở Hàn Quốc, tác giả nêu một số kinh nghiệm áp dụng vào du lịch Việt Nam: Thứ nhất là về tổ chức, quản lý. Việt Nam nên thành lập một cơ quan chung để quản lý, điều hành và hoạch định chiến lược phát triển cho loại hình du lịch mới mẻ này. Ở Hàn Quốc, Ban Văn hóa Phật giáo Hàn Quốc là cơ quan chỉ huy chung của loại hình du lịch mới này, hoạch định chiến lược phát triển chung. Thiết nghĩ, cơ quan Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch có thể đứng ra tổ chức và điều hành loại hình mới này, lập kế hoạch và chiến lược phát triển8. Thứ hai, về kế hoạch và chiến lược hoạt động. Việt Nam nên có một kế hoạch tổng thể và các kế hoạch nhánh để dễ dàng hoạt động. Đất nước ta có khá nhiều đền chùa, nên việc lập kế hoạch cho Temple Stay hoàn toàn có khả năng làm được. Kế hoạch có thể trình bằng văn bản, thể hiện ra thực tế bằng các chương trình, dư án hoạt động. Dĩ nhiên kế hoạch mà cơ quan chủ quản đưa ra chỉ là kế hoạch chung, tùy theo mỗi nơi (chùa, thiền viện) sẽ có các kế hoạch nhánh khác nhau. Lập kế hoạch nên tính đến nhu cầu thị hiếu của du khách, điều kiện vật chất của chùa, thiền viện mà làm. Thứ ba, huy động sự trợ giúp từ nhiều nguồn lực xung quanh. Temple Stay ở Hàn Quốc làm rất tốt việc này9, và Việt Nam chắc chắn sẽ làm được. Temple Stay ở nước ta cũng nên tận dụng ưu thế về truyền thông, báo chí mạnh để quảng bá, giới thiệu văn hóa và con người Việt Nam ra bên ngoài. Thứ tư, tận dụng công nghệ thông tin để quảng bá du lịch. Đây là điểm mới, khác xa so với du lịch truyền thống nước ta. Người Hàn Quốc tận dụng ngay các công nghệ thông tin để chào mời khách mua hàng lưu niệm, giới thiệu và cho khách xem những thông tin về địa điểm mà khách muốn đến (bằng nhiều thứ tiếng). Ở Việt Nam, hình thức kinh doanh qua mạng đã xuất hiện lâu, tại sao không tận dụng nó để quảng bá du lịch ? Thiết nghĩ,

8

Dĩ nhiên, một cơ quan lớn như Bộ không thể quản lý hết mọi ngành, loại hình du lịch. Nên lập một Ban chuyên về Văn hóa – Du lịch để dễ quản lý. Cấu trúc mô phỏng của nước ngoài, nhưng quan trọng là phải phù hợp với điều kiện, thuần phong mỹ tục Việt Nam. 9 Temple Stay ở Hàn Quốc được chính phủ ủng hộ bằng cách lệnh cho cơ quan chủ quản ra kế hoạch thực hiện chương trình, huy động cơ quan truyền thông và báo chí thông tin thêm để khách nước ngoài biết tới nhiều hơn.

nên tận dụng tốt công nghệ thông tin để giới thiệu, quảng bá văn hóa nước ta ra bên ngoài…. Thứ năm, về người hướng dẫn viên Temple Stay. Học hỏi kinh nghiệm từ Hàn Quốc, các hướng dẫn viên Temple Stay phải là người am hiểu mọi lĩnh vực, biết cách xử lý tình huống và đáp ứng tối đa mọi nhu cầu của du khách. Trong thời đại công nghệ thông tin đang bùng nổ, người hướng dẫn viên cũng phải biết rành công nghệ thông tin để đáp ứng nhu cầu của du khách (mua đồ lưu niệm, tra cứu thông tin), nhằm truyền bá văn hóa Việt Nam đến du khách trong và ngoài nước khi tham dự Temple Stay ở đất nước Việt Nam xinh đẹp. Kết luận Temple Stay là loại hình du lịch mới mẻ, hầu như chưa được nghiên cứu nhiều. Bài viết này chỉ là những phác thảo đầu tiên về loại hình du lịch mới này, mà theo Thích Vân Phong thì Temple Stay là “sự kết hợp giữa văn hóa truyền thống bản sắc dân tộc với hoạt động tâm linh – yếu tố hút khách du lịch trong và ngoài nước”10. Nếu muốn thế giới biết nhiều về văn hóa Việt Nam, ta cần nhân rộng loại hình du lịch Temple Stay, vì nó góp phần làm đậm nét văn hóa dân tộc và phát triển du lịch nước nhà.

10

Thích Vân Phong, Nhu cầu Phật giáo Hàn Quốc tổ chức Temple Stay & nhân rộng khắp cả nước http://www.buddhismtoday.com/viet/pgtg/sukien/nhucau.htm